Skip to main content

Full text of "Forschungen zur Reichs- und Rechtsgeschichte Italiens"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 














Google 


Über dieses Buch 


Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im 
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde. 

Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch, 
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann 
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles 
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist. 

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei — eine Erin- 
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat. 


Nutzungsrichtlinien 


Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse 
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese 
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch 
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen. 

Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien: 


+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese 
Dateien nur für persónliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden. 


+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgend welcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen 
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen 
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen 
unter Umständen helfen. 





+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über 
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht. 


+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein, 
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA 
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist 
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig 
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der 
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben. 





Über Google Buchsuche 


Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google 
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen. 
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|'http: / /books . google. conjdurchsuchen. 

















FORSCHUNGEN 


ZUR 


REICHS- UND RECHTSGESCHICHTE: 


ITALIENS. 


e D'"JULIUS FIOKER, 
! n 


PROFESSOR AN DER K. K. UNIVERSITZT ZU INNSBRUCK. 


VIERTER BAND. 





u u de 





INNSBRUCK. | 
VERLAG DER WAGNER’SCHEN UNIVERSITAETS - BUUHHANDLUNG- 
1874. 





M 
60 4 
* » tl T 07 
« *5 hd L 2 ..> unle 
. e . . . ^9 . A a u 
. .. . » . "." SEPT 
» . .. .... . »9 Zu 
. ^. " : T HS 
Mb * .. 8» . i "A . 
uU uu . : d . a A Br 
. T 2 (T "a t7. u - 
7 9 EEE . EL 1 
. T3 
gor 


REICHS- UND RECHTSGESCHICHTE 


ITALIENS. 


GESAMMELT UND HERAUSGEGEBEN 
VON 


D-*JULIUS FICKER, 


PROFESSOR AN DER K, K. UNIVERBSITZT ZU INNSBRUCK. 








un 3 Lg 


INNSBRUCK. | 
VERLAG DER WAGNER’SCHEN UNIVERSIT.ETS- BUCHHANDLUNG, » 


DRUCK DER WAGNER'SCHEN UNIVERSITAETS-BUCHDRUCKEREI. 


PI 


LUCIANO BANCHI 


IN GRCESSTER HOCHACHTUNG UND FREUNDSCHAFT 


GEWIDMET. 


827083 


die^ 9 ^ 


ieu. s 


———— 


Vorwort. 


Am EINER, 


Bei der Veröffentlichung der hier folgenden Sammlung von Urkunden 
beabsichtigte ich zunüchst, genauere Belege zu meinen Forschungen zu bieten, 
durch Vorlage einer Auswahl der wichtigern oder bisher unbekannten Urkun- 
den, welcheich benutzte, es zu ermöglichen, über die Richtigkeit meiner Schlüsse 
sicherer urtheilen zu kónnen, als die blosse Anführung der aus dem Zusammen- 
hange gerissenen Stellen das gestattet. Aber es war dies keineswegs der 
einzige Zweck, Einmal hoffe ich durch eine solche, sehr Verschiedenartiges 
bietende Sammlung, bei deren Auswahl durchweg andere Gesichtspunkte mass- 
gebend waren, als bei den sonstigen Veróffentlichungen italienischer Urkunden, 
wohl auch Anregung und vorläufigen Halt für Forschungen auf solchen Ge- 
bieten zu gewühren, welche ich selbst nicht berührte. Dann aber bietet sie 
vielfach Mittel, meine eigenen Erörterungen zu ergänzen und weiterzuführen. 
Denn als ich vor mehr als zwei Jahren die Nachtrüge des dritten Bandes zum 
Abschlusse brachte, waren mir von den hier veróffentlichten Stücken nahezu 
zweihundert überhaupt noch nicht oder nur in unzulänglichen Auszügen und 
Anführungen bekannt; sie sind durch einen der laufenden Zahl zugefügten Stern 
kenntlich gemacht. Ergab sich bei diesen ein doppeltes Bedürfniss, sie in be- 
stimmtere Beziehung zum Texte zu bringen, so musste sich das auch für die 
bereits benutzten Urkunden empfehlen, da zumal für die schon früher gedruckten 
im Texte noch nicht auf den Wiederabdruck verwiesen werden konnte, da weiter 
der Fall nicht selten sein wird, dass weniger die Urkunde als Beleg zum Texte, 
als vielmehr dieser als Erláuterung der Urkunde benutzt werden soll. Ich habe 
daher einmal bei den einzelnen Urkunden auf alle Stellen des Textes verwiesen, 
zu denen ihr Inhalt irgendwie in Beziehung steht, wobei freilich, da ein und 
dieselbe Urkunde oft für so sehr verschiedene Gegenstünde in Betracht kommt, 
einzelnes übersehen sein mag; ich habe dann weiter umgekehrt am Schlusse 
eine Uebersicht dieser Verweisungen nach Ordnung des Textes gegeben. 

Ein nicht unbetrüchtlicher Theil von dem, was ich biete, war auch 
früher schon veröffentlicht. Von der Gesammtmasse ist ein starkes Fünftel, 
117 Nummern, nur aus Drucken wiederholt, Auch von den von mir nach hand- 
schriftlicher Quelle gegebenen Urkunden war eine nicht unbedeutende Zahl 
schon anderweitig gedruckt; und dass ich das übersah, war nur in einzelnen 





" “ - . 
"gy , v 
5 "pt. - 
DP "The Gr RER rs La 


VIII Vorwort. 


Fällen für die Aufnahme massgebend. Handelt es sich dabei um Werke, welche 
in Deutschland kaum auf ein oder anderer der grössten Bibliotheken zu finden, 
wohl auch in Italien selbst nur schwer aufzutreiben sind, so wird der Wieder- 
abdruck keiner Rechtfertigung bedürfen. Wo in dieser Richtung die zweckt* 
mássige Grünze zu ziehen, lässt sich freilich allgemeingültig kaum bestimmen. 
Mehrfach habe ich dabei beachtet, dass meine Arbeit doch auch in Italien Ein- 
gang fand. Für Deutschland würde der blosse Wiederabdruck der Klagschrift 
des Petrus Crassus trotz ihrer Wichtigkeit kaum einen genügenden Zweck haben; 
ich wurde dazu veranlasst durch die Klage eines italienischen Gelehrten, der 
sich lebhaft dafür interessirte, dem es aber nicht gelungen war, den Druck 
Sudendorfs zu erlangen. Dasselbe trifft einige andere Stücke, wie etwa Nr. 141, 
178, 499, welche in Deutschland in bándereichen, auf italienischen Bibliothe- 
ken vielfach fehlenden Werken vereinzelt veróffentlicht sind, 

Mag man aber in dieser Richtung die Gränze noch so weit ziehen wollen, 
so zeigt doch ein Blick in das Verzeichniss der benutzten Drucke, dass der 
Gesichtspunkt, schwer Erreichbares zugänglich zu machen, in vieleu Fällen 
unmöglich der massgebende sein konnte; es sind auch Werke herangezogen, 
welche auf keiner bedeutendern Bibliothek zu fehlen pflegen. Ueberwiegend 
trifft das Gerichtsurkunden. Denn bezüglich dieser erstrebte ich allerdings 
eine gewisse Vollständigkeit der Sammlung. Von den mir zugänglichen un- 
gedruckten nahm ich bis in die frühern Zeiten des zwölften Jahrhunderts alle 
auf, ohne zu berücksichtigen, ob sie gerade besonders geeignet waren, als Be- 
leg zu dienen; manche von diesen wären denn auch zweifellos ausgeschieden, 
wenn zur Zeit des Druckes der Codex diplomaticus Langobardiae schon vor- 
gelegen hätte. Für spätere Zeit nahm ich auch von ungedruckten Gerichts- 
urkunden ausnahmslos nur die der Reichsgerichte auf, mieh für andere auf eine 
Auswahl beschränkend. Den so gewonnenen Vorrath suchte ich dann aber 
aus Druckwerken in der Weise zu ergänzen, dass sich wenigstens ein oder 
anderes Beispiel für jede der Hauptarten der Gerichtsurkunden fände, wie sich 
dieselben aus der Verschiedenheit der Stellung der Vorsitzenden, aus den 
Unterschieden der Zeit, des Ortes, des Verfahrens, des Gegenstandes ergeben. 
Mehr vielleicht noch, als den Beleg für die eigenen Forschungen, hatte ich dabei 
Anregung und Erleichterung für weitere Arbeiten über italienisches Gerichts- 
wesen im Auge, von welchem ich nur einzelne Seiten berührte. Allerdings 
liegt da nun in der kürzlich erschienen Fortsetzung des so bedeutenden Werkes 
von Bethmann- Hollweg eine auf den umfassendsten Studien beruhende Be- 
arbeitung vor. Aber das scheint mir jenen Gesichtspunkt kaum weniger wichtig 
zu machen, auch wenn ich davon absehe, dass der Gegenstand in jenem Werke 
zunächst nur bis zur Zeit der Wiederhelebung des römischen Rechtes verfolgt 
ist. Deng die Bedeutung einer solchen Arbeit, zumal wo es sich um ein bisher 
so wenig beachtetes Gebiet handelt, wird doch immer nicht so sehr eine ab- 
schKessende, als eine bahnbrechende sein, indem es eine feste Grundlage für 
den Weiterbau schafft; durch die Erleichterung, welche es gewührt, wird es 
zu weiteren Ferschungen eher anregen, als davon abschrecken durch den Ge- 
danken, dass nun das Wichtigste schon geleistet sei, Auf's lebhafteste muss 


Vorwort. IX 


ich bedauern, dass ich diese Grundlage nicht bereits vorfand; ich fühle nur zu 
wohl, mit wie viel leichterer Mühe ich da zu ungleich genügenderen Ergeb- 
nissen gelangt sein, wie manchen Missgriff ich da vermieden haben würde. 
Andererseits aber doch auch, dass manche meiner dieselben Gegenstánde be- 
rührenden Untersuchungen nach jener Bearbeitung ihre Berechtigung nicht ver- 
loren hätten. Sie haben mich insbesondre im dritten Bande, der Bethmann 
bei der Ausarbeitung der betreffenden Partieen noch nicht vorlag, in nicht un- 
wesentlichen und für die Weiterentwicklung beachtenswerthen Dingen mehrfach 
zu abweichenden Ergebnissen geführt, an denen ich selbst der Ansicht des 


 Altmeisters gegenüber glaube festhalten zu dürfen, die auch anderen wenig- 


stens in so weit beachtenswerth sein möchten, als sie zeigen, wie die wohlge- 
fügte Grundlage, deren wir uns nun erfreuen, doch auch für weitere Forschung 
noch manchen Spielraum lässt. Wandte sich diese verhältnissmässig wenig 
einem Gebiete zu, das so manche dankbare Aufgaben für Einzelarbeiten bietet, 
oder wurden in bezüglichen Abhandlungen neben der longobardischen Gesetz- 
gebung und der an sie anschliessenden Litteratur die Urkunden wenig oder gar 
nicht benutzt, so liegt gewiss der Hauptgrund darin, dass diese nur in so vielen, 
dem Juristen ohnehin grossentheils fernerliegenden Werken zerstreut gedruckt 
sind. Daran freilich durfte ich nicht denken, dem durch Wiederabdruck des 
gesammten, so überaus reichen urkundlichen Materials abzuhelfen. Aber es 
schien mir da doch schon viel gewonnen mit einer leicht zugünglichen Samm- 
lung, welche alle Hauptgestaltungen in einzelnen Belegen vor Augen führt 
und so dem Forscher, der bisher auf diesem (Gebiete nicht thätig war, eine 
vorläufige Uebersicht über dieselben vermittelt und über das, was er bei wei- 
term Verfolgen aus dieser Árt von Quellen voraussichtlich erwarten darf. Eine 
geeignete Auswahl konnte ich, nachdem ich mich so lange mit dem Material 
beschäftigt hatte, wohl leichter treffen, als ein anderer. Unter mehreren gleich 
geeigneten Stücken zog ich dann natürlich diejenigen vor, welche sich in sel- 
tener vorkommenden Werken fanden. Waren mir aber solche nicht bekannt, 
so trug ich auch kein Bedenken, das mir tauglich scheinende Beispiel aus den 
verbreitetsten Quellenwerken zu wiederholen. 

Bei anderen Gegenständen hielt ich mich für den Wiederabdruck in en- 
geren Schranken. Neben der grösseren oder geringeren Seltenheit des Werkes 
war dabei natürlich die Wichtigkeit einzelner Urkunden sehr massgebend. Ist 
der wichtige Vertrag mit Mailand Nr. 155 wenigstens in dem Wiederabdruck 
bei Graevius in gróssern Bibliotheken durchweg vorhanden, so schien mir das 
kein Grund, ihn nicht nochmals einer Sammlung einzuverleiben, die doch auch 
vielfach ihren Weg in Privatbibliotheken finden wird. Die tuszische Bundes- 
urkunde Nr. 196, obwohl damals echon in zwei italienischen Werken gedruckt, 
blieb Hurter und Abel unerreichbar; ist sie seitdem noch zweimal in Italien 
gedruckt, so dürfte sie trotzdem hier noch immer an ihrem Platze sein, zumal 
da, wie bei andern Stücken, noch in's Gewicht fiel, dass ich einen nach den 
Handschriften gebesserten Text geben konnte. Für alles, was ioh über die 
Bestrebungen der Päbste zur Erweiterung des Kirchenstaates bemerkte, schien 
mir Nr.499, wofür überdies noch eine abweichende Ueberlieferung benutzt werderi 


E ‘m 
. - o. Wr 

eo. 27^ 2A 

. er, AD -. 

- Z D *U Fu 
* 4 t9 i g A e M 
. . Br, ? ^. yr alg ^m RN 

s A" NT p LP 

voci -- EN 4 d TI. 
T +, ui 3l s : 


LP» : 


E iyd 


L 
. Mm X 
the 


2I 
H M 
Ne 

une at 


1 PEN . 
. "m € 6 o. n 
s... . 
d c P e ir. d. MEE 
a ur MA "ora edm V aro Ad 








wj 
* 








X 
fl 
*, 


X Vorwort. 


konnte, einen so bezeichnenden Abschluss zu bilden, dass ich mir den noch- 
maligen Abdruck nicht versagen mochte; dann durfte aber auch die unmittel- 
bar damit zusammenhängende Nr. 00 kaum fehlen, obwohl ich sie nur aus zu- 
günglichsten Werken wiederholen konnte. Es würde zu weit führen, auf alle 
Gesichtspunkte einzugehen, welche in diesem und jenem Falle den Wiederab- 
druck zu rechtfertigen schienen. 

Auch bei dem, was mir von Ungedrucktem vorlag oder doch erreichbar 
war, konnte es vielfach fraglich erscheinen, in wie weit es überhaupt des 
Druckes werth sei oder gerade hier seinen geeigneten Platz finde. Ohne weitere 
Auswahl habe ich alles aufgenommen, was sich auf die Thütigkeit der Reichs- 
beamten in Italien bezieht, mochte der Inhalt an und für sich ein noch so ge- 
ringfügiger sein. Darauf musste mich schon hinweisen, dass ich in dieser Rich- 
tung auch in meinen Untersuchungen das Material móglichst erschópfend her- 
anzuziehen suchte, Noch im zwölften Jahrhunderte sind da der Zeugnisse 
verhältnissmässig so wenige, dass auch das Unbedeutendste von Werth ist. 
Später, unter Friedrich IL, steigt dann allerdings die Zahl. Aber auch da 
glaubte ich von Ausscheidung des minder Wichtigen absehen zu sollen. Es 
knüpft sich doch ein allgemeineres Interesse daran, möglichst genaue Einsicht 
in die einheitliche Organisation zu gewinnen, durch welche der Kaiser sicht- 
lich nach wohlüberlegtem Plane die bisher massgebenden Momente des Feu- 
dalismus und kommunaler Selbstverwaltung zu beseitigen oder doch auf die 
engsten Grünzen einzuschrünken suchte; nicht ohne Erfolg und nicht ohne 
mannichfache Nachwirkung für die weitere Entwicklung. Haben wir für die 
verwandten, aber doch nicht gleichgestalteten sizilischen Verhältnisse unmittel- 
barere Quellen, so sind wir für Italien lediglich auf mühsames Zusammfassen 
der vereinzelten urkundlichen Zeugnisse hingewiesen; und da wird auch das 
an und für sich unbedeutendste im Zusammenhange seinen Werth gewinnen 
können. Gingen meine Untersuchungen in dieser Richtung auf die Zeit nach 
dem Ausgange der Staufer nicht mehr genauer ein, so ist hier noch manches 
Material für die spütere Gestaltung der Reichsverwaltung gegeben, wie sie 
sich insbesondere in Tuszien fortsetzte, Nirgends war das System des Kaisers 
vollständiger durchgeführt; und gestatten da die spätern Zeugnisse einerseits 
manchen Rückschluss auf die frühere Gestaltung, so geben sie andererseits 
Zeugniss für ihre nachhaltige Wirkung. Es ist doch sehr beachtenswerth, wie 
lebhaft auch später gerade Tuszien sich als Reichsland fühlte, wie die gewohnten 
Formen der Reichsverwaltung hier immer wieder aufgenommen wurden, wie 
leicht man sich da nicht blos zur formellen Anerkennung der Hoheit des Reichs, 
sondern auch zu vielfach sehr bedeutenden Leistungen an dasselbe verstand. 
Es fiel mir das insbesondere noch auf für die Zeit Kaiser Karls IV., auf 
welche ich zwar bei der Fülle des Materials in dieser Richtung meine Samm- 
lung nicht ausdehnen mochte, die ich aber auf den von mir benutzten Archiven 
genauer zu beachten hatte, behufs Ergänzung der nächstens von meinem 
Freunde und Kollegen Huber zu veröffentlichenden Regesten Bóhmer's, welche 
mannichfache Belege dafür bringen werden. 

^. Was dann sonstige Urkunden betrifft, so war mir für die Auswahl na- 


ERR o Ut gd 


DD. - R4 LÍ ow € o .3- d4&)j o [FS 


Vorwort. XI 


türlich zunücht massgebend, ob sie geeignet waren, das im Texte Gesagte zu 
belegen, zu erläutern oder zu ergänzen. Oft ist da freilich der Zusammenhang 
nur ein sehr loser; manches Stück hátte ich zweifellos ausgeschlossen, wenn 
lediglich die nähere Beziehung zur Forschung das Enscheidende gewesen wäre. 
Aber diese selbst beschäftigt sich mit so verschiedenartigen Gegenständen, 
dass eine an sie anschliessende Urkundensammlung sich ohnehin sehr bunt 
gestalten musste, zumal überwiegende Gründe, welche ich wohl nicht näher 
erörtern darf, dagegen sprachen, von der rein chronologischen Anordnung ab- 
zugehen uud eine Zusammenstellung nach dem Inhalte zu versuchen. Um so 
weniger hatte ich Bedenken, einzelne Urkunden, welche mir von Interesse für 
die Reichsgeschichte oder Rechtsgeschichte zu sein schienen, während ich zu- 
nächst keine andere Gelegenheit zu geeigneter Veröffentlichung hatte, auch 
dann aufzunehmen, wenn sie kaum noch in näherer Beziehung zum Texte 
standen. Zweifellos würde manches, wie etwa die auf die Verhandlungen K. 
Friedrichs Il. mit dem Lombardenbunde bezüglichen Stücke, auch an andern 
Orten willige Aufnahme gefunden haben. Aber wo nicht besondere Gründe 
sie rechtfertigen, bin ich den Einzelveröffentlichungen von Urkunden abgeneigt; 
werden solche auch nicht gerade übersehen, so werdeh sie doch in der Regel 
nur dann beachtet, wenn es sich um ihren Hauptinhalt handelt; für alle die 
mannichfachen, von vornherein gar nicht zu bestimmenden Nebenzwecke, de- 
nen die Veröffentlichung vor Urkunden dienen kann, wird diese nur da genü- 
gend ins Gewicht fallen, wo sich grössere Massen vereinigt finden. Wobei 
dann freilich der Nutzen wächst, wenn die Masse möglichst Gleichartiges um- 
fasst. 

Von diesem Gesichtspunkte aus hätte ich es für die hier eingereihten 
Kaiserurkunden und manche andere, zunächst für die äussere Reichsgeschichte 
wichtige Stücke allerdings vorgezogen, sie in einer Sammlung veröffentlichen 
zu können, welche sich in ihrer Anlage an Böhmer’s Acta imperii näher an- 
geschlossen hätte. Ich dachte dabei zunächst an eine Erweiterung der von 
Stumpf vorbereiteten Sammlung in der in der Vorrede zu den Acta S.XXIV 
angedeuteten Weise; für eine solche stand mein gesammtes dazu geeignetes 
Material immer zur Verfügung. Da aber mein Freund an seinem ursprüng- 
lichen Plane festhielt, während sich wenigstens für die nächste Zeit keine Aus- 
sicht bot, selbst wieder eine solche grössere Sammlung veröffentlichen zu 
können, so nahm ich insbesondere auch von den von mir gesammelten Kaiser- 
urkunden alle auf, welche den von mir behandelten Gegenständen näher traten 
oder inhaltlich von grösserem Interesse schienen. Eine nicht unbedeutende Zahl 
von Kaiserurkunden war danach freilich auszuscheiden. Von diesen fanden die 
vor 1197 fallenden in Stumpf's Sammlung ihren Platz; die nicht aufgenommenen 
oder mir erst später zugänglich gewordenen Otto's IV. und Friedrich's II. bis 
zur Kaiserkrönung wird Winkelmann im Anhange zur Geschichte Otto's zum 
Abdrucke bringen, so dass nur die späteren zunächst unverwerthet bleiben, 
Für die Friedrich's IT. würde die geeignetste Stelle in einem Ergänzungsbande 
zu Huillard's Werke sein, auf den freilich kaum noch zu hoffen ist. 

Von den 414 Urkunden, welche nach Handschriften gegeben wurden, 


XII Vorwort. 


ist die stärkere Hälfte von mir abgeschrieben; für nicht ganz zweihundert be- 
nutzte ich von Andern gefertigte Abschriften. Sie sind auch da, wo ich den 
Abschreiber oder Mittheiler nicht nannte, dadurch auseinander gehalten, dass 
es bei jenen heisst: „Aus dem Orig. u. s. w.“, bei diesen: „Nach Abschr. aus 
dem Orig. u. s. w.^ Die eigeuen Abschriften wurden grossentheils gefertigt 
auf Reisen in den Osterferien 1871 und 1872, einige auf einer dritten um 
Ostern 1873, wo der grösste Theil des Bandes bereits gedruckt war. Stand 
mir immer nur die kurze Zeit von einigen Wochen zur Verfügung, so musste. 
ich suchen, dieselbe möglicht auszunutzen; zumal ich keineswegs ausschliess- 
lich die Vervollständigung dieser Sammlung im Auge hatte, sondern auch die 
Durcharbeitung von Druckwerken und die Fertigung von Auszügen zur Er- 
gänzung von Böhmer’s Regesten, Habe ich einzelne wichtigere, schon früher 
gedruckte Stücke, wie etwa Nr. 73 oder 196, nochmals abgeschrieben oder ge- 
nau kollationirt, so wird man es begreiflich finden, wenn ich mich im allge- 
meinen auf das bisher unbekannte Material beschränkte und daher mehrfach 
auch solche Urkunden, deren Originale mir erreichbar gewesen wären, nur aus 
den Drucken wiederholt habe; so wenig das unter anderen Verhältnissen zu 
rechtfertigen sein dürfte, so unbillig würde es mir doch scheinen, wenn man 
in dieser und anderer Beziehung das, was ein Privater zu leisten vermag, nach 
dem Massstabe bemessen wollte, der bei grösseren abschliessenden, aus öffent- 
lichen Mitteln unterstützten Ausgaben an seinem Platze ist. Liess derselbe 
Gesichtspunkt mich bei weniger Wichtigem durchweg anf Kollationirung ver- 
zichten, so möchte ich kaum glauben, dass das zu stärkern Verstössen Anlass 
gegeben haben sollte. Eher möchte bei einigen der ältern Urkunden die Schrift 
der italienischen Notare, in die ich mich erst hineinzulesen hatte, einzelne 
Missgriffe veranlasst haben, zumal die Stücke theilweise nicht gerade wohl 
erhalten waren; wo ich in einzelnen Fällen wegen Undeutlichkeit der Schrift 
Worte weniger abschrieb, als errieth, sind diese mit Cursiv gesetzt. Von den 
fremden Abschriften, die mir vorlagen, liessen einige sichtlich manches zu 
wünschen übrig; auch manche der benutzten Drucke bieten einen sehr ver- 
derbten Text; doch stand da die Sache durchweg so, dass ich mich entweder 
iuit demselben begnügen, oder die für meine Zwecke oft besonders geeigneten 
Urkunden ausschliessen musste. Zweifellose später Verderbnisse habe ich 
vielfach stillschweigend gebessert; manches Anstössige aber auch einfach be- 
lassen; es ist ja ohnehin bei diesen Notariatsinstrumenten nicht leicht zu er- 
messen, wo die Nachlässigkeit des Notar aufhört, die des Abschreibers be- 
giont, Jeder Aenderung enthielt ich mich bei Originalen, welche ich selbst 
benutzte oder von denen mir zuverlässige Absohriften vorlagen, in welchen, 
wie insbesondere in den auf den toskanischen Staatsarchiven und dem zu Mai- 
land, dann in den von Cereda gefertigten, die Uehereinstimmung des Originals 
bei Unrichtigem oder Auffallendem ausdrücklich bemerklich gemacht war. Im 
Drucke wurde solches durch einen Stern bezeichnet, Aber freilich bieten die 
Notarinstrumente oft so viel Anstössiges, dass davon nur sparsamer Gebrauch 
gemacht werden kann, soll der Druck nicht das Bild des gestirnten Himmels 
bieten; der Benutzer wird da doch überwiegend auf Zuverlässigkeit von Ab- 





Vorwort. XI 


schrift und Korrektur zu verweisen sein. Alles Ergänzte ist eingeklammert; 
lassen sich, wo so viel nach Formeln gearbeitet wurde, Lücken auch oft mit 
vollster Sicherheit ergänzen, so wird doch auch dann nicht zu billigen sein, 
dass das stillschweigend geschieht; vergl. in den Ergünzungen das zu Nr. 40 
Bemerkte. Lücken oder absichtliche Auslassungen, welche sich schon in meiner 
Vorlage fanden, sind punktirt; von mir Ausgelassenes ist durch wagerechte 
Striche bezeichnet. Im allgemeinen bin ich allerdings der Ansicht, dass ins- 
besondere Urkunden, für welche noch kein anderer Druck vorliegt und bei 
welchen ein nochmaliger Abdruck nicht zu erwarten ist, vollständig gedruckt 
werden sollten, da das, was für die nächsten Zwecke ohne Bedeutung ist, für 
andere von Werth sein kann. Aber in einigen Fällen glaubte ich davon ab- 
sehen zu sollen, wo das für meine Zwecke Werthlose theils sehr viel Raum, 
theils so viel Zeit für das Abschreiben in Anspruch genommen hátte, dass ich 
glaubte, dieselbe nützlicher verwerthen zu hönnen, 

Wenn ich auf meinen kurzen Reisen in Italien verháltnissmüssig viel 
bewültigen konnte, so verdanke ich das vor allem der nicht genug zu rühmen- 
den Weise, in der ich mich überall, wo ich arbeitete, unterstützt und gefórdert 
fand. Auf den Staatsarchiven und öffentlichen Bibliotheken lassen die bezüg- 
lichen Einrichtungen nichts zu wünschen übrig. Wo man nicht genöthigt ist, 
durch Einholung von Erlaubniss bei irgendwelchen ausseustehenden Behörden 
Zeit zu verlieren, wo eine ununterbrochene Arbeitszeit von sieben Stunden zu 
Gebote steht, die Schliessung um die Osterzeit sich auf ein oder anderen Tag 
beschränkt, wo die eigene Benutzung aller Hülfsiittel gestattet ist, welche 
das Auffinden des Gewünschten erleichtern kónnen, da lásst sich auch bei 
kurzem Aufenthalte vieles erreichen. Und nirgends fand ich das, was die li- 
beralen Einrichtungen gewáhren wollten, durch eine engherzigere Praxis ver- 
kümmert; es wurde mir umgekehrt überall von den Beamten Unterstützung 
und Begünstigung über das hinaus gewührt, was ich anzusprechen hatte; ging 
das doch háufig so weit, dass sie die freie Zeit ganzer Sonntage opferten, um 
mir auch an diesen das Arbeiten zu ermóglichen. Dieselbe Zuvorkommenheit 
fand ich auf den benutzten Munizipalarchiven. Es macht einen wohlthuenden 
Eindruck, an der meistens guten Ordnung zu sehen, wie grossen Werth man 
auf die Zeugnisse aus der Vergangenheit des Gemeinwesens legt, auch wenn 
dieselben lángst jede Bedeutung, ausser der geschichtlichen, verloren haben. 
Und das kommt denn auch dem Benutzer zu Gute; er hat nicht das Gefühl, 
lästig zu fallen; er sieht umgekehrt, wie es dem Munizipalpatriotisinus Genug- 
thuung gewührt, die archivalischen Schütze der Vaterstadt auch in der Ferne 
gekannt und gewürdigt zu wissen. Nicht minder freundliches Entgegenkommen 
fand ich auf einzelnen kirchlichen Archiven, die ich benutzte; von andern wurde 
mir freilich bemerkt, dass sie zumal in neuerer Zeit gar nicht oder nur schwer 
zugänglich seien, so dass ich, da es mir ohnehin nicht an Beschäftigung man- 
gelte, von vornherein vom Versuche abstand. Gebrach es mir zumal auf der 
ganz unvorbereitet angetretenen ersten Reise durchaus an ausreichenden Em- 
pfehlungeu, so fand ich um so mehr Gelegenheit, mich zu überzeugen, wie 
leicht sich auch in dieser Richtung das Arbeiten in Italien gestaltet. Verdankte 


XIV Vorwort, 


ich da der Güte Wüstenfelds die Vermittlung der ersten Anknüpfungspunkte, 
so liess sich der Faden anstandslos weiterspinnen; und wo es sich nicht mög- 
lich zeigte, eine Weiterempfehlung au die zunächst massgebenden Stellen zu 
erhalten, da genügte mir bei der liebenswürdigen Zuvorkommenheit und Dienst- 
willigkeit, welche die Italiener auszeichnet, irgendwelche Empfehlung an irgend- 
welche Person des Ortes, um ohne Zeitverlust zum Ziele zu gelangen. 

Die Hauptmasse der 414 aus Handschriften gegebenen Urkunden ver- 
theilt sich, wie die angehüngte Uebersicht zeigt, auf verhältnissmässig wenige 
Archive. Beinahe die Hälfte stammt aus den drei Archiven zu Siena mit 90, 
Florenz mit 62, Cremona mit 50 Nummern. Ein weiteres Viertel ergaben 
Verona mit 39, Wien mit 35, Mailand mit 31 N. Das letzte Viertel vertheilt 
sich dann anf sehr verschiedene Herkunftsorte, unter welchen noch Brescia 
und Perugia mit je 17 N. vertreten sind, dann Imola mit 9 N. folgt, bei allen 
andern die Zahl geringer ist. 

Was Einzelnes betrifft, so war ich auf der ersten Reise 1871 zu Mai- 
land eine Woche, welche ich zur Benutzung des Staatsarchives in S. Fedele 
verwandte. Wie der damalige Direktor Osio, ist auch Ferrario, der mir 
bei meinen Arbeiten zur Hand ging, schon nicht mehr unter den Lebenden. 
Bis 1100 waren die Urkunden sehr gut geordnet und ausführlich in einem 
Generalrepertorium verzeichnet, das ich für meine Zwecke durchsah. Weiter ' 
waren auch meine Arbeiten für Böhmer’s Regesten sehr dadurch erleichtert, 
dass alle Kaiserdiplome des Archivs in einer besondern Abtheilung vereinigt 
sind, Der übrige Bestand des Urkundenarchivs war nicht so geordnet, dass 
er eine weitergreifende Benutzung in kurzer Zeit ermóglichte; die Urkunden 
der einzelnen Klosterarchive waren in sehr oberflüchlicher chronologischer Ord- 
nung in Faszikeln vereinigt und unverzeichnet. Ich beschränkte mich auf Durch- 
sicht der Provenienz S. Benedetto di Mantova (Polirone) für das zwölfte Jahr- 
hundert, welche mir wegen des mathildischen Gutes von besonderin Interesse 
war; auf vereinzeltes aus anderen Provenienzen machte mich Wüstenfeld auf- 
merksam, der gleichzeitig dort arbeitete. So weit ich die hier mitgetheilten 
Stücke nicht selbst abschrieb, wurden die Abschriften von einem Beamten des 
Archivs, Herru Gius, Porro, gefertigt. 

Alles, was ich aus Brescia veróffentliche, verdanke ich der liebenswür- 
digen Zuvorkommenheit des Herrn Pietro da Ponte, der mich auf die Qui- 
riniana und in das Munizipalarchiv geleitete und mir die Abschriften der mich 
interessirenden Stücke selbst fertigte. Denn bei ganz flüchtigem Aufenthalte 
sah ich vorzüglich nur nach Kaiserurkunden, ohne jedoch Unbekanntes zu 
finden, nachdein ich einiges schon in Bóhmer's Acta veröftentlichen konnte, 
Dank der Güte des Ab. Luigi Lodrini, der mir auch jetzt viel Freundlich- 
keit erwies. Die älteren Urkunden auf der Quiriniana sind trefflich geordnet, 
aber durchweg von Odorici bereits verwerthet, Der noch wenig geordnete spá- 
tere Bestand würde nur mit grösserem Zeitaufwande zu benutzen sein, Es 
beruht hier insbesondere das reiche Archiv von S. Giulia; in einem probeweise 
durchgesehenen Faszikel fand sich Nr. 242. Die meisten der mitgetheilten 
Stücke sind dem Liber Poteris, dem grossen, 1255 geschriebenen Kopialbuche 


Vorwort. XV 


der Stadt entnommen, dessen Original sich jetzt gleichfalls auf der Quiriniana 
befindet. 

Aus Cremona, wohin ich selbst nie gekommen, habe ich schon in 
Bóhmer's Acta (vergl. Vorr. XXX.) eine sehr bedeutende Urkundenmasse 
veröffentlicht. Wie jene, so verdanke ich auch die hier mitgetheilten sämmt- 
lich der Güte des Archivsekretárs Ippolito Cereda. Nur Nr. 380, wohl die 
letzte der in den Bereich der Acta imperii fallenden, bisher noch unveröffent- 
lichten Cremoneser Urkunden, besorgte mir Wüstenfeld, dem ich ausser ei- 
nigen vereinzelten Stücken insbesondere auch das verdanke, was aus dem 
Archive zu Mantua mitgetheilt ist, 

Einen dreitügigen Aufenthalt zu Parma bestiinmte ich dazu, um auf 
der reichen Nationalbibliothek Druckwerke zu benutzen, welche wir bis dahin 
unzugänglich geblieben waren, den Besuch des Archivs, wo ich zweifellos vieles 
zu finden hoffen durfte, auf einen spätern ausgedehntern Aufenthalt verschie- 
bend, zu dem es dann freilich bis jetzt nicht gekommen. Die Benutzung der 
Bibliothek wurde mir von Odorici in zuvorkommendster Weise gestattet und 
erleichtert, während es mir dann insbesondere die seltene Bücherkenntnias 
Barbieri's ermöglichte, hier auch solche Werke und Aufsätze aufzufinden, 
über welche ich nur sehr ungenaue und unzulängliche Angaben hatte. Er machte 
mich auch auf die wichtige Nr. 423 aufmerksam, während ich noch später seiner 
Gefälligkeit mehrere Abschriften verdankte, von denen hier Nr. 137, 421, 422 
aufgenommen sind. 

Von Parma fuhr ich nach Ravenna, Abgesehen von dem Sehens- 
werthen, das die mir bisher unbekannte Stadt so reichlich bietet, bestimmte ' 
mich dazu insbesondere der Wunsch, das wichtige Privileg K. Friedrichs I. 
Nr.130 zuerhalten. Nach einer sich auf Bethmann stützenden Angabe Stumpf's, 
Reg. n. 3955, sollte sich dasselbe in einem Codex der Bibliotheca Classensis 
befinden. Aufs bereitwilligste von den Bibliothekaren Prof. Zoli und Uccel- 
lini unterstützt, begaun ein langes fruchtloses Suchen; der ganze Katalog der 
Handschriften wurde durchgesehen, danu jede Handschrift selbst zur Hand 
genommen, bei welcher der Titel nur irgend darauf schliessen liess, sie kónne 
die gesuchte Abschrift enthalten; als der Tag vorüber, gab ich die Hoffnung 
auf. Ermöglichte mir die Zuvorkommenheit der Bibliothekare auch an dem 
folgenden Palmsonntage zu arbeiten, so mochte ich die fruchtlosen Versuche 
nicht fortsetzen, sondern wandte mich den Originalurkunden zu, unter denen 
eine Reihe von Kaiserdiplomen; und da fand sich denn schliesslich auch das 
lang gesuchte unter den Resten des Archivs von S. Apollinare. 

Zu Imola gestattete mir der Sindaco, Conte Codronchi, mit grösster 
Bereitwilligkeit die Benutzung des Munizipalarchivs. Das stattliche, vortreff- 
lich geordnete und gut gehaltene Archiv reicht in seinen Originalen bis in das 
eilfte Jahrhundert zurück, wie das bei städtischen Archiven selten der Fall 
ist; ein sehr gut gearbeitetes, chronologisch geordnetes Verzeichniss vermittelt 
schnell die Uebersicht über den ganzen Bestand. Spáter habe ich es bedauert, 
dass ich mich auf das Abschreiben der ungedruckten Stücke beschrünkte, da 
ich mehrfach Gelegenheit hatte, mich zu überzeugen, dass die meisten der nur 


* 


XVI || Vorwort. 


von Manzoni veröffentlichten Stücke insbesondere wegen der vielen Auslas- 
sungen den Wiederabdruck durchaus verdienen würden. Das Kopialbuch der 
Stadt, der Libro rosso, ist erst für das dreizehnte Jahrhundert von Bedeutung. 

Zu Bologna ist leider der von Frati angeregte, von Bonaini erweiterte 
Plan zur Errichtung eines Centralarchivs (vergl. Bonaini Gli archivi delle pro- 
vincie dell' Emilia) nicht zur Ausführung gekommen. Wie die Sachen standen, 
musste ich von jedem Versuche, das Stadtarchiv oder Domanit&lerchiv zu be- 
nutzen, absehen. Lag daher ein lángerer Aufenthalt nicht in meiner Absicht, 
80 veranlassten mich doch die ausserordentlichen Erleichterungen, deren ich 
mich bei Benutzung der reichen Munizipalbibliothek zu erfreuen hatte, den- 
selben auf eine Woche auszudehnen. Der gelehrte Vorsteher derselben, Luigi 
Frati, war unermüdlich bestrebt, meine Zwecke zu fördern. Nachdem sich 
von den mir bekannten, aber bisher vergeblich gesuchten Werken eine Reihe 
vorgefunden hatte, so insbesondere das von Acquacotta und ein ganz voll- 
ständiges Exemplar von Colucci, wurde es mir gestattet, in dem Saale, in 
welchem sich die Werke über italienische Geschichte in wolılgeordneter Auf- 
stellung vereinigt finden, alles mir noch Unbekannte zur Hand zu nehmen, um 
mich zu überzeugen, ob es für meine Zwecke in Betracht komine. Nur diese 
besonders dankenswerthe Erleichterung ermöglichte es ınir, eine Reihe von 
Werken gu ben&tzen, welche nicht blos mir, sondern selbst meinem Freunde 
Stumpf unbek&nnt geblieben waren, so dass sich insbesondere noch manche 
Ergänzung für den Nachweis der Drucke von Kaiserurkunden ergab; auch 

. von dem, was ich hier aus selteneren Drucken mittheile, wurde vieles zu Bo- 

* Jogna abgeschrieben. War es mir damals besonders erfreulich, ältere freuad- 
schaftliche Beziehungen zu Filippo Serafini erneuern zu können, so wurde 
ich im folgenden Jahre bei ganz flüchtigem Aufenthalte von seinem Nachfolger, 
Prof. Guido Padelletti, auf's freundlichste aufgenommen und auf die Uni- 
versitätsbibliothek geführt, wo sich in der reicheu Abschriftensammlung der 
Monumenta civitatis Bononiae für die Zeit K. Friedrichs Il., auf welche ich 
mich beschränken musste, noch manche von Savioli nicht aufgenominene Stücke 
fanden, von denen mir später aufs bereitwilligste Abschriften besorgt wurden, 
die hier freilich noch keine Verwerthung gefunden haben. 

Das auf deut Museo civico befindliche Archiv zu Padua ist sehr reich, 
da sich hier viele Urkunden aufgehobener Klóster befinden. Wurde mir die 
Benutzung vom Direktor Gloria auf's freundlichste gestattet, so musste ich 
mich bei kurzem Aufenthalte damit begnügen, nach Anleitung eines eine Aus- 
wahl aus dem ganzen Archive enthaltenden Verzeichnisses einige Urkunden. 
zu kopiren. Von hohem Interesse war mir insbesondere das älteste Statuten- 
buch der Stadt, aus dem schon Dondi dall’Orologio einiges veröffentlichte; 
wurde mir gesagt, dass die Drucklegung wobl beabsichtigt, aber kaum in 
nächster Zeit zu erwarten sei, so wünschte ich, Wenigstens den vom Banne 
handelnden Abschnitt veröffentlichen zu können, wie mir das die Güte meines 
früheren Kollegen und werthen Freundes Francesco Schupfer ermöglichte, 
dem ich auch sonst für manche Förderung meiner Arbeit verpflichtet bin. 

Wenn ich aus dem Kapitelsarchive zu Verona, obwohl ich mich auf 





Vorwort, XVII 


der Rückreise nur drei Tage dort aufhielt, eine Reihe zum Theil wichtiger Ur- 
kunden veröffentlichen kann, so verdanke ich das der grossen Gefälligkeit 
meines verehrten Gönner, des Bibliothekar des Kapitels, Conte Giuliari. 
Allerdings sind keine davon den vorhandenen Originalen entnommen; war 
deren Benutzung damals ohnehin aus andern Gründen unthunlich, so hätte 
ich denselben bei eng bemessener Zeit auch nur weniges entnehmen können. 
Giuliari legte mir aber die neueren Abschriftensammlungen vor, von denen die 
von Carinelli sich nur über die wichtigern Stücke, die von Muselli dagegen 
über den Gesammtbestand erstreckt. Ich beschrünkte mich wesentlich darauf, 
diese letztere durchzugehen und alles auszuheben, was theils meine nüchsten 
Zwecke, theils die Trienter Geschichte betraf. Erübrigte mir dann nur die Zeit, 
einige Stücke selbst zu kopiren, so hatte mein Gönner die Güte, mig später 
alles abschreiben zu lassen. Hat nun auch Muselli hie und da Unbedeuten- 
deres ausgelassen, hat welter der Text unter dem zweimaligen Abschreiben 
zweifellos mannichfach gelitten, so &cheint mir das doch nur an wenigen Stellen 
wenigstens für die Zwecke, welche ich zunüchst im Auge hatte, die Sicherheit 
der Benutzung zu beeinträchtigen. Die früher im Demanialarchive befindlichen 
Archive der aufgehobenen Klöster sind nun auf der Munizipalbibliothek und 
damit zugänglich geworden; doch war die Ordnung derselben damals erst wenig 
vorgeschritten, so dass ich schon desshalb die Benutzung auf spätere Zeit ver- 
schob, ohne doch bis jetzt dazu gelangt zu sein. 

Die mir 1872 zu Gebote stehende Zeit verwerthete ich grosgentheils zu 
Siena und Florenz, während mir dazwischen in der Charwoche wenige Tage 
genügten, um auf den benutzten umbrischen Munizipalarchiven meinen Zweck 
zu erreichen. Zu Perugia bin ich insbesondere dem Bibliothekar Prof. Rossi 
verpflichtet, der mich auf der Biblffothek auf manche mir noch unbekannte 
Schriften aufmerksam machte und mir dann auch auf dem Munizipalarchive 
oder Archivio decemvirale zur Hand ging. Der Sindaco, Conte Ansidei, 
gestattete mir nicht allein die Benutzung aufs bereitwilligste, sondern hatte 
auch die Freundlichkeit, mich weiter an die Sindaci von Assisi und Foligno zu 
empfehlen. Das Archiv ist wohl geordnet und verzeichnet. Die Origigale, unter 
denen besonders viele pübstliche Schreiben, reichen nicht über das dreizehnte : 
Jahrhundert zurück, Wichtiger waren mir die vier Libri eubmissionum, mit 
A. B. C. und + gezeichnet, beglaubigte Abschriften aus dem dreizehnten Jahr- 
hunderte, nur wenig Späteres enthaltend. Nur bei der ersten Anlage mögen 
sie vorzugsweise für Submissionsurkunden bestimmt gewesen sein, unter wel- 
chen die älteste der von mir notirten die Submission der Inseln von 1139 in 
A. Bl. 37; sie sind dann zu einem allgemeinen Kopialbuche insbesondere für 
die auswärtigen Angelegenheiten der Stadt geworden. Doch ist nicht blos in 
den verschiedenen Bänden, sondern selbst in demselben Bande manches wie- 
derholt, so dass sich von manchen Urkunden drei und vier Abschriften finden. 

Nach zweitägigem Aufenthalte fuhr ich nach Assisi, wo mich der Ge- 
sehichtschreiber der Stadt; Prof, Cristofani auft freundlichste unterstützte, 
Die Originale des Munizipalarchivs sind numerirt, mit Aufschriften versehen, 
doch ist in einem Repertor nur das Wichtigste verzeichnet; sie beginnen mit 

* 


X VIII Vorwort. 


einer pübstlichen Urkunde von 1198, auf welche das Privileg K. Philipp's 
Nr. 212 folgt; weiterhin viele päbstliche Urkunden ohne allgemeineres Interesse. 
Von einem Munizipalregister, auf grossen, nur auf einer Seite beschriebenen 
Pergamentblättern von verschiedenen Händen des dreizehnten und vierzehnten 
Jahrhunderts geschrieben, haben sich leider nur einige Reste erhalten; das 
Stück, aus welchem ich mehrere wichtige Urkunden veröffentliche, gehört 
in die Zeiten K. Otto's IV. und Friedrich’s II; weitere Stücke fallen um 1280 
und 1330. Da das Kapitelsarchiv, wie mir versichert wurde, nicht zugänglich 
^ war, so schrieb ich noch einiges ab aus dem mir bisher ganz unbekannten 
Werke: Disaınina degli scrittori e dei monumenti risguardanti s. Rufino, in 
welchem viele Urkunden aus jenem Archive gedruckt sind; es scheint nur 
wenig über seinen Entstehungsort hinausgekommen zu sein und der grösste 
Theil der Auflage noch bei den Erben des Verfassers De Constanzo zu beruhen. 
Wie ich mir auf der Fahrt nach Siena die Zeit genommen hatte, die alte Reichs- 
burg au S. Miniato zu besuchen, von der noch ein mächtiger Thurm weithin 
sichtbar in die Lüfte ragt, so stieg ich auch hier nach gethaner Arbeit, noch 
ehe ich in S. Francesco war, vor allem hinauf zur Rocca d'Assisi, dem ein- 
stigen Sitze Herzog Kourads von Urslingen. Die mächtigen Ruinen, welche 
den Gipfel krónen, gehóren übrigens wohl ausnahmslos einer Citadelle spüterer 
Zeit an; die Reichsburg wurde 1198 zerstört und sollte nach Urk. Nr. 212 nicht 
wieder erbaut werden. | 

Zu Foligno genügten mir wenige Stunden zur Benutzung des Munizi- 
palarchivs; der Sindaco liess mir sogleich das Repertor, dann die gewünschten 
Stücke selbst vorlegen. Die beiden ältesten Nummern: sind päbstliche Privi- 
legien für das Bisthum; dann folgen als Nr. 3 in einer Blechkapsel wohl ver- 
wahrt die beiden Originale K. Friedrichs L von 1177, unten Nr. 150, und 
1184, Böhmer Acta Nr. 151. Weiter ist dann Nr. 4 ein leider sehr beschä- 
digtes Heft mit beglaubigten Abschriften von 1340; ausser pübstlichen Pri- 
vilegien enthielt es jene Friedrichs, das Otto's IV. Nr. 222, dann zu meiner 
besondern Freude das Herzog Diephold's Nr. 226, von dem mir früher keine 
Urkunde bekannt war, während ich jetzt auch schon eine andere, Nr. 255, zu 
Perugia einem Drucke hatte entnehmen kónnen. 

Die Hauptmasse der von mir gesammelten, hier nur theilweise veröffent- 
lichten Urkunden ist den toskanischen Staatsarchiven entnommen. Auf 
die ganz vortrefflichen Einrichtungen derselben hier einzugehen, werde ich um 
so eher unterlassen dürfen, als dieselben ohnehin in weiteren Kreisen bekannt 
sind und ich selbst erst kürzlich Veranlassung nahm, anderweitig auf dieselben 
hinzuweisen; vgl „Die Ausstellung der toskanischen Archive zu Wien 1873* 
in der Internationalen Ausstellungszeitung der Neuen Freien Presse Nr. 3209 
und 3210, übersetzt im Archivio storico, III Ser,, T. 18. 

Zu Florenz hatte ich bereits 1853, als die Neuordnung ‘der Archive 
noch im Entstehen war, längere Zeit gearbeitet, vg]. Urkunden zur Gesch. des 
Römerzuges K. Ludwig's S. VIII; jetzt war ich 1872 zehn, dann nochmals 
vier Tage 1873 dort. Dem jetzigen Vorsteher der Staatsarchive, Cesare 
Guasti, der die Schöpfung Bonaini's so trefflich weiter führt, fühle ich mich 


Vorwort. XIX 


aufs dankbarste verpflichtet für die überaus zuvorkommende Weise, mit der 
er meine Arbeiten nicht blos zu Florenz selbst, sondern auch durch Empfeh- 
lungen an die Tochterarchive zu fördern bemüht war; ebenso Cesare Paoli 
für die freundliche Bereitwilligkeit, mit der er mich auf dem Archive und später 
mehrfach brieflich unterstützte. So weit sich meine Arbeiten auf Kaiserur- 
kunden erstreckten, wurden dieselben hier, wie auf den andern toskanischen 
Archiven sehr dadurch erleichtert, dass eben kurz vorher in Veranlassnng 
einer Anfrage von Pertz Verzeichnisse aller in denselben befindlichen Kaiser- 
diplome gefertigt waren. Für meine sonstigen Zwecke die Masse der Reper- 
torien des Archivio diplomatico, an hundert Folianten, ganz durchzuarbeiten, 
hütte mehr Zeit erfordert, als mir zu Gebote stand. Ausser Durchsicht der 
Verzeichnisse der Provenienzen, in welchen ich ohnehin einzelne mir bereits 
bekannte Urkunden zu suchen hatte, nahm ich insbesondere solche zur Hand, 
in welchen ich Urkunden von Reichsbeamten zu finden hoffen durfte. Auch 
von dem noch nicht veróffentlichten Theile der Capitoli sah ich nur B. 26 und 
43 durch, aus welchen ich Nr. 170 und 196 zu entnehmen hatte. Stand mir 
nach siebenstündiger Arbeit auf dem Archive noch eine Stunde auf der Na- 
tionalbibliothek zur Verfügung, so kopirte ich dort, ausser den hier mitge- 
theilten Privilegien für Sarzana, manches für die Zeit Karls von Anjou aus . 
dem Briefcodex Magl. 25, 341. Wührend des kürzeren zweiten Aufenthaltes 
beschränkte ich mich auf Benutzung der Provenienz Camaldoli und der sehr 
viel Interessantes bietenden Strozzi'schen Sammlung; doch kam ven den da- 
mals gefertigten Abschriften hier nur nach Nr. 495 zum Abdrucke. 

Auf dem Staatsarchive zu Siena, welches zu dieser Sammlung die 
grösste Masse beigesteuert, arbeitete ich 1872 durch zwölf Tage. Wie ich 
aber bereits in den Acta Böhmer’s eine Reihe Urkunden des Archives ver- 
öffentlichen konnte, so war mir auch ein Theil der hier abgedruckten schon vor 
jener Reise durch die zuvorkommende Güte des Vorstehers, Luciano Banchi, 
zugänglich geworden, der das lebhafteste Interesse für meine Arbeiten zeigte 
und dem auch, als ich nur erst in brieflichem Verkehre mit ihm stand, durch 
Widmung seiner Statuti Senesi Öffentlichen Ausdruck gab. So freute es mich 
doppelt, ihm nun auch persönlich näher treten zu können. Dass er mir er- 
laubte, seinen Namen dieser Sammlung vorzusetzen, wird mir immer eine 
überaus werthe Erinnerung sein an die Tage, welche ich damals mit ihm ver- 
lebte, an die herzliche Aufnahme, an einen täglichen freundschaftlichen Ver- 
kehr in und ausser dem Archive, dem ich so manche Anregung und Belehrung 
verdanke. Den Hauptbestand des Staatsarchives bildet das Archivio delle 
riformagioni, dessen Repertor ich bis 1284 vollständig durchsah. Ausser 
Cremona dürfte es kaum ein zweites Stadtarchiv in Italien geben, welches in 
seinen Originalen und Kopialbüchern in solcher Fülle so weit zurückreicht. 
Auch im dreizehnten Jahrhunderte hielt ich dasselbe durch so manche neuere 
Veröffentlichungen, insbesondere die von Huillard und Saint Priest, für un- 
gleich mehr ausgebeutet, als wirklich der Fall. Suchte ich möglichst alles ab- 
zuschreiben, was die unmittelbaren Beziehungen zum Reiche betrifft, so habe 
ich doch auch da manches Unwichtigere bei Seite gelassen oder nur ausgezogen, 


XX | Vorwort. 


während eingehendere Benutzung wohl auch noch Wichtigeres zu Tage fördern 
dürfte. Auch für das Caleffo vecchio habe ich das treffliche, von Paoli (vgl. 
dessen Bericht über die Caleffi im Arch. storico, III Ser., T. 4) gefertigte Re- 
pertor vollständig durchgesehen. Manche für die Reichsgeschichte wichtige 
Notiz enthalten noch die Consigli di campana, welche ich nicht näher. beachtete, 
da bereits eine auszugsweise Bearbeitung durch Banchi vorlag, auf deren bal- 
digen Druck ich bei der Wichtigkeit des Gegenstandes glaubte rechnen zu 
dürfen. Unter den andern Provenienzen des Archivs ist die bei weitem reichste, 
verhältnissmässig noch wenig ausgebeutete die von S, Salvator in Monte A miata, 
welche nun wieder vollständig in Siena beruht. Auf dem Archive zu Siena 
benutzte ich dann auch den zeitweilig dort befindlichen Libro delle coppe des 
Munizipalarchivs zu Montepulciano, der aber für die Reichsgeschichte nichts 
Unbekanntes ergab. 

| Auf einer dritten Reise 1873 war ich zunächst vierzehn Tage zu Lucca. 
Auf dem Staatsarchive benutzte ich das Archivio diplomatico nach dem sehr 
ausführlichen, sämmtliche Provenienzen in chronologischer Reihefolge zusam- 
menfassenden Zettelrepertor bis 1250; dann wird die Zahl der Urkunben so 
gross, dass ich mich für spätere Zeit auf Einsicht der Einzelrepertore und, 
Aktenbände beschränkte, in welchen ich für meine nächsten Zwecke etwas er- 
warten durfte. Dabei hatte ich denn hinreichend Gelegenheit, das kurz vorher 
veröffentlichte Inventario del R. Archivio di stato in Lucca seinem vollen 
Werthe nach schätzen zu lernen; es ist eine geradezu mustergültige Arbeit des 
Vorstehers des Archivs, Salvatore Bongi, der mich aufs freundlichste auf- 
nahm. Durch Vermittlung von Giovanni Sforza, der auch auf dem Staats- 
archive meine Arbeiten mit unermüdlicher Gefälligkeit förderte, mir überhaupt 
die grösste Freundschaft erwies, wurde mir auch der Eintritt in das erzbischöf- 
liche Archiv vom Erzbischofe aufs zuvorkommendste gestattet. Das reiche 
Archiv, dessen älterer Bestand genügend bekannt ist, ist sehr wohl gehalten; 
es ist auch ein vollständiges, gut gearbeitetes Repertor da, das aber ohne alle 
chronologische und sachliche Ordnung der ganz zufälligen Einreihung der Ur- 
kunden in die Laden folgt, was eine Benutzung für bestimmte Zwecke nur mit 
grossem Zeitaufwande ermöglichen würde. Da es mir auf dem Staatsarchive 
ohnehin nicht an Arbeit fehlte, so begnügte ich mich mit dem Abschreiben 
einiger zunächst gesuchter Stücke aus dem Kopialbuche. Später war Sforza 
dann noch so freundlich, mir ein Verzeichniss mich näher interessirender Stücke 
aus dem schwerer zugänglichen Kapitelsarchive zu schicken und mir die ge- 
wünschten zu kopiren. 

Von Lucca ging ich nach Pisa, wo ich während eines zwölftägigen Auf- 
enthaltes zunächst das Staatsarchiv für die Zwecke, welcheich im Auge hatte, 
ziemlich vollständig ausgebeutet haben dürfte. Der Vorsteher desselben, Leo- 
poldo Tanfani, Hatte mir schon früher mit grösster Zuvorkommenheit Ab- 
schriften einzelner gewünschter Urkunden besorgt und war auch jetzt aufs 
freundlichste bemüht, meine Arbeiten in jeder Weise zu unterstützen. Ausser 
den Repertorien über die einzelnen Provenienzen vermittelt auch hier ein 
chronologisch geotdneter Zettelkatalog die Uebersicht über den ganzen Ur- 





." 
^ 
' 
| 


mn ——.——— ————. ———-——— —. 


Vorwort. XXI 


kundenbestand, welcher überdies durch Anwendung verschiedenfarbigen Pa- 
pieres die unmittelbare Auffindung gewisser Klassen von Urkunden, so der 
päbstlichen, kaiserlichen, gerichtlichen, ermöglicht. Es lag dann insbesondere 
die Benutzung des Archives Roncioni in meinem Wunsche. Wie schon 1854 
beim damaligen Besitzer (vgl. Die Ueberreste des Reichsarchivs zu Pisa, in den 
Sitzungsber. der Wiener Akademie B. 14), so fand ich auch jetzt bei dessen 
Schwiegersohne Herrn Camici-Roncioni die zuvorkommendste Bereitwillig- 


. keit, für die ich mich doppelt verpflichtet fühlen muss wegen der Schwierig- 


keiten, die sich daraus ergaben, dass er damals auf dem Lande wohnte. Nach- 
dem et mir zunüchst das Repertor zur Verfügung gestellt hatte, durfte ich 
alle mich interessirenden Urkunden ausheben, die er mir dann auf das Staats- 
archiv bringen liess, wo ich sie in aller Musse benutzen konnte, Den Palm- 
sonntag verwandte ich zu einem Ausfluge nach der Certosa di Calci, nach- 
dem mir vom Präfekten anf Verwendung Tanfani's die Benutzung des dortigen 
reichen Archivs gestattet war, dessen Vereinigung mit dem Staatsarchive ge- 
wiss zu wünschen wäre. Aus dem auf dem Staatsarchive befindlichen Repertor 
brachte ich die Nummern der für mich wichtigen Urkunden mit; aber leider 
war das sonst sehr wohlgehaltene Archiv in die durchgreifendste Unordnung 
gerathen, da es kurz vorher nötbig gewesen war, alle Urkunden herauszu- 
nehmen, die dann wieder ganz willkürlich zu den an den Gestellen befestigten 
Nummern eingelegt waren, so dass sich ohne Durchsicht des ganzen Vorraths 
nichts auffinden liess, Für die eignen Zwecke musste ich mich daher damit 
begnügen, einige Stücke aus einem Bande zu entnehmen, in dem die älteren 
Urkunden sehr sorgfältig abgeschrieben sind. Aber wenigstens gelang es, den 
Hauptzweck des ganzen Ausfluges zu erreichen und für Stumpf die Urkunde 
des Gegenkönig Konrad von 1097 (Stumpf Acta Nr. 325) aus dem glücklich 
aufgefundenen Originale abzuschreiben; und es mag immerhin Erwähnung ver- 
dienen, dass die am Sonntage Nachmittags in der Certosa kopirte, Abends zu 
Pisa zur Post gegebene Urkunde am Dienstag Abend bereits zu Innsbruck ge- 
setzt, korrigirt und in den druckfertigen Bogen eingeschoben war. 

Ist ausserhalb Italiens insbesondere das Staatsarchiv zu Wien stark 
vertreten, so trifft das zunächst das prachtvolle Munizipalregister von Asti, 
aus welchem ich bereits in Böhmer’s Acta eine grössere Zahl von Stücken zum 
Abdrucke brachte. Was sich für die Beziehungen zum Reiche findet, wird 
damit ziemlich erschöpfend veröffentlicht sein; für die Geschichte der Stadt 
selbst und ihrer Nachbarschaft bietet sich hier noch eine Fülle unbekannten 
Materials, das doch wohl nur in der ursprünglichen Heimath seine rechte Ver- 
werthung finden würde, so dass ein gelegentlicher Austausch gegen Sachen, 
die für das Wiener Archiv unmittelbaren Werth hätten, gewiss nur wünschens- 
werth wäre. Was sonst aus dem Wiener Archive, dann aus dem Statthalterei- 
archive zu Innsbruck veröffentlicht wird, stammt grossentheils aus dem Ar- 
chive des Fürstenthums Trient, welches leider ohne einen durchgreifenden Ge- 
sichtspunkt nach anscheinend ganz zufälligen Momenten in beide Archive ver- 
theilt ist. Was ich nicht selbst kopirte, verdanke ich meinem Freunde Prof. 
Durig, der ein Trienter Urkundenbuch und die bisher ganz unbeachteten 


. 





". 


t "vw 
1 4 
i£ 
-- 
- 
. 
ul, 
'* 
2 MESA 
A 
z 
. " 
Pr 
1 
» 
„a 
lf 
i. 
na 
. 
L4 
-7 
-k 
UU 
2 
> 
. f 
f£ 
4 
AI 
43 
| oq 
" 
f 
1 
Aj 
J 
s 
ak 
* 
- 
"ab 
e 
xt 


XXII Vorwort. 


Imbreviaturen der Notare Ubert und Jakob druckfertig hat, Arbeiten, welche 
insbesondere auch für rechtsgeschichtliche Zwecke von grösster Bedeutung sind. 

Von den mehr als anderthalbhundert Urkunden, welche ich im vorigen 
Jahre zu Lucca, Pisa und Florenz abschrieb, sind hier nur einige wenige auf 
den letzten Bogen verwerthet, obwohl ein sehr grosser Theil derselben durch- 
aus in den Rahınen der Sammlung passen würde. Aber der Band war damals 
grossentheils schon gedruckt; und einen Nachtrag daraus zu bilden, hielt mich 
. ab einınal die Unbequemlichkeit eines solchen für die Benutzung, dann der 
Umstand, dass ich die Arbeiten auf italienischen Archiven noch weiter fortzu- 
setzen beabsichtige. Werde ich dabei zunüchst die Gegenstünde im Auge be- 
halten, mit denen ich mich in den Forschungen näher beschäftigte, so habe 
ich doch schon auf meiner letzten Reise die Gränze weiter gesteckt und über- 
haupt alle Urkunden beachtet, die mir von rechtsgeschichtlichem Interesse 
schienen, auch wo es Gebiete betraf, welche, wie insbesondere das des Privat- 
rechts, meine bisherigen Studien nicht näher berührten, Und in dieser Rich- 
tung bieten auch die am stärksten benutzten Archive durchweg noch reiche 
Ausbeute; wo nicht, wie das doch nur theilweise und nur für ältere Zeiten der 
Fall ist, der ganze Bestand zum Abdrucke gebracht wurde, haben sich die 
Herausgeber vorwiegend auf solche Stücke beschränkt, welche, wenn nicht für 
die allgemeine, doch für die äussere Ortsgeschichte von Bedeutung waren. Wie 
das bereits gesammelte und noch zu sammelnde Material dann später zu ver- 
werthen sein wird, mag noch dahingestellt bleiben. Wenn ich diesem Bande 
einen Sondertitel zufügte, so lag mir dabei allerdings der Gedanke nicht fern, 
nach einigen Jahren eine weitere, insbesondere auch das Privatrecht mehr be- 
rücksichtigende Folge von Urkunden zu veröffentlichen, falls ich auf günstige 
Aufnahme derselben hoffen darf. 

Zog der Abschluss dieses Bandes sich länger hin, als ich erwartete, so 
lag der Grund im Register. Ich habe nie ein Register gefertigt, das mich so 
viel Zeit und Mühe gekostet und schliesslich doch so wenig befriedigt hätte. 
Von einem vollständigen Namenregister war zweifellos abzusehen bei einer 
Sammlung, deren Auswahl zum grossen Theil gar nicht nach dem individuell 
bestimmten Inhalte der Stücke getroffen war; wo in dieser Richtung insbe- 
sondere auch jeder nähere Örtliche Zusammenhang so sehr fehlt, würde der 
darauf zu verwendenden Mühe gewiss der Nutzen, der sich für diesen oder 
jenen Einzelzweck ergeben möchte, nicht entsprochen haben. Glaubte ich, eine 
Auswahl treffen zu müssen, so war für die Aushebung der zu verzeichnenden 
Personen zunächst massgebend, ob es sich bei ihnen um Stellungen handelte, 
bezüglich deren schon bei der Forschung möglichste Vollständigkeit der Reihe 
erstrebt war, oder doch um Personen, welche für die dort behandelten Gegen- 
stände von besonderer Bedeutung sind. Diese sind unter dem Personennamen 
aufgeführt, während dann bei Erwähnung des Amtes oder Amtssprengels dar- 
auf zurückverwiesen ist; auch die Geschlechtsnamen oder sonstige Nebenbe- 
zeichnungen nochmals besonders aufzuführen, schien unterbleiben zu dürfen, 
zumal, da ohnehin das Register zum Texte durchweg zur Aushülfe dienen 
kann; bei untergeordneten Reichsbeamten schien überhaupt die Erwähnung 


Vorwort. X XIII 


beim Amtssitze zu genügen, Um dann die Benutzung für Nebenzwecke zu 
fördern, wurden auch von solchen Personen, welche zum Inhalte der Forschun- 
gen in keiner nähern Beziehung stehen, die geistlichen Grossen einschliesslich 
der Bischöfe und Aebte, die weltlichen einschliesslich der Grafen nachgewiesen, 
aber nicht zum Personennamen, sondern zum bezüglichen Ortsnamen, Weiter 
hinab, insbesondere auch bezüglich der städtischen Behörden, schien es zu ge- 
nügen, bei den einzelnen Orten auf die Urkunden zu verweisen, in denen sich 
Personen dieser oder jener Stellung finden. Auch für die Auswahl weniger 
bedeutender Orte war insbesondere massgebend, ob sie zu den von mir be- 
handelten Gegenständen in nüherer Beziehung standen. 

Wenn so für die auszuwühlenden Namen in erster Reihe das sachliche 
Interesse den Ausschlag gab, so war überhaupt mein nächstes Augenmerk 
die Anfertigung eines Register, welches alles verzeichnete, was für Reichsge- 
schichte und Rechtsgeschichte von sachlicher Bedeutung schien. Dabei war 
ich anfangs zweifelhaft, ob ich einer systematischen Anordnung, wie ich sie 
schon früher für solchen Zweck befürwortete (vgl. Böhmer Acta S. LV), oder 
der alphabetischen den Vorzug geben sollte. Ausschlaggebend für die letztere 
war mir insbesondere der nähere Anschluss an das Inhaltsverzeichniss des 
Textes, welches zweifellos alphabetisch zu ordnen war, da dort den Zwecken 
des systematischen Register ohnehin durch die in den einzelnen Bünden be- 
findlichen Uebersichten über den Gang der Forschung zum guten Theil genügt 
war. Dafür machten sich nun jetzt alle Schwierigkeiten. geltend, auf welche 
ich bei der früheren Besprechung des Gegenstandes bereits hinwies, Zweifel 
über die Auswahl des Stoffes, über die Wahl der Schlagworte, über die Ver- 
theilung des Stoffes unter dieselben, über die mit den Rücksichten auf Raum- 
ersparniss vereinbare Ausführlichkeit der Angaben Dazu kam noch ein be« 
sonderer Uebelstand. Wo Auswahl und Anordnung so wenig bestimmt vor« 
gezeichnet, so sehr durch das willkürliche Ermessen des Bearbeiters bedingt 
sind, wird sehr viel davon abhüngen, in wie weit sich dieser auf sein Gedücht- 
niss verlassen kann; das dann aber wieder davon, ob es ihm möglich ist, die 
Arbeit ohne Unterbrechung in einem Zuge durchzuführen. Musste ich sie oft 
durch Wochen und Monate liegen lassen, so wurden dadurch die ohnehin zu 
überwindenden Schwierigkeiten ausserordentlich gesteigert. 

Mit dem Sachregister zugleich ein ausführlicheres Wortregister zu geben, 
lag anfangs nicht in meiner Absicht. Bei der ersten Ausarbeitung hatte ich 
mich damit begnügt, dem deutschen Schlagworte die lateinischen Ausdrücke 
der Urkunden ohne Sondernachweise zuzufügen, dann wohl auch solche von 
diesen, auf welche ich bereits bei den Untersuchungen grósseres Gewicht ge- 
legt hatte oder die mir besonders beachtenswerth schienen, als selbststándige 
Schlagworte einzureihen. Aber eben dieses Vorgehen überzeugte mich doch 
mehr und mehr, wie nützlich ein ausgedehnteres Wortverzeichniss sein dürfte. 
Dabei hatte ich keineswegs nur die ungewóhnlicheren oder unverstündlichern 
Ausdrücke im Auge; diese habe ich überhaupt nicht vollstándig beachtet, nur 
die sonst eingehaltenen Grünzen bei ihnen etwas weiter gezogen. Es schien 
sich mir vielmehr darum zu handeln, eine Beherrschung des gesammten, für 


XXIV Vorwort. 


rechtsgeschichtliche Zwecke in Betracht kommenden Sprachgebrauchs der Ur- 
kunden zu ermöglichen. Oft genug habe ich bei eigenen Arbeiten erfahren, 
wie viel davon abhängt, von einzelnen, oft an und für sich gar nicht unge- 
wöhnlichen Worten oder Wendungen nachweisen zu können, ob sie in einer 
bestimmten Zeit, an,einem Orte, in gewisser Beziehung gebraucht wurden oder 
nicht; wie leicht sich da aber das blosse Gedächtniss selbst bei andauernder 
Beschäftigung mit einem bestimmten Urkundenkreise täuscht, wie mühsam 
und zeitraubend es ist, dann nur des einen Ausdruckes wegen bezügliche Ur- 
kundenwerke durchzusehen. Gerade für Italien aber konnte solche Bearbeitung 


eines Vorrathes, der zeitlich, örtlich und sachlich so weit Auseinanderliegendes 


umfasst, besonders lohnend scheinen. Denn einerseits war dort der urkund- 
liche Sprachgebrauch schon wegen der überwiegenden Benutzung von Formu- 
laren ein sehr feststehender, andererseits aber doch wieder nach den örtlichen 
Rechtskreisen scharf geschiedener, während sich dann mit der Wiederaufnahme 
der wissenschaftlichen Beschäftigung mit den römischen Rechtsquellen eine 
durchgreifende Aenderung vollzieht. Nur das konnte es fraglich machen, ob 
der Nutzen einer solchen Bearbeitung der aufzuwendenden Mühe entsprechen 
dürfte, dass iu dem bearbeiteten Vorrathe eben wegen seiner Mannichfaltig- 
keit doch die einzelnen Gruppen zu wenig zahlreich vertreten sind, als dass 
ihr bezüglicher Sprachgebrauch hier auch nur in annähernder Vollständigkeit 
vorläge. Aber ich glaubte mich durch dieses Bedenken nicht abhalten lassen 
zu sollen; in gar vielen Fällen wird doch schon das hier Gebotene ausreichen, 
um sich zu vergewissern, ob ein Ausdruck etwa nur in lombardischen, oder 
auch in romagnolischen Urkunden vorkommt, oder ob sein Gebrauch etwa erst 
auf den engern Wiederanschluss an die altrömische Rechtssprache zurückzu- 
führen; noch häufiger wird wenigstens ein vorläufiger Halt geboten sein, der 
eingehendere bezügliche Untersuchungen sehr erleichtern kann. 

So entschloss ich mich, als das Register bereits druckfertig vorlag, für 
jenen Zweck nochmals den ganzen Vorrath durchzugehen, dabei nur das län- 
gere Stück Nr. 80 von vornherein ausschliessend, da dessen Einbeziehung aus 
nächstliegenden Gründen unzweckmässig scheinen musste. Bei der nóthigen 
Auswahl war dann freilich fast alles auf persónliches Ermessen gestellt, welches, 
wenn es auch durch langjährige Beschäftigung mit italienischen Urkunden un- 
terstützt wurde, schwerlich überall die geeignetste Grünze getroffen haben 
wird. War ich im allgemeinen geneigt, diese möglichst weit zu ziehen, da sich 
ja kaum voraus bestimmen lässt, für welche besondere Zwecke ein Ausdruck 
von Gewicht werden kann, wird es leicht scheinen kónnen, dass ich manches 
Ueberflüssige aufgenommen, so mag auch wieder mancher Ausdruck unberück- 
sichtigt geblieben sein, der Beachtung verdient hátte. Die Schwierigkeiten 
sind da ungleich grösser, als wenn es sich nur um das Aushebeu ungewöhn- 
licher Ausdrücke handelt. Nicht blos wegen der Auswahl, Hatte es keinen 
Zweck, jedes Vorkommen auch häufiger gebrauchter Worte anzuführen, so 
war vorzüglich auf die ersten Erwähnungen zu achten. Nicht selten aber über- 
zeugte ich mich erst im weitern Verlaufe der Arbeit, dass die Aufnahme eines 
Ausdruckes zweckmässig sei; ich durfte mich dann oft die Mühe nicht ver- 


- 


pee 


driessen lassen, des einen Ausdruckes wegen ganze Reihen von Urkunden 

nochmals durchzugehen. Das mag dann hie und da auch Ungenauigkeiten ver- 

anlasst haben, Wo nicht gerade auf die frühesten Erw&hnungen Gewicht zu 

legen war, habe ich mich wohl mit der Andeutung begnügt, dass der Ausdruck 

auch sonst noch vorkomme. Bei Ausdrücken, welche später aus dem Gebrauche 

verschwinden, wurden neben den frühesten wohl auch die spätesten Erwäh- 

nungen hervorgehoben; doch würde das, auch abgesehen von den eigenthüm- 

lichen Schwierigkeiten der Durchführung, in den meisten Fällen, wo nicht 

überhaupt jedes Vorkommen verzeichnet ist, keinen genügenden Zweck ge- 
habt haben. 

Habe ich mich früher, allerdings unter wesentlich anderen Voraussetz- 
ungen gegen die Verbindung von Sach- und Wortregister ausgesprochen (vgl. 
Böhmer Acta S. LV), so war mir hier die Zweckmässigkeit derselben zweifel- 
los; die Fälle, wo ein und derselbe Nachweis dem sachlichen und dem sprach- 
lichen Zwecke zugleich genügt, sind so überaus zahlreich, dass eine Trennung | 
sich gewiss nicht gerechtfertigt haben würde, nachdem ich mich auch beim | 

.Sachlichen für alphabetische Ordnung entschieden hatte. Nur glaube ich auch 
bei solcher Verbindung an der früher begründeten Ansicht festhalten zu dürfen, 
dass wenigstens da, wo es sich um einen Vorrath aus so verschiedener Zeit, 
aus so verschiedenen órtlichen Kreisen handelt, die Ausdrücke der Urkunden 
selbst im allgemeinen zu Schlagworten auch für das Sachliche nicht geeignet, 
dieselben vielmehr, wo nicht besondere Gründe ein anderes Vorgehen befür- 
worten, frei der Sprache zu entnehmen sind, in welcher das Register überhaupt 
zu fertigen ist; also hier der deutschen. Wie dann ein solches beide Zwecke 
gleichzeitig berücksichtigendes Verzeichniss zweckmässig und gleichfórmig zu 
gestalten würe, darüber würde ich trotz mancher Schwierigkeiten kaum im 
Unklaren sein, wenn ich ein solches Register nochmals zu arbeiten hätte, Hier 
darauf n&her einzugehen muss mich schon der Umstand abhalten, dass man 
nur zu schnell finden würde, wie wenig ich selbst die von mir zu befürworten- 
den Regeln streng eingehalten habe. Ist meine Anordnung vielfach eine will- 
kürliche und regellose, so wird mich die besondere Sachlage auf Entschuldi- 
gung rechnen lassen dürfen. Das anfangs vorzugsweise nur das Sachliche, 
aber wenigstens nebenbei und im Anschlusse an jenes auch schon das Sprach- 
liche berücksichtigende Register war druckfertig, als ich mich nachtrüglich zu 
weitergehender Beachtung des letzteren entschloss. Das Ganze nun nochmals 
im Interesse der Gleichmássigkeit umzuarbeiten, hütte, ohne voraussichtlich 
die Brauchbarkeit wesentlich zu erhóhen, einen Aufwand von Zeit erfordert, 
zu dem ich mich um so weniger noch entschliessen mochte, als das Register 
mich ohnehin bereits lánger in Anspruch genommen hatte, als die Ueberar- 
beitung der Urkundenvorrathes selbst. Dann aber blieb mir nichts übrig, als 
die sprachlichen Nachträge in das fertige Register einzuschieben, wie es eben 
statthaft war. Dabei waren natürlich auch manche Aenderungen am bisheri- 
gen Bestande nicht zu vermeiden. Suchte ich diesen aber doch möglichst zu 
belassen, so war dafür keineswegs nur die Rücksicht auf Ersparung von Zeit 
und Mühe massgebend, sondern insbesondere auch die Erfahrung, wie bedenklich 

* 


Vorwort. XXV 





XXVI Vorwort. 


es ist, an einem Register zu ündern, dessen Artikel durch Verweisungen zu 
einander in Beziehung stehen, so dass jede Aenderung eine Reihe anderer 
nóthig macht, von denen dann nur zu leicht einzelne übersehen werden. Dar- 
unter musste freilich die Gleichfórmigkeit der Arbeit sehr leiden, was dann 
auf die Bequemlichkeit der Benutzung zurückwirkt; aber wenigstens dürfte 
durchweg geuügend ermöglicht sein, das Gesuchte schliesslich zu finden, wenn 
man es auch zunächst an anderen Orten erwartet hätte, Manche Ungleich- 
förmigkeit war dann auch wohl eine absichtliche; findet sich in sonst entspre- 
chenden Füllen bald Verweisung, bald Wiederholung der schon anderweitig 
gegebenen Belege, so war da der Gesichtspunkt massgebend, dass diese viel- 
fach den geringeren Raum beanspruchte oder nach Lage des Einzelfalls durch 
die Verweisung nicht gleich genau zu ersetzen war. 

Von allen Zeitangaben glaubte ich im Register absehen zu können, da 
dieselben bei streng chronologischer Ordnung der Urkunden sich wenigstens 
oberflächlich ohnehin aus den Nummern ergeben; um die Benutzung in dieser 
Richtung zu erleichtern, begnügte ich mich, in der Seitenüberschrift zu einer 
Reihe von Jahreszahlen die auf dieselben treffenden oder ihnen náchstfolgen- 
den Nummern zu verzeichnen, 

Ist dem alphabetischen Register noch eine Uebersicht nach dem órt- 
lichen Zusammenhange zugefügt, so versuchte ich dasselbe schon in den Acta 
Böhmer’s und habe mich dort S. LVII näher darüber autgesprochen. Die 
Schwierigkeiten waren hier allerdings noch grösser, als dort, wo die Haupt- 
masse der Urkunden durch die einheitliche Ausstellung von vornherein in en- 
gerem Zusammenhange stand; manche Einreihung war weniger nach folge- 
richtig eingehaltener Regel, als nach der sich dieser nicht fügenden Sachlage 
des Einzelfalles zu treffen. 


Innsbruck 1874 Februar 20. 


URKUNDEN 


ZUR 


REICHS- UND RECHTSGESCHICHTE 


ITALIENS. 


1. Im Gerichte des Herzogs von Spoleto wird wegen misslungener Beweis- 
führung des klagenden Bischofs von Rieti von Vorsitzer und Beisitzern 
zu Gunsten des beklagten Klostere Farfa geurtheili. Spoleto 776 Dec. 


In nomine domini dei salvatoris nostri Iesu Christi. Dum nos Ideprandus 
gloriosus dux ducatus Spoletani resedissemus Spoleti in palatio, et adesset 
nobiscum Adeodatus episcopus, Gualtarius episcopus de Firmo, Valdepertus 
episcopus Balbensis, Auderisius episcopus Esculanus, Rimo castaldius Reati- 
nus, Lupo comes de Firmo, Maiorianus castaldius de Furcone, Lupo comes de 
Esculo, Anscausus castaldius de Balba, Halo comes, Gumpertus, Nardo seu 
Campo castaldii sive Citherius iudices nostri, —— tunc in nostram presentiam 
venerunt venerabilis Sinualdus episcopus Reatine civitatis una cum sacerdoti- 
bus ipsius civitatis, idest Halone vicedomino, Iohanne, Acherisio, Lupone, 
Candido, Septintino presbyteris, habentes altercationem cum viro venerabili 
Probato abbate cenobii sancte dei genitricis Marie et suis monachis. At ubi 
proponebant Sinualdus episcopus vel eius sacerdotes: ‚Quia casalis, qui nun- 
cupatur Balberianus, fuit cuiusdam Liutperti; et filius eius nomine Lupo optulit 
ipsum casalem in die transitus sui in ecclesia nostra b. Iacinthi; modo vero 
ipse casalis apprehensus est per istum Probatum abbatem in monasterio s. 
Marie; pro quo, nescimus.‘ At contra respondebat Probatus abbas cum suis 
monachis: ,Casalis iste, quem tu dicis, nihil pertinet tibi, nec potuit ipsum dare 
Lupo in ecclesia vestra b. Iacinthi; sed ipsum casalem pater ipsius Luponis 
Liutpertus sibi apprehendit de publico, idest de curte Germaniciana, dum ibi- 
dem per multos annos actor fuisset. Nos vero preceptum d. Haistulfi regis pre 
manibus tenemus, sicut ipse rex suo tempore ipsam curteuu Germanicianam 
cum hominibus, casalibus et pertinentiis suis concessit in ınonasterio nostro s. 
Marie; et dum anno preterito in presentia ipsius d. Hildebrandi ducis Agio 


' electus cum Iohanne vicedomino et suis sacerdotibus nobiscum de causa ista 


altercarentur in tua, Hildeprande, presentia, recordari potes, qualiter inter nos 
iudicaret, ut ostenderet pars ecclesie Reatine, hoc est ipse Agio cum suis sa- 
cerdotibus, guadiam dedit, ut si non esset in constituto parati aut cum testibus 
suis, qui scirent, qualiter illi Propalatus donatus fuisset, aut preceptum osten- 
derent, amitteret nobis ipsas causas.* Quod nos prefatus dux recordatus su- 
mus omnia, sicut abbas dixit; et cum minime per tria constituta fuissent parati, 
ipse electus cum suis sacerdotibus nobis mandavit, quod nec testes haberet, 
neque preceptum, quod ostenderet. Iteratim quidem et modo. Iterum respon- 
debat Sinualdus episcopus cum Halone vicedomino et cum suprascriptis sacer- 
dotibus: ,Quanquam Agio electus minime consignare potuisset, ut dicitis, nos 
sic possumus consignare, quomodo a multo tempore Liutpertus ipsum casalem 
Fieker Forschungen. IV. 1 


9 T76 Dec. 


pir: donum habnz eset, éumque ‚Propalatus possedisset, et sicut guadiam itera- 
tim in , presentià vestta modo in Reate constitutum posuimus, habentes testi- 


7" fnenia;. aur setunt, :quomodo Liutpertus i ipsum casalem Propalato donatum ha- 


buisset, quia preceptum exinde minime habemus, sed consignamus, sicut a 
multo tempore possessum est per ipsum; et in illis diebus castaldii, qui erant, 
potestatem habebant casalem donandi ex dono suo sine duce.* Át ubi in no- 
strum quorum supra adducti sunt presentiam ipsi testes, Sintarius gastaldius, 
fratres ipsius Sinualdi et Lupo comes de Firmo, et dum a nobis fuissent in- 
quisiti, quid exinde scirent, ipsi nobis dixerunt: ,Deus testis est, quia nullo 
modo aliquid de causa ista scimus.* Post hec vero dum minime alios testes 
invenire potuissent, tunc professi sunt supradicti sacerdotes, quia minime alios 
testes haberent. Tunc nos gloriosus dux inquisivimus ss. episcopum et gastal- 
dios nostros iam prenominatos, si talis ante tempora ipsa fuisset consuetudo, 
ut haberent licentiam iudices, ducatus istius absque duce unicuique homini do- 
nandi casalem in integrum. At illi unanimiter dixerunt: ‚Quia non; excepto in 
modico terrulam aut casellam absque herede; nam medium aut integrum ca- 
salem non sine palatio.‘ Dum hec omnia suprascripta a nobis duce, episcopis 
et gastaldiis ss. taliter fuissent inquisita, iustam nobis omnibus esse comparuit 
pro eo, quod pars Sinualdi episcopi vel eius suprascripte civitatis Reatine sa- 
cerdotes nec preceptum nec testes habuissent, quos ostenderent, et pars mona- 
sterii s. Marie vel abbas, qualiter ipsam curtem Germanicianam cum omnibus 
suis pertinentiis per ipsius regis concessum et in eius precepto continebatur, 
quod statim ante nos relegi fecimus, haberent et possiderent prenominatum ca- 
salem Balberianum, sicut ad eandem curtem pertinet in integrum; et pars Si- 
nualdi episcopi vel eius sacerdotes de hac causa sibi essent contenti. Et finitum 
est. Unde pro amputanda intentione omnium huius notitiam iudicatus eX 
iussione supradicte potestatis et ex dicto Dagarini gastaldii scripsi ego Audui- 
nus notarius, mense decembris, per indictionem xv. + Ego in dei nomine 
Hildeprandus gloriosus dux in hoc iudicatum manu mea subscripsi. 


Nach dem Drucke: Fatteschi Memorie dei duchi di Spoleto 277 ex Reg. Farfensi n. 110, 
verglichen mit dem Drucke: Galletti Gabio 92 aus derselben Quelle. — Vgl. S 431 n. 3; 517. 


9. Auf vor dem Könige Karl erhobene Klage und in dessen Auftrage wird 
im Gerichte des Herzogs von Spoleto von diesem und seinen Judices wegen 
mangelnden Beweises des Klägers zu Gunsten der Abtei Farfa bezüglich 
eines derselben vom Herzoge geschenkten Klosters geurtheilt. | Spoleto 
781 Juli. 

In dei omnipotentis nomine. Dum d. noster Karolus excellentissimus rex 
Francorum atque Langobardorum a liminibus beatorum apostolorum Petri et 
Pauli reverteretur et a Roma, et coniuuxisset ad Vadum Medianum finibus 
Florentinis, et d. Hildeprandus gloriosus dux ibi in eius servitio cum eo ad- 
esset, querelatus est Paulus fil. Pandonis de Reate ipsi d. regi de monasterio 
s. Angeli, quod situm est prope civitatem Reatinam, dicens, quod de suis pa- 
rentibus fuisset, et ostendebat regale praeceptum emissum a d. Liutprando 
rege, qui confirmaverat de substantia cuiusdam Guttae amitae eorum. ,Et ecce 
dux noster contra legem nobis tulit ipsum monasterium et donavit illud Guig- 
perto episcopo.* Ad haec statim dux inquisitus ab ipso praecelso d. rege, quo- 
modo causa ipsa facta fuisset, ille respondit: ,Monasterium illud, unde dicitis, 
a palatii potestate illud inveni et ego ipsum donavi Guigperto episcopo; iterum 
et confirmavi in monasterio sanctae dei genitricis in Acutiano et per vestrae 


781 Juli. 3 


praecelsae potestatis praeceptum inibi confirmatum est.‘ Et ipse d. rex prae- 
cepit, ut dum reverteretur Spoletum cum suis iudicibus diligenter causam 
ipsam inquireret et finiret. (ui dum reversus fuisset, convocatis episcopis 
vel iudicibus, idest Adeodato et alio Adeodato, Arnefrido, Petro, Iustulfo et 
Sinualdo venerabilibus episcopis, de iudicibus quidem idest Sintaro, Maioriano, 
Gumperto, Hilpidio, Halone, Lupone, Herfemaro, Baruso seu Unifrido castal- 
diis et comitibus vel aliis pluribus circumstantibus, et dum in nostram prae- 
sentiam venisset Pando cum filiis et consortibus suis, ostendit ipsum regale 
praeceptum. Quod dum relectum fuisset, continebat, qualiter substantia cuius- 
dam Gutte confirmaverit in eis. Nam nequaquam continebat de monasterio 
s. Angeli. Tunc inquisivit praefatus dux cum episcopis vel iudicibus ss. dicens: 
Quomodo non ostenditis praeceptum istud, quando de ipso monasterio vobis- 
cum agebat Teuto episcopus frater vester, quaudo illud ad partem palatii de- 
fensabat et in praesentia Teudicii ducis vobiscum exinde habebat iudicium ?' 
Respondit Pando cum filiis et cum consortibus suis: ,Quia illo tempore prae- 
ceptum istud non habebamus, sed postea illud invenirzus.* At contra respon- 
debat pars monasterii, idest Ragambaldus abbas cum suis monachis: ,Mona- 
sterium istud, unde agitur, iam diebus Teudicii ducis, ut dicitis, ad partem 
palatii per sacramentum firmatum est ipsum monasterium s. Angeli per Pro- 
batum fratrem vestrum et Martinianum sculdhorem et Goderisium de sub 
muro, et iudicatum exinde factum est per iussionem Theodici ducis per manum 
Dagarini castaldii et referendarii.' Et cum interogassemus ipsum Pandonem 
et filios et consortes eius, idest Agionem presbiterum et Ursum, ut ostenderet 
nobis ipsum iudicatum. At illi dixerunt: ,Eo quod Teuto episcopus ad diem 
transitus sui cum venisset, convocavit nos ad se et dedit nobis ipsum iudica- 
tum, et nos a praesenti illud in ignem combussimus.* Ad haec interrogati sunt 
a nobis et suprascriptis iudicibus et episcopis, quid continebatur in ipso iudi- 
cato. Respondit Pando: ,Si nobis contrarium non fuisset, nos eum minime in- 
cendissemus.‘ Agio presbiter dixit: ,Quia illud relegi, sed non recordor, si ad 
palatium aut ad ecclesiam factum fuisset ipsum iudicatum.* Ursus dixit: ,Quia 
me astante ipsum iudicatum in igne combustum est; nam ad cuius partem 
factum est, nescio.' Post haec praenominatus dux inquisivit Dagarinum ca- 
staldium, si illud iudicatum ipse scripsisset, vel quae pars causam ipsam vi- 
cisset. At ille nobis dixit: ,Quia interfui in ipso iudicio, quando Teudicius dux 
causam ipsam iudicavit; et ad partem palatii victum est; et exinde sacramenta 
deducta sunt; et ipsum iudicatum manibus meis scripsi.‘ Et nos ss. iudices in- 
terrogavimus Pandonem, si verum esset. Quod et ipse Pando sic attestatus 
est et dixit: ‚Omnia ista sic sunt vera, sicut iste Dagarinus castaldius dixit; 
et sacramenta exinde facta sunt et iudicatum ipsum nos combussimus; vos 
modo iudicate, qualiter vobis placuerit, quia amodo veritatem dico, quia ipsum 
iudicatum sic continuit, qualiter ad partem palatii causa ipsa per sacramenta 
victa est, et per hoc illud in igne combussimus.‘ Iterum interrogati sunt a 
nobis, si alia munimina haberent exinde, ostenderent. Et negaverunt in nostra 
praesentia: ,Quia amplius exinde nulla munimina habemus.‘ Dum haec omnia 
taliter agerentur in nostra praesentia, qualiter plus rectum nobis vel nostris 
episcopis seu iudicibus comparuit esse et decrevimus, ut ipse Pando cum suis 
consortibus guadiam daret Dagarino castaldio ad partem palatii nostri, ut 
componeret, iuxta quod edicti continet pagina de ipso iudicato incenso et ep- 
sentato. Etexiit fideiussor Hildericus sculd. Et pars praedicti abbatis haberet 
et possideret iam nominatam ecclesiam s. Angeli cum omni integritate sibi 
1* 


4 781 Juli. 


pertinente, sicuti pro palatio habuit concessum; et pars Pandonis cum con- 
sortibus suis de hac causa sibi esset contenta. Et finitum est. ^ Unde pro 
amputanda intentione unam notitiam brevis iudicati ex iussione ss. potestatis 
et ex dicto Dagarini castaldii scripsi ego Totemannus notarius in mense iulii, 
per indictionem iv. — t Ego Hildeprandus gloriosus dux in hoc iudicato ma- 
nus mea. 7 Ego Adeodatus indignus episcopus m. m. + Ego Senoaldus 
episcopus m. m. + Ego Adeodatus episcopus m. m. scripsi. + Ego Iustol- 
phus episcopus m. m. + EgoSintarius castaldius m. m. s. + Ego Halo vir 
magnificus comes m. m. 1 Ego Herfemarius castaldius m. m. 


Nach dem Drucke: Galletti Memorie di tre chiese di Rieti 39 ex Reg. Farfensi n. 149. 
— Vgl. $ 431 n. 5; 517; 536 n. 8. 


9. Im Gerichte des Bischofs von Pisa werden unter Vorsitz und auf Ur- 
theil dreier Locopositi oder Skabinen Genannte nach Vernehmung der . 
Zeugen und nach schliesslichem Geständnisse der Kirche von Pisa als 
Unfreie zugesprochen. Pisa 796 Juni 5. 


In Christi nomine. Regnante piissimo domno nostro Carulo, viro excel- 
lente, rege Francorum et Langubardorum hac patricius Romanorum, quod 
Langubardia cepi anno vigesimo secundo, et domno nostro Pippino rege Lan- 
gubardorum, filio eius, anno regni eius sextodecimo, quinto die intrante mense 
iunio, indictione quarta. In dei nomine. Dum resedisse Rheginardus [in 
dei] nomine vocatus episcopus sancte ecclesie Pisane civitatis, et nos insimul 
Petrus diaconus, Fiducia clericus loci posite suprascripte ecclesie huius Pisaue 
civitatis, atque et Dondo idem scabino de Pisa, ubi aderant nobiscum Thomas 
diaconus, Otus presbiter, Chunifrid presbiter, Roschisi presbiter, Iohannis 
clericus, Hildibertus subdiaconus, Grimpo clericus, Sanitas notarius, Sachipertu 
clericus, Petro clericus, Baucherat vassus domni regi, Willardo gast[aldio], 
Istabili, Manepas, Gumpertus filius quondam Ursi, Teodingo, Pertualdo, Amulo, 
Allo, Gumprando et Walprando germanis, Grauso clericus, Suliprando, Nan- 
difrid, Lautpertu, et alios plures, — venerant ibi ante nos Arnulfus vicedomi- 
nus, nec non et Sotprandulu, Aspertulu clericus et Perticausulu germanas 
personas, altergationem habentes. Dicebat Arnulfus vicedominus contra iam 
nominatos Sotprandulo, Aspertulu clerico et Perticausulu: ,Pro quas re per- 
sonas vestra$ queritis subtrahere de servitio sancte Marie? quia quidem Ans- 
causulu genitor vestrorum servo fuit sancte Marie domoi episcopalis civitatis 
Pisana.' Hac contra respondebat soprascripti Sotprandulus, Aspertulus cleri- 
cus et Perticausulu: ,Non faciat deus, quod genitor noster servus fuisset sancte 
Marie, nec nos de personas nostras servi esse devemus, nisi tantum de ipsa 
casa sancte Marie hic fecimus servitio pro liveris homenis.' Tunc qui supra 
Petrus diaconus, Fiducia clericus, seo Dondo scabini, partractantis nos una 
cum suprascripti auditores, iudicabimus, et wadiam dare fecimus Arnulfus 
vicedomipi consignare per testimonia, qualiter Ascausulu, pater Sotpranduli, 
Alpertuli clerici et Perticausuli, servus fuisset sancte Marie, et ante nos eorum 
fideinssore posuet. Et dum praefatus Arnulfus ivi presentem testimonia ante 
nos presentasset, et nos eos singulatim et diligenter sub dei timore inquisivi- 
mus. In primis Tiontii dixit: ‚I scio, Ascausulu pater istorum Sotpranduli, 
Alpertuli clerici et Perticausuli infra trigintas annos esset servus sancte Ma- 
riae; et quando Rincualdo battedit ipsum Anscausulu, ad parte sancte Mariae 
pro servo composuet.‘ Gumprando filius quondam Gausperti similiter dixit. 
Aurulus germanus eius similiter dixit. Audilasci presbitero dixit: ,Scio Sicualdo 


= x 


ERU 


796 Juni 5. 5 


presbitero esse vicedomoi sancte Mariae, et prindere Áscausulu, pater istorum 
Sotpranduli, Aspertuli clerici et Perticausuli, et batebant eum pro servo; et 
infra trigintas annos servo fuit sancte Marie de persona sua.* Pos testimonium 
vero redduto ipse testimonia unusquisque ipsorum germanis per dei evangelia 
iuratus dixerunt ante nos: ,Sicut testimonium rededimus, sic fuit certa veri- 
tate. Et insuper Arnulfus vicedomoi ante nos omnes Sotpranduli, Aspertuli 
clerici et Perticausuli iuratus dixit per sanctam dei evangelia: ,Sicut testimo- 
nias istas ad parte sancte Mariae testimonia reddiderunt, sic fuit certa veri- 
tate.* Post ec interrogabimus nos Petrus diaconus, Fiducia clericus, et Dondo 
scabini iam dictos Sotprandulo, Aspertulu clericus et Perticausulu, ut si po- 
terit aduniare livertate sua, aut per cartulam, aut per testimonia, vel posses- 
sionem iuxta lege. Quidem ipsi dixerunt, quod sua livertate adprovare poterit. 
Et taliter ipsi Arnulfi de consignationem wadiam dare fecimus. Tunc ibi pre- 
sentem Sotprandulo, Áspertulo clerico et Perticausulo post wadiam data ma- 
nifestaberunt in iudicio ante nos omnes, quia neque per testimonia, neque per 
cartulam, nec per possessionem iuxta lege, nulla consignationem, sicut wadiam 
dedimus de persone nostre, qualiter liveri fuissemus, facere non potemus, nec 
livertate nostra aduniare non potemus, quia servi sumus de persone nostre 
sancte Marie domus episcopalis Pisane civitatis. Unde nos qui supra Petrus 
diaconus, Fiducia clericus, et Dondo iscabini iudicati sumus, sicut Arnulfu vice- 
domoi per testimonia consignabit, et per sagramentum firmaverunt; et secun- 
dum ipsorum manifestationem iudicabimus, ut Sotprandulo, Áspertulu clericus 
et Perticausulu omni tempore deservire in casa sanctae Mariae de personas 
sua pro servi omnibus diebus vite sue. Et fenita ist inter eis causatio. Et 
hanc notitia iudicati Istaipertu notario scrivere ammonuemus. Actum Pisas 
per inditionem suprascriptam. Feliciter. + Ego Petrus diaconus in unc iudi- 
catu ad nos factu manus mea subscripsi. + Ego Fiducia clericus in hoc iu- 
dicato ad nos factus manus mea subscripsi. Signum + manus Dondi locissi, 
qui hune notitia iudicati pariter fieri ammonuet. + Ego Thomas diaconus in 
oc iudicio interfui, + Ego Otus presbiter in ohc iudicio interfui. + Ego 
Cunifridi presbiter in hoc iudicio interfui. Fr Ego Roschisi presbiter in hoc 
iudicio interfui. + Ego Iohannes clericus filius Alperti in oc iudicium interfui. 
T Ego Sanitas notarius in hoc iudicio interfui et manu mea subscripsi. — 4 Ego 
Nonpertu subdiaconus in hoc iudicio interfui. + Ego Grimpo clericus in hoc 
iudiciu interfui. + Ego Rachipertus clericus in unc iudici interfuit. + Sig- 
num manus Gumperti filio quondam Ursi in hoc iudicio interfuit. + Ego Teu- 
diritus in hoc iudicio interfui; + Signum manus Amuli filio quondam Per- 
tuinghi in hoc iudicio interfui. Signum + manus Alli filio Alduli in hoc iudicio 
interfuit. + Ego Grausus clericus filio Dondi in oc iudicio interfuit. + Petrus 
clericus filio quondam Fausrighi in oc indicio interfuit. + Ego Suilprando 
filio quondam Tiusulli in oc iudiciu interfui. Signum + Udalprandi filio quon- 
dam Auruli in oc iudicio interfui. ^ Ego Staipertu notarius post rovoratam 
supplevi. 

Nach dem Drucke: Brunetti Codice diplomatico Toscano 2, 308. — Vgl. $ 525 n. 4. 


4. In Gegenwart König Pipins und unter Vorsitz des Pfalzgrafen wird 
auf Klage des Abtes von Farfa und nach Vorlegung der Beweisurkunde 
der Beklagte zur Reinvestitur verurtheilt. Im Gebiete von Spoleto 800 Aug. 


Dum in dei nomine coniunxisset Pipinus magnus rex cancellos in finibus _ 
Spoletanis, et resedissem ego Bebroardus comes palatii in iudicio, residentibus 


6 800 Aug. 


ibi Adelmo episcopo, qui nobiscum aderat, Radoino et Gaiderisio scavinisio 
de Placentia et Leone vasso d. regis ad singulorum hominum causas audien- 
dum vel deliberandum. Ibique veniens in nostram presentiam Mauroaldus 
abbas monasterii s. Marie siti Sabinis una cum Scaptolfo advocato suo, qui 
causam monasterii eius peragebat, nec non ex alia parte Liutprandus pres- 
biter altereationem habentes inter se. Et dicebat ipse Mauroaldus abbas una 
cum predicto Scaptolfo advocato suo: ,Quia tu Liutprandus presbiter contra 
legem habes res illas in loco Pompiniano pro eo, quod b. m. Pergo genitor 
tuus ipsas res per cartam donationis donavit ante omnem portionem cuidam 
Pertoni germano tuo iuxta legem pro eius fidele servitio, et postea Pergulfus 
nepos tuus filius ipsius Pertonis cum omnibus rebus suis, que ei a genitore 
suo convenerant, in praedictum monasterium nostrum introivit sub sancta re- 
gula regulariter vivendum; et ecce quidem ipsam cartam donationis pre ına- 
nibus habemus.* Tunc nos ss. audientes fecimus nobis relegi ipsam cartam 
donationis, quam ipse abbas ostenderat; ubi omnia sic continebantur, sicut 
ipse asserebat; et erat carta ipsa emissa tempore domnorum nostrorum Karoli 
et Pipini regum in Hitalia anno xx. et xiii, mense maii, per indictionem i. Et 
post cartam ipsam relectam, tunc nos ss. audientes interrogavimus ipsum Liut- 
prandum presbyterum, si aliquid contenderet contra ipsam cartam ad partem 
monasterii. Qui nos affatus est et dixit, quod nihil contra ipsam cartam con- 
tendere potuisset, nec voluisset, nisi sicut genitor elus eam fecerat, sic per- 
maneret. Et dum ipse talia dixisset, paruit nobis esse rectum et ita iudicavi- 
mus, ut ipse Liutprandus presbiter de ipsis rebus Scaptulfum advocatum ad 
partem monasterii revestisset. Quod ita factum est. Et finita est causá. Unde 
qualiter acta et finita est, presentem notitiam Gisonem notarium facere ad- 
monuimus. Et ego quidem Giso notarius ex ipsorum dictato scripsi, anno 
domnorum nostrorum Karoli et Pipini regum xxvii. et xxi., mense augusti, 
indictione viii._ + In dei nomine ego Adelmus episcopus his actis interfui. 
Signum + manus ss. Bebroardi comitis palatii qui interfuit. —-4 Ego Radoinus 
vicecomes interfui. + Ego Gaiderius interfui. + Leo bassus d. regis con- 
cordans scripsi. 


Nach dem Drucke: Galletti Gabio 60 ex Reg. Farfensi n. 177. — Vgl S 533 n. 10; 
536 n. 9; 537. 


5. Im Gerichte des Pfalzgrafen wird auf Klage des Abtes von Farfa und 
auf Grund eines früheren Urtheiles des Pabstes der Beklagte zur Rein- 


vestitur und zum Ersatze der Früchte verurtheilt. Im Gebiete von Spoleto 
800 Aug. 


Dum in dei nomine resedissem ego Bebroardus comes palacii in cancellis 
finibus Spoleti ad singulorum hominum causas audiendum vel deliberandum, 
et adessent nobiscum Rodoinus, Gaiderisius scabinisius de Placentia et Leo 
bassus d.regis, Alparius de Spcleto, Opteramus et Leo scabina de Reate. 
Ibique venit ante nos Mauroaldus abbas monasterii sanctae Mariae, quod situm 
est Sabinis, una cutn Scaptulfo advocato suo, et ex alia parte Agerisius alter- 
cationem habentes inter se. Dicebat ipse Scaptulfus: ,Quia tu Agerisius contra 
legem et malo ordine contra auctoritatem introisti et possedisti res monasterii, 
quae fuerunt cuiusdam Bertoni et istius Perculfi filii eius monachi nostri, in 
loco qui dicitar Pompinianus, vel portionem de ecclesia s. Petri, seu et casam 
intro civitatem Reatinam.* Ad haec respondebat iamdictus Agerisius: ‚Non 
faciat deus, quod ego contra legem in res ipsas introissem, quia iste Perculfus, 


I 


800 Aug. 1 


quem vos monachum vestrum esse dicitis, mulieri meae germanae suae de 
ipsis rebus cartam emisit; et ecce cartam ipsam prae manibus habeo.‘ Tunc 
nostri suprascripti auditores fecimus nobis rclegi cartam ipsam, ubi sic conti- 
nebatur, sicut ipse asserebat. At contra respondebat ipse Scaptolfus: ,Carta 
ista, quam ostenditis, nihil parti monasterii impedit pro eo, quod genitor istius 
Perculfi nomine Berto ipsum Perculfum in manus germani sui Liutprandi pres- 
biteri tradidit, ut ipse eum in monasterio sanctae dei genitricis Mariae situm 
Sabinis sub sancta regula cum omnibus rebus suis tradidisset; quod ita factum 
est. Et iterum ipse Perculfus iunctis manibus d. Mauroaldi abbatis vel in ipso 
monasterio sub sancta regula vivendo cum omnibus rebus suis se contradidit 
iuxta institutionem genitoris sui Bertonis, et tu Agerisius postea de ipso mo- 
nasterio iam dictum Perculfum effugasti, et istam cartulam manibus suis scripsit 
et in coniuge tua emittere fecisti. Et iam tecum pariter cum ipso Pereulfo, 
euius tutor eras, in praesentiam Guinichisii ducis seu Senoaldi episcopi de 
Balba et Adelperti gastaldii de Balba atque.Romualdi gastaldii de Marsis nec 
non et Opterani de Reate de hac causa testimonia dedimus, qualiter ad partem 
monasterii ipse Perculfus traditus et oblatus fuisset cum omnibus rebus suis. 
Tunc ipse Guinichisius dux direxit ambas partes Romam in praesentiam d. 
Leonis papae una cum misso tuo Opteramo de Reate vel indiculo scripto, 
quomodo ipsa inquisitio vel testium testificatio sit, ut ipse de hac causa secun- 
dum deum terminum imponeret et inter nos deliberaret. Sed cum omnia et ipsa 
inquisitio per missum vel indiculum nuntiata fuisset, et ambae partes in illius 
praesentiam venissemus, sic ille ipse papa iudicavit, ut ipse Perculfus una 
cum omnibus rebus suis secundum institutionem genitoris sui Bertonis vel suam 
traditionem in ipso monasterio secundum regulam deservire deberet; et cui- 
cumque ipse Perculfus monachus aliquod munimen emisit, sit irritum. Et ad 
partem monasterii suum iudicatum emisit; et ecce ipsum iudicatum prae ma- 
nibus habeo.* Tunc nos qui supra auditores fecimus nobis relegi ipsum iudi- 
catum, ubi sic continebatur, qualiter ipse Scaptolfus advocatus praescripti 
monasterii nobis asseruit. Deinde interrogavimus Opteramum, qui fuit missus 
Guinichisii, si ipse Ageristus fuisset in praesentiam d. Leonis papae, aut si 
sic fuisset verum, qualiter in ipso iudicato legebatur. Qui nobis dixit, quod 
omnes pariter cum ipso Agerisio vel cum ipso Perculfo monacho seu cum prae- 
fato advocato monasterii ad d. Leonem papam ambulassent, et omnia iuxta 
ipsum iudicatum per iussionem Guinichisii interfuisset. Et post ipsum iudicium 
datum fuit, in mea praesentia de ipsis rebus iste Agerisius et ss. monachos 
monasterii foras expulit et usque nunc eas possidet. Et dum taliter de omni- 
bus nos ss. auditores cognovissemus veritatem, paruit nobis esse rectum et 
ita iudicavimus, ut iuxta iudicium illud, quod d. Leo papa dedit ipse Agerisius 
parti monasterii de ipsis rebus revestire deberet portionem de ipsa ecclesia 
vel de ipsa casa et ominia in nostra praesentia. Et factum est. Et quadiam 
dare fecimus suprascriptum Scaptolfo advocato praedicti monasterii de frugi- 
bus, quas post expulsionem exinde tulit, ut sub sacramento redderet. Et in- 
super interrogavimus eundem Agerisium, si amplius de rebus praefati Perculfi 
haberet aut contendere voluisset. Qui nobis dixit, quod amplius exinde non 
haberet nec contendere voluisset. Et finita est causa. — Unde qualiter vel def- 
finita est causa vel acta, praesentem notitiam iudicati Gisonem notarium facere 
admonuimus. Et ego quidem Giso notarius ex ipsius dictatu scripsi, anno 
domnorum nostrorum reguın Caroli et Pipini filii eius xxvii. et xxi., mense 
augusti, indictione viii. Signum + manus Beboardi comitis palatii, qui inter- 








8 800 Aug. 


fuit. + Ego Radoinus vicecomes his actis interfui. + Ego Gaiderisius in- 
terfü. + Leo bassus d.regis concordans ss. + Ego Leo sculdhor interfui. 
Ego Opteramus interfui. Ego Alparinus interfui. 


Nach dem Drucke: Galletti Memorie di tre chiese di Rieti 32 ex Reg. Farfensi n. 182. 
— Vgl. S 533 n. 10; 537. 


6. In Gegenwart des Grafen und des Bischof von Verona wird von drei 
Skabinen auf Klage der Abtei S. Zeno gegen das Reich zu Gunsten des 
Klägers geurtheilt, nachdem der Beklagte nicht beweisen konnte, jener aber 
durch Schwur bewies. Im Gebiete von Verona, 806 Apr. 


In nomine domini. Dum altercationem inter se habuissent Gaufredus ga- 
staldio, qui causam regis peragebat per iussionem Ademari comitis, et ex alia 
parte Paulus vicedominus, qui causam s. Zenonis peragebat per iussionem Ra- 
taldi episcopi, de terris seu silvis, quae sunt positae in caput de Colomnellis, 
locus ubi dicitur Rupta Adelmi, finibus Veronensis, sic se coniungentes ambae 
partes Ademar comes et Rataldus episcopus posuerunt constitutum inter se, 
ut ambularent super ipsam intentionem. Ita et peractum est. — Et ibidem con- 
iungentes se insimul Ademari comes et Rataldus episcopus, una cum Walcaro, 
Fraulmo, Arialdo scabinis, Paulo vicedomino et Gaufre gastaldio, qui ipsam 
causam peragebant. Dicebat Paulus vicedominus adversus Gaufre gastaldium: 
Quod istae res, quas detines, terras vel silvas, ad partem s. Zenonis possessae 
sunt per praeceptum Desiderii regis usque in illum diem, quem Vulvelmus 
comes nos de ipsis rebus per fortiam expulit; et quando ipsa domus sancti 
Zenonis arsa est, ipsum praeceptum combustum est. Ad haec respondebat 
Gaufredus gastaldio: ,Non est veritas, quod dicis; nisi istae terrae vel silvae 
ad partem regis semper fuerunt possessae; sicque pars sancti Zenonis non 
abebat.‘ Sic nos supradicti auditores, dum talem inter eos audissemus alter- 
cationem, ita iudicavimus, ut consignaret Gaufre gastaldio, quod pars regis 
ipsas res sic possedisset amplius xxx. annis, quam pars sancti Zenonis non 
abuisset. Quod ita est, quod ipsam consignationem facere minime potuerit. 
Post istam refutationem peractam sic judicavimus nos Walcari, Fraulmo, 
Ariald scabini, ut designaret pars s. Zenonis, qua fine possessum fuit ad par- 
tem s. Zenonis per praeceptum Desiderii regis, quod arsum est in ipsa domo. 
Quod ita et ambulaverunt Tiso archidiaconus, llbingi diaconus, Donatus pres- 
byter, Deusdedit presbyter seu Paulus vicedominus, et designaverunt ipsam 
finem de fine fluvio Adise, ubi Rupta Adelmi capud ponit, seu per lectum de 
ipsa Rupta usque in mediam paludem, et cernit inter casam sancti Benedicti 
de Leonis et sancti Zenonis. Et qualiter designaverunt ad dei evangelia fir- 
maverunt super ipsam finem, et sic iuraverunt, quod ipsum praeceptum [arsum 
est], et per ipsum possessum est ad partem s. Zenonis sine ulla datione, et le- 
gibus ad partem s. Zenonis debet permanere. Unde nobis supradictis auditori- 
bus recte paruit esse, ut ipsam silvam vel terram aberent ad partem s. Zenonis, 
qualiter insignaverunt et ad dei iuditia firmaverunt. Et finita est inter eos ipsa 
intentio. — Et hanc notitiam iudicati fieri iussimus et Garitaldo notario scri- 
bere admonuimus et dictavimus, ut admodum in posterum nulla oriatur in- 
tentio. — Peracta notitia iudicati anno domnorum nostrorum Charoli et Pipini 
regis, anno regni eorum trigesimo tertio et vigesimo quinto, ind. xiii, mense 
aprile. Ego Walcari in his actis interfui. — Ego Fraulmo in his actis interfui. 


Nach dem Drucke: Biancolini Notizie delle chiese di Verona 1, 42. — Vgl. S 530. 


806 Mai. 9 


7. Im Gerichte des Herzogs von Viterbo wird nach Vorlegung der Beweis- 
urkunden auf Befehl des Herzogs von den Judices eine Streitsache zu 
Gunsten des Klosters Farfa entschieden. Viterbo 806 Mai. 

In nomine domini. Dum venisset dominus Romanus gloriosus dux situm 
castrum Viterbium singulas audiendum vel deliberandum causas, et adesset 
cum eo Bruningus sculdascius, Rodipertus sculdascius, Rasimundus, Toto, Ca- 
rolus de Balneoregis, Autepertus locopositus1, Ciamarus, seu Hermulus, Hiso 
germani, Adelpertus, Hildeprandus, Hildepertus, Nonnus, Gualasius, Hermen- 
fridus seu alii plures, sic ceperunt in eorum presentia altercari, idest Donnus 
propositus una cum Ragifredo filio Arnenfredi adversus Leonem una cum Alte- 
causo sculdascio et Nordo germanis, tutoribus ipsius Leonis filii cuiusdam 
Ragefredi; dicentes ipse Donnus et Ragifredus, qui causam ecclesiae vel mo- 
nasterii sanctae Mariae, ubi cognominatur Acutianus, peragebant: ,Nos debe- 
mus habere res cuiusdam Ragefredi ad partem suprascriptae ecclesiae sanctae 
Mariae, et quod ille bene moriens Ragefredus per scripti iudicatum tradidit vel 
cóncessit pro anima sua omnes res suas ad ipsum venerabilem locum.‘ Re- 
sponderunt ipsi tutores eiusdem infantis: ,Nobis dedisti guadiam ipsa scripta 
adducere; ita et ostende nobis. Tunc ostenderunt iudicatum, ubi emiserat 
omnes res suas in ipso sancto monasterio, mobile vel immobile; et posuerat 
ibi casellam unam cum terrula et vinea, quantum Alpertus cum germanis suis 
libertinis nostris ad suam habuerunt manum. Post haec responderunt dicentes 
Altecausus et Nordo a parte infantis ipsius Leonis: ,Aliud iudicatum fecit; 
ipsum adducite; tunc habemus, quid dicemus, et ad nostrum iudicatum dice- 
mus; ille fecit de suis rebus omnibus, sed istum infantulum filium suum non 
potuit exheredare.‘ Ad haec responderunt Donno et Regifredus: ,Nos non 
quaerimus eum exheredare, eo quod suas res ad ipsum infantulum pertinentes 
nec nobis dedit, nec contendimus, nec suas res dedit in integrum, sicut in hoc 
scripto legitur. Dixerunt Altecausus et Nordo: ‚Illud aliud iudicatum veniat 
ante.‘ Tunc et illud aliud iudicatum, quod ante emiserat, relegi fecerunt, ubi 
legebatur, quod res suas immobiles in integrum donasset ad suprascriptum 
monasterium, quantum a filiis suis habere videbatur; et mobilia reservasset in 
sua potestate; servos et ancillas, aldios vel aldias ad liberos dimittendum, et 
de mobilibus pro anima sua dandum in sua reservaverat potestate. Dum re- 
lectum fuisset, ita dixerunt Alticausus et Nordo: ‚Istum iudicatum volumus 
permanere, sicut legitur, quia mobilia non dedit, nec servos vel ancillas, aldios 
vel aldias liberos fecit nec dimisit, sed debent esse istius infantis filii sui.* Ita 
responderunt Donno et Ragifredus: ,Dum ipse Ragefredus fecisset istud iudi- 
catum et relectum fuisset ab ipso abate nostro vel a sancta congregatione mo- 
nachorum, sic ad eum dixerunt, ut confirmationem de suis rebus meltorem fa- 
ceret pro anima sua in ipso sancto monasterio, ut securius ac viriliter pro anima 
sua ex toto corde dominum precarentur. Ita ille magnum responsum eis dedit: 
„Certe quanto plus melius facere possum, ita ex toto corde facio. ^ Et sic postea 
rogavit facere istud iudicatum de omnibus rebus suis, ut mobilia cederent vel 
devenirent pro anima sua in ipso sancto ac venerabili monasterio.* Tunc ipse 
dux praecepit ad omnes iudices hanc causam iudicare per legem. Sic nos 
qui supra iudices, dum ipsa iudicata relegi audissemus, [iudicavimus,] ut, sicut 
ipse Ragefredus donaverat vel concesserat omnes res suas niobiles vel immo- 
biles, et sicut sua ordinatio vel donatio facta erat ad ipsum monasterium, cum 
ipso Leone filio ipsius Ragefredi dividerent; et ut ille haberet res suas et ipsum 
monasterium haberet res ipsius Ragefredi. Ita inter eos iudicavimus et guadiam 


10 806 Mai. 


dare fecimus, ut res ipsas omnes dividerent per medietatem secundum suum 
iudicatum; et semper haberet ipsum sanctum monasterium eiusque defensores, 
sicuti edicti pagina capitulationis domini Haistulphi regis continet: ,Ut si quis 
Longobardus in sanitate vel in aegritudine per cartulam res suas ordinaverit 
et dixerit, eas habere loca venerabilia, sic permaneret.* Et nos sic iudicavimus, 
ut sicut per cartulam fecerat, sic haberet ipsum monasterium; et dividerent 
res ipsas mobiles et immobiles per medietatem; et quae fuerunt Ragefredi ha- 
beret ipsum monasterium; et medietatem mobilium et immobilium, quae fuerant 
partis filii, haberet ipse filius eius. Et qualiter haec iudicavimus, Vitalem 
notarium scribere [admonuimus] ad monumentum, ut omni tempore in eadem 
deliberatione debeant permanere. Actum temporibus Karoli domini nostri 
piissimi principis augusti a deo coronati magni imperatoris, auno deo propitio 
imperii eius vi., atque domini nostri Leonis summi pontificis et universalis 
papae in sacratissima sede beati Petri apostoli anno xi, in mense maio, per 
indictionem xiv. — T Signum manus Bruningi sculdascii, qui interfuit, iudicium 
dedi. — f S. m. Rachimundi sculdascii, qui interfui et iudicium dedi. — T S. m. 
Totoni, qui interfuietiudicavi. +S.Ciamari, qui interfui. Ego Rudepertus 
sculdascius interfui. ^ Ego Audipertus locipositus! interfui. Ego Karolus 
interfui et iudicavi. ^ Scripsi ego Vitalis notarius per admonitionem supra- 
scriptorum iudicum et post roborationem omnium complevi et dedi. 


Nach dem Drucke: Troya Della condizione de’ Romani vinti da’ Longobardi. Ed. II. 
S. 364 aus dem Reg. Farfense n. 200. — ! Hs. Jocs. — Vgl. S 529 n. 2. 


8. Im Gerichte des Kónigsboten Adalhard muss der Beklagte, welcher 
zuerst seinem Schwager T'heilung des Vermögens ihres Schwiegervaters_ 
verbriefte, dann aber dasselbe dem Kloster Farfa übergab und später be- 
stritt, beiden gegenüber die Zahlung der vertragsmässigen Geldstrafen ver- 
bürgen, worauf nach Nachlass derselben die Angelegenheit durch Theilung 
geordnet wird. Spoleto 814 Febr. 


Cum venissem ego Ádalhard abbas, missus domni imperatoris Caroli, 
civitatem Spoletium, et resedisseim in iudicio in palatio cum Sigualdo, Gradigis 
et Hisemundo episcopis, Leone iudice domni regis, Fratello abbate, Iohanne, 
Leodegar et Magio, Maximo, Hilderico seu Hilpidiano castaldio, Benedicto et 
Basso scavinis, Tribuno scavino de Camerino. Ibique veniens ad reclaman- 
dum Benedictus abbas monasterii sanctae dei genitricis Mariae, siti Sabinensis, 
una cum lohanne advocato suo, quod quidam Leo de Reate fecisset traditio- 
nem in eodem monasterio de rebus suis, et haberet exinde convenientiam fac- 
tam cum Herfoaldo genero eiusdem Leonis, filio Rumualdi castaldi, ipso eius 
genitore consentiente, ut si per se! aut eius heredes res ipsas retollere quae- 
sissent per quodlibet ingenium, aut contra eos exinde habere voluerit causa- 
tionem, componeret eis argenti libras Ix.; sed modo contradicunt ei ipsas res, 
et non permittunt ipsum monasterium habere secundum suam obligationem. 
Et dum ipse Rumualdus et Herfualdus essent praesentes et audissent hanc 
proclamationem, fecimus nobis in primis relegi breve illud traditionis, quod 
Leo fecerat in eodem monasterio de rebus suis. Deinde fecimus relegi illam 
convenientiam obligationibus, quam ipse Herfualdus, ipso genitore suo consen- 
tiente, eidem Benedicto abbati factam habebat, ubi continebatur, sieut superius 
asseruerant. Et post relecta munimina ipsa, interrogavimus ipsum Rumualdum 
et Herfualdum, si aliquid adversus haec dicere voluissent. Qui dixerunt: ,Nos 
illi de rebus ipsis numquam contradiximus, nec contradicere quaerimus. Et 


814 Febr. 11 


replicans ipse Iohannes advocatus aiebat: ,Certe tu contradixisti, et contra 
nos exinde causationem opposuisti, et ita possumus comprobare.* Tunc affati 
sunt ipse Herfualdus et Rumualdus: ,Certe negare non possumus, nec volu- 
mus, quia contradiximus ipsas res et causationem exinde opposuimus.‘ Hoc 
dicto venit e contra Scaptolfus de Reate, similiter gener eiusdem Leonis, et 
dixit: ,Convenientiam istam, quam tibi isti Herfualdus et Rumualdus fecerunt, 
facere non potuerunt de rebus ipsius Leonis, eo quod ecce? convenientia obli- 
gationis, quam mihi fecit iste Rumualdus ante ipsam, quam vos ostenditis, ut 
res ipsas, quas vos quaeritis, mecum dividere debuisset; et si non divisisset, 
et aut ipse aut Herfualdus filius eius ita non adimplessent, et aliter removere 
quaesissent per qualecumque ingenium, componerent mihi mancosos exc.‘ Et 
dum ipsam nobis relegi fecissemus, continebatur ibi, sicut ipse Scaptolfus as- 
seruerat. Et relecta convenientia ipsa, interrogavimus ipsum Rumualdum, cur 
talia fecisset; et quando se primo obligaverat Scaptolfo, se iterum quare ad 
partem monasterii obligasset? Qui dixit, quod nescienter hoc fecisset, Et ad- 
huc interrogavimus eum, si posset aliquid contra dicere, quod poenas in ipsis 
convenientiis obligatas componere non debuisset. Qui dixit, quod nullatenus 
posset contendere, ut poenas ipsas non solveret. Hoc dicto fecimus eum dare 
guadium suprascripto lohanni advocato, ut componeret ad partem eiusdem 
monasterii secundum ipsam convenientiam, et iuxta suam obligationem libras 
Ix.; et deinde fecimus eum dare guadium eidem Scaptulfo de compositione 
mancosos cXc. secundum chartam ipsius obligationis, quam ei fecerat; et data 
guadia ista, suspendimus causas ipsas usque ad alium diem. Et dum con- 
iungeremus cum Suppone comite palatii, Guinichis et Heccideo ducibus, et 
pertractaremus, quomodo aut qualiter finem inter eos fecissemus, venientes 
alio die in eodem palatio suprascripto, comiti et ducibus per ordinem illorum 
causas, sicut actae fuerant, intimavimus. Et dum ipse Rumualdus inventus 
fuisset culpabilis, coepimus rogare misericordiam, ut eum'non opprimerent, 
sicut poterant, de ipsis compositionibus. Et statim suprascriptus Benedictus 
abbas cum Iohanne advocato suo dixit: ,Certe nos a nostra parte nullam com- 
positionem ei tollere quaerimus, nisi tantummodo volumus habere res ipsas, 
quas ad partem monasterii ipse Leo tradidit." Deinde Scaptolfus dixit: ,Certe 
et ego ex mea parte nullam compositionem quaero illius; solummodo liceat 
mihi habere meam portionem, quae mihi pertinet a coniuge mea de hereditate 
eiusdem Leonis soceri mei, vel quam per chartam in eadem coniuge mea vel 
filiis eius dederat.‘ Et statim sua bona et spontanea voluntate primo omnium 
ipse Benedietus abbas cum Iohanne advocato suo cesserunt et perdonaverunt 
eidem Rumualdo et Herfualdo filio eius ipsam compositionem, nimirum libras 
Ix., et susceperunt ab eis launechild manicias par unum. Et deinde Scaptolfus 
sua sponte cessit et perdonavit eis ipsos cxc. mancosos, et suscepit ab eis 
launechild similiter manicias par unum. Et quum ita factum fuisset, guadia- 
verunt inter se ipsi, simul et Mausio, tutor Liupae cognatae eiusdem Scaptolfi, 
filii supradieti Leonis, ut ambularent ad dividendas ipsas res eiusdem Leonis; 
et pars monasterii tolleret medietatem, quae fuerat portio eiusdem Leonis; et 
ipse Scaptolfus et Romualdus cum filio suo atque Mausione, tutore eiusdem 
Liupae, tollerent medietatem secundum legem; ita sane, ut quicquid exinde 
ipse Leo in coniuge eiusdem Scaptolfi vel filiis eius per chartam dederat ante, 
haberent sibi. Et dimisit ipse Scaptolfus eidem Rumualdo et Herfualdo suam 
portionem, quae ei de coniuge'sua debebatur in Amiterno. Reliqua omnia di- 
viserunt, sicut supra scriptum est, tantum ut hoc, quod ipse Leo alii donaverat, 


19 814 Febr. 


aut in ecclesia obtulerat, vel servos pro anima sua liberos dimiserat, in illa 
Leonis eiusdem portione sit omne computatum; et munimina omnia obligationis 
et convenientiae, quae inter se Scaptolfus et Rumualdus seu et Benedictus 
abbas facta habuerant, statim praesentibus nobis sua voluntate cassaverunt 
et dixerunt, quod amplius convenientias vel promissiones non haberent, quas 
alter adversus alterum ostendere posset; tantummodo supra scriptum breve 
traditionis et illa charta, quam Leo in coniuge eiusdem Scaptolfi vel in filiis 
eius emiserat, stabilitae remaneant. Et finita est causa. — Unde qualiter acta 
vel deliberata est causa, praesentibus testibus notitias uno tenore pro eorum 
securitate Ursinianum notarium domni regis facere commonuimus. Et ego 
quidem Martinus notarius ex ipsius Ursiniani supra dietatu subscripsi, anno dom- 
norum nostrorum Caroli et Bernardi regum xl. et v., mense februarii, indic- 
tione septima. Ego Adalhardus subscripsi. Sigoum vel manus Supponis 
comitis palatii, qui interfuit. Ego Accideus comes interfui. Ego Hisimun- 
dus episcopus interfui. Ego Maximus castaldus ibi fui. Ego Tribunus in- 
terfuüi. ^ Ego Hildericus interfui. ^ Ego Iohannes sculdascius ibi fui. Ego 
Guinichis ibi fui. Ego Leo bassus domini regis concordem me subscripsi. 


Nach dem Drucke: Muratori Scriptores rerum Italicarum 2b, 361. — Vgl. S 6 n. 4; 
357 n. 4. — ! Dr. super se. — * Dr. ex se. 


9. Im Gerichte des Kónigsboten Wido werden die Bewohner von Flexo be- 
züglich einer Klage gegen das Kloster Nonantula nach Vorlage der Be- 
weisurkunden und unter Angabe der sich darauf stützenden Entscheidungs- 
gründe wiederholt abgewiesen und den Anstiftern wegen Missbrauch des 
Klagrechtes Schläge zuerkannt. Reggio 824 Dec. 


Notitia recordationis, qualiter cum nos Wido redeuntibus Roma in ser- 
vicio domni imperatoris civitate Regio coniunxissemus cuim Nortperto et Ste- 
phano episcopis, Petro abbate monasterii Nonantole, Magno capellano, Leone 
comite, erantque nobiscum Garipertus, Ursinianus et Maurus iudices domni 
imperatoris, Hildebrandus cancellarius, Madelbertus scavinus de Parma, Mau- 
ringus gastaldius per ecclesiam, scavinus de Regio, et reliqui plures. — Ibidem 
ad nos venerunt Martinus, Theodepertus notarius, Adarigulus, Martinus, Iu- 
stoli, lohannes, Agipertus, Benenatus, Ároinus, habitatores in Flexo, recla- 
mandum, quod predictus Petrus abba et pars monasterii .eius Nonantole malo 
ordine et contra legem contradiceret illis piscarias vel pabulum in finibus Re- 
gisianis et Flexicianis, quod Liutprandus rex per suum preceptum illorum 
parentibus concessisset. Respondens Reginaldus advocatus monasterii ipsius 
dixit: ,Certe piscarias vel pabulum, quod queritis, habere nullatenus potestis, 
eo quod pars nostri monasterii a longo tempore ipsas habuit et possedit ad 
proprietatem; et ecce notitiam iudicati, qualiter iam quosdam ex vobis et ce- 
teros vestrorum consortes ex inde in iudicio vicimus.* Quam cum relegi fecis- 
semus, continebatur, qualiter presentia Adalhardi comitis palatii, missi domni 
imperatoris, et nostra Magni seu Leonis et reliquorum iudicum vel bonorum 
hominum ipse Raginaldus advocatus ad partem predicti monasterii ambos ipsos 
Martinos vel ceteros eorum consortes per precepta legum et iudicata vel illorum 
professionem ex inde vicerat. Insuper et fecimus nobis relegi preceptum emis- 
sum ab Astulfo rege, in quo legebatur, in predicto concessisset monasterio 
piscarias in finibus Regisianis et Flexisianis, qualiter usque illo tempore illius 
pertinuerant potestati, et......Flexiciana..... . fuerant nominative per 
coherentias designatas; de una parte fluvius Moclena, de alia parte fluvio Bon- 


824 Dec. 13 


deno, uno capite tenente in fossa, que dicitur Firmana vel Vidola, et lacus, qui 
nominatur Floriano vel fossa Scava . ... rum, seu Albareto usque in Spino, 
et alio capite tenente in Pado, una cum arboribus et limitibus, que intra ipsam 


coherenciam esse videbantur, tam silvas, quam pascua vel paludes atque limites, 


Deinde fecimus nobis relegi aliud preceptum, in quo legebatur, Desiderius rex 
in ipsum concesserat monasterium piscarias similiter per coherentiam desig- 
natas in eisdem finibus Regisianis et Flexicianis eo modo cum arboribus et 
limitibus infra eamdem coherenciam, tam silvas, quam pascua et paludes. His 
relectis dum ipsi consortes eamdem notitiam iudicati falsaın esse clamarent, 
et diversis verbis huc illuc fugientes rationem vacarent, et iudices vel ceteri 
nobiles homines, qui tunc ibi fuerant presentes, eam veram esse testificati sunt, 
ad ultimum professi sunt consortes ipsi et dixerunt: , Verum est, quia hoc fac- 
tum fuit, sicut in ista legitur notitia, ante Ádhelardum per iudicium vicistis; 
istud tunc non habebamus preceptum, quod modo pre manibus habemus, per 
quod ipsas piscarias et pabulum habere debemus.* Quod dum relegi fecissemus, 
continebatur ita: ,Flavius Liutprandus vir excellentissimus rex Reparato, 
Adriano, Leoni et Mauro, omnibus consortibus vestris habitantibus pleve sancti 


n 


Laurentii. Dedimus vobis licentiam ruxta vestram postulationem, ut peculia 


vestra pabulum habeant in silva nostra, que pertinet ad civitatem Flexo, et 
porci vestri similiter ibi inter eam vadant absque omne scatico vel datione.* 


Relecto precepto ipso interrogavimus eosdem consortes et ceteros homines" 


cognitos et circumanentes loci illius, si esset adhuc plus de silva regis in eadem 
fine Flexiciana super illam, quam per coherenciam predicti reges in ipsum 
concesserant monasterium, an non. Qui dixerunt omnes, quod esset maxima 
pars silve regis fine illius Flexi, in qua omnes ipsi consortes decimam partem 
cum suis animalibus pabulare non poterant. Hoc invento considerantes nos 
hoc, quod in illorum legebatur precepto, quod Liutprandus in illam parentibus 
concesserat, hoc est pabulum in silva nostra, tum etiam illis et filiis ipsorum; 
et pro eo, quod illis ipsum concesserat pabulum, eamdem silvam . . .. . . con- 
cedendo sue non subtraxerat potestati; et nullus de ipsis filius, sed quidam 
nepos, quidam vero pronepos ipsorum se esse manifestaverant; et postea suc- 
cessores ipsius regum" per coherentias designatum in ipso concesserant mona- 
sterio: paruit nobis, ut pars monasterii ipsius ipsas piscarias et pabula cum 
arboribus ac pauludibus et limitibus iuxta precepta et reliqua monimina ha- 
bere et possidere deberet ad proprietatem; et ipsi consortes ibidem pabulum 
non haberent, eo quod iam non regis, sicut in ipso legebatur precepto, silva 
nostra, sed monasterii esse probatur. Et pro eo, quod tempore Desiderii regis 
et postea domni Caroli parentes vel consortes illorum et nunc ipsi denuo in 
iudicio ex inde! victi fuerunt, propter eorum consortium iniquam reclamationein, 
pro quibus ceteri ius repetentes iustitiis carebant, tribus ex illis?, qui se et 
reliquos suos consortes non recte clamare cogebant, ad commemorandum cau- 
sam aliquos hictos illis dare fecimus. Et hauc noticiam memoracionis pro se- 
curitate ipsius monasterii Martinum notarium facere commonuimus. — Quidem 
et ego Martinus scripsi, anno imperij dominorum nostrorum Hlodovici et Hlo- 
tharii in dei nomine undecimo et quinto, mense deceinbrio, indictione tercia. 
Feliciter. Ego Stephanus episcopus interfui. ^ Ego Nordbertus episcopus 
interfui. ..... ..... Ego Ursinianus notarius domni imperatoris interfui. 
Sigaum man. Mauringi gestaldii, qui in his [actis] interfui. . Ego Maurus [in 
his actis] interfui. Signum man. Walperti fil. b. m. Fredulfi de Regio, qui 
in his actis interfuit. Ego Giselpertus vasso domni imperatoris interfui. 


14 824 Dec. 


Nach dem Drucke: Tiraboschi Storia di Nonantola 2, 41 aus dem Orig. im Kloster- 
archive. — 1 Dr. et «llis. — ? Dr. tribus; et llis. — Vgl. S7 1.1; 882.2; 537 n. 6. 


. 10. Im Gerichte des Grafen von Turin wird, nachdem im Gerichte eines 
Königsboten das Placitum verbürgt war, nach Vorlage der Beweisurkun- 
den und nach Geständniss der Kläger von den beisitzenden Skabinen ge- 
urtheilt, dass die Kläger dem Kloster Novalaise zu Diensten verpflichtet 
seien. Bei Turin 827 Ma. 


In dei nomine. Notitia iudicati, qualiter acta vel deffinita est causa, dum 
Boso comes vel misso domini imperatoris residisset infra civitate Taurinensi 
curtis ducati in placito publico ad singulorum hominum causas audiendo vel 
delliberandum, ibidem cum eo aderant Claudius episcopus sanctae Taurinensis 
ecclesiae, Ratperto comes, Walfertus, Sertpaldo, Eldefre, Teudelo, Australdo 
vasis domini imperatoris, Bomperto et Mauro, Sunifrit iudicibus domini impe- 
ratoris, Ansulfo et Leo, Grauso scavinis Bosoni comitis, Ioanne, Ugherardo, 
Antelino scavinis Taurinensis, Turengo, Beto, Betilo vasis eidem Ratperto 
comitis, vel caeterorum. In suprascriptorum! praesentia venerunt recla- 
mandum, idest Sighiberto, Tatoni, Bertaldo, Sighibrando, Luberto, Ghisemare, 
Ghisulfo, Bertelaigo, Ghisemondo, Anseberto, Gariardo, Ghiso, Alulfo, Sta- 
vari, Landeverto, Ghaiperto, Gonduni commanentes in villa Auciatis, et dice- 
bant, quod pars ecclesiae sancti Petri monasterio Novalicio, ubi Elderardo 
abba esse videtur, qui citra leggi pigneratos habebat vel iniuste eos in servitio 
replegare volebant. Tunc ipse Boso comes vel misso domini imperatoris in 
suis praesentiis vel suprascriptis hominibus fecit venire Ghiseberto de Felecto, 
qui est avogado de praeffato inonexterio Novalicio, quod ex inde responsum 
daret. Quidem ipse Ghiseberto dixerat, ut nihil ex inde sciret, nec inquireret. 
Tunc fecerunt de utriusque partes, tam ipse Ghiseberto, vel suprascriptis ho- 
minibus, qui se reclamandum venerant, inter eos invadeare, ut ipse Ghiseberto 
inquisisset ipsa causa, et venissent in plaito Ratperto comiti inter se iudicium 
habendum; et insuper amonuit ipse Boso comes vel misso domini imperatoris 
Ratperto comiti, ut ipsa causa diligenter inquireret et ea secondo leggi vel iu- 
stiza liberare fecisset, et posito inter eis constitudo. In constituda verum 
die, dum ipse Ratperto in loco comes residisset in curte Cuntenasco in plaito 
publico ad singulorum hominum causas audiendo vel deliberando, ibidem ad- 
derant cum eo Claudius episcopus sanctae Taurinensis ecclesiae, Valfritus vasso 
domini imperatoris, Isemberto capellanus domini imperatoris, Sunifrit, Ioanne 
et Ugherardo scavinis, Grasemar et Grodevertogio de Toresana, Madalgaud, 
Agustaldo et Cultasio?, Torengo, Betilo, Berto, Gundacharus vasis eidem Rat- 
perto comitis, Aredeo de Vigo, Guduni, Raidulfo de Cantanasco, Ghisemondo 
de Ubariis vel caeteris. — In suprascriptorum praesentia venerunt suprascriptis 
homines commanentes in villa Auciatis, seu et Ghiseberto avogado de praef- 
fato monexterio Novalicii una cum Ricario et Alliramo praepositis vel ınona- 
chos de ipso monasterio sancti Petri Novaliso. Et dicebant vel reclamabant 
ipsis praenominatis homines de villa Auciatis, quod pars ipsius monexterii eos 
citra leggi pigueratos habebat et iniuste eos in servitio ad preffato monasterio 
replegare voluerint pro eo, quod a liberis leggibus esse deberent. Ad haec 
respondebat ipse Ghiseberto: ‚Non est veritas, ut dicitis, ut pars monasterii 
Novaliso vos citra leggi pigneratos detteneant aut iniuste inservire voluerint, 
pro eo, quia aviones vel patres vel parentibus vestris pertinentes fuerint Un- 
noni, qui fuit filius Dionisius, qui omnibus rebus suis donavit in preffato mo- 


827 Mai. 15 


nesterio sancti Petri; et etiam iudicatos habemus, quomodo parentibus vestris 
in causationem fuerunt cum ipso Unnone vel pars suprascripto monasterio; et 
apud iudicio ipsi convicti fuerunt. Et ipsos iudicatos prae manibus ostendebat 
et fecerunt eos relegi. Et continebat in priore iudicato, quod Unno quondam 
et Dondone monachos de praeffato monasterio iudicium habuerurit cum Anto- 
lino, Tantoni, Radoaldo, Guiperto, Gondo, Audoaldo, Fortemondo, Faroaldo, 
Valperto, Valcauso, Teodbaldo, Leodebaldo, Donadi et Ridoaldo, praesentia 
Vibertus et Ardioni missis domini Caroli regis, et dominus Andreas episcopus, 
etiam scavinis eorum Árdengo, Fricone, Arderigo, Viniperto, Retelino et Ghisfre. 
Et ibidem ostenderunt ipsis praenominatis homines cartola libertatis, quam 
dominus eorum Dionisius, qui fuit genitor Unnoni in eos emisisset; et ipse 
Unno cum ipsos monachos ipsa cartola per testimonia de triginta annorum ta- 
cita fecisset, et ipsi pro triginta annis eidem Dionisius vel eidem Unnoni ser- 
vitio fecissent sub conditione. In ipso alio iudicato continebat, quod Gondo, 
Fortemondo, Bertemondo, Radoaldo, Sindualdo, Ridualdo, Ioannes, Imperto, 
Valcauso, Emerigo cum alios suos consortes cum Frodoino abba intentionem 
habuissent ad palatium in Papia civitate, praesentia Amalric, Ariberto et Val- 
perto scavinis. Et ibidem ipso priori iudicato habuit. ^ Et cum relecto fuisset, 
et etiam manus cum laudationem de ipso iudicato sui et Rotelino scavino, qui 
ibidem ipso iudicato deffensavat, quod veracem fuisset, dum supra scriptis 
scaviuis haec omoia taliter agnoscerent, interrogaverunt supra scriptos homines 
de villa Auciatis, ut si de ipsa iura hominum fuissent, quas in ipsos amborum 
iudicatos continebat, aut ipsos iudicatos veraces fuissent. Quod ipsi supra- 
scripü homines de villa Auciatis fuerunt professi et dixerunt, ut ipsos iudicatos 
veraces fuissent, et ipsos homines, quos in eos continebat, eorum aviones aut 
patres vel parentes fuissent et pertinentes fuissent Dionisius, qui fuit genitor 
Unnuni, et sub conditione ipso servitio fecissent secondum ipso iudicato, et ipsi 
in antea omnia sic facere voluerint, quia de ipsa iura hominum, qui in ipsos 
iudicatos continent, fuerunt et ipso servitio fecissent tam de res vel personas 
eorum. Dum ipsis suprascriptis scavinis haec omnia taliter audissent vel co- 
gnovissent, rectum apparuit eorum esse et iudicaverunt, ut ipsis praenominatis 
homines de villa Auciatis in antea faciant ipso servitio iuxta ipso iudicato vel 
eorum manifestatione per pertinentes, et omnia sic permaneant, qualiter se 
concrederunt vel professi fuerunt. Et finita est causa. In annis regnis do- 
minorum nostrorum Ludovicus et Lottarius filio eius viris excellentissimis im- 
peratoribus, anno quarto decimo et octabo, mense madio, indictione quinta, 
regni illorum. Ego Sunifre in hiis actiis interfui escavino. + Signum ma- 
nus suprascripto Ioannis scavino, qui in hiis actis interfui. Ego Ugherardo 
scavino in hiis actis interfui. + Signo manus Ratperto comiti, qui in hiis actis 
interfüi. _ Ego Teutinarus nottario in hiis actis interfui et hanc notitiam iudi- 
cati subscripsi. 


Nach dem Drucke: Monumenta historiae patriae, Chartae 1, 34 aus beglaubigter Ab- 
schrift des XVII Jahrh.; verglichen mit dem Drucke: Muratori Antiquitates Italiae 1, 481, 
anscheinend aus derselben Quelle. — ! Drr. caeterorum infrascriptorum. — * agustaldo et 
euldasio? — Vgl. S 270 n. 9; $ 541. 


11.' Im Gerichte eines Boten des Bischofs von Arezzo werden nach Ein- 
gestündniss der Beklagten und nach Zeugniss der Gemeindegenossen die 
Beklagten zur Reinvestitur der Klüger und zur Zahlung der Immunitdte- 
strafe verurtheilt. Im Gebiete von Siena 828 Mai. 

Notitia breve iudicati, adubi venerunt Andreas advocato sancti Salva- 


.16 . 828 Mai. 


toris sito monte Ammiate et domini Audraldi venerabilis abbatis, ad sanctam 
Eline sito Balano territorio Senense, nec non ex alia parte veniens Alipertu 
presbyter rector eclesie sancti Donati sito Citiliano, una cum Altiperto advo- 
cato suo ipsius sancte eclesie. ^ Aderant ibidem Petrus diaconus filio quon- 
dam Barbalane sculdasius de Aricio, misso domini Lamperto episcopo, qui 
propter ratio subter scripta definiendum predictus episcopus vice suas eum 
ibidem miserat; et erant ibidem Gumprandus, Rachinaldus, Lusto, Magno 
presbiteri Aretini, seo Ildipertu, Barberitio, Ildiprandus, Liudicari clerici, Firmo, 
Pertari, Ladoni de Clusio, Gaudipertu clericus et notarius, Petrus clericus, 
Onestasio et Cristiano, Tachipertu de Citeliano, Ildiprandus centinario et de 
alis pluris, quod ibidem erat. ^ Dicebat nominato Andreas advocato de no- 
minato monasterio: ‚Tu Alipertu presbiter et Altiperto advocato eius, quesivi 
vos iam antea hante dominum Lampertum episcopus, seo Leo et Aggimundus 
advocati sancti Donati et de ipso episcopo, set et ante plures homines in Aricio 
nubiliores ipsius civitatis, quod per fortias et malo hordine introissetis et in- 
vadissetis duo petia de terra et vinea super se abente in casale Balani, unus 
super via, et alio sub ipsa casa sub ipsa stalla subto ipso horatorio vel casas, 
que Walcari presbiter et quod Domnicio clericus sancti Salvatoris per cartula 
vindederunt; et monstravi vobis istas vineas et terra prope ipsa stallas; et 
dedistis mihi wadia per iudicium ex iussione nominato episcopo, ut odie mihi 
exinde racione mittatis ante misso ipsius domini Lamperto episcopo; ecce 
Petrus diaconus misso eius; volo, ut secundum wadia et iudicio eius mihi exinde 
racionem mittatis, pro qua rem eam invadiste, et ipsa monetate domini impe- 
ratoris ad eodem monasterio concessa irritum fecistis.‘ Ad hec respondebat 
predictus Aliperto presbiter una cum Altiperto advocato ipsius eclesie et suo: 
‚Non faciat deus, quod nos coutra legem introissemus in vineas vel terra, quem 
vos dicitis; quia ecce cartula pre manibus abemus, quod quondam Ursulu et 
Mauricio ipsa vinea vindiderunt ad parte sancti Donati; igitur quidem et libello 
illo ecce pre manibus, quod Walcari presbiter ipsi pecii de vineas et terra per 
isto libello confirmavit ad pensionem per exsolvendum annue sancti Donati, 
quod Domniccio defunctus extra omnes eius heredes nos ipsa vineas recollexsi- 
mus ad parte sancti Donati.‘ Ad hec respondedit predictus Andreas: ,Cartula 
et libello isto, quem ostenditis, mihi nec ad parte monasterii nullum impedit, 
quia temporibus domnus et imperator Carulus et Sabbatini abbati et tempo- 
ribus domnus Hludowicus imperator et Audualdus abbati ad parte monasterii 
eas detenuerunt, et de cartula et libello nulla pertenuit.‘ Respondiderunt Ali- 
perto presbiter una cum Altiperto advocato suo: ,Nos per testimonias hic pre- 
sentialiter consignare potemus, quod vineas et terra ipsa de ista cartula et 
libello perteneunt.* Tunc ego nominato Petrus diaconus et misso domini Lam- 
perti episcopo una cum nominato Ildiprando centi* centinario et nominati audi- 
toris iudicavimus et wadia dare fecimus nominato presbitero Aliperto et Alti- 
perto advocato eius, quod sic consignare per testimonia, quod de ipsa cartula 
vel libello predictas vineas pertenuisset. Dederunt wadia de consignando. Tune 
wadia ipsa recollecta per fidiuxsore et intervallos facto, sic venerunt predictus 
presbiter cum nominato advocato suo. Et interrogatus ad nobis Petrus et aliis 
auditoris: ,Dicite, si abetis testes vel qualibet alia ratio, per quod vineas et 
terra ipsas contendatis aut defendatis, quo modo wadia dediste?* Sic ibi refu- 
taverunt et dixerunt: ,Certe nos exinde testes non abemus, quo modo de isto 
libello aut cartula adprovare possumus; nec alias cartula, nec nulla ratione 
non abemus, per quos eas amplius contendere possumus.‘ Sed iterum mani- 


828 Mai. ı. 


festaverunt nominati Alipertu presbiter et Altipertu advocato suo: ‚Et non 
possumus denegare et reatus nos cognovimus, quia iniuste contra legem ibidem 
introibimus, quia ipsi nominati pecii de vinea et terra sancti Salvatoris cum 
legem essere debunt.‘ Et dum ante me Petrus diaconus et misso domini Lam- 
pertu episcopo nominato presbiter cum nominato advocato suo taliter refutas- 
serunt et professi fuisserunt, ibi presentaliter adiuravit Petrus diaconus Ildi- 
prandus centinario et Warnissidus seo Cristofalus presbiter et” 

* seo cuntis pleveris de nominata plebe in amore domini imperatoris 
et ille sagramente, quem eius iurate abuisserunt, ud nobis denominatas vineas 
certe dicere veritate pro eo, quod isti presbiter cum isto advocato suo conludio 
cum isto Andreas advocato de predicto monasterio . .. ... ad parte sancti 
Donati...... Sic ipsi nominati pleveris interrogati ad nominato Petrus dia- 
conus dixserunt: ,Certe scimus de vinea illa, unde isto Alipertu presbiter et 
Altipertu advocato suo cum isto Andreas advocato de predicto monasterio 
intencione inter se abent, abere et possedere ad parte sancti Salvatoris sito 
monte Ammiate tempore donni et bone memorie Caruli et Sabbatini abbati et 
tempore Ludowici imperatoris et Audualdi abbati; et isti presbitero ibi anno 
tempore in contra legem et per fortia introibi.‘ Et cum taliter ante nos dene- 
gasserunt et professi fuisserunt, et nominati pleveris ad uobis per iussione do- 
mini imperatoris interrogati suum dixerunt testimonium, rectum nobis paruit 
esse lex et ita iudicavimus, et inde reinvestire fecimus ipso Aliperto presbiter 
una cum Altiperto advocato suo de ipsi petioli de vinee per fuste de manu sua 
ipso Ándreas ad parte denominato monasterio, et insuper fecimus dare wadia 
de monetate ipsu, id sunt sex centum solidos, conponere ipsi Aliperto presbi- 
ter et Altipertu Andree ad parte predicto monasterio, et renunciavimus, ud 
abere nominatas vinea ad parte domini Salvatoris sito monte Ammiate vel 
eius rectoris. Et finita est inter eis causacio. — Unde qualiter inter eis alter- 
cante audivimus et nostrum decrevimus iudicio, pro futuris temporibus non 
revolbantur, et hanc noticia iudicati nostri pro securitate Audualdo abbati et 
de predicto monasterio emisimus, et Boni notario scrivere ammonuemus, anno 
dominorum nostrorum Hludowicus et Lotharius filius eius magni imperatoris 
augusti, anno imperii eorum quintodecimo et nono, mense madio, per indictio- 
nem sexta.  Signuf+m nominato Ildiprando centinario, qui in is actis inter- 
fui _ 1 Ego Firmo interfui. + Ego Barbericius interfuit. Signufm 
nominato Pertari, qui interfuit. + Ego Ildipertu interfui. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvatore in M. Amiate. — Weicht 
die Fassung der Urkunde von der in entsprechenden Füllen üblichen mannichfach ab. so 
zeigen sich auch sonst Eigenthümlichkeiten; am nächsten schliesst sie sich den $ 528 n. 4, 
dann $ 547. 548 besprochenen Fällen an; das Urtheil erscheint als Sache des Vorsitzenden 
und aller Anwesenden; wird unter diesen anfangs der Centenar zuletzt genannt, so wird er 
später besonders hervorgehoben. Beachtenswerth erscheint weiter die auf die Professio noch 
folgende Inquisitio. Vgl. auch zu $ 7. 


12. Ein Unmündiger verkauft Grundstücke, nachdem ihm wegen dringen- 
der Noth vom Grafen und einem Skabinen die Erlaubniss dazu ertheilt 
wurde. Piacenza 843 März. 

+ In Christi nomine. Anni ünperii domni Hlotharii vigesimo quarto, Hlu- 
dovvici rex eius filius quarto, mense martii, indictione sexta. Manifesta 
causa est mihi Roderisi infatolo, eo quod. infra etatem legitimam esse videor 
et necessitatem famis compulsus sum et nihil habeo, unde me de iste tempus 
famis evadere possum, sic exclamavi ad Wifrit comite una cum Pobone tutor 

Ficker Forschungen. IV. 2 


: 18 843 März. 


meus, ut mihi ex auctoritatem publicam dedisset largietatem de rebus meis 
 venundandi, ut me de iste tempis malis evadere. Qui et ipse comes propter 
. deum mercedem anime sue una simul cum Leone scavino direxit de suis pre- 
sentia missum, itest Lunfrit de cives Placentia, qui cum ipso infantulum fuis- 
set et super rebus eius ambulasset et extimasset, ne ad ipsum infantulum ali- 
qua ingannatio facta non fuisset. Cum ipse Lunfrit super rebus ipsis infantolis 
adcesserit cum predicto tutor eidem infantoli, et paruit eorum, quod nulla in- 
.gannatio ei facta non erat, nisi per necessitatem famis ipsas venundari, et hec 
omnia ipsius comiti et predicto Leoni scavino retulissent, sic dedimus ex auc- 
toritatem publica largietatem ad ipsum infantulum largietatem de rebus suis 
venundandi, ut hac fame liberet. Nunc autem ego qui supra Roderisio infan- 
tulo ad te Adelberto datur in argentum denarios decem et octo finitum pretium, 
sicut inter nos convenit, pro portionem meam de vites illas petiolas duas in 
..Ruduliano, que est per numeratas vites fossas centum quinquaginta, portio 
. abere visus est de ipsas vites; coeret fines da una parte sancti Savini ad illa 
prima pecia, da alia parte de Rudiliano, da tercia parte sancti Georgi, da 
quarta parte ad illa alia petiola; una parte sancti Cristini,'da alia parte... ., 
da tertia parte sancti Georgi, da quarta parte sancte Cristine. Intra istas coe- 
rentias mea portio ut supra numeratas cum accessionem et introito suo, cum 
superiora et inferipra sua in integrum presenti die isto pretio vindo ego, qui 
supra Roderisio; Adelberto trado et mancipo quoque liberam potestatem et 
‚repromito me meosque heredes ab omni hominem defensare; et si minime de- 
fensare potuerimus, tibi qui supra Adalperti atque tuos heredes aut si sub 
vestra . . . . . restituamus in similem locum ınelioratas. Actum Placen- 
tia. + Sign. T manus Roderisi infantulo, qui anc cartulam ex auctoritatem 
pubblicam fieri rogavit. — t Sig. Fr man. Poboni, Lunifrit tutor et misso ipsor 
iofantuli, qui interfuerunt ut supra. + Sig. tf man. Rodulfi, Auperti te- 
stes. + Sig. F man. Giulfi de cives Placentia testis. + Ego Benediorius in 

anc cartula rogatus subscripsi. 
Nach dem Drucke: Boselli Storie Piacentine 1,277. — Vgl. S 154 n. 4; $ 532 n. 6. 


13. Kaiser Ludwig II schenkt seiner Gemahlin Angilbery den Hof Gua- 
stalla mit allem Zubehör. Orcho 864 Nov. 3. 

In nomine domini nostri Ieshu Christi dei eterni. Hludowicus gratia dei 
"imperator augustus. Dignum est, ut imperialis maiestas opem sue potestatis 
cunctis suis impertiatur fidelibus; quanto magis etiam ei, quam thoro inviola- 
bili suae excellentiae coniugem copulavit. Quapropter omnium fidelium sanctae 
dei ecclesiae nostrorum scilicet praesentium ac futurorum maguitudo comperiat, 
quia Engilberga nobis amantissima coniux augusta nostram adiens mansuetu- 
dinem deprecata est, quatenus curtem nostram Wardestalla nomine proprie- 
tario iure ei concederemus. Cuius precibus ob multimodae dilectionis amorem 
 assiduaeque devotionis sinceritatem aurem accomodantes, hoc nostrae man- 
suetudinis preceptum fieri decrevimus, per quod predictae coniugi carissimae 
hereditario iure prefatam curtem Wardestallam nomine cum capella et dote 
'sua, cum omnibus servis et ancillis ac domibus, agris, vineis, pratis, silvis, 
pascuis, aquis, aquarumque decursibus, cunctisque in integrum ad eandem 
curten: aspicientibus, seu omnibus mobilibus et immobilibus iuste et legaliter 
ad eam pertinentibus, perpetualiter habcndum ac possidendum largimur; et 
statuimus, ut deinceps iam dictam curtem, sicut praetulimus, in integrum te- 
neat ac possideat iure proprietatis, et facere ex ea liceat, quicquid eius voluntas 


7occ———X — 


864 Nov. 3. 19 


decreverit, per hanc nostrae concessionis sanctionem, nemine refragante vel 
quolibet umquam in tempore ausu temerario aut iniqua machinatione contra- 
dicente. Ut autem haec nostrae auctoritatis concessio inviolata perinaneat, manu 
propria subter firmavimus et bulla nostra insigniri praecepimus. Signum 
(M. ) domini Hludowici serenissimi augusti. — Iohannes sacri palatii protono- 
tarius. Data iil. nonas novembris, anno Christo propitio imperii domni Hlu- 
dowici piissimi augusti xv., indictione xiii. — Actum Orcho curte regia in dei 
nomine. Feliciter. Amen. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona, B. 8. — Von der bei Affó 
Guastalla 1, 298 abgedruckten Schenkungsurk. vom Nov. 2 unterscheidet sich diese im we- 
sentlichen nur dadurch, dass dort Guastalla und Luzzara, hier nur jenes geschenkt wird; 
ein Zweck der besondern Verbriefung, nachdem die umfassendere vorhergegangen war, ist 
schwer abzusehen. 


14. Kaiser Ludwig LI schenkt dem Kloster S. Sisto zu Piacenza die Graf- 
schaft über einen Bezirk am Zusammenflusse des Po und der Adda, so 
dass der Aebtissin dort die Gerichtsbarkeit und alle andern óffentlichen 
Rechte, mit Ausnahme der Goldwiäscherei, zustehen sollen. Pavia 872 
Sept. 26. 


In nomine domini dei eterni. Ludowicus gratia dei imperator augustus. 
Certum est, quia quanto magis sanctorum ecclesias et honorem ampliabimus, 
tanto largius eorum suppetias et dei remunerationem impetrabimus. Noverit 
igitur omnium fidelium nostrorum diligentia, tam futurorum, quam qui in no- 
stra modo sunt presentia, quod nos ideo et ob petitionem quidem nostre dilec- 
tissime coniugis monasterio sanctorum Sixti et Fabiani et sancte Resurrectionis, 
quod ipsa construxit intra menia Placentine urbis, concedimus atque permitti- 
mus aliquid licet parum, quod est nostre concessionis. Quippe sicut ager Corni 
et Lardarie ad alterutrum extenditur, et sicut Padus et Addua ab hinc dis- 
currant, quousque simul conveniunt, ita permittimus atque donamus omnem 
comitatum ad cortem predicti monasterii, que est insula Roncarioli, quatenus 
omnes habitantes vel hos intra terminos proprium aliquid habentes deinceps 
solummodo ante predicti inonasterii abbatissam vel aliquam personam ab ea 
missam perficiant ex ipso suo proprio omnem placitum et emendationem, et 
ipsi monasterio vel abbatisse persolvant omnes publicas actiones et functiones 
cum omni eXcuvio, sicut nobis debent vel nostro comiti aut nostro missatioo. 
Teloneum quoque et curaturam et mercata vel etiam oinnia, que sunt ad pu- 
blicum regium pertinentia, habeat deinceps ipsius monasterii omnis abbatissa. 
Ipsa etiam flumina paulo ante noininata, a quo et quousque ea supra determi- 
navimus, sua similiter sint, ut habeat in eis universas piscationes et portum 
et ripaticum et molendina, cuiuscumque sint terre atque confinium, et palific- 
turam et omnia, quantumcumque ad nostrum pertinet opus publicum, excepta 
auri lavatione, quam camere reservavimus nostre. Hec autem ad votum nostre 
dilectissime coniugis prescripto monasterio concedimus, donamus et ad pro- 
prium nostra auctoritate in perpetuum firmamus, ut abbatissa loci istius te- 
neat, que supra diximus omnia, habeat, possideat, gaudeat sine contradictione 
universorum et regum et populorum. Si quis autem hac nostra preceptaria 
concessione post nostrum forte decessum ipsi monasterio non fecerit, et dictum 
facinus qualiter puniendus erit, componat trecentas scilicet optimi auri libras, 
in camera regis medietatem, et abbatisse ipsius monasterii alteram partem. 
Ut autem hoc nostrum preceptum verius esse gredatur, ad sigilli nostri im- 
pressionem recognoscatur. Signum domni Hludwici (.M.) serenissimi impe- 

* 


20 872 Sept. 26. 


ratoris. Divoidus diaconus ad vicem Adalgisi recognovi. ^ Dat. vi. ka- 
lendas octobris, anno imperii domni Hlodwici iinperatoris augusti Christo pro- 
pitio xxiii, indictione quinta. Actum Papia palatio regio in dei nomine. 
Feliciter. Amen. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona, Pluteus Castri novi Bucce 
Abdue U. 1. — Vgl. $ 126 n. 2, wo das aus einer anderen fehlerhaften Abschrift entnom- 
mene Datum 857 zu berichtigen ist. 


15. Zwei päbstliche Legaten, dann der Bischof von Lodi und ein Gastalde 
als Königsboten investiren einen Knecht für das Kloster S. Sisto zu Pia- 
cenza mit genannten, demselben vom Könige geschenkten Besitzungen. 
Faedo 879 Aug. 

In nomine domini. Brevem pro futuris temporibus securitate et firmitatem 

ad memoriam retinendam, qualiter vel quibus presencia bonorum hominum, 
corum nomina subter leguntur, investivit lohannes et Pascalis episcopi sancte 
Romane ecclesie, et Gerardus episcopus sancte Laudensis ecclesie, nec non et 
Dido gastaldio misso donni Karlomanni regis per columna de casa et servo 
monasterii Gariberto, Ádelberto servo monasterii in honore sancte Resurrec- 
tionis atque sanctorum martirum Systi et Fabiani, quod domna Angilberga 
imperatrix a fundamentis Placentie construxit, per iussionem dompni Karlo- 
manni regis de curte Faeto atque curte Muciana, seu et de massariciüs in 
Waldo Melato, cum ipso Waldo et cum omuibus adiacentiis et pertinenciis, 
cum servis et ancillis ad ipsas prenominatas duas curtes aspicientibus in in- 
tegrum ad partem predicti monasterii ad proprietatem habendam iuxta ipsum 
preceptum, quas domnus Karlomannus rex a presenti die pro remedium anime 
sue prefato monasterio contulit proprietario iure omni tempore habendum at- 
que possidendum. ^ Facta est hac vestitura in ipsa curte Faedo, anno domni 
Karlomanni regis in Baivaria tercio, et in [talia ii., mense augusti, indictione 
xii. + Ego lohannes episcopus, legatus sancte sedis apostolice, sicut supra 
peregi et subscripsi. + Pascalis episcopus, legatus sancte sedis apostolice, 
sicut supra peregi et subscripsi. + Gerardus episcopus, qui iussione regia 
egi, subscripsi. + Dido, qui iussione regia subscripsi. Ego Gauso ibi 
fui. Riprandus interfui, + Ilderado interfui. ^ + Ego Tethaldo inter- 
fui. + Redaldo ibi fui. ^ Sigiprando scavino ibi fui. ^ + Guzeprando ibi 
fui + Ego Gariprando ibi fui. + Ego Riebertus ibi fui. + Ego Appo 
ibi fui. ^ Pedebertus ibi fui. + Esenbertus ibi fui. + Ego Stadbertus 
ibi fui. — S. m. Ermerulfi comes interfui. S. m. Gauselmi filius Berte, qui 
interfüt. ^ S. m. Boniperti de Pravello, qui interfuit. ^ S. m. Cristofoli de 
Silvani, qui interfuit. — S. m. Nanteri ex genere Francorum, qui interfuit. 
S. m. Ansemondi ex genere Francorum, qui interfuit. ^ S. m. Ingelberti ex 
genere Francorum, qui interfuit. ^ S. m. Guilleranca vicecomiti, qui inter- 
fuit. S.m. Tesmulti de Isella ex genere Francorum, qui interfuit. ,S. Ego 
Wido notarius hunc breve scripsi et interfui. 

Nach Abschrift Cereda's aus dem Original im Stadtsrchive zu Cremona, unregistrirte 


Stücke. — Vgl. zu $ 212. In ühnlicher Form investirt 864 ein Königsbote einen Knecht 
für die Kaiserin mit Guastalla; Affó Guastalla 1. 299. 


16." Im Gerichte des Gastalden von Savona wird eine Schenkungsurkunde 
vorgelegt und der Inhalt nach Verneinung entgegenstehender Ansprüche 
durch die dazu Aufgeforderten durch Urtheil bestätigt. Savona 886 Juli. 


Noticia iudicati, quem facimus, qualiter se congunserunt Petrus presbiter 


886 Juli. 91 


et abate monasterio domini Salbatoris sito monte Ámiate una cum Aldo de 
vico Aquabiola, qui erat abocato de ipso monasterio, cum Eribrandu filiu bone 
memorie Gosperto generis Francorum, qui fuit abitator cibitate Suane, cum 
Petrus de Atriana, qui erat abocato ipsius Eribrando intro muro cibe* Sua- 
nense, in presencia Leuprando gastaldio ipsius cibitatis Suanense, Stefano 
sanctissimo episcopus sancte sedis Suanense, Sassoni, Iubermanno, Ermim- 
perto, Ipetropi isti scabini Suanensi, Teudegrimo et Stefano Senensi, Teudi- 
lassu de Clusio, Liuperto scalino Pistoriense, Alperto, Ansicisi, Rogilando, 
Adelperto, Stefano, Dodo, Teudoni, Ruidolfu, alium Stefanum, Guilleradum, 
Stefanum, Alfridi abocato, Leoprando, Poto, Moriuco, Petrus, Deodatum, 
Alixandrum, Ansiprandum, Cristianum, et alii plures. In istorum omnium 
cepit altergare et dicere Aldo, qui erat abocato eidem Petroni presbiter et 
abati de parte denominato monasterio, abersus Eribrandum filius Gosperto et 
contra Petrus abocato suo: ‚Abemus ista cartula, quam Adalmi emisit de 
omne rebus suus de vico Familice, de mobile et inmobile, omnia et in omnibus 
in parte denominato monasterio; volumus sapere, si tu nobis illa contendi.* 
Tunc ipsi nominati iudici ipsa carta legere fecerunt in sui presentiis. Et ipsa 
cartula continebat, como dicto Adelmi de vico Fainilice eam emissiset omne 
rebus suis, mobile ac inmobile in integrum, et aprecium recipatum et publica 
notario scripta de testibus roboratum secundum legem. Tunc ipsi nominati 
iudici interrogaberunt ipse Eribrandum et Petrum abocato suo: ,Quid dicitis 
de iste case et rebus de vico Familice, unde vobis iste Petrus presbiter et 
abate cum istu Aldo abocato suo ostende, si eam contenditis aut per carta, 
aut per testimonia, aut per susscessione, aut per qualibet argumentum" inge- 
nium?* Tunc ipse nominato Eribrandus cum Petrus abocato suo manifestabi 
et dixi: ,Quia nec per cartulam, nec per testimonia, nec per suscessione, nec 
per nullum argumentum, nulum ingenium non "non abemus, per quem bobis 
Petroni presbiter et abati et Aldoni abocato tuo a parte de nominato mona- 
sterio contendere possumus ipsa nominata rebus, quem ista vestra kartula 
continet de Adilmi in bico Familice.' Cum ipsi nominati iudici taliter refuta- 
tione et manifestatione facere audieruntin suis presentiis . . . . . . recte nobis 
conparuit ese ita et iudicabimus, ut parte de ipsa nominata monasterio abe- 
rent ipse case et rebus, sicut sua cartula continet, et parte Eribrando fuisse 
tacitus et contentus. Pro amputandi intentione vel securitate nominati mo- 
nasterii per amunicione de nominatum gastaldio et iudici Ermimpertum nota- 
rium et scabinum scribere amunuemus, temporibus domno Karulo imperatore 
sedente anno sesto, adque domno Stefano suinmo pontifici et unibersali pape 
sedente anno primo, mense iulium, indictione quarta. — T Ego Stefanus epis- 
copus ibi füi. + Ego Leuprandu gastaldio ibi fui. — + Ego Sasso soabino 
ibi fui. + Ego Petru scabinu ibi fui. + Ego Adolbertu ibi fni. + Ego 
Raidolfu ibi fui. Sign. T m. Domnulo de Suacla ibi fui. Sign. T m. Petrus 
de Prandoni ibi fui. — Sigu. t m. Alfridi ibi fui. Sign. t 1n. Cristiano ibi 
fi. ....Guillerado et Stefano ibi fui. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvatore in M. Amiate. — Vgl. 
zu $ 12; 13 n. 1, wonach diese Urkunde den ersten bekannten Fall ausserhalb des Spoleti- 
nischen bietet, so dass eine Ausbreitung dieser Form von dort durch Tuszien nach Ober- 
italien nicht unwahrscheinlich ist. Vgl. such zu $ 544. 545. 


17. Im Gerichte des Pfalzgrafen und Grafen von Mailand wird die Ur- 
kunde über einen angeblich bestrittenen "T'ausch vorgelegt, von der dasu 


22 892 Aug. 


aufgeforderten Partei auf jeden entgegenstehenden Anspruch verzichtet und 
das durch Urtheil bestätigt. Mailand 892 Aug. 

[Dum] in dei nomine civitatis Mediolanensis curte ducati, infra laubia 
eiusdem curtis, in iudicio resseret Maginfredus, comes palatii et comes ipsius 
comitati Mediolanensis, singulorum hominum iusticias faciendas, ressedentibus 
cum eo Rotcherius vicecomitis ipsius civitatis, Ursepertus et Rachifredus iu- 
dices domni imperatoris, Rotpertus, Ragibertus, Aginaldus, Hilderatus iudices 
ipsius civitatis Mediolanensis, Petrus, Ladelbertus germanus de Gratis, Sta- 
chelbertus iudex de Curugo, Armundus, Rotfredus et Guidoaldus notariis, et 
reliquis multis. Ibique eorum venerunt presentia Petrus aba monasterii 
sancti Christi confessoris Ambrosii, ubi eius sanctum quiescit corpus, situm in 
suburbium eiusdem civitatis Mediolanensis, unacum Ambrosius iudex ipsius 
civitatis et advocato eiusdem monasterii, nec non Gausprandus scavinus abi- 
tator Moditia et advocato ecclesie sancti Ioannis, sita eadem villa Moditia, in- 
tentionem abentes. Dicebat ipse Petrus abba et Ambrosius advocato: ,Dedit 
parte abatie sancti Ioanni mihi Petri abbati oratorium unum in onore sancti 
Georgii constructum, cum aliquantis denominatis rebus in comutacione a parte 
monasterii sancti Ambrosii, qui sunt positis in vico et fundo Colonia; et ego 
per ipsum oratorium et rebus vegario dedi de rebus ipsius monasterii sancti 
Ambrosii a parte ipsius ecclesie sancti Iohannis similique oratorium unum in 
onore sancti Eugenii edificatum cum rebus denominatis in vico et fundo Con- 
corezio; set modo pars ipsius ecclesie sancti Ioannis in alico de ipsi rebus parti 
iam dicti monasterii contradicent; unde querimus abere iustitiam; que cartula 
comutacionis pre manibus abemus.* Oc dicto, tunc predicti auditores fecerunt 
eandem cartulam comutationis, que ipsi Petrus abba et Ambrosius pre mani- 
bus abere dixerant, relegi. Ubi inter cetera continebatur, qualiter Petrus 
abba monasterii sancti Christi confessoris Ambrosii, ubi eius sanctum quiesceret 
corpus, dedisset in causa comutacionis Petri archipresbitero et custus ecclesie 
sancti Iohanni, sita Moditia, a parte ipsius ecclesie sancti Iohannis presenti die 
a proprium abendum basilicam unam constructam in onore sancti Eugenii, cum 
curte, orto et campo in simul tenente, cum aliquantis aliis rebus teritoriis in 
vico et fundo Concorezio, quod sunt vinea petia una cum area eius, camporas 
petias novem, stilva stalaria petia una; quod essent per mensura ipso sedimen 
et cum area, ubi extat ipsa basilica, curte et orto, perticas legitimas iugialis 
tres, et tabolas decim et septem; ipsa vinea esset area, in qua extat, per men- 
sura iusta iuge una et perticas iugialis sex et tabolas undecim; primo campo 
a prato de Valle esset iuges tres et perticis . . . . ; secundo campo dicebat 
Aruncesiolo esset iuges duas; tertio campo dicebat a clusura de Cerone, esset 
perticas decim, tabolas quatuor; quarto campo similiter dicebat a clusura de 
Cerone, esset perticas septem et tabolas decim et octo; quinto campo dicebat 
a Vustana, esset perticas novem et tabolas duodecim; sexto campo dicebat & 
Puble, esset perticas quatuor, tabolas decim; septimo campo dicebat a Prato 
domnico, esset perticas quinque et tabolas duodecim; octavo campo dicebat a 
Via de porta, esset perticas quatuor et tabolas sedecim; nono campo dicebat 
ibi a Vidi da porta, quod esset Latustrada, esset perticas sedecim; ipsa silva 
stalaria dicebat a Gladaria, esset iuges duas, perticas novem. Unde ad vicem 
recepisset ipse Petrus abba similiter comutacionis nomine a parte ipsius mo- 
nasterii sancti Ambrosii abendum ab eodem Petro archipresbitero et custos de 
res ipsius ecclesie sancti loanni basilicam unam in onore sancti Georgii, cum 
curte, orto et campo simul tenente, seu rebus ad ipsam basilicam pertinentes, 


892 Aug. 23 


in vico et fundo Colonia, quod essent per mensura iusta ipso sedimine et cam- 
pum unum tenente, tam area de sub eadem basilicam, et foris perticas iugialis 
quatuor; vineis petias duas, quod essent areas earum perticas septe, tabolas 
novem; pratus petias tres esset iuge una et tabolam deciin et septe; camporas 
petias decim esset iuges decim; stalarias petias duas essent perticas septem 
et tabolas sedecim. Et legebatur super ipsis rebus da ambarum partium ac- 

cessissent ipsi comutatores, seu Ragifredus iudex et missus domni imperatoris, 

una cum viris idoneis extimatores, id essent Ragibertus, Ambrosius seu Án- 

paldus notarius Mediolanensis, Giselbertus, Nortemannus et Gisus de Medio- 

lano, Gisenulfus de Anticiaco, loannes de Roveniasco, qui oinnibus comparuis- . 
sent; et ipsi extimatores extimassent basilicas et res ipsas de ambarum par- 

tium; per quod causa dei ecclesiarum essent bene a congruitatem ipsorum 
sancti locis ipsa comutacio legibus, ac firmiter fieri potuisset; et taliter sibi 
unus alteri ipsi comutatores die presenti predictas basilicas et res sibi invicem 
proprietario et canonice legibus abendum tradiderunt, et faciant pars parti 
quisco accepit legaliter, quidquid previderint, sine uni alterius contradictione, 
sub pena duplis ipsis rebus oblicatis. Erat cartula ipsa comutacionis manu . 
propria scriptionis eiusdem Petri archipresbitero firmata, et ad iam dictis Ra- 
gifredus iudice et misso et extimatores, adque ad reliquis testibus roborata, 
scripta et completa per manus Alderici notarii; et legebatur tradita fuisset et 
emissa anno imperii domni Widonis imperatoris secundo, ınense magio, indic- 
tione decima. Cartula ipsa relecta respondit ipse Gariprandus scavinus et 
advocatus: ,Vere contra ista comutacione nihil contradico, quia nec possum, . 
eo quod legibus emissa est, et parti monasterii sancti Ambrosii iam dictam - 

basilicam in onorem sancti Georgii constructa in vico Colonia, nec rebus, qui- 
bus per istam comutacionem Petrus archipresbiter et custos ecclesie sancti 
lohannis site Moditie, cuius advocatus sum, tibi Petri abati a parte monasterii 
sancti Ambrosii in comutacionem dedit, nihil parti sancti Iohannis pertinent, 
eo quod iusta ista comutacione propriis iam dicti monasterii sancti Ambrosii 
esse debent; et ut dixi, nihil de eis vobis contradico, quia nec legibus possum; 
set sicut in eadem comutacio legitur, ita per omnia firmum et stabilitum esse 
et permanere volo.‘ His peractis et manifestacione facta paruit supradictis au- 
ditoribus esse recte et iudicaverunt, ut iusta eorum intentione et professione - 
sive manifestacione eidem Gariprandi advocatori, et ut iam dicta legitur co- 
mutacio, predicta basilica in onorem sancti Georgii constructa, cum iam dictis 
rebus in Colonia, quibus Petrus abba da parte sancti lohannis in coınutacio- 
nem accepit, a modo et in antea pars iam dicti monasterii sancti Ambrosii 
abere deberet, sine contradictione parti iam dicte ecclesie sancti lohannis. Et 
finita est causa. Et qualiter acta vel deliberata est causa, presentem no- 
ticiam pro securitate et firmitate parti eiusdem monasterii sancti Ambrosü ego 
Adelgisus notarius scripsi, anno imperii domni Widonis imperatoris secundo, 
mense augusto, indictione decima. Signum t manus nominato Maginfredi 
comiti palatii, qui ut supra interfuit. ^ Ragifredus iudex domni imperatoris 
interfuü. ^ Rachibertus iudex interfui. 


Nach den Drucken: Giulini Memorie di Milano 2, 469 und Frisi Memorie di Monza 
2, 10. — Vgl. $ 12 n. 5. 


18. Im Gerichte zweier Gastalden und Judices wird bei einer Klage wegen 
Nothzucht der Beklagte auf sein Geständniss zur Geldstrafe verurtheilt 
und, da er sich für zahlungsunfähig erklärt, mit Person und Vermögen 


24 894 Sept. 


der Klägerin und dem Vertreter des Fiskus übergeben. Salerno 894 
Sept. 

In nomine domini. Octabo decimo anno d. Waimari principi et imperialis 
patricii, et secundo anno d. Waimari principi filii eius, mense september, tertia- 
decima indictione. Dum ante nos Petrus et Benedictus castaldei et iudici- 
bus coniuncti fuisset Adelgisa filia Walcari cum Adelfrid filio Adelmundi pa- 
rentes et adbocatore suo, simul cum ipsi benit Teodelgardus de Nucerea filius 
ern Primis ipsa nominata Adelgisa cum ipso Adelfrid tutore et parentes 
suos, in cuius mundio subiacebat, dixerunt, ut ipse Teodelgardus in birtute 
compreensisset ipsa Adelgisa et in terra illa iactasset et adulterasset illa; et 
iam ante os dies inde iudicatu abuisset, ut per testes ipso ei adprobaret; pro 
ita parata erat ipsa Adelgisa et ipse Adelfrid tutor eius cum sua testimonia, 
ut ipso eis adprobaret secundum legem. Nos quidem iudicibus interrogabimus 
ipsum Teodelgardum, quid exinde respondere. Ille dixit: , Testimonia ista non 
recipio, eo quod berum est, quia ista Adelgisa in birtute compreensid et in 
terra iactabit et adulterabit illa.* Dum nos iudicibus tale eius manifestationem 
audibimus, iudicabimus, ut secundum legem nongentos solidos ex hac causa 
componere, medietate palatii et medietate ipsius mulieris; adstante ibidem 
Guidenardus filius Petri gastaldei, qui missus erat a pars palatii compositio- 
nem ista recipiendum. Nos quidem iudicibus diximus eidem Teodelgardo, ut 
daret wadia ipsorum, ut seeundum legem nongentos solidos eidem mulieris et 
ad pars palatii componeret. Ille dixit, ut non tanta abere rebus aut substantia, 
unde se ab ac culpa liberare possat, eo quod pauca rebus se dicebat abere. 
Dum nos iudicibus tale eius audibimus manifestationem et pauca se dicebat 
abere substantia, de presentis per capillis capitis suis se ipso Teodelgardus 
compreendere fecimus et in manu ipsius Adelgise et Adelfrid parenti et tutori 
sui seu et ipsius Gaidenardi, qui missus erat a pars palatii, se tradidid cum 
omnibus rebus suis pro suprascripta compositione. Et pro securitate ipsius 
ipsorum mulieris et parenti sui et pro pars palatii una misimus iudicatum, quod 
tibi Dausdedi notario scribere demandabimus. Actu sacro Salernitano pa- 
latio. F[eliciter.] +Ego qui supra Petrus me subscripsi. —- Ego qui supra 
Benedictus. 


Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Longobardorum 146 aus dem Archive 
des Klosters S. Trinità della Cava. — Vgl. $ 518 n. 10 u. Nachtr. 


19.' Im Gerichte des Grafen von Chiusi werden bezeichnete Grundstücke 
nach Verzicht der dazu Aufgeforderten durch Urtheil als Eigenthum der 
Abtei S. Salvator in Monte Amiate anerkannt. In der Grafschaft Chiwsi 
903 Oct. 21. 


Dum in dei nomine istius comitatu Clusense ad sancto Simeon sito in 
casale Avennana resedissemus in iudicio nos quidem Atto comes, et reseden- 
tibus nobiscum Nordimannu, Robbertu, Ausolcari scavini, Alboni, Ado de Si- 
lice, Wilprandu notarii, Petrus, Adalgisi, Adalricu gastaldii, Nittiramu Saligi, 
quam et aliis plures circum adstantibus. Ibique in nostris veniens presen- 
cia Teudilasi scavinu, qui erant advocato de mostario sancti Salvatori sito 
monte Amiate, causam nobis dicendo contra Stefanu filiu quondam Bricioni, 
et contra Atrualdu filiu bone memorie Ardirico: , Volo scire, si istus Stefanus 
et Atrualdu contendere vellent casa et res illa, qui estin casale Ausareni, cum 
duo sistariorum de terra de grano ad seminandum turno ipsa casa, et due 
porcioni de ille vinee, qui sunt in iam dictu Ausareni, et medietate de illo 


903 Oct. 21. 95 


campo; et exinde clare facimus de ipsa terra, quia de uno latere se tangi ad 
illa terra de illa curte Decininula, et de alio latere se tangit at terram sancti 
Petri et excurrit fossata, da caput excurrit via publica et est terra regine, da 
pede excurrit flubio Firmone; volo scire, si contendere aut contrare volueritis.‘ 
Cum ipse Teudilasi advocato taliter retulissent, adfatuerunt se ipsus Stefanus 
et Atrualdu, in responsis dixerunt: , Vere ipsa casa in iam dictu casale Ausa- 
reni cum duo sistariorum de terra de grano seminandum inturno illa casa, et 
due porcioni de ipse vinee, et medietate de illa terra infra super nominate loca 
designate eisdem Teudilasi advocato ad parte de predicto monasterio non con- 
tendimus, nec per cartas, nec per testes, nec per ereditate, nec per nulla scrip- 
cione firmitatis non contendimus, quia nobis nichil pertinens.* Professio et re- 
flutacio ac facta, tunc nos qui supra iudices" auditores rectum nobis omnibus 
esse paruit et iudicabimus, ut ipsa predicta casa et vinea et terra, qualiter 
ipsus Stefanu et Atrualdu reflutaverunt ipse Teudilasi advocato, ad pars de 
phato monasterio de pars eisdem Stefano et Atrualdo legibus aberent, et ipsus 
Stefanu et Atrualdu iuxta suorum professio et refutacio exinde taciti et con- 
tempti manerent. In ei modi finita est ac causa. Et anc noticia iudicati pro 
commemoracione temporibus et securitate ad prefato monasterio nos qui supra 
iudices Odolbrandus clericus et notarius scrivere comimoruemus. Quidem 
et ego Odolbrandus clericus et notarius per amonicione desuper nominati iudi- 
cum ac noticia iudicati scripsi. Et oc factam est regnante domnu Beren- 
gariu gracia dei rex, anno regni eius deo propicio sexto decimo, mense octuber 
exiente undecimo dies, indictione septima. + Signum manus de suprascripto 
Atto comis, in cuius presencia anc altercacio acta est. + Ego Robertu sca- 
vinu ibi füi. + Ego Nordimannu scabinu ibi fui. + Signum manus Alboni, 
qui ibi fuit et manu sua scrivere rogavi. + Ego Wilprandu notario ibi 
fü. + Signum manus + Signum manus Adalgisi et Adalrico Saligi, qui ibi 
fuerunt et manu sue scrivere rogaverunt. +Signum manus Adoni de Silice, 
qui ibi fuit et manu sua scrivere rogabi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvatore in M. Amiate. — Vgl. 
zu $ 13; 544. 


20. Im Gerichte des Grafen Wifred wird, da der Beklagte ungehorsam 
ist und nicht gepfündet werden kann, der Kläger durch [nvestitur sicher- 
gestelli und wegen anderer Klagen das Vermügen des Beklagten in Bann 
gelegt. Piacenza 911 Sept. ' 


Dum in dei nomine civitate Placentia ad monasterium sancte Resurectio- 
nis intus caminata, que est iuxta basilica sancti Petri, in iudicio resedisset 
Wifredus comes eiusdem comitato Placentino per data licentia Adelberge ab- 
batisse ipsius monasterii, una cum Fremsit vicecomes, residentibus cum eis 
Auspertus, Adelbertus iudices dompi regis, Saxo, Luitardus, Adalbertus, 
Andreas, Leo scavinus, Gausus, Walterius, Aicardus notarii, Addo, Waifre- 
dus, Albericus. ^ Ibique eorum veniens presentia Petrone iudex et advocato 
suprascripti monasterii cepit dicere: ,Iam multis vicibus per multas plac[ita 
reclamavi super Lictardum] ex genere Francorum, vasallo Elmerici vice- 
comes, quod ipse in casis et rebus iuris ipsius monasterii sancte Resurectionis 
positis in loco et fondo Duliara seu et eius adiacentia, quod ipse introisset et 
detenuisset malo ordine et exinde fruges tulisset, sed unquam ad placitum mi- 
nime habere potui.‘ Tunc ipse Wifredus comes et predicti iudices et scavinus 
dixerunt: ,Vere recordati sumus, quod iam multis vicibus nostris presentiis 


26 911 Sept. 


semper te reclamare audivimus super ipsum Lictardus, et nos eum semper 
monuimus ad placitum veniendum iustitias faciendum, et etiam minime inve- 
nimus, ubi eum pignorare potuissemus.‘ Et cum non invenissemus, ubi eum 
pignorare potuissemus, nec eum ad placitum habere potuimus, tunc ipse Wi- 
fredus comes ex iussione domini regis eundem Petronem iudex et advocato ad 
parte ipsius monasterii de omnibus ipsis casis et rebus in predicto loco Du- 
liaria, unde se reclamabat, ad partes ipsius monasterii salva querella investi- 
vit; et pro eo quod aliis hominibus de ipsis "Herardus reclamabant, et ad 
placitum eum habere non potuimus, nec de sua pignora invenire non potuimus, 
tunc ipse Wifredus comes per fuste elevationem, quod in suis tenebat manibus, 
omnibus casis et rebus iuris ipsius Lictardi pro singulis locis in finibus Pla- 
centina in bannum misit pro eo, quod unquam ad placitum minime eum habere 
potuit; et omnibus cognitum fecit, quod in bannum missa essent. Factum 
hoc fuit de mense september, anni domno Berengarii rex deo propicio vigesimo 
quarto, indictione quinta decima. + S. m. Wifredi comes, qui ut supra in- 
terfui. + S. m. Fremsit vicecomes, ut supra interfuit. ^ Auspertus iudex 
domni regis ibi fui. ^ Adelbertus iudex domni regis ibi fui. ^ Luitardus sca- 
vino ibi fui. — S. mm. Engelberti et Engelprandi de civitate Placentia, qui 
interfuere. + Ego Rotcarius notarius ibi fui et hunc breve scripsi. 


Nach dem Drucke: Boselli Storie Piacentine 1, 290. — Vgl. $ 10 n. 11; $ 545 
n. 5 Nachtr. 


21. Vor dem Judex zu Salerno wird ein Streit eingeleitet unter Vorlage 
der Beweisurkunden, dann vor dem Fürsten fortgesetzt und nach Wieder- 
verlesung der Urkunden und Gestündniss des Angeklagten durch Urtheil 
des Fürsten entschieden, endlich vor dem Judex nach nochmaligen Ge- 
stündniss das ihm Abgesprochene vom Angeklagten zurückgegeben und dem 
Kläger durch Urtheil des Judex bestätigt. Salerno I18 Aug. 


In nomine domini. Vicesimosexto anno principatus domini nostri Wai- 
marii principi et patricii, filius domini Waimarii principis et patricii, mense 
augustus, sexta indictione. Quadam vero die dum nos Petrus clericus et 
iudice essemus sacratissimo Salernitano palatio ad singulis audiendum vel dif- 
finiendum causas, tunc quoram nostris presentiis venerunt idest Iohannes 
abbas ecclesie sancti Maximi, unaque cum Waiferio advocatore ipsius ecclesie, 
cum quibus et ibidem venit Adi, qui supernomine Tina vocatur, filius Ragim- 
berti. Et continuo ipse quidem Iohannes abbas cum ipso suum advocatorem 
causare ceperunt adversus ipsum Adi dicentes: ,Hic iste Adi, qui vestris adest 
presentiis, tenet terra cum abellanietum, et qui fuit arvusto uno teniente in 
locum Flumicellu, ubi proprio Bolatitiano dicitur, qui fuit Ursi filius Ermemari, 

qui legibus pertinet ipsius ecclesie sancti Maximi pro eo, quod ipse Ursus 
omnis rebus sua in manum commisit et tradidit ad iudicandum Ragemprandi 
diaconi; et ipse quidem Ragemprandus diaconus per offertionis cartule pro 
anima ipsius Ursi in ipsa ecclesia offeruit.‘ Unde in nostris presentiis ipsum 
brebem et ipsa cartula offertionis ostensa et relecta est. Cum quo auditis ipse 
Adi taliter adversus se causantes responsum eorum rediderunt dicentes: Ve- 
rum est, ut rebus ipsa teneret, set dicebant exinde habere monimen. Et statim 
ostedit quattuor cartule, et manifestavit, se exinde plus monimen non haberet. 
Cum quo relecte sunt; et ita continebat: Prima cartula, quomodo ipse Er- 
memari, qui fuit genitor ipsius Ursi, de ipsa terra cum abellanietum et arbusto 
medietate donaberat Pepini germani suo. Secunda cartula, quomodo ipse no- 


918 Aug. 27 


minatus Ermemari donabera Radoaldi filius ipsius Pepini medietatem ipsa 
terra cum arvusto et abellanietum. Tertia cartula continebat, quomodo ipse 
Ermemari aliquantum de ipsa terra per finis donaberat Lupuli liberto suo. 
Quarta cartula continebat, quomodo Maurus, qui fuit genero ipsius Ermemari, 
venumdederat ipsius Adi ipsa terra, quod Lupolus libertus ipsius Ermemari 
per subceptum launegild eis donaberat. Et per hac ratione ipse Adi que- 
rebat rebus ipsa habere, et dicebat, ut partibus ipsius ecclesie aliquando ipsa 
terra non tenuisset pro eo, quod ipse Ursus filio ipsi Ermemari ibidem sortio- 
nes non habui pro eo, quod pater eius ipso dedit. Quibus per ipso Iohanne 
abbate et ipso eius advocatore ipsius Adi responsum retdiderunt dicentes, 
quod partibus ipsius ecclesie rebus ipsa tenuit et dominavit, et ipse Adi malo 
ordine ibidem introibit. Etiam propter cognita causa ostederunt cartule et 
unum brebem, qui sunt de alii homine, qui ibidem tenuerunt rebus coniuncta, 
et nominabat ipse finis, de una parte fine sancti Maximi, sicut Ballone discerni, 
et termiti ficti sunt. Et una cartula continebat, quomodo mulier nomine 
Ursileupa, qui fuit uxor ipsius Ursi, venumdederat Spendei filius Petri ipsa 
quarta sua de due clusurie de terra de predicto locum Bolatianu per nominate 
finis, habentes finis una ex ipse clusurie, ubi super residentes fui; de uno la- 
tere fines de eredes Teoderici; de pede fine de eredes Petri; de super capu 
fine terra, qui fuit Nandemari filius Wisuli, que modo tenet Sichardus gastal- 
dus; de alio latu fines de eredes Petri et terra, qui fuit Lupuli. Ipsa alia pecia 
habet finis de uno latere fine bia; de pede fine caba; de alio latu fine Gulel- 
perti presbiteri; de super capite fine ipsius Spendei et Dausdedi, sceptatum 
modica terrola, quod ipse Ermemari socero eius dederat ipsius Lupoli. Dum 
nos superius iudex ınonimen ipsa per partes tulimus, et superii domino prin- 
cipi portabimus, et causationes ipse per ordine nunciavimus. Et ipse superius 
dominus princeps monimen ipsa per partes relegere fecit, et interrogavit ipsum 
Adi, per qua ratione habere voleret ipsa terra, quo ipse due cartule sunt con- 
tinentem, quod ipse Ermemari donaberat ipsius Pepini et ipsius Radoaldi filio 
eius. Ipse quidem Adi dixit, ut parentes ipsius fuisse, et per successione eis 
esse pertinentes. Unde iterum interrogavit eum: ,Qnoinodo tivi fuerunt per- 
tinentes?* Quibus ipse Adi dixit: ,Genitrice mea vera soror fuit ipsius Pepini, 
unde per ratione iusta lege ei ereditare non deberet.'* Deinde iterum ipse do- 
minus princeps dixit ipsius Adi: ,Ecce cartule, qui continet fines sancti Ma- 
ximi; ecce alia cartula, qui continet, quomodo ipse Ursus eos habui, et ipsa 
uxor eius ibidem introibi, et quarta sua exinde tulit, et eas bendidit; tu vero, 
si potest consignare, quomodo ab illo tempore, quo ipse cartule sunt conti- 
nentem, sic eos habuisse et dominasse.* Ille autem dixit, ut statim profexus 
est, et manifestavit se dicentes, ut exinde nullam adprobare poteret. Et statim 
per iudicium superii domini principi inter eis iudicatum est, ut ipse Adi ha- 
beant de ipsa terra ipsa modica terra, qui fuit ipsius Lupoli, da quale fines 
per sacramenta ausus fuerit ipso sibi adpropriare; et partibus ipsius ecclesie 
ex ipsa terra per ipse superscripte finis de ipso alium habeat tres sortio- 
Des. Nos superius iudex regressi a bestigiis superii domini principi inter- 
rogavimus ipsum Adi, si aduc amplius causare potuerit. Quibus ipse Adi pro- 
fecsus est, et manifestavit se dicendum, ut de cunta rebus, qui fuit ipsius Ursi, 
sicut superius finis posite sunt, neque per testes, neque per monimen, neque 
per successione, neque per nulla quoque inbenta ratione exinde causare aud 
contendere poteret in partibus ipsius ecclesie, sceptatum ipsa modica terra, 
qui fuit ipsius Lupoli, da quale fines per sacramenta ausus fuerit eos facere. 


28 918 Aug. 


Et statim rem ipsa retdidit adque retradidit in possessione ipsius ecclesie. Et 
nos superius iudex iudicavinıus, ut partibus ipsius ecclesie ipsa rebus omni 
tempore securo nomine sivi habeas sine omnis requisitione ipsius Adi et de 
eius eredes. Et inde pro securitate ipsius ecclesie et de eius rectores hunc no- 
strum diffinitionis emmisimus iudicatum. —— Quod scripsit ego Ursus notarius 
et interfui. Actum Salerno. T Ego qui supra Petrus me subscripsi. 


Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Langobardorum CLI aus dem Archive 
von La Cava. — Vgl. $ 519 n. 9 Nachtr. 


29. Die Wittwe eines Freigelassenen verkauft, nachdem ihr ein Königsbote 
die Befugniss dazu ertheilt hat, Grundstücke, ohne eine weitere Gewühr- 
schaft, als die genauer angegebene, dafür zu übernehmen. Mailand 929 
Juni 10. 


In nomine domini dei et salvatoris nostri Ihesu Christi. Ugo gratia dei 
rex, anno regni eius deo propicio quarto, decimo die mense iunio, indictione se- 
cunda. Dum venisset Adelberga relicta quondam Petri, qui fuit habitator 
intra civitate Mediolani, et filia quondam Walperti una cum Giselbertus iudex 
germano et adiutore suo ad Lanfrancus iudex et missus domni regis, qui ex 
hac causa missus constitutus esse dicebat, petivit ipsa Adelberga ab eundem 
Lanfrancus, ut eilicentiam et auctoritatem publicam retribueret, aliquantis 
casis et rebus ad venundandum pro eo, quod predictus quondam Petrus liberto 
fuit et mundium iain dicte Adelberge ad curtem regiam cecidit. Cum ipse Lan- 
francus iudex et missus domni regis talem audisset postulationem, pro hamore 
dei et aniine domni regis ac sue mercedis eidem Adelberge licentiam dedit et 
auctoritatem publicam tribuit, predictis casis et rebus ad venundandum. 
Propterea constat, me qui supra Adelberga accepisse, sicuti et in presentia 
testium manifesta sum, qui accepi ad te domno Lamperto vir beatissimus 
sancte Mediolanensis eclesie archiepiscopus et filius bone memorie Warimberti 
argenti denarios solidos centum finitum precium pro suprascriptis casis et re- 
bus, que sunt pernominative efc. — — sine omni mea qui supra venditrici 
et heredum meorum contradictione vel defensione; et me quem supra Adel- 
berga nec meos heredes auctores nec defensores neque restitores non que- 
ratis, quia nec ego nullo modo esse permitto, sed cum istam presentem car- 
tulam vendicionis, quas in te emittere videor, et cum exempla de ista cartula 
de morgincap, quas tibi presentem manibus meis dare videor, et cum alias 
singulas moniminas et rationes per vos ipsos defensetis, qualiter melius po- 
tueritis, sine omni nostra contradictione; extra, que fieri non credo, si de 
meum alium datum aut factum exinde in alia parte apparuerit, cui ego dedis- 
sem aut fecissem; tunc tantummodo de ipsa mea alia datione si apparuerit, 
ego qui supra Adelberga una cum meos heredes tibi qui supra domni Lam- 
perti archiepiscopus et cui tu dederis vestrisque heredibus exinde auctores et 
defensores esse promitto; et si defendere non potuerimus aut si contra ac car- 
tulam venditionis per quovis ingenium agere aut causare presumpserimus, vel 
si agentibus consentiens fuerimus, tunc unde exinde meum alium apparuerit 
datum aut factum, vel unde exinde agerimus, in dublum vobis restituamus, 
sicut pro tempore melioratis fuerint aut valuerint, sub extimatione in eodem 
loco, quia sic inter nobis convenit. Actum civitate Mediolani. Signum 
manus suprascripte Adelberge, que hanc cartula venditionis ut supra fieri ro- 
gavit, et ei relecta est. Ego Lanfrancus iudex et missus domui regis ex ius- 
sione ipsius domni regis eidem Adelberge licentiam dedi et auctoritatem publi- 


929 Juni 10. 99 


cam tribui, ut supra et subscripsi. —— Giselbertus iudex domni regis germano 
et tator atque adiutor eidem Adelberge in ac cartula venditionis ad confirman- 
dum subscripsi. — Iohannes de Sesto rogatus ssi. — Gumpertus iudex domni 
regis in hac cartula venditionis rogatus teste ssi. — Radebertus iudex rogatus 
ssi. — Rofredus iudex domni regis in hac cartula venditionis rogatus teste 
ssi. — Gaidoaldus iudex domni regis in hac cartula venditionis rogatus teste 
ssi. — Adelbertus notarius rogatus teste ssi. — Angelbertus notarius scriptor 
huius cartule venditionis post tradita complevi et dedi. 


Aus Abschr. des XI Jahrh. im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Apolinare di Milano. 
— 1 Folgen die Angabe der Grundstücke und die in Verkaufsurkunden gewöhnlichen For- 
mein. — Vgl. $ 230 Nachtr. 


23. In Gegenwart des König Hugo und unter Vorsitz des Pfalzgrafen 
wird anerkannt, dass der Kläger das verbürgte Placitum nicht eingehal- 
ten, der Beklante aber bereit gewesen sei, mit Zeugen oder Kampf zu be- 
weisen. Parma 935 Mai 30. 


Dum in dei nomine civitate Parme, in domum sancte Parmeusis ecclesie, 
in turre noviter edificatam a domnus Sigefredus vir venerabilis eiusdemque 
sancte Parmensis ecclesie episcopus, hubi domnus Hugo gloriosissimus rex 
preerat, sub quadam pergola vitis prope ipsa mater ecclesia, per data licen- 
ciam predicta domni Sigefredi presul, in iudicio rexsideret Sarilo comes palacii 
singulorum hominum iusticiam faciendam et deliberandam, resedentibus cum 
eo Adelbertus vassus domnorum regum, Iohannes, Arnustus, Petrus, item lo- 
hannes, Raginaldus, Aquilinus, Papius, Racharedus, Alboinus, Ritpertus, Arial- 
dus, Gamtellonus et Fulbertus iudices domnorum regum, Iohannes, Sigelbertus, 
Stefanus, Petrus, Adelbertus et Gauselinus notarii sacrii palacii, Cristofalus 
scavinus ipsius Parmensis, Rimengausus, Adelbertus, Constabilis, Stabile, Cu- 
nipertus, Petrus notarii ipsius Parmensis, Berengarius filius quondam item 
Berengarii, Arialdus, item Berengarius, Adoricus, Ado, Bernardus, Iohannes, 
Nambivaldus et Winigisus et Leo vassi predicto pontifici, Ivo, Bruningus, 
Gumtardus, Lamfrancus et Tetgerius vassi Huberti comes, Gundelbertus, 
Adelbertus, item Adelbertus, Cristofalus et Rimstaldus de predicta civitate, et 
reliqui plures. Ibique eorum veniens presencia Madelbertus notarius et 
avokato canonice sancte dei genitricis Marie sita Parma, et ostensit ibi! no- 
ticia una, hubi continebatur in ea inter cetera, qualiter adramisset se Redulfus 
fllius quondam Odilardi ad probandum per testes, quod de molendinum illum, 
qui est edificatum sub urbem huius civitatis Parme prope porta, qui dicitur 
pediculosa, infra istos triginta annos investitus fuisset, quousque? pars pre- 
dicte canonice eum? exinde desvestisset: ,Et ego dedi [wadiam] de placito et 
testes ipsos [ad probandum] per testes aut omines per inquisicionem da pars 
prediete canonice; constitutum placitum missum fuit intra tres dies, quas vos 
Sarilo comes palacii ic sive Parma tenuissetis; hodie est tranacto die tertio, 
quod vos placitum tenere incipistis, et ego semper istos dies paratus fui cum 
iam dictos testes seu cum scuto et fuste reprobacionem ipsam dandum, sicuti 
wadiam dedi. Cum ipse Madelbertus notarius et avocatus taliter retulisset, 
tunc predictus Sarilo comes palacii fecit predictus Rodulfus per ipsum placi- 
tum et foris querere; set eum ibi non invenit. Et tunc noticia per securitate 
pars predicte canonice fleri admonuerunt. Quidem et ego Qualandus nota- 
rius [scripsi, anno regni]* domnorum regum deo propicio domni Hugoni nono, 
Lotharii quinto, tercio cal. iunii, indictione octava. t Sarilo comes palacii 


30 935 Mai 30. 


ss. + lohannes iudex domnorum regum interfui. ^ Aruustus iudex domno- 
rum regum interfui. Petrus iudex domnorum regum interfui. Iohannes iu- 
dex domnorum regum interfu. ^ Papius iudex domnorum regum interfui. 
Racheledus iudex domnorum regum interfui. Ritpertus iudex domnorum re- 
gum interfui. ^ Ego Cristofalo not. et scavino interfui. ^ Ego Rimengauso 
not. ibi fui. Ego Adelberto not. interfui. ^ Ego Constabile not. ibi fui. 
Ego Stabile not. ibi fui. Ego Rimertus not. ibi fui. — Aquilinus iudex dom- 
norum regum interfui. | 

Nach dem Drucke: Affó Storia di Parma 1,339 aus dem Orig. im Kapitelsarchive zu 
Parma. — ! Dr. ostensi (ibi. — Dr. ? locus que. — ® Dr. cum. — * Dr. zeigt keine Lücke. 
— Vgl. S 9 n. 8; 11 n. 9; 161. 


94. K. Lothar verleiht der bischöflichen Kirche von Triest alle Rechte des 
Reichs in der Stadt Triest und deren Umgebung und bestimmt insbeson- 
dere, dass die Eingesessenen nur vor dem Bischofe und dessen Boten, wie 
‚vor dem Könige oder dessen Ffalzgrafen, zu Rechte stehen sollen. Pavia 
948 Aug. 8. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Lotharius divina favente clemen- 
tia rex. Si sanctis ac venerabilibus locis digna conferimus munera, anime no- 
stre proficuum esse non ambigimus. Quo circa omnium sancte ecclesie dei fide- 
lium nostrorumque, presentium silicet et futurorum, comperiat universitas, 
qualiter interventu ac petitione Ottonis venerabilis episcopi nobis dilecti fidelis 
ac pro dei amore animeque nostri patris nostrisque remedio per hoc nostrum 
preceptum, prout iuste et legaliter possumus, concedimus, donamus, largimur 
atque offerimus ecclesie beate dei genitricis et virginis Marie sanctique Iusti 
martyris, que capud sunt Tergestini episcopii, cui preest venerabilis vir Io- 
hannes episcopus noster dilectus fidelis, omnes res iuris nostri regni atque di- 
strictus et publicam querimoniam et quidquid publice parti nostre rei pertinere 
videtur, tam infra eandem Tergestinam civitatem coniacentes, quam que extra 
circum circa et undique versum tribus milliariis protentis, nec non et murum 
ipsius civitatis totum per circuitum cum tribus portis et posterulis, et quicquid, 
ut dictum est, ad partem nostre rei publice inibi pertinere videtur. Precipien- 
tes itaque iubemus, ut nulla regni nostri magna, parva persona in prelibata 
Tergestina civitate curaturam, aliquod vectigal aut aliquam publicam funtio- 
nen exigere audeat, neque de foris, ut dictum est, tribus milliariis undique 
versus protentis. Nec alicuius auctoritate principis placitum custodiant, nec 
ante aliquem distringantur, nisi ante pretaxatum Iohannem episcopum suos- 
que auccessores ad partem predicte ecclesie vel eorum missos, tamquam ante 
nos aut ante nostri comitis presentiam palatii. Et quicquid nostre publice rei 
parti usque ınodo pertinuisse videtur, ipsi, quos predissimus, ad partem pre- 
dictarum ecclesiarum procurent in perpetuum et fruantur omnium hominum 
contradictione remota. Si quis igitur huius nostri precepti violator extiterit, 
congnoscat se compositurum auri optimi libras mille, medietatem cammere 
nostre et medietatem predicte ecclesie atque eidem lohanni venerabili episcopo 
dilecto fideli nostro suisque successoribus; insuper cum Iuda et Saphyra in 
eterno incendio habeat porcionem. Quod ut verius credatur diligentiusque ab 
omnibus observetur, manu nostra propria roborantes, anulo nostro subter in- 
signiri iussimus. Signum dompni Lotharii regis serenissimi. Odelricus 
cancellarius ad vicem Bruninci episcopi ac archicancellarii ! recongnovit. 
Datum viii. die augusti, anno dominice incarnationis d.ccec.xlviiL, regni vero 


948 Aug. 8. 31 


dompni Lotharii regis decimo octavo, indictione vi.? ^ Actum Papie. Fe- 
liciter. 

Aus beglaubigter Abschr. von 1501 der Bestätigungsurk. K. Friedrichs II d. d. 1230 
Sept., früher im Staatsarchive zu Wien, jetzt im Archive zu Venedig. — ! Hs. Odorici Regis 
ac vice cancellarius Bruminei Episcopi ac vice cancellarii. — * Hs. €. — Vgl. S 220. 


20. Der Stadtrichter von T'eano entscheidet nach Beweis durch Zeugen 
und Eid mit Helfern zu Gunsten des klagenden Klosters S. Maria ad 
Cingla gegen den Grafen von Teano. Teano 964 Oct. 


In nomine domini. Vicesimo primo anno principatus domni Paldolphi, 
quam et sexto anno principatus d. Landolphi gloriosi principibus, mense octu- 
ber, septima indictione. Dum nos Bisancio iudex Teanensis civitatis qua- 
dam die residente intus eadem civitatem ante conspectum d. Atenolfi magnifici 
comitis filii b. m. d. Atenolfi comitis, et erga nos ante euin residentibus plures 
nobiliores viri praedictae civitatis inter altercantes iudicando definiendas cau- 
sationes, tunc ante conspectum ipsius iamdicti gloriosi comitis astitit Iohannes 
presbyter et propositus atque custos ecclesiae s. dei genitricis et virginis Ma- 
riae, in qua est monasterium puellarum, quae sita est in loco Cengla, in qua 
domna Adelgarda religiosa abbatissa praeest. llle autem secum habendo Vi- 
gelmum iudicem advocatorem sd. monasterii et reclamabit superius dictus! 
comes, ut ministeriales eius de Bairano iniuste et contra racionem intrassent 
infra finis de duabus pecie de terris iamdicte ecclesie pertinentes, quae essent 
infra fines de supradicto loco Bairanum, in loco ubi dicitur Tora, et indicabit 
ei, ut terris ipsis haberent has finis: Prima petia de terra etc. Et ipsi mini- 
steriales eius de terris ipsis malo ordine frugium tulissent et serbi ipsius eccle- 
siae infra iamdictis finis pignorassent. Querebat inde ab eodem comite respon- 
sum audire et legem recipere. Ad haec ipse qui supra comes dum talia auditus 
dixit, ut ipsi ministeriales suos per suam iussionem talia fecissent, eo quod 
iam dictis terris ei legibus deberet essent pertinentes pro pars publica iam dicti 
comitatui sui Teanensis. Quibus ipse q. s. Iohannes presbyter et praepositus 
atque custos cum eodein advocatore ss. sui monasterii negaberunt dicendo, ut 
talia verum nunquam esset et pars publica infra iam dictis finis nunquam ha- 
buisset, set terris ipse pars ipsius ecclesiae s. Mariae per triginta annos pos- 
sedissent, etiam ille pro pars ss. ecclesiae talem poteret faceret adprobacionem 
per testimonia et consignacionem secundum legem et consuetudinem, quomodo 
ipse iamd. terris per ipsi iamd. finis pars iamd. ecclesiae trenta anni posse- 
dissent. Cumque nos q. s. iudex talia audibimus, interrogabimus eodem comite, 
si haberet ille de praed. terris scripcionem, ostenderet illam vel si poteret, inde 
ille faceret adprobacionem iudicaret illud. llle autem manifestabit, ut de ipse 
iamd. terris ille nullam scripcionem haberet et nullam adprobacionem inde fa- 
cere poteret, sed tantum dicebat, ut ipse iamdictis terris exfundatae fuissent 
et ei legibus pertinerent pro pars publica. Ideo ex iussione nominati d. Atenolfi 
comitis inter eum et iamd. propositum iudicabimus et per nostrum iudicium 
eodem praepositum cum ipsum advocatorem ss. ecclesiae guadiare fecimus cum 
Amatum filio Guaiferii pro pars et vice ipsius d. Atenolfi comitis tali tinore, 
ut ambarum partes pergerent super ipse iamd, terris, et ipse q. s. Iohannes 
presbyter et praepositus pro pars iamd. ecclesiae s. Mariae faceret ei qui 
Amati monstraret tres testes suos ipse iamd. terris per ipse iamd. finis, et 
ipsi testes facerent inde ei talem consignacionem ante praefatum comitem pro 
eius parte tendentes manum contra eum et per singuli testificando ei dicerent: 


32 964 Oct. 


‚Sao cco kelle terre per kelle fini, que te bemostrai, trenta anni le possette 
parte s. Mariae;‘ et testes illi et eodem praeposito et sacramentales ipsius 
ecclesiae firmarent ipsum testimonium per sacramentum ad evangelia secun- 
dum legem et consuetudinem; et ipse q. s. Amato pro pars ipsius iamd. comiti 
ante eum pligaret se cum sancta dei evangelia ad recipiendum de praedictis 
terris testimonia ipsa et sacramenta. Et de talia inter se complendum amba- 
rum partes mediatores inter se posuerunt etabierunt. In constituto autem, 
quod inter se posuerunt, duin ego qui supra Bisantio iudex cum plures nobi- 
liores viros assistebamus ante conspectum ipsius d, Atenolfi comitis, ambarum 
partes ante eum reconiuncti fuerunt. Ipse q. s. Iohannes presbyter et praepo- 
situs atque gustos pro pars iamd. ecclesiae s. Mariae paratus erat secundum 
legem et consuetudineni.cum eodem Vigelmum iudicem advocatorem ipsius 
ecclesiae et cum saoramentales suos seu et cum tres testes, nomina eorum Mari 
presbyterum et Benerosum presbyterum et Magelfrid subdiaconum et notarium, 
ad perficiendam ipsaın iaindictam consignacionem et sacramenta; quam et ipse 
qui supra Amato pro pars ipsius d. Átenolfi comitis paratus erat cum sancta 
dei evangelia; et intimabit ipsius q. s. comiti et nobis, ut ab ipsis praefati 
testes ipse iaınd. terris per ipse superius dictae finis monstratae haberent. Et 
tunc ego qui supra iudex ex iussione ipsius comiti ipsis iamd. testes separari 
feciinus, et ipsum q. s. Magelfrid subdiaconun et notarium fecimus duci in 
partem unam, et eodem Benerosum presbyterum tolli in partem aliam; et su- 
perius dictum Mari presbyterum ante nos detinuimus et eum diligenter de do- 
mini timore monuimus et interrogabimus eum, ut quod rectum ille de praedictis 
terris sciret, hoc illud testificaret, exinde testimonium retderet. llle autem ex- 
tensa manu contra eodem Amatuın et testificando ei dixit: ‚Sao cco kelle terre 
per kelle fini, que te bemostrai, trenta anni le possette parte s. Mariae.‘ Et 
eo amoto fecimus venire ante nos iamd. Magelfrid subdiaconum et notarium, 
et diligenter eum de domini timore monuimus et interrogabimus eum, ut quod 
rectum ille de praedictis terris sciret, hoc exinde testimonium retderet. llle 
autem extensa manu contra ipsum q. s. Ámatum et testificando ei dixit: ‚Sao 
cco kelle terre per kelle fini, que te bemostrai, trenta anni le possette s. Ma- 
riae.* Cumque ipsis iamd. testes ita quasi uno ore testificantes, statim ab ipsum 
q. s. Ámatum prc parte ss. comiti posita ibi ante eum ipsa evangelia, primis 
iuraberunt ei ipsi iamd. testes per singuli tangendo ipsa evangelia et dicendo 
per sacramentum, ut sic esset veritas, sicut illi eadein hora de ipse iamd. terris 
testimonium retditerunt. Deinde iuraberuot ipse q. s. Iohannes presbyter et 
praepositus et undecim sacraınentales ipsius ecclesiae tangendo ipsa evangelia 
et dicendo per sacramentum, ut sic essent veritas, sicuti ipsis iamd. testes de 
sd. terris testimonium retditerunt. Et ita est altercatio ipsa inter ipsum q. s. 
d. Atenolfum comitem et pars iamd. ecclesiae s. Mariae per ipsa testimonia et 
sacramenta secundum legem et consuetudinem finita et deliberata in omnibus. 
Quapropter nos q. s. Bisantio iudex, dum taliter ea omnia, quae superius le- 
gitur, inter nos acta et finita conspiceremus, iudicabimus, ut a nunc et semper 
ipse q. s. lohannes presbiter et praepositus et custos et eius successores et 
partem sd. ecclesiáe s. Mariae firmiter haberent et possiderent integre ipse 
iamd. duabus peciis de terris absque omni contrarietate et molestacione nomi- 
nati d. Átenolfi comiti et de eius heredibus et partis publicae vel cuiuscumque 
homini contradictionem. Et pro recordandum in perpetuum ea omnia, quae su- 
perius legitur, et pro securitate ipsius iamdictae ecclesiae et de eius rectoribus 
atque custodibus, quam et per nostrum remeinorandum iudicium hunc scriptum 


nm 


iudicatuin exiude eique Iohanni presbiteri et praepositi emisimus pro pars no- 
| minatae ecolesiae, quem tibi Martini clerice et notari scribere iussiinus, eo quod 
| interfuistis. _ Actu Teanense. 1 Ego qui supra Bisantio iudex. + Ego 
Unoaldo. + Ego Falco. - 


Nach dem Drucke: Gattula Historia abbatiae Cassinensis 1l, 39 ex orig. zu Monte 
Cassino. — ! super dam dictum? — Vgl. S 518. 519. 


964 Oct. 33 


26. Ein Judev der Sabina urtheilt nach Gestündnisa der Beklagten zu 
Gunsten des Klosters Farfa. In der Sabina 969 Febr. 


In nomine domini dei salvatoris nostri lesu Christi. Temporibus d. Ottonis 
a deo coronati magui imperatoris augusti et viri venerabilis Benedicti episcopi 
et Girardi comitis de territorio Sabinensi, mense februarii, per indictione 
xii. Breve recordationis et notitiam iudicatus facio ego Guido notarius de 
territorio Sabinensi per iussionem Guimarii iudicis et Leonis Bezonis et Io- 
hannis de Episcopo et Benedicti Martini et Lotherii et Franconis de Piniano 
et Guidonis Gregorii et Benedicti filii lohannis presbyteri et Gualafosse et 
Guidonis et Constantii et aliorum hominum. In quorum omnium presentia 
quesivit Hubertus iudex Homarium filium cuiusdaui Iobonis et Azonem filium 
Sabini et dixit: , Vos tenetis terram s. Marie in territorio Sabinensi in loco 
qui nominatur Turris suptus ipsam civitatem iniuste.‘ Et dixerunt ambo pa- 
riter: , Verum de ipsis rebus aliquando habuimus scriptum; sed nos insimul 
reddidimus in monasterio s. Marie.‘ Tunc iudicavit Guimarius et dixit: ,Re- 
futate ipsam terram ad lolıannem prepositum et ad Hubertum iudicem, qui 
est advocatus de monasterio s. Marie.* Et apprehenderunt fustem ipsi ss. Ho- 
marius et Ázo, et refutaverunt ipsam terram et vineam in ipso monasterio et 
ad ss. propositum et ad Hubertum, quod ab illo die in antea ipsam terram et 
vineam non contendant nec litigent, nec per scriptum tertii generis, neque per 
libellum, neque per quodlibet instrumentum cartarum, neque per quodlibet in- 
genium vel argumentum tam per se, quam per suppositam personam. Quia 
sic factum et diffinitum est intra ipsum castellum de Postmontem, in ınense et 
indictione suprascriptis. + Ego Guido notarius complevi et finivi. 

Nach dem Drucke: Galletti Gabio 114 ex reg. Farfensi n. 475. — Vgl. S 565. 


27. Im Gerichte des Judex und Kónigsboten Waltari wird eine vorgelegte 
Tauschurkunde als echt anerkannt, auf alle ihr entgegenstehenden An- 
sprüche verzichtet und das. durch Urtheil bestätigt. Pavia 974 März 14. 


Ad monesterio sancti Petri quod dicitur in Celo aureo, quod est con- 
structum foris et prope anc urbem Ficinensem civitate, in broilo ipsius mona- 
sterii, quod estad post tribunal basilice saneti archangeli Michaelis, per da[ta] 
licentia domni Iohanni aba ipsius monasterii in iudicio residente Waltari iudex 
et missus domni imperatoris iustitias faciendas ac deliberandas, re[sidentibus 
cum eo Walperjtus, Gumbertus, Aistulfus, Adelinus, Sigefredus, Andreas, 
Aldo, Bonizo, Ato, Petrus, Gisulfus, Adelbertus iudices sacri palacii, Magin- 
fredus, Gezo, Mauro, Giselbertus qui et Gezo, et Martinus vasalli suprascripto 

, Aistulfi, seu Zeno et reliqui plures. Ibique eorum venerunt presentia Leo 
archipresbiter filius quondam Iohanni una simul [cum Zeno filio Dominici] avo- 
cato suo, et ostenserunt ibi cartu launa comutacionis, ubi continebatur in ea 
hordine, sicut subter legitur: 

In nomiue domni dei et salvatoris nostri lesu Christi. Otto gracia dei im- 
perator augustus, anno imperii eius deo propicio septimo, tercio die meuse fe- 

r Ficker Forschuugen. IV. . 3 


34 974 März 14. 


bruarii, indictione se[cunda]. ^ Comutacio bone fidei noscitur esse contractus, 
at vice emptionis obtinead fir[mitatem eodemque nexu obli]cat contrahentes. 
Placuit itaque et bona convenit voluntate inter domnus Iohannes aba mona- 
sterii sancti Petri in Celo aureo, quod est constructum foris et prope anc Ti- 
cinensem civitatem, nec non et Leo archipresbiter filius quondam lohannis, ut 
in dei nomine debeant dare, sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim 
sibi unus alteri. In primis dedit ipse domnus Iohannes aba comutacionis causa 
[eidem: Leoni] it sunt sediminas quinque et casinas et torcularas etc.! — 
Quidem et avicem recepit ipse donnus Iohannes aba a parte ipsius mona- 
sterii ab eodem Leone archipresbiter melioratas res, sicut lex habet, et sunt 
saliciolas duas cum areis etc.! — Has denique suprascriptas sediminas et 
omnibus rebus in iam noıninatas locas, ut supra legitur, sive et iamdicta petia 
de terra, ubi orto excolitur, et predicta braida in campania huius Ticinensis 
supra nominatas vel commutatas una cum accessionibus et ingressoras earum 
seu cum superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter supra mensura le- 
“ gitur et coherentias decernitur, cum prealos earum vitis in integrum sibi unus 
alteri vicissim per as paginas pars [comu]tacionis nomine tradiderunt, facientes 
ex inde a presenti die tam ipsi quamque et successores vel eredes eorum le- 
galiter de [eis] receperunt iure proprietario nomine, quicquit voluerint aut pre- 
viderint, sine omni uni alterius contradictione, et spoponderunt sibi unus alteri 
quiequid dederunt in integrum ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo 
legis poposscit et ad hanc previdendam commutationem accesserunt et super 
ipsis rebus ad previdendum item Aistulfus iudex et missus domini imperatoris 
una simul et Giselbertus presbiter et monacus, misso idem domini Iohanni aba 
ab eo directo, una simul et bonos homines estimatores, qui estimarent; hii 
sunt Enverardus filius quondam Iohanni, et Nothari qui et Rozo filius quondam 
Petri, seu Gotefredus filius condam Aldoni; quibus omnibus estimantibus com- 
parait eorum et estimaverunt, quod meliorata res susceperet ipse domnus lo- 
hannes aba a parte ipsius et sui monasterii ab eundem Leonem archipresbiter 
qua dedisset, et legibus comutacio ec fieri poterat. De quibus et pena inter se 
posuerunt, ut quis ex ipsis aut successores vel heredes eoruni se de hanc com- 
mutacionem removere quesierint et non permanserint in ea omnia, qualiter 
supra legitur, vel si ab unumquemque omine quicquid dederunt in integrum 
non defensaverint, componat pars parti fidem servandi pena dublas ipsas se- 
diminas et omnibus rebus, sicut supra legitur, qualiter pro tempore fuerint 
meliorate aut valuerint sub estimatione in consimiles locas. Et pro onore sa- 
cerdotii mei, cui supra Leoni archipresbiter, nec mihi liceat ullo tempore nolle, 
quod volui, set quod a me semel factum vel conscriptum est, sub iusiurandum 
inviolabiliter conservare promitto cum stipulacione subnixa. Unde due carte 
commutationis uno tenore scripte sunt. — Actum civitate Ticini. Feliciter. 
Ego Iohannes aba in anc cartam commutationis a me facta subscripsi. — Ai- 
stulfus iudex domini imperatoris nichilque mihi impediente in rebus meis in 
suprascripto loco et fundo Monte missus fuitutsupra. Ego Giselbertus pres- 
biter et monacus, qui super ipsis rebus accessit et missus fuit ut supra. — Sig- 
num manibus suprascriptorum Enverardi et Rothari qui et Rozo seu Gotefredi, 
qui super ipsis rebus accesserunt et estimaverunt ut supra. ^ Gerolimus iu- 
dex domini imperatoris rogatus subscripsi. —Giselfredus iudex domini impe- 
ratoris rogatus subscripsi. Petrus notarius sacri palatii rogatus subscripsi. 
Daivertus lege vivente Romana rogatus subscripsi. Signum manus Do- 
minoi filii quondam Radaldi lege vivente Romana teste. Aldo iudex domini 


974 März 14. 35 


imperatoris rogatus subscripsi. ^ Sigefredus notarius sacri palatii rogatus 
subscripsi. Ego Tunnus notarius sacri palatii scriptor huius carte commu- 
tationis post tradita complevi et dedi. 

Carta ipsa commutacionis ostensa et ab ordine lecta interrogati sunt ipsi 
Leo archipresbiter et Zeno filius quondam Dominici et advocatus ab his iudices 
et auditoribus, pro quia carta ipsa commutacionis ibi ostenderent. Qui dixe- 
runt: ,Vere ideo carta suprascripta commutacionis ic vestri ostensimus pre- 
sentia, ut ne silens aparean et nec sediminas et casinas et torculoras super 
habente seu et omnibus rebus ipsis, quibus sunt positas super fluvio Padi in 
locas et fundas Luciano, Spariano, Monte Nigrini, Sancto Secundo, Generasi, 
Cerclaria, Arena, quod estat non multum longe da castro quod dicitur Vico 
Baroni, et item Arena seu in Albareto, quod et ortum unum suburbium hu- 
ius Ticinensis non multum longe a basilica sancti Theodori, sive et braida una 
in campania huius Ticinensis, que iacent prope braida que dicitur Petri Ade- 
lardi, que suprascripta legitur commutacionis carta, iusta suprascripta com- 
mutacionis carta ad nostram habemus et detinemus proprietatem et, si quis- 
libet homo adversus nos ex inde aliquit dicere vult, parati sumus cum eo ex 
inde in racione standum; et quod plus est querimus, ut dicant suprascripti 
dominus Iohannes aba monasterio sancti Petri quod dicitur in Celo aureo, quod 
est fundatum foris et prope anc urbem Ticinensem, et Texbertus filius quon- 
dam Gisberti eius et ipsius monasterii advocatus, qui ic ad presens sunt, si carta 
suprascripta commutacionis, quam ic ostendimus, bonas et veras est, vel si 
suprascripte dominus lohannes aba eam fieri rogavi, aut si manu sua propria 
firmavi, vel si sediminas et omnibus rebus ipsis et eodem ortum seu iamdicta 
braida, que in suprascripta legitur commutationis carta, nobis Leoni archi- 
presbiter et Zenoni avocato, et de pars ipsius monasterii contradicere quesierit ; 
aut si saliciolas duas cum areas, in qua estant, quibus sunt positas infra ca- 
stro Casteno, et sediminas et casinas et torculoras super habente, seu et om- 
nibus rebus illis, quibus sunt positis foris et prope eodem castro in eodem loco 
et fundo Casteno, quas ego Leo archipresbiter parti ipsius monasterii ad 
vicem dedit pro illis, quas inde recepi superius, receptis et consignatis habent 
aut detinent parti ipsius monasterii iusta suprascripta commutacionis carta 
a non.* Cum ipsi Leo archipresbiter et Zenoni et advocatus taliter retullissent, 
ad hoc responderunt ipsi domnus Iohannes aba et eundem Tesbertus eius et 
ipsius monasterii advocatus, dixerunt et professi sunt: , Vere carta ipsa com- 
mutacionis, quas nos Leo archipresbiter et Zenonus et advocatus ic ostensi- 
stis, bona et vera est et omnia ita verum est, sicut in ea legitur. Et ego dom- 
nus Iohannes aba eam fieri rogavi et manu mea propria firmavi, et iamdictas 
sediminas et omnibus rebus in easdem locas et fundas Luciano, Spariani, 
Monte Nigrini, Sancto Secundo, Generasi, Cerclaria, Arena, qui estant non 
multum longe a castro quod dicitur Vico Baroni, et item Arena seu in Alba- 
reto, sive eodem orto et iamdicta braida in campanea huius Ticinensis, quein 
ipsa legitur commutacionis carta, tibi Leoni archipresbiter da parte ipsius 
monasterii non contradisimus, nec contradicere querimus; quia nec legibus 
posumus, eo quod easdem sediminas et omnibus rebus illis et predictum ortum 
sive iamdicta braida iusta ipsa commutacionis carta tuis propriis sunt et esse 
debent ex lege, et nobis nec parti ipsius monasterii ad habendum nec requi- 
rendum nichil pertinent nec pertinere debent ex lege, pro eo quod saluciolas 
ipsas et areas, in qua estant, seu iamdictas sediminas et omnibus rebus ipsis, 
quibus sunt positis in eodem loco et fundo Casteno, quas tu parti ipsius mo- 

3* 


360 . 974 März 14. 


nasterii a vicem dedisti pro illis, quas inde recepisti, ipsis receptis habemus 
et detinemus parti ipsius monasterii iusta ipsa commutacionis carta.* His actis 
et manifestacio ut supra facta rectum eoram omnibus corum supra iudici et 
auditoribus paruit esse et iudicaverunt, ut iusta eorum altercapcione et eorum 
domni Iohanni aba et Teiberti avocato et professione et manifestacione, ut ipse 
Leo archipresbiter iamdictas sediminas et omnibus rebus in easdem locas et 
fundas Luciano, Spariani, Monte Nigrini, Sancto Secundo, Generasi, Cercla- 
ria, Arena, que estad non ınultum da castro quod dicitur Vico Baroni, et item 
Arena seu in Albareto et eodem orto seu predicta braida iusta ipsa commu- 
tacionis carta ipse Leo archipresbiter ad suam proprietatem habere et detinere 
deberet; et ipsi domnus Iohannes aba et Teybertus eius avocatus, seu pars - 
ipsius monasterii, manerent exinde taciti et contenti. Et finita est causa. Et 
anc noticia pro securitate eidem Leoni archipresbiter fieri admonuerunt. 
Quidem et ego Tunnus notarius sacri palatii et iussione suprascripto misso 
et iudici amonicione scripsi, anno imperii domini Ottoni deo propicio septimo, 
nonodecimo kalendas aprilis, indicione secunda. Waltari iudex et missus 
domini imperatoris interfui. — Walpertus iudex sacri palatii interfui. ^ Ai- 
stulfus iudex domini imperatoris interfui. ^ Sigefredus iudex sacri palacii in- 
terfui. —Bonizo iudex domini imperatoris interfui. ^ Gunbertus iudex domini 
imperatoris interfui. Lafrancus iudex sacri palatii interfui. Adelmus 
iudex sacri palatii nihilque mihi impediente in rebus meis in suprascripto loco 
Arena interfui. ^ Gisulfus iudex sacri palatii interfui. ^ Azo iudex domini 
imperatoris interfui. ^ Andreas iudex sacri palatii interfui. Petrus iudex 
sacri palatii interfui. 

Sigefredus iudex sacri palatii auctenticum huius exempli vidi, legi et sic 
inibi continebatur, sicut ic legitur exemplo littera plus minusve, et me in ipso 
auctentico interfui. ^ Gualterius iudex sacri palatii et missus domini impera- 
toris auctentico huius exerupli vidi, legi et sic inibi continebatur, sicut ic legi- 
tur exemplo littera plus minusve, et mein ipso auctentico interfui. ^Lafrancus 
iudex sacri palatii auctentico huius exempli vidi, legi et sic inibi continebatur, 
sicut ic legitur exemplo littera plus minusve, et me in ipso auctentico inter- 
fui. Adelmus iudex sacri palatii auctentico huius exempli vidi, legi et sic 
inibi continebatur, sicut ic legitur exemplo littera plus minusve et me in ipso 
auctentico interfui. ^ Bonizoiudex domini imperatoris auctentico huius exempli 
vidi, legi et sic inibi continebatur, sicut ic legitur exemplo littera plus minusve, 
et me in ipso auctentico interfui. Andreas iudex sacri palatii auctentico 
huius exempli vidi, legi, et sic inibi continebatur, sicut ic legitur exemplo lit- 
tera plus minusve, et mein ipso auctentico interfui. ^ Azo iudex domini im- 
peratoris auctentico huius exempli vidi, legi, et sic inibi continebatur, sicut ic 
legitur exemplo littera plus minusve, et mein ipso auctentico interfui. ^ Tun- 
nus notarius sacri palacii auctentico huius exempli manibus meis scripsi, vidi, 
legi et sic inibi continebatur, sicut ic legitur exemplo, littera plus minusve. 
Ego Asmo notarius et iudex sacri palatii auctentico huius exeinpli vidi, legi, 
et sic inibi continebatur, sicut hic legitur exemplo litera plus minusve, et anc 
exempla exemplavi. 

Ego Bernardus Glona notarius sacri palatii exemplum huius exempli 
vidi et legi, et sicut in eo continebatur, ita in hoc legitur exemplo, preter lit- 
teram plus minusve, et preter quod ibi corrosum vel deletum fuerat, quod dis- 
cernere non valui, et in hoc exemplo subscripsi. Ego Bonus Iohannes sacri 
palacii notarius exemplar huius exempli vidi et legi, et sicut in eo continebatur, 


974 März 14. 87 


ita in hoc legitur exemplo, preter literam plus minusve, et preter quod ibi 
corrosum vel deletum fuerat, quod discernere non valui, et hoc exemplum 
scripsi. 

Nach Abschrift aus beglaubigter Kopie im Staatsarchive zu Mailand. — ! Es folgen 


sehr genaue Angaben über die Lage der vertauschten Grundstücke, welche nahezu zwei 
Drittel der ganzen Urkunde füllen. — Vgl. $ 12 n. 1; 13; 230. 


28. Im Gerichte des Judex Paulus wird, da die Kläger nicht beweisen 
können und nicht zu schwören wagen, durch Urtheil des Judex zu Gunsten 
des Angeklagten entschieden. Ravenna 975 Dec. 19. 


In nomine patris ac filii ac spiritu sancti. Anno deo propitio pontificatus 
domni Benedicti summi pontificis ac universalis papae in apostolica sagratis- 
sima beati Petri apostoli sede secundo, imperatore domno piissimo ac augusto 
Otto a deo coronato pacifico magno imperatore, in Italia vero anno primo, die 


nonadecima mense december, indictione secunda, Ravenne. Divalium qui- 
dem augustorum n[ormi]ter reperitur sanciitum, ut quicumque a legalis [cal]- 
culo fine tenus examen perveniunt, hoportet que rescriptum . . perit. . 


suis teınporibus mo[ra et] intervallo ad[hi]bita suis confirmetur atque legaliter 
finita [non] denuo repete[n]tur aut [lites iterato] limite replicen[tur fraudo- 
lente] dolo inrefragabiliter vinculo . . . ibitus, ut in libro legitur Nove[llarum]: 
Negotium iam finito [nullo modo] volumus refrigari; et in libro Codicum: 
[Iustas] causas vel lites legitimis transactionibus finitas etiam iam ab impe- 
riali rescripto suscitari non hoportet. Igitur cum Christi auxilium cum re- 
sideret domnus Paulus dei omnipotentis misericordia iudex ante ostium mo- 
nasterii sancti Petri apostoli primate domini, ac cum eo ibique residentibus 
[quamque] adstantibus [multis] nobilitatis polentibus ac bonae hopinionis seu 
laudabilis fame viris, corrum] nom[ina hec] sunt: inter [quos] etiam in primis 
Andreas umilis presbyter sanctae Ravennatis ecclesiae, Leo presbyter ac mo» 
nachus regularis sancti Apolinaris pontifici ac martiris Christi . . . . Redaldus 
et Andreas nobili viri germani magis/ri militum fil. quondam Iohannis qui 
vocatur Casa in Carro, Petrus qui vocatur Bonizo fil. Dominicus consul ac 
ne[gotiator], Dominicus quondam Orcicionus, Benedictus q. v. Bonitu fil. quond. 
Ursus, ..... Petronilla, Petrus de Matoli, Richardo fil. quond. Ben[edicti], 
Apollenaris fil. Iohannis de Matteracio, Martinus fil. Magni, Iohannes Capritia, 
Iobannes q. v. Guido fil. quond. Iohannis Gubia da Livem... ga, Vitalis 
Paulus fil. quond. Martinus cancellarius ac presente [me Do]minicus in dei 
nomine tabellio huius [civitatis Ravenne] ac aliis plures, que longum est ad 
scribendum. In nostro[rum suprascriptorum] omnium presentia [ven J/ens 

. Petrus..... da Nuolis, que est institutus avocatore ipsi presenti Io- 
hannes et Magno filii quondam Constantino, locutus est dicens: ,Quero ad 
istum presentem Iohannes presbyter, quomodo evenit ad suam potestatem ac 
habet ac detinet mobilibus rebus, aurum, argentum, ere, ferro ac pannos et 
monimina cartarum, quas fuit de quondam Deusdedit presbyterum germano 
meo, quem abi prefatis Iohannes e£ Magno gemanis, qui tenet eius successio- 
nem et licatior. contendit. Ad hec respondens suprascriptus Iohannes pres- 
byter pariter cum suprascripto Richardo avocatore suo: ,Est verum nostra 
que mobilibus rebus, aurum, argentum, erem et ferro et panuos et monimina 
cartaruu, quas fuit de quondam Deusdedit presbyteri germani et . . . ad mea 
potestate devenisset aut ego habeam aut detineam aut haberi contendam, que 
illorum . . . tineam L cuntentione suprascripto germano Deusdedit obsig .... . 


38 975 Dec. 19. 


respondere debeas.‘ Et audiens predictus domnus Paulus ...... iudex dixit: 
‚Si vultis [contendere] ac lege finiri, eligite utraque parte utrumque vultis exe- 
cutore, qui vobis mittat seu dedaturque fideiussore.‘ Quod ita fecit Dominicus 
qui vocatur Ursicinus; primis parte querentium sit a Petrus de A... ol 
avocatore suprascripti Iohannis et Magno germano dedit fideiussore et levavit 
eum suprascripto Rodaldus magister militiae [in obligatu] solidos centum; 
postea autem dedit fideiussore pars respondentium suprascripto Richardo avo- 
catore suprascripti lohannis presbyter et levavit eum predictus Redaldus 
magister militum in obligatu similiter [solidos centum]. Den[uo] vero repli- 
cantes ac altercantes, litigantes litigaverunt per omnia, sicut et prius naratum 
est. [Deinde] vero domnus Paulus iudex talia auditis interogavit predicti ger- 
mani pariter cum suprascripto avocatore suo dixerunt: '' Nequaquam ac pro- 
bare possumus, nec modo, neque etiam in antea.* Mos domnus Paulus iudex 
talia hauditis dixit: ,Postquam probare non potestis, neque modo, nec unquam 
in antea, [pergite] ad sancta dei evangelia et iuret ti ...... que res de..... 
ac ipsis... .. ambos germanos pariter cum suprascripto avocatore [suo] di- 
xerunt: ‚Non ausi sumus dicere d . . . suo.* Etipse domnus Paulus iudex di- 
xit: Quare non? Quitquit ............. mea, anima nostra peréurié 
laqueis inodari.‘ Predictus vero domnus Paulus iudex dixit: , Postquam [pro- 
bare] non potestis, nec iurare non audes, iudico ego, ut [perdatis] istam ve- 
stram accionem et [in perpetuum] eitis inde taciti et contenti vos cum eredibus 
vestris, et iste Iohannes presbyter cum avocatori suo sit [securus et] pacificus 
cum suis subcessoribus in integro; ac aliter cum surgelis contra eundem Io- 
hannis presbytero vel a suum avocatorem aut successores, iudico, ut compo- 
natis solidos centum ana den. duodecim. Hoc [actum] et definitum est sub die 
et mense et indictione secunda, Ravenne. XP. Paulus deo annuente da- 
tivus erum se ne... . ut supra legitur iudicans ssi. — Andreas [magister] 
militum in ac iudicatum ut s. l. interfui et ssi, — Tasilo in ac iudicatum ut s. 
l. interfui et ssi. — Petrus filio Dominicus consul et capitulario in a iudicato ut 
8. l. interfui et ssi. — Patri filio qu... . in oc iudicatum ut supra interfui et 
88]. Dominicus fil. condam Ursieini in oc iudicat[um ut s. |.] interfui et 
asi. — [Do]míénicus in dei nomine tabellio civitatis Ravenne scriptor hunc iu- 
dicatum ut s. l. post roborationem iudicum et nobiliorum [virorum] eompl[evit 
et] absolvit. 


Nach dem Drucke: Morbio Storie dei municipi Italiani 1, 116. Die wichtige Urkunde 
ist nicht allein durch Lücken, deren Umfang im Drucke sehr ungenau angegeben scheint, 
sondern auch durch ausserordentlich viele Lesefehler entstellt: zum grossen Theile mussten 
diese belassen werden; wo ich glaubte, sie mit Sicherheit bessern zu können, ist das vom 
Drucke Abweichende kursiv gesetzt. — Für die Einreihung zu 975 sprechen Pontifikatsjahr 
und Indiktion. — Vgl. $ 20 ff.; 476 n. 10; 477 n. 5; 562 n. 4. 


29. Unter Vorsitz der Kaiserin Adelheid und im Gerichte des Pfalzgrafen 
und eines Künigsboten wird auf schriftliche Bitte der verwittweten Her- 
zogin von Venedig ein Getreuer derselben zum Vormund und Vogt derselben 
bestellt und von diesem eine vorgelesene Verzichtsurkunde derselben von 
976 Sept. als echt anerkannt. Piacenza 976 Oct. 25. 


Dum in dei nomine in suburbio civitatis Placentie, in castro, ubi sancti 
Antonii martyris humatum corpus quiescit, in lobia rotunda, que est in capite 
de sala maiore ipsius castri, ubi domina Adeleida imperatrix prgerat, pro data 
licentia domni Sigulfi episcopi ipsius sancte Placentine ecclesie in iudicio resi- 
deret Gislebertus comes palatii, una cum Gibardo, qui et Agebizzo, misso do- 


976 Oct. 25. 39 


mini imperatoris singulorum hominum iustitias faciendas ac deliberandas, re- 
sidentibus cum eis Lanfranko comite filio Riprandi atque! comite, Andrea, 
Cumberto, Peredeo, Farimundo, Undulfo, Adualdo, Ioanne, Aleardo, Arnulfo, 
Teuperto iudicum domini imperatoris, Boso de Canale vassus domini Uberti 
episcopi, Arialdus, Davit, Arestagnus, Lanberto, Hualbertus, Gariardus de 
Burla, Teudaldus vassi predicti Riprandi comitis, et alii plures. Ibique 
eorum veniens presentia Dominicus, filius Dominici ex finibus Venetiarum, qui 
Carimano vocabatur, nec non ex alia parte Ildeverto, filius quondam Ingezoni 
de finibus Tuscie, vassus domne comitisse et advocatus domine Valderade, olim 
dueatricis Venetarum, qui interventu et petitione apud dominam Adeleidam 
imperatricem ipsum Ildevertum suum instituerat esse tutorem et advocatum. 
Et dum ibi presens ipsa epistola lecta fuisset, continens ordinem, sicut hic 
subtus legitur: 

Dominae Adheleide semper augustae Hualderada quondam Veneticorum 
dux vestrisque cunctis obediens iussis perpetue servitutis obsequium. Noverit 
vestra imperialis maiestas, vestrorumque fidelium comperiat industria, per 
nostrarum harum litterarum indicia vestram devotissime flagitare clementiam, 
ut. Hildeberoni fideli maiestatis vestre? et nostro concedere dignemini, quatinus 
ad difiniendas lites et laudum dein scriptum, quod duci Veneticorum suisque 
Veneticis scribere iussimus secundum iudicum iudicium, noster sit advocatus. 

Erat epistola ipsa ab eiusdem Hualderade annulo sigillata. Et tunc ipse 
Gislebertus comes palatii per iussionem domine Adeleiede imperatricis eidem 
Ildeberoni licentiam et auctoritatem publicam tribuit, ut ipsius Hualdrade olim 
ducatricis tutor et advocatus existeret. Ettuncibi presens ipse Dominicus, qui 
Carimano vocabatur, in vicem Petri ducis, qui vocabatur Ursiolo, senioris sui 
seu reliqui populi Venetiarum ostendit ibi monimen unum, ubi continebatur in 
ea ab ordine, sicut hic subtus legitur: 

In nomine domini Iesu Kristi. Otto gratia dei imperator augustus, anno 
imperii eius hic in Italia [deo propicio] nono, sub die de mense septembre, in- 
dictione quinta. Feliciter. Accepto securitatis mitto ego Hualderade, relicta 
quondam Petri ducis Candiani, filia boni Petri ducis, qui lege Salica vivere 
visa sum, cum meis heredibus vobis domino Petro Ursiolo duci Venetiae, seu 
ad omnem populum Veneticorum, maiores, mediocres et minores, a maxXimo 
usque ad minimum, et universis heredibus, de cunctis et super totum habere 
magnum et parvum, quod mibi habere pertinuit, da parte iam dicto quondam 
defuncto domino viro meo, atque de ipsas quatuor centum libras de argento 
coperto, que pro morganationis carta mihi pollicitus existit dare, cum ei in 
coniugio accepit, et de cunctis aliis habere, que pro eodem morganado mihi 
donavit, seu et de filii? quarta divisione de universis suis rebus, quod mihi 
itaque dare promisit, nec non etiam de universa re, que infra ipso morganado 
continuit, quam modo de omnia et in omnibus, tam de infra ipso morganado, 
quam quoque de foris ipso, vel undecunque aliquid de omnibus habere perti- 
nuit, sive ad filio meo Petro defuncto etiam, et quae ego in ipsius vita acqui- 
sivi vel inveni atque laboravi, cunctum et super totum omnia in omnibus trans- 
acte atque definite me et da parte filii mei Petri, undecumque ad nobis aliquid 
habere pertinuit de parte Petro duci domini viri mei, per vivam finem me 
liberastis ante presentia Gottifriddi cancellarii et missi domine Adelegide im- 
peratricis et ceterorum bonor umatque nobiliorum hominum, tam de viis, quam 
quoque de inviis, verum etiam et de omnes res et species magne vel parve, 
tam terris, casis, aurum factum et non factum, argentum factum et non factum, 


40 078 Oct. 25. 


sive aere, ferro, stagno, plumbo, lectis sterneis, arma, navigia, ordinea, uten- 
silia, pretio laboratorio, servos et ancillas, mobile vel immobile, et de omnibus 
sese movendibus plenissimam et veram inter nos statuimus deliberatum finem; 
verum etiam et de omni collegantia, rogadia, commendatione prestito atque 
negociis, et de omni ratione, altercatione, capitulatione, inquisitione, queri- 
monia et de universis capitulis; etiam et de omnibus et in omnibus, quae ab 
initio cum suprascripto quondam domino Petro duci viro meo usque ad diem 
mortis eius cum eo, et nos post eius obitum de qualicumque re, tam de illius 
parte, quam et da mea et de meo defuncto filio, usque modo in simul habuimus 
de universis rebus subtus vel super terram, quaecumque dicere vel cogitare 
prevalet; ut nullis diebus nullisque temporibus nec vos, domine Petre dux, nec 
tuos heredes, nec contra ullum Veneticum inaiorem aut minorem, nec contra 
eorum heredes nullo unquam tempore de iam dictis omnibus rebus mobilibus 
vel immobilibus agere aut causare vel requirere aut summovere nullo unquam 
inviolare presumat, pro nullo quovis ingenio aut aliquo argumento, ut mos est 
artis, astutie humane, nec pro me ipsa, neque submissa persona hominum, non 
de infra regno neque de foris regno, de nulla, quae sub celo consistit, aut agere 
aut causare vel calumniare, nec ullam unquam in tempore aliam querimoniam 
facere, sed tacita et quieta omnibus profuturis temporibus; me omnibus vobis 
esse profiteor quieta a presenti die et hora de omni habere magno et parvo, 
que mihi in ipsa carta morganationis continuit, quam vir ıneus mihi fecit, omnia 
et in omnibus de super totum me deliberasti; de cetero autem alio habere et de 
universis cunctis rebus, undecumque aliquid da parte viro meo aliud da illius 
parte mihi habere pertinuit, tam de ipsius donum, quam quoque et de ipso vel 
foris ipso morganado, vel de universis aliis ceteris rebus omnia et in omnibus 
plenissime ad me recepi et nihil remansi de nulla re, qua homo cogitare potest, 
quod vos vel cunctum populum Venetie da mea parte vel da parte filii mei 
aut da illius parte viro meo amplius requirere debeamus; sed semper ad me 
meosque parentes vos vestrosque heredes securi maneatis perpetuis tempori- 
bus; et ante pono de meo" "quas ego mecum da meis parentes in 
Venetias adduxi, cuicunque persone hominum inde invenire et clarificare po- 
tuerit, et mihi exinde vel ad meum missum plenam facias legem, secundum 
vestram et nostram consuetudinem. Quod si ullo unquam in tempore de om- 
nibus rebus mobilibus vel inmobilibus, quecunque iam dictus vir meus hoc 
acquisivit seculo, aliquid requirere vel submovere vel querelare aut ulla queri- 
monia de magno vel de parvo per qualecunque vis ingenium facere presump- 
Sero sive per me aut per aliquam submissam personam hominum, tunc com- 
ponere promitto cum meis heredibus vobis iam dicto domino Petro duci et 
vestris heredibus seu et ad omnem populum Venetie vel ad eorum heredes 
auro obrizo libras centum, medietatis camere domini imperatoris, et medieta- 
tem vobis. Actum Rivoalto. Signum manus suprascripte Hualdrade ho- 
neste femine, quae hanc paginam securitatis fieri rogavit, ad omnia suprascripta 
ei relectum est. Gottifreddus cancellarius et missus imperatricis auguste 
subscripsi. — Signum Ildini quondam Stefani et Gayrardi filii quondam Fari- 
mundi vassi Gottifreddi cancellarii vivente lege Salica testes. Signum ma- 
nus Hieremie filii quondam Azzonis et Dezo filii quondam Teutionis vassi do- 
mini Uggnis marchionis. ^ Tubertus filius quondam Gariardi testis. — Sig- 
num manus Mauri filii quondam Mauri, et Dominici qui Carimano vocatur, 
et Magni filii quondam Bonnatti de Rivoalto testes. Ego Stefanus testis 
subscripsi. Ego Gansus iudex manu mea subscripsi. Ego Valerius no- 


976 Oet. 25, 41 


tarius atque iudex domini imperatoris rogatus, qui hane paginam securitatis 
scripsi et complevi. 

Monimen ipsum ostensum et ab ordine lectum interrogatus est ipse Do- 
minicus Veneticus, quid monimen ipsum ibi ostenderet? Qui dixit: ‚Vere in 
deo monimen istum hic vestri * ostensi presentia, ut ne quilibet homo dicere 
possit, quod nos eum silens aut occultum vel colludiose® habuissemus aut de- 
tenuissemus, aut per vim eidem Hualderade olim ducatrici eum fieri fecisse- 
mus; et quod plus est, quod indieat iste Hildeverto, qui hic ad presens est 
tutor et advocatus ipsius domine Hualdrade olim ducatricis, qui ex eius parte 
hic venit, si monimen istum, quem hic ostensi, bonum aut verum est, aut si 
ipsa domina Hualdrada eum fieri rogavit, aut manu sua propria firmavit, aut 
si ita permanere volet, sicut in istum monimen, an non.‘ Ad haec respondens 
ipse Hiltevertus tutor et advocatus iam dicte Hualdrade olim ducatricis dixit 
et professus est: ,Monimen ipsum, quem Dominicus sic ostendisti, bonus et 
verax est et ipsa Hualderada sua bona voluntate sine ulla vi ipsum munimem 
fieri rogavit et manu sua propria firmavit et ita permanere vult, sicut ipsum 
munimen, quia sic inter ipsos stetit et convenit.‘ Et hanc notitiam, qualis acta 
est pro securitate eiusdem Petri ducis seu Dominici, qui vocatur Carimano, 
seu reliqui populi Venetiensis fieri admonuerunt, ut in posterum nulla oriatur 
contentio. — Quidem et ego Turiprandus notarius sacri pallatii ex iussione 
predieti comitis'palatii et missi seu admonitionem iudicum scripsi, anno im- 
perii domini Ottonis imperatoris augusti deo propicio9 nono, octavo kalendas 
novembris, indictione quinta. ^ Gislebertus comes pallatii subscripsi. — Sig- 
num manus predicti Gibardi qui et Gebizzo missi domini imperatoris, qui in- 
terfui. ^ Andreas iudex sacri pallatii interfui. ^ Cunibertus iudex domini 
imperatoris interfui. ^ Iredeus iudex sacri pallatii interfui. — Farimundus 
iudex sacri pallatii interfui. ^ Ioannes iudex sacri pallatii interfui. — Adpal- 
dus iudex sacri pallatii interfui. — Alardus iudex sacri pallatii interfui. 

Nach Abschr. aus dem Codex Trevisanus, früher im Staatsarchive zu Wien, jetzt zu 
Venedig. — ! aeque? item? — ? Abschr. manis nostre. — ° Undeutlich. — * Abschr. 


unum. — > Abschr. eollogutum. — * Abschr. descripti. — Vgl. S 12 Nachtr. zu n. 2; 13 
Nachtr. ; 15 Nachtr. zu n. 4; 180; 223 n. 13. 


30. Im Gerichte von Königsboten werden dem Kloster Farfa nach Ge- 
ständniss der Beklanten die beanspruchten Güter durch Urtheil aller An- 
wesenden zugesprochen. Im Marsischen I81 Aug. 


In nomine domini. Notitia brevis iudicatus, qualiter in territorio Marsi- 
cano, in ipso campo de Cedici, intro ipsam casam domni Ottonis imperatoris 
augusti, in placito, ubi residebant Petrus venerabilis episcopus et Arnolfus 
comes et Drusico comes et Ansifredus comes missi sacri palatii, et cum eis 
residebant Ingizo iudex [et Hildeprandus iudex et Ioseph iudex] pro singulo- 
rum hominum deliberanda intentione, et cum eis residebant Lioto et Mainar- 
dus vicecomites, et Milo filius ss. Liotonis, et Tebaldus et Nozerius et Liuduinus 
germani filii condam Liuduini, et Iohannes qui vocatur Gualazerius, e& Maimo 
et Gottifredus filii condam Maimonis, et Stephanus et Pontius filii condam 
Vallonis, et reliqui plures circumstantes et residentes. In istorum omnium 
ss. presentia venit Iohannes abbas de ınonasterio sancte Marie sito Pharphe, 
secum habens Ingezonem iudicem et advocatum eiusdem monasterii, querelam 
reddendo adversus Teudinum comitem, qui im nostra presentia stare videbatur, 
et tenebat res sancte Marie, ipsam curtem sancti Iacobi et sancti Helie, et 


42 981 Aug. 


ipsum molinum, quod pertinet ad sanctum Georgium. Tunc ss. episcopus et 
ss. comites et iudices et boni homines talibus auditis interrogaverunt ss. Teu- 
dinum comitem, quid exinde diceret vel contendere voluisset. Ad hoc respon- 
dit ss. Teudinus comes: ,De ipsis ss. curtibus et de ss. molino litteras me puto 
habere.' Tunc ss. episcopus et comites et iudices iudicaverunt, ut daret gua- 
diam demonstrandi ipsas litteras. Et dederunt spatium ss. Teudino comiti us- 
que ad tertium diem. Et reversus est ss. Teudinus comes in aliud placitum in 
presentia ss. episcopi et iudicum et bonorum hominum et ss. comitum. In ea- 
dem hora erexit se ss. Iohannes abbas cum ss. advocato suo et dixit: ,Domne 
episcope et comites et iudices et boni homines! iste Teudinus comes dedit nobis 
guadiam demonstrandi literas de ipsis rebus sancte Marie, unde nos eum que- 
rimus.* Tunc ss. comes respondit et dixit: ‚De ipsis rebus, quibus vos me in- 
quisistis, nichil mihi pertinet, nec pertinere debet, neque modo, neque in antea, 
neque per hereditatem, neque per nullam inventam rationem.‘ In eadem 
hora requisierunt ss. Iohannes abbas et ss. Ingizo advocatus eius similiter Rai- 
naldum comitem et Randuisium germanos fratres: ,Domne episcope et comites 
et iudices et boni homines! iudicate nobis de Rainaldo comite et de Randuisio, 
qui in vestram presentiam stare videntur; scire volumus, quid dicere volt de 
ipsis rebus sancte Marie, de ipsa curte sancti Iacobi et de curte sancti Helie, 
et ipso molino, quod pertinet ad sanctum Georgium.* Tune ss. episcopus et 
comites et iudices interrogaverunt ss. germanos, quid exinde diaere vel respon- 
dere voluissent. Ad hec responderunt ss. germani unanimiter et dixerunt: ,De 
ipsis ss. rebus et prenominatis curtibus et ipso molino neque nobis, neque he- 
redibus nostris aliquid pertinet, nec pertinere debet, neque modo, neque in 
antea, neque per hereditatem, neque per conquisitum, neque per ullam inven- 
tam rationem.* Tunc ss. episcopus et comites et iudices et boni homines tali- 
bus auditis, que ss. germani renuntiaverant et dixerant, rectum eis comparuit 
esse et iudicaverunt, ut suprascripti exinde requiescerent de ss. rebus, et ss. 
Iohannes abbas et sui successores ipsas ss. res haberent et tenerent ad pro- 
prietatem securius ad partem iam dicte sancte Marie. Et finitum est in isto- 
rum omnium ss. presentia, sicut lex erat. Et ego Maio notarius ibi fui et 
ex dicto et commendatione ss. episcopi et comitum et tudicum et bonorum ho- 
minum hane notitiam brevis iudicatus scripsi, anno ab incarnatione domini 
nostri Ihesu Christi decoc.lxxxi., et imperii magni Ottonis fili quondam 
domni Ottonis imperatoris augusti anno xiii, et die mensis augusti, per in- 
dictionem viiii. Actum in Marsi, mense et indictione ss. T S. m. Ar- 
nolfi comitis et missi sacri palatii, qui ibi fuit. +S. m. Drusii comitis et 
missi sacri palatii, qui ibi fuit. +S. m. Anfredi missi sacri palatii, qui ibi 
fuit. + Ego Ioseph iudex ibi fui. — t Ego Hildeprandus iudex ibi fui. 
Nach Abschrift aus dem Registr. Farfense, Cod. Vaticanus 8487; mitgetheilt von 


Stumpf. — Die beiden Richternamen im Texte ergänzt aus Galletti Rieti 112, wo die Ur 
kunde sonst weniger gut gedruckt ist. — Vgl. $ 548 n. 2. 


91. Im Gerichte des Judex und Königsboten Aistulf erkennen der Pfalz- 
graf Giselbert und dessen Gemahlin auf Verlangen das Eigenthumerecht 
des Klosters S. Sisto an genannten Grundstücken unter Vorbehalt eines 
Weiderechtes an, was durch Urtheil bestätigt wird. In der Grafsch. Pia- 
cenza 9581 Oct. 15. 


Dum in dei nomine ad locus, ubi Porto Vetere dicitur, in via publica, que 
est iuxta vado fluvium Pado, ubi ipse porto, que Vetere nominatur, percurrit 


981 Oet. 15. 43 


comitatu Placentino, ubi in iudicio resideret Astulfus iudex et missus domni 
imperatoris ad singulas deliberandas intentiones, resedentibus cum eo Adel- 
mus, Aitardus, Farimundus, Gerardus, Albericus, Ato, Ado iudices sacri pa- 
lati, Adeprandus, Adelbertus et reliqui plures. Ibique eorum venerunt 
presencia. domna Alchinda abbatissa monasterii sanctorum Systi et Fabiani, 
que est fundatum infra civitate Placentina, et Gezo filius quondam Wazoni, 
eius et ipsius monasterii advocatus, et retulerunt: ,Abemus et tenemus ad 
proprietatem ad pars ipsius monasterii area una de terra cum silva supera- 
bente iuris ipsius monasterii, que est posita super predicto fluvio Pado in 
locas et fundas, ubi dicitur Gagio, Salsona, Cavadi, Augia vel in eorum adia- 
centiis; et est area ipsa de terra cum silva superabente per mensura iusta 
iuges tria milia quingenti; coerit ibidem fines da una parte terra de villa Ron- 
carioli, de alia parte percurrit fluvio Pado, de tertia parte fluvio Adda, de 
quarta parte Costa que dicitur Lardaria, deinde ad locus qui dicitur Zanica 
usque in terra de Meleto; et si quislibet homo adversus nos vel pars ipsius 
monasterii exinde aliquid dicere vult, parati sumus cum eo exinde in racione 
standum et legitime finiendum; et quod plus est, querimus, ut dicant isti Gisel- 
bertus comes palatii, filius quondam Lanfranci itemque comes palatii, et Al- 
sinda iugalibus, qui hic ad presens sunt, si area ipsa de silva in predictas 
locas et fundas Gagio, Salsona, Cavadi, Augia vel in eorum adiacenciis, sicuti 
ipsa mensuras et coerencias denominavimus, nobis vel pars ipsius monasterii 
contradicere volent, an non.‘ Cum ipsa domna Alchenda abbatissa et Gezo 
eius et ipsius monasterii advocatus taliter retulissent, ad hec responderunt ipsi 
Giselbertus comes palatii et Ansinda iugalibus, consentiente ipse Giselbertus 
comes palatii eidem coniugi sue, dixerunt et professi sunt: , Vere area ipsa de 
terra cum predicta silva superabente in predictas locas Gagio, Salsona, Ca- 
vadi, Augia, sicuti ipsa mensura et coerentias hic denominastis, "preter ante- 
ponamus centum porcos, que nobis in ipsa silva pertinet ad papulandum de 
curte nostra Burdelle; nam aliud omnia propria ipsius monasterii est et esse 
debet cum lege.' Et taliter se ipsa Alsinda awarpivit, et sponderunt se ipsi 
iugalibus, ut si unquam in tempore de predicta area de terra cum predicta 
silva superabente in predictas locas, que supra leguntur, agere aut causare vel 
removere quesierint, et omni tempore exinde taciti et contenti non permanse- 
rint, aut si apparuisset ullum datum et factum, quod ipsi exinde in aliam par- 
tem fecissent, preter anteposito de ipsos centum porcos, quod in ipsa silva 
eorum pertinet ad papulandum, tunc obligaverunt ipsi iugalibus se ipsi eorum- 
que heredibus componere pars ipsius monasterii area ipsa de silva in duplum, 
sicut pro tempore fuerit meliorata aut valuerit sub extimatione in consimilis 
locas; insuper pena argentum libras centum. His actis et manifestacio factum, 
rectum eorum omnibus quorum supra iudicium et auditoribus paruit esse et 
iudicaverunt, ut iusta eorum altercacione et eorum iugalibus professione et 
manifestacione, ut ipsa domna Alchenda abbatissa et Gezo eius et ipsius mo- 
nasterio advocatus ipsa area de terra cum predicta silva superabente ad pro- 
prium et pars ipsius monasterii detinere deberent; et ipse Giselbertus comes 
palatii et Ansilda iugalibus et etus suorumque heredibus maneant exinde taciti 
et contenti. Et finita est causa. Hanc noticiam pro securitate ipsius monasterii 
fieri admonuerunt. Quidem et ego qui supra Ado notarius et iudex sacri 
palatii ex iussione suprascripto misso et iudicüm ammonicione scripsi, anno 
imperii domni Ottonis deo propicio quartodecimo, quintodecimo die mensi oc- 
tubris. — S. Aistulfus index domni imperatoris missus fui, ut supra legi- 


44 981 Oct. 15. 


tur. S. Adelmus iudex sacri palacii interfui. — S. Farimundus iudex sacri 
palacii interfui. ^ S. Aitardus iudex sacri palacii interfui. ^ S. Albericus 
ludex sacri palacii interfui. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. $ 13; 
230 n. 35 u. Nachtr. 


39. Im Gerichte des Judex und Königeboten Walter werden zwei Verkaufe- 
urkunden von 977 Jan. 11 vom Erben des Verkäufers als echt anerkannt 
und auf alle ihnen entgegenstehenden Ansprüche verzichtet, was durch Ur- 
theil bestätigt wird. Pawa 981. 


Dum in dei nomine civitate Papia in caminata maiore solario proprio 
abitacionis Waltericus iudex et missus domni imperatoris, ubi ipse Waltericus 
iudex et missus in iudicio residebat singulorum orminum iustitias faciendas ac 
deliberamdas, resedentibus cum eo Sigifredus, Albericus, . . . . . Aldo, Ebbo, 
Gerolimus, Daibertus, Bonizo, Stefanus, Leo et Francus iudices sacri palacii 
et reliqui plures. Ibique eorum veniens presemcia Aistulfus iudex, filius 
bone memorie Ioanni itemque iudex, [et ostensit] ibi moniminas duas, ubi con- 
tinebatur in primo monimine in ea, sicut ie subter legitur: 

In nomine domini dei et salvatoris nostri Iesus Christi. Otto gratia dei 
inperator augustus, anno imperii eius deo propicio decimo, undecimo die mensis 
ianuarii, indictione quinta. — Constad nos Odelbertus qui et Azo, filius quon- 
dam Celsoni, et Walpertus pater et filio, qui professi sumus anbo ex nacione 
nostra lege vivere Langobardorum, ipso namque Odelbertus ienitor meus mihi 
consenciente et subter confirmante, accepissemus nos pater et filio cumuniter, 
sicuti et in presencia testium accepimus, ad te Aistulfus iudex sacri palacii, 
filius bone memorie Iohanni itemque iudici, per misso et vasallo tuo . . . . . T 
argentum [per denarios] bonos solidos viginti quattuor finitum precium pro 
. pecia una de vites cum area in qua estad iuris nostris, quam abere visi su- 
mus in loco et fundo Coreliassco. Et iacet a locus ubi Sablone dicitur; et est 
area ipsa, ubi ipsas vites extant, pro mensura iusta iuge legiptima una; coerit 
ei da una parte terra sancte Zenoni, de alia parte vites Rainpodi, da tercia 
parte vites de eredibus quondam Bononi itemque iudici, da quarta parte vites 
Bernardi sibeque alii sunt [coerentes]. Que autem suprascripta pecia de vites 
cum area in qua estad supranominata una cum accessione et ingresso seu cum 
superioribus et inferioribus suis, qualiter supra mensura et coerencias legitur, 
in integrum ab hac die tibi cui supra Aistulfi iudici pro suprascripto argento 
vendimus, tradimus et mancipamus, nulli alii venditam, donatam, alienatam, 
obnoxiatam vel traditam, nixi tibi; et facias exinde a presenti die tu et eredi- 
bus tuis, aut cui tu dederis, iuris proprietario nomine, quicquit volueritis, sine 
omni nostra et eredum nostrorum contradicione. Quidem et spondemus atque 
promittimus nos quibus supra Odelbertus et Walpertus pater et filio una cum 
nostris eredibus tibi cui supra Aistulfi iudici tuisque heredibus aut cui tu de- 
deris suprascripta pecia de vites cum area sua, qualiter supra legitur, in in- 
tegrum ab omni omine defensare; [qui si defendere non potuerimus] aut si 
vobis ex inde aliquit per covis ienium subtraere quesierimus, tunc in dublum 
suprascripta vendita, ut supra legitur, vobis restituamus, sicut in tempore 
fuerit meliorata aut valuerit sub extimacione, in consimile loco [et nihil nobis 
ex ipsum pretium aliquit redeberis disimus. Actum in suprascripto loco 
Corliasco. Feliciter. — Signum] manibus suprascriptorm Odelberti qui et Azo 





P 


981. 45 


et Walperti pater et filio, qui anc cartulam vinditionis fieri rogaverunt et su- 
prascripto precio acceperunt, et ipse Odelbertus [eidem Walperto filio suo con- 
sensi ut supra, et eorum relecta est. Signum manus] Papii filius quondam 
Petri de eadem villa testis. Signum [manus] Atoni qui et Ázo filius ...... 

[In alio namque monimine, quod est] cartula vinditionis, continente in ea, 
sicuti subter legitur: 

[In nomine domini] ........... Constad nos . . Odelbertus [qui et 
Azo, filius quondam Telsoni], et Walpertus pater et filio abitantes in loco 
Corliassco, qui professi sumus ex nacione nostra legem vivere Langobardo- 
rum, [ipso namque Odelbertus] ienitor meus mibi consenciente et supter con- 
firmante, accepisemus nos pater [et filio] comuniter, sicuti et in presencia 
testium accepimus, ad te Aistulfus iudex sacri palacii, filius bone meinorie Io- 
hani itemque iudici, argentum per denarios bonos libras duas et solidos quin- 
que, abente per libra denarios duocenti quadraginta, finitum precium pro petia 
una de vites cum area, in qua estad, seu et pecia una de terra aratoria, ad- 
que et pratum unum cum saliceto insimul tenente iuris nostris, quam abere 
visi sumus in suprascripto loco et fundo Corliassco. Tamdicta pecia de vites 
iacet a Glara; est area de terra, ubi ipsa vites estat, per ınensura iusta per- 
ticas iugealis sex; coerit ei da una parte vites Rainpodi, de alia parte terra 
ipsa Rainpodi, da tercia parte terra Bernardi. Suprascripta pecia de terra 
iacet a locus qui dicitur Nespolo; est per mensura iusta perticas iugealis sex; 
coerit ei da una parte terra sancti Zenoni, de alia parte terra suprascripto 
Bernardi, da tercia parte terra iamdicto Rainpodi. Predicto prato iacet a loco, 
qui dicitur Gudi, cum saliceto insimul tenentem; est per mensura iusta perti- 
cas iugealis sex; coerit ei da duabus partibus Rinzolo, da tercia parte terra 
suprascripto Bernardi, sibeque alii sent in is omnibus coerentes. Que autem 
suprascripta pecia de vites cum area, in qua estat, seu et pecia una de terra 
adque et prato uno cum saliceto insimul tenente iuris nostris eupranominatis 
una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et inferio- 
ribus earum rerum, sicut supra mensura et coerencias legitur, vel palo earum 
vites, in integrum ab ac die tibi cui supra Aistulfi iudex pro suprascripto 
precio vendimus, tradimus et mancipamus, nuli alii venditis, donatis, alienatis, 
obnossiatis vel traditis, nixi tibi; et facias exinde a presenti die tu et eredibus 
tuis aut cui tu dederis iure proprietario nomine, quicquit volueritis, sine omni 
nostra et eredum nostrorum contraditione. Quidem et spondimus adque pro- 
mitimus nos quibus supra Odelbertus et Walpertus pater et filio una cum no- 
stris eredibus tibi cui supra Aistulfi iudex tuisque eredibus suprascripta pecia 
de vites cum area, in qua estat, et iamdicta pecia de terra seu predicto prato 
cum saliceto insimul tenente, qualiter superius legitur, in integrum ab omni 
omine defensare; qui si defendere non potuerimus aut si vobis exinde aliquit 
per covis ienium subtraere quesierimus, tunc in dublum suprascripta pecia de 
vites et iamdicta pecia de terra adque prato uno cum predicto saliceto insimul 
tenente vobis restituamus, sicut pro tempore fueriot ınelioratis aut valuerint 
sub exstimacione in eodeni loco, et nihil nobis ex ipsum precium aliquit rede- 
beris disimus. Actum in suprascripto loco Corliassco. Feliciter. ^  Sig- 
num manibus suprascriptorum Odelberti et Walperti pater et filio, qui anc 
cartulam vindictionis fieri rogaverunt et suprascripto argento accperunt; et 
ipse Odelbertus eidem Walperti filio suo consensi ut supra; et eorum relecta 
est. Signum ınanus Papii filii quondam Petri testes. Signum manus 
Atelberti filii bone memorie Leoni testes. Aistulfus rogatus subscripsi. 


46 981. 


Ego Ganfffimus notarius domni imperatoris scripta uius cartula vinditionis 
post tradita vomplevi et dedi. 

Moninfinas ipsas ostensas et ab ordine lectas [interrogatus est] ipse Ai- 
stulfus iudex, per quit moniminas ipsas ibi ostenderet. Qui disit: , Vere ideo 
moniminas suprascriptas qui ic vestri ostensi presencia, ut ne silentes apa- 
reant; et nunc rebus illis, que in suprascriptas legitur moniminas, ad ıneam 
abbeo et teneo proprietatem iusta suprascriptas moniminas; et si quislibet 
omo adversus me exinde aliquit dicere vult, paratus sum cum eo exinde in 
racione standum et legitime finiendum; et quod plus est, quero, ut dicant su- 
prascripto Rihardus infantulo filio quondam Walperti una cum suprascripto 
Bononi cumsuprino et tutorem suum, qui ita presens sunt, si moniminas 
suprascriptas, quam ic ostensi, bonas aut veras sunt, vel si mihi iamdictis 
rebus, que [in ipsas legitur moniminas] contradicere aut subtraere querent, 
aut si meis propriis sunt aut esse debet cum legem [iusta] suprascriptas mo- 
niminas, a non.‘ Cum ipse Aistulfus iudex taliter retuliset, ad ec responderunt 
ipsi Rihardus infantulo cum eundem Bononi cumsoprino et tutorem suum, di- 
serunt et professi sunt: , Vere ınoniminas ipsas, quam tu ipse Aistulfus iudex 
ic ostensisti, bonas et veras sunt, et tibi iamdictis rebus, que in ipsas legitur 
moniminas, non contradicimus nec contradicere querimus, quia cum legem non 
possumus, eo quod tuis propriis sunt et esse debet cum legem iusta supra- 
scriptas moniminas, et nobis ad abendum nec requirendum nihil pertinent nec 
pertinere debent cum legem, eo quod exinde nullum scriptum, nullam firmi- 
tatem nullamque racionem exinde non abemus nec abere possumus, per quam 
tibi ipsis rebus contradicere aut subtraere possumus; set ut disimus tuis pro- 
priis sunt et esse debet cum legem iusta ipsas moniminas.' Et sponderunt se 
ipsi Rihardus infantulo et Bononi cumsuprino et tutorem suum, ut si unquam 
in tempore ipsi suorumque eredibus, aut eorum suimnitantes personas adversus 
eundem Aistulfus iudex suique eredes aut cui ipsi dederint de predictis rebus, 
que in ipsas legitur moniminas, agere aut causare vel removere presumserint, 
et taciti exinde omni tempore non permanserint, aut si aparuerint ullum datum 
aut factum vel colibet scriptum, quod ipsi exinde in aliam partem fecisent et 
elaruerint, ut tunc componant ipsi Rihardus et Bononi tutorem suum suorum- 
que eredibus eidem Aistulfi iudici suique eredes pena dublis ipsis rebus; in- ' 
super pena argentum per denarios bonos libras viginti. His actis et manifesta- 
cione ut supra facta, rectum eorum iudicum et auditoribus paruit esse [et] 
iudicaverunt, ut iusta eorum altercacione et eorum Rihardi et Bononi profes- 
sione et manifestacione, ut ipse Aistulfus iudex*predictis rebus, que in ipsas 
legitur moniminas, ad suam proprietatem abere et detinere deberet et ipsi Ri- 
hardus et Bononi manerent exinde omni tempore taciti et contenti. Et anc 
noticia pro securitatem eidem Aistulfi iudex fieri amonuerunt. Quidem et 
ego Winefredus [notarius sacri palacii ex iussione] suprascripto misso et iudi- 
cum amonicione scripsi, in anno imperii domni Ottoni deo propicio quartode- 
cimo, duodecimo . ........... S. Walterius iudex et missus [inter- 
fuil. S. Sigefredus iudex sacri palacii interfui. — S. Albericus iudex sacri 
palacii interfui. — S. Ebbo iudex domni imperatoris interfui. — S. Gerolimus 
iudex sacri palacii interfui. ! 

Nach Abschr. des Ori, 
leserliche Unterschriften. — 


| Im Gerichte des Kónigsboten Bischof Peter von Pavia und des Grafen 











Staatsarchive zu Mailand. -- ! Es folgen noch einige un- 
gl. $ 13; 230. 





982 Nov. 47 


Teudinus wird wegen Ungehorsams der Angeklagten auf Urtheil der Ju- 
dices dem Abte von Farfa eine Reinvestitur ertheilt, welche nach vierzehn 
Tagen wirksam werden soll. Rieti 982 Nov. 


In dei nomine. Notitia pro futuris temporibus memoria recordante, qua- 
liter in territorio Reatino intus ipsam civitatem ad ipsum episcopium et in ipsa 
turre in placito residebat Petrus episcopus vir venerabilis de Ticinensi epis- 
copio, missus d. imperatoris, ibique cum eo residebat Teudinus comes pro sin- 
gulorum hominum iustitia facienda vel deliberanda intentione, ibique cum eo 
residebant Herizo iudex et Aldo iudex et Liuzo iudex, isti sunt iudices de 
Papia, Berengarius iudex de Furcone, Berardus iudex de Balba, Iohannes 
Liutarus iudex de Spoleto, Anselmus iudex de Amiterno, Leo iudex de Inter- 
ocro, Siefredus filius Siefredi, Rainerius et Atto et Gottifredus germani filii 
euiusdam Ioseph, Tedemarius filius cuiusdam Camponi, et reliqui plurimi cir- 
cumsedentes etastantes. ^ Ibique in istorum omnium suprascriptorum prae- 
sentia venit Iohannes humilis abba ex monasterio sanctae dei genitricis sem- 
perque virginis Mariae cum advocato suo, et reclamavit super Gaiderisio et 
super Rainerio filiis quondam Opterami, et super Adelberto filio cuiusdam Sin- 
tari: ,Domne episcope et comes, facite nobis iustitiam de ipsis superius nomi- 
natis, qui contendunt nobis de rebus iuris sancti monasterii nostri, quae sunt 
in territorio Reatino; idest ipsam medietatem de molino fanatico et de ipsa 
ecclesia s. lohannis de Teziano cum sua pertinentia et s. Agathe cum perti- 
nentia sua et dotalicio.‘ Dum talia audisset ipse suprascriptus episcopus cum 
comite et iudicibus ipsum suprascriptum lohannem abbatem seu advocatum 
eius usque in tertiam vicem reclamantes et dicentes, rectum eis omnibus paruit 
esse et iudicaverunt suprascripti iudices, ut revestirent suprascriptum lohan- 
nem abbatem. Et ipse suprascriptus episcopus et comes presentialiter reve- 
stierunt ipsum suprascriptum abbatem salva querela usque ad xv. dies; et si 
completis ipsis xv. diebus ipsi supranominati ad placitum venire noluissent, et 
postea si illi supranominati ipsum suprascriptum Iohannem abbatem disvestis- 
sent sine legali iudicio, componerent de argento libras c., et ipsa notitia in sua 
maneat firmitate. Quam ego Campo scabinus et notarius ex dicto supra- 
scripti episcopi et comitis et iudicis" et bonorum hominum notitiam hanc scripsi 
et ibi fui. Ab incarnatione domini nostri lesu Christi anno decec.Ixxxii., et 
Ottonis imperatoris augusti anno imperii xiii." et mense novembris, indictione 
xi. 1 Ego Petrus humilis episcopus et imperatorius missus interfui. + Sig- 
num manu suprascripti Teuduini comitis qui ibi fuit. + Ego Pado qui et 
Herizo vocor iudex ibi fui. + Ego Liuzo iudex ibi fui. + Ego Aldo iudex 
ibi fui. | 

Nach dem Drucke: Galletti Memorie di tre chiese di Rieti 91 ex Reg. Farfensi nr. 149. 
Schlechterer Abdruck bei Fatteschi 304. — Vgl. $ 10 n. 2; 451 n. 18; 548 n. 9. 


34. Im Gerichte des Pfalzgrafen und Grafen von Bergamo werden eine 
Tauschurkunde und eine Schenkungsurkunde als echt anerkannt und auf 
alle ihnen entgegenstehenden Ansprüche verzichtet, was durch Urtheil be- 
stätigt wird. In der Grafsch. Bergamo 988 Mai 26. | 

Dum in dei nomine in castro Monte Collere proprio Gandulfi, filii quon- 
dam Riprandi comiti, per eius data licencia in iudicio resideret Gislebertus 
comes palacii et comes uius comitatu Bergomensis iusticias faciendas ac de- 
liberandas, ad [essent cum eo] Lanfrancus item comes, Adelbertus, Antoninus, 
An[dreas], . . .. .. , Daibertus, Autecherius, Arnulfus, Ubertus, Aribertus, 


48 988 Mai 26. 


Walfredus, Iohaues, Rodingus qui et Roxo, item Iohaues et item Daibertus 
iudices sacri palacii, Arial[dus et] . . . . . notarii idem sacri palacii, Adam et 
Wilielmus iermanis de Serniano, Roglerius de Bariano, Odelricus de Belusco, 
2. », Ariprandus, Adelbertus vassalli Odelrici episcopus et reliqui plu- 
res. — Ibique eorum venerunt presencia predictus Odelricus episcopus sancte 
Cremonensis ecclesie et Garibaldus iudex eius et ipsius episcopio advocatus, 
et ostenserunt ibi cartulas duas, ubi continebatur in primo, quod est comuta- 
cionis cartula, [sicut ic subter legitur:] 

[Anno ab] incarnacione domini nostri lesu Christi nongentesimo octua- 
gesimo octavo, septimo kalendas iunii, indictione prima. Comutacio bone 
fidei nossitur esse contractum, ut vicem emeionis obtinead firmitateın eodem- 
que necxu oblicant contraentes. Placuit itaque bona convenit voluntate [inter 
Odelricus episcopus sancte] Cremonensis ecclesie, nec non et Gandulfus comes, 
filius quondam Riprandi itemque comes, et Ermengarda iugalibus, filia bone 
memorie Wiberti similiter comes, et item Riprandus seu item Wibertus ier- 
manis, filii ipsorum iugalium: que professa erat ipsa Ermengarda ex na- 
cione sua lege vivere Salicha, sed nunc per eundem vir suum [legem vivere 
videtur] Langobardorum, ipse namque Gandulfüs comes eam conius et mun- 
doalda seu filiis suis consenciente et subter confirmante; et iusta kapitulare 
domni imperatoris, in qua inter cetera continere videtur, ut sicut inulier cum 
viro suo abet potestatem res suas venundandum, [ita]! et donandum seu co- 
mutandunı,? [ideoque que supra] Ermengarda una cum noticia de propinquio- 
ribus parentibus suis, id sunt Ato filio suo, qui ipsa Ermengarda de anterior 
vir suum abet, et Gandulfus abiatico suo seu Giselbertus nepus suum, in eo- 
rum presencia vel testium certa fecit professione, quod nullam eam pateretur 
violenciam quempiam omine, nec ab ipso [iugale et] mundoaldo suo, nisi sta 
bona et spontanea voluutatem auc comutacio faciebat: ut in dei nomine 
debeant dare, sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim sibi unus 
alteri comutacionis nomine. In primis dedit ipse dominus Oldericus episcopus 
eorum Gandulfi et Ermengarde iugalibus [seu Riprandi] et Wiberti filii ipso- 
rum iugalibus in causa comutacionis nomine, oc est petia una de terra etc. ? — 
— Quidem et ad vicem recepit ipse dominus Odelricus episcopus ab eosdem 
Gandulfus comes et Ermengarda iugalibus seu Riprandus et Wibertus filii 
ipsorum iugalibus a parte ipsius episcopii sancte Cremonensis ecclesie melio- 
rata res, sicut [lex habet, et sunt]. .... una ex ipso sedimine cum puteo in- 
fra se abente et pecia una de vites etc.? — — Has denique iandictis casis et 
rebus sup[erius nominatis] cum accessionibus et ingressoras earum seu cum 
superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter supra mensura et correncias 
legitur, sibi unus alteri per as paginas comutationis nomine tradideruut. lu- 
super ipsa Ermeugarda per cultellum fistuci notatum, wantonem et wa[sonem 
terre seu ramum] arboris a parte iandicto episcopio de predictis rebus quidem 
a parte ipsius episcopii comutacionis nomine dedit, legitimam fecit tradit[io- 
nem]! et vestitura, et se exinde foris expulli, warpivit et absasito fecit, et a 
parte ipsius episcopio eis abendum relinquit, facientes exinde a presenti die 
[tam ipsi quamque] et subcessores vel eredes eorum legaliter proprietario no- 
mine, quicquid voluerint aut previderint sine omni uni alterius contradicione 
vel repeticione. Si quis vero, quod futurum esse non credebat, si ipsa Ermen- 
garda quod absit aut ullus de eredibus ac proeredibus suis seu quislibet opo- 
sita persona contra anc [cartulam] comutacionis ire quandoque tentaverint aut 
eam per covis genio infrangere quesierint, ut inferant a parte ipsi:is episcopio, 


988 Mai 26. 49 


aut contra quem exinde litem intullerint, multa quidem est pena auro obtimo 
uncias decem argenti ponderas viginti; et quod repetierint et vindicare non 
valeant, sed presens anc cartulam comutacionis dioturnis temporibus firma et 
stabilis permanead adque persistad inconvulsa cum stipulacione subnixa; et 
oblicaverunt se ipsi comutatores se ipsi suorumque subcessores vel eredes eo- 
rum predictis rebus, quod ab invicem comutacionis nomine tradiderunt, in in- 
tegrum ab omni omine defensare. Quidem et ut ordo legis depossit, et ad anc 
previdendam comaotacionem accesserunt super ipsis rebus ad previdendum idem 
Walpertus presbiter de ordine predicto episcopio sancte Cremonensis ecclesie, 
misso eidem domini Odelrici episcopus ab eo directo, una cum bonos omines 
extimatores, id sunt Giselbertus filius quondam Agistulfi et Aribertus filius 
quondam Radaldi seu item Aribertus filius bone memorie Adelgisi; quibus 
omnibus exstimantibus comparuit eorum, exstimaverunt, quod meliorata res 
susciperet ipse dominus Odelricus episcopus ab eosdem iugales et filiis eorum 
a parte iandictis sui episcopio, quam dare, et legibus comutacio ec fieri potuis- 
set. De quibus et pena inter se posuerunt, ut quis ex ipsis aut subcessores vel 
eredes eorum se de anc comutacionem removere quesierint, et non permanse- 
rint in ea omnia, qualiter superius legitur, vel si ab unumquemque omine pre- 


dictis rebus, quod ab invicem comutacionis nomine tradiderunt, non defensa-,. 
verint, componat pars parti fidem servandi pena dublum ipsis rebus, quod ab , 


invicem comutacionis nomine tradiderunt, sicut pro tempore fuerint melioratis 
aut valuerint sub extimacione in consimiles locas. Et bergamena cum atra- 
mentario de terra elevavi, Waldoni notarius sacri palacii tradidit et scribere 
rogavit; in qua subter confirmans testibusque obtulit roborandam. Unde due 
cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Actum in castro. Munte Col- 
lere. — Gandulfus subscripsi. Signum manus Ermengarde cometissa et 
Riprandi seu Wiberti, mater et filii, qui are cartulam comutacionis fieri roga- 
verunt, eorumque relecta est. Signum manibus suprascriptorum Atoni et 
Gandulfi seu Giselberti, qui eadem Ermengarda ienetrix et avia seu amita 
suorum interrogaverunt ut supra.  Walpertus presbiter missus fuit. Sig- 
num manibus suprascriptorum Giselberti et Ariberti seu item Ariberti, qui 
super ipsis rebus accesserunt et exstimaverunt ut supra. Signum manibus 
Adammi et Wilielmi iermanis legem viventes Salicha testes. ^ Antoninus 
iudex sacri palacii rogatus subscripsi. ^ Daibertus iudex sacri palacii rogatus 
subscripsi. Andreas iudex sacri palacii rogatus subscripsi. ^ Gerolimus 
iudex sacri palacii rogatus subscripsi. — Vulmanno rogatussubscripsi. ^ Ego 
qui supra Waldo notarius sacri palaci scriptor huius cartule comutacionis post 
tradita complevi et dedi. 

In alio namque monimine, quod est offertionis cartula, legebatur in eo: 

[Anno] ab incarnationis domini nostri Iesu Christi nogenteximo octua- 
geximo octavo, septimo kalendas iunii, indictione prima, episcopio sancte Cre- 
monensis ecclesie. Nos Gandulfus comes, filius bone memorie Riprandi 
itemque comes, et Ennengarda coınetissa, filia quondam Wiberti, iugalibus seu 
Riprandus [et Wibertus iermani] filii eorum iugalibus: qui professa sum 
ego ipsa Ermengarda cometissa ex nacione inea legem vivere Salicha, set nunc 
pro ipso viro meo legem vivere videor Langobardorum; ipse namque Gandul- 
fus comes iugalis et mundoaldo meo cui supra Ermengarde et ienitor noster 
[cui supra Riprandi et Wiberti] consenciente et subter confirmante; et iusta 
capitulare Langobardorum, in qua inter cetera continere videtur, ut sicut mu- 
lier cum viro suo abet potestatem res suas venundandum, ita et donandum; 

Ficker Forschungen. IV. 4 


50 988 Mai 26. 


ideoque ego que supra Ermengarda cometissa una cum noticia de propinquio- 
ribus parentibus [meis] que supra femine, id sunt Ato filio meo de anterior 
vir et Gandulfus abiatico meo seu Giselbertus nepoto meo, in eorum presencia 
vel testium certa facio professione, quod nullam me pati violenciam quempiam 
ominem, nec ab ipso iugale e£ mundowaldo meo, nisi mea bona et spontanea 
voluntate: offertores et donatores ipsius episcopii presens presentibus di- 
ximus, quisquis in sanctis ac in venerabilibus locis ex suis aliquit contullerit 
rebus, iusta auctoris vocem in hoc seculo centuplum accipiat, insuper et quod 
melius est vitam possidebit eternam. Ideoque nos qui supra Gandulfus et Er- 
mengarda iugalibus seu Riprandus et Wibertus iermanis donamus et offerimus 
a presenti die in eodem episcopio pro anime nostre ınercede, id sunt pecias 
quattuor de terra aratoria iuris nostris iugalibus et iermanis, quas abere 
visi sumus in loco et fundo, ubi dicitur Lagoscuro. Prima pecia de terra est 
per mensura iusta iuges quinque et perticas iugealis decem; coerit ei da mane 
via, da meridie et monte terra nostra iugalibus et iermanis, quam in nostram 
resservamus potestatem. Secunda pecia ibi prope est per mensura iusta iuges 
vigintiquinque, pertica una et tabulas decem et octo; coerit ei da duabus par- 
tibus vias et in aliquit terra ipsius episcopii, da tertia parte terra nostra, qui 
supra similiter in nostram reservamus potestatem. Tercia pecia de terra est 
per mensura iusta iuges duas et perticas iucealis duas; coerit ei da meridie 
terra ipsius episcopii, da sera vias. Quarta pecia de terra est per mensura 
iusta iuges quinque et perticas octo iucealis et tabulas decem et octo; coerit 
ei da meridie terra nostra, quam in nostram reservamus potestatem, da sera 
via; sibeque alii sunt ab omnia coerentes. Que autem suprascriptas pecias de 
terra iuris nostris in eodem loco et fundo ubi dicitur Lagoscuro superius dictas 
una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et inferio- 
ribus earum rerum, qualiter superius mensura et coerenciis legitur, in integrum 
ab ac die in eodem episcopio donamus et offerimus et per presentem cartulam 
offersionis ibidem abem" abendum confirmamus. Insuper ego que supra Ermen- 
garda parte ipsius episcopii exinde legitimam facio traditionem et vestituram 
per cultellum fistuci notatum, wantonem et wasonem terre seu ramum arboris, 
et me exinde foris expulli, warpivi et absasito feci, et parti ipsius episcopii 
eas abendum relinqui, faciendum exinde parti ipsius episcopii a presenti die 
proprietario nomine, quod voluerit, sine omni nostra et eredum nostrorum ac 
proeredumque mei cui supra Ermengarde contradictione vel repeticione. Si 
quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipsa Ermengarda quod absit 
aut ullus de eredibus ac pro eredibus meis seu quislibet oposita persona con- 
tra ano cartulam offersionis ire quandoque tentaverimus aut eam per covis 
ienium infrangere quesierimus, tunc inferamus ad illam partem, contra quam 
exinde litem intullerimus, multa quod est pena auro obtimo libras decem ar- 
genti ponderas viginti; et quod repetierimus et vindicare non valeamus, set 
presens anc cartulam offersionis dioturnis temporibus firma permanead que 
persistad inconvulsa cum stipulacione subnixa. Et ad nos qui supra Gandulfus 
et Ermengarda iugalibus seu Riprandus et Wibertus iermanis nostrisque ere- 
dibus parti ipsius episcopii suprascriptas pecias de terra, qualiter superius 
legitur, in integrum ab omni homine sint defensatas; quot si defendere non 
potuerimus aut si parti ipsius episcopii exinde aliquit per covis ienium sub- 
traere quesierimus, tunc in dublum easdem pecias de terra parti ipsius epis- 
copii restituamus, sicut pro tempore fuerint melioratas aut valuerint sub exti- 
macione in eodem loco. Et bergamena cum atramentario de terra elevavimus, 


988 Mai 26. 51 


hanc paginam Sigefredi notarius sacri palacii tradimus et scribere rogavimus, 
in qua subter confirmamus testibusque obtulimus roborandam. Unde due car- 
tule offersionis uno tinore scripte sunt. Actum in castro Munte Collere. Feli- 
citer. Signum manibus Ermengarde et Riprandi seu Wiberti mater et filiis, 
qui hanc cartulam offersionis fieri rogaverunt, et eorum relecta est. Gan- 
dulfus subscripsi. Signum manibus suprascriptorum Atoni et Gandulfi seu 
Giselberti, qui eadem Ermengarda ienetrix et avia seu dmita eorum interro- 
gaverunt ut supra. Signum manibus Adam et Wilielmi iermanis ambo le- 
gem viventes Salicha testes. ^ Antoninus iudex sacri palacii rogatus sub- 
scripsi. Andreas iudex sacri palacii rogatus subscripsi. ^ Autecherius iudex 
sacri palacii rogatus subscripsi. ^— Árnulfusiudexrogatus subscripsi. ^ Über- 
tusiudex rogatus subscripsi. Ego qui supra Sigefredus notarius sacri palacii 
scriptor huius cartule offersionis per data licencia Gisleberti comitis palacii 
post tradite complevi et dedi. 

Cartulas ipsas ostensas et ab ordine lectas interrogati sunt ipsi Odelricus 
episcopus et Garibaldus avocatus, per quot cartulas ipsas ibi ostenderent. Qui 
dixerunt: ,Vere ideo cartulas suprascriptas ic vestri ostensimus presencia, ut 
ne silentes apareant, et nunc rebus illis, que esse videntur in locas et fundas 
Squadredo, et ubi a capella dicitur Brisianore, ubi Tosini dicitur, et in loco 
ubi Lagoscuro [dicitur, que] per suprascriptas cartulas parti ipsius episcopii 
datis fuerunt, a parte eiusdem episcopii abemus et detinemus proprietatem 
iusta suprascriptas cartulas; et si quislibet omo adversus nos exinde aliquid 
dicere vult, parati sumus cum [eo] exinde in racione standum et legitime finien- 
dum; et quod plus est querimus, ut dicant suprascripti predictus Gandulfus et 
Ermengarda iugalibus seu Riprandus et Wibertus iermanis filii eorum, qui ic 
ad presens sunt, si cartulas suprascriptas, quas ic ostensimus bona et veraces 
'sunt, aut si ipsi eas fleri rogaverunt et firmaverunt, vel si parti ipsius epis- 
copii iandictis rebus contradicere aut subtraere volunt, aut si propriis eiusdem 
episcopii esse debent iusta suprascriptas cartulas an non.* Cum ipsi Odelricus 
episcopus et Garibaldus advocatus taliter retulisent, ad ec responderunt ipsi 
Gandulfus et Ermengarda iugalibus seu Riprandus et Wibertus iermanis, con- 
senciente ipse Gandulfus eidem conius et mundoalde sue et eorum Riprandi 
seu Wiberti filiis suis, omnes dixerunt et professi sunt: ,Vere cartulas ipsas, 
quas vos Odelricus episcopus et Garibaldus tuo et ipsius episcopii advocatus 
ic ostendistis, bonas et veraces sunt, et nos omnes eas fieri rogavimus et ma- 
nus nostras proprias firmavimus et predictis rebus, quas parti ipsius episcopii 
per ipsas cartulas dedimus in easdem locas et fundas Squadredo, et ubi a ca- 
pella dicitur Brisianore, ubi Tosini dicitur, et in loco ubi Lagoscuro nominatur, 
vobis nec parti ipsius episcopii non contradicimus, nec contradicere querimus, 
quia cum lege non possumus; eo quod propriis ipsius episcopii sunt et esse 
debent ex lege iusta ipsas cartulas; e& nobis ad abendum nec requirendum 
nichil pertinent, nec pertinere debent cum lege, pro eo quod exinde nullam 
firmitatem, nec scripcionem nullamque racione abemus, nec abere possuinus, 
per quam parti ipsius episcopii ipsis contradicere possamus; set ut diximus, 
propriis ipsius episcopii sunt et esse debent cum lege iusta easdem cartulas.‘ 
Et taliter se ipsa Ermengarda exinde adwarpivit et parti ipsius episcopii eis 
abendum relinquit; et oblicaverunt se ipsi Gandulfus et Ermengarda iugalibus 
seu Riprandus et Wibertus iermanis, ut si unquam in tempore ipsi aut eorum 
eredibus adversus parti ipsius episcopii de prefatis rebus omnibus, quas per 
easdem cartulas parti ipsius episcopii dedere, agere aut causare vel removere 

a“ 


59 988 Mai 26. 


presumpserint, tam per se ipse ipsi, quamque eorum samitantes personas, aut 
si aparuerit ullum datum aut factum vel colibet scriptum, quod i ipsi exinde in 
aliam partem fecissent et claruerit, ut tunc componant ipsis iugalibus et ier- 
manis suorumque eredibus parti ipsius episcopii pena argentum libras quin- 
quaginta, insuper rebus ipsis omnibus in dublum. His actis et manifestacio ut 
supra facta, rectum eorum iudici et auditoribus paruit esse et iudicaverunt, ut 
iusta eorum altercapcione et eorum iugalibus et iermanis professione et mani- 
festacione, ut, ipsi Odelricus episcopus et Garibaldus advocatus iam fatis rebus 
omnibus, quas per easdem cartulas parti ipsius episcopii datis fuerunt, a parte 
eiusdem episcopii proprietatem abere et detinere deberent iusta ipsas cartulas; 
et ipsi iugalibus et iermanis manerent exinde taciti et contenti. Et finita est 
causa. Et ano noticia pro securitate parti Ipsius episcopii fieri admonue- 
rünt. Quidem et ego Sigefredus notarius sacri palacii ex iussione supra- 
scripto Gisleberti comiti palacii et iudicum admonicionem scripsi, hanno ab 
incarnacionis domini nostri [esu Christi nogentesimo octuagesimo octavo, sep- 
timo kalendas iunii, indictione prima. S. Gislebertus comes palacii sub- 
scripsi. — S. Antoninus iudex sacri palacii interfui, rogatus subscripsi. 9. 
Andreas iudex sacri palacii interfui. ^ S. Ubertus iudex sacri palacii inter- 
foit. S. Autecherius iudex sacri palacii interfui. — S. Arnulfus iudex sacri 
palacii interfuit. — S. Walfredns iudex sacri palacii interfui. 8. Aribertus 
index sacri palacii interfuit. 


Naeh Abschr. des Orig. im Staatsarchive zu Mailand. — 1 Keine Lücke in der Ab- 
schrift. — * Die Lücke kann nicht mehr enthalten haben, als das Erg&nzte, so dass die 
Stelle aus dem Kapitular vollständig sein dürfte. — * Es folgt die ziemlich ausgedehnte und 
vielfach unleserliche Angabe der vertauschten Grundstücke. — Vgl $ 1 Nachtr. zu n. 6; 
13. Ueber die Stellen aus dem Kapitular vgl. Sitzungsber. 67, 67 ff. 


35. Saraccus adoptirt den Johannes unter angegebenen Bedingungen und 
verspricht ihm seine Tochter zur Frau. Im Salernitanischen 988 Juli. 


In nomine domini. Quinto anno principatus domini nostri Iohanni gloriosi 
prindpis, mense iulius, prima indictione. — Ideoque ego "Faraccu filius quon- 
dam Stefani de locum Paternu, actum Apus monte, de sicut mihi congruum 
est, affiliavit mihi Iohannes filius Sassi Magelchise in omnibus rebus substan- 
tiis meis stavilis et niovilis, sicut filium meum masculinum. Et ideo ego supe- 
rius Saraccus bona mea bolunptate ante subscripti testes per anc cartula do- 
navit et tradidi tibi predicto Iohanni talem sortionem de omnibus rebus sub- 
stantiis meis stavilis et movilis, quale et unum de filiis meis legitimi masculini 
de rebus mea tollere et habere debuerit, idest de casis, quam ét intrinsecus 
casis, territorie, curtes, ortalis, arbusta, castanieta, inseteta, quercieta, campis 
et silvis, pratis, pascuis et aquis, in montibus quam et in planis, cum finis et 
vioe de viia suis et cum omnia infra se habentibus inclita sortionem tibi qui 
supra lohanni donavit et tradidi. Etepro confirmanda et staviliscenda hanc 
mea donatione nunc à presentis recepi a te qui supra Iohannes iusta legem 
launegild camiso unum. Et imputavit mihi ipsum tuum bonum servitium, quem 
mihi facere promisisti tu et uXor tu& cuntis omnibus diebus vite mee, sequen- 
ter meum continent brebem; et in unum resideamus et abitemus et lavoremus 
et ad una mensa vivamus, sicut bonus filius cum patre suo, et omnia, quem 
neoesse fuerit, sibe de casa, sibe de campu, de communiter illos faciamus, sicut 
inter nobis convenit, in omnem deliverationem. Finitaque vero mea donatione 
per susceptum launegild ea ratione, ut a nunc die presenti et perpetuis tem- 
poribus tu qui supra Iohannes quam et tuis heredibus predicta mea, donatione, 


988 Juli. 53 


ut superius legitur, in omnibus securiter et firmiter eos habere et possidere 
valeatis, et post meum obitum faciatis exinde omnia, quod volueritis. Ex qua 
promisi et guadiam tibi qui supra Iohanni dedit et mediatorem tibi posuit Pe- 
trus nepotem meum filius Ciceri tali ratione, ut demus tibi legitimam uxore 
puella filia mea nomine Bona. Et per eadem guadiam obligo me qui supra Sa- 
raccu et meis filiis et heredibus, tibi qui supra Iohanni, quam et ad tuis ere- 
dibus predicta inea donatione, ut superius legitur, ab omnes homines antistare 
et defensare promittimus; quod si minime potuerimus eos vobis defensare, vel 
si nos ipsis forsitans per quolivet ingenium donationem istam, quam prelegitur, 
removere aut retornare quesierimus, tunc ante omnia questio et causatio no- 
stra sit exinde tacita et vacua et inanis, et secundum Edieti capitulo, qualiter 
de donatione continent pagine de donum et launegild susceptum, nos vobis 
adimpleamus iustitia; insuper ad compositionem siamus nos vobis obligati ad 
componendum per ipsa eadem guadia viginti aurei solidi Constantini. De col- 
ludio autem secundum legem nos vobis iuremus per dei misteria. Et per ipsa 
guadia demus tibi de legitima uxore predicta Bona filia mea. Iterum et si tu 
qui supra lohannes vel tuis heredibus absque heredes defuncti fueritis, nos 
autem vel nostris heredibus demus pro vestre salutis hanime astante hominem 
illum, cui per vos iudicatum aut iniudicatum vel in manum commissum fuerit, 
sex aurei tari, et faciamus pro vestre salutis hanime septima et trentuale; et 
predicta nostra donatione, quod est affiliatione, in integrum redeant ad nostra 
vel de nostris heredibus potestatem. Et si nutu dei eredes habueritis, et vos 
et vestris heredibus illos securiter et firmiter abeatis, sicut superius legitur. 
Quam te Guisonem notarium scribererogavi. Actum Ápus monte. X Ego 
Mirandu. + Ego Teofri. + Ego Suppo. 

Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Langobardorum CXXIV aus dem 
Archive von La Cava. — Vgl. Nachtr. zu $ 257. 


36. Im Gerichte des Vicecomes der Sabina wird unter Leitung und auf 
Urtheil eines Judex eine Klage des Klosters Farfa gegen Genannte, welche 
die versprochene Beweisurkunde nicht vorlegen und eine wegen Gewaltthat 
zuerkannte Strafsumme nicht zahlen können, durch Verzicht auf den Streit- 
gegenstand erledigt. In der Sabina 994 Aug. 


In nomine domini dei salvatoris nostri Iesu Christi. Temporibus d. Io- 
hannis xv. papae et viri venerabilis Benedicti episcopi s. sedis eoclesiae Sabi- 
nensis et Crescentü incliti comitis rectorisque territorii Sabinensis, mense au- 
gusti, per indictionem vii. ^ Breve recordationis seu notitiam iudicatus facio 
ego lobo notarius de territorio Sabinensi per iussionem Benedicti vicecomitis 
d. Crescentii et per iussionem Franconis iudicis de Civitate Castellana et Roc- 
cionis iudicis. Et ibidem fuerunt boni homines Octavianus fil. q. Ioseph, Siche- 
fredus, Benedictus et Guinizo germani et Herizo diaconus et Burellus fil. eius, 
Inghezo fil. Lotharii, Hildeprandus et Leo Marchisani, Sinteramus, Roocio 
Legoniae, Dominicus, Sabinus de Arcibus, Franco Leonis presbyteris, Adal- 
bertus fil. Ursi diaconi, Iohannes, Blancus, Homarius, Domnellus, Castella- 
nus. In istorum omnium praesentiam venit Hubertus iudex cum Alberico 
diacono atque praeposito venerabilis monasterii sanctae dei genitricis Mariae 
et reclamavit super Benedictum diaconum et super Saxone et Grimaldo pres- 
byteris et Hildeprando et Benedicto et Bono filiis supradicti Benedicti diaconi. 
Et dicit Hubertus advocatus praedicti monasterii: ,Domni, facite nobis legem 
de Benedicto diacono, qui tenet. terram et vineam de monasterio s. Mariae inter 


54 994 Ang. . 


Pharpham et Currensem, et possidet eam nescio quali ordine.* Et respondit 
Benedictus dicens: ,De ipsa terra et vinea, quas tu dicis, ego scriptum tertii 
generis habui & ss. monasterio et a Campone abbate et ab Adam abbate et a 
Iohanne abbate.' Tunc iudicavit ss. Franco iudex et dixit: ‚Da guadiam, ut 
adducas ipsa munimina in nostram praesentiam et facias legem ad ipsum ss. 
advocatum, unde ille te quaerit.* Et misit terminum usque ad diem alium ad 
horam nonam, et si ipsa munimina non adduxisset, quae ille se dicebat habere 
de ipsis rebus ss. monasterii, quae sunt inter Pharpham et Currisem.! Et de- 
dit guadiam sd. Benedictus diaconus cum advocato suo, sicut iudicavit ss. iu- 
dex, et misit fideiussorem et obligavit se, si ipsa munimina non adduxisset ab 
ipsa hora, sicut superius scriptum est, amitteret ipsas res et insuper componat 
libras xv. Post haec venit ipsa suprascripta hora nona idem advocatus 
cum Iohanne abbate et cum praeposito, et fuit. praeparatus videre ipsa muni- 
mina, sicut superius scriptum est. Et ille noluit demonstrare. Tunc quesivit 
ss. Hubertus ipsum ss. diaconum, quod inter hos et illos homines, quos ipse 
conduxerat, venerit per fortiam et virtutem super unum casalem ss. monasterii 
et fecerit ibi plagam et feritam ad hominem ss. abbatis et violentiam in ipso 
casale; et ipse casalis erat valens:libras xl. Tunc interrogavit ss. iudex, quid 
de illa causa diceret. Tunc respondit ss. diaconus cum advocato suo: ,Ego de 
ista causa legem non audeo facere.* Deinde ss. Hubertus iudicem fecit ibi? 
testimonium, Et iudicavit ss. Franco iudex, quod lex Romana iubet, ut ipsum 
ss. casalem in quadruplum restituat cum ipsis frugibus eiusdem casalis in ss. 
monasterio. Tunc respondit ss. diaconus et dixit: ,Domini istam compositio- 
nem non habeo, unde faciam.‘ Et fecit venire ipsum ss. diaconum et filios eius; 
et apprehenderunt fustem et refutaverunt ipsi ss. infantuli cum tutore illorum 
ss. Francone iudice omnem ipsam terram et vineam, quas ss. Benedictus dia- 
conus et ipsi infantuli ad suum opus contendebant per scriptum tertii generis 
infra Pharpham et Corrisem; et miserunt se in obligationem et haeredes suos 
ad eundem abbatem et monasterium de ipsa terra [et dixerunt: ,Si unquam 
de i ipsa terra]? quam nos ibidem refutavimus, causare vel litigare voluerimus 
per scriptum tertii generis, vel seu per qualecunque argumentum ab ipso mo- 
nasterio suptrahere voluerimus extra voluntatem ss. abbatis vel successorum 
eius, tunc componamus nos 88. Benedictus et ss. germani in ss. monasterio de 
auro purissimo libras x., quia sic diffinitum estin praesentia ss. hominum. 

+ Benedictus vicecomes in hoc iudicatu manum misi. — P. Ego Herizo missus 
domnicus ibi füi._ + Octavianus ibi fui. + Sichefredus ibi fui. + Bene- 
dictus ibi fui. + Guinezo ibi fui. + Borrellus ibi fui. + Hildeprandus 
ibi fu. + Benedictus ibi fui. + Sinteramus ibi fui. + Roccio ibi fui. 

+ Franco ibi fui. — t Ego Iobo notarius complevi et finivi. 


Nach dem Drucke: Fatteschi Memorie dei duchi di Spoleto 350 ex Reg. Farf. nr. 442. 
— 1 Es scheint etwas zu fehlen. — * Dr. tdi. — * Im Dr. keine Lücke; doch muss Aehn- 
liches ausgefallen sein. — Vgl. $ 469 n. 18; $ 565 n. 4. 


37. Im Gerichte des Herzog und Königsboten Otto wird nach bezüglicher 
Aufforderung vom Grafen Otto das Eigenthumarecht des Klosters Cielo 
d' Oro an genanntem Gute unter Strafverpflichtung anerkannt und das 
durch Urtheil bestätigt. Pavia 996 April 17. 

Dum in dei nomine civitate Papia, in palatio donni regis in caminata 
dormitoria ipsius palatii, ubi Otto dux et missus donni item Ottoni regis in 
iudicio residebat singulorum ominum iustitia faciendum ac deliberandum, rese- 


- 996 April 17. 55 


dentibus cum eo Landulfus archiepiscopus sancte Mediolenensis ecclesie, Adel- 
bertus episcopus sancte Brisiensis ecclesie, Widraldus item episcopus sancte 
"Transborgensis ecclesie, Raidulfus, Gerolimus, Fulbertus, Iohannes qui et 
Albericus, Ádelbertus qui et Reinzo, et item Adelbertus iudices sacri palatii, 
et reliqui plures. — Ibique orum veniens presentia Azo aba monasterio sancti 
Petri qui dicitur Celo aureo, una cum ittem Albericus iudex filius bone me- 
morie ittem Fulberti iudici avocato suo, nec non ex alia parte Odo comes filius 
bone memorie Ardoini ittemque marchio. Et retulerunt ipsi Azo aba et Albe- 
ricus iudex avocatto suo et ipsius monasterio sancti Petri: ‚Abemus et deti- 
nemus à parte ipsius monasterii sancti Petri proprietatem cortem unam do- 
minicauttilem cum castro et capella inibi constructis iuris ipsius monasterio, 
quibus esse videntur in loco et fundo Paoni, cum casis masariciis et omnibus 
rebus, servis et ancillis, aldiones et aldianas, molendinis et piscationibus ad 
ipsam cortem pertinentibus; et est eadem cortem dominicauttilem cum castro 
et capella inibi constructis, cum omnibus rebus at se pertinentibus pro men- 
sura iusta inter areis de ipso castro et capella et sediminibus, cum areis ubivis 
esestant, seu tam risarabelis et herbis et pratis, quam silvis cum areis suarum, 
iuges quingenti; et si quislibet homo atversus nos exinde aliquit dicere vult, 
parati sumus cum eo exinde in ratione standum et legitime finiendum; et quod 
plus est, querimus, ut dicat iste Odo comes, qui ic a presens est, sit" nobis 
aut pars ipsius monasterii sancti Petri eadem cortem domnicautilem cum ca- 
stro et capella inibi constructis, cum casis masariciis et omnibus rebus, servis 
et ancillis, aldiones et aldianas, molendinis et piscationibus at eadem cortem 
pertinentibus, sicut nos denominatum abemus, contradicere aut subtraere que- 
ret, aut si propria ipsius monasterio sancti Petri est aut esse debet cum legem 
a non.‘ Cum ipse Ázo aba cum eumdem Albericus iudex eius et ipsius mona- 
sterio avocatus taliter retulissent, at ec respondens ipse Odo comes disit et 
professus est: ,Vere eadem cortem dominicautilem cum castro et capella inibi 
constructis, cum casis massariciis et omnibus rebus, servis et ancillis, aldiones 
et aldianas, molendinis et piscationibus at eadem cortem pertinentibus, propria 
ipsius monasterio sancti Petri est et esse debet cum legem, et mihi at aben- 
dum nec requirendum nihil pertinet nec pertinere debet cum legem pro eo, 
quod exinde nullum scriptum, nullam firmitatem, nullamque rationem exinde 
non abeo, nec abere posum, per quam pars ipsius monasterii in eadem cortem, 
sicut vos denominatum abetis, contradicere aut subtraere posum; set ut disi 
propria ipsius monasterio est et esse debet cum legem.‘ Ettaliter se ipse Odo 
aversus eumdem Azo aba et Albericus eius avocatus awarpivit et apsoxito 
fecit, et oblicavit se ipse Odo comes, ut si unquam in tempore ipse suique 
filiis, filiabus vel eredes, aut eorum sumittantes personas adversus eumdem 
Azo aba suique sucesores, aut aversus pars ipsius monasterio, aut cui pars 
ipsius monasterio dederit eadem cortem domnicotilem cum omnibus rebus at 
se pertinentibus agere aut causare vel removere presumserint, et taciti exinde 
omni tempore non permanserint, aut si aparuerit ulum suorum datum aut fac- 
tum vel colibet scriptum, quod ipsi exinde in aliam partem fecisent et cla- 
ruerit, tunc oblicavit componere ipse Odo comis suique filiis, filiabus vel ere- 
dibus eidem Azoni aba suique sucesores, aut cui ipsi dederint eadem cortem 
domnicautilem cum rebus at se pertinentibus, pena stipulacionis nomine, quod 
est multo" auro optimo libras centum, insuper ipsam cortem domnicautilem in 
dublum. Is attis et manifestatio ut supra facta, rectum eorum iudicum et au- 
ditoribus paruit esse," iudicaverunt, ut iusta eorum altereaptionem et eidem 


56 996 April 17. 


Odoni professione et manifestatione, ut ipse donnus Ázo aba a parte ipsius 
monasterio predictam cortem domnicautilem cum predictis casis masariciis et 
omnibus rebus, servis et ancillis ad ipsam cortem pertinentibus proprietatem 
abere et detinere deberet, et ipse Odo maneret exinde omni tempore tacitus 
et contentus. Et finita est causa. Et anc notitiam pro securitate eidem Azoni 
aba fieri amanuerunt. Quidem et ego Geronimus notarius sacri palatii ex 
iunsione suprascripti dux et missus et iudicum amonitione scripsi, anno tercio 
Ottoni regi deo propicio ic in Italia primo, quintodecimo kal. madii, indictione 
nona. + Otto dux et missus ss. S. Staldulfus iudex sacri palacii inter- 
fü. ^ S. Gerolimus iudex sacri palatii interfuit. ^ S. Albericus iudex sacri 
palatii interfuit. ^ Ioannes iudes sacri palatii interfui. ^ S. Fulbertus iudex 
sacri palatii interfui. ^ Adelbertus iudex sacri palatii interfui. ^— Adelbertus 
iudex sacri palatii interfui. ) 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Pietro in Cielo d'Oro. — Vgl. 
6 13; 274 n. 12; 450 n. 2. 


38. Im Gerichte des Königsboten und Diakon Cesso werden dem Bischofe 
von Cremona nach Geständniss der Aufgeforderten durch. Urtheil die be- 
anspruohten Rechte zuerkannt. Oremona 998 Oct. 


Dum in dei nomine civitate Cremona in domo ipsius civitatis in laubia 
maiore ipsius domus, per datam licentiam domni Odelrici episcopi eiusdem 
sancte Cremonensis ecclesie, in iuditio residebat domnus Cesso, diaconus et 
missus domni Ottonis imperatoris, singulorum omnium iustitias faciendas ac 
deliberandas, residentibus cum eo Eribertus cancellarius eiusdem domni im- 
peratoris, Autecherius, Bezo qui et Petrus, et Rozo, Iohannes, Andreas, Ri- 
baldus, et reliqui plures. — Ibique venerunt presentia ipse domnus Odelricus 
episcopus et Lanfrancus eius advocatus, retulerunt: ,Habemus et detinemus 
parte ipsius episcopii proprietatem fluvio Padi da caput fluvio Addua usque in 
Vulpariolo, seu ripa iuxta ipsum fluvium non longe a suprascripta civitate 
Cremona, ubi in ipsa ripa antiquo mercato esse videtur cum teloneo et cura- 
tura seu ripaticum de ipsa ripa, tam de navibus et de omnibus aliis negotiis, 
seu molitura de omnibus molendinis, qui in ipso fluvio Padi esse videntur; a 
parte ipsius episcopii unusquisque annus data et collecta fiunt, et sicut actenus 
fuit, per unumquemque molendinum granum modia quinque, et per unamquam- 
que nave salis orales quattuor, seu et de aliis consuetudinis vel rectitudo ec- 
clesiarum, que ad ipsum episcopium pertinet vel pertinere debet. Si ullus homo 
versus nos seu pars ipsius episcopii aliquid dicere vult, parati sumus cum eo 
ad rationem standum et exinde legitime finiendum; et quod plus est, querimus 
ut dicant infrascripti Adelbertus et Iohannes germáni de Tilio, Lampertus, 
magister Garivertus, Petrus et Leo item germani, Iohannes, Lanzoni, et reliqui 
plures, qui hic presentes sunt, si iam dictus fluvius Padi a capite fluvii Addue 
usque in Vulpariolo, seu ipsa ripa cum teloneo et ripaticum curatura, tam de 
navis et de omnibus aliis negotiis, seu ınolitura de omnibus molendinis, qui in 
ipso fluvio Padi esse videntur, a parte ipsius episcopii unusquisque annus data 
et collecta fiunt, et sicut actenus fuit, per unumquemque molendinum granum 
modia quinque, et per unamquamque navem salis orales quattuor, seu et de 
aliis consuetudinibus vel rectitudo ecclesiarum, que ad ipsum episcopium per- 
tinet vel pertinere debet, si proprium ipsius episcopii debet esse cum lege, aut 
si nobis seu parti ipsius episcopi contradicere aut subtrahere querant, an non.‘ 
Cum ipse domnus Odelricus episcopus et Lanfrancus eius advocatus taliter 


998 Oet. 57 


retulissent, ad hec responderunt ipsi Adelbertus, Iohannes, Lampertus, Gari- 
vertus, Petrus, Leo, Gotfredus, Ildeprandus et reliqui plures, et dixerunt et 
professi sunt: ‚Vere iam dictus fluvius Padi a capite fluvii Addue usque ad 
Vulpariolum, seu iam dicta ripa cum teloneo et ripaticum curatura, tam de 
navibus et de omnibus aliis negotiis, seu molitura de omnibus molendinis, qui 
in ipso fluvio Padi esse videntur, a parte ipsius episcopii unusquisque annus 
data et collecta fiunt, et sicut actenus fuit, per unumquemque molendinum 
granum modia quinque, et per unamquamque navem salis orales quattuor, seu 
et de aliis consuetudinibus vel rectitudine ecclesiarum, que ad ipsum episco- 
pium pertinet vel pertinere debet, proprii ipsius episcopii sunt et esse debent 
cum lege; et nobis vobis nec pars ipsius episcopii ad habendum nec requiren- 
dum nichil pertinet, nec pertinere debet cum lege, pro eo quod nullam habe- 
mus scriptionem nec firmitatem, per quam vobis nec pars ipsius episcopii 
contradicere aut subtrahere possimus.* Et sposponderunt se ipsi Adelbertus, 
Iohannes, Lampertus, Garivertus, Petrus, Leo, Gotfredus, Ildeprandus et re- 
liqui plures, et dixerunt, ut si unquam in tempore ipsi aut suorum filii vel 
heredibus seu eorum sumitantis personis de iam dicto fluvio Padi a capite 
suprascripti fluvii Addue usque ad Vulpariolo cum suprascripta ripa, teloneo 
et ripaticum Curatura, tam de navibus et de omnibus aliis negotiis, seu moli- 
tura de omnibus molendinis, qui in ipso fluvio Padi esse videntur, a parte 
ipsius episcopii unusquisque annus data et collecta fiunt, et sicut actenus fuit, 
per unumquemque molendinum granum modia quinque, et per unamquamque 
navem salis orales quattuor, seu et de aliis consuetudinibus vel rectitudo ec- 
clesiarum, que ad ipsum episcopium pertinet vel pertinere debet, agere vel 
causare presumpserint, et omni tempore exinde taciti et contenti non permap- 
serint, vel si apparuerit ullum datum aut factum vel quodlibet scriptum, qu. ! 
exinde in aliam partem fecissent, et claruerit, tunc componant omnia, sicut 
supra legitur, et quicquid inde quesierint aut minuere voluerint ipse domnus 
Odelricus episcopus suisque successoribus in duplum, et insuper pena argenti 
denariorum bonorum libras mille. Hic actis et manifestatio ut supra facta, 
rectum iuditium! ipsis auditoribus paruit esse et iudicaverunt, ut iuxta eorum 
altercationem et suprascriptorum Ádelberti, Iohannis, Lamperti, Gariverti, 
Petri, Leonis, Gotfredi, Ildeprandi et reliquorum plurium professione et mani- - 
festatione. ipse domnus Odelricus episcopus et Lanfrancus eius advocatus a 
parte ipsius episcopii iam dictus fluvius Padi a capite Abdue usque ad Vul- 
pariolum et omnia, sicut supra legitur, pars ipsius episcopii habeat et teneat 
proprietatem; et iam dicti Adelbertus, Iohannes, Lampertus, Garivertus, Pe- 
trus, Leo, Gotfredus, Ildeprandus et reliqui plures omni tempore maneant ta- 
citi et contenti. Et eo modo finita est causa. Et hanc notitiam pro securitate 
eiusdem domni Odelrici episcopi suorumque successorum seu partis ipsius epis- 
copii fieri ammonuerunt. Quidem et ego Dominicus notarius ex iussione 
suprascripti missi et iudicum ammonitione scripsi, anno imperii ipsius domni 
Ottonis tertii imperatoris augusti tertio, de mense octobri, indictione duode- 
cima. Cesso gloriosissimi Ottonis Romanorum imperatoris missus atque 
diaconus subscripsi. — S. Autecherius iudex sacri palatii interfui. ^ S. Pe- 
trus iudex sacri palatii interfui. ^ S. Radaldus iudex sacri palatii inter- 
fu. ^ Ego Gyrardus notarius huius exemplar vidi et hoc scripsi et sub- 
Scripsi. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Codex Sicardianus p. 71 zu Cremona, — Vgl. Antiq. 
Italiae 2, 29 einen Theil einer Urkunde, welche mir gleichfalls in vollständiger Abschrift 


58 998 Oet. 


aus dem Cod. Sicardianus vorliegt, und welche mit Ausnahme der Namen durchaus mit der 
obigen übereinstimmt. — ! Wohl durch einen der Abschreiber geändert; in der andern Ur- 
kunde heisst es nach der gewöhnlichen Formel rectum eorum iudicum et auditoribus. — 
Vgl. $ 13; 224 n. 15; 450 n. 5. 


39. Im Gerichte des Königsboten und Diakon Cesso werden dem Bischofe 
von Cremona nach Gestündniss der Aufgeforderten durch Urtheil die be- 
" anapruchten Grundstücke und Rechte zuerkannt. Genivolta in der Graf- 
schaft Bergamo 998 Nov. 


Dum in dei nomine comitatu Bergomense, castro Iovenalta, in sala ma- 
iore ipsius castri, que castrum ipsum cum omnia sua pertinentia pertinere vi- 
dentur” "regimine et potestatem episcopio sancte Cremonensis ecclesie, 
per datam licentiam domni Odelrici episcopi ipsius episcopio sancte Cremo- 
nensis ecclesie in iuditio resideret domnus Cesso, gratia dei diaconus et missus 
domni Ottoni imperatoris, singulorum omnium iustitias faciendas ac deliberan- 
das, resedentibus cum eo Leo qui et Bezo, Autecherius, Adam qui et Arde- 
radus, Radaldus, et item Radaldus, et Tagimpaldus, et reliqui plures. — Ibi- 
que eorum venerunt presentia ipse domnus Odelricus episcopus et Adelelmus 
eius et ipsius episcopii advocatus, retulerunt: ,Habemus et detinemus a parte 
ipsius episcopio proprietatem pecias quinque de terras, quibus esse videntur 
in vico et fundo, qui dicitur Crota. Prima petia terra cum castro uno cum to- 
nimine et fossatos circumdato seu cum capella, que est consecrata in honore 
sancti Ámbrosii, atque sediminas et vineis seu molendinis atque silvis et gerbis 
super se habente, et ex parte prativa, et ex parte aratoria; que est ipsa petia 
terra per mensura iusta iugies centum sexaginta et sex; coheret ei ab ipsa 
petia de terra da mane et monte terra ipsius episcopio, da meridie similiter et 
in aliquid percurrit fluvio Addua, da sera item fluvio Addua etin aliquid terra 
ipsius episcopio. Secunda petia terra, que est aratoria, ibi prope, est per men- 
sura iuges quinquaginta quattuor et dimidia; coheret ei da tres partes ipsius 
episcopio. Tertia petia terra, que est aratoria, locus qui dicitur Valsurda, est 
per mensura iusta iuges decem; coheret ei da tres partes ipsius episcopio. 
Quarta petia terra similiter aratoria, locus qui dicitur Vallaringo, est per 
mensura iusta iugies viginti; coheret ei da tres partes ipsius episcopio. Quinta 
petia terra, que est mosa et caneto, locus qui dicitur Botola, est per mensura 
iugies Xv.; coheret ei similiter da ex omni parte ipsius episcopio.‘ Et ita re- 
tulerunt ipsi domnus Odelricus episcopus et Adelelmus eius et ipsius episcopio 
avocatus: ,Similiter habemus et detinemus a parte ipsius episcopio proprieta- 
tem fluvio Addua, da locus qui dicitur Tincaria usque ad capud Addua, cum 
ripis et piscationibus. Si ullus homo versus nos seu pars ipsius episcopio ali- 
quid dicere vult, parati sumus cum eo exinde ad rationem standum et legip- 
time faciendum; et quod plus est querimus, ut dicant "suprascripti Odelricus et 
Berta iugalibus, seu Maginfredus subdiaconus, quod ipse Odelricus genitor 
ipsius Maginfredi estitit eius avocatus, seu Sichefredus, Rogerius et item Odel- 
ricus germani, filiis ipsorum iugalibus, et Alcherius nepos eorum germani, qui- 
bus ad presens sunt, si [suprascriptas] petias terras, sicut supra legitur, seu 
iam dicto fluvio Addua, quas hic denominavimus, si propriis ipsius episcopii 
sunt et esse debent cum lege, aut si nobis vel pars ipsius episcopio contra- 
dicere aut subtrahere querant, an non.* Cum ipsi domnus Odelricus episcopus 
et Adelelmus eius ac ipsius episcopio avocatus taliter retulissent, et ad hec 
responderunt predicti Odelricus et Berta iugalibus, seu Maginfredus subdia- 
conus, Sichefredus, Rogerius et item Odelricus germani, atque Albericus, di- 


= -——— —-- 


998 Nor. 59 


xerunt et professi sunt, ipsa Berta seu predicti germani una cum Albericus 
nepos eorum per consensum et largitatem ipsius Odelrici vir et genitor seu 
avio eorum et advocatus ipsius Maginfredi subdiaconi: , Vere suprascriptas 
petias terras cum castro seu cum tonimine et fossato circumdato et cum su- 
prascripta capella atque sediminas et vineis seu molendinis atque silvis et ger- 
bis, seu prenominato prato cum terris aratoris, atque ipso fluvio da Tincaria 
usque in caput Addua cum ripis et piscationibus propriis ipsius episcopii sunt 
et esse debent cum lege, et nobis ad habendum nec requirendum nichil pertinet, 
nec pertinere debent cum lege pro eo, quod nullam scriptionem nec firmitatem 
habemus, nec habere possumus, per quam vobis vel pars ipsius episcopio con- 
tradicere aut subtrahere possumus.' Et spoponderunt se ipsi Odelricus et 
Berta iugalibus, seu Maginfredus subdiaconus, Sichefredus, Rogerius atque 
item Odelricus, seu Albericus, ipsa Berta et iam dicti germani et nepos per 
consensum ipsius Odelrici, versus eundem domnum Odelricus episcopus et 
Adelelmus eius et ipsius episcopio advocatus vel versus suisque successoribus 
seu pars ipsius episcopio, ut si unquam in tempore ipsis aut suorum filiis vel 
heredibus seu eorum sumitentis personis de suprascriptes pecies terras, sicut 
supra legitur, et de suprascripto fluvio vobis seu pars ipsius episcopio vestris- 
que successores agere aut causare presumpserint, et omni tempore exinde ta- 
citi et contenti [non] permanserint, vel si apparuerit ullum suorum datum aut 
factum, quod exinde in aliam partem fecissent, et clarum factum fuerit, tunc 
componere oblicaverunt se ipsis Odelricus et Berta iugalibus seu Maginfredus 
subdiaconus atque Siefredus, Rogerius et item Odelricus seu Albericus una 
cum suorum filiis vel heredibus ipsius domni Odelrici episcopi suisque succes- 
soribus seu pars ipsius episcopio ipsas petias, sicut supra legitur, et iam dicto 
fluvio in duplum; etinsuper pena nomine argenti denarios bonos libras centum. 
His actis et manifestationibus ut supra factum, rectum eorum iudicum et audi- 
toribus paruit esse et iudicaverunt, ut iuxta eorum altercatione et predictorum 
iugalibus et germanis seu nepos professione et manifestatione ipsi domnus 
Odelricus episcopus et Adelelmus eius et ipsius episcopio avocatus in supra- 
scriptas petias terras et suprascripto fluvio a pars ipsius episcopio habeant et 
teneant proprietatem; et suprascriptis iugalibus seu predictis germani et nepos 
maneant exinde omni tempore tacitis et contentis. Eo modo finita est causa. 
Hanc notitiam pro securitate eidem domni Odelrici episcopi suique successori- 
bus seu pars ipsius episcopi fleri amonuerunt. Quidem et ego Árnulfus no- 
tarius sacri palatii ex iussione" et iudicum amonitione scripsi, anno imperi domni 
Ottoni imperatoris tertio, mense novembris, indictione duodecima. Cesso 
dei gratia diaconus et tertii Ottonis gloriosissimi imperatoris missus leto animo 
interfui, laudavi atque subscripsi. — S. Autecherius iudex sacri palatii inter- 
fui  . Leo quiet Bezo iudex domni imperatoris interfüi. — S. Adam iudex 
sacri palatii interfui. ^ S. Radaldus iudex sacri palatii interfui. — S. Radal- 
dus iudex sacri palatii interfui. — S. Dagimpaldus iudex sacri palatii interfui. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Codex Sicardianus p. 177 zu Cremona. — Vgl. $ 13; 
224 n. 16; 450 n. 5. 


40. Im Gerichte des Königeboten und Diakon Cesso werden dem Bischofe 
von Cremona nach Geständniss der dazu aufgeforderten Aebtissin von S. 
Sisto durch Urtheil die beanspruchten Grundstücke zuerkannt. Roncarolo 
in der Grafsch. Lodi 999 Febr. 4. 


Dum in dei nomine commitatu Laudense, locus Runcarioli, in casa propria 


60 999 Febr. 4. 


Stephani Ferrario de eodem loco Runcarioli per eius data licentia in iuditio 

resideret dominus Cesso, gratia dei diaconus et missus domni Ottonis impera- 
toris, singulorum omnium iustitias faciendas ac deliberandas, resedentibus cum 
eo Authecherius, et Gyrardus qui et Azo, Adelbertus, Radallus, item Radal- 
dus, lohannes, Liubedeus, Saxo iudices sacri palatii, Rogerius de Bariano, 
Albericus de Mauringo, et reliqui plures. — Ibique eorum venerunt presentia 
ipse domnus [Odelricus] sancte Cremonensis ecclesie episcopus et Adam eius 
et ipsius [episcopii] advocatus, retulerunt: ,Habemus et detinemus a parte 
ipsius episcopii proprietatem cortes tres domui coltiles, cum castris et capellis 
seu cum seduminas et vineis vel terris arabilis et silvis, cum lacu qui dicitur 
Sexto, et silva que dicitur Auzea, cum omnibus aquaductiles seu piscationibus 
ad easdem cortes pertinentibus, iuris ipsius episcopii, quibus esse videntur 
inter fluvii Padum et Olleo et pertinentia Cremonensibus, in locas et fundas 
Crota, Aquanigra, Sexto, vel ibi circum circa reiacentibus vel inde pertinenti- 
bus; omnia insimul tenente, quod sunt rebus ipsis ad easdem cortes pertinen- 
tibus, de casis cum areis suarum per mensura iusta iugias quattuor; de ca- 
pellis seu seduminas et vineis cum areis suarum iugias duodecim; de terris 
arabilis et vineis iugias mille sexcentum; de silvis cum iam dictum locum qui 
dicitur Sesto, et silva que dicitur Auzea cum areis suarum iugias mille quat- 
tuor centi; coheret ab ipsas tres cortes et omnibus ipsis rebus a mane et monte 
terra ipsius episcopii, a meridie fluvio Padum et Addua, a sera terra de curte 
que dicitur Tencaria, qui pertinet de monasterio sanctorum Sisti et Fabiani, 
que est constructum ipso monasterio infra civitate Placencia. Si ullus homo 
versus nos seu pars ipsius episcopii aliquid dicere vult, parati sumus cum eo 
exinde ad rationem standum et legiptime finiendum; et quod plus est, queri- 
mus, ut dicant domna Ita abbatissa monasterio sanctorum Sisti et Fabiani, 
qui est constructum infra eadem civitate Placencia, et Adam, filius quondam 
Raimberti de monte qui dicitur Scorticato, eius et ipsius monasterio advocatus, 
qui pro hac causa ab eadem domna Ita abbatissa seu ab ipso Cesso dei gratia 
diaconus et missus avocatus ipsius monasterio electus fuit, qui hic ad presens 
sunt, iam dictas tres cortes cum castris et capellis, sediminas et vineis, terris 
arabilis, pratos et silvis, seu iam dictum locum qui dicitur Sesto, et silva que 
dicitur Auzea cum areis suarum, cum aquaductiles et piscationibus, quas vos 
hie denominavimus, si proprie ipsius episcopii sunt et esse debent cum lege, 
aut si nobis seu pars ipsius episcopio da parte ipsius monasterio avocatus 
. [sanctorum Systi] et Fabiani contradicere aut subtrahere querunt, an non.‘ 
Cum ipse domnus Odelricus episcopus et Adam eius et ipsius episcopii advo- 
catus taliter retulissent, ad hec responderunt ipsa domna Ita abbatissa et Adam 
eius et ipsius [monasterii advocatus] dixerunt et professi sunt: , Vere iam dicte 
tres cortes cum castris et capellis, seu seduminas et vineis, seu terris arabilis 
et pratis cum silvis, seu lacum qui dicitur Sesto, et silva que dicitur Auzea, 
cum aquaductiles et piscationibus, quas vos hic denominastis, quibus esse vi- 
dentur inter fluvii Padum et Olleo et in pertinentia Cremonense, in prenomi- 
natas locas Crota, Aquanigra, Sesto, quod sunt per mensura iusta iugias 
legiptimas tres milia ducenti quattuor, propriis ipsius episcopio sancte Cremo- 
nensis ecclesie sunt et esse debent cum lege, et nobis nec pars ipsius mona- 
sterio nichil pertinet ad habendum nec requirendum, pro eo quod nullam scrip- 
tionem nec firmitatem habemus, nec habere possumus, per quam vobis seu 
pars ipsius episcopio contradicere aut subtrahere possamus.* Et spoponderunt 
se ipsa domna Ita abbatissa et Adam eius et ipsius monasterii avocatus versus 


999 Febr. 4. 61 


eodem episcopio, ubi si umquam in t2mpore ipsa domna Ita abbatissa aut sue 
succetrices seu pars ipsius monasterio de iam dietis tres cortes cum castris et 
capellis, seu sediminas et vineis, campis, pratis, et lacum qui dicitur Sesto, 
cum silva que dicitur Áuzea, cum aquaductiles et piscationibus eidem domni 
Odelrici episcopi suisque successoribus seu versus ipsius episcopio agere aut 
causare presumpserit, et omni tempore exinde taciti et contenti non perman- 
serint, vel si apparuerit ullum datum aut factum, quod exinde in aliam partem 
fecissent, et clare factum fuerit, tunc oblicaverunt se componere ipsa domna 
Ita abbatissa sueque succetrices et Ádam eius et ipsius monasterio avocatus 
eidem domni Odelrici episcopi suisque successoribus seu pars ipsius episcopio 
ipse tres cortes cum castris et capellis, seu sediminas et vineis, terris arabilis 
et pratis, seu silvis, cum lacum qui dicitur Sesto, et silva que dicitur Auzea, 
in duplum, et insuper pena argenti denarii boni libras trescenti. His actis et 
manifestatio ut supra facta, rectum eorum iudicum et auditoribus paruit esse 
et iudicaverunt, ut iuxta eorum altercationem et eidem domna Ita abbatissa 
seu Adam eius et ipsius monasterio avocatus professione et manifestatione iam 
dictis tres cortes cum castris et capellis, seu sediminas et vineis, terris arabilis 
et pratis, seu silvis cum lacum qui dicitur Sesto, et silva que dicitur Auzea, a 
parte ipsius episcopio sancte Cremonensis ecclesie maneant proprietatem; et 
iam dicta domna Ita abbatissa et Adam eius et ipsius monasterio avocatus 
da pars ipsius monasterio sanctorum Sisti et Fabiani maneant omui tempore 
taciti et contenti. Eo modo finita est causa. Et hanc notitiam pro securitate 
ipsius episcopio fieri ammonuerunt. Quidem et ego Dominicus notarius et 
iudex domni imperatoris ex iussione suprascripto misso et iudicum ammonitione 
scripsi. In nomine domini dei et salvatoris nostri leshu Christi tertius Otto 
gratia dei imperator augustus, anno imperii eius deo propitio tertio, quarto die 
mensis februarii, indictione duodecima. + Cesso dei gratia diaconus et glo- 
riosissimi imperatoris tertii Ottonis missus huic notitie in mei presentia facte 
leto animo fidelique mente, veloci quoque manu et gravitate subscripsi. ^ S. 
Autecherius iudex sacri palatii interfui. ^ S. Adelbertus iudex sacri palatii 
interfü. ^ S. Radaldus iudex sacri palatii interfui. ^ S. Iubedeus iudex sacri 
palatii interfui. — S. Radaldus iudex sacri palatii interfui. — S. Saxo iudex 
sacri palatii interfui. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Codex Sicardianus p. 175 zu Cremona. — Vgl $ 13; 
222 n. 24; 224 n. 17; 450 n. 5. 


41. Im Gerichte des Königsboten Adelelm wird dem Bischof von Cremona 
nach Gestündniss der dazu Aufgeforderten, einer Nonne, eines Unmündi- 
gen und ihres Tutor, durch Urtheil das beanspruchte Grundstück zuer- 
kannt. Cremona 1001 Jan. 


Dum in dei nomine civitate Cremona, in caminata maiore domus episco- 
pio ipsius civitatis, per data licencia domni Odelrici episcopi ipsius episcopio, 
in iudicio resideret Adelelmus qui et Azo, missus domni Ottonis imperatoris, 
unicuique iusticias faciendas ac deliberandas, resedentibus cum eo Autcherius, 
Iohannes, Adelbertus, Rasadaldus, Dominicus iudices sacri pa:acii, Rolandus 
de Castronovo, Wandelio de Sereniano, Anselmus filius quondam Grimizoni, 
Radaldus, Atto germanis, item Radaldus de loco Gaidisco, Iohannes, Teude- 
rulfus, Petrus, Walbertus, Giselbertus, Adam, item Adam, Ildeprandus, Io- 
hannes, Adelbertus germanis, Bono, Pelegrinus, Deudei, cives Cremona, et 
reliqui plures. ^ Ibique eorum veniens presencia predictus domnus Odelricus 








o E m 


62 1001 Jan. 


episcopus et Gezo eius et ipsius episcopio avocatus, nec non et ex alia parte 
Roza filia quondam Lamzoni, veste velamen sancte religionis induta, seu Adam 
infantulo, et Albizo tutor eorum, qui per iussionem ipsius Adelelmi tutor re- 
sidebad. Et ceperunt dicere ipsi domnus Odelricus episcopus et Gezo eius et 
ipsius episcopio avocatus: ‚Abemus et detinemus parte ipsius episcopio pro- 
prietatem pecia una de terra aratoria, que est posita in loco ubi dicitur Que- 
strello, et est per mensura iusta iuas" tres; coerit ei a mane ipsius episcopio, 
a meridie sancti Silvestri, et a montes Pauloni, a sera fossato. Si ullus homo 
adversus nos vel pars ipsius episcopio exinde aliquit dicere vult, parati sumus 
cum eo exinde ad racione standum et legitime finiendum; et quod plus est, 
querimus, ut dicant ipsi Roza veste velamen sancte religionis induta, et Adam 
infantulo, seu Albizo tutor eorum, qui hic ad presens sunt, si nobis vel pars 
ipsius episcopio predicta pecia de terra aratoria contradicere aut subtraere 
vellunt", aut si propria ipsius episcopio est et esse debet cum lege, an non.‘ 
Cum ipsi domnus Odelricus episcopus et Gezo eius et ipsius episcopio avoca- 
tus taliter retulissent, ad ec responderunt ipsi Roza veste velamen sancte re- 
ligionis induta, et Adam infantulo, seu Albizo tutor eorum: ,Vere iam dicta 
pecia de terra, quam vos dicitis, propria ipsius episcopio est et esse debet cum 
lege, et nobis ad abenduimn nec retinendum nichil pertinet, nec pertinere debet 
cum lege, pro eo quod nullum scriptum nec firmitatem nullamque racione inde 
abemus, nec abere possumus, per quam pars ipsius episcopio predicta pecia 
de terra contradicere aut subtraere posamus", eo quod propria ipsius episcopio 
est et esse debet cum lege.‘ Et sponderunt se ipsi Roza veste velamen sancte 
religionis induta, et Adam infantulo, seu Albizo tutor eorum, ut si unquam in 
tempore ipsi suorumque heredes adversus eundem domnus Odelricus episcopus 
suisque successores vel pars ipsius episcopio de predicta pecia de terra, que 
superius legitur, agere aut causare vel removere presumpserit, et omni tem- 
pore exinde taciti et contenti permanserit, vel si apparuerit, ut ullum datum 
aut factum vel colibet scriptum, quod ipsi exinde in aliam partem fecissent, 
claruerit, componant ipsi suorumque eredes pena dubla ipsa pecia de terra, 
sicut pro tempore fuerit meliorata aut valuerit sub extimacione in consimile 
loco, et insuper pena argentum denarios bonos libras viginti. His actis et ma- 
nifestacio ut supra facta, rectum eorum iudicum et auditoribus paruit esse et 
iudicaverunt, ut iusta eorum altercacione eorum Rozam veste velamen sancte 
religionis induta, et Ádam infantulo, seu Albizo tutor eorum professione et 
manifestacione, ut ipsi domnus Odelricus episcopus et Grezo eius avocatus pre- 
dicta pecia de terra a parte ipsius episcopio abead, tenead" proprietatem; et ipsi 
Roza veste velamen sancte religionis induta, et Adam infantulo, seu Albizo 
tutor eorum manerent exinde omni tempore taciti et contenti. Eo modo finita 
est causa et ac noticia pro securitatem parti ipsius episcopio fieri amonue- 
runt. Quidem et ego Adelbertus notarius ex iussione suprascripto misso 
. et iudicum amonitione scripsi, anno imperii tercii Ottonis imperatoris quinto, 
mense genuarius, indictione quartadecima. T Adelelmus missus sub- 
scripsi. T Autecherius iudex sacri palatii interfui. T Adelbertus iudex 
sacri palatii interfui. + Dominicus iudex domni imperatoris interfui. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Original, früher des Kapitelsarchives zu Cremona. — 
Vgl. $ 13; 224 n. 20; 450 n. 5. 


42. Im Gerichte des Harzogs und Markgrafen Adalbert von Verona wer- 
den, nachdem der Beweis der Kläger misslang, der der Beklagten gelang, 


1013 Mai 5. 63 


die letztern investirt, wie eie es zuvor waren, und auf geschehene Aufor- 
derung von den Klägern verzichtet. Bei Verona 1013 Mai 5. 

Dum in dei nomine in comitatu Veronense in loco et fundo monasterii 
sancti Zenonis non longe prope muros civitatis Veronense in iudicio resideret 
domno Adalperio dux istius marchie in comitatu Veronense singulorum homi- 
num iusticias faciendas ac deliberandas; residentibus cum eo domno Adalberto 
marchio et Ugone germanis marchiones, et Todello comes comitatu Patavensis, 
et Gezo et Aspardo et Baruzo et Rotefredus iudex domnorum rex, et Ber- 
nardo et Rainerio filio quondam Alberici et Engo de Agna et Engaliberto et 
Alberto et Gromerico et Grauso et reliqui plures bonorum hominum. Ibi- 
que in eorum presentia veniens Dededns presbiter presbiterorum monasterii 
sancti Zachariae atque Petrus presbiter, officiales de eodem monasterio, una 
cum Iohanne Miliano advocatore monasterii sancti Zachariae prope de finibus 
Veneciarum non longe prope palacio. Ceperunt dicere a domno Adalperio dux: 
‚Interpellavit nos Siticherio advocatore Pataviensis ecclesie et Nobile advoca- 
tore Vicentine ecclesie, ibique stantes domno Ursone episcopus Patavensis 
ecclesie, necnon et Todaldo Vicentine ecclesie.‘ Ad hec responderunt Siticherio 
et Nobile advocatores: ,Nos habemus cartulam de ipsa curte, que nominatur 
Petriolo; quero te, Cherius episcopus Veronensis ecclesie factum habuisse in 
‘ Pataviensis ecclesie et Vicentine ecclesie; qui est ipsa predicta curte nomina- 
tive in finibus et Moute Silicano cum omnibus rebus ad se pertinentibus; et 
est posita ipsa curte in Monte Vignalesygo non longe prope flumen Vivenzone.' 
Tunc omnes dixerunt: , Videamus cartulas.' Ad hec respondit domno Ursone 
episcopus vero Patavensis ecclesie: ,Ecce me paratus ad vobis ostendere car- 
tula.* Ostensa vero cartula: ‚Quero te, Gerius episcopus Veronensis ecclesie 
factam habuissent? Et tunc Adalperius dux amonitus est. Ibi locum presens . 
omnibus in eodem iudicio ipsa cartula, quod predicti episcopi cum suis advo- 
catores demonstrabant, reproba et falsidica inventa fuit. Et per iudicium 
eosdem iudices, que superius legitur, idest Geyzo et Aspardo et Baruzo et 
Rotefredus iudicavit, nos Desdedus presbiter et Petrus item presbiter una cum 
Iohannes Miliano advocatore nostro a pars suprascripto monasterio sancti Za- 
charie, quod per xl. annos ad proprium possessum habemus, et sic retulimus 
iudicium iurando. Et posuit eius fidiushore domno Todello comes. ‚Ecce nos 
predictus Desdedus presbiter et Petrns item presbiter cum iam dicto Iohannes 
Miliano advocato nostro ad pars iam dicto monasterio sancti Zacharie cum 
nostris xii. sacramentales parati sumus et iuramus super sancta dei evangelia.‘ 
Iuravi supradicto Miliano avocato a pars suprascripti monasterii cum Vitale et 
Azili et ceteri alii usque xii. Ipsi sacramenti facti, predicta cartula incisa fuit; 
et per iudicis iudicium eosdem Desdedit presbiter una cum suo advocatore 
Iohannés Miliano a pars suprascripti monasterii sancti Zacharie ad actenus 
investivit, sicut antea investitus fuit de predicta curte, que nominatur Petriolo, 
cum omnia sua pertinentia, qui ad ipsa curte legibus pertinet, quod a pars 
predicto monasterio sancti Zacharie per xl. annos possessum habebantur. 

,Et si quislibet adversum nos exinde aliquid dicere vult, ecce nos parati sumus 
ad rationem standum et legitime finiendum; et quod plus est, querimus, ut di- 
cant isti domnorum episcoporuni cum suos advocatores, idest Siticherio et No- 
bile, qui hic ad presens est, quod predicta curte nobis Desdedus presbiter et 
Petro item presbiter cum Iohannes Miliano advocato nostro a pars supra- 
scripto monasterio sancti Zacharie contradicere aut subtrahere velint, vel à 
pars ipsius monasterii propria sunt aut debent esse cum lege, aut non.‘ Cum 


64 1013 Mai 5. 


idem Desdedus presbiter et Petrus item presbiter taliter retulissent,. ad hec 
responderunt domni episcopi una cum suos advocatores nomine Siticherio et 
Nobile, dixerunt et professi sunt, quod ,predicta curte, qui nominatur Petriolo, 
in finibus Monte Silicano, vobis non contradicimus, nec contradicere querimus, 
quia cum lege non possumus etc. Insuper nos quidem episcoporum nomine 
Urso et Todaldo nostrorumque successores et nostri advocatores Sitecherio et 
Nobile suorumque successores adversus iam dictus Desdedus presbiter et Pe- 
trus item presbiter una cum Iohanne Miliano advocato a pars iam dicti mo- 
nasterii suorumque successores, si umquam tempore nos aut nostri advocatores 
vel nostrorumque successores de predicta curte agere aut causare vel removere 
presumpserimus et taciti et contempti non permanserimus etc. componamus 
eidem Desdedus presbiter et Petrus item presbiter cum Iohannes Miliano avo- 
cato a pars suprascripto monasterio et abbatissa, qui ibi per tempora famu- 
lantur, pena auro optimo libras centum.‘ His actis, manifestatio ut supra fac- 
tum, rectum eorum iudicium etc. — Quidem ego lohannes notarius ex iussione 
domni Azoni et Ugone marchionis et domno Todello comes et iudicum ammo- 
nitione scripsit; anno vero domni Henrici regis hic in Italia, die quinto mense 
madio, indictione undecima. Adelbertus qui Azo vocatur marchius m. m. 
subscripsi. _ Ugo marchio m. m. subscripsi.  Ansprandus iudex sacri pa- 
laüi interfui. ^ Ego Gezo iudex interfui. ^ Somderius iudex sacri palatii in- 
terfü. ^ Baruzo iudex sacri palatii interfui. ^ Ego Iohannes notarius ex ius- 
sione domni Ádalperio dux et Azoni et Ugoni marchionis et Todello comes 
scripsi et complevi. 

Nach dem Drucke: Muratori Delle antichità Estensi 1, 85 aus einem Kopialbuche 


e Klosters S. Zacharias zu Venedig. -— Vgl. S8 n.6; S 14 n.2; $ 22 n. 2; $ 553 n. 16; 
555 n. 3. 


43. Im Gerichte des Judex Johannes Calcianspellem wird, da der Kläger 
nicht beweisen kann und nicht zu schwören wagt, durch Urtheil des Judex 
zu Gunsten des Angeklagten entschieden. Ravenna 1013 Aug. 27. 


In nomine patris et filii et spiritus sancti. Anno deo propitio pontificatus 
domni rostri Benedicti summi pontificis et huniversalis pape in apostolica 
sacratissima beati Petri apostoli domini sede secundo, sitque regnante domno 
Einrico rege invictissimo in Italia anno desimo, die viesimo septimo mensis 


augusti, indictione undecima, Ravenne. Divalium et antiquarum legum in 
institutionibus normiter repetitur sancitum, ut quicumque ad legalis calculi 
[fine tenus] examen perveniunt, oportet ......... ne longevis temporibus 


mora et intervallo adhibitis oblivioni mandentur, que legaliter finita sunt, et 
denuo non repetantur, aut lites iterato limine replicentur fraudolente dolo in- 
refragabilia et munita permaneant, ut in libro legitur Novellarum: -Negotia 
iain finita nullo modo volumus refricari; et in libro Codicum: Causas iustas 
legitimis transactionibus finitas etiam ab imperiali rescripto resuscitari non 
oportet. Igitur cum Christi ausilio dum resideret domnus Iohannes iudex, 
qui dicitur Calcians pellem, in curte sancti Pullionis martiris, et ibi cum eo 
bone opinionis et laudabilis fame viri, quorum nomina sunt hec: Vitalis electus 
abbas monasterii sancti Severi pontificis, Petrus filius quondam Adelberti du- 
eis, et Albertus filius quondam Sergii ducis, et Natalis filius Iohannis, qui vo- 
catur Manfredus, et Silvester presbiter de territorio Ariminense, et Hubaldus 
presbiter ipsius territorii, et Iohannes, qui vocatur Capudsudum, et Iohannes, 
qui vocatur de Farneta, et Copstantinus, qui vocatur de Cupis, et Iohannes, 


1013 Aug. 27. ' 65 


qui vocatur Ruffus, et Urso clericus filius eius, et Barontius filius quondam 
Rottardi, et Iohannes, qui vocatur de Aimanno, et Martinus, qui vocatur de 
Venerio- presbitero, et alii, quorum nomina memoriter retineri nequeo. — In isto- 
rum presentia et me presente Martino tabellione Ravennate quesivit Romual- 
dus filius quondam lohannis de Constantino una cum adiutore nomine Con- 
stantino, qui vocatur de Subeupis, dicens: ,Quero ad istam presentiam Vitalem 
electum abbatem monasterii sancti Severi unam petiam terre positam in duo- 
bus fundis, quorum vocabula sunt due masine de Vangaditia; que est infra 
ista latera, idest ab uno latere flumen quod vacatur Pantium, et alio latere 
terra, quas detinent heredes quondam Mauritii à iure monasterii sancti Severi 
in Vangaditia, et terra, quam possideo ego ipse Romualdus a iure ipsius mo- 
nasterii in fundo, qui vocatur due masine, seu tertio latere plaudes sancti 
Apolinaris in Classe, atque a quarto latere iura ipsius monasterii sancti Severi; 
et que michi pertinet ex versione meorum parentum et per meum conquisitum, 
et ego eam habui et detinui; et ipse Vitalis electus abbas per vim eam intro- 
misit et michi contendit. Ad hec respondit predictus abbas cum advocatore 
suo nomine Eleuterio dicens: ,Non est verum, quod ipsa petia terre posita in 
duobus fundis, quorum vocabula sunt due masine de Vangaditia, et que est 
infra ista latera, que tu dicis, tibi pertinere ex versione tuorum parentum vel 
per tuum conquisitum, aut con eam habuisses et detinuisses, et ego per vim 
eam intromisissem et tibi contendam, unde tibi legibus emendare debeam.' 
Tunc dominus Iohannes iudex iamdictus iussit ambas partes sub districto fide- 
iussore obligandas; in primis pars querentium, idest suprascriptus Romualdus, 
dedit fideiussorem per manum executoris nomine Baruncii filii quondam Rot- 
toardi, et levavit eum Petrus, qui vocatur Adelberto, iu obligatu solidorum vi- 
ginti; postea vero pars respondentium suprascriptus Eleuterius advocator 
ipsius abbatis dedit fideiussorem, et levavit eum Albertus, qui vocatur de 
Sergio, in obligatu similiter solidorum viginti. Denuo vero replicate sunt li- 
tes. Litigantes litigaverunt per omnia, sicut iam superius dictum est. Quesivit 
suprascriptus Romualdus simul cum advocatore suo Constantino nomine, qui 
vocatur de Subcupis, adversum predictum Vitalem electum abbatem monasterii 
sancti Severi dicens: ,Sicut iam dixi, et iterum dico unam petiam terre positas 
in duobus fuudis, quorum vocabula sunt due masine de Vangaditia; que est 
infra ista latera, idest ab uno latere flumen, qui vocatur Pantium, et ab alio 
terra, quas detinent heredes quondam Mauritii a iure suprascripti monasterii 
sancti Severi in Vangaditia, et terra quam detineo ego ipse Romualdus a iure 
ipsius monesterii in fundo, qui vocatur due masine, seu a tertio latere paludes 
sancti Apolinaris, qui vocatur in Classe, a quarto latere iura suprascripti mo- 
nasterii sancti Severi; et que michi pertinet ex versione meorum parentum et 
per meum conquisitum; et ego eam habui et detinui, et ipse Vitalis electus 
abbas per vim eam iutromisit et michi contendit.‘ Et iterum respondit supra- 
scriptus abbas cum suo advocatore nomine Eleuterio dicens: ‚Non est verum, 
quod ipsa petia terre, quam tu dicis esse infra suprascripta latera, tibi per- 
tinere ex versione tuorum parentum vel per tuum conquisitum, cum eam ha- 
buisses et tenuisses, et ego per vim illam intromisissem et tibi contendam, unde 
tibi legibus emendare debeam.‘ Deinde predictus dominus Iohannes iudex in- 
terrogavit iamdictum Romualdum, si potuisset hoc probare, quod adversum 
eumdem abbatem dicebat. Et statim ipse Romualdus cum adiutoribus suis 
exivit ex eodem placito querens consilium, si hoc probare potuisset, an non. 
Et subito reversus in placitu, interrogato ab ipso iudice, si hoc probare po- 
Ficker Forschungen. IV. 


66 1113 Aug. 27. 


tuisset, an non. Et professus est, hoc probare non potuisset, neque per cartas, 
neque per testes tunc, nec unquam in antea. Et ipse Iohannes iudex talia au- 
diens dixit ad eumdem Romualdum: ,Postquam hoc probare non potes, neque 
per eartas, neque per testes modo, nec umquam in antea, perge ad sancta dei 
evangelia et iura de a suprascripto, si ausus es, ut tuum requiras... .... ‘ 
Et ille dixit: ‚Non audeo iurare. Dixitque ei iudex: ‚Quare non?‘ Respondit 
ille: ,Quia timeo me periurare, ne anima mea incurrat periculum.* Et interro- 
gavit iudex iamdictum Eleuterium advocatorem ipsius abbatis, si transactum 
auderet facere sacramentum. Etait illi Eleuterius: ,Certe audeo, et facere pa- 
ratus sum.* Quo audito dominus Iohannes iudex iudicare cepit dicens: ,Post- 
quam ipse Romualdus hoc, quod dixit, probare non potest, neque per cartas, 
neque per testes modo, nec umquam in antea, et iurare non audet, et advo- 
cator ipsius abbatis iurare paratus est, quod ipse Romualdus verum non querit, 
iudico ego, ut ille Romualdus perdat inde per omnia suam actionem, et sit 
inde tacitus et contentus cum suis filiis et heredibus in perpetuum; et ipse 
abbas sit inde securus et quietus cum suis successoribus in perpetuum, hac 
altercatione remota.* Mox suprascriptus Romualdus adpreendit virgam ma- 
nibus suis, et misit illam in manum suprascripti Vitalis electi abbatis et Eleu- 
terii advocatoris eius dicens: ,Ego spondeo et obligo me, si umquam in tem- 
pore aliquam requisitionem vel molestationem aut causationem fecero contra te 
vel contra tuos successores per me, vel per meos filios, vel per à me summis- 
sam vel summittendam personam pro ipsa petia terre, que superius legitur, 
de qua nunc inter nos fuit contentio, quia compositurum me promitto meosque 
filios et heredes tibi tuisque successoribus de bonis denariis libras quinqua- 
ginta, exeptis scilicet duabus tornaturiis, et forma una, que sunt infra predicta 
latera, quas per vestrum largitum et a iure monasterii vestri [detineo].‘ Et 
ipse abbas cum suo advocatore ita accipiens, et omnes ibi adstantes pro fu- 
turo testimonio rogavit. XP. Iohannes divino lumine dactivus hoc iudicato, 
ut superius legitur, iudicans ss. + Albertus dux in oc iudicato ss. — t Pe- 
trus dux in hoc iudicato ss. T Natalis dei pietate ducis in oc iudicato 
ss. + Eleuterius in oc iudicatdb ss. + Pascasi in oc iudicato ss. 


Nach dem Drucke: Mittarelli et Costadoni Annales Camaldulenses 1, 209 aus dem 
Orig. im Archive von S. Apollinare in Classe. — Vgl. $ 20 ff. 476. 477. 562. 


44. Kaiser Heinrich II bestellt den Amizo und dessen Sohn Herlembald 
zu Königsboten in den Grafschaften Mailand, Pavia und Seprio mit an- 
gegebenen Befugnissen. (1014.) 

Henricus dei gratia Romanorum imperator augustus. Cognoscat univer- 
sus mundus, quod per dignam fidelitatis recompensationem et nostrorum fide- 
lium interventionem eligimus Amizonem, Herleinbaldi filium, militem sancti 
Ambrosii, et Herlembaldum eius filium, ut sint imperiales missi; quibus con- 
cessimus, utin tribus comitatibus, Mediolanensi, Papiensi, Sevriensi, habeant 
licentiam definire homnes lites, et intentiones propugnare, et legale iudicium 
ante Hlos, tamquam ante presentia nostra vel nostri palatini comitis; et ut 
cunctis certius fiat certissimus, illis abere licentiam in istis tribus comitatibus, 
ut possint dare advocatores clercis, et tutores viduis et orfanis, sicut nos ipsi. 
Quod ut verius credatur, et in secula seculorum diligentius observetur, nostri 
sigilli impressione hanc cartam inferius insigniri iussimus. 


Nach dem Drucke: Giulini Memorie di Milano 3, 118; eingerückt in Urk. von 1015 
Mai. — Vgl. S 230 fi. 


1015 Mai 5. 61 


45. Im Gerichte des Arderich, Königsboten in den Grafschaften Mailand 
und Seprio, wird eine Streitsache zu Gunsten des Klosters S.Maria d'Orona 
entschieden. Mailand 1015 Mai 5. 


Giudicato ossia giudizio tenutosi nella corte del monastero di s. Maria 
detto d' Orona in Milauo col permesso di Alda abbadessa del monastero sud- 
detto, alla presenza di Arderico della buona memoria di Tazzone di Milano, 
messo d'Enrico imperatore de Romani nel contado di Milano e del Seprio qual 
milite di S. Ambrogio, per definire la causa vertente tra l'abbadessa suddetta 
et Aldoprete dell'ordine della chiesa e pieve di S. Protaso di Sevese quondam 
Angelberto dello stesso luogo, in proposito d'un cambio di diversi fondi seguito 
tra li suddetti situati in Cistano, mediante carta di cambio fatto tra suddetti 
l'anno 1014 il primo d'Aprile in esso enunziato, ed in concorso di Aistolfo, 
Ardengo, Giovanni, Vitto, Giovanni detto Amizo, Leone detto Azzo, Madel- 
berto, Pietro giudici, e di Nazzaro detto Bonizo, Ariprando quondam Gau- 
denzio, Teoduldo, Guntero et altri, i quali sentite le ragioni di ambe le parti 
prodotte da Pietro avocato di Aldone prete ed Arderico avocato del monastero 
giudicarono a favore del monastero stesso, restando cosi finita la causa. 
Ambrogio notajo. Quest'atto porta le soserizioni di Arderico delegato im- 
periale e di Aistolfo, Ardengo, Vitto, Giovanni, Leone e Malberto giudici di 
sacro palazzo, e di Pietro giudice. 


Nach dem Repertorium des Staatsarchivs zu Mailand; die Urkunde selbst ist ver- 
loren. — Vgl. S 230 Nachtr. | 


46. Im Gerichte des Markgrafen Bonifaz wird von römischen und longo- 
bardischen Judices auf Kampf nach vorherigem Eide beider Parteien er- 
kannt, dann aber vom Beklagten freiwillig verzichtet und das Recht des 
Klägers durch Urtheil gesichert. Ferrara 1015 Dec. 13. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Pontificatus vero domni nostri 
Benedicti summi pontificis et universalis Romane ecclesie pape in apostolica 
sacratissima beati Petri apostoli domini sede anno quarto, regni vero Henrici 
regis, qui antea regnabat, quam coronam imperii suscepisset, xi., sed post- 
quam coronam imperii suscepisset, secundo, in dei nomine, die xiiii. mensis 
decembris, indictione xiiü., Ferrarie. Omne igitur litis negotium, quod co- 
ram presentia aliquo magistratu vel preside sive iudicum legaliter inter utras- 
que partes fuerit de rebus immobilibus definitum, iubet lex, illud tabularium 
litterarum industria adnotari, ne propter urgentiam temporum oblivioni tra- 
datur, et ad novam iurgiam devolvatur, sed ratum et firmum et stabile per- 
maneat in perpetuum. Igitur cum Christi auxilio dum resideret in generali 
placito atque in iudicum iudicio domnus et inclitus et illustris Bonefatio mar- 
chio ad legis iustitias faciendas ac deliberandas, et cum eo pariter residebant 
Demetrius et Alfredus et Martinus et Sikelmus et Gariardus et Guido, qui 
vocatur de Macaritico, iudices Romani, et Ubertus et Wido iudices Longobar- 
dorum, Petrus consul, qui vocatur de Gregorio, et Rainardus de Monteroni, 
et Albertus filius quondam Widonis de Bagnolo, et Raginelmus comes filius 
quondam Alberici, qui vocatur de Aldegao, et Benno comes, et Leo, qui vo- 
catur Vassallo, et Godo, et alii plures, vel innumerabiles tam residentium 
quamque adstantium, quorum nomina nonrecolimus. In prefatorum omnium 
hominum presentia accedens Mainardus, qui erat institutus advocatus a domno 
viro celeberrimo Martino abbate monasterii sancti Genesii et sancte individue 
Trinitatis, qui est constructum infra castrum, qui dicitur Bersillum, stans et 

p* 


68 1015 Dec. 13 


dicens proclamabat supra Ugonem episcopum sancti Georgii martiris Christi, 
cuius ecclesia est constructa super fluvium, qui dicitur Gabiana: ,Dico tibi, 
domne Ugo episcope, quod meus senior praefatus abbas fuit investitus de mo- 
nasterio sancti Michaelis archangeli cum toto et integro cimiterio sibi perti- 
nente; et de uno solo terre casale casa super se habente; que omnia constructa 
esse videntur in superiori burgo Ferrarie in fundo, qui dicitur Bagnolo, ad 
iura proprietatis sui monasterii sancti Michaelis archangeli; id est ab uno la- 
tere iura monasterii sancti Bartolomei apostoli, a secundo latere possidet Leo 
Stancario; et intra fines ipsius soli terre casalem casam super se habentes, 
idest ab uno latere possidet Dominico, qui vocatur de Felicita, et secundo la- 
tere possident filii leremita filio quondam Adelberti, qui vocatur de Helena; 
de his vero predictis omnibus rebus tam de mobilibus, quam de immobilibus 
ad iura monasterii sancti Michaelis archangeli, sicut superius legitur, perti- 
nentibus, meus senior abbas Martinus fuit investitus ad iura proprietatis sui 
monasterii, sicut superius legitur; et tu Ugo episcope disvestisti eum malo 
ordine.* Quo audito domno Ugone episcopo statim instituit suum advocatorem 
nomine Gadone, qui pro eo ita respondit: ‚Non est verum, quod tuus senior 
domnus Martinus venerabilis abbas de omnibus rebus scilicet mobilibus et 
immobilibus monasterii sancti Michaelis archangeli, sicut superius legitur, fuis- 
set investitus ad iura proprietatis sui monasterii sancti Genesii et saucte Tri- 
nitatis; nec meus senior disvestivit tuum seniorem malo ordine, ut ei legaliter 
debeat emendare.* Iudices vero talis litis appellationem, talemque respousionis 
sive disvestitionis negationem audientes, tunc iusserunt ad executorem litis, 
nomine Viator, ut alligant querentis partem personamque respondentis sub 
vinculo fideiussionis in alligata denariorum libras xx. Et ita fecit. Denuo 
autem ab utraque parte litigium, quod superius legitur, replicantes, tune su- 
prascripti iudices iudicaverunt, ut Mainardus super sancta quatuor dei evan- 
gelia iureiurando litis appellationem, qua Ingonem episcopum, si quod superius 
legitur, propulsabat, cum eius propugnatore, nomine Viator, qui negationem 
vel disvestitionis obstaculum pro persona episcopi factum, qua Godo negabat, 
similiter coactus iureiurando super quataor dei evangelia adfirmaret; et sic 
postea Christus dei fllius, cuius iuris equitas foret, per duelli pugnam verita- 
tem declararet. Hoc cum audisset Ingo episcopus, duplici timore coactus, uno 
quia si eius propugnator pro reatu periurii in duello cecidisset, tota ipsa res 
monasterii sancti Michaelis archangeli, et ipsum suprascriptum solum terre 
casalis casa super se habente cum estimatione iudicum facta dupliciter Mar- 
tino abbati eiusque monasterio redderet alias tantas res immobiles, et insuper 
domnus Bonifatius marchio penam, que in suo precepto relegebatur, ab eo pe- 
teret. Cumque hec talia Ingo episcopus audisset, statim per fustem, quem in 
suis manibus detinebat, refutavit ipsum suprascriptum monasterium saneti 
Michaelis archangeli, eumque solum terre casale casa super se habente cum 
omnibus sibi pertinentibus sive infra illis subiacentibus; et spopondit se ipso 
suprascripto Ingo episcopus cum suis futuris successoribus, quod si umquam 
in aliquo tempore de his suprascriptis rebus omnibus, sicut superius legitur, 
presenti tibi Martino abbati, eiusque futuris successoribus in perpetuum aliquam 
causationem aut violentam disvestitionem facere voluerint, debeant eis com- 
ponere auri optimi libras tres. Finita vero suprascripta sponsionis pena, tunc 
Demetrius iudex cum omnihus aliis iudicibus ita iudicavit, et dixit Ingoni epis- 
copo: ‚Ab hac hora in antea usque in perpetuum tu cum futuris tuis succes- 
soribus de suprascripto monasterio sancti Michaelis archangeli, et de supra- 


1015 Dec. 13. 69 


scripto solo terre casale casa super se habente, et cum omnibus sibi perti- 
nentibus et infra superiora illis subiacentibus, taciti et quieti atque pacifici 
permaneatis in perpetuum; et domnus abbas Martinus cum suis futuris suc- 
cessoribus habeat et detineat ac possideat sine omni molestatione vel requisi- 
tione sive contradictione tua et futurorum controversia in perpetuum; et post 
superiorem penam solutam permaneat suprascripta iudicati sententia nostri in 
perpetuum in suo robore et firmitate.* Quam scribere rogaverunt me Pe- 
trus in dei nomine tabellius huius civitatis Ferrariae, in qua manu propria af- 
firınavi, et testes alios subscribere, et alios signum sancte crucis facere roga- 
verunt, sub die mensis indictione xiv., Ferrariae. Bonefatius marchio 
88. Ingo dei gratia episcopus in hac notitia iudicata manu propria sub- 
scripsi. — Dernetrius censor et rector in hac iudicata notitia a me promulgata 
manu propriass. ^ Alfredus iudex sacri pallatii in hac iudicata notitia m. m. 
ss.  Eribertus iudex sacri pallatü interfui. —— Martinus iudex sacri pallatii 
in hac iudicata notitia m. m. ss. Wido iudex sacri pallatii in hac iudicata 
notitia m. m. ss. Sikelmus iudex sacri pallatii m. m. ss. — Gariardus iu- 
dex sacri pallatii in hac iudicata notitia m. m. ss. — Wido iudex domni im- 
peratoris interfuit. ^ "'Teuzo iudex sacri pallatii interfüi Ubertus iudex 
sacri palatii interfui. ^ Petrus in dei nomine tabellius scriptor huius pagine 
notitie, sicut superius legitur, pro roboratione testium atque tradita complevit 
et dedit. 


Naeh dem Drucke: Muratori Seriptores rerum Italicarum 1b, 12 ex annalibus ms. 
Peregrini Prisciani. — Vgl. $ 20 ff. 477. 561. 


47. Im Gerichte des Herzog Adelbert wird, nachdem die Beweisurkunde 
des Beklagten für unecht erklärt und zerschnitten wurde, vom Vorsitzen- 
den nach Urtheil dem Kläger Investitur und Bann ertheilt. In der Graf- 
schaft Treviso 1017 Jan. 19. 


Dum dei nomine in comitata Tervisianense in villa Axilo ater! raciones 
non multam longe ad castro Áxilo de subtus per eius data licentia in iuditio 
resideret donnus Adelpeyro dux istius marchia Carentanorum, Raimbaldus 
comes istius comitatu Tervisianense iustitiam faciendas ac deliberanda, resi- 
dentibus cum eo Walpertus, Wyllelmus comitibus, Teupo, Ato, Yscledo iu- 
dices, Suitigerio, Odelricus, Tersindo, Ulverardo et Alfredo et reliqui plu- 
res. Ibique eorum veniens presentia Petrus presbiter una cum Stephano 
advocatore suo de monasterio sancti Zachariae prophetae sito in Rivo alto 
prope curtis palatio, ceperunt dicere: ,Iam plures vices reclamavimus nos ad 
vos donnus Ádelpeyro dux, ut nobis iustitiam faciatis de Iohannes abbas mo- 
nasterii sanctae Iustinae sito in loco Patavi et de Iohannes notarius, qui est 
abitator in Monteselece, avocatori suo, quia inter nos intentione surrexisset de 
capella una, que est constructa in onore sancti Thomae et sancti Zenonis, cum 
omnibus casis et rebus ad eandem capella pertinentes et omnibus casis masa- 
ritiis et curtis, ortis, ortaleis seu et vineis, cum areis suarum et terris arabilis 
et pratis, pascuis, silvis ac stalareis, ripis, rupinis ac paludibus ubicunque ei 
legibus pertinet, qui est de monasterio sancti Zachariae prophetae; quibus 
posite ipsa capella et rebus in commitatu Patevense in iudicaria Montesilicana, 
tam in eodem loco Monteselice ad pede de ipso monte cum eius teris ibidem 
per ceteris locis; unde nos ante hos dies ad locus, qui nominatur Leonicus, in- 
tentionem habemus et noticia, qui investitus fuit, causata fuit in presentia 
suprascriptorum Walpertus et Willelmus comitibus; et in eodem loco fuit pa- 


70 1017 Jan. 19. 


ratus cum eo ad rationem standum et legittime finiendum; inde posuit consti- 
tutum et unitum placitum infra commitatu Tervisianense, antequam vos de ipso 
commitatu transisset, inde finem percipiendum; ecce me paratus cuin eo ad 
rationem standum et legiptime finiendum in curam* presentia.* Ád haec recor- 
datus erat donnus Adelpeyro dux, Walpertus comes atque Willelmus comiti- 
bus, quod sic esset perita, sicut supradictus Petrus presbiter una cum Stephano 
advocatori suo observaverat; et tunc ibi locus in eodem iudicio predictus don- 
nus Ádelpeyro dux eundem lohannes abbas seu et [Iohannes advocatori suo 
cepit inquirere per ipsum placitum. Et tunc in eodem loco presens omnium in 
eodem iuditio ipsam cartulam, quod predictus abbas demonstrabat cum suo 
advocatore Iohanne, quod factam habuisset Rotikerius bona" recordationis 
sanctae Veronensis ecclesiae episcopus, filius quondan Adelmari ex "Longo- 
bardorum genere, reproba et falsidica inventa fuit et ibi incisa. Et per iuditium 
eosdem Petrus presbiter et Stephano advocatori suo ad pars suprascripto mo- 
nasterio sancti Zachariae ad proprio investivit, sicut ad proprio investitus fuit, 
de predicta capella et de prenominatis casis massaritiis et de omnibus rebus 
ad eas pertinentibus, cum tota sua decima ibi pertinente, quibus sunt positis 
in suprascripto loco Monteselice atque in eius territorio et per caeteris locis. 
Et tunc ibi in eodem iuditio predietus donno Adelpeyro dux propter deum et 
animae domni Enrici serenissimi imperatoris ac suae mercedis hanc cartam 
noticiam scribere precepit ad opus ipsius monasterii sancti Zachariae; et per 
fuste, quam suam" tenebat manus, misit bandum domni imperatori in manco- 
80s aureos mille super eundem Petrum presbiterum et Stephanum avocatori 
suo seu pars predicto monasterio sancti Zachariae et prenominata capella et 
omnibus rebus, sicut superius legitur, ut nullus quislibet homo inquietare et 
devestire audeat sine legali iuditio; qui vero fecerit predictos mancosos aureos 
mille sciat se compositurus, medietatem partem camere. domnorum regum, et 
medietatem Petro presbitero a prefato monasterio saneti Zachariae eiusque 
successores ancillarum dei, qui per tempora ibi fuerint. Et hanc noticiam, qua- 
liter acta est, eidem Petrus presbiter ad partem suprascripto monasterio saneti 
Zachariae fieri adınonuerunt. Quidem et ego Isscledo notarius et iudex ex 
iussione suprascripti douni Adelpeyrüi dux et Raimbaldo comes et iudicum 
ammonitione scripsi hanc, anno domni Enrici gratia dei imperator augustus 
tercio, quinto decimo kal. febr., indictione quinta decima. T Signum manus 
suprascripto donnus Adelpero dux interfuit et manu sua crucem fecit.  Wil- 
lelmus comes manu mea subscripsi. + Signum manus suprascripto Raim- 
baldus comes interfuit et crucem fecit. + Signum manus suprascripto Wal- 
pertus comes interfuit et crucem fecit. Ego quidem Isseledus notarius et 
iudex noticiam scripsi, post tradita complevi et dedi. Ista exempla est de alia 
noticia, nec ampliavi, nec minui. 

Aus Originalausfertigung im städtischen Archive zu Padua; wie die ganze Urkunde, 
sind auch die Seblussworte von der Hand des Iscledus geschrieben. Ein abweichender und 


unvollständiger Abdruck aus einem Kopialbuche des Klosters bei Muratori Antiq. Italiae 
1, 169. — ! at oder «t mit Abkürzungszeichen. -- Vgl. Nachtr. zu $ 1; 454 n. 10. 


48." Im Gericute des Königsboten Dudo wird nach vorgenommener In- 
quisition der Abt von S. Salvator in Monte Amiate von den Beklagten mit 
streitigen Grundstücken investirt und werden ihm dieselben durch Urtheil 
und durch den Königsbann gesichert. In der Grafsch. Chiusi 1022 Mai. 


Dum in dei nomine in comitato Cluscino, in loco . . quo citatur Pupille, 


1022 Mai. 11 


prope ecclesia sancti Iohani in iudicio resedebat domnus Dudo clericus missus 
et capellanus domni no[stri] Enricus magno imperatore a singulorum ominum 
per eius iussione iusticia faciendum et definiendas intenciones, resedentibus 
cum [eo Adal]berto et Petro, Arnolfo et Leo iudicibus donni imperatori, ibi- 
que aderat et esse cum eis bonorum seo liberorum ominum Rigus [filio qu]on- 
dam Gerardi, Teudici filio quondam Teuzo, Malberto filio quondam Ioanni, 


Ungaru filio Widoni, Ugo filio Ubaldi, Uberto filio . . ... . et Supo filio Ildi- 
brandi, Teuzo de Gabiano, Benzo filio Lamfridi, Bernardo filio Ugoni, Balduino 
filio Sizi et Bonizo filio Vivenci, et reli[qui plures.] Ibique in eorum et 


suprascriptorum presenciis, dum esset in ipso placito donnus Winizo abbas ex 
monasterio domini et" sancti Salvatoris scito monte Ám[iate cum Ildizo] avo- 
cato suo filio quondam Petroni, ceperunt dicere et querelare adversus supra- 
scriptus Rigus filio Gerardi et Alberto filio Iovanni et T[eudici filio Teuzon]i, 
qui prese' erant, de casa et terra et res ipsa, qui est pertinentes de supra- 
scripto monasterio, et est posita inter Turio de plebe saneti Iovanni scit . . . 
. qui vocitatur Ravata, pecia una de terra cum casa et orto super se abente, 
qui detinet suprascripto Alberto, et recta est per Iovani de Curciutu . . . ... 
de una parte via publica, de alia parte prope de carbonaria de castelo eius- 
dem Alberti, de alie due parte remanet terra de suprascripto ...... Grig- 
nano terra illa arabile dumocutile tota simul in uno tenente, qui detinet supra- 
scripto Rigo et suprascripto Alberto, est per designan . ... .. terra sancti 
Iovanni, de alia parte qui vocitatur terra Eriberti, de tercia parte occurit ei 
via publica, de quarta partee...... urata et monstrata per ipsis iuratori 
a pars de suprascripto monasterio, et est tenimento de monesterio de Campu- 
leoni .. vocabulo Maliano ter ...... est tota insimul ad uno tenente per 
locas designate, desuper est terra sancti Antimi, de alia parte est via, que fuit 
Carraia ......... qui vocitatur Ildibaldi, tertia parte est tenimento de filii 
Suponi, de quarta pars occurit ei via plubica, intermedio est fine . ... 
est tenemento de suprascripto Teudici, et aliam pars fuit tenimento "Winizo, 
qui fuit germano de suprascripto Teudici pre . .... qui est per extimacione 
. metando infra ............res ipsas .. .. Dudo missus impera- 
tori in suo placito ab illo die cuméuravit . . . liberi omines inquisitam abebat 


a pars ipsius monasterii . . ... Willelmi et Ragneri monahi de ipsius mona- 
sterio .... dixJit suprascriptus Ildizo avocatus eiusdem Winizonis abatis et 
inq... et monasterio sancti Salvatori et ipse Winizo abbas cum avocato 


suo prenominatos Rigo et Teudici et Alberto de suprascripta casa et terra [et 
res ipsa], sicut iurata et mostrata est a pars ipsius de suprascripto monaste- 
rio, et vos tenete; [volumus scire], si ab ac ora in antea [suprascripto mo ]na- 
sterio aut in contra nos eds coníraire aut causare vult.‘ A ec respondebat: 
lerram illam, quam dicitis, ab ac ora in antea eas non contend[imus et con- 
tra] vos et vestros monasterio non causavimus.* Statim eodem loco per lignum, 
quod in suis detinebat manibus, suprascripta res, sicut ipse. .* .. .. omini- 
bus ad illorum pars detinebad, omnia in integrum suprascripto Rigo et Teu- 
dici et Alberto in manibus eidem Winizo ........ etate elus per iudicium 
iudicis refluctaverunt et a proprium investiverunt a pars ipsius monasterii 
sancti Salvatori; et launihild . . . . acceperunt] pro suprascripta reflutatione 
seo invistitura, Tunc predicti iudicibus, cum talia viderunt, iudicaverunt su- 
prascripto Rigo et Teudici et Alb[erto de casa et terr]a et res ipsa, que supra 
leguntur, ab ac ora in antea essere permanere taciti et contenti ... .. .. et 
suprascripto monasterio eas abeat et teneat. [absque ulla contradictione.] Et 


19 1022 Mai. 


tunc predictus missus per virgam, quam in suis detinebat manibus, misit bano 
de pars donni iinperatoris et suam pars super ipsas res [et suprascripto Wi- 
ni|zo abbas et suprascripto Ildizo avocatus eius in mancusi aureis mille, ut 
nullus quilibet omo magna parvaque persona predictus monasteri[o aut supra- 
scripto] abas aut suis sucesoris de suprascripta terra et res ipsa disvestire 
audeat sine legale iudicio; et si quis vero fecerit, predicti mille mancusi au[reis 
. compositurum] se agnoscit, medietate pars camara donni imperatoris, et aliam 
medietatem eidem monasterio sancti Salvatoris et suisque abbati[bus. Unde 
hane n]oticiam pro securitate eidem monasterio et Winizo abbas adque suis 
sucesores abbatis cum suis avocatis in fucturo ostensio . . . . . . . fleri iussi- 
mus. . Quidem et ego Vivenzo notarius per iussione de suprascripto missus 
seo iudici amunicione scripsi, anni vero domni Einrici inpe[ratoris, anno im- 
perii eius] nono, mense madius, indictione quincta. 1 Ego Dudo impera- 
toris m[issus et capellan]usssi. ^S. Ego Arnolfus [iudex domni imperatoris] 
interfui et subscripsi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator in M. Amiate. In der 
Mitte der Urkunde ist quer durch die Zeilen ein Streifen ausgerissen und die Schrift viel- 


fach sehr verblasst. — Vgl. zu S 8; von der einfórmigen Fassung der sonstigen Gerichts- 
urkunden dieser Zeit unterscheidet sich diese mehrfach. Vgl. auch zu S 16; 274 n. 12. 


49. Im Gerichte K. Konrads wird der Anspruch des Herzogs von Kärn- 
then auf Leistungen von den Besitzungen und Leuten der Kirche von Aglei 
abgewiesen, nachdem der Vogt der Kirche deren Recht mit vier Helfern 
beschworen und dann der Herzog die Nichtberechtigung seiner Forderung 
anerkannt hat. Bei Verona 1027 Mai (20). 


In nomine domini. In Veronense comitatu in laubia sancti Zenonis solarii, 
et in iudicio resideret dominus Conradus gratia dei imperator augustus, una 
cum filio suo Henrico, ad faciendas singulis hominibus iustitias et ad delibe- 
randas intentiones; aderant cum eis Popo archiepiscopus Treverensis, et Ucel- 
linus Transburgensis!, et Bruno Augustensis, et Mequardus de Podeybrun?, 
Wermundus episcopus Constantiensis, Udelricus Tridentinus, et Rocerius Tar- 
visanus, Albunianus Bellunensis, et Regico Feltrensis, et Helmengorus Cene- 
tensis [gratia] dei episcopi; Ugo marchio, Agizardus comes, et Pipo comes, et 
Arduicus comes, Megenardus comes, Orecherio comes, Ioannes comes, Magi- 
fredus comes, et Regimbaldus comes; Bevo, Rafaldus?, . . . ., Arpo, Bernar- 
dus, Albertus, Remego, Isoledo, Rozzo, et Maldipsi, Árnaldus iudices sacri 
palatii, Atilinus de Turre et Überto germani, Lucifredus et Popo et Gualterus 
germani, Hermerardus, Harduinus, Regembaldus filius cuiusdam Ditonis, Aco, 
Globo germani, loannes et Pagandulus et Alderinus germani et filii Oderlia, 
Azo filius Vari:nti, et reliqui. — Ibique in eorum veniens praesentia d. Popo 
patriarcha Aquilegiensis eeclesiae pariter cum Valperto suo eiusdemque [ec- 
clesiae] advocato; et ex alia parte d. Adalperto dux de Krinthia una cum 
comite Vizelino advocato suo, qui et Walperto vocatur. lbi cum coniuncti es- 
sent, et altercationes inter se haberent, dicebat Adalperto dux cum eodem Vi- 
zelino advocato suo, quod de curtis et castellis seu villis, et de omnibus tam 
servis, quam liberis, ipsi sanctae Aquilegiensi ecclesiae pertinentibus, et supra 
eiusdem ecclesiae pertinentias habitantibus, ex parte ipsius ducatus fodrum et 
angarias seu publicum servicium in panem et vinum, carnes et annonam, et 
alias angarias et functiones publieas sibi dare deberent. Ad hoc respondit d. 
Popo patriarcha et advocatus eius Walpertus, hoc verum non esse, quod de 


1027 Mai (20). 13 


curtis et de omnibus supradictis rebus fodrum aut quidquam horum, quae 
praedixerat, dare deberet ducibus vel marchionibus aut comitibus, sculdasiis 
vel decanis sivesaltariis. Tunc veniens supradictus Walpertus advocatus, ibi- 
que per iudicium cum quatuor sacramentalibus, quorum nomina Varientus, 
Ubertus, et Tubertus, necnon et Bono, ipsius sanctae ecclesiae milites, qui ita 
iuraverunt: De cortis et de castris, villis et de omnibus supra ipsius sanctae 
Aquilegiensis ecclesiae pertinentias habitantibus, tam per servos, quam per 
liberos, quod neque ducibus, neque marchionibus, nec comitibus, nec sculda- 
siis, decanis, neque saltariis per legem nec fodrum, nec functiones, nec quid- 
quam de supradictis rebus pertinere, nec ullam pignerationem facere ibidem 
deberent. Et retulit ipse dominus patriarcha cum Walperto advocato suo: 
Quod habemus et detinemus ex parte s. Mariae et s. Hermacorae Aquile- 
giensis ecclesiae cortes, castella, villas, massaricias, et omnia in omnibus ipsius 
ecclesiae pertinentis habitantibus; et si quilibet homo adversum nos et ad- 
versum Aquilegiensem ecclesiam inde aliquid dicere vult, parati sumus inde 
stare in ratione cum eo et legitime finire; et quod plus est, quaerimus, dicat 
d. Adalperto dux una cum comite Vezellino advocato suo, si de cortis sive 
castellis vel de villis aut de aliis s. Aquilegiensis ecclesiae viris, aut per fo- 
drum, aut per ullum superius dictum gaforium ulterius dicere aut inquietare 
vult, aut non?* Ad haec responderunt Adalberto dux et comes Vezellinus eius 
advocatus: ,Quod dignum et iustum est, dicimus et firmiter laudamus, quod 
de cortis, castris, casis, massariciis et de s. Mariae sanctique Hermacorae 
pertinentiis, et in ipsis pertinentiis habitantibus, tam de servis, quam de libe- 
ris, nec nobis, nec aliis ducibus, nec marchionibus, nec comitibus, nec scul- 
dasiis, neque decanis, neque saltariis per legem pertinet quidquam, sed omnia 
in omnibus Aquilegensis ecclesiae sunt propria.‘ Insuper hoc in loco et in eo- 
dem iudicio obligavit se ipse Adalperto dux cum Vezellino comite advocato 
suo contra d. Poponem patriarcham et Walpertum advocatum suum vel Aqui- 
legiensis ecclesiae, esse compositurum sanctae Mariae sanctoque Hermacorae 
centum libras optimi auri, et collaudavit, ut totidem componerent heredes et 
proheredes et posteri eius, si unquam contra Poponem patriarcham vel contra 
quemquam alium aliquid dicere vel inquietare praesumpserint de his praeno- 
minatis rebus; et deinde taciti, et contenti permaneant omni tempore; et si 
aliquae summissae personae contra hoc ire temptaverint, totidem componant, 
tacitique permaneant. Cum hoc ita definitum est, iustum fore omnibus supra- 
scriptis auditoribus visum est, iudicaverunt quoque, ut iuxta eiusdem d. Po- 
ponis patriarchae et Walperti Aquilegiensis ecclesiae advocati, necnon Adal- 
pertonis ducis vel Vicellini comitis, eius ducatus advocati, professionem et 
manifestationem, amodo in antea d. patriarcha cum Walperto advocato suo 
ipsas cortes cum casis et castris seu villis et massariciis, et cum omnibus in 
eiusdem ecclesiae pertinentiis habitantibus, tam liberis, quam servis, cum fodro 
et cum omni praescripto de parte Adalpertonis ducis et comitis Vecellini ad- 
vocati sui sine omni inquietatione* habere et detinere debent; et ipse Adal- 
perto dux cum Wecellino comite advocato suo promiserit, se omni tempore 
exinde tacitos et contentos permanere. Taliter haec causa finita est; et qua- 
liter acta est, supra notitia optime demonstrat. ^ Ego quidem Arnoldus no- 
tarius et iudex sacri palatii, iussione sua praedicti imperatoris et iudicum 
amonitione® hanc chartam scripsi et interfui, anno eiusdem domini Conradi 
gratia dei imperatoris augusti in Italia primo, xiii.9 cal. iunii, indictione decima: 

Nach dem Drucke: De Rubeis Monumenta ecclesiae Aquilejensis 500. — 1 In der 


74 1027 Mai (20). 


fast gleichzeitigen Urk. bei De Rubeis 513: Wezilinus Straburgensis; doch findet sich die 
Form Transburgensis für Strassburg auch in der nach dem Orig. gedruckten Urk. von 996 
April 17, oben n. 37. — * Meinwerk v. Paderborn; auch die folgenden Bischofsnamen sind 
mehrfach entstellt. — ? Dr. Bevorafaldus. — * Dr. inquisitione. — 5 Dr. a motione. — 
6 Stumpf n. 1948, dem Bresslau zustimmt, nimmt an, dass vitt. zu lesen sei; doch möchte 
der Fehler vielleicht in Stumpf n. 1947, Mai 21 Ravenna, zu suchen sein, da der geringe 
Zwischenraum von drei Tagen zwischen Ravenna und Verona wenn auch ausreichend, doch 
auffallend ist. — Vgl. S 8 n. 3; 14 n. 3; 22 n. 2. 


50. Im Gerichte eines Boten des Erzbischofs von Ravenna wird vom rich- 
ienden Judex nach Gestündniss des Beklagten das Urtheil gesprochen und 
die Ausführung durch Verhängung einer Geldstrafe gesichert. Alberlungo 
bei Ferrara 1029 Febr. 18. 


In nomine patris et filii et spiritus sancti. Anno deo propicio pontificatus 
d. nostri Iohanni summi pontifici et universali pape in apostolica sacratissima 
b. Petri apostoli sede anno quarto, imperante d. Conradus piissimo propicio 
augusto a deo coronato pacifico magmo imperatore in Italia anno tertio, die 
xviii. mensis februario, indictione xii., in vico qui vocatur Arborlongo. Igi- 
tur cum Christi auxilio dum residere in iudicio d. Lanzoni, misso et vasso d. 
Gebeardo archiepiscopus s. Ravennatis ecclesie, suportico mansione heredes 
quondam Iohannis Balbo iusticia faciendas, et cum eo pariter residebat Albe- 
ricus, quod nominetur Paganus iudex, et cum eis tam residencium, quamque 
astancium bone opinionis et laudabilis fame viri, corum nomina hec sunt: id- 
est inprimis Rofredus q. v. de Ronco, et Paulus tabellio, Iohannes q. v. de 
Alberlongo, Iohannes q. v. Ciso, Iohannes Romano, Leo q. v. de Adriano. 
In eorum supradictorum omnium presencia proclamavit Mauricius tabellio, 
adiutor Martinus presbiter et suosque consortes, pro illis personis aversus 
Grecorio q. v. de Lleo de Dominicus de una pecia terre, quod genitor de dom- 
nus Martinus venerabile presbiter habuit et detinuit, et predicto Martinus 
presbiter et suos consortes pertinet, et tu predicto Grecorio q. v. de Lleo de 
Dominicus ad illorum contendit. Et cum hoc audientes prenominato Grecorio 
statim responderunt et dixerunt: ,Ipsa pecia terre, unde vos proclamavit ad- 
versus me, genitor de Martinus presbiter eam habuit et detinuit et sibi per- 
tinet." Et cum hoc audivit Albericus, quod nominetur Paganus, statim locutus 
fuit aversus prenominato Grecorio: ,Video, quia tu estis confessus, refutavit 
ea rem; si unquam in tempore tu supradicto Grecorio aut tuis filius et here- 
dibus aversus Martinus presbiter et adversus successoribus vel ad suos con- 
sortes intromittit aut agerit, composituri sit de denariis Veronensium libras 
decem.: Hoc factum est super die, mense, indictione supradicta duodecima, 
in vico qui vocatur Alborlonga. 


Nach dem Drucke: Federicus Rerum Pomposianarum historia 502 aus dem Archive 
von Pomposia. — Vgl. S 21 n. 2; 561 n. 4. 


51. Im Gerichte des Erzbischofs von Ravenna wird von dem richtenden 
Juden, nachdem der Angeklagte den Schwur ablehnte und wegen mangeln- 
den Beweises gestand, das Urtheil gesprochen und durch Verzicht des An- 
geklagten ausgeführt. Ravenna 1029 April 11. 


Anno quarto Ioannis papae, imperatoris Chuonrado anno tertio, die xi. 
aprilis, indictione xii., in superiori domus archiepiscopatus Ravennatis. 
Dum resideret in iudicio et in generali placito Gebehardus archiepiscopus Ra- 
vennae, adstantibus maxima pars nobilium virorum omnium, quorum nomina 


1029 April 11. 15 


sunt haec: idest Paulus episcopus Corneliensis, Lambertus abbas monasterii 
s. Apollinaris in Classe, et canonici et diaconi et presbyteri et cantores et 
subdiaconi Ravennatis ecclesiae, et multi iudices, Guido comes fil. q. Tetri- 
grimi, et alio Guido comes gener eius, et Adelbertus comes de Maynardo, 
Petrus de Traversaria, Ugo et Theobaldus gener Ugoni fil. q. Petri de Christi- 
duli, et Adelbertus de Berardo, Baldus de Pusterula, et Michael fil. q. Petri de 
Agusta, Petrus de Azo, et Gerardus Spaciainferno, et alii multi, tractatum 
est in hac lite constituenda in praesentia archiepiscopi inter Gebehardum ar- 
chiepiscopum et Petrum de Traversaria et Raimbertum filium Rodulfi de Ser- 
gio. Ubi cum Andreas iudex praecepisset, ut Ioannes tabellio pro domino suo 
calumniae iuramentum praestaret, non solum iurare noluit, sed etiam penitus 
refutavit. Et interrogavit etiam iudex Guidonem comitem, si iurare vellet; 
qui respondit: ,Neque ego iuro, neque meum procuratorem iurare permitto.‘ 
Cui iudex dixit: ‚Quare non?‘ Respondit: ‚Ne periurium ineur[ram].* Inter- 
rogatus iterum, si probare posset, respondit: ,Non, et profiteor res praedictas 
ad me nullo modo pertinere.‘ Quo audito dixit Andreas iudex: ,ludico ego, ut 
tu cum filiis tuis et haeredibus cunctis institutis, ut d. Gebehardus archiepis- 
copus sit quietus de omnibus illis rebus in perpetuum.‘ Quam sententiam cae- 
teri iudices confirmarunt. His gestis praedictus comes apprehendit virgaın, 
misit in manu d. Gebehardi archiepiscopi et Ioannis tabellionis aprochrisiarii, 
et spospondit et obligavit se cum omnibus filiis et haeredibus in perpetuum, 
si ab hac hora egerit aut contentionem fecerit de praedictis rebus per se vel 
per alios." Subsoripserunt praeter Paulum episcopum et diacones Cor- 
neliensis ecclesiae et praepositum canonicae:" Ego Andreas Romani iu- 
dex imperii, quae aeta sunt, iudicavi litterisque annecti praecepi, easque firmans 
manu etiam propria inferius subscripsi. Ego Gerardus imperatorius iudex 
haec decrevi, laudans confirmansque iudicium in aeternum valere constituo. 

Ioannes magister militiae in hoc iudicato interfui et subscripsi. Thebaldo 
ex genere ducum huic iudicato adfui. Petrus dux de Traversaria in hoc 
iudicato, sicut supra interfui et ss. — Subscripserunt et complures ali." 


Nach dem Drucke: Rubeus Ravennatum hist. 269 [ed. Graevius Thesaurus 7a]. — 
! Dr. Quare non respondetis? — Vgl. S 20 n. 1; $ 22 n. 16. 20; S 561 n. 2. 


69. Im Gerichte des Markgrafen Bonifaz wird, da die Angeklagten auf 
wiederholte Ladung theils nicht erscheinen, theils sich nicht einlassen, auf 
Investitur des Klägers unter Vorbehalt der Klage geurtheilt, dieselbe vom 
Markgrafen ertheilt und ein Bote zur Einweisung gegeben. Bei Ferrara 
10323 März 16. 


Imperante Chunrado imperatore invictissimo anno v., pontificatus domini 
Ioannis summi pontificis, die sextodecimo mensis martii, indictione quintade- 
cima. ^ Sedentibus Bonifacio gloriosissimo marchione et Gebeardo excellen- 
tissimo archiepiscopo in navi iuxta ripam Padi in loco, qui dicitur Caput de 
Reda, accessit Petrus, qui vocatur de Vera, procurator archiepiscopi dicens: 
‚Ego proclamo de Buculo filio Petri de Gregorio, et Widone Federici filio, et 
de Warino eius consubrino.‘ Quibus auditis iam dictus marchio precepit Be- 
noni et eomiti et Godoni, ut preirent Ferrariam et ad placitum vocatis preci- 
perent, quod ita forent preparati, quatenus legem facerent prefato archipre- 
suli. Secunda vero die similiter in navi residente predicto marchione prope 
ascisterium sancti Silvestri affuit predictus procurator in presentia Bennonis 
et Ioannis de Alberto comitum cesset! easdem proclamationes supra memo- 





16 1032 März 16. 


ratas res ecclesiasticas iniuste detinentes. Qua vero proclamatione audita pre- 
dicti comites fecerunt eos vocare per cancellarium nomine . . . . Sed eo in loco 
tunc nullus apparuit illorum. Tertia autem die idem ipse marchio causa 
communis colloquii sui et archipresulis venit ad ecclesiam sancti Georgii. Quo 
peracto sedit cum predicto archiepiscopo in mansione Ambrosii episcopi cla- 
rissimi Ferrariensis ibi presentis; quem itaque marchionem archipresul ita 
affatus est: ,Preterito anno facta proclamatione, ut vobis notum est, suprà 
Bucconem, Widonem atque Warinum, rogatis nos illis inducias dare, que... 
. « « . data est usque in presentem diem; sed? ab illa die usque nunc dedignati 
sunt convenire nobiscum; quocirca tertia dies est in quibus de illis vobis pro- 
clamavi; si vobis iustum videtur aut de illis legem nobis facite, aut investitu- 
ram de bonis ecclesie mee, que tenent, mihi donate.* Protinus marchio fecit 
illos vocare ad placitum per cancellarium nomine .... Quorum solus Wido 
apparuit dicens: ,Paratus sum legem facere.‘ Cui Petrus scolasticissimus quasi 
advocatus pro Petro procuratore archipresulis quesivit dicens: ,Quero tibi 
terram, quam tenes per preceptum iure sancti Apollinaris, quod tu et Wari- 
nus altero anno in placito ostendistis in presentia serenissimi marchionis Bo- 
nifacii, de qua vero tellure non solvisti pensionem et terram contendis non 
iure.* Cui marchio dixit: ,Vade foras et conscilio accepto veni responde legi- 
bus.‘ Qui reversus neque finem fecit, neque legibus respondit. Confestim mar- 
chio interrogavit iudices Gerhardum, Paganum et Widonem; quorum Gerhar- 
dus iudex imperatorius tale dedit responsum: ,Postquam isti et ceteris hic ad 
placitum vocatis proclamationes sunt cognite, et tot vicibus vocati noluerunt 
venire iure cum archipresule agere, lex est, ut detis sibi investituram et ipsum 
ius restituas.‘ Quo enim iudiciali responso audito prefatus dux et marchio 
apprehensa virga misit in manum Petri procuratoris, dicens Petro Scholastico: 
‚Unde debeo investire procuratorem?* Et.Petrus respondit: ‚De bonis, que 
lecta sunt in precepto Widonis et Warini, et de casis hodie designatis supra 
Bucconem et per eum ab aliis detentis.* Marchio dixit: ‚Et ego de illis investio 
salva querela.* Hoc facto posuit bannum supra caput eius, ut si quis eum dis- 
vestiret sine legali iudicio, componeret mille mancosos aureos, medietatem 
chamere imperatoris et medietatem chamere archiepiscopi. Eadem quoque 
hora Ioannes de Alberto dedit ei cancellarium nomine . . ., qui de predicta re 
corporaliter investiret illum. Hoc factum est in presentia Alfredi optimi 
Bononiensis episcopi et Etici episcopi Faventi et Honesti prudentissimi dia- 
coni. Bonefacius marchio et dux ss. 


Nach dem Drucke: Savioli Annali Bolognesi 1b, 81 aus dem erzbischöfl. Archive zu 
Ravenna. — 1 So; der Sinn würde ein et replcavit oder ähnliches erfordern. — * Dr. se. 
— Vgl. $ 24; 475 n. 18; 476 n. 12; 550 n. 7; 560 n. 8. 


53. Wibert verpflichtet sich dem Petrus binnen Jahresfrist eine Geldsumme 
zu zahlen, so dass im Falle der Nichtzahlung eine zur Sicherung der 
Forderung ausgestellte Verkaufsurkunde unmittelbar wirksam werden soll. 
Mailand 1035 Jan.®. 


In Christi nomine. Chunradus gratia dei imperator augustus, anno im- 
perii eius octavo, decimo kalendas februarius, indicionetertia. —— Obbligo me 
ego Wibertus abitator loco Clevi, qui profe[so sum] lege Salicha vivere, tibi 
Petri qui et Obizo, filius bone memorie Adelgisi de civitate Mediolani, eo ti- 
nore, qualiter ic subter continuerit, ita ut si ego qui supra Wibertus aut meos 
heredes vel meo misso dederimus tibi qui supra Petri aut ad tuos heredes aut 


1035 Jan. 8. 14 


a vestro misso in festivitate sancti Vincentii, quidem modo in antea usque ad 
anno uno espleto, qui venit de indictione quarta, argenteos denarios bonos 
libras centum vigintiquinque ad casa abitationis tue qui supra Petri, tunc sta- 
tumbulo cum nobis daretis, retrodare debueritis scrapsata cartula illa vendi- 
cionis, quas ego cum coniuge mea in te emisi de corte una domui coltile, cum 
castro et turre seu capella, cum area in qua estant ibidem edificata in onore 
sancti Cosme et Damiani consacrata, seu de aliis omnibus casis et rebus, teri- 
toriis, masaritiis ab ipsa curte et castro Mevallo et turre seu capella pertinet, 
ut postea in mea vel de meis heredibus sit potestatem proprietario iure, sicut 
actenus fuit, quam in te cartulam emisisent. Et si ego qui supra Wibertus 
aut meos heredes substraserimus iam dictos denarios ad dandum, sicut supe- 
rius legitur, aut si parati non fuerimus ad casa abitationis tue ad dandum 
semel et bis usque ad tertiam vicem, tunc statim post transacto predicto con- 
stituto suprascriptis casis et omnibus rebus territoriis iusta ipsa cartula in tua 
qui supra Petri vel de tuis heredibus sit potestatem proprietario iure. Et si 
ego qui supra Wibertus aut meos heredes post transacto suprascripto consti- 
tuto, si iam dictos denarios noit dederimus, aut parati non fuerimus ad dan- 
dum semel et bis usque ad tertiam vicem, sicut superius legitur, si de predictis 
caxis et omnibus reibus teritoris contra te qui supra Petri qui et Obizo, vel 
contra tuos heredes, vel contra cui vos dederitis agere aut causare presumse- 
rimus et tacitis exinde omni tempore non permanserimus, aut si de nostro 
exinde datum aut factum in alia parte aparuerit et clare factum fuerit, tunc 
componamus vobis pro pena nomine suprascriptis caxis et omnibus reibus te- 
ritoriis in dublum sub estimatio in eodem loco, et insuper exinde omni tempore 
tacitis et contentis esse permauere debeamus. Si quis vero, quod futurum esse 
non credo, si ego qui supra Wibertus, quod absit, aut ullus de heredibus ac 
proheredibus meis seu quislibet nostra obposita persona quandoque contra ac 
cartula ire, aut eam infrangere cognoverimus, tunc inferamus vobis componere 
multa, quod est pena, auro optimo untias quinquaginta et argenti ponderas 
centum, et quod repetierimus et vindicare non valeamus, set presenc ac car- 
tula dioturnis temporibus firma et inconvulsa permaneat cum stipulatione sub- 
nixa quia in tali tinore, sicut superius legitur. Et ad anc adfirmandam obbli- 
gationis cartulam accepi ego qui supra Wibertus ad te iam dicto Petrus qui 
et Obizo exinde launechild capello uno. Et pergamina de terra levavi, Iohanni 
notarius et iudex dedit et scribere rogavi et testibusque obtolit roboranda. 
Actum civitate Mediolani. ^ Signum manus suprascripto Wiberti, qui a car- 
tula obligationis ut supra fieri rogavi, et suprascripto launechild accepi. 
Signum manibus Ottoni et Rotefredi lege viventes Salicha testes. Signum 
manibus Dragulfi et Iohanni seu Ambrosii adque Azoni et Lanfredi testes. 
S. Ego qui supra Iohannes notarius et iudex sacri palatii scripsi, post tradita 
complevi et dedi. 
$15 Nach Abschrift aus dem Original im Staatsarchive zu Mailand. — Vgl. Nachtr. zu 

n. . 
54. Im Gerichte eines Königsboten und des Grafen von Imola wid bei 
Ungehorsam der Angeklagten und nach Vorlage der Beweisurkunden durch 
den Kläger dieser in Besitz der angesprochenen Sachen und wegen der 
Kosten und der ihm verwirkten Geldbussen in Besitz anderer Güter der 
Verklagten gesetzt und darin durch den Bann gesichert. S. Illari (Lugo) 
1037 Febr. 26. 

[In nomine] domini. Temporibus domni Benedicti summi pontificis et 


18 1037 Febr. 26. 


universalis pape iu apostolica sacratissima beati Petri apostoli domini sede 
quinto, [sicque imperante domno Conrado] imperatore in Italia anno undecimo, 
die vigesimo sexto mensis februarii, indictione prima, ante castrum sancti 
Illari. — Dum resederant [in iudicio et generali] placito dominorum" Adalar- 
dus dei gratia comes imperatoriusque nuncius et Wido [de Arardus comes] 
Imolensis, [et cum eis] maxima pars [populi] viri bone opinionis et laudabilis 
fame, quorum nomina haec sunt: id est in primis domnus Gebeardus divina 
preveniente misericordia archiepiscopus, et Honestus dei gratia sancte Raven- 
natis ecclesie diaconus, atque Benedictus per divina misericordia monasterii 
sancti Laurentii quod vocatur ad Cesarea abbas, Wido monachus et du- 
dum Pomposianus abbas, et lohannes abbas, et Ugo comes filius quondam 
Ubaldi, Wido atque Raimundus iudices Livienses, et Petrus vir sapiens de 
Rainerio, Iohannes de Apollinari, Bonushomo filius Gerardi tabellionis, Alber- 
tus nobilis vir filio quondam Petri de Cristoduli, Albertus filius Petri de Ronci, 
Georgius filius Iohannis de Warnerio, et Paganus filius quondam Arialdi con- 
sulis, atque Deus dedit . . .. . . quondam tribuni, et me presente Rodulfo dei 
nomine tabellione Ravenne, et aliis quos scribere longum est. In nostro- 
rum predictorum presenciam [accessit] Walfredus [et dixit:] , .. . nego de 
Marocia et Petro filio suo coniug . . . .. . . perle quondam Widonis de Racco 
per tres dies de sedecim mansis terre et vinee positis in territorio Imolensi, et 
de uno aquimulo posito in flumine quod vocatur Sinno et Santerno; et vocati 
sunt per publicum cancellarium -nomine Bibentem vinum; et ad placitum pe- 
nitus non venerunt.' Tunc iam prelibatus Adalardus dei gratia comes impe- 
ratoriusque nuncius et Wido comes de Arardus egressi sunt ad castrum, quod 
ipsi habitabant; invenerunt Marociam tantum; cui ipse Adalardus comes pre- 
sente Widone comite et Deusdedit': ,Quarre tantas proclamationes audivimus 
de te et filio tuo, et ad placitum non venistis?* Ad quasque respondens dixit: 
‚Si vobis placeret petere . . . . Immolensem civitatem, ibique secundum legem 
nos definire, ac vestro imperio obedire. Cui ille adsensit et venit ad ipsam 
civitatem et . . . . adsendit castrum Imolense, quod ruptum erat, et ad placi- 
tum non venit, et filius eius fuga lapsus fuit. Tune ipsi comites et iudices mi- 
rabantur, quod eo non veniente miserunt ei suos nuncios, ut secure venirent, 
dicentes illi: ,Cur ad placitum non ve[nistis], cum comm . . . statuisti.‘ Qui- 
bus ipse dixit: ,Quia non habeo adiutores.‘ Ad quem ipsi dixerunt: ,Hic ha- 
betis vestros advocatos, Mitis feram et Petrum Aquam bibente; veniant, et 
ipsi quecunque lex et rectum est dicant...... eO... &d placitum non 
venit et legem minime fecit; ex autem recursis nunciantur omnia per ordine. 
Cum illi comites talia cognoscentes, interrogaverunt iudices, quid illi deberent 
facere? Quibus Ildebrandus iudex, presentibus et collaudantibus Widone et 
Raimundo et Petro iudicibus dixit: ,Producat atque hostendat Walfredus 
cartas venditionum et obligacionum, quas maritus ipsius Marociae cum ea et 
filio eius fecit huic Walfredo.‘ Et mox prolate sunt carte, et lecte per Tohan- 
nem de Apollinari sapiente rerum, quibus probat, eos debitores illi esse decem 
auri librarum. Denique iudex dixit: ,Walfredus iterum proclamat de ea et 
filio eius, et facite eos vocare.* Quo facto reinvestiverunt . . . .. .. P 
. . in possessione de ipsis sedecem mansis et de uno aquimulo, quos alio placito 
et iudiciali calculo adeptus est, positos ipsos mansos predicto territorio et plebe 
sancti Petri quod vocatur Transilva, et molandino in flumine iam predicto; et 
similiter mittite eum in possessione de medietate de castro sancti Potiti et de 
medietate, quod ipsi habent infra totam plebem sancti Petri quod vocatur 


1037 Febr. 26. 19 


Transilvam pro inpensis et cartarum penis ibi lectarum et pro eorum contu- 
macia.* Continuo ipsi comites ita fecerunt per virgam, quam znanibus tenebant, 
et bannum posuerunt super caput ipsius et super ipsas res, ut nullus ausus 
sit eum disvestire [et qui hoc facere Ipresumserit, cognoscat se esse composi- 
turum] decem librarum auri multa, medietatem camere imperatoris, et medie- 
tatem suprascripti Walfredi. Protinus dedit ei cancellarium, ut cum eo egre- 
deret ad suprascriptas res, et inde corporaliter investire. Et ipse hec susci- 


piens et deprecatus est omnes pro futuro testimonio. Hoc factum est sub 
die menseque et indictione predicta quinta. Ego Wido lmolensis comes 


huic in perpetuo iudicio ss. Signum f manus suprascripti Adalardi comitis 
et imperialis missi, qui hanc investituram dedit ad suprascripta omnia. 

XP. Ego Adebrandus iudex hanc investicionem iudicans ec subscripsi. 7 Ego 
Ragimundus iudex huic notitie investitionis ut superius interfui et ss. lau- 
dans. + Ego Wido iudex hanc investituram conlaudans ss. T Ego Io- 
hannes filius quondam Apolenaris in hac notitia ut superius interfui et ss. 


Nach dem Drucke: Fantuzzi Monumenti Ravennati 2, 72 aus dem erzbischöfl. Archive 
zu Ravenna. — Vgl. G 24 n. 2; 475; 476 n. 13; 560 n, 12. 


55." Im Gerichte des Königsboten Grafen Adalbert werden dem Kloster 
S. Salvator in Monte Amiate genannte Besitzungen, nach vorheriger In- 
quisition und nachdem auf bezügliche Aufforderung nur wegen einer Par- 
zelle Einspruch erhoben wurde, unter Ausschluss dieser durch Investitur 
und Bann gesichert. In der Grafsch. Siena 1037 Nov. 


Ideo in dei nomine in comitatu Senense, locus ubi dicitur Turrita, infra 
blebe saneti Constantii sito Ascanello in iudicio resedebat domnus Atalbertus 
comes, missus domni Curradi invictissimi imperatoris, imperialem potestatem 
inponendam constitustus' erat, ad singulorum ominum iusticias faciendas ac 
deliberandas, residentibus cum eo Urso et Arnulfo germani, et Lambert, et 
alio Lamberto, et Azo, et Gualfredus iudicibus domni imperatoris, et Guinildo 
notario, Raineri filio b. m. Gualfredi, qui fuit comes, et Raineri filio Ardingi 
comes, et Rolando vice comes filius b. m. Guidoni, qui fuit vicecomes, et Guido 
filio eius, et Raineri da Rofino, et Rolando filio b. ın. Rappiti, et Urso filio b. 
m. Griffonis, et Evrando filio b. m. Gualceri, et Bonifazio filio b. m. Guillelmi, 
et Guinildo da Dorna, et Bonifatio filio b. m. Algoti, et Markesello et Rolando 
germani fili b. m. Bonizi, et Carbulo filio b. in. Benedicti et Arnolfo filio suo, 
et Ildizo filio b. m. Petroni et Ugo filio suo, et Berizo et Baruncello germani 
fili b. m. Gerardi, et Bonizo filio b. m. Bonizi, et Berardo et Cunizo germani 
fili b. m. Cunizi, et Raineri filio b. m. Maizi, et Petro filio b. m. Morardi, et 
reliquis plures. Ibique in eorum presentis Raineri filio Petroni, electus 
avocatus de monasterio saneti Salvatoris sito monte Auniato, et cepit dicere 
ac reclamare a predicto domnus Alberto comes qui a casis, terris, vineis, seu 
ecclesia sancti Apollenaris sito Ferongnano et rebus illis ipsis nominatives 
locas, tam in loco et vocabulo Cerascito, et in Ampoiano, et in Petruivolo, et 
in Bobiano, et in alio Bobiano, et in Vingnalla, et in Caviano, et in Casale, 
et in Citiliano cum ecclesia, que est destructa, cui iam vocabulo fuit sancte 
Elene, cum pertinentiis suis; scu et casis et terris et rebus sex, qui sunt positis 
in predicto vocabulo Citiliano, una ex ipse quam detinet Martino filio b. m. 
Leti, alia quam detinet Fusculo filio Cristine, tertia quam detinet Urso qui di- 
citur Scarciaio, quarta quam detinet Pepulo Iennari, quinta quam detinet Ste- 
fano presbitero, sesta quam detinet lohani fili b. m. Raidofi; simulque terris 


80 1037 Nor. 


et rebus, que sunt positis locibus nunccupantes, tam in vocabulis Corsingnano 
sortis et rebus duo, una quam detinet Marco filio b. m. Luniperti, alia quam 
detinet Rustikello filiastro Savini; simulque terra et vinea in Colletiauli, quam 
detinet Rainaldo et Gerardo presbiteris; simulque tres petie de terra cum vinea 
super se abentes, que sunt in vocabulo Alpozu; simulque casis, terris et rebus 
quinque, que detinet abbas sancti Antimi in Corsiniano; simulque terra, quam 
detinet omini, qui dicitur Litacici, una cum terra illa in Passarunci, quam de- 
tinet fili b. m. Cristiano presbitero; omnia et in omnibus, sicut super legitur, 
cum eorum pertinentiis in istis vocabulis sunt positis infra plebibus, una ex 
ipse plebe sancti Valentini sito Oppiano, et infra plebe sancte Marie sito matre 
ecclesia, et infra plebe sancti Donati sito Citiliano, et infra plebe sancti Viti 
sito Corsiniano per singulis locis et vocabulis, una insimul casa et sorte et res 
illa, que est in vocabulo Quitiliano, que regitur per" "Nam ut supra 
dixit ipse predicto Rainerius avocatus: ,Omnibus supra scriptis casis, terris 
et vineis seu ecclesiis et rebus illis ipsis, sicut superius legitur, per singulis 
vocabulis sunt propriis et de sub iure de predicta ecclesia et monasterio sancti 
Salvatoris, sicuti illis omnibus per vestram, qui supra Alberti comes, iussione 
iuraverunt et ostenderunt a pars predicta ecclesia et monasterio; et sunt no- 
mina eorum infra plebe sancti Viti Richardo et Ardimanno, et infra plebe 
matre ecclesia Iohani filio Martini et Roizo et Morello et Petro, qui dicitur 
Martrude, et Natali, et infra plebe sancti Donati Vitali et Petro et Leo, et 
infra plebe sancti Valentini Petro, Viviani et alio Petro de [Op]piano, Ada- 
lardu de Acria et Iohani de Presbitero et Pepulo nepos eius. Omnia, sicut 
superius dixit, et ipsis predictis omnibus iuraverunt' ostenderunt a pars pre- 
dicta ecclesia et monasterio.* Ita dixit ipso predicto Rainerius avocato: ,Ut si 
est ullus homo, qui ipsius superscriptis casis, terris et rebus et predictis ec- 
clesiis contra predicta ecclesia et monasterio aiere aut causare voluisset, unc 
paratus sum cum eo de predicta ecclesia et monasterio, cuius ego modo avo- 
catus sum, in ratione stando et legitime fine percipiendum.‘ Et cum taliter 
retulisset ipse predicto Rainerius avocato, tunc ipso predicto comes misit mis- 
sus de sua presentia per ipso placito intus et foras quere[re] et vociferare; et 
nullus se ibi se minime apresentavi, qui ipsis rebus aiere aut causare voluisset, 
nisi se apresentavit Bulgarello filio Farolfi, et causavit contra predicta ecclesia 
et monasterio et contra predicto avocato eiusdem ecclesie una pars, que est 
de medietate de tres portionis de predictis casis terris et rebus de Citiliano. 
Et cum hec taliter audivit ipse predictus Rainerius avocato et predicti iudici - 
bus, anteposuerunt ipsa predicta portione de iam dictis terris et rebus, que 
ipse Vulgarello causaverat" "exinde constituerunt; nam de aliis 
omnibus supra scriptis casis, terris et rebus de predictis ecclesiis petivit mer- 
cedem ipse predicto Rainerius avocato a suprascripto Alberto comes de pars 
predicta ecclesia et monasterio et investitura fecisse. Tunc per iudicum iudi- 
catum per virgam, quam in suis tenebat manibus, ipse predicto Albertus co- . 
mes de omnibus suprascriptis casis, terris et rebus, excepto quod super ante- 
posuerat ipse predicto Rainerio avocato, investiebat a pars predicta ecclesia 
et monasterio, et insuper misit banum super ipsis casis, terris et rebus et su- 
per ipso Rainerius avocatus in mancusos aureos mille, ut nullus quislibet homo, 
magna parvaque persona de suprascriptis rebus ipsa predicta ecclesia et mo- 
nasterium sine legale iudicio divestire audeat; qui vero fecerit, predicti mille 
mancusos aureos composituros se agnoscat, medietate pars camere domni im- 
peratoris et alia medietate a pars predicta ecclesia et monas£eries; Unde hanc 


1037 Nov. 81 


notitia pro securitate et futura ostensione a pars predicta ecclesia et mona- 
sterio ostendendo fieri iussimus. Quidem et ego Guinildo notarius ex ius- 
sione de suprascripto comes et iudicum ammonitione scripsit, in anni domni 
Corradi imperatoris, anni imperii eius deo propitio undecimo, mense novembri, 
indictio vi. Signum t manus Adalbert comes domni imperatoris.! ^ Ego 
Walfredus iudex sacri palatii interfuit. — Ego Ursus iudex domni imperatoris 
interfuit. ^ Ego Arnolfus iudex domni imperatoris interfuit. Ego Lamber- 
tus iudex interfui. Ego qui supra Guinildo notarius, qui per iussione de 
suprascripto comes hanc notitiam complevi et dedi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator de Monte Amiate. — - 
! Die Worte sind in die Winkel eines grossen Kreuzes vertheilt, wie das später in den Ur- 
kunden der Markgräfin Mathilde üblich ist — Vgl. zu S 17; unter den zahlreichen Urkun- 
den dieser Art ist die vorliegende die einzige mir bekannte, in welcher auf die allgemeine 
Aufforderung wirklich eine Einsprache erfolgt; auch ist eigenthümlich, dass der Aufforde- 
rung eine Inquisition vorhergeht, dass weiter ausser dem Banne die Investitur ertheilt wird, 


da das gr oster doch nicht disvestirt gewesen zu sein scheint. Vgl. auch zu $ 274 n. 12; 
551 n. 9. 


56." Im Gerichte zweier Kónigsboten und der Ortsgrafen wird wegen Un- 
gehorsams der Beklagten und nach Befraguna der Judices von den Vor- 
sitzenden die bischöfliche Kirche von Assisi unter Vorbehalt der Klage in- 
vestirt und das durch den Bann gesichert. In der Grafsch. Assis 1038 
April. 

In deinominem. Notitiam iudicatum adque revestitionem et bandictionem, 
qualiter infra comitatum Asisinatum in locus qui dicitur Castanum, ubi dicitur 
a sanctum Rofinum, in placito, ubi resedebat domno Girardo et Guihardo 
missi et vassi domno Conrado imperatorem, et domno Ánestasi come cum 
Anestasi comes nepote suo, cum Adelberto ed Acto et Lupo et Dedizo filius 
Anestasi pro singulorum ominum a legem et iustitiam fierit fatiendo vel de- 
liberando, et domno Ugo episcopus, et cum eis resedebat iudicem et boni omi- 
nibus, oc sunt nomina ceterorum: Bonumomo iudicetn, et Bonizo iudicem, et 
Petrus iudicem, et Leto iudicem, et Abello iudicem, et Egogo Guiberto iudi- 
cem, et Adelberto et Bernardo filiis Alberico, ed Anestasi f. Aldo, et Adel- 
berto f. Immo, et lohannes f. Eldibrandum, et Maginardo et Guillelmo filiis 
Ode, et Adelberto f. Benedicto cum Petrus filio suo, et Corbo et Cunzo et 
Baldo filiis Alberico, et Grigori filiis" Petrus, et Atto e Adamo filiis Madio, 
et Rodolfo et Grimaldo filiis Farolfo, et Ragiinbaldo f. Petrus cum Petrus filio 
suo, et Fulco f. Romanum, et Baruncellum f. Adamo, et Bonizo f. Gripfo, e 
Stefanum f. Aguti, et Iohannes f. Gizo, et Leo de Immo, et Urso de Vitale, set 
et reliquis plures ominibus ibi de circum astantibus adque resedentibus. In 
istorum virorum in ipsum placito omium superscripti presentie, ibique venie- 
bat domno Iohannes arhipresbiter et priore, et cepit dicere et reclamare ad- 
versum superscripki missi et comiti: ,Domine missi et comiti, facite nobis legem 
et iustitiam de Morunto filio Clesio, de terra et casa, qui est," et vineam, qui 
est de iuris proprietatis beata domna sanctam Mariam et sanctum Rufinum, 
unde domno Ugo episcopus vicarius est, qui illum Moruntum et fratribus suis 
nobis contendi; qui est ipsa terra et casa et vinea in locus, qui dicitur Cafa- 
ronem; domine missi et comiti, vobis reclamavi nisi a primum et secundum et 
tertium placito, et illi a placito contenserunt venire, et legem et iustitiam abere 
non potui.' Nisi et tunc eamdem ora ipsi superscripti missi et comiti, quod» 
modo talite;audierunt, interrogaverunt ipsi iudicim: ‚Qui de anc causa facere 

Ficker Forschungen. IV. 6 


52 1038 April. 


debemus?‘ Et ex ipsa ora ipsi iudicim responderunt, iudicaverunt et diexe- 
runt, ut revestitem ipsum Iohannes archipresbiter cum Alveni abocato suo de 
ipsa res, unde ipsi reclamavit, ad iura de ipsum episcopio ad salva eorum 
querela, et insuper bandum mitite. Et ex ipsa ora ipsi superscripti missi et 
comiti fecerunt, sicut iudicim iudicaverunt, et preserunt per unum fuste, quem 
in illorun detinebat manibus, et revestivi ipsum Iohannes archipresbiter cum 
Alvini abocato suo de ipsa terra et casa et vinea, unde ipsum reclamavi, a 
salva eorum querela de ipsum episcopio sanctum Rofinum; insuper miserunt 
bandum super caput de ipsum archipresbiter et de iam dictum abocato suo, 
quicumque eis divestire aut molestare presunserit a sue legale iuditim ant si 
a se [in]terpositum de arientum libres centum, medietatem a pars regis et 
altera medietatem ad ipso sancta Maria et de sanctum Rufinum. Et factum 
est unc notitiam iudicatum adque revestitionem et bandictionem et propter se- 
curitatem de ipsum episcopio et propter cautelam venturo tempore memoria 
retenenda vel recordanda et propter ista intentionem deliberandam. Et 
factum estin annum ab incarnationem domini, anni sunt mille xxx.viil., et ren-- 
nantes domno Conrado divina ordinantes providentiam imperator agusto in 
dei nomine, in Italia anni eius xi., et dies mensem aprelis, per indictionem 
vi. + Siguum manum de superscripti missi et comiti, qui ipsum placito 
tenerunt et interfuerunt. + Ego Sigetio iudicem, qui Bonomo vocatur, in- 
terfut. ^ Ego Leto iudicem interfuit. + Ego Bonizo iudicem ibi fuit. 

rt Ego Guibertum iudicem et notarium scripsi et ibi fuit. 


Nach dem Drucke: Disamina degli scrittori e dei monumenti risguardanti s. Rufino 
vescovo e martire di Asisi (Asisi 1797) S. 378 aus dem Orig. im bischöfl. Archive zu Assisi. 
— Vgl. zu $ 9 ff.; zu $ 117 Nachtr.; eine Art Ehrenvorsitz des Bischofs findet sich auch 
hier, so dass um so deutlicher hervortritt, dass der Mitvorsitz der Grafen eine andere Be- 
deutung hat. Vgl. auch zu S 274 n. 12. — Dasselbe seltene Werk enthält noch drei sehr 
lückenhafte Placita aus dem bischóflichen Archive: des Herzog und Markgraf Rainer von 
1018; des Inzitto comes (wenn nicht vorher Namen ausgefallen) und des Elfitto misso regis 
von 1019; zweier Boten des Herzog und Markgrafen Hugo von 1036. In dem von 1019 
findet sich gleichfalls das Befragen der Judices durch den vorsitzenden Comes; findet sich 
dasselbe nach S 548 n. 10 ff. schon früher in entfernteren Theilen des Spoletinischen, dann 
später nach $ 553 n. 18 zuerst zu Arezzo, so dürfte beim Hinzukommen dieser Urkunden 
aus dem Tuszien benachbarten Theile des Herzogthums die Annahme einer Einwirkung 
spoletinischer Formulare auf Tuszien kaum abzuweisen sein; vgl. auch oben Urk. n. 16. 


57. Im Gerichte des Kóniasboten Bischof Nitker von Freising wird das 
Vermögen eines wegen Raub Verklagten und vergeblich Geladenen in Bann 
gelegt. Pavia 1041 Juli 5. 


Dum in dei nomine in laubia monasterii sancti Petri, quod dicitur Caelo 
aureo, quod est constructum foris et prope Ticinensem civitatem, per datam 
licentiam domini Palduvini abbatis istius monasterii in iudicio residebat domi- 
nus Nitkerus episcopus et missus domini imperatoris ad iustitiam faciendam 
ac deliberandam; residentibus cum eo dominus Rainaldus episcopus ipsius ci- 
vitatis, Bonusfilius, Gerolimus, quidam, ! Albertus, Otto, Vibertus, Ubertus et 
Arialdus iudices sacri palatii, Ubertus filius cuiusdam Armanni, O. filius Ar- 
dingi, Ardericus de Binasco, Waltherus filius cuiusdam Alberici, Albertus, 
Oprandus filiolam Franci, Bernardus et Al. de Brenbio, Alboricus Graso, Al. 
et Sifridus iermanius, et reliqui plures. Ibique in eodem iudicio caepit di- 
cere dominus episcopus et missus: ,Sunt omines? in isto placito, qui se lamen- 
tantur super Albertum filium cuiusdam item Alberti de preda et schaho, unde 
Ipse dominus episcopus et missus per suos nuntios ammoniti, ut ad suum pla- 


1041 Juli 5. 83 


citum venissent, et exinde iustitiam fecisset, sed nequaquam ipsum ad suum 
placitum habere potuit.‘ Cum ipse dominus episcopus et missus taliter retu- 
lissent, tunc per fustem et wantonem, quem sua tenebát manu, misit in ban- 
num omnes res ipsius Alberti proprietatis. Et hanc notitiam, qualiter acta 
est, iam fieri ammonuerunt. Quidem et ego Wundo notarius sacri palatii 
ex iussione episcopo et misso et iudicum ainmonitione scripsi, anno ab incar- 
natione domini m.xli., die mensis quinta iulii, indictione iiii. Ego Nitkerus 
Frisingensis episcopus interfui et missus imperatoris. Bonusfilius iudex 
sacri palatii interfuit. Ego Wipertus sacri iudex palatii interfui. ^ Ego O. 
iudex sacri palatii interfui. ^ Geronimus iudex sacri palatii interfuit. 


Nach dem Drucke: Meichelbeck Historia Frisingensis 1, 510. — ! Guido? — * Dr. 
omes mit Abkürzungszeichen. — Vgl. $ 10 n. 7. 


58. Eine Wittwe macht aus ihrer Morgengabe eine Schenkung an ein Klo- 
ater unter Zustimmung ihres unmündigen Sohnes und Mundwaldes, wel- 
chem der Künigabote und Kanzler Adalger die Erlaubniss dazu gegeben 
hatte. Bei Mailand 1043 Mai 9. 


In Christi nomine. Secundo Heinricus gratia dei rex, anno regni eius deo 
propitio tercio, nono die mensis magis, indictione undecima. Ego Doda 
filia bone memorie Wifredi de civitate Mediolani et relictam quondam Arnaldi 
de loco Boexio, que professa sum de natione mea lege vivere Longobardorum, 
mihi que supra Dof&e Arnaldus infantulo filio et mundo" meo per data licentia 
Adalgeri missus et cangellarius da pars publica sibida' tributa consentiente et 
subter confirmante, presens presentibus dixi: Quisquis in sanctis ac in vene- 
rabilibus locis ex suis aliquit contullerit rebus, iuxta auctoris vocem centuplum 
accipiet et insuper, et quod melius est, vitam possidebit eternam. Et ideo ego 
que supra Doda do et offero presenti die et ora ınonasterio beate dei genitricis 
Marie, qui dicitur Aurone, quod est constructum intra suprascripta civita- 
tem Mediolani et non longe da porta, que dicitur nova, idest meam portionem 
de casis et rebus teritoriis illis, quas mihi ante os dies et annos per cartulam 
de morgincap advenit ab suprascripto quondam Arnaldus, qui fuit vir meus; 
qui reiacent casis et rebus teritoriis ipsis in loco et fundo Cixano; nominative 
illis casis et rebus teritoriis, unde reliquae tres portiones iamdictus quondam 
. Arnaldus vir meus a parte iamdicti monasterii abendum instuit'; predicta vero 
supraseriptam meam portionem, quod est quarta pars de iamdictis casis et 
rebus teritoriis cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessioni- 
bus suorum in integrum. Ea videlicet ractione predicta portio de iamdictis 
casis et rebus teritoriis in eodem sanctum et venerabile monasterium dare et 
offerere videor, faciendum abbatissa et monachas, qui nunc et in perpetuum 
in eodem monasterium perhordinate esse videntur, de fruges et ceusum seu 
redditum, quibus ex predicta portione de iamdictis casis et rebus teritoriis 
annue dominus dederit, ad earum vituum vel ioduinentum inter se, quid vo- 
luerint, pro mea et suprascripto quondam Arnaldi, qui fuit vir meus, anima- 
bus mercedem. Et hoc volo et iudico, ut nulla abbatissa ipsius monasterii 
licentiam abeat predicta portionem. de iamdictis casis et rebus teritoriis in be- 
neficium alicui dare, aut per libellum vel comutationem aut ullam scriptionem 
alii facere; et si fecerit, in mea vel de meis heredibus revertat potestatem tam 
diu, ut dum venerit illa abbatissa, que anc meam institucionem vel ordinatione 
firma et inconvulsa permanere faciat, quia sic decrevit mea bona voluntas. 
Actum foris in curte, que est iusta ecclesia sancti Ámbrosius, qui dicitur ad 


6* 


84 1043 Mai 9. 


corpus. Signum manum suprascripte Dode, qui ac cartula iudicati et offer- 
sionis ut supra fieri rogavit. Signum manum suprascripto Arnaldi infan- 
tulo filio et mundoaldoni eidem Dode, qui per data licentia eidem domni Adal- 
geri misus et cangellarii consensit ut supra. S. Adalgerius cancellarius 
consensi et subscripsi. S. Ardericus iudex domni regis rogatus sub- 
scripsi. S. Ego Waldo qui et Lanzo iudex sacri palatii rogatus sub- 
scripsi. — S. Raivertus iudex sacri et summi palatii rogatus subscripsi. 1 

S. Ego Ambrosius notarius et iudex sacri palacii scripsi post tradito complevi 
et dedi. 

Nach Abschr. aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand. — 1 Es folgen einige tiro- 
nische Noten. — Vgl. S 270 n. 1 Nachtr.; $ 274 n. 20. ] 
59. Im Gerichte des Königsboten Adalger werden wegen Ungehorsams der 
Beklagten dem Kläger die ihm angeblich widerrechtlich vorenthaltenen 
Güter durch Investitur und Königsbann gesichert. Marengo 1043 Juli 6. 


Dum in dei nomine corte Marinco subtus laubia, que est ante sala do- 
mini regis, in iudicio residibat domnus Adelglerius cancelarius et missus domni 
regis iustitiam faciendam ac deeliberandam, resedentibus cum eo Bonusfilius, 
Walandus, Ardingus, lohannes, item Iohannes qui et Lanfrancus, Sigefredus 
et Everardus iudices sacri palatii et reliqui plures. Ibique eorum veniens 
presentia domnus Baduinus abba monasterio sancti Petri situm foris et prope 
urbem Ticinensem, quod dicitur Celo aureo, una cum Petrus avocato suo et 
ipsius monasterii, qui et ipse domnus Balduinus abba eumdem Petrum ex ac 
causa suum et ipsius monasterio avocatum elegit, et retulerunt: ,Iam plures 
vices nos reclamavimus ad vos predictus dumnus Adelglerius cancelarius et 
missus super Terbaldus filius quondam . . . . de suprascripta corta Marinco, 
et Bernardus pater et filio, qui nobis et parti iam dicti monasterii malo ordine 
detinent et contradicentes rebus illis omnibus, quibus sunt positis in loco et 
fundo Paonis sive Decima et in eius territorio non [long]e da fluvio Tamnagro, 
quas pertinent de corte ipsius Paonis; unde vos eis missos-diresistis, ut at 
vestrum pla[cit]o venissent, et nobis et parti ipsius monasterii iustitia fecis- 
sent; set menime eos ad vestrum placitum abere potuistis, ut nobis exinde 
iustitiam fecisetis; et quod plus est, querimus, ut vos propter deum et anime 
domni regis ac vestre mercedis mittatis bannum a parte suprascripti mona- 
sterii super nos et super ipsis rebus, ut nullus quislibet omo nobis nec parti 
iam nominati monesterii desvestire audead.* Cum ipsi domnus Balduinus abas 
et Petrum avocato suo taliter retulisent, ad te ipse donnus Atelglerius can- 
celarius et missus recordatus dicsit, quod sic esse veritas, sicut ipsi donnus 
Balduinus abba asseruerant. Tunc per fuste, quam ipse donnus Adelglerius 
cancelarius et nıissus suam tenebat manus, eosdem Balduinus abba et Petrum 
avocatori investivi de ipsis rebus omnibus, ut nullus quislibet omo eis nec 
parti iam nominati monasterii desvestire audeat; qui vero fecerit, mille man- 
cosos aurei se compositurus agnoscat, medietatem parte camere donni regis, 
et medietatem parti predicti moncsterii. Et finita est causa. Et anc notitia, 
qualiter acta est causa, fieri iussimus. "Quidem et ego Albericus notarius 
sacri palatii ex iussione prefato misso et iudicum amonicione scripsi, hanno 

' incarnatione domini nostri Jesu Christi millesimo quadragesimo tertio, reg- 
nante donno secundo Einrico deo propitio, ic in Italia anno quinto, sesto die 
mensis iulii, indicione undecima. — S. Ego Adelgerius cancellarius sacri pa- 
Jacii subscripsi. — S. Bonusfilius iudex sacri palacii interfuit. — S. Ardin- 


1043 Juli 6. 85 


gus iudex sacri palacii interfui. S. Ego Otto iudex sacri palacii in- 
terfui. 
Nach Abschr. aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand. — Vgl. $ 11; 451 Nachtr. 


60. K. Heinrich III bestellt auf Bitten des Bischofs von Asti einen Ritter 
desselben zum Königsboten im Bisthume Asti und in der Grrafschaft Bre- 
dole. (1043.) 

Iu nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina favente cle- ' 
mentia rex. Omnibus nostris fidelibus notum fieri volumus, quod nos inter- 
ventu ac petitione nostri dilecti fidelis, scilicet Petri episcopi Astensis, quen- 
dam suum militem nomine Cunibertum eligimus et statuimus nostrum missum 
in teto episcopato Ástensi et in comitatu Bredolensi inter Tanarum et Sturam. 
Unde volumus et licentiàm ei donamus, ut ante se tamquam ante nostram aut 
nostri palatini comitis presentiam placita teneat et per legem et iustitiam et 
per pugnam diffiniat omnium hominum occasione remota. Quod ut verius cre- 
datur et ab omnibus observetur, sigillo nostro iussimus insigniri inferius. 

Nach dem Drucke: Monumenta historiae patriae, Ch. 1, 553. — Vgl. $ 224. 


61. Im Gerichte des Bischofs von Pistoja entscheidet dieser einen Streit 
zwischen einem Abte und einem Pfarrer um eine Kirche. durch eigenes 
Urtheil. Pistoja 1044 Aug.6. 


In nomine domini nostri Iesu Christi. Breve recordationis, qualiter defi- 
nitum est litigium inter abatem Teuro Fontis Taonis et inter lohannes pleba- 
num de Spanarekio, ad memoriam habendam et retinendam, qualiter actum 
est in canonica sancti Zenonis, in praesentia domini Martini episcopi et bono- 
rum hominum, quorum nomina subter leguntur. Ego Martinus, dei gratia 
sancti Zenonis ecclesiae indignus episcopus, cum voluntate et cohsensu Iohan- 
nis de Spanarekio do et concendo tibi Teuroni abati tuisque successoribus 
ecclesiam sancti Miniati de Stagiano, quod ab hac hora in antea potestatem 
habeatis presbiteros ibi ponendi, trahendi, habendi, tenendi, possidendi, re- 
gendi et omnibus modis gubernandi, tam vivorum, quam mortuorum; tali vero 
modo concedimus honorem et reverentiam aecclesie sancti Iohannis de Spana- 
rekio, ut pro tempore ire debeat presbiter, qui pro tempore deget, ad voca- 
bulum et letanias et synodum, si vocatus fuerit, et non amplius; si quis autem 
hanc nostram definitionem interrumpere temptaverit, in nomine domini excom- 
municationis pena subiaceat. Testes autem Petrus filius b. m. Raineri, et 
Panici filius b. m. Bellini, et Manciuus filius b. m. Iohannis, et aliorum bono- 
rum hominum. Et sunt anni domini millesimo quadraiesimo quarto, viii. 
idus augusti, indietione x.” Feliciter. ^ Ego Rozo notarius hunc breve manu 
mea scripsi, complevi et dedi. 

Nach dem Drucke: Zacharia Aneodotorum collectio 343 ex archivo s. Michaelis Pi- 
storiensis. — Vgl. $ 567 n. 5. 


62. Im Gerichte des Kónigsboten Hermann wird nach Befragung der 
Judices und vorgenommener Inquisition der Klüger vom Beklagten resüi- 
tuirt und dann durch den Bann gesichert. Arezzo 1046 Dec. 

Dum in dei nomine comitatu Aretino infra palatium domus s. Donati 
resideret Herimannus missus d. Henrici piissimi regis, simulque cum eo Ugo 
filius Raginerii quondam marchionis et Uberto vicecomes filius Buoci, pariter- 
que cum eisdem residentibus iudicibus Alberto, Ioanne, Raginerio, iterumque 


86 | 1046 Dec. 


Ioanne ac Raginerio, Dominico, Rodulfo, Azone, et Rodulfo ad decernendas 
&c legaliter deliberandas litigantium causas. In quorum itaque presentia 
et ceterorum, scilicet Griffonis et Sassonis filiorum Ildebrandi, et Bulgari et 
Ioculi filiorum Raginerii, ac Corbizi et Fussarii filiorum Feralmi, Gezonis vero 
filii Ugonis, et Ungarelli filii Rodulfi aliorumque plurimorum, quorum nomina 
meminere non possumus, veniens Petrus presbiter et prepositus canonice s. 
Donati cepit dicere et omnibus innotescere, quod quidam homo nomine Ro- 
dulfus infirmitate gravatus terram, que subter legitur, per cartulam iudicati 
obtulit ecelesie s. Donati, et proprietario iure ad usum et sumtum fratrum 
canonicorum pro mercede et remedio anime sue suorumque parentum concessit, 
et se vivente eam terram ad partem eiusdem ecclesie iam dictum Petrum pre- 
positum tenere fecit; idest integram vineam domnicatam et suorum hominum, 
que erat circa iam dictam vineam domnicatam, et vineam et terram, quam 
tunc tenebat Martinus Obiceo; et est posita praedicta terra cum vineis in co- 
mitatu Áretino infra plebes S.... sita Vogognano et in s. Maria sita in Fal- 
ciona in loco et casale Subiano, et medietatem de ecclesia s. Laurentii cum 
suis adiacentiis et pertinentiis, et inedietatem de uno manso, qui regi et teneri 
videtur per Ursonem castaldionem, et suam partem de Prato et Castagneto, 
et sextam partem de uno manso, qui regi et teneri videtur per Dominicum 
Capnolam, et petiam unam de vinea in loco, qui vocatur Fontanella, quam 
iam dictus Urso laborabat, et medietatem de una petia de terra, quam ad suum 
domnicatum tenebat super suam casam et curtem domnicatam in eodem loco 
Iuliano, et alia in Fontanella; similiter et medietatem de uno manso in iam 
dicta Fontanella, sicut regi et teneri videtur per massarium, et integram ter- 
ram suam domnicatam de plebe s. Marie, et illam medietatem, quem tenebat 
ab eo Ioagnes Leonis Petri, excepta medietate de una petia de terra, quam 
tenebat ideın Iohannes, que est iuxta Locana ante atrium case Uberti; et in- 
super concessit unum mansum in Gedeppa, quam tenet Martulus de Prato, et 
vineam dominicatam in codem loco. Quas predictas res Agifredus filius Ugonis 
iniuste invasit et abstulit. His auditis predictus Erimannus comes interrogavit 
predictos iudices, quid inde fieri deberet. At illi respondentes dixerunt: ,Do- 
mine comes, interrogate istos bonos homines, qui bene sciunt causam, si 
cognoscunt prefatum Rodulfum tenentem predictas res eo tempore, quando 
ecclesie obtulit.* Tunc omnes una voce dixerunt, ita esse. Iterum comes inter- 
rogavit predictos iudices, quid inde lex precipit. Predicti vero iudices respon- 
dentes dixerunt: ,Secundum quod nobis legaliter videtur, iam dicta ecelesia 
de predictis rebus in integrum restitui debet.* Tunc predictus missus regis hoc 
audito precepit prenominato Agifredo, ut eos restitueret. Ipse vero Agifredus 
secuto precepto missi regis per fustem, quem sua detinebat manu, tenimentum 
predicto preposito reddidit. His peractis predictus Erimannus misit bannum 
super prepositum et suum advocatum et super easdem res, ut nullus morta- 
lium eum sine legali iudicium devestire audeat; qui vero hoc facere presump- 
serit, sciad se compositurum auri optimi mancusos duo millia, medietatem 
camere regis et medietatem parti predicte ecclesie. Insuper hac iussione 
comitis et ammonitione iudicum Griffo notarius hanc paginam notitie pro fu- 
tura ostensione scripsit, anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi mil- 
lesimo quadragesimo sexto, regnante Henrico rege, mense decembris, indic- 
tione xv. — Signum predicti Eriınanni missi d. regis Henrici. Ego Ioannes 
iudex d. imperatoris huic rei interfui et ss. Ego Albertus iudex interfui et 
85, Ego loannes iudex interfui et ss. Ego Dominicus iudex interfui et 


1046 Dec. 87 


ss. Ego haginerius iudex sacri' d. imperatoris interfui et iudicavi. ^ Ego. 
Azzo iudex sacri palatii interfui, laudavi et ss. Ego Griffo notarius sacri 
palatii iussione d. Herimanni missi Henrici piissimi regis et aınmonitione iudi- 
cum scripsi. 


Nach dem Drucke: Della Rena Serie degli antichi duchi e marchesi di Toscana, ed. 
Camici 1c, 59. — Vgl. $ 553 n. 18; 572 n. 1. 


63. Im Gerichte des Künigsboten Wido wird von den dazu Aufgeforderten 
das Recht des Klosters S. Sisto auf genannte Güter anerkannt, und unter 
Strafverpflichtung auf alle Ansprüche verzichtet. Piacenza 1050 Juni 11. 


Dum in dei nomine civitate Placentia in via publica, que est ante porta 
castri monasterii dominice Resurrectionis et sanctorum Systi et Fabiani, in 
iudicio residebat Wido missus domni Einrici imperatoris ad iustitiam facien- 
dam ac deliberandam, resedentibus cum eo Antoninus qui et Azo, Iohannes, 
Amizo, Rainerius, Daibertus, Tado, Ansoldus, Gandulfus iudices sacri palatii, 
Albertus de Prexade, Gerardus de Sinna, Teudisius de Villanova, item Gerar- 
dus qui nominatur Stirzo vassalli, Einricus filius quondam Manfredi, Obertus 
filius quondam Rainerii, Ubaldus, Sigezo germani, Winizo de Rivaltella, Ge- 
rardus filius quondam Ansoldi, et reliqui plures. Ibique in eodem iudicio 
veniens presentia domna Adeleida abbatissa suprascripti monasterii una cum 
Wido suo et ipsius monasterii avocato, ceperunt dicere: ,Habemus et detine- 
mus ad proprietate ipsius monasterii curte una, que nominatur Lardaria, cum 
castro noviter inchoatum, cum terris arabilis et pratis, cum pascuis, silvis 
maioribus et minoribus, paludibus, piscacionibus, universisque rebus ad ipsam 
curtem pertinentibus, anteposito de ipsa curte iuges numero triginta sex, que 
quondam Rainerio de Rivaltella per cartulam commutationis obvenerunt; et 
silva, que vocatur Formola, seu lacum imum, qui nominatur de Paldeningo, 
iuxta ipsa silva positis in comitatu Laudense. Et si quilibet homo adversus 
nos exinde aliquid dicere vult, parati sumus, cum eo exinde a ratione standum 
et legitime finiendum; et quod plus est, querimus, ut dicat iste Einricus, qui 
hic a presens est, et Sulpicia que et Blanga coniux sua, si iam dicta curte et 
castro sive rebus omnibus ad eandem curtem pertinentibus atque iam dicta 
silva, que nominatur Formula, et prefato lacu proprii sunt suprascripti mona- 
sterii, an non.‘ Cum ipsa domna Adeleida abbatissa et Wido avocato suo 
taliter retulissent, ad hec respondentes ipsi Einricus et Suplicia iugales dixe- 
runt et professi sunt: ,Vere curte ipsa, que vocatur Lardaria, cum iam dicto 
castro noviter inchoato, sive iam dictis rebus omnibus ad ipsam curtem per- 
tinentibus, et silva, que vocatur Formula, et lacu superius nominata, antepo- 
sito de ipsa curte Lardaria iuges numero triginta sex, qui quondam Rainerio 
obvenerunt per cartulam commutacionis de predicto monasterio, proprii sunt 
ipsius monasterii et nobis ad habendum vel requirendum nichil pertinent, nec 
pertinere debent cum lege pro eo, quod exinde nullum scriptum, nullam firmi- 
tatem, nullamque rationem habemus, nec habere possumus, per quam parti 
ipsius monasterii contradicere aut subtrahere possimus; sed ut diximus, pro- 
prii sunt iam dicti monasterii, et legibus esse debent.‘ Exsponderunt se ipsi 
Einricus et Suplicia iugales, ut si unquam in tempore ipsi suorumque filii, 
filiabus vel heredes de predictis rebus omnibus adversus eundem monasterium 
agere aut causare vel removere presumpserint, et taciti et contenti exinde omni 
tempore non permanserint, vel si apparuerit ullum datum aut factum vel quod- 
libet scriptum, quod ipsi exinde in aliam partem fecissent, et claruerit, tung 


88 1050 Juni 11. 


componant suprascriptis omnibus rebus in duplum; insuper pena argentum 
denarios bonos Papienses libras duarum millium. Et hanc notitia, qualiter 
acta est causa, pro securitate eidem monasterio fieri amonuerunt. Quidem 
et ego Ántoninus notarius sacri palatii ex iussione prefato misso et iudicum 
amonitione scripsi, anno ab incarnatione domini nostri Ieshu Christi m.lii., 
Einricus gratia dei imperator augustus, anno imperii eius deo propitio quarto, 
undecimo die mense iunii, indictione tertia. Actum in suprascripta civitate 
Placentia. Feliciter. — t Wido missus domni imperatoris subscripsi. +An- 
toninus sacri palatii iudex interfui. + Amizo iudex sacri palatii inter- 
fut. ^ 1 Rainerius iudex sacri palatii interfuit. + Gandulfus iudex sacri 
palatii interfuit. T Iohannes iudex sacri palacii interfuit. — 4 Tado iudex 
sacri palacii interfuit. + Daibertus iudex sacri palacii interfuit. + An- 
saldus iudex sacri palacii interfuit. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Archive der Stadt Cremona. — Für 1050 spricht das 
Jabr des Kaiserthums, wie die Indiktion, — Vgl. $ 12 n. 2 Nachtr.; $ 15 n. 4 Nachtr. 


64. Im Gerichte Kaiser Heinrichs wird über Aufforderung des Bischofs 
von Cremona, nachdem dessen Recht durch den Kampf erwiesen war, auf 
alle Ansprüche an genannte Grundstücke verzichtet und das durch Urtheil 
bestätigt. Zürich 1054 Febr. 


Dum in dei nomine in loco Turegum, in pallacio domni secundo Henrici 
imperatoris [in iudicio resideret domnus Henricus imperator]! ad iusticias fa- 
ciendas ac deliberandas, adesed" cum eo Wido archiepiscopus sancte Medio- 
Janensis ecelesie, et Ambroxius Bergomensis episcopus, Gregorius Vercellensis 
episcopus, Petrus Tertonensis episcopus, Girelmus Astensis episcopus, Cadello 
Parmensis episcopus, Benno Cuinmensis episcopus, Oddo et Wilielmus et Al- 
bertus ..... mones, Áto, Wilielmus, Lamberto et item Lamberto, Wido, 
Alberto, Iohannes, Bernardo, Ansoldo iudices sacri palacii, Lanzo, Otto et 
item Otto, . . . . zo de civitate Mediolani, et reliqui plures. Ibique eorum 
veniens presencia Ubaldus episcopus sancte Cremonensis ecclesie et Iohannes 
avocato eius et ipsius ecelesie, ceperunt dicere: , Ábemus et detinemus a parte 
ipsius episcopio terciam porcione de pecias duas de terra, que reiacent in Re- 
gola prope Cre.... et in Picenengo, unde modo in vestra presencia per pugna 
definimus; et si quislibet homo adversus nos vel ipsius ecclesie aliquit dicere 
vult, parati sumus cum eo exinde ad racione standum et legiptime feniendum; 
et quod plus est, querimus, ut dicant ista domna Adelegida abatissa de mo- 
nesterio sancte dei genetricis Marie, qui dicitur Dodoti, quod est edificatum 
infra civitate Ticinense, que volgaliter" Papia dicitur, et Alberto eius avocato 
et ipsius monesterii, qui hic a presenti sunt, si predicta tercia porsio, sicut 
superius legitur, propria est episcopio sancte Cremonensis ecclesie, vel si abent 
aliquod scriptum vel firmitatem aut securitatem, per quam contradicere po- 
sant', velent, an non.‘ Cum ipse domnus Ubaldus episcopus et eius avocato 
taliter retulissent, ad ec responderunt ipsa domna Adelegida abatissa et eius 
avocato: ,Vere prediota tercia porcione, sicut nunc per pugna difinita fuit, 
propria est episcopio sancte Cremonensis ecclesie et nobis vel parte ipsius 
monasterio abendum nec requirendum nichil pertinet, nec pertinere debet cum 
lege; sed ut diximus, propria est episcopio et esse debet cum lege pro eo, quod 
nullum scriptum nullaque firmitatem sive nulla racione abemus nece abere po- 
simus, per qua parte predicto episcopio contra dicere posamus; sed ut dixi- 
mus, eius propria est et esse debet cum lege.' His actis et manifestacio ut 


1054 Febr. 89 


supra facta, rectum eorum iudicum et auditoribus cum paruit esse et iudica- 
verunt iusta eorum profexione et manifestacione pars predicto episcopio ad 
suam proprietatem omni tempore aberent et detinerent, et ipsa domna Adele- 


_ gida abbatissa et Alberto eius avocato ipsius monesterio et pars predieto mo- 


nesterio manerent exinde omni tempore taciti et contenti. Quidem et ego 
Gislando notarius sacri palacii per iuxione suprascripti domni Henrici impe- 
ratoris et amonicione iudicum scripsi; anno imperii domni secundo Henrici, 
deo propicio octavo, mense februarius, indictione septima. Ego Heinricus 
dei gratia Romanorum imperator augustus confirmavi. S. — 4 Ego Wilielmus 
iudex interfui. ^ + Wido iudex sacri palac interfui. + Lambertus iudex 
saeri palacii interfui, subscripsi. + Lambertus iudex interfui. 1 Adel- 


bertus iudex sacri palacii interfui. + Ansaldus iudex sacri palacii inter- 
fuit. + Bernardus iudes sacri palacii interfuit. 
Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig., früher im Kapitelsarchive zu Verona. — ! Die 


mir vorliegende Absohr. zeigt keine Lücke; doch muss Entsprechendes ausgefallen sein. — 
Vgl. $ 14 n. 4; $ 452 n. 25. 


65. Im Gerichte des Kanzler und Königsboten Günther wird dem Kapitel 
von Verona wegen Ungehorsam des Beklagten Investitur unter Vorbehalt 
der Klage ertheilt und durch den Bann gesichert. Roncalia 1055 Mai 6. 


Dum in dei nomine loco Runcalia in iudicio residebat domnus Gunterius 
cancellarius et missus domni imperatoris iustitias faciendas ac deliberandas, 
residentibus cum eo Wido archiepiscopus, Odelricus episcopus Tregentino, 
Aunbrosius episcopus Bergomense, Dionysius episcopus, Bonusfilins, Otto, Wi- 
bertus, Ubertus et Burgundius,! Walcausus, Ariasldus indices sacri palatii, 
Alberieus de Purciano, Rainaldus de Laude, item Rainaldus de Placentia et 
reliqui plures. Ibique in eorum venerunt presencia Ardoinus archidiaconus 
et Isnardus diaconus et prepositus, canonici sancte Veronensis ecclesie, una 
cum Adelardus avocatus eorum et ipsius canonice, et retulerunt: ,Iam plures 
Vices reclamavimus ad vos, idest domnus Gunterius cancellarius et missus 
domni imperatoris, super Adelbertus filio Widoni de Baniolo, quod nobis et 
parti ipsius canonice detinet et contradicet malo ordine contra legein curtem 
unam cum capella et rebus ad eam pertinentibus, que est posita in loco et 
fundo Inglare, que est iuxta flumen Athesis, casaque et rebus illis, quibus sunt 
positis in locis et fundis Erbeto, Baniolo, Ligniaco, Surgada et in eorum ter- 
ritoriis, hec omnia infra comitatu Veronensi, que casas et rebus illis omnibus, 
que fuerunt iuris quondam Mainfredi diaconi positis infra ipsum comitatum; 
unde vos missum et sigillum ad eum direxistis ex iussione suprascripti impe- 
ratoris, ut ad vestrum placitam venisset et nobis exinde iustitiain fecisset, set 
minime eum ad vestrum placitum habere potuistis; unde querimus, ut vos su- 
prascriptus domnus Gunterius cancellarius et missus propter domiuum et anime 
domni imperatoris ac vestre mercedis nos de ipsa curte et rebus ad eam per- 
tinentibus atque de reliquis casis et rebus, que supra legitur, ad partem ipsius 
canonice exinde iustitiam faciat." Cum ipsi Ardoinus archidiaconus et Isnardus 
prepositus predicte canonice atque Adelardus avocatus taliter retulissent, ad 
hec ipse domnus cancellarius et missus recordatus est, quod sic esset veritas. 
Et tunc per fustem, quam sua manu tenebat, ipse domnus cancellarius inve- 
stivit eosdem canonicos et advocatum ad salvam querelam de predicta curte 
et rebus ad eam pertinentibus et de reliquis casis et rebus, que superius le- 
guntur, quousque ipse Adelbertus ad placitum veniat et parte ipsius eanonice 


90 1055 Mai 6. 


exinde iustitiam faciat. Insuper ipse cancellarius et missus misit bannum da 
parte domni imperatoris super eosdem canonicos et advocatum, ut nullus quis- 
libet homo predicta canonica de omnibus rebus, quas superius leguntur, in 
parte aut super totum disvestire aut molestare vel inquietare presumat sine 
legali iuditio; qui vero fecerit, centum libras auri compositurum agnoscat, me- 
dietatem camere domni imperatoris et medietatem parti predicte canonice. Et 
hec notitia, qualiter acta est causa, fieri ammonuerunt. Quam quidem et 
ego Wilielmus notarius sacri palatii ex iussione suprascripto misso et iudicum 
ammonitionem scripsi, anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi mille- 
simo quinquagesimo quinto, imperii vero domni Henrici imperatoris augusti 
deo propicio nono, sexto die mensis madii, indictione octavo. Ego Gunte- 
rius cancellarius confirmavi. ^ Atto iudex et missus domni imperatoris inter- 
fuit. Bonusfilius iudex sacri palatii interfuit. — Ego Arialdus iudex sacri 
palatii interfui. Ego Vito iudex sacri palatii interfui. Wibertus iudex 
sacri palatii interfui. Ego Bergundius iudex interfui. Ego Ubertus iu- 
dex sacri palatii interfui. Ego Aldegerius legis peritus autenticum huius 
exempli vidi etc. 

Nach dem Drucke: Dionisi De'due Udalrici nella chiesa di Trento non immediata- 


mente successi (Verona 1760) S. 22. — ! Dr. Embergundius. — Vgl. $ 9 ff.; Nachtr. zu 
162 n. 17; 178 n. 3; 495 n. 6. 


66. Im Gerichte des Kanzler und Königsboten Günther werden von diesem 
dem Kloster S. Felix bei Padua die genannten und alle übrigen Besitzun- 
"gen durch den Bann gesichert. Grafsch. Padua 1055 Oct. 4. 


Dun in dei nomine in comitatu Pataviensi in quodam prato, qui dicitur 
Cerexeto, prope monasterium s. Iustinae in iudicio residebat dominus Gunthe- 
rus cancellarius et missus domini secundi Enrici imperatoris ad iustitias fa- 
ciendas ac deliberandas, residentibus cum eo Atto, Tolbertus,! Burgundius, 
Sundelerius, Teudaldus iudices sacri palatii, Warientus, Ubertus, Ioannes, et 
item Ubertus, et reliqui plures. lbique etiam veniens praesentia Petrus 
&bbas monasterii s. Felicis et Fortunati et s. Viti et Modesti, sita foris et prope 
civitate Vincencia, una cum Richardo advocato suo et ipsius monasterii, coepit 
dicere: ,Peto ad vos, domine cancellarie, ut vos propter deum et animae im- 
peratoris ac vestris mercedem mittatis bannum super me et super iam dictum 
monasterium, nominative de decomis de villa Braida s. Viti et corte, quae di- 
citur Fonratae, et de villa Tuccido, et ubicumque iam dictum monasterium ali- 
quid iuste et legaliter posidere dignoscitur, ut nullus quislibet homo partem 
ipsius monasterii devestire, molestare vel inquietare audeat sine legali iudicio.* 
Cum ipse Petrus abbas una cum Richar lo advocato suo taliter petisset, tum 
dominus cancellarius per fuste, quam sua tenebat manu, ipsum abbatem et 
praedictum monasterium investivit de praedictis omnibus rebus, sicut super 
legitur, ut nullus quislibet homo pars iam dicti monasterii et de praedictis 
rebus devestire, molestare et inquietare audeat sine legali iudicio; qui vero fe- 
cerit, centum libras auri se compositurum agnoscat, medietatem camere domini 
imperatoris, et medietatem parte praedicti monasterii. Finita est causa, et 
hans notitiam pro securitate praedicti monastefü fieri ammonuerunt. Qui- 
dem ego notarius et iudex sacri palatii ex iussione praedicti cancellarii iudicum 
ammonitione scripsi, regni vero domini secundi Enrici imperatoris deo pro- 
pitio ix., iv. die mensis octobris, indict. ix. Ego Gontherius cancellarius 
confirmavi. Atto iudex et missus interfuit. - Ego Burgundius iudex 


1055 Oct. 4. 91 


sacri palatii interfui. Ego Tolbertus! iudex subscripsi. Sundelerius 
iudex ibi fui. ' 

Nach dem Drucke: Würdtwein Nova subsidia diplomatica 12, 11 aus dem Cod. Va- 
tican. n. 378. — ! Dr. Jobbertus. — Vgl. $ 17 n. 12; $ 19 n. 2; $8 178 n. 3; $ 495 n. 9. 


67. Im Gerichte des Pabstes wird unter Beziehung auf Stellen des Iusti- 
nianeischen Rechtes dem Abte von Farfo wegen Unqgehorsam des Beklag- 
ten die Investitur endgültig ertheilt und die Befugniss, sich wegen der er- 
littenen Unbilden zu rüchen. Rom 1060 April 28. 

In nomine domini. Anno secundo d. Nicolai ii. pape, indictione xiii., 
mensis aprilis die xxviii. Inter omnia, que huius mundi sunt gesta vel ge- 
renda, nihil melius nihilque honestius, quam ecclesia dei subvenire in his, que 
ei necessaria sunt, et iustis petitionibus legale impertire suffragium. Crescen- 
tius igitur Octaviani filius invasit quoddam castellum ecclesie s. Marie, que 
dicitur in Pharpha, quod nominatur Trebucum, et monacho ibi invento nares 
abstulit ad iniuriam servitorum eiusdem monasterii. Qui dum vixit, predictum 
castrum violenter detinuit et in ipsa violentia filios suos tenere dimisit. Qui 
contumaciter persistentes ab introitu. d. Leonis pape, qui eos appellavit, ut 
legem abbati Pharphensi facerent, usque ad introitum d. Nicolai pape. cui 
Pharphensis abbas reclamavit, et legem ab eis minime habere potuit. Super 
hec omnia abbas acquisivit locum, in quo olim edificatum fuerat castrum, et 
nomen loci dicitur Árci. In quo loco, dum acquisisset illum ab heredibus Gui- 
donis Ardimanni, quibus iuste pertinebat per successiones parentum suorum 
et confirmationem Ottonis imperatoris, cepit edificare castrum. Qui nullam 
requirentes iustitiam neque expectantes, neque aliquam domno pape reclama- 
tionem facientes, equitare armatu manu ceperunt super omnia bona s. Marie, 
incendio concremare ecclesias, villas, arbores et vineas incidere, hemines occi- 
dere et, quod peius est, abbati insidias preparantes persecuti sunt, et in ipsa 
persecutione quemdam monachum comprehenderunt sanum et incolumem, quem 
ante presentiam eorum ductum cecaverunt, nares absciderunt, linguam vide- 
licet et auriculas. Cum autem hec omnia agerentur et abbas tantam non pos- 
set ferre molestiam, direxit nuntium sunm domno pape, qui tunc erat Florentie, 
pro hae causa. Qui misit ter prefecto per epistola, ut mitteret eis ex sua parte, 
ut nullam servitoribus s. Marie inferrent molestiam, quia si adversus abbatem 
aliquid haberent, post reversionem suam exinde eis legem faceret. Quod et 
factum est. Qui non solum iussis pape non paruerunt, sed etiam postinodum 
in bonis s. Marie suisque servitoribus peiora et. plura inire ceperunt. Post hec 
domno papa revertente misit ad eos Sinebaldum comitem et Farulfum Dentu- 
tum fidelem eorum, ut octavo die, postquam ipse reverteretur Romam, veni- 
rent et abbati legem facerent. Ad quem terminum abbas et Iohannes de 
Crescentio venientes ante presentiam d. pape steterunt, et ore suo d. pipa 
eum appellavit, ut legem abbati faceret. Qui dicens, se de hac causa consilia- 
tum non esse; proinde si d. pape placeret, alium sibi certum terıninum daret. 
Qui petitioni sue annuit et dedit ei terminum decem dierum. Ad quem 
utrique venerunt, Sed predictus Iohannes priori modo cepit alias d. pape que- 
rere indutias. Cui iudices resistentes, hoc iustum non esse dixerunt, quia pre- 
sentibus reis non licet, quin respondere non debeant. Sed tamen precatu mul- 
torum similiter alias dedit ei indutias usque ad xx. diem; et apprebensa virga 
in manu obligavit se d. pape, ut si ad illum diem non veniret terminum et 
abbati leyem non faceret, ecc. libras denariorum argenti componeret. Ad quein 


99 | 1060 April 28. 


terminum in sua persistens contumacia venire noluit. Post multos vero 
dies stans abbas ante presentiam prefati pontificis et episcoporum, prefecti 
scilicet et iudicum subscribendorum, cepit Comes advocatus abbatis s. Marie 
cuncta referre, que superius scripta sunt, vel a Crescentione et filiis eius gesta, 
et quomodo tanta mala ab eis ecclesie s. Marie essent perpetrata, ut si exinde 
legem d. papa faceret, vita una eum bonis deberent publicari. Hoc audito d. 
papa quesivit consilium a iudicibus, quid super hac re fieri deberet. Qui omnes 
consona voce dixerunt capitulum libri Codicis lustiniani, ita dicentis: Eius, 
qui per contumaciam absens, cum ad agendam causam vocatus esset, con- 
demnatus negotio prius summatim perscrutato, appellatio recipi non potest. 
Et hoc dicentes legaliter consilium dederunt d. pape, ut faceret investituram 
abbati de his, que abbas cum servitoribus s. Marie detinebat, et de quibus eis 
& filiis Crescentionis molestie fuerant allate, ut secure ac quiete omni tempore 
detinerent servitores predicti monasterii; et quia perpetrati fuerant sacrilegia, 
homicidia, incendia, divastationes, haberent potestatem vindicandi, quoquo- 
modo possent; eo quidem tenore, ut si ipsi aut heredes eorum ecclesie predicte 
suisque servitoribus de predictis castris vel ex omnibus rebus aliis amplius 
ligare voluerint vel molestiam inferre, c. libras auri optimi componerent, 
quarum medietas intro sacro Lateranensi palatio deveniat, altera vero medietas 
ecclesie s. Marie suisque servitoribus competat. Quod et predictus pontifex 
fecit. Deinde precipit hoc eremodicium una cum prefecto et iudicibus fieri pro 
victoriali memoria et secundum tenorem legis dicentis: Acta, que sunt trans- 
lata in publicis monumentis, perpetuam volumus habere firmitatem, nec etiam 
morte cognitoris perire publica fides. Quod iussum est mihi Alexio scri- 
niario scribere a prefato pontifice et Iohanne divina gratia prefecto scilicet et 
iudicibus, in mense et indictione suprascripta xiii. Cui d. papa post tres 
dies misit Saxonem iudicem cum litteris bulla sua impressis, ut veniret et 
legem predicto abbati faceret. Qui ut priori modo in sua persistens contumacia 
venire renuit. + Ego Nicolaus S. R. E. decernens consensi et ss. + Ego 
Heldibrandus S. R. E. licet indignus archidiaconus: ss. T Ego Bonifatius 
Albanensis dictus episcopus ss. Ego Petrus Gabineusis episcopus ss. 

T Ego Humbertus dictus episcopus S. E. Silve Candide interfui, cognovi et 
ss. — Ego Stephanus S. R. E. cardinalis presb. tit. S. Grisogoni ss. Ego 
Gaudentius S. R. E. cardinalis presb. ss. + Ego Bernardus S. R. E. sub- 
diaconus ss. + Ego Dodo Rosellanus licet indignus episcopus interfui et 
ss. + lohannes domini gratia Romanorum prefectus. Ego Saxo domini 
gratia secundicerius s. apostolice sedis interfui. ^ Ego Petrus doinini gratia 
primus defensor interfui. _ + Ego Petrus domini gratia sacellarius s. aposto- 
lice sedis interfui et confirmo. T Ego lohannes dei gratia proto interfui et 
confirmo. — t Gregorius domini gratia dativus iudex confirmo. Ego Geor- 
gius domini gratia dativus iudex iudicavi iudicatumque confirmo. + Cen- 
cius de Pf. T Leo de Benedicto Christiano ss. + Albertus de Otto 
Cürso. + Iohannes Bracioto ss. + Conte de Iohanne Guidone. — f Ber- 
tramo frater eius. + Benedictus de Episcopo. + Cencius Fraiampane 
ss. — T Petrus de Beno de Maroza. + Berardus de Rainerio de Curte. 

-- lohannes de Balduino ss. + Leo de Azo. + Petrus de Alberico. 

+ Octavianus filius Alberici. + Gregorius fil. Gregorii. — t Bernardus de 
Torena ss. + Iohannes de Tusculana ss. + Ratterius Adulterius ss. 

T Genzo de Siginulfoss.  +Monticellus ss. + Piro de Hermerardo ss. 

+ Iohannes de Faida ss. + Durantus de Iohannis.de Atria ss. + Petrus 


1060 April 28. 98 


de Anastasio ss. + lohannes de Petro Vitioso ss. + Berardus fil. Io- 
hannis de Berardo ss. + Iohannes de Stefano Rifice ss. + Baroncellus 
generde Maizass.  -PetrusObledanusss.  - Guittimannusss. + Conte 
Tigrinus de Tuscana ss. — t Guido neptus eiusss. — T Sarracenus de Sancto 
Eustatio ss. — 1 Ego Defranco de Sancto Eustatio ss. — 1 Bonofilius Lanista 
ss. Ego Alexius scriniarius S. R. E. complevi et absolvi. 


Nach dem Drucke: Galletti Gabio 151 ex reg. Farf. n. 935. — Vgl. $ 24 n. 4; 477 
n. 3; 564; dann Sitzungsber. 67, 624. 


68.” Im Gerichte päbstlicher, Delegirten und auf Grund der eingerückten 
Vollmacht des Pabstes wird ein Streit zwischen dem Domkapitel zu Flo- 
renz und dem Kustos von S. Lorenzo zu Gunsten des erstern entschieden. 
Florenz 1061 Jan. 4. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Cum in omni centroversia utra- 
que pars suum contendit ius cognoscere, illudque concessum & iustitia sibi 
summopere nitatur vendicare, et cum: iustitia sine legibus tali negotio finem 
nullatenus per se imponere possit, exigit admodum ratio iustitiam omni modo 
praesidio legum adiuvari. Hee vero, cum tantae sint moderationis, ut omnes 
lites per illas finem accipere valeant, praestant sua firmissima munimina in 
omnibus causis iustitiae, praecipue tanto studio aequitatis ecclesiastica defen- 
dunt iura, ut nulli, nisi soli principi, liceat contractum de re immobili cum ec- 
clesia facere, nec, ut una cum altera eundem oontractum faciat, licet, nisi summa 
perspecta utilitate utriusque ecclesiae; sed ut una inferat damnum alteri omni- 
modo leges prohibent. Quod cum factum quadam ignorantia contra leges in s. 
Florentina ecclesia nuper suumae reverentiae Nicolaus omnium episcoporum 
episcopus animadvertisset, in praesentia d. Hildebrandi s. Romanae ecclesiae 
archidiaconi veri amatoris iustitiae et Bernardi eiusdem ecclesiae subdiaconi 
ceterorumque multorum dedit investitionem canonicis s. loannis, quam etiam 
ante habuerant, de Campo Regis, unde tunc lis erat inter illos et G. s. Lau- 
rentii ecclesiae custodem. Post haec praecepit abbati s. Miniatis eoclesiae viro 
venerabili, quatinus sua vice data oportunitate temporis satisfaciendo iustitiae 
hanc dirimeret litem. His ita digestis predictus venerabilis abbas iii. nonas 
ianuarii coadunavit in palatio, quod est iuxta ecclesiam s. Iohannis, maximam 
partem cleri et populi, inter quos curavit habere R. castaldionem superius 
scripti papae summae reverentiae N., similiter ducis castaldionem nomine Wi- 
donem, in quorum omnium praesentia lis est incepta. In primis clerus et po- 
pulus firma coniuratione est constrictus ab eodem venerabili abbate, ut si quis . 
inde aliquam sciret veritatem, eam celare non liceret. Cum ad haec nichil re- 
sponsi datum fuisset, iudices secundum Romanae legis tenorem utramque ce- 
perunt inquirere partem, ut si quam pro sua causa haberent defensionem, pro- 
ferrent. Ad haec a canonicis prenominatae maioris ecclesiae sine mora prolat:ı 
sunt instrumenta, in quibus continebatur Campum Regis et Pratum Regis xxx. 
esse ınodiorum, et utrumque autecessoribus suis et sibi collatum fuisse ex iure 
munificentiae b. m. Raimbaldi s. Florentine sedis episcopi. Alia vero prae- 
cepta ibidem prolata continebant, eundem campum idemque pratum ex largitate 
regis Berengarii dive memorie olim devenisse ad ius s. Iohannis ecclesiae. Alias 
autem protulerunt munitiones, continentes de praefato campo et prato confir- 
mationes imperatorum, scilicet Ottonum et Chuonradi. Cum his sunt ostensae 
aliae propria manu Benedicti ac Leonis s. m. papae subscriptae. Aliam autem 
ostenderunt chartam, in qua legebatur bannum imperatoris a proprio nuncio, 


94 1061 Jan. 4. 


scilicet Leone iudice et Hildebrando eomite missum. Huius vero banui talis 
norma habebatur, ut nulla magna parvaque persona presumat canonicam s. 
Ioannis ecclesiae de suis bonis et nominatim de Campo et Prato Regis sine le- 
gali iudicio disvestire; qui vero fecerit, duo millia ınancusos aureos se compo- 
siturum sciat, medietatem camerae regis et medietatem prefatis canonicis. Huic 
chartae habebatur subscriptum propria manu Podonis b. m. Florentine sedis 
episcopi et Petri Fesulanae ecclesiae praesulis. His adhibiti sunt aliqui testes, 
scilicet viii. judices et vi. notarii, quorum nomina in eadem continentur charta. 
Nec minus in eodem loco ostensa est alia carta de supra memoratis rebus 
subscripta propria manu d. N. nunc pape et in longum tempus tunc epis- 
copi. His ita diligenter auditis iudices ex suo more ad alteram se verte- 
runt partem praecipientes, ut si quam contra haec haberent defensionem, si- 
militer proferrent. Illi autem parti nichil munitionis prodenti indutiasque tantum 
petenti concessae sunt indutiae a iiii, nonas ianuarii usque ad kalendas februarii, 
ut in tanto spatio temporis sibi pararet, quascumque defensiones potuisset; 
tamen ut eadem terra ab utraque parte usque ad definitivam sententiam iudi- 
cum intacta remaneret. Interim eadem pars cum praefato venerabili abbate 
simulque cum Iohanne vicedomino ac R. castaldione reverendissimi papae Ni- 
colai una sumino studio operam dederunt, munitionem cartularum inquirere, 
quas iu 3. lohannis armario confidebant esse. Sunt autem instrumenta summa 
diligentia inquisita per plures dies; de quibus cum nichil ad suae defensionis 
utilitatem repperisset, divertit se ad alia argumenta defensionis, si qua interea 
habere potuissent. Veniente denique constituto termino ipsa pars non solum 
Se non praesentavit, sed etiam contra leges praescriptam terram intromittere 
fecit. Interea litterae ex parte d. N. sanctissimae reverentiae papae venerunt 
praedicto venerabili abbati et Ioanni vicedomino de eadem lite dirimenda, 
quarum formula talis est: 

Nicolaus episcopus servus servorum dei O. s. Miniatis venerabili abbati 
et Iohanni vicedomino salutem et apostolicam benedictionem. Auctoritate apo- 
stolica nostri regiminis est et providentiae, ut si aliqua alicubi sint male trac- 
tata, a nobis sint et inelioranda et in convenientius reparanda. Quare utrique 
vestrum mandando praecipimus, quatenus litem, quae est inter s. Iohannis et 
b. Laurentii canonicos de terra Campo Regis secundum canonicam et munda- 
nam legem, iustitia tautum servata, auctoritate apostolica nostra permissione 
freti diffiniatis; qua in diffinitione et inaiores et minores civitatis convocatos 
habeatis et his praesentibus diligenter statuendo determinetis, cui potissimum 
parti iustitia concesserit. Quicumque vero post vestram diffinitionem canonice 
et legaliter, prout mundus expostulat, roboratam aliquid voluerit postinodum 
controversiae huic eausa inicere, et illud, unde lis est, scilicet hanc terram 
amittet, et multo plus ex sua propria, si possidet. Vos autem potestatem ha- 
beatis ex parte nostra auctoritate b. Petri nobis concessa, ut faventes, cui iu- 
stitia non faverit, omnimodis et banno usitatorio et aliis legibus, quae huiug- 
1nodi hominibus sunt adhibendae, coerceatis tandiu, donec recognoscant, quan- 
tae stultitiae sit et damni, iustis legibus et canonum institutis contrairi. 

Tunc secundum praeceptum apostoliei clero et populo coadunato lis est 
ordinata in claustro cauounicorum maioris ecclesiae, ibique secundum modum, 
qui superius legitur, de priori controversia omnia ordine aguntur, instrumentis 
iterum a canonicis ostensis. ludices nihiloiminus facta inquisitione, si praedicta 
pars aliquid haberet defensionis, ostenderet. Quae cum denuo respondisset, 
nihil se munitionis habere, nec aliqua uti defensione, et cum ad haec canonici 


1061 Jan. 4. ' 95 


quattuor praesentasseut personas, quae ad huc iureiurando suas defenderent 
causas, continuo ex consilii sententia iudicum ceterorumque, qui aderant, data 
est sententia, illam partein cadere de lite, canonicos sine sacramento debere 
investiri de praedicto campo. Hoc ita ad confirmandum, cum utraque lex divina 
scilicet et mundana suum praestasset auxilium, lectis capitulis sine omni dila- 
tione, canonicis data est investitura de manu praedicti: abbatis et Iohannis 
vicedomini sub firmatione ecclesiastici et mundani banni. Insuper canonicis 
superductis ad eandem terram data est corporalis investitio de manu kastal- 
dionis N. reverendissimi papae. ^ Hoc ita factum est anno dom. incarna- 
tionis Ixi. post mille, d. Nicolai summi pontificis tertio. Winuldus interfui 
et subscripsi. ! 

Nach dem Drucke: Della Rena Serie degli antichi duchi e marchesi di Toscana ed. 
Camici 2b, 99; durchgreifend gebessert und ergänzt nach einer mir von Cesare Paoli mit- 
getheilten Kollation des Originals im Kapitelsarchive zu Florenz, welches überdies statt ae 
durchweg das geschwünzte e hat. — ! Diese Unterschrift, von anderer Hand, als die Ur- 


kunde, ist die einzige, so dass das etc. des Dr. willkürlich zugesetzt ist. — Vgl. $ 469n. 5; 
$ 487 n. 8; $ 568 n. 3.5. 


.69. Im Gerichte der Markgräfin Beatrix wird von dieser, nachdem sie 


die Judices um das Urtheil gefragt, dem Domkapitel von Florenz die 
Reinvestitur streitiger Grundstücke ertheilt und dieselbe nach geschehener 
vergeblicher Aufforderung etwaiger Berechtigter durch den Bann gesichert. 
Mutillo 1061 Nov. 8. | 


Dum in dei nomine intus casa de burgo prope castello, qui vocatur s. Lau- 
rentii, de loco Mutillo residebat domna Beatrix ad causas audiendas ac deli- 
berandas, residentibus cum ea Petrus efiscopus Pisanensis, Transmundus 
episcopus Fesolanus, Obertus abbas s. Miniatis, Rodulfus, et Ugo, et Gotti- 
fredus, et Rotticherius, et Petrus, et alio Petrus qui est Senensis, et Ioannes 
Faventinus, et Brutus, et Sarracenus f. loannis, et Ugo f. Ugonis, et Albertus 
f. Rodulfi, et Geremie, et Ugo f, Lamberti, "et Bacharellus genitor suus, et 
Albericus f. Teudici, et Albizzo f. Azzi, et lldebrandus f. Gherardi, et Ber- 
nardus f. Teuderici, et Ioannes f. Alberici, et Rainerius, et Tazzo, et Gotizo 
f. Gotizi, et Ugo f. Bernardi, et Gherardus f. Petri vicedomini, et Florentius 
f. Petri, et Paulus f. Florentii, et Bonusomo f. Ioannis, et Rolandus f. Flo- 
rentii, et Pisseus f. Petri, et reliqui plures. In eorum praedictorum prae- 
sentia stante Martino praeposito et Rozzo archipresbitero et Bernardo dicto 
archidiacono et Gherardo diacono et Rolando clerico de canonica s. Ioannis, 
et ex alia parte veniens Ghislo presbiter et custos ecclesie s. Laurentii mar- 
tiris sità prope civitatem Florentiam, altereationes inter se habentes de una 
petia terre, quae vocatur Campus Regis, iusta illam viam petrosam et strada 
publica, quae ducit ab urbe ad fluvium Munionem. Unde ibidem d. Martinus 
praepositus cum praefatis canonicis ostenderunt cartulam ordinationis, quam 
b. m. Regembaldus s. Florentinae sedis episcopus fecit in canonica pro re- 
medio animae suae in perpetuum habenda, in qua continebatur Campum et 
Pratum regis cum aliis rebus; simulque ostendit tria praecepta duorum Otto- 
num imperatorum et tertium Chunradi invictissimi imperatoris, quibus prae- 
dictae res continebantur; nec minus in eodeni loco ostendit aliam chartam de 
supramemoratis rebus subscriptam propria manu d. Gherardi tunc Florentini 
episcopi, postea Romani papae, confirmatam subscriptione plurium episcopo- 
rum; post hec ostendit aliud firmamentum propria manu Leonis s. m. papae 
subscriptum, in quo continebantur res [predictae]. His ita diligenter auditis 


96 1061 Nor. 8. 


iudices ex suo more admonitione excellentissime ducis ad alteram se verterunt 
partem praecipientes, ut si quam contra haec haberet defensionem de prae- 
dicto Campo Regis, similiter proferret. Cum autem ipse Ghislo custos s. Lau- 
rentii nihil munitionis vel defensionis se habere dixisset, et gloriosissima dux 
taliter vidisset et audisset, rogando adiuravit iudices, ut pro dei amore sibi 
darent consilium, quid inde agendum esset. Tunc praenominati iudices consilio 
inito dixerunt, quod omnia acta episcoporum et praecepta imperatorum et con- 
firmationem" summi pontificis Romani, quae ibi ostensa sunt, ......ipsa 
praedicta terra de praedicta canonica esse debere, ut nullus homo inde eam 
iuste auferre potest. Ad haec praenominati iudices et episcopi et abbas s. Mi- 
niatis simulque causidici, qui aderant, hoc laudaverunt et firmaverunt. Tunc 
clementissima dux per lignum, quod sua detinebat manu, de praedicta petia 
terre et campo predicto canonicos ad partem eius canonice reinvestivit. Sta- 
timque d. prepositus cum advocato suo de hat causa ceperunt dicere: ,Quod 
nos habemus et detinemus praedictam terram ad partem nostre canonice; si 
quis de ipsa petia terre, que vocatur Campus Regis, iuxta praedictam stratam 
aliquid dicere vel causare vult, parati sumus hic vestris praesentiis inde in 
ratione standum et legitime finiendum.* Et cum nemo se ibidem appresentas- 
set, qui eis inde intentiones misisset, sententia iudicum per lignum, quod sua 
detinebat manu, misit bannum d. regis super praedictos canonieos et advoca- 
tum eorum ad vicem predicte canonice in bisanteos aureos duo millia, ut nullus 
quilibet homo vel magna parvaque persona praedictam canonicam vel prae- 
posituin aut rectorem eiusdem canonice, qui in tempore fuerint, disvestire au- 
deat sine legali iudicio; qui vero hoc fecerit, predicta duo millia bisanteos aureos 
compositurum se agnoscat, medietatem camere d. imperatoris et medietatem 
predicte canonice. Et in eo modo finita est causa. Unde hanc notitiam pro 
securitate eiusdem canonice et futura ostensione fieri ammonuerunt. Qui- 
dem ego..notarius et iudex sacri palatii ex iussione de iam dicta nobilissima 
duce seu iudicum ammonitione scripsi anno dom. incarnationis m.lxi, sexto 
idus novembris, indictione xilii. T Signum manus predicte Beatricis du- 
cis. — Ego Petrus Pisanus praesul interfui. — Ego Transmundus s. Fesulane 
ecclesie episcopus interfui. ^ Ego Obertus abbas. ^ Ego Rotecherius iudex 
interfui. Ego Ioannes iudex Faventinus huic liti atque altercacioni inter- 
fui. Ego loannes scholasticus huic iudicio scribens interfui. Ego Petrus 
iudex sacri palacii interfui. Hugo iudex d. imperatoris interfuietss. ^ Wi- 
nildus interfui et ss. — Hodulphus iudex praesens fui et ss. Bruno inter- 


fui et ss. 

Nach dem Drucke: Della Rena Serie degli antichi duchi e marchesi di Toscana ed. 
Camici 2b, 106. — Vgl. $ 18 n.3; $ 487 n. 5; $ 553 n. 16.18; $ 555 n. 11; $ 570 n. 6. 
12; S 572 n. b. 


70. Im Gerichte des Grafen von Vicenza und eines Boten des Herzogs wird 
nach Befragung der Judices und nach Zeugnisa beeideter Nachbarn, dass 
die behauptete Entwerung nach Abzug des Merzogs stattgefunden, dem 
Klüger Investitur und Bann ertheilt. Vicenza 1066 Nov. 8. 

Dum in dei nomine in civitate Vicentia in domo episcopio sancte Marie, 
per data licentia domnus Litekerio episcopus, in iudicio resideret domnus Hu- 
bertus comes istius comitatu Vicentino et Wiperto comes et missus domni 
Bertaldi duci ad singulorum hominum iusticias faciendas ac deliberandas, ad- 
eset cum eis Okerio avocato, Maginfredus, Adam, Alderadus, Ingezo, Wido, 
item Maginfredus, Valerio, Madelbertus, Odo iudices, Iohannes, Grimaldo lege 


1066 Nov. 8. 91 


peritis, et Albertus, Tiso, Rozo, Drudo, Maginfredus, Alduino, Ardecione, 
Aimo et reliqui plures. Ibique eorum veniens presencia domna Elica ab- 
batissa de monasterio sancti Petri, qui est constructo foris et non multum 
longe urbium Vicentia, una cum Iohanes avocato suo, retulerunt et ceperunt 
dicere hac postulare mercede: ,Petivimus ad vos domnus Hubertus comes et 
Wiperto missus, ut vos propter deum et anime domni imperatoris ac vestra 
mercede nobis et a nostro monasterio legem et iusticiam faciatis, selicet de 
Ermenardo filius quondam Bertaldi, et de Otonem filius quondam Suvero, et 
de genitrice eius, qui introivit per virtutem in predio suprascripto monasterio, 
qui iacet iusta Gavelaria maiore de foris. Cum ipsa domna Elica abatisa cum 
avocato suo taliter petivit mercede, tunc predicti comiti interogaverunt iudices, 
qui ibi aderant, quot inde facere deberunt. Illi vero dicebat, quod invenire de- 
bet per bonos omines de oc loco, si ipse Ermenardo et Otto cum genitrice sua 
in iam dicta res introivit per virtutem post domnus Bertaldo dux de ista pro- 
vincia exsivit. Cum ipsi iudices taliter dixiset, tunc ibi locum interogati fue- 
runt tres bonos omines, corum nomina Martinus et Warnerio germanis et Ingo 
de iam dicta civitate Vicencia, sub sacramentum, quod eri fecisti, si predicto 
Ermenardo per virtutem introisset in iam dicta tera. Illi vero dicebat, quod 
predicto Ermenardo et Oto cum genitrice sua in iam dicta terra per virtutem 
introiset, post predicto Bertaldo dux de ista provincia exsivit. Cum ipsis Mar- 
tinus et Warnerio germanis et Ingo taliter manifestacio facta abiset, tunc pre- 
dicti comiti interogaverunt iudices, quod inde facere debuiset. Illi vero dixe- 
runt, quod iam dicta domna Elica cum avocato suo a parte suo monasterio 
investitura restituisti. Tunc ibi locum per fuste, quas predicti comiti in sua- 
rum tenebant manibus, investivit predicta domna Elica abatisa et Iohannes 
avocato suo a*pars suprascripto monasterio sancti Petri de iam dictis rebus, 
qui iacet prope iam dicta Gavelaria, sicut hic manifestaverunt suprascripto- 
rum Martinus et Warnerio germanis et Ingo. Et insuper miserunt banum su- 
per eundem domna Elica abatisa et super iam dictum Iohannes avocato suo 
et super iam dictis rebus in mancosos aureos duo mille, ut nullus quislibet homo 
inquietare aut molestare vel disvestire audeant sine legali iudicio; qui vero oc 
fecerit, predictos duo mille mancosos aureos se compositurus agnoscat, medie- 
tatem camera domni imperatoris, et medietatem eadem domna Elica abatisa 
suique succesoribus. Finita est causa. Et ac noticia pro securitatem eidem 
monasterio fieri amonuerunt. Quidem et ego Iohannes qui et Waldo nota- 
rius sacri palacii ex iusionem suprascriptorum comes et misus seu iudicum 
amonicionem scripsi, anni ab incarnatione domni nostri Iesu Christi millesimo 
sexagesimo sesto, octavo die mense november, indictione quinta. Sig- 
num } manu suprascripto Wiperto comes et missus, qui hoc signum crucis 
fecit. + Signum manu suprascripto Hubertus comes, qui hoc signum crucis 
fecit. — S. Ego Ogerius cauxidicus et advocatus interfui. ^ S. Adam iudex 
interfui. ^S. Ego Odo iudex interfuit. — S. Ego Madelbertus iudex interfui. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand. — Vgl. Nachtr. zu S 9 n. 14; 454 
n. 13; 553 n. 18; 572 n. 6. ; 


71." Im Gerichte der Girüfinen Beatrin und Mathilde wird Freiheit und 
Eigenthum genannter Personen, nachdem auf bezügliche Aufforderung 
kein Einspruch erfolgte, durch den Bann gesichert. In der Grafsch. Pe- 
rugia 1072 Juli 9. 
Dum in dei nomine in villa, que vocatur Colle de Vignali, in comitatu 
Ficker Forschungen. IV. 7 


98 1072 Joli 9. 


Peruxino in iudicio adessent domna Beatrix comitissa atque ducatrix, et Ma- 
tilda eius filia similiter comitissa et ducatricis, adessent cum eis Ardericus 
iudex, et Ubertus et Girardus atque Widonem et Se[ni]or[ect]us iudices, et 
Aginus episcopus Asenensis, et abas sancti Petri, et Pagan[us] de Corsena, 
atque Ildebrandus filius Sifredi, seu et Inricus filius Sifredi, et Ugo filius Supi, 
et Alberto de Britulo, atque Abericus et Bernardus de Walfredus, et reliqui 
plures. Ibidem in eorum presentia venerunt Widonem filius Marie, cum 
fratre suo Berardo et soror sua Burga, atque Azo et Wido et Paganus et item 
Widonem germanis, et Azulino de Bonelo cum nepotibus suis, et ceperunt 
dicere, quod eorum personis liberi erant et filiis et filie eorum et habebant et 
detinebant ad proprietatem omnes res eorum mobiles et inmobiles. ,Etsi ali- 
quis homo super rebus vel personis nostris agere vel molestare voluerit, pa- 
rati sumus cum eo ad racionem standum et legiptime finiendum.* Et cum ipsis 
taliter retulissent, nemo ausus fuit de personis vel res eorum petere vel mo- 
lestare vel inquietare. Et insuper petierunt m[ercedem propter deum ac suam 
mercede]m! iam dicte domine Beatrix comitissa et ducatrix et Matilda eius 
filia, ut ponere bannum super eorum personis, et super eorum filiis et filie, et 
super eorum rebus, [ut nullus audeat eos ad servitutem petere, vel statum 
eorum deonestare, vel res eorum petere. Cum ipsi taliter petivissent, tunc iam 
nominate ducatrices miserunt bannum suum super eorum personis, et super 
eorum filiis et filie, et super eorum rebus, ]? ut nullus audeat eos ad servitutes 
petere, vel statu eorum deonestare, vel res eorum petere; et qui hoc facere 
presumserit, ut componat duo milia bisamcios aureos, medietatem camere domni 
regis, et medietatem iam nominatis Widonis et fratri sui et soror, et Azoni 
et Widonis et Pagani et item Widonis germanis, et Azoni suique nepotibus, 
et suorum filiis et filie. Quidem et ego Ardecio [no]tarius eacri palacii ex 
iussionem iam nominatis comitisse et ducatrix et iudicum amonitionem scripsi, 
anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi milleximo septuaieximo se- 
cundo, nono die mensis iulii, indicione decima. T. T. Ego Ardericus 
iudex interfui et [sub scripsi. Ego Uberctus iudex [domini imperatoris] 
interfui [et subscripsi]. Ego Gerardus iudex sacri palacii interfui. 


Nach dem Drucke: Disamina degli scrittori e dei monumenti risguardanti s. Rufino 
vescovo e martire di Asisi (Asisi 1797) S. 383 aus dem Orig. im bischöfl. Archive zu Assisi. 
— ! Im Dr. ist eine längere Lücke angedeutet; sonst würde schlechtweg m[ercede]m Ur- 
kunden ähnlicher Fassung mehr entsprechen. — * Im Dr. ist keine Lücke angedeutet. — 
Die Urk. ist die einzige mir bekannt gewordene, in welcher es sich um Freiheit der Person 
handelt, ohne dass ein Streitverhältniss hervortritt; von der S 13 n. 10 erwähnten Formel 
unterscheidet sie sich dadurch, dass das Verfahren überhaupt gegen keine bestimmte Person 
gerichtet ist; den nächsten Anschluss bieten die $ 17 besprochenen Fälle; vgl. auch $ 8 n. 4. 


49," Im Gerichte der Markgräfin Beatrix wird das Hecht des Klosters 
S. Salvator in Monte Amiate auf angegebene Güter, nachdem auf bezüg- 
liche Aufforderung kein Einspruch erfolgte, durch den Bann gesichert. 
In der Grafsch. Arezzo 1073 April 19. 


T Dum in dei nomine in comitato Arretino in villa, que dicitur Átagerra, 
iusta ecclesia sancti Ginesi in iudicio residisse domina Beatris ad causas au- 
diendas ac deliberandas, residentibus cum ea Alderigus et Ubertus et Gerardus 
et Ioannes iudicibus, et Winitio causidicus, Pagano de Corsena, et Ildebrando 
comes filius quondam item lldibrandi, et Raineri et Ugicione germanis filii 
predicti Eldi" Ildibrandi comes, et Walfredus filius quondam item Walfredi, 
et Bernardo filius quondam Tederici, et reliquorum plurium. ^ lbique eorum 


1073 April 19. 99 


veniens presentiis Rustico prepositus de eclesia et monasterio sancti Salva- 
toris sito monte Miate, cum Bonitio filius quondam loci avocato suo, ceperunt 
dicere: „Abemus et detinemus a proprietatem pars predicte ecclesie et mone- 
sterio sancti Salvatori omnibus casis et terris et rebus illis, quas Willa comi- 
tissa relita bone memorie Raineri et filia quondam item Raineri, cum filiis 
suis consentientes eorum, Bernardo comes filius quondam Ardingi, qui fuit 
comes, et Ugo filius quondam Supi tutori eorum, reflutaverunt in manibus 
predicti Rustici et Boniti avocato suo; et si" nostro abemus et detinemus a 
proprietatem pars predicte eclesie et monesterio sancti Salvatori illis terris et 
rebus, quapropter dicta domna Beatrix investivit predicto Rustico cum avo- 
cato suo; "isunt predictis terris et rebus curte, que dicitur Serignano, cum 
ecclesia illa, cus vocabulo" cus vocabulo est beati sancti Apolenari, cum omni 
aiacentia et pertinentia, que de parte dicta curte et eclesia sancti Apolenari 
est pertinentes; et si aliquis omine est, qui exinde agere aut causare vult, 
parati sumus in suis presentiis cum eo ad ratione standum et legitime finien- 
dum.‘ Et quod infra predicto placito nemo se apresentasset, quod de pre- 
dictis terris et rebus agere aut causare voluiset, tunc predicto Rustico et pre- 
dicto Bonitio avocato suo petierunt mercedem ad eadem domina Beatrix, ut 
propter deum et anime domni inperatori sueque mercedem, ut mitere bandum 
super predicto Rustico prepositus et super predicto avocatus et super predicta 
res. Statimque predicta domina Beatrix per fuste, quas in suis detinebat ma- 
nibus, misit bannum domni rei' super predicto Rusticus prepositus et super 
predicto avocatus et super predicta res in bisanteos aureos duo milia, ut nullus 
quislibet omo, magna vel parva cua' persona, de suprascriptis terris et rebus 
disvestire eos et predicta ecclesia presumat sine legale iudicio; quis vero fe- 
cerit, predicti duo milia bisanti aureos composituro se agnosca, medietatem 
pars camare domui rei, et medietatem pars predicte ecclesie et monesterio 
sancti Salvatori. Unde auc notitia pro securitate et futuram ostensionem eidem 
Rustici prepositum et predicti avocati suisque successoribus ostendenda fieri 
iussimus. — Quidem et ego Wido notarius ex iussione iam dicte domine Bea- 
trix et iudicum amonitione scripsi, anno dominice ab incarnatione domini nostri 
Ihesu Christi millesimo "sectuagesimo tertio, tertio decimo calenda madii, in- 
dictione undecima. +. S. Ego Ardericus iudex interfui et subscripsi. 
S. Ubertus iudex domni imperatoris interfui. ^ S. Ego Iohannes iudex domni 
imperatoris interfui et subscripsi. ^ S. Gerardus iudex sacri palatii subscripsi. 
Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator in M. Amiate. — Vgl. 
zu $2.8; $ 17 n. 9. Das allgemeinere Bannverfahren scheint auch hier, vgl. S 11 n. 5; 


$ 18 n. 4, ein nachträgliches zu sein, da Verzicht der Nächstbetheiligten und Investitur als 
vorhergegangen erwähnt werden. 


78. Im Gerichte des Nordilus, Boten der Markgräfin Beatrix, und des 
Vicecomes Johann ertheilt der erstere auf Grund einer Stelle der Digesten 
einem Kloster die Wiedereinselzung in den früheren Stand. Bei Poggi- 
bonzi 1076 Mürz. ' 


S. In Christi nomine. Brevis recordazionis [pro futu]ris temporibus ad 
memoriam habendam vel retinendam, qualiter in presenzia Nordilli, missi do- 
mine Beatricis ductricis et marchionisse, et Iohannis vicecomitis .... p.d. ...1, 
in iudicio cum eis residentibus Guillielmo iudice, et Pepone legis doctore, et 
Rodulfo filio bone memorie Segnori, et Rolando filio bone memorie Rustici, et 
Aldiberto filio bone memorie Baruncelli, et Stefano filio bone memorie Petroni, 

g* 


: 100 1076 März. 


et Benzo filio bone memorie Benzi, et Segnoritto filio bone memorie Boniti, et reli- 
quis pluribus, proclamavit Iohannes advocatus ecclesie et monasterio sancti 
Michaelis site in castello, qui vocatur Martuli, una cum prepositus Gerardo 
eiusdem ecclesie et monasterii, adversus Sigizonem de Florentia de quibusdam 
terris et de ecclesia sancti Andree, sitis in loco Papaiano, que fuerunt Wini- 
zonis filius bone memorie Ugonis, et ostendi[t cartulam], per quam predicto 
Winizo res [istas Ugoni] marchioni concessit, et quandam aliam, qua contine- 
batur, Ugonem marchionem easdem res prefato monasterio dedisse. Huic in- 
tenzioni prefatus Sigizo temporis prescriptionem obiecit dicens, inter se suum- 
que patrem predictas res per quadrainta annorum curricula esse possessas. 
Quam Sigizonis excepzionem pars suprascripti cenobii allata replicazione in- 
firmavit affirmans, infra prefata tempora huius litis factam esse "proclationem. 
Et tribus idoneis hominibus productis, silicet Iohanne predicte ecclesie advo- 
cato, et Stefano filio bone memorie Petroni, et Aldiberto filio bone memorie 
Baruncelli, dixerunt, abatem Iohannem de predictis rebus marchioni Bonifazio, 
et Guidricum abatem duci Gotifredo et comitisse Beatrici proclamasse; et ita 
se iuraturos promiserunt. Et insuper predictus Iohannes advocatus tactis sa- 
crosanctis evageliis iufavit [ut supra]; Stefano quoque et Aldiberto [supra- 
scriptis] iurare volentibus, utraque pars consensit, advocati sacramentum suf- 
ficere. His peractis supradictus Nordillus, predicte domine Beatricis missus, 
lege Digestorum libris inserta considerata, per quam copiam magistratus non 
habentibus restitutionem in integrum pretor pollicetur, restituit in integrum 
ecclesiam et monasterium sancti Michaelis de aczione omnique iure, quod ami- 
serat de terris et rebus illis, que fuerunt Winizonis de Papaiano, quas ipse 
Ugoni marchioni tribuit, et Ugo marchio in ecclesiam sancti Michaelis con- 
tulit. Actum est hoc anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi 
septuagesimo quinto post mille, mense marzio, indizione quarta decima. Feli- 
citer.? Factum est hoc intus burgum, qui vocatur Martuli, prope plebem 
sancte Marie, territurio Florentino. Feliciter.? S. Addo fidem dictis scri- 
bens ego Nordilus istis. ) 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Bonifazio. Die Schrift ist deutlich, 
die Lücken rühren von einigen Löchern. — : Die Lücke scheint schon ursprünglich radirt 
zu sein, wie auch die folgende Urkunde Rasuren hat; die Buchstaben undeutlich. — ? Beide- 
mal dasselbe sehr stark verschnörkelte fl, wie es sich auch in der folgenden Urk. findet. In 
dem übrigens sehr genauen Abdrucke: Congetture di un socio Etrusco sopra una carta pa- 
piracea, Pref. 53, ist das erstemal richtig mit Feliciter, das zweitemal mit etc. aufgelöst; 
bei Savioli 1, 123 ist aus dem ersten ein sinnloses Februarii geworden. — Vgl. S 485. Die 
dort ausgesprochene Vermuthung, dass Nordilus selbst die Urk. in Ermanglung eines No- 
tars geschrieben habe, fand bei Einsicht des Originals keine Bestätigung. Die Unterschrift 
zeigt eine andere Hand, als der Text der Urkunde. Dieser ist geschrieben von dem Notar 
Segnoritto, der die folgende Verzichtsurkunde fertigte; es ergibt das die Uebereinstimmung 
nicht nur der Handschrift, sondern auch des Notariatszeichen, mit welchem auch unsere 
Urkunde beginnt. Dass die Fassung derselben von Segnoritto herrühren könne, wird nie- 
mand annehmen, der die auffallend rohe Form der folgenden Verzichtsurkunde vergleicht; 
wurde diese auch nach einem Formulare gefertigt, so hätte ein irgend geschickter Notar 
seine Vorlage schwerlich so ungebessert gelassen. Andererseits steht die Fassung unserer 
Urkunde so durchaus vereinzelt, dass sie gewiss keinem Formulare entnommen wurde. Es 
wird kaum eine andere Annahme bleiben, als dass die Fassung derselben wesentlich von 
Nordilus selbst herrührt. Dass dieser allein unterschreibt, sogar die Unterschrift des Notars 
fehlt, obwohl das Pergament hinreichend Raum geboten hätte, wird beim Vergleiche mit 
der folgenden Urkunde um so auffallender. — Vgl. auch S 488. 494. 573. 


74." Im Beisein des Nordilus, Boten der Markgräfin Beatrix, verzichtet 
Sigizo unter Vorbehalt seiner sich aus angegebener Urkunde etwa erge- 


1076 März. A0 


benden Rechte auf angegebene Besitzungen unter Serafonin JüMung nid 


gegen Empfang eines Launegild. Bei Poggibonzi. 107 6 ..Màrz.: ..: :-: DI L 


S. In nomine domini dei eterni. Anno ab incarnatióne eius septuagesimo - 
quinto post mille, mense martio, indictione quarta decima. Feliciter. Ma- 
nifestus sum ego Sigizo filio bone memorie Sigizonis, quia per nostram con- 
venientiam et per hanc promissionis paina spondeo et promicto me, qui supra 
Sigizonem, meosque heredes contra hecclesia et monasterio sancti Michaelis 
sito intus castello,. qui vocatus Martuli, et contram habatem ipsius ecclesie 
eiusque successores, et contram avocatum predicte hecclesie et monasterio, 
nominative de integris terris et rebus, que sunt posite in loco Papaiano, que 
fuerunt Guiniti filius bone memorie Ugoni, et integram portionem de ecclesia 
sancti Andreg in predicto loco Papaiano, eesepto antepono, quantum ego, que 
super Sigizo, defendere possum per cartula, quem michi abvenit ex parte Ar- 
dingi et Raineri germani, filiorum bone memorie Uberti, quatenus hab ac die 
inantea non habeamus licentiam nec potestatem neque ego, que super Sigizo- 
nem, neque meis heredes contra suprascriptam ecclesiam et monasterium et 
habatem et avocatum suprascripte ecclesie agere, causare, tollere, contendere 
vel minuare sive per placito fatigare aut intentionare! presumserimus, ve] si 
exinde in aliam partem apparuerit ullum datum aut factum vel quodlibet scrip- 
tum firmitatis, quem nos in aliam partem factum abeamus aut inantea facia- 
mus, et claruerit et omni tempore taciti et comtemti exinde non permanserimus, 
et a pars ipsius ecclesie et monasterio quiete et pacifice habere et tenere non 
premiserimus, et omnia, que super legitur, non observaverimus et non adim- 
pleverimus, tunc componituri et daturi esse debeamus ad pars predicte ecclesie 
et monasterio pena nomine de bono argento libras triginta. Et pro ipsa mea 
promissione et sponsione launechild exinde recepi ad Iohannes filius bone me- 
morie Corbiti advocatore predicte ecclesie ad vice suprascripte ecclesie et abate 
....? Guidrico crosna una. —— Actum itus burgo, qui vocatus Martuli, prope 
plebe sancte Marie, territurio Florentino. Feliciter. Signum manus supra- 
scripti Sigizonis, qui hune promissio, sicut super legitur, fieri rogavi. — Nor- 
dilus hec laudat, que presens cartula monstrat. SS. Ego Guillelmus iudex 
interfui et subscripsi. —— S. Albertus notarius interfüietsubscripsi. — S. Ro- 
lamdus notarius interfoi et subscripsi. —— Signa ttt manuum Rodolfi filio b. 
m. Segnori, et Aldiberti filio b. m. Baroni, et Beniti filio b. m. item Beniti 
rogati testes. — Signa FF manuum Uberti filio b. m. Raineri, et Iohanni filio - 
b. m. Beniti rogati testes. S. Segnoritto notarius scriptor pos tradito 
complevi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Bonifazio. — ! So im Orig.; durch 
Nachlässigkeit des Notar ist zweifellos ein Theil der oft vorkommenden Formel ausgelassen. 
— ? Rasur. — Vgl. die vorhergehende Urkunde; der Zusammenhang wird der sein, dass 
der Beklagte, nachdem er im possessorischen Verfahren nicht durchgedrungen war, sich zu 
diesem Verzichte verstand, weil er keine Aussicht hatte, weitergehende Ansprüche durch- 
zuführen; dass ihn ein Urtheil des Gerichtes dazu nöthigte, ist wenigstens nicht gesagt. 


Beide Urkunden müssen nicht gerade auf denselben Tag fallen; die Anwesenden sind nicht 
durchaus dieselben. Vgl. auch zu $ 12 n. 3 Nachtr. 


75. Zur Sicherstellung einer Forderung wird dem Gläubiger ein Grund- 
stück zu Nutzgenuss übergeben, welches ihm bei Nichteinhaltung der Zah- 
lungefrist. um den Schätzungswerth verkauft sein soll, wenn er es nicht 
vorzieht, im Nutzgenusse zu bleiben. (Salerno) 1077 Mai. 


In nomine domini nostri Iesu Christi. Anno ab incarnationis eius mille- 


102. ln 1077 Mai. 


. simo septungesiniolioctabo, et tricesimosexto anno principatus domini nostri 
- 1 Gisqif glorióso principe; mense maio, quintadecima indictione. — Ego Lidto, 
filius quodnam Musandi, ante Petrum iudicem prestitui Ademari, filio quod- 
nam Petri, duodecim auri tari voni, ut amodo et usque sex anni completi illis 
sivi abendum et faciendum, quicquit voluerit. Et probter oc per convenientiam 
probter fidem de ipsi tari tradidit michi una pecia de terra sua cum arbusto 
vitatum, quod illut abet in finibus Nucerie, ubi Rusticieto dicitur, qui est per 
ec finis et mensuras iusto passu ominis mensuratas: a parte meridiei fine via 
passus viginti dui, a parte occidentis passus quadraginta quinque, a parte 
sebtentrionis passus quinquaginta, a parte orientis passus triginta sebtem; 
revolbi in partem occidentis passus quindecim et medium, revolbi in partem 
sebtentrionis passus nobem, revolbi in partez occidentis passus quindecim et 
medium, revolbi in partem meridiei et coniungente se in ipsa via priora fine 
passus vigintitrex; inclitum illut per iam dictas finis et mensuras nobis tra- 
didit cum omnia infra se abentes, et cum vice de vie sue, ut amodo et usque ° 
ipsi sex anni completi nostre potestatis illut aveamus, fovee omnes nostre 
utilitatis ibi faciamus, et quicquit fructus, quod inde tollere potuerimus de 
super et de subtus, inclitum illut nobis aveamus faciendi ex eo, quicquit vo- 
luerimus. Completi vero ipsi anni obligávit se ipse Ademari et eredum illius, 
retdere mobis nostrisque eredibus de propria sua causa alii duodecim auri tari 
voni ex moneta Amalfitanorum, ut sine iunta illut dare possaiuus, et ipsa 
tradietio ad omnes frugia recollecta ei remidtamus. Et si ipsi tari minime 
nobis retdere potuerit de propia sua causa, et illut nobis dandum venerit, at- 
iungamus ei pretium a super ipsi tari, sicut ipsa rebus abpretiata fuerit per 
doctos omines et deum timentes, et firma nobis carta emtionis secundum legem 
facta et cum pena obligata. Et usque ipso constitutum ipsa tradictio in supra- 
scripto ordine nobis nostrisque eredibus cum vice de vie sue defenset ab oin- 
nibus ominibus, omnique partibus. Et per convenientiam guadiam nobis dedit, 
et fidemiuxorem nobis posuit se ipsum per abposita nobis nostrisque eredibus 
at pinguerandum et compreendendum omnes rebus et causa sua legitima et 
inlegitima. Et per suprascripta guadia obligavit se et suis eredibus, quod si 
taliter omnia suprascripta nobis nostrisque eredibus non adinpleverint et ali- 
quit exinde contradixerint per quemlivet modum, per ipsam guadiam obligavit 
se et suis eredibus, componere nobis nostrisque eredibus, et cui oc scriptum 
in manum paruerit, triginta auri solidos Constantinos, et suprascripta nobis 
compliret. Et si in predicto constitutum ipsi tari de propia sua causa, sicut 
suprascriptum est, nobis non retdiderit, et nobis placet, abeamus ipsa tra- 
dictio in antea, usque ipsi tari ab illut recolligere quesierimus; et defensatum 
illut aveamus in suprascripto ordine per iam dictam guadiam, et pena obligata 
hab omnibus ominibus. Quod scripsi ego Petrus protonotarius. + Ego 
qui supra Petrus iudex. 


Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Longobardorum S. 19 aus dem Orig. 
im Archive von La Cava. — Vgl. Nacht. zu S 15. 


76. Vor dem Grafen und Judex von Salerno wird ein Grundstück ver- 
kauft unter dem Vorbehalte des Rückkaufes binnen zwei Jahren. (Salerno) 
1077 Juni. 

In nomine domini dei eterni et salvatoris nostri lesu Christi. Anno ab 
incarnatione eius millesimo septuagesimooctabo, temporibus domini nostri 
Robberti gloriosissimi ducis, mense iunio, quintadecima indictione. Ante 


1077 Juni. 103 


me Siconem comitem et iudicem Ursus Atrianensis, qui Caccabellus dicitur, 
filius quondam Sergii coniunctus est cum lohanne Atrianensi filio quondam 
Petri. Et sicut ipsi Urso congruum fuit, bona sua voluntate per hanc cartam 
vendidit Iohanni integram medietatem, quam sibi pertinere dixit, de una pecia 
de terra cum vinea foris hac Salernitana civitate in loco Montana, quam totam 
dixit esse per fines et mensuras iusto passu hominis mensuratas: a parte oc- 
cidentis fine via puplica, que ducit à super ecclesia sancte Marie, et passus 
quinquaginta; a parte meridiei passus quadragintaseptem; a parte orientis 
passus quadragintaquinque; a parte septentrionis passus trigintasex; cum om- 
nibus, que intra ipsam medietatem sunt, cunctisque suis pertinentiis, et cum 
vice de ipsa via; ea ratione, ut semper sit in potestate ipsius Iohannis et he- 
redum eius, et ille et eius heredes licentiam habeant de eo facere, quod vo- 
luerint. Et propter confirmationem huius venditionis ipse Ursus dixit, se sus- 
cepisse ab eodem Iohanne statutum pretium auri solidos schifatos tres in omni 
deliberatione. Et per convenientiam ipse Ursus guadiam ipsi Iohanni dedit, et 
fideiussorem ei posuit Ursum cognatum suum, qui Marcesanus dicitur, filius 
quondam Mansonis Átrianensis; et per ipsam guadiam ipse venditor obligavit 
se et suos haeredes semper defendere ipsi Iohanni et eius heredibus integrum 
illud, quod ei, ut dictum est, vendidit, ab omnibus hominibus, et tribuit ei 
licentiam, ut, quando ipse Iohannes et suos haeredes voluerint, potestatem 
habeant illud per se defendere, qualiter voluerint, cum omnibus muniminibus 
et rationibus, quas de eo ostenderint. Et si, sicut superius scriptum est, ipse 
Ursus venditor et suos heredes ipsi Iohanni et illius heredibus non adimple- 
verint, et suprascripta vel ex eis quicquam remobere aut contradicere pre- 
sumpserint, per ipsam guadiam obligavit se et suos heredes componere ipsi 
lohanni et illius heredibus viginti auri solidos Constantinos et, sicut superius 
scriptum est, adimplere. Verumtamen memorari facio, ut si ipse venditor et 
eius heredes intra duobus annis amodo completis ipsi Iohanni et illius heredi- 
bus ipsos tres solidos schifatos reddiderint, statim ipse Iohannes et eius he- 
redes integram ipsam medietatem suprascripte terre eidem Urso et eius here- 
dibus remittant ad faciendum ex ea, quod voluerint. Et taliter tibi Iohanni 
notario scribere precepi. T Ego qui supra Sico iudex. 

Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Longobardorum S. 37 aus dem Orig. 
im Archive von La Cava. — Vgl. Nachtr. zu $ 15. 


44." Im Gerichte der Gräfin Mathilde verzichten die dazu Aufgeforderten 
unter Strafverpflichtung und gegen Empfang eines Lawnegild auf alle 
Ansprüche auf genannte Besitzungen, welche dann dem Kloster S. Salva- 
tor in Monte Amiate durch den Bann gesichert werden. Puntiglo 1078 
Febr.19. 


Dum in dei nomine in loco, qui dicitur Puntiglo, in. iudicio residebat 
domna Matilda comitissa atque ducatrix ad iusticiam faciendam ac deliberan- 
dam, residentibus cum ea Arderico, Winizone, Lamberto iudicibus, Uberto de 
Susina, Pagano de Corsina, Ugone vice comite, Ugone filio Suppi, Heinrico f. 
Sifredi, Rolando f. Villani, Ingo, Alberico, Widone f. Rustici, Rozo f. Luizi, 
Rozo f. Segnoriti, aliisque pluribus. Ibique in eodem iudicio veniens Ge- 
rardus abbas sancti Salvatoris sito monte Amiate simul cum Pepo advocatore 
suo et retullerunt: ,Domna comitissa atque ducatrix, habemus et tenemus 
castrum, quod vocatur Mons nigri et villam de Limignana, cum capellis, casis 
et cum omnibus rebus pertinentibus ad supra dictum castrum et villam, que 


104 | 1078 Febr. 19. 


sunt iuris monasterii sancti Salvatoris ad proprietatem supradicti monasterii; 
et si aliquis homo est, qui inde aliquid dicere vult, parati sumus cum eo exinde 
ad racionem standum et legiptime finiendum; et quod plus est, querimus et 
volumus, ut dicat Ugo comes filius quondam lldebrandi item comitis, si supra- 
dictum castrum et villam proprii sunt sancti Salvatoris aut esse debent cum 
lege, aut si sibi pertinet ad habendum aut requirendum, aut si habet scriptum 
aut firmitatem aut aliquod ius, quod inde loqui possit, aut non.* Interrogatus 
fuit suprascriptus Ugo eomes a iudice", quid inde dicere velit. Ipsemet comes 
respondens ait: ,Supradictum castrum et villa proprii sunt sancti Salvatoris 
et esse debent cum lege, nec michi pertinent ad habendum, nec requirendum, 
nec scriptum nec firmitatem nec aliquod ius inde habeo, quod loqui possim.* 
Et insuper iam dictus Ugo comes promisit et espondit se suosque heredes, si 
unquam in tempore egissent aut causasent adversus predictum monasterium 
saneti Salvatoris, aut cui pars monasterii dederit, de superscriptis rebus, et 
omni tempore exinde taciti et contempti non permasissent, aut si apparuerit 
ullum datum aut factum vel quodlibet scriptum, quod exinde in aliam partem 
fecissent, et claruerit, composituros penam optimi argenti libras duo centi" 
supradieto monasterio. Ex hac transactione et sponsione accepit suprascriptus 
Ugo comes ab eodem abbate et ab advocatore suo exinde launichild crosina 
una. Deinde iam dictus Gerardus abbas simul cum Pepo advocatore suo pe- 
cierunt mercedem supra dicte domine Matilde comitisse atque ducatrici, ut ipsa 
propter deum ac sui mercedem "misisisset bannum super eos et super iam 
nominatas res, ut nullà qualibet persona auderet supradictum monasterium, 
aut cui pars monasterii dedit, de suprascriptis rebus disvestire aut molestare 
sine legali iudicio. Hoc domina Matilda comitissa atque ducatrix audiens, lau- 
datione iudicum per fustem, quém sua tenebat manu, misit bannum super 
eosdem abbatem et advocatorem eius et super iam dictas res, ut nullus quis- 
libet homo audeat supradictum monasterium, aut cui pars monasterii de su- 
prascriptis rebus dederit, disvestire aut molestare sine legali iudicio; qui vero 
fecerit, sciat se compositurum penam optimi argenti libras trecenti, medietatem 
reipublice et medietatem iam dicto monasterio. Et hanc noticiam, qualiter acta 
est causa, eisdem illi" fieri iussit. Quidem et ego Atto notarius sacri pa- 
latii ex iussione supra dicte domine Matilde comitisse atque ducatricis et iu- 
dicum ammonitione scripsi, anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi 
millesimo septuagesimo octavo, undecimo kalendes" marcii, indictione prima. 
Matilda dei gratia quid est ss. S. Ego Ardericus iudex interfui et sub- 
scripsi. —— Winizo iudex domni regis interfui et subscripsi. — S. Lambertus 
iudex sacri palatii interfui et subscripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator de M. Amiate, — Be- 
achtenswerth scheint, dass hier auf die Professio sogleich das Bannverfahren folgt, ein Ur- 
theil, auf welches ich S 15 glaubte das Hauptgewicht legen zu müssen, ganz fehlt, w&hrend 
es in der übrigens ganz entsprechenden Gerichtsurkunde von 1072, Antiq. It. 2, 955, deren 
Original jetzt im Staatsarchive zu Siena ist, zwischen der gleichfalls mit Strafverpflichtung 
verbundenen Professio und dem Banne eingeschoben ist. Vgl. auch zu $ 16 n. 2. — Pepo 
ist auch in jener Gerichtsurkunde von 1072 Vogt des Abts von S. Salvator; dass er der- 
selbe mit dem Rechtslehrer Pepo sei, vgl. S 488 n. 2, ist durchaus unwahrscheinlich. 


78. Im Gerichte des Herzog Liutold von Kürnthen wird wegen Ungehor- 
sam des Beklagten dem Kläger die Investitur unter Vorbehalt der Klage 
ertheilt, und. dieselbe durch den Bann gesichert. Bei Verona 1078 Mai 4. 


Dum in dei nomine foris non longe urbium Verone in casa teranea, que 


1078 Mai 4. 105 


est ad prope monasterio sancti Zenonis, per data licentia dominus Guarnerius 
abbas ipsius monasterio, in iudicio resideret domnus Litaldo dus ad singulorum 
hominum iusticias faciendas hac deliberandas, adesent cum eo Iohannes iudex 
atque advocatus, Adam, Rozo, Isnardus, Peziri, Marcus, Cadalus, Iohannes, 
Aldegerius iudices, Salamon et Benedictus notariis, Albericus, Holricus ger- 
manis, Lanfranco, Iohannes, Hobizo, Redaldo, Nobilo, Tobo, Tedisio pater et 
filio, Albericus, Bonefacius, Hodo, Zeno et reliqui plures. ^ Ibique in eorum 
presencia venerunt Paulo archipresbiter, Herulfus diaconus sancte Veronensis 
ecclesie huna cum Iohannes iudex avocato suorum et retulere et cepere dicere: 
lam plures vices reclamavimus nos ad vos predictus domnus Litaldus dus 
super Aldradus de Capite Alpone, qui nobis tenet et contradicet malo ordine 
ad pars iam dicta kanonica nostra omnibus rebus illis, qui iacet in loco he 
fundo Zerpa seu in loco, qui noncupatur Preda de Arkule, qui fuit iuri quon- 
dam Bevoni iudex, et a predicta canonica da ei parte avenit; unde vos vestrum 
placitum vociferare fecisti, ut vestrum placetum venisent, et nobis a pars pre- 
dicta canonica legem et iustitiam feciset; set minime eum habere potuisti; 
unde querimus vos propter deum et anima domno regi hac vestre mercedes, 
ut nos investiatis de iam dictis rebus ad salva querela, quousque a per se 
Aldradus ad placetum veniat et vobis lege et iusticiam faciant." Cumque ipse 
dominus Paulus archipresbyter et Herulfus diaconus et Iohannes avocato suo- 
rum taliter retulerunt, ad hec recordatus est iam dictus Litaldo dux similiter 
cum iudices, qui ibi aderant, quod hoc verum esset, sicut iam dicti canonici et 
avocato suo [retulerunt. Et tunc per fustem, quem sua manu tenebat, ipse 
domnus dux dictos canonicos et avocatum suum]! de iam dictis rebus ad salva 
querela investivit. Et insuper misit bannum super eorum archipresbyter et 
Herulfus diaconus seu Iohannes avocato suorum et super iam dictis rebus in 
mancosos aureos duo mille, [ut] nullus quislibet homo inquietare aut molestare 
vel disvestire audeat sine legali iudicio; qui vero fecerit, predictos duo mille 
mancosos aureos se compositurus agnoscat, medietatem kamere domni regis, 
et medietatem partem predicta canonica. Finita est causa et hac noticia pro 
securitatem eidem kanonice fieri amonuerunt. Quidem et ego Iohannes 
notarius ex iussione suprascripto domnus dux et iudicum amonacionem scripsi, 
in anno ab incarnatione domini nostri Iehsu Christi milesimo septuagesimo 
hoctavo, quarta die mensis madii, indictione prima. Sifgnum manus su- 
prascripto domnus Litaldo dux, qui hoc signum crucis fecit. S. Iohannes 
iudex et avocatus interfui. 


Aus neuerer Abschrift im Kapitelsarchive zu Verona. — Die Abschrift hat keine 
Lücke. — Vgl. $ 9 ff.; Nachtr. zu $ 454. 


79." Hildebrand lässt die Bertha frei, nachdem dieselbe nach der Bestim- 
mung des Ediktes Liutprands durch einen Priester um einen Altar ge- 
führt war. Prato 1078 Mai 20. 


S. In nomine domini dei eterni. Anno ab incarnatione eius septuagesimo 
hoctavo post mille, tertia decima kalendas iunius, indictione prima. Felici- 
ter. Manifestu sum ego Ildibrando filio b. m. Rus... . ., quod ex dei 
timore in remedium anime mee volumus nos te Berta filia Riprandi de pre- 
senti die esse liberam et obsolutam hab omni vinculo servitutis absolvere in 
eadem veram legem, quam gloriosus b. m. domnus Liuprandus rex in edicti 
paina instituit de illis hominibus, qui circa sacrosancto altario ducti fiunt, liberi 
et obsoluti esse debent. Ideoque in eadem veram legem dedimus et tradimus 


106 1078 Mai 20 


te ad libertandum et obsolvendum in manu viri venerabile Bernardo presbi- 
tero, qui ducxit te circa sacrosancto altario beatissimi sancti Stephani sito in 
loco burgo de Cornio, quatenus hab ac die inantea libero et obsoluto perma- 
neas, sicut aliis liberis vel libertis! fulfrealis, qui a domini sui in gaidam . . . 
...insilin? seu in garetinx et in quarta manu traditi vel tingati sunt, ut 
[iust]a iamdicta legem circa sacrosancto altario absolvuntur, ut nullus nulla 
de persona tua que supra Berta, neque qui de te da modo in antea de libera 
femina nati vel procreati fuerint, debentes aliquam conditionem servitutis, ne- 
que ego qui supra Ildibrando vel meis her[edibus . . . ple]nissima perpetua 
libertate vestram minuere . eee nn, Bine aliquam conditionem servi- 
tutis... .... Ildibrando domino et obsolutori tuo, quam et nostris heredi- 
bus et obsolut . . . . factum . . deris qui alii modis hanc cartam obsolutionis 
pro remedium anime nostre usque in sempiternum firmum et stabilem per- 
maneat semper. Verum etiam concedimus tibi omne mobilia et peculiare tuum, 
quod nunc habes aut inantea habueritis. Et si forsitam ego qui supra Ildi- 
brando vel nostris heredibus aut sumissa persona, quam nos miserimus, vel 
per faetum, quod nos factum habeamus aut inantea faciamus, te suprascripta 
Berta vel tuis filiis vel filie heredibus do modo in antea, quod de libera femina 
nati vel procreati fiunt, agere, causare vel in servitio servitutis replicare pre- 
sumserimus, tunc daturi et componituri esse debeamus ego qui supra Ildibrando 
vel meis heredibus tibi suprascripta Berta vel ad tuis filiis vel filie, ut dictum 
est, poena numine? de bonis denariis de Luca libras triginta; et post pena 
data hec carta in suo robore permaneat. ^ Hactum loco Prato. Feliciter. 
Signa 4 manuum suprascripti Ildibrandi, qui hanc cartam libertatis, sicut su- 
per legitur, fieri rogavit. ^ Signa FF manuum Ildibrandi filio b. m. Guidi, 
et Ildibrando filio b. m. Raineri, et Mainfredi filio b. m. Beniti rogati testes. 

+ Ego Bernardo presbitero, qui predicta Berta cireum sacrum altarium duxi, 
ei manum mea subscripsi. — S. Ego lohannes notarius scriptor post tradita 
complevi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Vescovado di Pistoia. — 1 dr mit 
Abkürzungszeichen. — * Nach Ed. Roth. 224 wäre etwa zu lesen in gaidam et in gisilin, 
womit aber die Länge der Lücke und die lesbaren Buchstaben nicht zu stimmen scheinen. 
— ! num mit Abkürzungszeichen. — Vgl. zu S 459 n. 5 Nachtr.; ein näherer Anschluss 
an das Kartular und die unten zu 1159 und 1169 abzudruckenden Freilassungsurkunden 
ergibt sich hier nicht. 


80. Petrus Crassus übersendet dem Kónige Heinrich eine Abhandlung, in 
welcher er dessen Rechte vertheidigt und das Unrecht des Pabstes Gregor 
nachzuweisen sucht. (Ravenna 1080 Juni.) 


Henrico regi. Haec aetas inter multa humanae vitae adversa protulit 
quoddam genus hominum, quod in tantum a moribus atque ab integritate vitae 
prioris aetatis discrepat, ut pene ipsi incognitum habeatur naturae, de qua 
aestimatur, ut aut ipsa in productione aberrasset, aut ipsum genus hominum 
a prioris aetatis stirpe originem penitus non duxisset. Nam a fide et iustitia 
et veritate, caeterisque virtutibus, quae sunt instrumenta salutis animarum, 
tantum abhorret, ut eas aut omnino non cognoscat, aut cognitas in odio ha- 
beat. Sed ne de talibus aliquis in aliquo tempore, o rex, contra benignam 
celsitudinem vestram inducat, non legibus, sed vi et armis coronam acquisitam 
esse vestrae maiestati, induxi animum pro sensus mei parvitate hunc libellum 
scribere, in quo vestrae beatitudinis aequitas et iusticia et adversariorum error 
lucide declarari possit. Ad haec si hic, qui est de synagoga sathanae, mo- 


1080 (Juni). 107 


nachus in iuditio fortassis Romanas repudiare voluerit leges, eo quod has, ut 
in hoc patebit libello, vehementer habebit sibi adversas, ne hoc facere possit, 
mittam piae magnificentiae vestrae librum, si opus fuerit, in quo beatus Gre- 
gorius utrasque composuit leges, et utraque in sancta usus est ecclesia. 


Cum beatus Augustinus, divinarum scripturarum tractator cautissimus, 
in libro de verbis domini commemorasset, sanctum domini tribus personis 
compraehendisse episcopalis officii viros, subiunxit ita: ,Si invenerimus tres 
istas personas, invenit sanctitas vestra, et quos diligamus, et quos tolleremus, 
et quos caveamus.* Sed tertiam personam, quam cavendam esse praemonuit, 
authoritatis ignarus populus Romanus pro pastore habere in sancta Romana 
ecclesia congaudet. Át vero idem pastor eandem venerabilem sedem, quam 
iniuria obtinuisse fertur, Iulia et Plautia lege contempta, vi possidere laborat 
audacter. Sed qui[a] non est inventus in clero, qui hoc corde percipiat, tam 
exitiali violentia doleat, piae matri subveniat, impugnanti leges leges opponat, 
operam dedi, indignatione eogente, cognoscere, quid super hac re humani ge- 
neris ductrix censeat ratio. Hanc autem, quia inter praefati pastoris fautores 
indagando nusquam inveni, prae tedio nusquam putavi. Ad cuius tamen noti- 
tiam me errantem per devia tandem miserata perduxit Cyllenia virgo. luxta 
eam vero cernere erat mater virtutum. Nec minus prudentiam iuris in parte 
iudicandi familiariter rationi adhaerere depraehendi. Ceterum cum hae tres 
quasi humanae vitae nutrices baiulaeque esse videantur, quibus semper fuit in 
actu, in dubiis recte consulere rebus, ab eorum igitur consolatione discedere, 
quid aliud est, quam extra viam currere? Scriptum nanque est: ‚Qui extra 
viam currit, inaniter currit, ad laborem currit.* Nam quia sunt iustitiae et 
veritatis amicae, non immerito conqueri videntur de Romani pastoris praedi- 
catione et iuditio, quia in utraque cognoscitur violasse mandata; praedicatione 
quidem, qua pacem in bellum, concordiam in seditionem mutasse deploratur; 
iudicio vero, quo contra Apostoli iudicium dicentis: ,Nolite ante tempus iudi- 
care‘, in Henricum regem iustum, fortem, severum, magnanimum, largum, be- 
neficum, liberalem, iuditialem ausus est dare sententiam. Nam eum prius per- 
pendere oportuit, cuiusmodi iuditium de se ipso legitime fieri posset. Gregorius 
in epistola ad Regareth regem missa: ,Quoniam qui semetipsum prius non 
iudicat, quid in alium recte iudicet, ignorat.* Sed huic considerationi adprime 
impedimento fuisse declaratur, quod saepius in cuiusdam sapientis anteriore 
mantica vitia aliena, in posteriore quidem sua reponere consuevit. Nam Apo- 
stolus: ‚In quo enim iudicas alterum, te ipsum condemnas.‘ Gregorius: ,Omni 
carere debet errore, qui viam rectitudinis aliis tentat monstrare.' De eodem 
quidam sapiens ait: ,Carere debet omni vitio, qui in alterum maledicere para- 
tus est.‘ Quare ipsa laesione, qua Henricum regem laesit iniuste, patenter 
laesisse orthodoxae fidei imperatores convincitur, qui sua sancta industria 
simul cum praedicatoribus super fundamentum apostolorum sanctam aedificasse 
firmantur ecclesiam; quippe hi quoque ad aream dominicam interdum plures 
manipulos imperando, quam praedicatores praedicando, portaverant. Huius 
rei exemplum prompte protulisse prudentia iuris, ratione iubente monstratur. 
Constantinus imperator in primo libro Codicis: ,Placuit in omnibus locis atque 
urbibus universis claudi protinus templa et accessu vetito omnibus licentiam 
delinquendi perditis abnegari; volumus enim cunctos sacrificiis abstinere; quod 
si aliquid forte huiusmodi perpetraverint, gladio ultore sternatur, faoultates 
etiam perempti fisco vendicari decernimus, et similiter puniri rectores provin- 


108 1080 (Juni). 


ciarum, si facinus vindicare neglexerint." Item de eodem Gratianus, Valenti- 
nianus, Theodosius augusti: ,Cunctos populos, quos clementiae nostrae regit 
imperium, in tali volumus religione versari, quam divinum Petrum apostolum 
tradidisse Romanis, religio usque adhuc ab ipso insinuata declarat, quamque 
pontificem Dammasum sequi claret, et Petrum Alexandri episcopum, virum 
apostolicae sanctitatis, hoc est, ut secundum apostolicam disciplinam evange- 
licamque doctrinam patris et filii et spiritus sancti unam deitatem sub pari 
maiestate et sub pia trinitate credamus. Hanc legem sequentes Christianorum 
catholicorum nomen iubemus amplecti.‘ Item placuit rationi, paucis similiter 
monstrare exemplis, quatenus christianissimi imperatores cum apostolicis viris 
caeterisque praesulibus in Orientis partibus olim unanimes fuerant, contra 
haereticos pugnando haeretici erroris pravitate purgare sanctam ecclesiam. 
Unde Leo vir apostolicae sanctitatis Theodosio augusto: ,Quantum rebus hu- 
manis consulere providentia divina dignatur, sollicitudo clementiae vestrae, 
spiritu dei incitata, demonstrat, quae in catholica ecclesia nihil impacatum, 
nihil vult esse diversum, quia fides, quae non inuna est, in nullo potest esse 
sui dissimflis. Unde pietas vestra, quae in honorem dei religiosissime catholi- 
cam diligit veritatem, constituat synodale iuditium, quo Euticetis error con- 
vincatur.' Ád hoc imperator Theodosius et Valentinianus Dioscoro episcopo: 
‚Necessario magnam dedimus sollicitudinem, ut etiam veram relligioném et 
nostram conversationem erga deum sincera medela et pietate conciliata lustre- 
mus.‘ Et paulo post: ,Tua igitur sanctitas, assumens solos decem venerabiles 
episcopos, sermone ornatos, et vita et nomine et ratione et verae fidei scientia 
et doctrina apud omnes pios, proximis calendis augusti ad Ephesinam metro- 
polim, civitatem Ásiae, occurrere sine dilatione festinet, nullo alio synodum 
ınolestante.‘ Et item: ‚Quod si quis tam necessariam et deo amabilem dissi- 
mulare voluerit synodum, et non omni virtute secundum praedictum tempus 
ad statutum occurrerit locum, nullam habeat apud deum et apud vestram pie- 
tatem excusationem. Item alia epistola: , Victores Valentinianus et Martianus 
inelyti triumphatores semper augusti Ánatholico episcopo. Omnibus negociis 
divinae res praeponendae sunt. Quia igitur dubitationes quaedam in orthodoxa 
religione nostra videntur esse commissae, sicut etiain epistola viri reverendis- 
simi episcopi almae urbis Romae Leonis testatur, id specialiter clementiae 
nostrae placuit, ut venerabilis synodus in Nicaea civitate provinciae Bithiniae 
caelebretur. Unde, licet necessitates publicae nos hic morari compellant, tamen 
praeponendam esse omnibus negociis iudicamus eam, quae de sancta atque 
orthodoxa fide est, curam. Pro petitionibus ergo reverentiae vestrae nimium 
cupientes et ipsi sanctam synodum vestram coelebrari, festinamus ad vos ve- 
nire quantotius. Unde, si placet reverentiae vestrae, ad Calcedonensium civi- 
tatem transire dignamini; illuc enim poterimus excurrere, quamvis hic nos 
» publicae necessitates impediant, quia ea, quae expediunt orthodoxae fidei atque 
paci et quieti sanctarum et catholicarum ecclesiarum, omnibus potiora esse 
censemus.* Item alia: ‚Zeno inclitus triumphator semper augustus Foelici sanc- 
tissimo ac religiosissimo archiepiscopo. Qualem nostra pietas circa orthodo- 
xarum et venerabilium ecclesiarum concordiam tenet animum, ex sacris apici- 
bus nostris sanctitati tuae liquere confidimus, et quam sit certum, universae 
reipublicae nostri imperii vires, vitam denique ipsam nostram non nisi in re- 
ligione servanda sacrosanctarum ecclesiarum constare; nostra etenim pietas 
sanctorum patrum decreta inviolata, inconcussa per omnia custodire et Calce- 
donensium venerabilem synodum firmissime servare in perpetuum nitimur.‘ 


1080 (Juni). 109 


Item alia: ‚Victor Anastasius, pius, felix, inclytus triumphator semper augu- 
stus Hormisdae sanctissimo ac religiosissimo archiepiscopo et patriarchae;* et 
post: ,Suavis opinio ad memoriam nostram bonitatem paternae affectionis 
vestrae adduxit, ut illa requiramus, quae deus et salvator noster sanctos apo- 
stolos divino sermone docuit, ac maxime beatissimum Petrum, in quo fortitu- 
dinem ecclesiae suae constituit. His ita praefatis, hortamur synodale concilium 
fieri, cui mediatorem se apostolus vester faciat, ut contentionibus omnibus 
amputatis, unitas sanctá sanctae restituatur ecclesiae.* Et item: ,Gloriosissimo 
et clementissimo filio Anastasio augusto Hormisda dei gratia patriarcha. 
Gratias agimus supernae virtuti, quae per vestrae pietatis affatus diuturnum 
dignata est terminare silentium, tale praestans collocutionis exordium, ut de 
vestrae clementiae prosperitate laetemur, et ad unitatem, deo donante, reverti 
posse sanctam confidamus ecclesiam.* Itemque: ,Pax est enim totius bonitatis 
quies, qua nihil unquam ad catholicae fidei cultum validius, nihil aestimari 
oportet excelsius; hanc scilicet et facere et sustinere convenit, qui sacrarum 
scripturarum probabilis cupit esse' discipulus; hanc omnium bonorum matrem 
et nutricem Christum dominum nostrum suis constat praedicasse discipulis 
dicens: Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis.* 

Quid igitur Paterini! ecce ipsum Christum dominum nostrum huius pacis 
largitórem habetis!; ecce tandem pacem suos apostolos praedicare saepius 
audistis et cognovistis; ecce cum apostolicis caeterisque sanctissimis viris modo 
imperatores christianissimos intellexistis in hoc divinae pacis munere ingenti 
nisos cura, quatenus eam amplificarent, ampliatam servarent. Ad haec Hen- 
ricus rex dispensatione divina in regno successit, ut eiusdem pacis tutor exi- 
steret, sine controversia vestri pastoris regnum gubernaret. Iltud enim ei di- 
vinitus datum testatur liquido Daniel propheta. ,Domini est,* inquit, ,regnum, 
et cui vult, dabit illud.* Igitur iamiam animadvertite,, obsecro, prophetam non 
vestri papae regnum, sed regnum dixisse dei, a quo omni ambiguitate exclusa 
Henrico regi datum esse cognoscitur. In H. itaque regis laesione pacis autho- 
rem, pacis praedicatores, pacisque tutores insolentia vestri papae pariter om- 
nes laesos esse, cun m sententia absoluta est. Vos tamen, Paterini, dicere 
creberrime soletis, propter deum fieri defensionem, qua Gregorium vestrum 


' defenditis papam dicentes, quia sanctus in sede sedet sancta. In qua quidem 


sententia periculum suspicor latere, quippe non planum habet intellectum; cum 
divina potentia, praedicet pacem, ille insert paci bellum, de quo ipsa dicit ve- 
ritas: ‚Qui non est mecum, contra me est.‘ Hunc igitur talem reum defendere 
propter deuin, nihil aliud est, ut ego sentio, nisi offendere deum propter deum. 
Quamquam autem in hac ambiguitate aruspicis divinatione opus esse videatur, 
potius tamen censoris sententia audiatur. Basilius augustus inter caetera: ,Eos 
vero, qui concusserint sanctam dei ecclesiam et pacem totius mundi et omnia, 
quae Calcedoniae contra definitionem fidei expositionemque et in evacuationem 
symboli cccx. et viii. patrum atque in confirmationem Nestorii blasphemantis 
dicta vel acta sunt in hac upbe et ubique per singulas ecclesias, consumi igni 
sancimus atqueWenathematizari ab omnibus ubique metropolitanis episcopis; 

ostremo universam haeresim et eos, qui aliquid quocunque modo quolibet 

mpore contra symbolum seu sententiam seu sermonem seu praedicationem 
apostolicam tentaverint, anathematizari praecipimus.‘ Audistis ergo et istius 
imperatoris benignissimi potestatem, quam pro sancta habuit ecclesia; audistis 
eius sollicitudinem erga sanctam ecclesiam populo salutiferam ac quam maxime 
necessariam; audistis anathema iussione sua tunc et in posterum factum ab 


110 1080 (Juni). 


his, qui velut tunc astra clarissima in huius mundi caligine splendebant. Unde 
vigilantiae vestrae est, attentius intendere, si papa vester concusserit sanctam 
dei ecclesiam pacemque totius mundi, si aliquid quocunque modo quolibet tem- 
pore contra symbolum seu sententiam seu sermonem seu praedicationem or- 
thodoxam fecerit. Sed quia in his omnibus offensionis eius temeritas periculos& 
clarius luce patet, ipsius anathematis iaculo perculsum nullius ambiguitatis 
esse perspicuum habetur. Quare vos ipsos, o Paterini, captos esse in vestri 
papae defensione nullatenus sentitis, eum quasi principem in ecclesia exaltatis, 
qui extra ecclesiam sententia omnium esse convincitur. Augustinus: ,Sed nec 
ille dicendus est esse in ecclesia et ad societatem sancti spiritus pertinere, qui 
ovibus Christi corporaliter tantum ficto corde commiscetur.* 

Post huius" me talibus non modice intentum, intuens ratio vehementer 
mihi persuadere coepit, ut quasdam scribere deberem sententias, quae com- 
monefaciant H. regis clericorum magnificam prudentiam, quatenus eminentiae 
regis beatissimae suggerere non contemnant, synodale concilium sua alma ius- 
sione contrahi. Et quia sunt quam plures in clero, qui hunc tam longum nu- 
triunt errorem, convocare dignetur religiosos episcopos, quorum magna extra 
Italiam et in Italia est copia, moribus et vita ac literarum doctrina simulque 
facundia ornatos, qui in tali iuditio iudices esse merentur. Nec minus placet 
rationi eidem concilio interesse eiconimos ecclesiarum, quae per Italiam diffusae 
noscuntur, simulque cum his sui ordinis quam plures, quos religio ac literarum 
peritia commendat. Ibique pastori Romano canonice bellum indicere, ad con- 
cilium ut veniat, canonice mandare placet rationi. Nam ecclesiasticae normae 
lura et ecclesiasticam desiderant authoritatem, cum in huius exordio erroris, 
antequam monachus ille pecuniae commertio certare didicisset, non materiali- 
bus armis, sed legibus persequendus erat in iuditio, in quo sine tot inilitum 
iactura victorem sequeretur gloria cum re devicta, reum vero poena, quam 
meruisset, cum in lege scriptum sit: ,Quod legitime factum est, nullam culpam 
meretur.* In bello autem, quod bellicis geritur armis, longe se aliter habet, ubi 
commune periculum utrique pari modo imminet parti; unde aut scuto aut pe- 
dibus vitanda est mors. Haec ita ratione prosequente, inquam ego: ,O humani 
generis auriga, mihi quoque quae iubes scribenti metuendum est valde, ne, 
qui se Paterinos appellant, de legum sacrario aliqua de improviso expediant 
capitula, quibus se glorificando meam obtundant temeritatem.* Tum illa: ,Sa- 
pientis,* inquit, ,cuiusdam sententia est: Timor animi auribus officit, sed timor 
supervacuus inertem semper reddit animum, nec longe a beluarum habetudine 
esse patefacit; nam porcorum grunnitum elephanti timere leguntur; quis tamen 
nesciat, porcorum stridorem, ipsos quoque porcos, elephantis nocere non posse?' 
Tum ergo his auditis versa vice oppido rogare cepi eam, quatenus ipsa dic- 
tare deberet, quae scribenda forent. Tum illa omni mora remota sic est exorsa: 
Quoniam conditor rerum in rebus, quas condidit, nihil homine carius habuit, 
duplices ei contulit leges, quibus fluctivagam compesceret mentem, ac seipsum 
agnosceret, conditorisque sui mandata servaret; sed harum unam per apo- 
stolos successoresque eorum ecclesiasticis assignavit viris; alteram vero per 
imperatores et reges saecularibus distribuit hominibus, beato Augustino huic 
rei testimonium perhibente. ‚Ipsa,‘ inquit, jiura humana per imperatores et 
reges seculi deus distribuit humano generi.‘ Sed divina bonitas utramque le- 
gem ita ratam firmamque divisione communem eis exhibuit, ut utraque clero 
et populo in sua semper prosit causa, easdemque, sibi in alio adversas nego- 
cio, nulli contemnere liceat, nisi sacrilegii crimen incurrere velit, legislatore in 


1080 (Juni). 111 


libro Codicis attestante, qui ait: ,Qui divinae legis sanctitatem aut nesciendo 
omittunt, aut negligendo violant et offendunt, sacrilegium committunt.* Quod 
quidem olim Romani attendentes imperatores populos, quos semel armis sub- 
egerant, Romanis deimfeps legibus regere curabant, de historiographis uno 
inter caetera sic narrante: ,Eodem tempore Cretam insulam per biennium 
Metellus evertit, diuturnoque bello domatam in potestatem Romanam redegit, 
legesque Monoi regis Romanis legibus permutavit.‘ Sic quoque sine legibus 
apte regna gubernari nullatenus posse, docet legislator in principio primi In- 
stitutionum libri dicens: ,Imperatoriam maiestatem non solum armis decora- 
tam, sed etiam legibus oportet esse armatam, ut utrumque tempus et bellorum 
et pacis recte possit gubernari et princeps Romanus victor existat. Sed quia 
leges, per quas imperatores et reges iniquitatem malorum hominum compes- 
cere debent, abolitae sunt et nusquam apparent, vexat regnum iniustitia, 
gaudet habere regiam in militia potestatem I. monachus sanctorum Canonum 
contempta [auctoritate]. Rex cum iustitiae amatoribus in gravi labore laborat; 
ab I. monacho decepti in gravi errant errore. Inde beatus Gregorius ait ita: 
Qui ergo officium praedicationis suscipit, dignum non est, ut onus saecula- 
rium negotiorum portet, ne dum hoc eius collum deprimit, ad praedicandum 
coelestia noh assurgat.' Sed postquam in Romana sede concupiscentia cum 
licentia, ut simul iudicarent, convenerat, sanctorum decreta patrum placuit 
penitus contemnere, legesque pro nihilo habere, novas divinis per omnia con- 
trarias creare; hinc imperium Romanum, legibus perditis, totius ornatus sui 
detrimentum incurrit. "I. monacho copia numinorum augeri coepit, unde, ut de 
multis pauca commemorem, factum est, quod in Mediolanensi ecclesia non in 
multis ante annis [quidam] tam perversa authoritate ministravit, [quod] per 
aliquot annos abscissis labiis, naribus, auribus [pro] facinore suo, quem di- 
vinae mensae servire deputatum", ad suam sibi servire mensam nullus no- 
luisset cardinalium. In Cremonensi vero ecclesia quaedam muliercula Albitia 
nomine, contempto apostolo, mulieres in ecclesia tacere iubente, sa^pius in 
ambone populo adstante eadem authoritate illorum docebat. Nonantulensem 
autem ecclesiam contra divinam sua" ea ipsa lege acephalam fecerant. Sic, 
sic illicita licentia ad sanctae ecclesiae totiusque regni confusionem eos per- 
duxit. Sed christianae religionis est diligenter audire et tota mente adtendere, 
quanta constantia sancti patres evangelicam apostolicamque doctrinam suis 
traditionibus intemeratam inviolatamque seınper permanere satagant, et quam 
firma ratione sacre scripturae contraire contrariaque dictare ac praedicare pro- 
hibeant. Quare, qui divinae detrahunt disciplinae ac de quarto genere mona- 
chorum quaedam sanctis patribus nefandissima praesumptione audent prae- 
ponere, intelligant, quid Leo, sanctae ecclesiae columna, dicat ecclesiae. ‚In 
his,‘ inquit, ,quae vel dubia fuerint, aut obscura, id noverimus sequendum, 
quod,nec praeceptis evangelicis contrarium, nec decretis sanctorum patrum 
inveniatur adversum.‘ Ad hoc beatus Augustinus inter caetera: ,Satis,* inquit, 
novarum inventores monentur sectarum, quod ea, quae in scripturis sacris 
non habentur, non praedicent, et ea, quae sub obscuritate sunt posita, in pro- 
patulo esse non aestiment, et maxime illi scripturae, cuius authoritate pia 
mater utitur ecclesia, adversa non sapiant.' Hieronymus: ,Nemo catholicus 
contra ecclesiae authoritatem, nemo sobrius contra rationabilem consuetudi- 
nem, nemo fidelis contra pietatis intelligentiam certare audeat, nec schisma- 
ticus, nec catholicus inveniatur. ' Innocentius papa Victriceo episcopo inter 
caetera ait ita: ,Propter eos, qui vel ignorantia vel desidia contemnunt eccle- 


112 1080 (Juni). 


siasticam disciplinam et multa non praesumenda praesumunt, non nova prae- 
cepta aliqua imperamus, sed ea, quae per desidiam aliquorum neglecta sunt, 
ab omnibus observari cupimus, quae tamen apostolorum et patrum traditio- 
nibus sunt constituta; scriptum nanque est ad Thessalbnicenses apostolo am- 
monente: State et tenete traditiones nostras, quas tradidi vobis sive per ver- 
bum, sive per epistolas." Item Leo inter caetera: ‚Ad hunc enim finem omnem 
affectum nostrum curamque dirigimus, ut, quod ad unitatem concordiae et 
quod ad custodiam pertinet disciplinae, nulla dissensione violentur, nulla de- 
sidia negligantur; unde hortor, admoneo, ut, quae pie sunt ordinata salubri- 
terque disposita, nulla coucertacione turbentur.‘ Unde in primo libro Codicis 
scriptum est ita: ,Iniuriam facit reverendissimae synodi iuditio, si quis semel 
iudicata recteque disposita revolvere contendit.‘ Quid ergo erit, quod domestici 
I. monachi in tantam devolati sint insaniam, ut etiam ipsis sanctis patribus, 
scilicet Gregorio, Augustino, Ieronymo, simulque aliis, sibi quos adversos in- 
telligunt, nephandissimo ausu detrahentes, I. monachum extollendo, calum- 
niam innectere non metuant? Quorum doctrinam esse contemnendam praedi- 
cant, eo quod illos suae perversitati refutare? atque H. regem suis sacratissimis 
privilegiis circumvallare ac defensare conspiciunt. Sed hi sanctissimi viri 
nobis in omnibus apostolica evangelicaque praecepta firmiter tenere, pie co- 
lere, pura mente venerari suis decretis documenta dederunt, quod etiam ipsis 
haereticis aditum ecclesiae propriis non dubitaverunt claudere corporibus. De 
quibus Nicolaus apostolicus inter caetera sic ait: ,Absit, inquam, ut scripta 
eorum quomodo parvi pendenda ducamus, quorum videmus deo authore sanc- 
tam ecclesiam aut roseo cruore floridam, aut rosifluis sudoribus et salubribus 
eloquiis adornatam.' Quis ergo non videat hos sufflatores, cum orthodoxae 
fidei defensoribus adversa sentiant, anhelare, ut haereticae pravitatis socii 
fiant; quicquid enim orthodoxae fidei contrarium habetur, diabolicum esse non 
dubitatur. Unde in libro Collationum unus de sanctis patribus, Serenus no- 
mine, testatus est ita: ‚Nos,‘ inquit, ‚testes sumus, qui audivimus apertissime 
demonem unum confitentem, sese impietates sacrilegi dogmatis, quod Arrius 
et Eunomius evomuerunt, edidisse. Sed quia ipsam haeresim, quam diabolus 
composuit, sancti patres divina gratia adiuvante, singulariter beatus Augusti- 
nus, de quo scriptum est ita: ,Tale est,* inquit, ,defensu suo subripere, quam 
clavam: de manu Herculis tollere,* penitus debellaverant, cavendum est, ne 
iterum in humana terra repullulet, sicut Eutichiana haeresis a quodam mo- 
nacho initium sumpsit, uti in epistola Flaviani Constantinopolitani episcopi 
scriptum habetur: ,Ortus est,‘ inquit, ,hic talis morbus, qui utinam minime 
emersisset, qui habuit fontem prius unum monachum quendam, postea tamen 
et in alios manando plures invasit." Quapropter in concilio canonice ordinato 
huie morbo, priusquam plures irrepat, obviam ire, religio christiana deposcit. 

Sed fortassis monachus ille fugitans litium est dicendo, patrem in ius 
vocari a filio legibus prohibitum esse. Quod in secundo libro Codicis contine- 
tur ita: ,Qui in potestate patris agit, adversus eum experiri non potest; si 
igitur emancipatus es, venia edicti petita, hoc facere non prohiberis.* Sed ma- 
nifestum est, quod? hic monachus in tanta crudelitate pater appellari nulla- 
tenus potest. Iam enim pridem H. regem non in legum benignitate, non pa- 
terno more, sed contra leges excommunicando, anathematizando, regno eius 
in omni dolo insidias faciendo, ipsi mortem contra humanae naturae modum 
parando emancipavit. Sic autem emancipatus filius, omni ambiguitate exclusa, 
patrem in iudicium, de iudicio in culleum vocare potest. Habetur enim in libro 


1080 (Juni). - 113 


Codicis tale capitulum: ,Si quis parentis aut filii aut omnino affectionis eius, 
quae nuncupatione patricidii continetur, fata praeparaverit, sive clam sive 
palam id fuerit enisus, poena parricidii puniatur, neque gladio, neque ignibus, 
neque ulla solemni poena subiugetur, sed insutus culeo cum cane et gallo galli- 
naceo et sinea et vipera inter has ferales angustias comprehensus serpentum 
contuberniis misceatur, et, ut regionis qualitas fuerit, vel in convicinum rare, 
vel in amnem proiiciatur, ut omni elementornm usu vivus carere incipiat, et 
ei coelum superstiti, terra mortuo auferatur.' Quis igitur huic legum inimico 
hanc poenam merito, qui filio necem paruit, legibus addictam esse non censeat? 

Sed o, qui iure iudicaturi estis huius monachi errorem, vos obsecro per 


misericordiam dei, qui vos speculatores gregis sui constituit, quatenus dignatio. 


vestra animadvertat, qua lege, qua veneratione ad apostolicam pervenit sedem. 
Audiat ipse in vestro iuditio, quid sibi sanctus Benedictus in regula praece- 
perit sua dicens: ,Cum monachus habita secum deliberatione promiserit se 
omnia custodire et cuncta sibi imperata servare, tunc suscipiatur in congre- 
gatione, sciens se sub lege regulae constitutum, quod ei ex illa die non liceat 
de monasterio exire, nec collum excutere de subiugo regulae, quam sub tam 
morosa deliberatione licuit excusare aut suscipere; res si quas habet, aut 
eroget prius pauperibus, aut facta solemniter donatione conferat monasterio, 
nihil sibi reservans ex omnibus, quippe qui iam ex illa die nec proprii corporis 
potestatem sciat se habiturum.* Quid ergo super hac reiudices censebit aequi- 
tas vestra? Nonne iste, postquam illas literas minutas nummis insignitas esse 
perdidicit, iugum regulae contra regulae disciplinam collo protinus excussit et 
ad quartum genus monachorum, quod beato Benedicto attestante Sarabatis 
est deterius, se contulit et, cui cum sit proprii corporis interdicta potestas, 
totius mundi est amplexus iudicium? Iuste ergo iudicate filii hominum de tam 
facinoroso homine, qui nihil aut modicum monasterio tribuens, sibi totam sub- 
stantiam ecclesiae beati Petri subripuit. Ananias autem pauca de proprii agri 
pretio sibi retinuit, parum, ut divina testatur scriptura, in hoc peccatum, qui 
eum coniuge non ad peccati mensuram propter hoc puniri promeruit, sed ut 
poena eorum hunc monachum sectatoresque illius ab ecclesiasticae substantiae 
sacrilega rapina prohiberet. Unde ipse Benedictus, regulae eius magister, ita 
ait: ,Meminisse oportet, ne mortem, quam hi pertulerunt in corpore, qui frau- 
dem de ecclesiasticis fecerint rebus, patiantur in anima.‘ Sed quid tandem 
erit, quod nullius authoritatis terror hunc compescere valet, quin in homicidium 
et periurium tam iniuste comparatam dispenset pecuniam. Audiat tamen bea- 
tum Hieronymum in libello adversus Vigilantium haereticum scripto: ,Mona- 
chus,* inquit, ,non doctoris habet, sed plangentis officium, qui vel se vel mun- 
dum lugeat et domini pavidus praestoletur adventum, qui sciens imbecillitatem 
suam et vas fragile, quod portat, timeat offendere, ne impingat et corruat 
&tque frangatar; etin tantum castigator sui sit, ut etiam, quae tuta sunt, per- 
timescat.‘ At vero, ecclesiasticae disciplinae contemptor perniciosissime, nulli 
dubium est, te, monachica palliatum veste, subdole ad apostolicam sedem sub- 
repere operam dedisse. Audi ergo, quid in libro, qui titulatar Summum bonum, 
scriptum sit tibi: ‚Si quis," inquit, ‚ad hoc conversionem sanctitatis praetendit, 
ut aliis quandoque praeesse desideret, iste non discipulus Christi, sed diabo- 
licae pravitatis sectator existit." In eodem: ‚Via sine offendiculo vita monachi, 
sine cupiditatis et timoris impedimento.‘ Respice demum igitur et ab armis 
discede, legum authoritate, si potes, causam tuam defende. Audi iterum, quod 
scriptum est: ,Sola dilectione discernuntur filii dei et filii diaboli." Unde beatus 
Floker Forschungen. IV. 8 





u m Lu 


114 1080 (Juni). 


Paulus apostolus dicit: ,Sequimini pacem et sanctimoniam, sine qua nemo 
videbit deum.* Quare leguın consilium amplectere, contra quas durum est tibi 
calcitrare. Nam divinitus scriptum est ita: ‚Qui avertit aurem suam, ne au- 
diat legem, oratio eius erit execrabilis.‘ Quapropter aut te oportet in ecclesia, 
quae non recipit scissuram ullam, mandatis legibusque dei manifeste parere, 
aut haereticae pravitatis sectatorem evidenter iudicari. Sed inquis: ,Ego qui- 
dem pro sanctae ecclesiae defensione pugno, quae vastatur, impugnatur, undi- 
que turbatur. Verum respondetur tibi, quod tu hunc ignem ipse accendisti, 
hunc itaque ad extinguendum non aquam, sed multiplicem ignem apportas, 
sine intermissione addis facem igni, ignem igne extinguere natura negat. Audi 
itaque beatum Augustinum adversus te leges introducentem mundanas: ,Le- 
gantur, inquit, ,leges, manifeste ubi praeceperunt imperatores: Ei*, qui prae- 
ter ecclesiae catholicae communionem usurpant sibi nomen christianum, nec 
volunt in pace colere pacis authorem, nihil nomine ecclesiae audeant possidere. 
Quid tu ergo in apostolorum priucipis sedes sede, qui pro praedicatione gla- 
dium ad percutiendum evaginandum manu tenes? Accipe tandem sententiam, 
quam tibi mandat beatus Gregorius, cuius sine actu nomen geris; ait enim in 
epistola Iohanni prime" Iustiniana missa sic inter caetera: ,Haec enim con- 
sona sanctis patribus diffinitione sancimus, ut qui nescit obedire canonibus, 
nec sacris administrare vel communionem capere sit dignus altaribus. Sed 
quid dicam pro huius tali viri defensione? Nimis caute, ut aestimant, oppo- 
nunt mihi hi, qui vocantur Paterini, dicentes, beatum Gregorium primo mo- 
nachum, post sanctae Romanae ecclesiae diaconum cardinalem fuisse, ad ulti- 
mum apostolici pontificatus infula dignissime decoratum. Quibus ergo eiusdem 
beati viri ordinationem legendo in ipso vitae suae? libro, ab illius inquam 
verbis respondendum esse opinor. Scriptum enim in hunc modum habetur: 
Denique cernens Benedictus venerabilis pontifex, Gregorium virtutum gradi- 
bus ad alta conscendere, violenter eum a quiete sui monasterii abstrahens, 
ecclesiastici ordinis officio sublimavit, levitamque septimum ad suum adiuto- 
rium consecravit.‘ Intellectum quippe est, qualiter sanctae Romanae ecclesiae 
pontifex Benedictus beatum Gregorium Calcedonensis concilii decreto suaque 
episcopali licentia violenter de suo traxit monasterio, cui alioquin contra Be- 
nedicti patris regulam nulla inde patefaceret exitum via. Nam in Calcedonensi 
concilio huiuscemodi capitulum habetur: ,Placuit, ut nec monasterium, nec mo- 
nasterii domus sine consensu episcopi aedificetur; monachos autem subiectos 
episcopis suis esse et intentos tantum ieiunio et orationi; in locis, quibus re- 
nuntiaverunt saeculo, permanentes, nec ecclesiasticis nec saecularibus rebus 
communicent, nec importunitatem inferre debeant, desertis propriis monasteriis, 
nisi forte quaesiti fuerint propter causam necessariam civitatis episcopi; si 
quis contra hoc fecerit, communione privetur Ad hoc autem, ut Syricius 
apostolicus in suis asserit decretis, talis debet esse monachus, qui de mona- 
sterio trahendus est suo, quem morum gravitas et vitae ac fidei institutio 
sancta commendet, sicut beati Gregorii testatur ordinatio. At vero I. mo- 
nachus ultro se obtulit non quaerenti, omnique ambiguitate seclusa extra mo- 
nasterium importunitatem fecit. Unde manifestissime ex Calcedonensi concilio 
[ex]communicatus esse convincitur. Quid ergo erit, quod tot sanctorunl pa- 
trum concilio contempto, excommunicatus ad apostolicam venit sedem. Audiat 
itaque, quod in Cartaginiensi concilio scriptum sit de talibus: ,Si quis excom- 
municationis tempore ante audientiam communicare praesumpserit, ipse se 
imperpetuum damuavit.: Haec vero beatus Gregorius secutus, hunc anathe- 


1080 (Juni). 115 


matis maledictione damnavit dicens: ,Cunctas vero personas, quas veneranda 
concilia, scilicet Nicenum, Constantinopolitanum, Ephesinum, Calcidonense 
respuunt, respuo; et quas venerantur, ainplector; quia universali sunt con- 
sensu constituta, se et non illa destruit, quisquis praesumit aut solvere, quos 
religant, aut ligare, quos solvunt; quisquis ergo contra hoc facit, anathema 
sit.‘ Intelligat igitur omnis ecclesia, quod9 hic monachus, Calcedonensis con- 
cilii sententia apertissime excommunicatus, se ipsum solvit, ac populus Ro- 
manus, suo more nummorum canones secutus, ad apostolicum eum sedis apicem 
provexit. Quis ergo dubitat, hunc cum ordinatoribus suis manifestissime Gre- 
goriani anathematis maledictione esse perculsum? 

Quid plura? Saxones, qui in sacro baptismate fidem accipiendo manum 
veritati dedistis, adestote, auscultate, mecumque incommodum ac periculum 
vestrum cognoscite. Attendite, quaeso, quod leges, quas piissimi imperatores 
pro vestra vestrorumque filiorum ac totius Christianitatis salva salvatione 
condiderant, unius monachi pertinacia solvere ac delere laborat. Nam legis- 
latores omnes homines, quemque pro sua suorumque utilitate, leges intelligere 
volunt. Unde in primo libro Codicis scriptum est: ,Leges sacratissimae, quae 
constringunt vitas omnium, ab omnibus intelligi debent, ut universi, prescripto 
earum manifestius cognito, vel inhibita declinent, vel permissa sectentur.* Inde 
opere pretium est curiose intendere, quam firma censura vobis omnibusque 
Christianis propriae haereditatis possessionem illaesam permanere velint. 
Seriptum enim est in libro Institutionum ita: ,Omnis haereditas aut testa- 
mento, aut successione ab intestato, aut tacito pacto transit ad haeredem.* In 
eodem: ,Intestatorum autem haereditates ex lege Duodecim Tabularum primum 
ad suos haeredes pertinent; si autem haeredes aestimantur, qui in potestate 
morientis patris fuerint, veluti filius, filia, nepos, neptis et deinceps.* In eodem: 
Sui? autem etiam ignorantes fiunt haeredes, et statim morte parentis quasi 
continuatur dominium.‘ In eodem: ‚Cuius® ergo haeredes facti sitis, sive cuius 
bonorum possessionem petieritis, omnes res ad vos transeunt.* In tertio libro 
Codicis ita: ,Parentibus arbitrium dividendae haereditatis in liberos adimen- 
dum non est.* Item in libro Institutionum principalibus constitutionibus pro- 
spicitur, ne cui longa et indubitata possessio auferri debeat. In sexto libro 
Codicis inter caetera sic scriptum est: ,Auferri tibi, quod iure quaesitum est, 
non potest.‘ Sed prudentiam vestram, Saxones liquido expedit scire, legisla- 
toris religionem omnes his sacratissimis legibus subiugasse gentes, ut, quod 
aliis literarum subministrat lectio, id aliis per usum et consuetudinem prompte 
reddat memoria. Unde fit, ut consuetudo, quam legislator commendat, legum 
vicem in iudiciali amplectatur causa. Nam in octavo libro Codicis scriptum 
habetur: ,Consuetudinis ususque longaevi non vilis authoritas est.* In eodem: 
»Leges quoque ipsas antiquitus probata et conservata tenaciter consuetudo 
imitatur et obtinet; et quod officiis, curiis, civitatibus, principibus vel collegiis 
praestitum fuisse cognoscitur, perpetuae legis vicem obtinere statuimus.* Quare, 
Saxones, aequanimitas vestra intelligat, quam benigno favore vobis vestrisque 
haeredibus sicut caeteris gentibus legislator ius vestrum, vel ipsis legibus con- 
sentaneum, observare constituit. Verum ut haec omnia divinae legis sanctione 
corroborata esse cognoscatis, beati Gregorii sententiam adtendite, qui in epi- 
stola Phocae imperatori missa inter caetera sic ait: ,Redeat cunotis in rebus 
prosperis secura possessio, ut sine timore habere se gaudeant, quae non sunt 
ab eis fraudibus acquisita.‘ Quorsum haec Saxones! Nonne hac eadem legum 
authoritate Henrico regi inviolabiliter regnum stabilitum esse comprobatur? 

8 


116 1080 (Juni). 


Estne inter mortales, qui habitant terram, homo aliquis tam inscius, tam he- 
bes, tam imprudens, tam expers rationis, tam demens, cui cogitare aut fas sit 
credere, in tantum regem licere fieri, quod cuiquam privato homini legum sanc- 
tione fieri prohibetur, aut almilegislatoris perspicacem providentiaın tam longe 
& ratione fuisse, ut se suosque haeredes ac posteros reges a tanto legum be- 
neficio exclusos esse voluisset? Audite ergo et videte Constantinum impera- 
torem in septimo libro Codicis mandantem: ,Nemo,* inquit, ,ambigit, posses- 
sionis duplicem esse rationem, aliam, quae iure ccnsistit, aliam quae corpore, 
utramque ita demum esse legitimam, cum omni adversariorum silentio et taci- 
turnitate firmetur.‘ Quid igitur? Nonne Henricus rex iure et corpore possidet 
regnum, cuias legitima possessio iustissimum habuit initium, ut avi eius C. 
imperatoris divae memoriae alta pax regni et tranquilla testatur, qui cum ipsa 
benedictione apostolica, qua regnum accepit, H. filio suo beatae memoriae 
successionem eius reliquit. Tandem paterna legitima successione cum eadem 
apostolica benedictione ad Henricum regem pervenit. Qui cum bonae fidei pos- 
Sessor regni ex tam iusto existat initio, insuper cum ab his tribus personis 
tam idoneis tam magnifice opinionis in possidendo regnum sine controversia, 
sine omni litis interpellatione, ut leges volunt, legibus patenter satisfactum 
esse cognoscatur, videntur manifeste adversus vos, Saxones, leges ipse con- 
quaeri, quod unius monachi vesaniam sequentes, contra divinas et humanas 
leges, contra ius gentium, contra ius civile, contra bonos mores, contra hu- 
manae vitae omnem aequitatem armata vi regni invasionem fecistis, Nam in 
sexti libri constitutionibus habetur ita: ,Longi temporis praescriptio his, qui 
bona fide coeptam possessionem, nec interruptam inquietudine litis tenuerunt, 
patrocinari solet.' Et item inter caeteras: ,Diiffurnitate possessionis partam 
securitatem maleficium alterius turbare non potest.* Intellexistis igitur, quanta 
fraude extremae monachus dementiae contra leges, pro vobis ipsis conditas, 
violenter contendere vobis persuasit? Nempe cum in iudicio diuturnam regni 
possessionem nullatenus inquietare possetis, armis eam iusto possessori tur- 
batis. Abolitis enim legibus, none parum vivere a brutis animalibus redargui- 
mur? Quorum cum par vita sit, nullum est superius, nec in pascuis pascendo 
proprium obtinet locum. Sed cum sitis, Saxones, prudentes viri, rationis amici, 
non est tutum committere vos nautae, qui portum capere navigando sine remis 
contendere . ... .....? Quis enim ab insania eius non abhorreat, qui sine 
legibus contra legem praedicat, imperatores et reges progenitos a se haeredes 
regni habere non posse? Consules olim non poterant, sed imperatoribus et 
regibus haec semper licentia fuit. Ut de multis pauca commemorem, Octavia- 
nus Caesar, qui Tyberium privignum suum regni haeredem constituit, poteratne 
filium constituere, si filium haberet? Quid! Tyberius, qui cum filii sui Drusi 
filium regni haeredem habere voluisset, Caium Caligulam fratris sui filium er- 
rando haeredem instituit. Unde Iosephus in historia refert dicens: ,Tybertus 
autem, ut vidit Caium, tunc primum intellexit maiestatis supernae potentiam 
et quod non sit in hominum potestate, de imperii constitutione decernere.‘ 
Attendite itaque, Saxones, quam manifeste declaratum sit, in I. monachi et 
vestra potestate non esse de regno, H. regi divinitus dato, decernere. Quo- 
circa divino nutu regnorum ordinationem fieri, nulli dubium esse constat. Sed 
ut ad incoepta redeam, quis nescit, Constantinum imperatorem regna filiis 
testamento divisa reliquisse. Gratianus autem, qui Theodosium regni consor- 
tem fecerat, poteratne filium, si haberet, regni haeredem fac[ere]? Ut antiquis 
omissis ad nostros veniam, legitur, ad Carolum regni gubernaculum pro sanctae 


1080 (Juni). 117 


Romanae ecclesiae totiusque Italiae defensione delatum, qui hostem Italia ex- 
pulit, regnum post mortem filio suo in pace reliquit. Qui ante obitum suum 
inter filios regnum divisit, quibus autem pro divisione regni non fraterne dis- 
sidentibus, apostolicus pacem reformare per nuntios suos studiose curavit, 
quatinus apostolicam sedem pacis, non belli auctorem semper esse debere 
monstraret. Deinde aliquanto tempore devoluto, iterum pro defensione Italiae 
summa rerum mandata Othoni cognoscitur. Nam in gestis illius ita scriptum 
reperitur: ,Tempore igitur, quo piissimus rex Otto Romae unctionem suscepit 
imperii, residente in synodo et universali papa domino Ioanne etc.* Huic vero 
dispensatione divina in regno filius, filio nepos successit. At tandem his in 
regno fatali sorte consumtis, eadem divina ordinatione imperii dignitas ad H. 
regis parentes et ad ipsum devoluta comprobatur. Sed quis unquam impera- 
torum pro Italiae defensione maiori honore, maiori gloria, maiori laude dignus 
habetur, quam Henrici regis genitores cum ipso, quorum potentia et metu nec 
aliquis in Italia, ut ita dicam, ausus apparere fuerat hostis, nisi I. monachus, 
hostis legum, hostis pacis, totius Christianitatis hostis, aut quem ipse contra 
imperii maiestatem subdole favendo nutrierat. Audistis igitur, Saxones, legi- 
bus consuetudineque legibus consona H. regem iustissimum regni esse posses- 
sorem. Sed prudentiae vestrae intentio in hac parte irrepraehensibilis esse 
cognoscitur, quod per huius os monachi beatrum Petrum apostolum loqui pu- 
tastis. Át vero, ut huius rei veritatem compraehendere possitis, intelligentiam 
vestram aequo animo pro communi omnium vestrum utilitate oro adesse. No- 
tum quippe omnibus vobis esse non dubitatur, quod I. monachus summa pro- 
cacitatei? ad suum iuditium saepius H. regem vocavit; sed incognitum aequa- 
nimitati vestrae penitus aestimatur, quod calliditate iniqua et dolosa, unde 
eum accusare potuisset, vestigando argumenta quaesivit!!; quod quia nullus 
usque in hunc diem episcopus in sua ecclesia fecisse cognoscitur, noveritis 
proculdubio, I. monachum huiusce novae etiam depravationis contra divinae 
disciplinae dcgmata authorem extitisse. Audite ergo beatum Augustinum in 
libro de verbis domini vehementer talia prohibentem: ‚Ammonet,‘ inquit, ‚nos 
dominus Iesus Christus non negliger® invicem peccata nostra, non quaerendo, 
quod repraehendas, sed videndo ?, quid corrigas.: Monuit itaque beatus Au- 
gustinus I. monachum in propria cognoscere vita, quod repraehendat in aliena. 
Sed quis ferat pastorem investigando, qua occasione ovibus Christi, quibus in 
omnibus prodesse debet, perverso modo nocere valeat. Demum H. rex ad 
hune, in mira et inaudita humilitate spiritualem aestimans patrem, venit. Ibi, 
ut fama est, coram cunctis, qui aderant, I. monachus de animae regis salute, 
clam et in occulto de subreptione regni morteque sua ac filiorum eius in summo 
dolo et fraude perditissima tractavit. Ad hoc pro fide, quam deo et beato 
Petro iuste et religiose servare videmini, attendite, quantum istius monachi 
facta beati Petri doctrinae aestimentur contraria. Nam in prima epistola sua 
inter caetera Apostolus sic ait: ‚Non configurati prioribus ignorantiae vestrae 
desideriis, sed secundum eum, qui vos sanctos vocavit, sicut scriptum est: 
Sancti estote, quomodo ego sanctus sum, deponentes igitur omnem malitiam 
et omne dolum et simulationem et invidias et omnes detractationes.* 

Quid ergo? Nonne simulatio, quam I. monachus in causa regis habuit, in 
verbis clarius luce patet omnibus? Estne aliquis, qui tam flebilem perturba- 
tionem regni dolo I. monachi factam esse negare possit, adversus quem se- 
cundum Iob terra clamat et cum ipsa sulei eius deflent? Gregorius: ‚Terra 
etenim contra possessorem suum clamat, quando contra pastorem suum iuste 


118 ı 1080 (Juni). 


ecclesia murmurat, cuius etiam sulci deflent, si corda audientium, quae prae- 
cedentium sunt patrum praedicationis voce et rigore invectionis exarata, vident 
aliquid, quo lugeant de vita pastoris. At vero de huius pastoris vita, qui tot 
lugentes, tot plangentes, tot fecit dolentes, quis non lugeat? quis non plangat? 
quis non doleat? Qui vestrae etiam, praesules piissimi, religiosae visitationi, 
quam beatus Iacobus commendat apostolus, plures pupillos et viduas fecit, ubi 
quaerat, iudices, nisi apud vestrae mansuetudinis audientiam? Quid? I. mo- 
nachus, ordinato prius duce acieque in dolo, quem beatus interdicit Petrus, ad 
invasionem regni instructa, Romam rediit, concilium collegit, regem, quem iam 
hostis pertinatia eius impugnabat, iterum ad iuditium vocavit. Áudiatur igitur 
in vestrae districtionis iuditio, iudices, ipsius monachi iuditium. Audiantur 
. tamdem et H. regis advocati, quos ipse monachus in suo contempsit audire 
iuditio. Foelix apostolicus, vir magnae sanctitatis: ,Nullum,* inquit, ‚iuditium, 
non ordinabiliter habitum, teneatur.* Postuletne igitur synodalis ordo, iudices, 
H. regem ad eius venire iuditium, cuius dolo hostem armatum adversum se in 
regni possessione habebat? Iustissima in hac demum controversia H. regis 
advocati accusatores expostulant legitimos. Telesphorus apostolicus: ,Áccu- 
satori omnino non crediderimus, qui absente adversario causam suggesserit 
ante utriusque partis iustam discussionem; nec hi, qui non sunt idonei, susci- 
piantur ad accusationem; hi vero, qui cum inimicis morantur. nut qui, suspecti 
habentur, non recipiantur.‘ Eleutherius apostolicus: ,luduciae non modicae 
ad adquirendum dandae sunt, ne aliquid propere agi a quacunque parte vi- 
deatur; nihil tamen absque legitimo et idoneo accusatore fiat; nam si leges 
saeculi accusatores requirunt, quanto magis ecclesiasticae regulae?' Foelix 
papa: ‚Personae,‘ inquit, ,accusantium tales esse debent, quarum fides, con- 
versatio et vita probabilis et absque repraehensione sit, et quae omni careat 
suspectione.‘ Ad hoc inquiunt Paterini, adversus potentiam regis accusatores 
haberi non potuisse. Frenetica turba poterat. I. monachus Rudolfum!? ducem 
cum legionibus et cum omni Saxonum gente adversus regem haberé, accusa- . 
toris idoneam personam habere non poterat. Vere in tanto dolo falso fictoque 
crimine habere nullum poterat accusatorem; accusator enim proculdubio leges 
pertinuit. Cui Fabianus apostolicus, vir unicae sanctitatis, minatur dicens: 
Qui non probaverit, quod obiicit, poenam, quam intulerit, ipse patiatur.* Le- 
gislator in libro Digestorum ita: ,Qui crimen intendit, non impunitam fore 
noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo 
supplicii." Audiat et beati Nicolai, sanctae Romanae ecclesiae pontificis, mag- 
nifici viri sententiam dicentis: Quem praesentialiter nemo accusat, inter dam- 
natos habere non possumus, nec debemus.‘ Item ipse: ‚Qui nullum patitur 
accusatorem, nullo merito sustineat omnino suae integritatis dispendium.* 
Quid igitur, iudices, erit, quod I. monachus tanta sanctorum patrum authori- 
tate contempta contra H. regem, ut perderet regnum, sententiam dedit. Nam 
evidenter patet, ipsum in iuditio suo accusatorem, testem et iudicem fuisse, 
quod Fabianus sanctissimus papa prohibet dicens: ,Nullus unquam praesumat 
accusator simul esse et iudex et testis.“ Ad hoc Calystus, sanctae Romanae 
sedis sanctissimus antistes, inter caetera sic ait: ,Si qui, quod absit, ecclesia- 
sticam sollicitudinem vigoremque negligunt, perduntque desidia disciplinam, et 
animabus fidelium profecto nocent; hi vero in nullius accusatione sunt reci- 
piendi, nec eorum vel anathematum vox ulli! nocere aut accusare potest.‘ 
Gregorius: ,Iudicare de subditis digne nequeunt, qui in subditorum causis aut 
sua vel odia vel gratiam sequuntur.‘ Item Eleutherius papa: ,Caveant etiam 


1080 (Juni). 119 


iudices ecclesiae, ne absente eo, cuius causa ventilatur, sententiam proferant, 
quia!5 irrita erit. Euaristus papa: ‚Nos,‘ inquit, ‚humani et peccatores ho- 
mines, quibus incognita sunt iudicia dei occulta, hoc praecavere et nullum ante 
veram iustamque probationem iudicare aut damnare debemus.‘ Gregorius: 
‚Qui ealumniam illatam non probat, poenam debet incurrere. At vero ex 
utraque lege fit reus, qui quod obiicit, probare non potest. Nam in ipsa de- 
fectione probationis continuo accusatus liberatur. Accusator autem ex utrius- 
que legis moderamine noxalis poenae sit reus et infamis. Unde Felix papa 
ait: ‚Infamis persona nec procurator potest esse, nec cognitor.* Quis ergo du- 
bitet, H. regem esse, quem beatus Petrus apostolus commendat dicens: ,Sub- 
iecti estote omni humanae creaturae propter deum, sive regi quasi praecellenti, 
sive ducibus tanquam ab eo miesis ad vindictam malorum, laudem vero bo- 
norum.‘ Et item: ,Omnes honorate et fraternitatem diligite, deum timete, re- 
gem honorificate.‘ Moveat ergo, iudices, censurae vestrae examen istius mo- 
nachi iniquitas, qui, quem beatus apostolus commendat, ipse contra apostolum 
in suo iuditio damnat, qui etiam totius regni incommodum in suam gloriam 
ponit, de quo deus per Prophetam dicit: ,Mortificabant animas, quae non mo- 
riuntur, et vivificabant animas, quae non vivunt.* Gregorius: ‚Non morientem 
quippe mortificat, qui iustum damnat, et non victurum vivificare nititur, qui 
reum & supplicio solvere contendit.*!19 Quid ergo Romanus populus peccavit 
in hunc monachum, qui eum victurum sed pretio emptum ad Stigias mandat 
umbras talesque martyres appellat, vere martyres, quos Tartarei ministri pretio 
emptos pro pretio reddere nesciunt. Unde beatus Gregorius dicit: ,Nemo 
quippe amplius in ecclesia nocet, quam qui perverse agens nomen et ordinem 
sanctitatis habet.* Et item: ,In exemplum culpa vehementer extenditur, quando 
pro reverentia ordinis peccator honoratur. Romulae urbis popule attende, 
quid idem pater Gregorius iterum de tuo papa, quem pro deo causa nummo- 
rum colis, dicat: .Seire,‘ inquit, ,praelati debent, quod!?, si perversa unquam 
perpetrant, tot mortibus digni sunt, quot ad subditos suos perditionis exempla 
transmittunt.‘ De te autem scriptum est ita: ,Superatur homo ab avaritia, 
quando propter cupiditatem nummorum membris diaboli impendit reverentiam 
honoris; cum hoc facit, fit idolorum cultor.‘ Nec te iustificari confidas, quod, 
qui te decipit, in apostolica sede sedet. Quaero igitur a te: Estne usquam 
melior, estne altior, estne gloriosior, estne sanctior sedes coelo, quae angelo 
peccanti nihil profuit, nihil praesidii praestitit, eumque post peccatum nulla- 
tenus retinere potuit? Unde Apostolus ait: ,Si naturalibus ramis deus non 
pepercit, ne forte et tibi non parcat.‘ Taceam ne, quod idem monachus R. du- 
cem cum sequacibus suis in anima et corpore mortificavit, quem manifestissime 
in periurium et homicidium proprii domini perduxit. Audiatur igitur, quid 
beatus Gregorius in epistola ad Regareth regem Gothorum missa de re sen- 
tiat ista, ubi Sedechiam regem filiorum Israel introducit, cui per prophetam 
minatur deus, eo quod falsavit iuramentum, quod fecit Nabuchodonosor regi 
Babiloniae: ,Vivo ego,* dicit dominus, ,quoniam quivis? fecit irritum iura- 
mentum et solvit pactum, quod habebat eum rege Babilonis, in medio Babi- 
lonis morietur. Ex quo discimus, etiam inter hostes servandam fidem esse. 
Nec considerandum est cui, sed per quem iuraverit. Multo enim fidelior in- 
ventus est ille, qui propter nomen dei tibi credidit et deceptus est, quam ille, 

ui per occasionem divinae maiestatis hosti vel amico molitus est insidias. 
Quid plura? Sedechias autem de gente sua ductus est vinctus cum filiis in 
Rebbatha, ut legitur; ibi Nabuchodonosor punivití? eum propter iuramentum, 


120 1080 (Juni). 


qud sibi falsaverat. In hoc igitur iudicio paganissimi regis pensandum est, 
. judices, quid sancire debeat de his severitas vestra, qui christianissimo regi 
iuramentum falsaverant eique per insidias bellum intulerant. Verum primo 
omnium, iudices, in vestri sanctissimi iuditii examine considerandum est, quid 
praecipue censendum sit de illo, qui homines legum ignaros de fide, de pace, 
de concordia, de benevolentia in iram, in odium, in periurium, in homicidium 
proprii domini suae praedicationis perversitate propulit suaque pecunia a fide 
seduxit. Quid igitur moratur, iudices, sanctitudo vestra dare sententiam in 
tam nocentem hominem, cuius iniqua sententia nunquam innocentibus pepercit 
viris. Credo, quod prudentia vestra legislatoris prius expectat audire senten- 
tiam. Itaque in libro Codicis primo audiatur, quod scriptum est: ,Eum, qui- 
cunque servum seu ingenuum invitum, seu suasione plectenda, ex cultu chri- 
stianae religionis in nefandam sectam ritumve transduxerit, cum dispendio 
fortunarum capite puniendum esse censemus.* Quid ergo, iudices; sancti patres 
sentiunt idem. Audiat charitas vestra beatum Petrum in epistola sua prima 
dicentem: ,Nemo vestrum patiatur quasi homicida aut fur aut maledicus aut 
alienorum appetitor; pascite qui in vobis est gregem dei, providentes non co- 
acti, sed spontanee secundum deum.‘ Quid ergo sentiendum est in his verbis 
apostoli dicentis: ‚Nemo vestrum patiatur quasi homicida,‘ quibus apertissime 
ad pastores loquitur, nisi ut nullus eorum homicidium perpetrct 4:97 si fecerit, 
ut homicida patiatur; nec eum apostolus excusat?? aut lib.rat; alioquin pro- 
phetae dictis contrarius existeret. Neque enim sanae fidei est credere, aposto- 
lum prophetae contraria sentire, aut caeteros sanctos patres a doctrina eorum 
deviare. Quid igitur Propheta ait: ,Vivificabant animas, quae non vivunt.* 
Gregorius: ‚Non victurum vivificare nititur, qui reum a supplicio [solvere] 
contendit.' Igitur beatus apostolus voce consona sententiae prophetae adfir- 
mare videtur, ut si homicidium fecerit pastor, ut homicida patiatur. Scriptum 
est enim: ,Praedicator, postquam errat in ecclesia, non debet permanere in 
pristina dignitate, sed repellendus est foras et conculeandus est ab omnibus.* 
Sed quis unquam credat, huiusmodi sententiam pertinere nisi I. monacho suis- 
que sequacibus, quos sancti patres haereticos appellant, extra ecclesiam fieri 
iubent. Nam nec caligo erroris illius beatorum praesulum virtutes aut religio- 
nem abbatum vel monachorum, quorum doctrina et merito status sanctae su- 
stinetur ecclesiae, obfuscare potest. Quid ultra vestra expectat sanctio, iu- 
dices? Nonne thronicatio ipsius monachi totius turbationis huius est causa? 
Et idcirco tota Christiana religio est confusa, ex quo illum habuit custodem. 
Verum ideo abominabilis magis debet esse omnibus, quod incipiens peccare 
conrudimenta in elementis non posuit, sed confestim ad ecclesiasticáe pecuniae 
furtum rapinamque sacrilegam prorupit, nec minus quam quod male acquisivit, 
deterius expendit. Hunc tamen talem virum sola praedicatione sua dementiae 
auditores laudant, magnificant, non attendentes iumentum Balaam ex Bosor, 
quod olim humana voce loquens peccatum prophetae prohibuit, ut beatus Pe- 
trus apostolus in epistola secunda sua perhibet dicens: ,Subiugale mutum 
animal, hominis voce loquens, prophetae prohibuit insipientiam.* Nonne ergo 
maioris dignitatis brutum animal est habendum, prohibens hominem peccare, 
quam hic monachus, qui homines ad peccatum instigat? ‚Tamen,‘ ut beatus 
Augustinus dicit, ,quia ipsum animal post sermonem stupidum remansit, nemo 
querit asininia consilia. Nonne et I. monachus semper fuit in stupore, qui 
aedificationem animarum, quam sancti patres in praedicatione habuerunt, ipse 
in occasione gladii habet? Nam in epistola beati Gregorii, incomparabilis viri, 


1080 (Juni). 121 


Brunihildae reginae missa liquido patet, quanta sollicitudine idem pontifex 
Theopertum et Theodericum reges Francorum, apud apostolicai sedem accu- 
satos, praedicando, castigando, monendo animae perduxit. Nec minus Theo- 
dosium imperatorem, cuius iussione in Thessalonia civitate pro quadam vin- 
dicta trucidata legitur magna multitudo hominum, cum nocentibus innocentes, 
beatus Ambrosius ad ecclesiam vocavit, poenitentiam indixit, eumque in anima 
et corpore salvare curavit. 

At vero fautores istius monachi nonne oculos cordis coecos habere evi- 
denter videntur, ut patet in his, quod de ultramontanis partibus non ante mul- 
tum tempus iniserunt?! quendam ad defensionem istius monachi, diversis in- 
structum sententiis, quem apostaticus habitus non oratorem, sed erratorem 
esse demonstravit. In linguae vero procacitate multum fidens, sed sententia- 
rum suarum, ut ego ipse cognovi, nullum habuit intellectum. Miserunt ergo 
ludaei non ab Hierosolymis hunc apostatam, ut haereticorum detegeret erro- 
rem? Quae poena huic apostatae pro corona et barbae remersione satis sup- 
plicii potest afferre? Quo progredis apostata? Sententiam, qua Apostolus dicit: 
Omnis anima sublimioribus potestatibus subdita sit, non est enim potestas 
nisi a deo,* cognosces non I. monacho, sed H. regi pertinere. Audi igitur bea- 
tum Augustinum in libro de verbis domini dicentem: ,Nunquid in superbiam 
nos erigimus, aut dicimus vobis, ut adversus potestates, a deo ordinatas, con- 
temptores sitis? Non hoc dicimus.* Ipse dicit Apostolus: ,Omnis anima po- 
testatibus sublimioribus subdita sit.* Ipsos humanarum rerum gradus adver- 
tite. Si aliquid iusserit curator, nonne faciendum est? Si tamen contra pro- 
consulem iubeat, non utique contemnis potestatem, sed eligis maiori servire. 
Rursum si aliquid ipse proconsul iubeat et aliud imperator, nunquid dubitatur? 
Illo contempto imperatori serviendum est. Audi iterum Apostolum dicentem: 
Omnibus potestatibus sublimioribus subiecti estote; non enim potestas est 
nisi a deo.* Et item: ‚Qui enim audientes legem peccant, inexcusabiles sunt; 
nam qui principantur, non sunt timori bonis, sed malis.* Ambrosius: ‚Principes 
hos dicunt reges, qui propter corrigendam vitam et prohibenda adversa crean- 
tur; dei enim habent imaginem, ut sub uno sint caeteri.‘ Item ideo dicit apo- 
stolus subiectionem praestare regibus, per quam sciant non se esse liberos, 
sed sub potestate agere, quae ex deo est, id [est] sub principe suo, qui vicem 
dei agit. Item idem apostata de moralibus inducit aliam sententiam, quasi, ut 
ipse putavit, causae regi contrariam, ubi legitur: ,Numquid irritum facis iudi- 
tium meum et condemnabis me, ut tu iustificeris.‘ Gregorius: ,Quisquis contra 
flagella semetipsum defendere nititur, flagellantis iuditium evacuare nititur.' 
Hoc ita voluit apostata, ut H. regem pati sine repulsione oporteret, sibi et 
regno inlata. Quo diversus abis, apostata? Poteritne H. rex tuam tuorumque 
impugnationem evadere, si beatum Paulum apostolum suae causae habuerit 
authoritatem? Nonne iubente Anania apostolus percussus repercussit? Ille 
percussit alapa, apostolus lingua dicens: ,Percutiat te deus, paries dealbate.‘ 
Quid igitur apostata? Nonne Helias in veteri testamento duos occidit quin- 
quagenarios impetrato igne de coelo, Helisaeus pueros pro vindicta? Quid tu 
apostata, si vindicta fieri debet nulla? Quid opus fuerat conditori condere 
leges? Disce ergo, apostata, a beato Hieronymo, quid sit: ,Si quis percusserit 
te in una maxilla, praebe sibi et alteram.* Pensandum est igitur, quod pro- 
phetarum, apostolorum caeterorumque sanctorum patrum sententiae, quae 
contra pastores ecclesiarum vel etiam monachos dictae esse videntur, solum 
tantummodo I. monachum cum sequacibus suis notant et damnant, ut est illud: 


122 | 1080 (Juni). 


‚Si dexter oculus scandalizat te,‘ id est si nos scandalizat praelatus ecclesiae, 
unde scriptum est ista: ,Fortassis haereticus est aut schismaticus aut male 
conversationis, qui vult nos trahere ad haeresim aut schisma aut ad malam 
conversationem; expedit enim, ut magis iste abscindatur et repellatur a socie- 
tate ecclesiae, quam suo errore totum corpus commaculetur et pereat.‘ Item- 
que beatus Augustinus in civitate dei: ‚Qui ergo in ecclesia Christi morbidum 
aliquid pravumque sapiunt, et si correpti, ut sanum rectumque sapiant, resi- 
stunt contumaciter suaque pestifera dogmata emendare nolunt, sed defensare 
persistunt, haeretici sunt et foras exeuntes habentur inter execrandos inimicos.' 
Tandem Apostolus in vestrae reverentiae iudicio, iudices, hune monachum, 
quem sancti patres haereticum appellant, secum ad disceptationem vocat Apo- 
stolus: ,Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem, iuvenes ut fratres, 
anus ut matres, iuvenculas ut sorores in omni sanctitate.‘ Et iterum inquit: 
Domini servum non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes, doctorem 
patientem, cum modestia corripientem eos, qui resistunt.* Item: , Praedica verbum, 
insta opportune, importune, argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina.' 
Et item: ,Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos, qui spirituales 
estis, instruite huiusmodi in spiritu lenitatis." Et iterum: ‚Non enim nosmet ipsos 
praedicamus, sed Ihesum Christum, dominum nostrum;* id est, non quaeramus 
nostram laudem, non lucra temporalia, sed gloriam et honorem praedicamus 
Christi. Et iterum: ,Beneficium dei irritum facit, qui fratrem liberatum a pec- 
cato per disceptationem rursus provocat ad iram.* Et iterum: ,Debemus nos 
firmiores infirmitates portare invalidorum.‘ Discernat igitur eximia aequitas 
vestra, iudices, si I. monachus ex industria praedicavit unquam contra has 
singulas sententias Apostoli, sed his contraria operatus est opera, si seniores, 
si patres, iuvenes, anus, iuvenculas moestas e£ dolentes unquam fecit, si cum 
modestia in occasione gladii corripuit, si opportune arguebat, obsecrabat, in- 
crepabat, R. ducem, ut?? [contra] dominum suum arma caperet, instruxit, si 
per contentionem et inanem gloriam omnia fecit, si laudem et lucra temporum, 
Ruberto dei inimico regnum promittendo, quaesivit, si beneficium dei irritum 
fecit, ubi fratrem liberatum & peccato rursus per disceptationem vocavit ad 
iram, quo solo praeter caetera damnatione dignus verissime habetur, si firmos 
infirmos fecit. Unde Iohannes in epistola sua ait: ,Nos ex deo sumus; qui 
novit deum, audit nos, qui non est ex deo, non audit nos; in hoc cognoscimus 
spiritum veritatis et spiritum erroris. Ergo hic monachus, qui contra aposto- 
lum facit, non audit apostolum, ex deo non esse convincitur et spiritum erroris 
habere declaratur. De quo idem apostolus ait: ,Nolite imitari malum, sed quod 
bonum est; qui benefacit, ex deo est, qui malefacit, non videt deum.* Quare 
ipse monachus in vestrae mansuetudinis iuditio, iudices, audiat se manifeste 
damnatum ab apostolo dicente: ,Si nos aut angelus de ccelo evangelizet vobis, 
praeterquam quod evangelizatum est a nobis, anathema sit.‘ Augustinus: 
‚Non ait apostolus, plus quam accepistis, sed praeter quod accepistis, id est 
si aliud et contrarium accepistis.‘ Quis unquam tam expers est rationis, qui 
non videat hunc monachum apostolico anathemate percussum? Sed cum ma- 
nifestum habeatur, ecclesiasticum iuditium primum a Constantino imperatore 
praelatis ecclesiae fuisse concessum, similiter ut in diversis conciliis declaratum 
habetur, et ut beatus Gregorius in suis decretis declarat dicens: ,Non potest 
quemquam episcopatus gradu nisi iustis ex causis concors sacerdotum summo- 
vere sententia, cur igitur excellentia vestra, iudices, tardat hunc monachum 
a sancta summovere ecclesia? qui iam longo temporc nigromantiam coluit, de 





1080 (Juni). 128 


quo magister suus saepius conquestus est, tantum eum in illa pestifera arte 
praevaluisse, ut se, qui magister eius fuerat, victum a discipulo doleret. In- 
super in veritate compertum est inter nos, unde et quo modo ipsum librum 
mortiferae artis acquisivit. Propterea ipsa pia mater ecclesia, iudices, orat, 
obsecrat, tantum scelus impunitum a vestra censura non dimitti, cum in legi- 
bus de talibus scriptum sit ita: ,Etsi excepta formentis sunt corpora honori- 
bus praeditorum praeter illa videlicet crimina, quae legibus demonstrantur, 
etsi homines magi, in quacunque sint parte terrarum, humani generis inimici 
credendi sunt, tamen quoniam, qui in nostro comitatu sunt, ipsam pulsant 
propemodum maiestatem, si quis vel magus vel magicis certaminibus assuetus, 
qui maleficus vulgi consuetudine nuncupatur, fuerit depraehensus, praesidio 
dignitatis cruciatus et tornamenta non effugiat, sed convictus eculeo sit deditus 
ungulisque sulcantibus latera, perferat poenas proprio digous facinore. Sed 
cum ecclesiasticis privilegiis penitus destitutus hic maleficus cognoscatur, quo 
mora est semovere eum ab ecclesia? Nam in primo libro Codicis scriptum est: 
Privilegia, quae contemplatione relligionis indulta sunt, catholicae tantum legis 
observatoribus prodesse oportet.‘ Quid ergo restat, nisi ut, submotus ab ec- 
clesia, a competente iudice saeculari sententiam accipiat? ut in libro Novella- 
rum scriptum habetur: Si quidem clericus (I. monachus) aliquis apud episco- 
pum accusetur et ipse veritatem invenire potuerit, de honore vel gradu eum 
secundum ecclesiasticos canones reiiciat, et tunc competens iudex ipsum com- 
praehendat et secundum leges litigium discernens fmem »i ponat.‘ Hoc autem 
regiae potestatis esse iuditium non dubium est, beato Augustino dicente: ,Mi- 
ramur autem, quod non moventur potestates christianae adversus detestandos 
disceptatores ecclesiae, non ergo moventur, et quomodo reddunt rationem de 
imperio deo suo?* Et item: ,Intendat charitas vestra, quid dicat, quia pertinet 
hoc ad reges saeculi christianos, ut temporibus suis pacatam velint esse ma- 
trem ecclesiam, unde spiritualiter renati sunt.‘ 

Ad haec, Saxones, tandem vos cum praeceptore vestro ipsae leges vo- 
cant ad iuditium, ut reddatis H. regi rationem de invasione regni. Audite 
tandem, quod scriptum est in octavo libro Codicis: ‚Si quis in tantam furoris?? 
audatiam pervenit, ut possessionem rerum apud fiscum vel apud homines quos- 
libet constitutarum ante eventum iuditialis arbitrii violenter invaserit, dominus 
quidem constitutus possessionem, quam abstulit, restituat possessori et domi- 
nium eiusdem rei amittat; sin vero aliam possessionem invasit, non solum 
eam possidentibus reddat, verum etiam aestimationem earundem rerum resti- 
tuere compellatur.‘ Quid ergo Saxones! Intellexistis invasionem possessionis 
regni reddere debere et aestimationem, id est tantum, quantum regnum valet, 
H. regi emendare? Item in eodem libro: ,Non ideo minus crimine seu atrotium 
iniuriarum in iuditio tenetur is, qui in istam accusationem incidit, quod dicat 
alium se huius facti mandatorem habuisse, nanque hoc casu praeter principa- 
lem reum mandatorem quoque ex sua persona conveniri posse, ignotum non 
est.‘ Intellexistis iterum, Saxones, vos et qui vobis mandavit invasionem fa- 
cere, in iuditio conveniri debere. Item in libro Institutionum ita: ‚Lex lulia 
maiestatis, quae in eos, qui contra imperatorem ad rempublicam aliquid moliti 
sunt, suum vigorem extendit, cuius poena animae amissionem sustinet, et me- 
moria noxii post mortem damnatur.‘ Item in libro nono Codicis: ,Quisquis 
cum militibus vel privatis vel barbaris scaelestam inierit factionem, aut fac- 
tionis ipsius inierit sacramentum vel dederit, de nece etiam virorum illustrium, 
qui consiliis et consilio nostro intersunt, senatorum etiam, nam et ipsi pars 





124 1080 (Juni). 


corporis nostri sunt, vel cuiuslibet postremo, qui nobis militat, cogitaverit, 
eandem severitatem voluntatis scaelerisque effectum punire iura voluerunt; ipse 
quidem, utpote maiestatis reus, gladio feriatur, bonis eiusdem omnibus fisco 
nostro addictis; filii vero eius, quibus vitam imperatoria specialiter lenitate 
concedimus, paterno enim debent perire supplicio, in quibus patrem, hoc est 
haereditarii criminis exempla metuentur, a materna vel avita, omni etiam pro- 
ximorum haereditate ac successione habeantur alieni, testamentis externorum 
nihil capiant, sint perpetuo egentes et pauperes, infamia eos paterna semper 
comitetur, ad nullos unquam honores, ad nulla prorsus sacramenta proveniant, 
sint postremo tales, ut his perpetua egestate sordentibus sit et mors solatium 
et vita supplicium.* Quid ergo, Saxones, cum tam duris legibus durum sit re- 
pugnare, sunt referenda omnia ad misericordiam iudicis, quatinus H. rex pro 
benigna pietate sua legum-rigorem pietate temperet, omnibusque veniam pe- 
tentibus misericorditer indulgeat. Nam nec mirum est, si legum ignaros a fide 
poterat avertere, qui sedet in illa sede, per quam omnes fidem accepimus. 
Omni hora et ubique diligenti cautela opus est et vigilantia; nam nulla secu- 
ritas est vicino serpenti dormire. 

Petrus fidelis librum componere feci, — Effecte?4 victor rex, hunc, quem 
tibi mitto. — Laetatur mundus, regem portare tryumphum. — Rex, regni 
splendor semper, nostrique memento. — Hunc vobis mittit, regis solamina 
gliscit, — Regi commendat fratrem natosque, puellas. — Vivat? et regnet 
populos regnumque gubernet, — Spes nostrae vitae, nos vestri donamina 
ditent. 

Henrice rex amabilis, — qui Romae victor existis, — hunc librum no- 
strum accipis, — quem vestri Crassus tradidit, — exemplis patrum editum?$, 
— rogatu Petri conditum??, — vobis mandavit ocius — ut prosit ad conci- 
lium. — Amore vestri domine — libellum feci fingere. — Vos cum amore 
sumite, — verba divina legite. — Mementote servitii, — sed Petri fidelis- 
. Simi, — ut loco summi divitis — Crassum ponatis perpetim. 

Nach dem Drucke: Sudendorf Registrum 1,22 aus einer Hs. des XVI. Jahrh. auf der 
Bibl. zu Hannover. — ! Hs. habentem. — ? refustare; repugnare? — ? quia. — * Eos. — 
5 suo. — * quid. — ? Sint. — 9 Sicuti. — "Die Punkte auch in der Hs. — !* Hs. pro- 
cacitate. — !! quaesitum. — !* vivendo. — 13 regem. — 1* ullum. — 15 qui. — 1* nititur. 
— 17 guia. — 19? ewius. — 1? punitum. — *0 accusat. — *! misorun, — ?* ei. — ?** (an- 
tum favoris. — ** Effectus. — *5 Vivens. — ** editus. — ?7 conditus. — Einige weitere, 
S A78. Sudendorf angegebene Schreibfehler der Hs. wurden stillschweigend gebessert. — Vgl. 
81. König Heinrich IV bewilligt den Bürgern von Lucca angegebene Frei- 
heiten und Rechte. Rom 1081 Juni 23. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Henricus divina favente cle- 
mentia quartus rex.! Regie dignitatis excellentiam, que pre ceteris dignitati- 
bus ad primum? potissimum colitur, condecet devotos fidelesque cives in peti- 
tionibus eorum dignis? tum pro conservate fidelitatis sinceritate, tum pro 
studiosi famulatus devotione eos" exaudire* et frequenter plurimis dignitatum 
honoribus sublimare. Proinde omnium Christi nostrique fidelium5, tam futu- 
rorum, quam presentium, memorie commendare volumus, qualiter nos Lucen- 
sibus civibus pro bene eorum conservata fidelitate in nos et pro studioso ser- 
vitio eorum, nec non consilio et interventu fidelis nostri Burchardi, Laussanensis 
episcopi et cancellarii nostri®, nostre regie potestatis auctoritate concedimus 
et concedendo statuimus, ut nulla potestas nullusque hominum murum Lucensis 
civitatis antiquum sive novum in circuitu disrumpere aut destruere presumat, 








1081 Juni 23. 195 


et domos, que infra hunc murum edificate sunt vel adhuc edificabuntur aut 
circa in suburbio, nulli mortalium aliquo modo vel* ingenio aut sine legali iu- 
dicio infringere liceat. Preterea concedimus predictis civibus9, ut nostrum re- 
gale palatium intra? civitatem vel in burgo eorum non hedificent aut inibi vi 
vel potestate hospitia capiantur. Perdonamus !® etiam illis, ut nemo deinceps 
aliquod fodrum ab illis!! exigat, et curaturam a Papia usque Romam, ac ripa- 
ticum in civitate Pisana vel in eius comitatu. Satuimus etiam 12, ut si qui ho- 
mines introierint in fluvio Serculo vel in Motrone cum navi sive cum navibus 
causa negotiandi cum Lucensibus, nullus hominum eos vel Lucenses in mari 
vel in suprascriptis fluminibus eundo vel redeundo vel stando molestare aut 
aliquam iniuriam eis inferre vel depredationem facere aut aliquo modo hoc eis 
interdicere presumat. Precipimus etiam, ut si qui negotiatores venient per 
stratam a Luna usque Lucam, nullus homo eos venire interdicat vel alio con- 
ducat sive ad sinistram eos retorqueat, sed secure usque Lucam veniant om- 
nium contradictione remota. Volumus autem ?, ut a predicta urbe infra sex 
milliaria castella non hedificentur; et si aliquis munire presumpserit, nostro 
imperio et auxilio destruantur. Et homines eiusdem civitatis vel suburbii sine 
legiptima iudicatione non capiantur.!? Et si aliquis predictorum civium pre- 
dium vel aliquod tenere et posseseionem 1? tenuerit, si auctorem vel datorem 
habuerití?, per pugnam aut per duellum non fatigetur. Precipimus etiam, ut 
iam dicti Lucenses licentiam habeant emendi et vendendi in mercato sancti 
Domnini et Comparmuli!ó, ea conditione, nt Florentini predictam licentiam 
non habeant. Consuetudines etiam perversas!? a tempore Bonifatii marchionis 
duriter eisdem impositas omnino interdicimus et ne ulterius fiant precipimus. 
Insuper concedimus, ut securitates, quas marchiones !8 vel alia quelibet pote- 
stas cum illis pepigerunt !9, firme et rate permaneant; et ut Longobardus iudex 
iudicium in iam dicta civitate vel in burgo aut placitum non exerceat, nisi 
nostra aut filii nostri presente?? persona vel etiam cancellarii nostri. In hac 
ergo concessione sive largitione nostra sancimus, ut nullus episcopus, dux, 
marchio, comes, nullaque regni nostri persona predictos cives in his concessis 
inquietare, molestare, disvestire presumat; et si quis, quod non opinamur, 
temere presumpserit, sciat se compositurum centum libras auri optimi, medie- 
tatem nostre camere, medietatem vero cui iniuria illata fuerit. Quod ut verius 
credatur et ab omnibus diligentius custodiatur, hanc cartam inde conscriptam 
ac manu?! propria, ut infra cerni potest, corroboratam sigilli nostri impres- 
sione insigniri iussimus.?? Signum domini Henrici quarti regis. —— Bur- 
chardus episcopus et cancellarius recognovit. Anno dominice incarnationis 
millesimo l.xxxxi.', inditione quarta, nono kal. iulii. Datum anno autem do- 
mini Henrici xxvii., regni vero xxv., Rome. Feliciter auctum". Amen. 

Nach den Drucken: Mazzarosa Storia di Lucca 1,291 (Opere 3, 291) aus dem Staats- 
archive zu lucca, Arm. 11 n. 94 carta 18; und Archivio storio 10b, 3 ebendaher carta 20. 
— ! A. Rom. imp. aug. — * A. in prime. — ? M. petitionibus condignis. — * M. audire. 
— 5 A. Christi fidelium. — 9 A. nec — nostri fehlt. — 7 A. modo vel fehlt. — 9 M. conci- 
vibus. — ? M. infra. — 19 M. perdonavimus. — 1! A. ab iilis fehlt. — !? M. ut si qui — 
Volumus autem fehlt. — !3 A. iudicentur. —— 1* A. vel aliquam trecennalem possessionem. 
— 15 A. s — habuerit. fehlt. — 1€ M. Donnini et Coparmuli. — !? M. ac etiam perverse. 
— 18 M. duriter — marchiones fchlt. — 1!? M. pepigerint. — *0 M. nostri regni persona. — 
?*! A. confectam manu. — ?* In A. ist alles Folgende fortgelassen; es folgt sogleich die Be- 


glaubigung des Notar Aliottus, dass er das Privileg kopirte, prout inveni scriptum in re- 
gistro Lucani communis. — Vgl. S 136 Nachtr.; 161 n. 7; 178 n. 9. 


82.' Die Mönche der Reichsabtei S. Salvator in Monte Amiate beklagen 


196 (1081 Juli.) 


sich beim Könige (Heinrich IV) über die Gewaltthaten der Grafen Hugo 
und Rainer, Söhne Hildebrands. (1081 Juli.) 

Salvatoris Christi clementia domine! Nos servos tuos pro vestra incolo- 
mitate ac orbis subditione, ut tuo iure inviolabilis perseveret temporibus multis, 
tu& pietas incessabili precatu orare cognoscat. Oppressiones pessime, que 
sancte tue ecclesig, o domine rex, a comitibus iuxta eam positis inlate sunt 
atque ineffabiliter multiplicate, magnis gemitibus tue potentie notificare non 
cessamus. Nam cum domino nostro, piissimo patre tuo, ab abbate, qui tunc 
vestro preerat monasterio, easdem, quas et nunc patimur, tribulationes cognite 
fuissent, ac qug tunc a comite, qui Ildebrandus dicebatur, servis tuis in mona- 
sterio sancti Salvatoris degentibus ingerebantur, misericorditer in interioribus 
motus eum ad se venire precipiens ac terribiliter conloquendo omnia, que in 
aliis litteris vestro conspectui delate sunt, iure iurando suprascripto monasterio 
reddi constituit. Sed et eo ab his in Galliarum sedibus revertente, omnia ut 
prius direpta ac dilacerata tua clementia recognoscat, quin tantoque deterius, 
quanto nostris explanare linguis penitus nequimus. Nam eo defuncto, o do- 
mine, post a filiis, Rainerio scilicet et Ugo, peiora nos pati tua pietas consi- 
deret. Cum vos ergo primum olim Langabardie in partibus advenissetis, abbas, 
qui nunc tuo dono ecelesig preest, omnia hgc vobis intimare disposuit. Sed 
vos, 0 püssime, ut ab hac declinarent nequitia qualibet, aut quantis vestre 
placuit severitati verbis, quia cartam eis mandare decrevistis, in furorem con- 
versi suis preceperunt militibus, ut quicumque ipsorum abbatem vel monachum 
inveniret, sine mora extingueret; quod et factum esset, nisi a monasterio abbas 
discessisset. Circundant enim tuam domum undique munitionibus, in quibus 
ab hominibus servorum tuorum custodie ac valla omni tempore fieri consti- 
tuunt. Sed cum tui adventus fama crebesceret, in servili opere castrorum per 
triginta dierum spatium violenter pertracti sunt. Tue namque, domine, ne 
placeat pietati, quia quemcunque hominem monasterii tui ditatum atque bene 
valentem opibus inveniunt, eo sua calliditate sibi sociant, bestiasque in socie- 
tatem tradunt, ac taliter eos a servitio monasterii expellunt. Famulos vero 
servorum tuorum ad placitum trahunt et nunquam a vinculis exsolvunt, nisi 
pretio redimantur. Ministros namque monasterii quacumque data occasione 
comprehendunt; unus quorum pro liberatione centum eis persolvit, solidos; 
alter vero quinquaginta. Sed et in omnibus villulis monasterii proprios mini- 
stros statuunt, qui quasi pro iudiciorum occasione tanta in eis multitudo con- 
venit, ut comedendo ceteraque eorum diripiendo omuibus bonis pauperes ex- 
polient. Unus denique filius prefati comitis, qui Ugo dicitur, super omnia mala, 
que suus pater gessit, eadem faciens ac deteriora cotidie superinponere non 
recusans, villam monasterii, qug Sala dicitur, sua detinet ınanu et boves, qui 
ibi ad necessitatem servorum tuorum laboraverant decano monasterii eos cu- 
stodiente, sui milites abstulerunt, nec non et asinos servis tuis vinum defe- 
rentes ceperunt. Ex alia vero curte, que Gravilona dicitur, custodias atque 
clausuras ab hominibus ecclesig tug in suo castello cotidie iubet fieri. Retinet 
namque in suis castris servos ecclesig, quos piissimi reges ad serviendum fa- 
ilis tuis dederunt; ex quibus ipse turbam latronum constituens, cotidie ter- 
ram ecclesie depredantur, insuper et equos servorum tuorum infra monaste- 
rium occiderunt. Iuxta castrum vero, quod Selvena vocatur, villam retinet ac 
suis pro sua in beneficio concessit. Alter vero, qui Rainerius vocatur, villam 
ex toto retinet, que sancta Flora dicitur, que amplius quam fere centum masas 
extenditur, ita ut nec dicere umquam monasterii fuisse audeamus. Nec non et 





(1081 Juli.) 121 


silvam ad utilitatem servorum tuorum congruam in loco, qui Campusona vo- 
catur, abstulit et in ea placitum ac direptiones maximas, sicut et in aliis ce- 
teris locis monasterii, cotidie fit. In alio nempe suo castro, qui Marinus dicitur, 
clausuras atque custodias de villulis tuis Plano et sancto Cassiano semper ad- 
hibet, et a suis ministris ibi superimpositis annualiter triginta libras accipit. 
Alium vero, quod retinent castrum monasterio proximum, quod Radicofanus 
dicitur, vestrum esse iusta ratione cognoscimus, ac nullo ad eos legali iure 
pertinere scimus; in quo a congregata militum suorum multitudine multa de- 
testando opprobria cotidie patimur. Multa enim, domine, pretermittimus, ne 
pietatem tuam audire tedeat, que in aliis tibi oblatis litteris invenies scripta. 
A quibus deprecamur, ne avertas aurem tuam, quia iam in tanta paupertate 
devenimus, ut in domo tua, in qua centum deo monachi servire consueverant 
ac pro salutis vestre conservatione deum exorare, vix nunc duodecim vivere 
possint; quod si amodo talia passuros dimiseris, tua potestas nullo modo ma- 
nere in ea servos tuos posse cognoscat. Expectantes enim auxilium consola- 
tionemque vestram iam dudum in angustiis et laboribus viximus; nunc ergo per 
vestra ac patrum vestrorum salute ea, que intimavimus, ut memorie habeas, 
deprecamur, ne domus dei, que ad serviendum deo a piissimis regibus facta 
est, avibus atque feris ab hominibus derelicta tradatur. 


Aus gleichzeitiger Niederschrift im Staatsarchive zuSiena, Prov.S.Salvator in M. ÀAmiate; 
die sorgfältige Schrift scheint darauf zu deuten, dass das für den König bestimmte Original 
vorliegt, welches vielleicht nicht abgesandt wurde. Dass der Herrscher, obwohl noch König, 
schon früher in der Lombardei war, weist bestimmt auf K. Heinrich IV; am wahrscbein- 
lichsten fällt die Schrift in die Zeit seines Aufenthaltes in Tuszien 1081 Juli. Damit stimmt 
die Erwähnung der Grafen Hugo u. Rainer, Söhne des verstorbenen Hildebrand; vgl. z. B. 
oben nr. 72 und nr. 77. — Vgl. zu $ 334 n. 24; wird Radicofani hier als dem Könige ge- 
hörig bezeichnet, so ist das wohl nur in dem Sinne zu verstehen, dass alles Gut der Reichs- 
abtei als Eigenthum des Königs gilt. Vgl. auch zu $ 577 Nachtr. Eine ausführliche Klag- 
schrift des Abtes von Farfa an K. Heinrich von 1022 ist Galletti Gabio 130 gedruckt. 


88. Im Gerichte König Heinrichs erhalten die Domherren von Parma 
nach ihrem Erbieten, wegen Güter, welche ihnen eben jetzt vom Bischofe 
restituirt wurden, dem Bischofe und jedermann zu Rechte zu stehen, Boten 
zur Besitzeinweieung und die von ihnen erbatene Sicherung durch den Bann. 
Parma 1081 Dec. 3. 

Dum in dei nomine civitatis Parmae ad domum episcopio Parmensi in 
solario, quod est iusta turre maiore, seu et a ineridie, ubi nunc donnus quartus 
Henricys rex, filius quondam donni Enrici serenissimi imperatoris, in iudicio 
residebat ad singulorum omnium iustitiam faciendam et deliberandam, ades- 
sente ubi cum eo domnus Evrardus episcopus et praeses ipsius Parmensis 
episcopii et comitatus, Rotichildus, Albertus, Madelbertus, Teuzo, Giselbertus 
iudices sacri palatii, Albertus et Bernardus, Ogerius quoque et Paganus no- 
tarii similiter sacri palatii, Albertus marchio filius quondam Alberti marchio- 
nis, Boso comes, Gerardo filius quondam Ugonis comitis, Uberto comes de 
Suspirio, Ugo filius quondam Octuini, Albertus filius quondam Gerardi Baracti, 
Ingezo vicecomes et vicedominus, Ribaldus advocatus ipsius donni Evrardi 
episcopi et Tebaldus frater eius, Agicardus vicedominus vassi iam dicti donni 
Evrardi episcopi, Wido Gislardi, Gandulphus, Albinus, Anselmus Grumenis 
fillus q. Roberti, Wido Teudaldi, Bonus senior, Paganus de Una casa, Tuto- 
bonus, Ragimundus Spazenferrius, Ubaldus et Prandoficiani, Bernardus et 
Paganus filius q. Prandonis de Lofa, Ato et Aczo germanis filii q. Rodulfi 
Rabic, Gercudus filius q. Iohannis Vitali, Marchesellus filius q. Rustici Ca- 


198 1081 Dec. 3. 


riollo, Azo Baldonis, Gundelbertus, Bonatinus, Raginerius, Albertus Passa- 
paganus, Christofalo filius eius, et reliqui plures. Ibique in eorum veniens 
praesentia donnus Geizo archipresbiter, et Albertus presbiter et magister 
scholarum et custos, et donnus Opizo presbiter, et Albertus diaconus, et Ami- 
cus subdiaconus, et Benzo, et Petro clerici et canonici sanctae Parmensis ec- 
clesiae una cum Alberto iudice et advocato eorum, et ceperunt dicere: ,Habemus 
et detinemus ad iura et proprietate praedictae canonicae sanctae Parmensis 
ecclesiae cortem unam, quae dicitur Matriculae, cum castro, muro, fossato cir- 
cumdato, et cum omnibus casibus et rebus territoriis ad eandem cortem et - 
castrum pertinentibus vel aspicientibus in integrum; videlicet praedicta corte 
supradictus donnus Everardus episcopus una cum praedicto Ribaldo avocato 
suo modo hic vestri praesentia nobis praedictaeque canonicae sanctae Par- 
mensis ecclesiae reddidit et refutavit per fustem, quem sua manu tenebat. 
Unde nos dicere volumus, si ipse donnus episcopus vel aliqua persona ad- 
versus nos vel parti praedictae canonicae exinde aliquid dicere vult, parati 
sumus cum eo exinde rationes standum et legitime finiendum. Et quod plus 
est, quaerimus, ut vos donnus Enricus rex propter deum et animae vestrae 
mercedis, ut mittatis bannum super nos et super ipsas res in mancusos aureos 
duo millia; ita ut nulla magna parvaque persona nos, nec parti praedictae 
canonicae de praedicta corte et castro et rebus territoriis devestire vel mole- 
stare aut aliquam inquietudinem audeat facere sine legali iudicio. Cum ipsi 
canonici simul cum aliis canonicis, qui ibi aderant, cum auctoritate caeterorum 
fratrum canonicorum praedictae canonicae una cum praedicto Alberto iudice 
et avocato eorum taliter dixissent et postulassent, tunc praedictus donnus En- 
ricus rex una praedicto donno Evrardo episcopo dederunt omnes missos eorum, 
quod praedicti canonici et eorum avocatum in praedicto castro et curtem mit- 
teret, et restitueret ad iura et proprietate praedictae canonicae. Insuper per 
fustem, quem in sua tenebat manu, ipse donnus rex per consilium suprascrip- 
torum iudicum seu relicorum omnium misit bannum super eosdem canonicos 
et avocatum et super praedictas res; ita ut nulla magna parvaque persona 
eos nec parti praedictae canonicae de praedictis rebus devestire, molestare vel 
aliqua inquietudine audeat facere sine legali iudicio; qui vero fecerit, sciat se 
compositurum esse praedictos duo millia mancusos aureos, medietatem ca- 
merae donni regis, alteram medietatem parti praedictae canonicae. Et hanc 
notitiam, qualiter acta est causa, fieri ammonuerunt. Quidem et ego Al- 
bertus notarius sacri palatii ex iussione praedicti donni regis et iudicurg amo- 
nicione scripsi, anno ab incarnatione domini nostri lesu Christi millesimo octua- 
gesimo primo, tertio die intrante mense decembris, indictione quinta. + Ego 
Heinricus dei gratia rex ss. 


Nach dem Drucke: Affó Storia della città di Parma 2, 335 aus Kopie im Kapitels- 
archivo zu Parma. — Vgl. S 13 n. 12; S 17; $ 555 n. 13. 


84. Im Geriehte des (mathildischen) Judex Arderich müssen die Kläger 
auf Befehl des Richters wegen mangelnder Beweise auf ihre Ansprüche 
unter Strafverpflichtung verzichten. Im Modenesischen 1082 Mai 20. 


In nomine domini nostri lesu Christi. Anno ab incarnacione eiusdem 
millesimo octoagesimo secundo, tercio decimo kalendas iunii, indictione quarta. 
In presencia Árderici iudicis, Ubaldi, Nordili, Rodulfi, Alberti et iteim Alberti 
atque ali Ubaldi causidicorum, aliorum etiam bonorum hominum Iohannis, 
Andree, Teutardi et Iohannis de Curtiule, atque Alberti, Bonini, Favacii et 





^ 


1082 Mai 20. 129 


Rolandi et ceterorum quam plurium, quedam contentio examinata atque ut 
subter declaratur deffinita est. Que est talis: Andreas de Fratta et Io- 
hannes de Fratta dicebant, se habere ius per libellum ad quartum et aliam 
condicionem, ut colonum mos est, in quadam terra iuris monasterii sancti Petri 
de Mutina, que est in loco Mallagallo, quam Sigezo de Mallagalla per pre- 
cariam tenet. Interrogatus ipse Andreas, si libellum proferre potuisset, re- 
spondit in castro Fredi exarsum esse et neque libellum, neque testes libelli, 
neque alios homines, qui libellum legissent vel legere audivissent, habere 
posse. Tandem negocio diligenter investigato et nulla ratione ex parte eorum 
inventa, quin etiam profitentibus, se ex parte eius tenere nolle, precepit Arde- 
ricus eos, sibi transigere. Quod predictus Andreas cum prefato Iohanne trans- 
egerunt pro se suisque heredibus adversus ipsum Sigezonem suosque heredes, 
aut cui ipsi dederint, se nunquam amplius acturos; quod si egerint ipse An- 
dreas et Iohannes aut heredes eorum per se vel ab eis submissam personam 
adversus ipsum Sigezonem vel heredes eius, aut cui ipsi dederint, de prefatis 
rebus, quas ipse Sigezo per precariam tenet, ut supra legitur, composituros se 
centum solidos denariorum Papiensium. Rodulfus causidicus interfui. 
Actum est hoc iuxta ecclesiam sancti Iohannis de Bagno. Feliciter. ^ S. Ego 
Albertus sacri palacii notarius scripsi. 


Aus neuerer Abschrift im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Pietro di Modena; das 
Orig. nach Modena abgegeben. — Vgl. Nachtr. zu $ 485. 486. 494. 573. 574. 


8b. Von den gesammten Bewohnern von Pavia wird auf Klage des Abtes 
von S. Pietro in Verzolo entschieden, dass derselbe der Aebtissin von SG. 
Maria Theodote lediglich zu angegebenen Leistungen verpflichtet sei. Pavia 
1084 Febr. 22. 


Dum in dei nomine in civitate Papia in curte episcopi ipsius civitatis, 
presentia capitaneorum, vavasorum et civium maiorum seu minorum ipsius 
eivitatis, causa reclamationis advenit donnus Petrus abbas monasterii sancti 
Petri, quo dicitur in Veridiolo, situm extra murum predicte civitatis, cum sub- 
iectis sibi monachis et familiaribus de tanta iniuria seu improba virtute, quam 
sustinent ex parte Rolinde abbatisse item monasterii sancte Marie, quod dici- 
tur Theodote, situm infra istam civitatem, et omnium suorum, in cuius iure 
spiritalis regiminis iam dictum monasterium sancti Petri constare videtur. 
Unde predictus populus tam maiorum quamque minorum, videntes! corrumpi 
religionem istorum? monachorum, pro tantis malis sustinendi decreverunt, 
qualiter ut dehincin antea sub illorum sit iure defensionis, ita ut nulla magna 
parvaque persona ullo modo audeat inquietare vel molestare aut causare istum 
monasterium sancti Petri, scilicet de omnibus rebus, quas possidet vel dehinc 
in ante& possessurus erit quoquo modo, sed semper in ipsorum istorum civium 
maiorum seu minorum potestatis defensione predictum monasterium saneti 
Petri consistat, qualiter supra legitur; excepto tantum, quod ex parte ipsius 
monasterii sancti Petri per unumquemque annum dentur predicto monasterio 
Theodote per omnem festivitatem sancte Marie, que est in mense februarii, de 
potione sestaria duo, et per omnem festivitatem ipsius sancte Marie, que est 
in mense augusti, pisces valentes solidos duos denariorum Papiensium, luxta 
quod legitur decreto illo, quod iussit fieri et firmavit bone memorie Adeleida 
quondam abbatissa ipsius monasterii Theodote. Et hoc sanxerunt predicti 
cives tam maiores quamque minores, ut si aliquis amplius presumserit exigere 
ab eodem monasterio sancti Petri, quam ut supra legitur, ab ipsorum suorum- 

Ficker Forsohungen. IV. 9 


130 1081 Febr. 22. 


que filiorum virtute defensetur. Factum est hoc anno ab incarnatione do- 
mini nostri Ihesu Christi millesimo octuagesimo quarto, nono kalendas martii, 
indictione septima. — [t Ego Guilielmus dei gracia episcopus interfui.] In- 
terfuerunt testes Richardus signifer, Ubaldus et Wilielmus et Anselmus ne- 
potes eius, Albericus filius Ottonis Torti, Albericus infans et Otto germanus 
eius, Walterius filius Arderici, Gisulfus de Cremona, Bernardus de Rocha, 
Lanfrancus filius Bellonis, Lanfrancus filius Vasalli, Ugo filius Girardi, Bul- 
garus de Binasco, Bulgarus de Palano, Bernardus Fulminatus, Paganus Ca- 
tascius, Ido et Mascarus germani filii Opizonis, Vasallus filius Ariperti, Al- 
bericus de Turre, Henricus et Otto germani filii Opizonis, Otto filius Walterii, 
Baldus filius Anzemundi, Girardus et Mascarus germani, Marcus Baxianus 
Bindam, Wilielmus filius Petri Franconis, Paganus Siccus, Opizo Albaricius, 
Oldeprandus de Caneto, Albericus Lircus, Carusfante de Burgo, Boso filius 
Henrici, Albericus Cevoleta, Otto Biscossa, Algisus Mociascus, Melior de 
Porta sancti Iohannis, Horabona Giselendi, Petrus et Sirus germani filii Ful- : 
ciani, Walandus filius Teuzonis, Bonus Curator, Milo de Turre, Teuzo filius 
Ingezonis, Bernardus filius Mazonis, Totobonus et Bernardus germani filii 
Berardi, Tytobene archidiaconus, Amicus Bottegella, Martinus filius Laurentii, 
Henricus de Albare, Bernardus filius Ottonis Braga, Pandulfus et Sigefridus 
germani, Albericus de Rovorscallà, Otto filius Bonizonis, Ugo Canzane, Io- 
hannes medicus, Bonus Bellone et Paganus germani, Gislebertus filius Rozonis, 
Armannus filius Alberti vicecomitis de Binasco. —— S. Ego Guilielmus iudex 
palatinus ssi. S. Ardecione iudex rogatus ssi. — S. Ego Petrus iudex in- 
terfuüi. S. Adelbertus vicecomes fui. ^ S. Ego Wilielmus iudex ssi. — S. 
Ego Ubertus notarius interfui. ^ S. Ego Lanfrancus causidicus interfui. S. 
Ego Henricus notarius interfui. ^S. Ego Andreas notarius interfui. ^ S.Ego 
Gandulfus iudex fui. ^S. Ego Benzo qui et Lanfrancus notarius ssi. Ego 
Wido iudex ssi. — Ego Wifredus iudex ssi. Ego Lanfrancus notarius in- 
terfuüi. ^S. Ego Henricus notarius sacri palatii interfui et hoc decretum per 
ammonitionem istorum capitaneorum et vavasorum et civium scripsi. — [Wer., 
Guilielmus, Petrus, Albertus, Ármannus, Henricus, Andreas. SS. Ego Turco 
iudex et notarius sacri palacii autenticum huius exempli vidi et legi, et sic 
inibi continebatur, ipso legitur exemplo preter litteram plus minusve, et hoc 
exemplum exemplavi.] 

Aus zwei ziemlich gleichzeitigen Abschriften im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. 
Pietro in Verzolo zu Pavia. Das Eingeklammerte nur in B.; wo die Unterschrift des Bi- 
schofs, ist in A. freier Raum von zwei Zeilen. In A. die Signa nachgezeichnet ; Unterschrif- 
ten in zwei Kolumnen, aus welchen oben je eine von rechts und links genommen: in B. 


finden sich keine Signa und sind die Unterschriften überhaupt anders geordnet. — 1A. ni- 
tentes. — ? A. nostrorum. — Vgl. Nachtr. zu S 452 n. 22; 584. 


86. Im Gerichte König Heinrichs wird von diesem dem Abte von Farfa 
' wegen Ungehorsam der Beklagten Inwestitur und Bann ertheilt. Rieti 
1084 Mürz. 

Dum in dei nomine iuxta civitatem Reatinam prope ecclesiam s. Heleo- 
pardi in iudicio resideret d. Heinricus dei gr. rex ad causas audiendas ac de- 
liberandas, residentibus cum eo Guilielmus et Petro iudicibus, Guidone mar- 
chione, Arderico Mediolanensi, Herizone Veronense, Ottone et Octaviano 
germanis fratribus, Iohanne filio Siginolfi comitis, Crescentio comite Marsicano 
et Randisio et caeteris. Ibique ante eius praesentiam venit d. Berardus 
Pharfensis abba cum advocato suo Sarracino et coepit dicere, quod iam multo- 


1084 März. 131 


tiens proclamavit ad te, domne rex, de filiis Berardi et filiis Dodonis, Dudati 
et Sinebaldi et Randisii adulterini, et filiis Iohannis q. d. Pazus, et filiis Io- 
hannis q. v. Franke, et de caeteris hominibus, qui sine legali iudicio abstule- 
runt de iure et potestate s. Mariae Pharphensis ecclesiam videlicet s. Leopardi 
et s. Agathes, et ecclesiam s. Heliae et s. lohannis in Tazano et s. Clementis 
et s. Thomae et s. Gregorii, et ecclesiam s. Iohannis in Ásera, item ecclesiam 
s. Agathes in Plage et aquam de Mancione usque in fluvium, qui dicitur Mel- 
linus, cum aquimolis, molendinis et omnia in integrum generaliter eis perti- 
nentibus, item aliud molendinum in fundo Intedogrino, quod mala fide possi- 
dent filii Burrelli suptus porta Intedocrina, cum tota terra de Brittesco et aliam 
terram de Parrara cum molino uno, et multas alias res, quae per instrumenta 
cartularum iuris praedicti monasterii esse videntur. Unde supradictus Berardus 
abbas cum advocato suo proclamavi; et quia proclamati ad placitum ad iusti- 
tiam faciendem noluerunt venire, ideo peto, ut pro deo et animae vestrae mer- 
cede investiatis me ad vicem ecclesiae s. Mariae Pharfensis de praedictis rebus 
et vestro legali banno confirmetis. Cuius precibus benignissimus rex aures in- 
clinans per fustem, quem in manu tenebat, investivit praedictum Berardum 
abbatem ad vicem iam dictae ecclesiae de omnibus supradictis terris et rebus, 
quae superius leguntur. Insuper misit bannum super iam dicto abbate et su- 
per iam dictis rebus et ecclesiis, ut nulla magna vel parva persona praedictam 
ecclesiam s. Mariae aut praedictum abbatem vel eius successores de iam dictis 
rebus et ecclesiis inquietare, molestare aut divestire sine legali iudicio audeat; 
qui vero contrafecerit, c. libras auri optimi componat, medietatem camerae 
nostrae, aliam vero medietatem ad partem iam dictae ecclesiae s. Mariae et 
eius abbatibus vel rectoribus. Unde hoc scriptum fieri iussimus. Quidem 
et ego Petrus iudex et notarius per iussionem d. Heinrici d. gr. regis et iu- 
dicum ammunitionem scripsi, anno ab incarnatione domini m.Ixxxiiii., mense 
martii, indictione vil. — Actum iuxta civitatem Reatinam. Feliciter. — t Ego 
Heinricus d. gr. rex subscripsi. + Ego Guilielmus iudex sacri palatii inter- 
fui et ss. + Hubertus civis Papiae urbis et miles optimus. 


Nach dem Drucke: Galletti Memorie di tre chiese di Rieti 146 ex Reg. Farfensi 
n. 1089. — Vgl. $2n.8; $9 ££; $28 n. 2; S 496 n. 2. 


87. Minderjährige verkaufen angegebene Grundstücke, nachdem ihnen ein 
Königsbotewegen ihrer dringenden Nothund nach vorgenommener Schätzung 
die Erlaubniss dazu ertheilte. Mailand 1086 April. 

In nomine domini. Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi mil- 
lesimo octuagesimo sexto, mense aprilis, indictione nona. Dum venissent 
Iohannes et Amizo germanis infantuli, filii quondam item Iohannis de loco 
Paderno, qui professi sunt lege vivere Langobardorum, et Petrus barba et 
tutorem eorum ad Aupaldo iudex et misso domni tercii Henrici imperatorig, 
qui ex ac causa ab eo est constituto, dicentes ac reclamantes ipsis infantulis 
germanis et suprascriptum Petrum barba ad ipsum Aupaldo iudex et misso, 
quod abet necessitatem . . . .! aliquid mobilibus rebus ad venundandum, unde 
ipsam necessitatem famis evadere possit; sed aberet suorum porciomem de 
campo pecia tria iuris suorum, que reiacent in suprascripto loco et fundo Pa- 
derno; primo campo iacet ad locus quod dicitur in Albariolo, et est'per men- 
sura iusta perticis legiptimis iugalis una et tabulas octo, et est ei a mane et 
meridie sancti Nazarii, a sera sancte Marie; secondo campo dicitur Trebusti, 
et est perticas una et tabulas sedecim, et est a mane de heredes quondam 

9% 


132 1086 April. 


Arderici, a meridie via, a sera Petri; quod venundare volebat ad ipsam ne- 
cessitatem evadendum. Cum ipse Aupaldo iudex et misso taliter audiset, tunc 
inquesivit, si de mobilibus rebus eidem infantuli invenire potuisent, unde ipsam 
necessitatem evadere potuisent. Sed cum de mobilibus rebus eidem infantuli 
germanis invenire non potuisent, unde ipsam necessitatem evadere potuissent, 
tunc dominum timentes homines, quorum nomina subter leguntur, diligenter 
estimaverunt camporem ipsius porcionis ipsis infantulis, ut valerent argenti 
denarios bonos Mediolanenses solidos tredecim, amplius non. Cum hoc facto, 
tunc petivit ipsis infantulis germanis cum suprascripto barba et tutore suo ad 
ipse misso, ut ipse pro amore dei et anime eidem domni imperatoris ac sue 
mercedem suprascriptos campores ad venundandum et pecuniam inde accipien- 
dum et suamque necessitatem evadendum.' Cum hoc facto, tunc pro amore 
dei et anime eidem domni imperatoris ac sue mercede eisdem infantulis licen- 
tiam dedit et auctoritatem publicam tribuit, predicta suam porcionem de ipsis 
campis ad venundandum et precium inde accipiendum et legiptimam cartulam 
faciendum et suamque necessitatem evadendum propter hea.' ^ Constat nos 
suprascripti Iohannes et Amizo germanis infantulis per licentiam et auctoritatem 
de suprascripto Petrus barba et tutore suo, per datam licentiam de suprascripto 
misso, haccepisemus, sicuti et in presentia testium manifesti sumus, quod accepi- 
mus ad vos Arioaldo et Petrus germanis filii quondam Cuniberti de civitate Me- 
diolani argenti denarios bonos solidos tredecim finitum precium pro suprascriptis 
campis, qualiter superius legitur, sicuti per quas coerencias et mensura legitur. 
Qui autem campis superius dictis cum superioribus et inferioribus seu cum finibus 
et accesionibus suorum in integrum ab ac die vobis, qui supra Árioaldi et Petrus 
germanis, per ac cartulam et pro suprascripto precio vendimus, tradimus et 
mancipamus, et facias exinde a presenti die vos et cui vos dederitis vestris- 
que heredibus iure proprietario nomine, quicquit volueritis, sine omni nostra 
et heredum nostrorum contradicione. Quidem et spondimus atque promittimus 
nos, qui supra Iohannes et Ámizo germanis infantuli, una cum nostris here- 
dibus vobis, qui supra Arioaldo et Petrus germanis, et cui vos dederitis ve- 
strisque heredibus, suprascriptis campis, qualiter superius legitur, in integrum 
ab omni contradicente homine defensare; quod si defendere non potuerimus, 
aut si contra ac cartulam vendicionis per quodvis ingenium agere aut causare 
presumpserimus, tunc in dublum vobis suprascriptis campis restituamus, sicut 
pro tempore meliorati fuerint aut valuerint sub estimacione in eodem loco, 
quia sic inter nos convenit. Actum suprascripta civitate Mediolani. 

Signum manibus suprascriptorum Iohanni et Amizo germanis infantuli, qui 
per licentiam de suprascripto tutore et de suprascripto miso hac cartulam 
vendicionis ut supra fieri rogaverunt. S. m. suprascripto Petri barba et 
tutore eidem infantulis, qui eis ut supra tutorem extitit. Ego Aupaldus 
iudex et missus fui ut supra et subscripsi. S. m. Ambrosii barba eidem 
infantulo, et Petri qui estimatores estitit ut supra. S. m. Iohanni et Petri 
et Ambrosii testium. S. Ego Gezo notarius et iudex sacri palatii scripsi 


post traditam complevi et dedi. 
Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand. — ! Von dem unleserlichen Worte ist 
eno zu erkennen. — Vgl. Nachtr. zu S 230. 


88. Im Gerichte des Königsboten Konrad sichert dieser die von Borno in 
Val Camonica durch den Königsbann im Besitze eines Berges, den sie 
duroh gerichtlichen Kampf erstritten hatten. Bergamo 1091 Juni. 

“ Dum in dei nomine in civitate Pergamo in domo episcopatus maioris ec- 


1091 Juni. 133 


clesiae in iaditio residebat domnus Conradus missus domni Henrici impera- 
toris ad singulorum hominum iustitias faciendas ac deliberandas, residentibus 
cum eo Bonushomo et Paganus seu Obertus iudices domni Henrici imperatoris 
ipsius, seu Albertus et Sirus atque Ardericus iudices, nec non domnus Ar- 
nulfus episcopus Pergamensis ecclesiae, et Gislebertus et Arialdus comites 
Pergamensis civitatis, seu Maginardus vicedomnus Brixiensis ecclesiae, et Ri- 
baldus de Casale Butani, et Lanfrancus et Goizo de Martinengo, et Paganus 
de Bilusco, et Olricus de Sala, et Adecherius de Gusiago, et Albertus et Ra- 
gimundus seu Gislebertus germani de Raizo et reliqui plures. Ibique eorum 
venerunt presentia Petrus presbiter una cum Ariprando avocato suo, et La- 
zarus diaconus et Oddo subdiaconus cum predicto Áriprando similiter avocato 
suorum, atque Dominicus et Martinus et Benedictus et Maurus et Constantius 
et Petrus et item Petrus Albertus et Rusticus et Lazarus et Petrus et item 
Petrus et Stefanus et Iohannes et Albertus et Bruno et Bauzo vicini et con- 
sortes de loco Burno, et ceperunt dicere et postulare mercedem: ,Domne Con- 
rade deprecamur te, ut pro amore dei et anima domni Henrici imperatoris ac 
vestre mercede, ut mittatis bannum super nos et super nostros vicinos vel 
cousortes et super monte de Nigrino, quem per pugnam nostri vicini vicerunt, 
et sicut in carta, que facta fuit de fine, continetur; idest & salto de Barbice 
usque ad oram de Leone, usque ad terminum de Ramo rovereto, et usque Ro- 
mano canale, et usque in Prato sancto et usque in Collo, sicut in his cohe- 
rentiis pertinet de ecclesia sancte Marie Brisie et sancti Alexandri Pergomense 
atque sancte In... . atque sancti Martini de Tironia atque sancti Petri de 
Monte et saucti Ambrosii de Mediolano et sancti Abondii de Verona et sancti 
Iohannis de Pontremolo et sancte Iulie et sancte Eufemie de Brisia et sancti 
Laurenti de eccl. seu . ... habentibus, seu Gislebertus et Arialdus comites 
Pergamenses infra predictos confines proprietatem habere dignoscuntur, seu 
etiam Loterius et Gisilbertus et Auto de Esine et Albertus clericus de civitate 
seu aliorum [proprietatem] ibi habentibus, ut mittatis bannum super nos et 
Super nostros vicinos seu super dictum montem de Nigrino et super dictas 
ecclesias et supra predictos comites vel ceteros homines ibi habentes [pro- 
prietatem]. Et dum ipse domnus Conradus taliter reclamare audivisset, mise- 
ricordia motus pro amore dei et anima et honore prefati domni imperatoris 
Henrici misit bannum super predictos homines de Burno et super predictas 
ecclesias et comites et predictos homines * ibi habentes, ut nullus quilibet homo 
eos de predicto monte de Nigrino insultare vel molestare audeat; qui contra- 
fecerit, agnoscat se compositurum centum libras auri, medietatem camere do- 
mini regis et medietatern predictis hominibus suisque heredibus. Et qualiter 
causa acta est, hec presens notitia declarat. Quidem ego Lanfrancus no- 
tarius ex iussione predicti domni Cunradi comitis et iudicum admonitione 
scripsi, anno dominice incarnationis millesimo nonagesimo primo, mensis iunii, 
inditione quartadecima. Cundradus comes missus domni Henrici impe- 
ratoris hoc signum crucis sua manu fecit. + Ego Ambrosius qui et Paga- 
nus iudex et missus domni Henrici imperatoris interfuietsubscripsi. — t Ego 
Obertus iudex domni Henrici imperatoris interfui et subscripsi. — t Ego Al- 
bertus iudex interfui et subscripsi. + Ego Sirus iudex interfui et sub» 
scripsi. — t Ego Bonus homo iudex et missus domni Henrici imperatoris tn- 
terfui et subscripsi. 

Nach dem Drucke: Lupus Codex diplomaticus Bergomatis 2, 774 aus Abschrift des 
Orig. im Gemeindearchive zu Borno. — Vgl. $ 11 n. 5. 


184 . (1091 Juni.) 


89. (Die von Borno in Val Camonica) klagen (bei einem Königsboten) 
: gegen die von Scalve wegen angegebener Gewaltthaten. (Nach 1091 Juni.) 
Deo ac vobis conquerimus de illa malitia, quam adversarii nostri Scal- 
vini iniuste fecerunt. Quia postquam in Pergamensi placito litis possessionem 
nobis datam et afirmatam suscepimus, primum terminum ab episcopo per lau- 
dem iudicum appositum violenter diruerunt et insuper montem nostrum inva- 
serunt ac per medium montem multos terminos fecerunt. Alium nobis fecerunt 
asaltum et ibi novem boves cum quadriga ferrea et funibus nobis abstulerunt, 
et duos homines interfecerunt; et tribus ex nostris ad sepelliendum germanum 
suum fidem dederunt; quo sepulto captos in vinculis tenuerunt et illos fere in 
vinculis mortuos iurare cohegerunt, quod numquam alterius exinde ultionem 
facerent. Et insuper alium nobis fecerunt asaltum in eodem loco, in quo duos 
homines interfecerunt et quamplures ibidem vulneraverunt; et insuper furtim 
triginta et duas domos combusserunt, et quatuordecim torcularia et plures 
vineas combuserunt ac inciderunt. Et insuper alios duos fecerunt asaltus, in 
quibus viginti duas domus similiter combuserunt, ac duos alios viros oceide- 
runt, et multos alios vulneratos dimiserunt. Preterea alias duos domos furtim 
et nocte incenderunt pro nostra possessione retinenda semper a nobis possessa 
et & quodam d. Henrici imperatoris legato per laudem iudicum et principum, 
sicut in notitia continetur, iudicata et nobis confirmata. Pro ha^ controversia 
centum quinquaginta librarum denariorum Mediolanensiui veteris monete in- 
ter iudices et advocatos dispendia in Pergamo perpessi sumus damnum. Unde 
vestram immensam dignitatem, domine, rogamus, ut pro dei amore et impe- 
ratoris honore de his omnibus suprascriptis de illis nobis iustitiam faciatis. 
Insuper deo ac vobis obnixe conquerimus de tam intollerabili dampno . . . 
sine culpa etin tregua passi sumus. Insuper de morte Iohannis iuvenzelli aco- 
liti, quia dedecus est omnium nostrum . . . pro dei amore et imperatoris ho- 


nore nobis de suprascriptis iustitiam facere, ut vos decet. 

Nach dem Drucke: Lupus Codex diplomaticus Bergomatis 2, 775 aus Abschrift des 
Original im Gemeindearchive zu Borno; mit der wohl vom Herausgeber zugefügten Ueber- 
schrift: Libellus. — Vgl. oben n. 88 und Nachtr. zu $ 577 n. 15. 


90. Im Gerichte eines Boten des Herzog und Markgrafen Werner wird 
auf Urtheil des ilum beisitzenden delegirten Judex dem Kläger wegen Un- 
gehorsams der Beklagten die Investitur unter Vorbehalt der Klage ertheilt. 
In der Grafsch. Sinigaglia 1094 März. 

In nomine domini. Anno ab incarnatione sunt millesimo nonagesimo iii.", 
mensis martii, indictione secunda, comitato Senagallie. Dum in dei nomine 
in territorio Senogallie in villa, quae dicitur Valle, residerent domno Bernulfus 
comes, missus domno Warnerio dux et marchio, cum his etiam comitibus adque 
residentibus causidicis, quorum nomina hec sunt: in primis Grimoaldo iudex, 
necnon Rustico legis doctus, Stephanus legis doctus Anconitano cive, Aldone 
vice comes ....., Arnulfo et Albertus germani fratres et filii de q. Marti- 
nus de Acto...., Ugo de Bucco, Ghislerius de Bonofilio, Bernardo de Of- 
fredo, abbas s. Gaudentii, Rezo de Goto, et alii plures, in eorum omnium 
presentia venit Ácto de Goto evocatus de sancta Cruce et dixit: ,Domine co- 
mes, facite legem et iustitia ad sancta Crux de Iohanne muto de omnia ipsa 
res, que illum detinet de iure sancta Crux et contendit sine lex, et de Guelfo 
filius q. Bucco de Mainardo, qui illum contendit ad saneta Crux sine lex, 
quantocumque laxavi Martinus presbyter de Massaro pro anima sua ad supra- 
dicta egglesia in fundo sancto Vitale terris, vineis et aliis bonis.* Tunc prae- 


1094 Mis. 135 


fatus comes fecit eum proclamare ambi aversari, ut veniat ad beneplacitum 
" jam dicti aversari; per suam contumaciam [vero] ad placitum noluit venire. 
Tunc praenominato evocatus post tres dies proclamatum est et dixxit: ,Do- 
mine comes, facite lege et iustitia ad sancta Crux de ipsi aversari, qui illi 
contendit sine lex de tota res, sicut superius legitur.* Tunc praenominato co- 
mes dixxit [iudici]: ,Quod est inde lex?* Iam dicto iudex dixxit: Lex est, ut 
investiatis ad ipso proclamatore, unde illum proclamatum est, [ad onorem] 
sancta Crux a salva querela. Tunc nominato comes fecit, sicut dixxit, et misit 
bannum super caput proclamatore ad onorem sancta Crux, [ut si ullo] tempore 
agere, causare et corrumpere voluisset [quecunque] persona, vel divestire sine 
legale iudicio, [componat] . . auri optimi libras, una medietate ad ipso iudice, 
et alia medietate ad sancta Crux. Et misit cum investitore Acto de Goto, ut 
corporaliter eum investiret. Ego dono Bernulfus comes, sicut superius le- 
gitur, fieri rogavi. — Grimaldus delegatus a principe iudex subscriptione fir- 
mavi. Ego Rusticus legis doctus interfui. Stephanus legis doctus his 
interfui testis. Ego Leto tabellius ipsius civis Senogalliensis complevi et 
absolvi. 


Nach dem Drucke: Mittarelli Annales Camaldulenses 9, 16 aus dem Archive des 
Klosters Fonte Avellana. — Vgl. $ 24; 216 n. 3; 317 n. 6; 560 n. 6. 


91. Im Gerichte zweier Richter der Gräfin Mathilde wird von diesen gegen 
die Ansicht der Causidici auf Kampf orkannt und, da dieser unentschieden 
bleibt, kein Urtheil gegeben. Garfagnolo 1098 Juli 5. 

Ut in posterum firmius memoriae commendetur, necessarium duximus, 
his litteris breviter innotescere de lite, quae fuit inter abbatem monasterii 
sancti Prosperi de Regio et homines, qui dicuntur de Vallibus. Conquestus 
est abbas cum suo advocato ante Ubaldum iudicem de Carpeneta, quod ipsi 
homines de Valle iniuste tenebant quasdam res territorias in curte de Nasseto, 
quae erant iuris ecclesiae sancti Prosperi. Qua quaestione ab Ubaldo iudioe 
diligentissime examinata et per tres homines curtis Nassetae iureiurando de- 
cisa, reddidit possessionem ecclesiae, ut in notitia legitur. Quo facto homines 
de Vallibus ivernnt ad Matildam coınitissam et dixerunt, se iniuste disvestitos 
esse. Quapropter ipsa comitissa misit Bonum iudicem de Nonantola, et prae- 
cepit Ubaldo iudici, ut iterum inquirerent et praeciperent utrique parti, ut inde 
essent parati ad pugnam. Partibus congregatis ad hoc coram praedictis 
iudicibus, ipse abbas statim ostendit praecepta regum, scilicet Karoli et Otto- 
nis, in quibus aperte dinoscitur, res proprias esse ecclesiae, ut in scriptis ec- 
clesiae continetur. Et insuper causidici abbatis ostenderunt legem serenissimi 
imperatoris lustiniani, in qua continetur, eos, qui ab herrario vel ab augustali 
domo aliquid accipiunt, statim securos esse, sive experiantur, sive convenian- 
tur, ut aperte claret in Iustiniano Codice et Institutionibus. Et alias multas 
optimas ostenderunt allegationes. Quas praedicti iudices omnino respuerunt; 
et dixerunt, nullo modo aliud facturos, nisi quod facerent pugnam. Et invita 
parte ecclesiae fecerunt appellationem et responsionem de pugna. Et fecerunt 
invadiare sub pena decem librarum Lucensium. Et statuto die, campio- 
nibus paratis ad pugnam, pars ecclesiae tantam habuit humilitatem, ut totas 
illas res, quae in lite erant ex parte ecclesiae, concedebat adversariis secun- 
dum laudamentum missorum comitissae; quod adversaria pars penitus renuit. 
Campionibus ad pugnam coniunctis, campio ipsorum hominum de Vallibus 
iactavit pro maleficio, antequam inciperent pugnam, wantonem femineum variis 


136 1098 Juli 5. 


coloribus distinctum super caput campionis ecclesiae; quod omnino leges ve- 
tant atque mulctant. lllis autem pugnantibus nemo illorum cecidit. Sed dum 
se invicem manibus arriperent et dilaniarent, multitudo hominum partis eorum 
de Vallibus compresserunt campionem ecclesiae et apprehenderunt eum. Sed 
ipse evasit de manibus eorum; et reversus in campum viriliter requisivit pug- 
nam. Iterum aggressi violenter ceperunt eum et crudelissime ceciderunt eum. 
Sed pars ecclesiae, quamvis minima, volens adiuvare eum, mercedem tamen 
petendo, fere omnes percussi et vulnerati vix evaserunt. His omnibus ita, 
ut supra legitur, ordine peractis, contentio orta est, ita quod pars hominum 
de Vallibus dicebat, se per pugnam vicisse, et pars ecclesiae asserebat, se mi- 
nime esse victam; et campio partis ecclesiae dicebat, se nullo modo superatum 
esse, et viriliter et prudentissime volebat pugnare. 'Et ipse Ubaldus iudex, in 
culus provisione pugna erat constituta, dicebat, litem in dubio remanere, ne- 
que per hanc pugnam decisam esse; qua de causa nullam inde iudices dede- 
runt sententiam. Haec causa accidit praesentibus iudicibus Ubaldo et 
Bono, atque Alberto causidicis', etiam Ubaldino, Heriberto advocato prae- 
dictae ecclesiae, Giberto Carbone, atque Frogerio et ceteris, Hadegerio et 
Ugone filiis condam Manfredi de Gruppo, Gottefredo de Rosano et Sigefredus 
Sigezone atque Ildeberto de Regio, Sigezone atque Giberto filiis Bibentisaquam, 
Rozone de Pellavo, Ingebaldo, Mazzolino et filio eius, Rodulfo de Pulliano et 
frater eius, et Burnengo de Bundolo et Manfredo de Villula et aliis quamplu- 


ribus. Anno ab incarnatione domini nostri lesu Christi millesimo nona- 
gesimo octavo, iii. nonas! iulii, indictione septima, in villa, quae dicitur Gar- 
fagnolo. 


Nach dem Drucke: Muratori Antiquitates Italicae 3, 647 aus dem Archive des Klo- 
sters S. Peter zu Reggio, verglichen mit dem Drucke: Affarosi Notizie istoriche di Reggio 
1,7 aus derselben Quelle. — A. in non. — Vgl. S 485 n. 5. 


92.” Im Gerichte des Primicerius und Secundicerius wird nachgewiesen, 
dass dem Kläger aus einem mit einem Kloster abgeschlossenen Pachtver- 
trage angegebenen Inhaltes kein Anspruch auf Güter erwachse, welche 
später dem Kloster geschenkt wurden, auch wenn sie ursprünglich Eigen- 
thum desselben gewesen seien. (Rom) 1107. 


In nomine domini salvatoris nostri lesu Christi. Anno dominice incar- 
nationis m.c.vii., pontificatus vero dompni Paschalis ii. pape, anno eius viii., 
indictione xv. Quamvis multa, que inter homines actitantür, scriptis com- 
mendantur, tamen aliquando aliarum scripturarum memoria opus est ad exem- 
plum contradictoriorum libellorum, ut si in primis litteris aliquid prave intel- 
ligitur, in contradictoriis quasi per expositionem pravitatis aboleatur. Nosse 
igitur oportet, quia Cinthius rector et dispensator monasterii ss. Cosme et 
Damiani locavit Obicioni filio dompni Petri Leonis totum, quod nostrum mo- 
nasterium habet vel ei debetur quocumque modo, sive locatione expleta seu 
nondum expleta, sive pignore seu quocumque alio iure, in insula, que vocatur 
Agella, et quod habet iu Ponte Veneno vel in castello, quod ibi fuit, vel in 
burgo, et quod habet in burgo s. lohannis in Nono vel ei debetur, exceptis 
ecclesiis de intus et de foris cum patrimoniis earum, que nunc detinent vel in 
posterum noviter acquirere potuerint, vel nostrum monasterium per oblationes 
vel decimationes fidelium seu quocumque alio modo. Contractus talis fuit. 

Sed non multo post est orta questio ex eo. Nam cum quedam religiosa femina 
Bella nomine esset defuncta diem suum, omnia, que habuit in suprascripta 


1107. 137 


insula intus et de foris, in monasterium reliquid. Set ea, que relicta sunt, 
existimabantur esse iuris monasterii; tamen de quibusdam erat certum. Res 
autem estimate per ccntum annos et eo amplius possesse erant absque omni 
pensione vel redditu; res certe per quinquaginta et eo amplius. Dominus Pe- 
trus Leonis pro filio suo Obicione cepit petere totum relictum per argumentum 
suprascriptorum verborum: ,totum quod monasterium habet vel ei debetur 
quocumque modo seu iure;* dicens, hoc debitum fuit monasterii propter ius 
antiquum, quod in eum habuit. Domnus Cinthius opponebat huic rationi as- 
serens, esse dubium, si fuit iuris monasterii, an non; et etiam si certum esset, 
tamen nunc nichil monasterio debebatur propter prescriptionem quadraginta 
annorum, quae omnia iura, omnia debita destruit, actionibus etiam finem im- 
ponit; et certum est, non esse debitum, quod actione peti non potest, cum 
actio sit ius persequendi in iudicio, quod sibi debetur; undecumque igitur actio 
eXerceri non potest, nec debetur aliqua ratione. Ad hec dominus Petrus: 
: Licet," inquid, ,triginta vel quadraginta annorum possessio removet omnes 
actiones, tamen non perimit; et cum non perimit, restat ius antiquum; et si 
ius antiquum restat, igitur debetur. Ad quod dominus Cinthius: ,Possessio- 
nes perimere actiones, satis possumus dicere, cum imperatores Honorius et 
Theodosius augusti, peritissimi nostri iuris, asserunt ita; quae ergo ante non 
mote sunt actiones, triginta annorum tegi silentio, ex quo competere iure ce- 
perunt, vivendi ulterius non habent facultatem; si igitur actiones, que secun- 
dum sui naturam vivunt, vitam amittunt triginta annorum silentio, eodem 
peremptas esse non dubium est; constat ergo perimi actiones prescriptione. 
Set ut nimia subtilitati, immo etiam improbitati satisfaciamus, si assentiamus 
etiam, non esse peremptas actiones prescriptione, inanes esse nemo ambigit, 
cum nota sit regula iuris: nulla videtur esse actio, que per exceptionem inanis 
efficitur. Patet ergo ac ratione, res possesse pro peccatorum redemptione re- 
licte non contineri in superiori intellectu eius dicti: ,quod ei debetur quocum- 
que modo seu iure.‘ Est et alia ratio, quia in chartula locationis subsequitur 
ita: ‚exceptis ecclesiis de intus et de foris cum patrimoniis earum, que nunc 
detinent vel in posterum noviter acquirere potuerint, vel nostrum monasterium 
per oblationes vel decimationes fidelium seu quocumque alio modo;* in ac 
namque subsequentia bene apparet, noviter acquisita in ecclesiis vel in mona- 
sterio non esse locata.‘ Set et huic rationi opponebat domnus Petrus dicens: 
‚Noviter non acquiritur, quod iure antiquo prius monasterii fuit, et nunc in 
eius revertatur dominio; potius enim potest vocari restitutio, quam noviter 
acquistum.* Domnus Cinthius econtra: ,Restitutio recte dicitur, quotiens per 
tenorem contractus res ad monasterium redit, que a monasterio ad aliquem 
translata est; nam cum aliquis vel tempus suum, quod debet possidere, vel 
res per longum tempus possessas, unde prescriptionem habet iure suo, in mo- 
nasterium relinquid, illud non restitutio, set noviter acquisitum vocatur teste 
Iustiniano, qui in quadam sua constitutione sic dominum rei, qui de posses- 
sione ceciderat et postea eam recuperaverat, novum possessorem vocat; et 
mirandum valde est, quomodo aliquis tam supinus invenitur, qui non intelligat 
noviter acquisitum, et quod prius quis habuit et vel ipse dedit vel amisit et 
denuo acquisivit, cum etiam ad discretionem veteris acquisitionis secunda vo- 
catur nova; si igitur vocatur novum ad discretionem veteris, negari igitur non 
potest noviter acquisitum, quod denuo post acquisitum primum acquisitum est. 
Constat itaque hec relicta non contineri in locatione; et si continentur pravo 
intellectu, per exceptionem eximuntur.‘ Haec ergo Cinthius rector et dis- 


138 | 1107. 


pensator monasterii ss. Cosme et Damiani scribere studui, ne quis in posterum 
iustitie invidus hoc, quod ego feci, malivolo proposito depravare conetur. 

Diffinitum est per Albericus causidicus et Petrus causidicus, presidentibus iu- 
dicibus Ferrucii scilicet primicerii et Leonis secundicerii. Leo de Rainerio 
testis. Iohannes Rainerii filius testis. Romanuccius Romani de Storio testis. 
Abucius qui dicitur de Abbo testis. Petrus qui Cecus dicitur naturalis filius 
testis. Peregrinus Bonicti filius testis. Ilperinus Cencii de Cenzio Baronzo testis. 


Nach dem Drucke: Galletti Del primicero della santa sede apostolica 205 aus dem 
Archive von S. Cosma e Damiano in Mica Aures. — Der Herausgeber bemerkt, dass der 
Name des Notars fehle, weil die Urk. beschnitten sei. Aber es scheint sich hier überhaupt 
um kein Notariatsinstrument zu handeln, sondern &hnlich wie bei der S 485 n. 5 bespro- 
ehenen, oben nr. 91, um einen von der einen Partei oder in deren Auftrage gefertigten Be- 
richt, der vielleicht zur Ergänzung einer eigentlichen Gerichtsurkunde bestimmt war, aus 
welcher dann Namen der Gerichtspersonen und Zeugen entnommen sein werden. — Vgl. 
$ 474n.2; doch ist mir jetzt, trotz des durchweg auf das Urtheilen bezüglichen Ausdruckes 
Diffinitum zweifelhaft, ob sich derselbe nieht auf die berichteten Entscheidungsgründe be- 
zieht, und wir in den Causidici die Vertreter der Parteien zu sehen haben. — Vgl. zu $ 487 
Naohtr.; die Urkunde, aus welcher ich vor längerer Zeit nur das auf das Urtheil Bezügliche 
notirt hatte, gibt ein sehr beachtenswerthes Zeugniss für den damaligen Stand der Rechts- 
kunde zu Rom; der Einfluss einer neuern wissenschaftlichen Richtung tritt hier zweifellos 
viel bestimmter hervor, als in der von mir Sitzungsber. 67, 624 besprochenen &lteren Urk., 
oben nr. 67, andererseits aber bedeutend früher, als in den sonstigen,. mir bekannt gewor- 
denen Zeugnissen. 


98. Der Primicerius von Arezzo exkommuniziri den Anastasius An- 


drassi, weil er seiner peremtorischen Ladung nicht gehorchte. Arezzo 
1108 April 1. 


Anno domini m.c.viii, Paschale papa residente, domino Henrico impe- 
ratore regnante, kalendas aprilis, indictione prima; in praesentia et testimonio 
Dini Archomanni, Nigri Bruni et aliorum. Authoritate domini Regii Vis- 
domini episcopi Aretini, dominus primicerius Árretinus excomunicavit ac ana- 
thematizavit usque ad dignam satisfactionem Anastasium Andrassi, quia pe- 
remptorie citatus per nuncium dicti primicerii, ut veniret responsurus Guidoni 
Flederici pro quaerimonia, quam ipse fecerat de eo; quod non fecerat et fuit 
contumax. Facta fuit dicta excommunicatio in camera domini primicerii apud 
episcopum. Ego Martinus Griffi notarius suprascriptis interfui et de man- 
dato dicti primicerii scripsi et in publicam formam redegi. 

Nach dem Drucke: Burali Vite de vescovi Aretini S. 46 aus dem Kapitelsarchive. — 
Vgl. Nachtr. zu $ 47, 


94." Pübstliche Delegirte entscheiden einen Streit zwischen dem Bischofe 
von Volterra und dem Abte von S. Salvator in Isola. Scarna 1108 
Mai 5. 

In dei nomine. Breve recordationi de querimonia, quam fecit Rogerius 
episcopus Vulterrensis super Henrigum abbate monesterii sancti Salvatoris 
delsula apud dominum papa Pascalem in concilio Laterenensi. Denique abbas 
ille sedem Romanam adierat ad recipiendum sacerdotale officium et consecra- 
tionem a summo pontifice ex eiusdem preceptionem et consuetudine sue e0- 
clesie. Sed prefatus episcopus, cum inter esed, cepit dicere, ordinationem ac 
consecrationem supra dicti abbatis et ecclesie sue esse sui iuris episcopatus. 
Quam autem querimoniam audiens papa constituit iudices ad hanc causam 
examinandam et difiniendam Brunonem Signinum episcopum, Robertum pres- 
biterum tituli sanoti Eusebii cardinalem et Ugonem diaconum tituli sanctorum 


1108 Mai 5. 139 


Cosme et Damiani similiter cardinalem. Qui et ipsi utramque partem audientes 
cum cognovisent, prefatum pontificem deficientibus legitimis probationibus 
nullam habere rationem, talem dederunt sententiam, quod si abbas faceret 
iurare monasterium sic permansise quietum per xXx. annos continuos aine le- 
gali interruptione, quod neque ipse presul, neque precessores eius habuisent 
ordinationem et consecrationem abbatis et abbatie, episcopus convictus lega- 
liter & lite omnino recederet. Sed ipse audita iudicum sententia ad sacramen- 
tum audiendum nolens se representare discessit. Cum vero ad notitiam 
domini pape devenisset, litem totam sacramenti receptione difinitam non fuisse, 
precepit domno Ugoni iamdicto cardinali, ut suprascriptum adiret monaste- 
rium, legationem episcopo mitteret, eodemque presente iusiurandum datum a 
predictis iudicibus audire faceret; quod si ille venire recusaret, eo etíam ab- 
sente iusiurandum reciperet. Cui preceptionem cardinalis obtemperans, misit 
legatum episcopo, ut veniret ad sacramentum audiendum vel in burgo Marturi 
2 s. Vel in plebe de Castello vel in monasterio de Coneo. Sed ipse recu- 
sans nec venit, nec etiam ad audiendum iusiurandum aliquem misit legatum. 
Tunc vero cardinalis consilio accepto a multis sapientibus, bonis ac nobilibus 
viris, clericis et laicis, recepit predictum sacramentum iuxta ecclesiam sancti 
Andree sitam in loco, qui dicitar Searna, per Guidonem advocatum supra 
dicti cenobii. Insuper etiam constituit, disposuit et corroboravit ex precepto 
summi pontificii, ut ab illa hora et deinceps Heinrigus presens abbas et suc- 
cesores eius universaque fratrum suorum congregatio habeant perpetuo licen- 
tia, recipiendi ordinationem et consecrationem ecclesie a quocumque voluerint, 
catholico tamen episcopo. Presentibus his, quorum nomina supter legun- 
tur: Hildebrandus Senensis et alter Hildibrandus Florentinus, ambo causidici, 
Gotulus, Heinrigus germani filii Gemme, Hildibrandus et Bonifatius germani 
fili Gerardi, et Ugicione filius Berardonis, Stalbertinus Rainerii, Ranucius 
frater, Rollandinus Berardini, Ugo Benzoni, Berizinus, Bagarotus Rusticellus, 
Gualfridus et Glandolfus germani filii Glandolfi, Idius, lohanes, Saracenus et 
Richardus germani filii Hildibrandi, Gualfredus Uberti, Carocius Guidonis, et 
ali quam plurimi. Hoc autem factum est anno ab incarnatione domini 
nostri Ihesu Christi ınillesimo centesimo octavo, iij. noniis madii, indictione 
prima. + Ego Hugo cardinalis diaconus tituli sanctorum Cosme et Da- 
miani ex precepto domini Paschalis pape saeramentum secundum datum iu- 
dicium recepi, confirmansque finem perfectum imposui. Ego Ildebrandinus 
de Monte Acuto in omnibus supradictis interfui et ideo subscripsi. Ego 
Hildeprandus Senensis causidicus huic negotio interfui et subscripsi. Ego 
Hildebrandus notarius ibi fuit et hoc breve scripsi. 
Nach dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Eugenio. — Vgl. zu S 579 ff. 


95. Von dem Richter (von Salerno) wird erklärt, dass Grundstücke, 
welche laut eingerückter Urkunde zur Sicherstellung einer Forderung ver- 
pfändet waren und eventuell um ihren Werth verkauft sein sollten, nach 
Schätzung Sachkundiger nicht mehr werth seien, als die Forderung be- 
trage. (Salerno) 1115 April. 


+ In nomine domini dei eterni et salvatoris nostri Iesu Christi. Anno ab 
incarnatione eius millesimo centesimo quintodecimo, temporibus domini nostri 
Guilielmi gloriosi principis et ducis, mense aprilis, octaba indictione. Ante 
me Petrum iudicem Petrus, qui dicitur Bosus, pro parte monasterii sancte et 
individue Trinitatis, quod situm est foris ac civitate in loco Metiliano, eui do- 


140 1115 April. 


minus Petrus reverentissimus gratia dei abbas preest, ostendit una cartula, 
que continebat: 

In nomine domini dei eterni et salvatoris nostri Iesu Christi. Anno ab 
incarnatione eius millesimo centesimo tertio decimo, temporibus domini nostri 
Guilielmi gloriosi principis et ducis, mense iunio, sexta indictione. Ante 
me Petrum iudicem Ursus, qui dicitur Cicari, filius quondam Iohannis con- 
iunctus est cum Constabili monacho monasterii sancte et individue Trinitatis, 
quod constructum est foris hanc civitatem in loco Metiliano, cui dominus Petrus 
gratia dei venerabilis abbas preest; ipse tamen Constabilis pro parte eiusdem 
monasterii. Et ipse Ursus confessus est, se devere partibus ipsius monasterii 
dacentos solidos tarenorum presentis monete istius civitatis; quapropter per 
convenientiam ipse Ursus guadiam ipsi Constabili pro parte ipsius monasterii 
dedit, et fideiussorem ei pro illius parte posuit Átenolfum filium quondam Io- 
hannis, qui dictus est de Constantina. Et per ipsam guadiam ipse Ursus obli- 
gavit se et suos heredes, retdere partibus ipsius monasterii in completo uno 
anno ex hoc tempore numerando alios ducentos solidos, quorum quisque ha- 
beat tarenos bonos quattuor suprascripte monete. Et ob hoc ipse Ursus per 
convenientiam per hoc scriptum specialiter obligavit ipsi Constabili pro parte 
ipsius monasterii totum et integrum, quantumcumque ei pertinet in loco Ce- 
taria, per duas cartulas seu quolivet alio modo; quarum una scripta per Pe- 
tram notarium et advocatum, anno predicte incarnationis millesimo centesimo 
secundo, temporibus domini Rogerii gloriosi ducis, mense martio, decima in- 
dictione, in qua Ademarius iudex subscriptus est; altera scripta in civitate 
Amalfi per Iohannem scribam filium domini Iohannis Consualis, anno predicte 
incarnationis millesimo centesimo tertio, temporibus suprascripti domini Ro- 
gerii et domini Viscardi filii eius gloriosi eximii piissimi ducis, anno tertio post 
recuperationem ducatus eorum Amalfi, die decimo mensis ianuarii, indictione 
undecima, Amalfi; et in ea Iohannes filius domini Musci de Iohanne de Pardo, 
et Pantaleo filius domini Muski de domino Constantino, et Iohannes filius do- 
mini Sergii comitis Mauronis subscripti sunt; cum omnibus, que intra ipsam 
obligationem sunt, cunctisque suis pertinentiis, et cum vice de.viis suis, et cum 
ipsis duabus cartulis; ea ratione, ut donec ipsum devitum, ut dictum est, so- 
lutum non fuerit, non sit ipsi Urso et illius heredibus licentia hoc, quod, ut 
dictum est, obligavit, vel ex eo cuicumque alteri vendere aut dare, vel quo- 
livet modo alienare seu obligare. Quod si in completo ipso costituto ipse Ursus 
et eius heredes ipsos solidos partibus ipsius monasterii, ut dictum est, retdi- 
derint, tunc partes ipsius monasterii remittant ipsi Urso et illius heredibus 
hoc scriptum incisum, etiam dictas cartulas iusta ratione salvas ad faciendum 
de eis et de eo, quod, ut dictum est, obligavit, semper quod voluerint. Át si 
in completo constituto ipse Ursus et eius heredes ipsos solidos partibus ipsius 
monasterii, ut dictum est, non reddiderint, iam ab inde in antea partes ipsius 
monasterii securiter et pleno iure habeant per hoc scriptum, tamquam per 
firmam venditionis cartam, totum et integrum illud, quod ipse Ursus, ut dic- 
tum est, obligavit, et ambas ipsas cartulas ad faciendum exinde, quod vo- 
luerint, et partes ipsius monasterii addant ipsi Urso et illius heredibus super 
iam dictis solidis, quantum illud, quod ipse Ursus, ut dictum est, obligavit, 
super iam dictis solidis per doctos homines iuste valere estimatum fuerit. Et 
jam semper ipse Ursus et eius heredes integrum illud partibus ipsius mona- 
sterii defendant ab omnibus hominibus; ita tamen, ut, quando partes ipsius 
monasterii ipsum Ursum et eius heredes de eo defensorem habere quesierint, 


1115 April. 141 


per omnes vices partes ipsius monasterii dent eis suprascriptas cartulas iusta 
ratione salvas habendas diebus sexaginta; et per omnes vices ipse Ursus et 
eius heredes integrum illud partibus ipsius monasterii, ut dictum est, defen- 
dant; et post completos ipsos dies per omnes vices per Ursus et eius heredes 
eartulas ipsas, quales eis, ut dictum est, date fuerint, partibus ipsius mona- 
sterii retdant; et quando partes ipsius monasterii voluerint, potestatem ha- 
beant integrum illud per se defendere, qualiter voluerint, cum omnibus moni- 
minibus et rationibus, quas de eo ostenderint. Et si, sicut superius scriptum 
est, ipse Ursus et eius heredes non adimpleverint, et suprascripta vel ex eis 
quicquam removere aut contradicere presumpserint, per ipsam guadiam ipse 
Ursus obligavit se et suos heredes componere partibus i ipsius monasterii quin- 
quaginta auri solidos Constantinos, et, sicut superius scriptum est, adimplere. 
Quod autem superius inter virgulos scriptum est, legitur ,seu quolivet alio 
modo‘. Et taliter tibi Iohanni notario et advocato scribere precepi. Ego 
qui supra Petrus iudex. 

Cum autem ipsa cartula ostensa ac lecta fuit, ipse Petrus me a parte 
suprascripti domini abbatis deprecatus est, ut una cum eo et cum aliis doctis 
hominibus ad suprascriptam obligationem pergerem; cuius ego precibus annui, 
et una cum doctis hominibus rerum stavilium appretiatoribus ad ipsam obli- 
gationem perrexi, et tota ipsa obligatio non plus extimata fuit valere, quain 
ipsis ducentos solidos, quos ipsa cartula continet. Et taliter tibi Petro notario 
scribere precepi. + Ego qui suprà Petrus iudex. 

Nach dem Drucke: De Blasio Series principum Langobardorum S. 46 aus dem Orig. 
im Archive von La Cava. — Vgl. Nachtr. zu $ 15. 


96. Im Gerichte Kaiser Heinrichs wird wegen Ungehorsams des Beklao- 
ten und auf Urtheil der Richter dem Kläger vom Kaiser Investitur und 
Bann ertheilt. Im Vicentinischen 1118 Aug. 28. 


Dum in dei nomine feria vii, que est quinto kal. septembris, in episco- 
patu Vicentino in loco Monticlo, scilicet in domo Tethelgardi, Henricus dei 
gratia Romanorum imperator augustus in iudicio resideret ad iustitias facien- 
das ac deliberandas, adsistentibus coram eo fidelibus suis Hermanno Pisce, 
Conrado Sporlino, Azzone Ferrariensi, Alberto Vicentino iudicibus, Teotaldo, 
Uberto de Monte Chaldo, Leva asinos, pluribusque aliis nobilibus viris pre- 
sentibus, ibilin illorum venientes presentiam Petrus dei gratia monasterii 
s. Felicis abbas una cum Parulfo advocato suo querimoniam domino * domino- 
que imperatori fecit, ut iusticiam faceret de Rodulfo de Aimo, qui iniuste tres 
mansos in Lisera prefate ecclesie s. Felicis tenebat, ideoque quod Rodulfus 
citatus venire ad iusticiam faciendam sprevit, nec aliquem, qui pro eo respon- 
deret, mittere voluit. Tunc iudicibus abs imperatore interrogatis, ut exinde 
sententiam proferrent, iudices autem predictos mansos inonasterio s. Felicis 
restituendos esse pronunciaverunt. Dominus vero imperator per iudicum con- 
silium et per lignum, quod in manu tenebat, predictorum mansorum investi- 
turam prefato abbati suoque advocato Parulfo dedit, et insuper suum bannum 
super predictum abbatem suumque advocatum et nominatim super nominatam 
terram misit, ut nulla magna parvaque persona eos vel monasterium sine le- 
gali iudicio de predictis mansis disvestire vel inquietare audeat; qui vero hoc 
fecerit?, centum libras auri se compositurum agnoscat, dimidium imperatoris 
camere, et dimidium prefato abbati suisque successoribus. Actum est hoc 
anno domini nostri lesu Christi millesimo c.xviii, indictione xi. + Hoc 


142 1118 Aug. 28. 


Signo erucis imperator hanc notitiam confirmavit. Ego Azo iudex sacri 
palatii ss. Ego Obertus d. Henrici imperatoris [et iudex] per eiusdem im- 
peratoris preceptum hanc [notitiam] scripsi. 

Nach dem Drucke: Castellini Storia della città di Vicenza 5, 148 aus dem Archive 
von S. Felix. — 1 Dr. sibi. — ? Dr. fregerit. — Vgl. Nachtr. zu S 497. 570. 


97. Durch Schiedsrichter werden dem Domkapitel zu Verona angegebene 
Rechte zu Cereda gegen die Ansprüche des Grafen Albert zugesprochen. 
Cereda 1120 Jan. 28. 

Die veneris, qui est quinto calendas februarii, in vico Cerete, in atrio 
ecclesie sancte Mariae, presentia bonorum hominum, corum nomina hic subter 
leguntur; hii sunt: Rubertus, Marchio, Adam et Albertus iudices, Girardus 
capitaneus de Nogarole, et Ambrosius de Clavega, et Amizo advocatus cano- 
nice sancte Veronensis ecclesie, et item Amizo Tusco, et Girardus frater Na- 
rimberti, et Aldegerus eius filius, et Zavarisius vicecomitis filius, et Aicardus 

ett n Ibique in eorum presentia lis orta erat inter dominum Tebal- 
dum archipresbyterum et canonicos sancte Veronensis ecclesie, et Albertum 
comitem, dicendo ipse comes, quod ministrales, quos canonici habent in pre- 
dicto loco Cereta ex parte curte alte, maioris et ininoris senodochii, de feudo, 
quod ipsi ministrales ex parte suprascripte canonice tenebant, quia ipse comes 
dicebat inde habere fotrum et albelgariam, porcum et multonem, placitum et 
districtum et coltum; responsumque est ex parte prenominate ecclesie et ca- 
nonice sancte Marie predicto comiti Alberto, et per declaratas et apertas ra- 
tiones ostensum est, quod ipsi ministrales nullum servitium per ipsum anticum 
feudum supradicto comiti Alberto facere debent, nec per antiqua tempora fe- 
cerant. Set cum ipsi supradicti iudices ceterique sapientes, scilicet Robertus, 
et Girardus capitaneus, et Ambrosius, et Amizo advocatus, et item Amizo 
Tusco, et Zavarisius, et ceteri agnoverunt rei veritatem, quod ita erat, sicut 
ex parte ecclesie suprascripte et canonice adfirmabatur, tunc omnes supra- 
scripti iudices et sapientes in simul se concordaverunt per ambarum partium 
consensum, scilicet domini archipresbyteri ceterorumque canonicorum, et domni 
Alberti comitis, et ita laudatum est et ordinatum est ab eis, scilicet quod su- 
pradicti ministrales de suo antico feudo, quod ipsi ex parte predicte ecclesie 
et canonice tenent, nec fotrum, nec coltram, nec albergariam faciant, nec por- 
cum, nec multonem reddant, nec districtum, nec ullum servitium predicto co- 
miti per ipsum anticum feudum faciant; set cum omni honore ad supradictam 
ecclesiam et canonicam ipsum feudum deserviant absque omni impedimento 
supradicti Alberti comitis suorumque heredum vel aliarum personarum magua- 
rum vel parvarum. Iterumque laudatum et ordinatum est a supradictis iudici- 
bus ceterisque sapientibus, qui ibi interfuerunt, per consensum supradicti domni 
Alberti comitis de terris, que sunt in predicto loco Cereta et in eius territoreis, 
que pertinent ad suprascripta canonicam sancte Veronensis ecclesie, quod 
ipse comes, nec gastaldiones, nec decani illius, vel aliqua persona per ipsum, 
nullam investituram vel dacionem in aliis personis facere debeant, set archi- 
presbyter et archidiaconus cum consensu fratrum, qui modo sunt vel qui pro 
temporibus fuerint, investituram de ipsis terris faciant per ipsos vel per suos 
nuncios comuni conscilio fratrum. Factum est hoc in anno ab incarnatione 
domini nostri lesu Christi millesimo centesimo vigesimo suprascripto, die ve- 
neris, indictione tercia decima. Ego Adamiudexinterfui. ^ Ego Bonifacius 
notarius rogatus ibi fui et hoc breve scripsi et complevi. 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapiselsarchive zu Verona. — Vgl. $ 126; 557. 


1124. 143 
98.' Konrad Markgraf von Tuszien nimmt das Kloster S. Salvator und 
S. Lorenzo und dessen Güter in seinen Schutz. 1124. 


In nomine domini. Anno ab incarnatione domini millesimo centesimo vi- 
gesimo quarto, indictione secunda. Si sanctorum dei ecclesias et maxime 
sanctorum monachorum et congregationes, que ad honorem dei et sanctorum 
congregate sunt, protegere atque defendere studuerimus, eterne retributionis 
bravium in eternum adipisci nullo modo titubamus. Unde ego Chonradus dei 
gratia Tuscie marchio omnibus nostris de Tuscia fidelibus, tam presentibus 
quam et futuris, notum fleri volumus, qualiter nos pro salute anime nostre 
atque nostrorum parentum et antecessorum remedio quoddam monasterium 
cum omnibus bonis suis, quod consecratum est et dedicatum in honore sancti 
Salvatoris et beati Laurentii martiris et aliorum sanctorum, cum omnibus re- 
bus ad eundem pertinentibus, scilicet vineis cultis et incultis, pascuis, rivis, 
nemoribus, aquis, molendinis, pratis et silvis, et castrum sancti Laurentii cum 
omnibus bonis de curia, et que habet in Civitella et in Peterculi et in sancto 
Anestasio, et quod suprascriptum monasterium habere videtur in Turre, et 
quod habet in Orza, et quod habet in aliis partibus vel quod in antea deo au- 
.xiliante iuste adquirere poterit, hec omnia supradicta prefati monasterii in 
nostra totela, munitione atque defensione in integrum recipimus tali videlicet 
ordine, ut nemo deinceps in claustrum ipsius abbatie vel in omnibus locis ad 
eandem pertinentibus neque per albergariam aut per foderum audeat eam in- 
quietare, vel de omnibus bonis suprascriptis molestare aut contendere aut in 
aliquo horum offendere sine legali iudicitio' perfecte diffinitionis. Si quis vero, 
quod absit, dux, marchio, comes, vicecomes, gastaldio aut aliqua magna par- 
vaque persona huic nostro decreto resisterit, velin aliquo violare presumpserit, 
nostro banno subiaceat, videlicet ducentum libras optimi argenti componat, 
medietatem camere domni imperatoris et nostre, aliam vero medietatem pre- 
fato monasterio. Et ut hoc verius credatur et futuris temporibus ab omnibus 
inviolabile habeatur, propria manu nostra firmavimus atque nostro sigillo in- 
signiri precepimus. Testes fuerunt Fredericus nepos marchionis, Maifre- 
dus de Ponte, Ugo Razo, Waernerius Maltaiato, Wilielmus de Patia, Enricus, 
Francus, Turculus Bernardi filius, et alii plures interfuerunt. Ego Ubertus 
domni marchionis cancellarius firmavi, scripsi et tradidi. Signum 1 domni 
marchionis Chonradi. ! 


Aus dem Orig. im Stastsarchive zu Siena, Prov. 8. Maria degli Angeli. Siegel fehlt. 
— ! Die Worte in den Winkeln des grossen Kreuzes. — Vgl. zu $ 30 n. 7. 12; 310. 


99. Schiedsrichter entscheiden einen Streit zwischen den Klöstern S. Be- 


nedetto Ps Polirone und S. Zenone zu Verona. Im Mantuanischen 1125 
Dec. 10. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Millesimo centesimo vicesimo 
quinto, decimo die intrante mense decembris, indictione tercia. Dum con- 
troversia moveretur inter domnum Henricum venerabilem dei grátia abbatem 
monasterii sancti Benedicti in Larione ex una parte, et domnum Ambrosium 
dei gratia monasterii sancti Zenonis de Verona abbatem ex alia pro suo mo- 
nasterio, videlicet de confinibus curtis Casalis et finibus Nocetuli, et similiter 
de iure pasculandi, pavolandi, buscandi, venandi, piscandi, incidendi, indan- 
dandi et de iure pro omnibus iamdicti monasterii utilitatibus intrandi, in Va- 
larsa scilicet et Polletto et Carpineta nemoribus et in eorum locis ipsis adia- 
centibus sive paludibus terris cultis et incultis; de quibus dicebat predictus 


144 1125 Dec. 10. 


abbas Ambrosius et conquerebatur, tam de finibus, quam de iure utendi in 
predictis nemoribus, sicut supra legitur, quod abbas iamdicti monasterii sancti 
Benedicti et sui homines, id sunt de Casale et Septigenti et Libiola, non de- 
bebant uti predictis nemoribus et locis, pratis, paludibus et aliis terris, scicut 
dicebat, et quod curtis Casalis et Nocetuli non habet tales confines, quales di- 
cebat habere; e contra dicendo asserebat ipse Henricus venerabilis abbas, 
quod ipse et sui homines de Casale et Septigenti et Libiola debebant uti pre- 
dictis locis, idest nemoribus, paludibus, pratis et aliis terris, ut supra legitur, 
sine aliqua molestacione et exactione; ad hoc dicebat, quod predicte terre sue, 
scilicet de Casali et Septigenti, tales confines debebant habere, quales ipse 
dicebat; et addebat, quod non erat in memoria hominum, immo hominum ex- 
cedebat memoriam, quanto tempore ipse abbas pro monasterio sancti Bene- 
dicti et sui homines de Casali et Septingenti et Libiola sine querimonia pos- 
sederant omnia supradicta, ut superius legitur; placuit atque convenit 
inter eos ex pacto post multam illius controversie discussionem et ventilatio- 
nem pro bono pacis et quiete" ad conservandam antiquam amicitiam inter eos 
et eorum monasteria, ut predicta causa videlicet et controversia coınmitteretur 
duobus communibus amicis, scilicet domno Abberto de Casale alto iudici Man- 
tuano ex parte inonasterii sancti Benedicti, et domno Widoni Butello iudici 
eronensi ex altera parte, ad cognoscendam, terminandam, fine debito deci- 
dendam sine remedio appellacionis et excusationis, quia sic inter eos pactum 
fuit. Ante quos iudices dum sepe et sepius per voluntatem utriusque partis 
predicta causa et controversia agitaretur, amicis tam laicis, quam clericis 
utriusque partis his volentibus et clamantibus, videlicet istis iudicibus adstan- 
tibus pro monasterio sancti Benedicti et placitantibus domno Warnerio et 
Raimundo iudicibus Bononiensibus et domno iudici Ármanno Parmensi, ex 
parte vero sancti Zenonis de Verona Benenato et Iohanne de Merlaria et Hen- 
rico de Curtine iudicibus, auditis racionibus et visis privilegiis et productioni- 
bus utrius partis racionabiliter et sufficienter, et multis testibus ex parte mo- 
nasterii beati Benedicti hinc inde productis et intellectis, predicti amici et 
arbitri iudices talem protulerunt sententiam: ,‚Nosin dei nomine Abbertus 
de Casale alto et Wido Butellus iudices et cognitores litis et controversie, que 
inter domnum Henricum abbatem monasterii sancti Benedicti vertitur ex una 
parte pro suo monasterio, et domnum Ambrosium abbatem sancti Zenonis de 
Verona ex altera, auditis et cognitis racionibus utriusque partis, habito sa- 
pientum conscilio, ex magna deliberatione domnum Henricum predictum abba- 
tem memorati monasterii, agentem pro suo monasterio et suis hominibus de 
Casali et Septingenti atque Libiola, absolvimus a petitionibus domni Ambrosii 
abbatis monasterii sancti Zenonis, pro suo monasterio agentis, dicentes, quod 
ipse domnus predictus Henricus abbas et sui hoinines de Casale et Septingenti 
et Libiola, qui sunt modo et qui pro tempore fuerint, debent uti, frui et habere 
iamdictam consuetudinem atque usum cum animalibus suis pascendi, pavo- 
landi, piscandi, venandi, incidendi, indandandi et uti atque frui predictis locis, 
nemoribus, terris cultis et incultis eis adiacentibus, ut supra legitur. Preterea 
in concordia utriusque partis predicta loca, Casalem videlicet et Nocetulum, 
ita determinamus et eis terris tales positos per sententiam confirmamus con- 
finos: versus mane, unde sol oritur, videlicet Valarsam et Pollettum, in qua 
parte propter terminos orta est discordia inter eos, isti sunt terminl, sicut 
fossatus lacue exit de "Fissato, et sicut Brazolus exit de fossato lacu, et vadit 
per drietum usque ad portam Polletti, et sicut deinde vadit ad Arzenem de 


1125 Dee. 10. 145 


Finalis per drietum usque in Corbolum et deinde usque in Ágriciam.* Quam 
sententiam in concordia datam utriusque partis et amicabilem compositionem 
utraque pars per voluntatem et consensum sue partis tam monachorum quam 
clericorum ibidem existentium per se et suos successores observare in perpe- 
tuum promisit cum stipulatione subnixa, sub pena centum librarum bonorum 
denariorum Papiensium, qua solluta hec sententia inperpetuum inviolabiliter 
in sua permaneat firmitate. Actum in castro Casalis Barbetti. Felici- 
ter. Huius rei testes rogati fuerunt Wido de Bona, Opizo de Constantino, 
Albertus de Bona Consa, Americus de Bucco de Surico et Lanzo atque Man- 
fredus fratres, et alii quam plures rogati sunt testes qui ut supra. — S. Ego 
Anselmus notarius his interfui et scripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand; Prov. S. Benedetto di Mantova. — Vgl. 
Nachtr. zu $ 493; 557. 


100. Die von Piacenza und Cremona kommen überein, dass Cremona 


unter angegebenen Bedingungen den dritten Theil von Guastalla haben 
soll. 1127 Dec. 5. 


In nomine domini nostri Ieshu Christi. Anno ab incarnatione millesimo 
centesimo vigesimo septimo, quinto die intrante mense decembre, indictione 
quinta. Placuit atque convenit inter Placentinos et Cremonenses, presente 
presbitero Raginaldo de Warstalla, et Ugocione filio quondam Belencionis, et 
Trupho filio Lanfranci, et Iohanne Cane, et Lanfranco filio Offredi de predicto 
loco Warstalla, tertiam partem terre iam dicte curtis et castelli in solidum 
dare populo Cremonensi in comune habendam, exceptis ecclesiis eiusdem loci 
et earum bonis, preterquam si eedem ecclesie aliquas habent possessiones, 
que predicte curti et castro solite sunt aliquid annualiter dare vel facere; eo 
scilicet tenore, quod predictus populus Cremonensis per singulos annos in fe- 
stivitate sancti Sisti, tres dies antea vel tres postea, dare debent eidem ecclesie 
bisantium unum romanatum, datum et consignatum super altare eiusdem ec- 
clesie in civitate Placentia, et afferenti predictum bizantium ab eadem ecclesia 
tribuatur pastus unus. Et non debet a duabus partibus ab eadem ecclesia et 
populo Placentino retentis quoquo modo, quoquo titulo aliquid querere, vel ab 
aliqua persona accipere, et suam tertiam ampliare. Et predicta ecclesia sew 
populus Placentinus de tertia parte populo Cremonensi danda quoquo modo, 
quoquo titulo aliquid querere, vel ab aliqua persona accipere, et suas ampliare 
non debet. Et ita predictum castrum et curtis in comune habeatur et teneatur, 
et nunquam altera parte in antea dividatur. Et ita convenit, quod populus 
Cremonensis predictas duas partes eiusdem curtis et castri in eadem ecclesia 
remanentes suo dispendio et suo dampno adiuvare, retinere et per bonam fidem 
contra omnes homines defendere, et si amiserit, per bonam fidem adiuvare 
recuperare debet. Et populus Placentinus predictam tertiam partem eiusdem 
curtis et castri predictis Cremonensibus dandam suo dispendio et suo dampno 
adiuvare, retinere et per bonam fidem defendere contra omnes homines, et si , 
&miserit, per bonum fidem adiuvare recuperare debet. Et hominibus de War- 
stalla iam dictus populus Cremonensis et Placentinus, si quod datum recepe- 
runt a parte quondam abbatisse Iınilde seu abbatis tempore, quo mortua [est 
Matildis] comitissa, cum concorditer susceperunt, seu a parte eiusdem eomi- 
tisse seu imperatoris vel ab his, qui a parte eiusdem comitisse vel imperatoris 
per feudum tenebant, auferre non debet sine iusta causa, et si quis extraneus 
auferre voluerit, per bonam fidem adiuvare defendere, si a parte iam dicte 

Ficker Forschungen. IV. 10 


146 1127 Dec. 5. 
x 

ecelesie et populi Cremonensis per feudum tenere voluerit. Et insuper homines 
de Warstalla populus Cremonensis et Placentinus salvabit in personis et in 
rebus, nisi iustum offensam prebuerint, et salvo omni honore predicte curtis 
Warstalla, tam ecclesie et populo Placentino, quam Cremonensi populo. War- 
stallenses vero omnes a quindecim annis usque ad septuaginta ecclesie sancti 
Systi et Placentino populo, salvo debito ipsius ecclesie, iurare debent duas 
partes curtis Warstalle et castri salvare et custodire contra omnes homines; 
et si amiserit, eas recuperare; et salvabunt personas Placentini populi in per- 
sonis et in habere per bonam fidem contra omnes homines. Debitum autem 
ecclesie est tale, quod iuraverunt Warstallenses, tam castrum, quam curtem 
in solidum et sine dolo ecclesie restituere atque retinere, et si amiserit, recu- 
perare contra omnes homines, excepta ea potestate, contra quam, cum se de- 
fendere non possit, ab ecclesia seu populo Placentino non defendentur. Item 
iurabunt a quindecim annis usque ad septuaginta populo Cremonensi tertiam 
partem predicti loci et curtis et castri salvare et custodire ad onorem et utili- 
tatem eiusdem populi contra omnes homines; et si eam amiserit, recuperare 
per bonam fidem; et salvabunt personas populi Cremonensis et suas res contra 
omnes homines per bonam fidem. Et Warstallenses adiuvabunt populum Pla- 
centinum et Cremonensem suo dispendio et suo dampno per bonam fidem 
contra omnes homines, salvis presentibus suis debitis fi... . contra omnes 
homines. 

Nach Abschr. Cereda's aus beglaubigter Kopie im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. 
Nachtr. zu $ 298. 


101. Die Aebtissin von S. Sisto investirt Cremona mit dem dritten T'heile 
von Guastalla. Piacenza 1128 Jan. 8. 

Die dominico, qui est octavo mensis ianuarii, in civitate Placentie, infra 
claustra monasterii sancti Sisti, bonorum hominum presentia, quorum nomina 
subter leguntur. Cum ligno, quod in sua tenebat manu, Febronia abbatissa 
eiusdem monasterii, consensu et parabola Grimerii advocati eiusdem monasterii, 
investivi opulumCremonensem per Beneincasam Bo numdenarium, missum eius- 
dem pop nominatim de tertia portione de castro et curte in integrumW arstalle, 
exceptis ecclesiis et earum bonis, preterquam si eedem ecclesie habuerint ali-_ 
quas possessiones, que eidem castrc et curti solite sunt facere aliquas presta- 
tiones; ita ut iam dictus populus Cremonensis et pars eius exinde in antea & 
presenti die habeat et teneat iam dictam tertiam portionem eiusdem castri et 
curtis cum omnibus usibus et honoribus et utilitatibus ad ipsam tertiam por- 
tionem pertinentibus, una cum accessionibus et ingressibus, seu cum superio- 
ribus et inferioribus suis, qualiter superius legitur in integrum; et faciat iam 
dictus populus et pars eius de iam dicta tertia portione eiusdem castri et 
curtis, sicat superius legitar, ad comunem utilitatem ipsius, quicquid voluerit, 
sine omni suprascripte Febronie et de suis succeditricibus contradictione; sic 
tamen, ut iam dictus populus vel pars eius persolvat annualiter nomine ficti 
in festivitate sancti Sixti aut tres dies antea vel postea supra altare eiusdem 
sancti Sixti bixantium unum romanatum; et ille, qui iam dictum bixantium 
&dduxerit, accipiat pastum unum a parte monasterii. Insuper promisit, quod 
spopondit se iam dicta Febronia abbatissa et suas succetrices" suprascripto 
populo et parti eius, iam dictam tertiam portionem eiusdem castri et curtis, 
sicut superius legitur, in integrum ab omni homine cum ratione defendere et 
auctorizare et firmam tenere; quod si defendere et auctorizare nón poterant, 





1128 Jan. 8. 141 


aut hanc investituram per quodlibet ingenium corrumpere vel minuere pre- 
sumpserint, tunc obligavit se suprascripta Febronia abbatissa et suas succe- 
ditrices componere suprascripto populo vel parti eius ducentas marcas argenti; 
et insuper hanc investituram firmam permaneat; salva conventione supra- 
scripte Warstalle, que est facta inter populum Placentinum et populum Cre- 
monensem, sicut scriptum est in cartulis, que sunt facte de conventione War- 
stalle. Factum est hoc anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi 
millesimo centesimo vigesimo septimo, suprascripto die, indictione sexta. 

+ Ego Febronia abbatissa subscripsi. Signum S. manus suprascripti Gri- 
merii advocati, qui suprascripte Febronie abbatisse consensit et suprascriptam 
parabolam dedit, ut supra. Ibi fuerunt consules Placentini: Falco advo- 
catus, Warinbertus Mantegatius, Atto Calvus, Albericus filius Aginonis, Gi- 
rardus Siccamilica, Malvicinus, Azo filius Ardecionis. Et similiter ibi fuerunt: 
Serseri, Petrus Caputcaponis, Daibertus de Vivello, Azo Burgondius, Alberi- 
eus Ficadellus, Aginus de Rufa, Presbiter de Fulgauso, Rainaldus Siccamilica, 
Azo gastaldus, Scotus de Monasterio, et reliqui plures Placentini. Signa 
S. S. S. S. S. manuum Bernardi Manaria, et Bernardi de Comitissa seu patri 
Payrani, Ambrosii Folforella, atque Varizonis Pettengalone, et Gaudii de 
Serra; omnes suprascripti Cremonenses rogati testes sunt. Ego Petrus 
notarius sacri palatii rogatus a suprascripta abbatissa ibi fui et hoc breve 
Scripsi. 


$ Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchire zu Cremona. — Vgl. Nachtr 
zu $ 298. 


102. Herzog, Markgraf und Graf Albert bestätigt dem Kloster S. Bene- 
detto di Polirone dessen Besitzungen und gestattet Schenkungen seiner mit 
mathildischem Gute belehnten Getreuen an dasselbe. 1128. 


In nomine domini dei eterni. Anno ab incarnacione domini nostri Ihesu 
Christi millesimo c.xx. octo', indictione vi. Nos Albertus dei gratia dux, 
marchio et comes, divina cooperante gracia et beati Petri et domni pape Ho. 
eius vicarii munere ad huius honoris provectus fastigia, sepe sepius memorie 
reducentes eterne beatitudinis premia et ecclesias in suo statu retinere et pau- 
peribus iustitias facere proposuimus divina favente clementia. Quare, reve- 
rende in Christo pater He. abbas monasterii sancti Benedicti iuxta Padum, 
vestris precibus annuens, tum pro dei amore, tum pro domni pape dilectione, 
tum pro eiusdem sancti monasterii religione, tum pro peccatorum meorum no- 
strorumque parentum remissione, tum pro coniugis nostre petitione, tum etiam 
et pro mercede anime domine comitisse M., volumus, prefatum monasterium, 
quecunque sibi vel a prefata comitissa vel ab aliquo eius fideli vel ab alia 
quacunque persona magna vel parva usque nunc datum possidet, in re mobili 
vel immobili seu in decimis, vel per se vel per hobedientias suas, vel in scriptis 
suis habet firmum, deinceps habere sine omni nostra nostrorumque heredum 
contradictione. Insuper volumus, ut si quis noster fidelis de prediis eiusdem 
comitisse a nobis in beneficio habens, sicut mos est eorum, aliquid inde pro 
mercede anime sue eidem monasterio aut hobedienciis eius dare voluerit vel 
testamento relinquere, liberam habeat potestatem, ita sane, ut talem partem 
inde retineat, ut nostrum servitium facere ipse et sui heredes valeant. Et ut 
huius nostri scripti tenor firmius in perpetuum credatur et a nullo nostrorum 
heredum, quod absit, aliqua occasione infrigatur, penam ab eo, qui rem eius- 
dem monasterii molestaverit, in duplum eidem ecclesie componi debere statui- 


10* 


148 1128. 


. mus. lusuper hoc nostre concessionis scriptum manu propria corroborantes, 
fidelibus nostris, ut idoneis testibus, corroborandum tradidimus. S. ma- 
nuum Albertus dei gratia dux et marchio et comes, qui hanc cartam scribere 
iussit. S. manuum Sasso et Brogognone testes. S. m. Amedeus te- 
stis. S. m. Bernardinus filius Maleadubati. Wibertus Rufus, Ardui- 
nus, Enricus de Bundeno, Wibertus et Marchise de Castellarano, Conradus, 
Ugo de Petrone, Opizii de Gunzaga, Ubertus de sancto Benedicto, Rainerius, 
Ugicion filii Alberti testes. Ego Albertus notarius hanc cartam rogatus 
scripsi, post traditam complevi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Benedetto di Mantova. — 
Vgl. S 331. 


103. Markgraf und Herzog Albert investirt Boten des Abtes von Poli- 
rone mit angegebenen (zum mathildischen Gute gehörigen) Grundstücken. 
Bondeno 1129 Jan. 25. 


Die veneris, qui fuit septimus exeuntis mensis ianuarii, bonorum virorum 
presentia, quorum nomina inferius scripta invenientur, Albertus marchio et dux 
investivit dompnum Haeinricum abbatem monasterii sancti Benedicti, quod est 
haedificatum in episcopatu Mantuano iuxta flumen Padi vetuli, per dompnum Gis- 
bertum et dompnum Ogerium monachos et nuncios ipsius dompni Haeinrici abbatis 
vice totius congregationis ipsius monasterii, scilicet de mansis tribus et dimidio 
terre cum busco positis in silva de Piguniaga loco Castiniolo, infra coherentias 
inferius hic nominatas; idest a mane iuris ipsius monasterii, a meridie similiter 
iuris ipsius monasterii et ilem Albertus marchio et dux, a sera similiter idem 
Albertus marchio et dux, a septentrione predictum flumen Padi vetuli. Et in- 
super investivit de tota terra, qug noviter runcata erat iuxta ipsam silvam 
Castiniolo, et iuxta silvam, que dicitur Carpeneda; et est terra illa iugera no- 
vem tabulas quadraginta minus. Tali modo ipse Albertus marchio et dux in- 
vestivit ipsum dompnum abbatem per iamdictos nuncios suos vice totius con- 
gregationis, ut liceat ei eiusque fratribus eorumque successoribus ipsos mansos 
runcare, et terrain ipsam et predicta iugera novem tabulas quadraginta minus 
inperpetuum colere, et gaudere et habere, et quicquid voluerint facere ad eo- 
rum usum et utilitatem, sine omni ipsius Alberti marchionis et ducis suorum- 
que haeredum contraditione. Et insuper promisit ipse marchio et dux ipse et 
eius haeredes, totam predictam terram iamdicto monasterio omni tempore ab 
omni homine defendere; quod si defendere non potuerit, tunc in duplum eam 
terram ipso monasterio componere debet. Actum est hoc in loco Bondino 
in camera ipsius marchionis iuxta aecclesiam sancti Iacobi, adstante ibi uxore 
eius, anno dominice incarnationis millesimo centesimo vigesimo nono, predicto 
die, indictione septima. Interfuerunt ibi Maleadobatus de Curviago, Ber- 
nardus filius eius, Malabranca, Girardus filius Girardi filii Bosonis, Inricus de 
Bondino, et rogati sunt testes. Ego Bonus notarius sacri palacii his inter- 
fui, rogatus scripsi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand; Prov. S. Benedetto di Mantova. — Vgl. 
Nachtr. zu S 331. 


104. Markgraf und Graf Albert schenkt dem Kloster Polirone Besitzun- 
gen zu Pegognaga. Ronco 1134 Febr. 4. 


Die dominico, qui est pridie non, februarii; in presencia bonorum homi- 


1134 Febr. 4. 149 


num, quorum nomina hic subter leguntur: comes [R ]ambaldus, Iohannesbonum 
de Varstalla, Ambrosius de Claveca, Bonefacius, Garsedonius germanii filii 
Alberti comes et marchionis, Benzo de Carpeneta, Girardus de Richindonna, 
et reliqui plures. Ibique in eorum presencia [Alber]tus comes et marchio 
investivit do[min]um Richardum et Albertum Campanile misso! monasterii 
sancti Benedicti Larione de toto pignore, quod habuit Ugezone de Panzano ab 
eodem marchione Alberto [loc]o Pigongaga, sive in castro, sive ex[tra] ca- 
strum, sive in campis, sive in silvis, sive [in vi]neis, sive in casis, sive homi- 
nibus et locis ad ipsum pignus pertinentibus, quantum ad predictum marchio- 
nem Albertum exinde pertinet, predicto monasterio in perpetuum sine sua et 


heredum suorum contra[dict]ione pro anima sua dedit. Factum est anno 
ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo centesimo "centesimo 
xxxiiii., indictione xii. Áctum in castro Runco. Feliciter. S. Ego Iohannes 


notarius ro[gat]us ibi interfuit et subscirsit", [co]nplevi. 
Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Benedetto di Mantova. — ! Un- 
sicher. — Vgl. Nachtr. zu $ 331. 


105. Im Gerichte des Herzog und Markgrafen Friedrich von Ancona wird 
auf Klage des Kapitels durch Urtheil der Judices die in einer Zeit der 
Zwietracht geschehene Veräusserung von Kapitelsgütern für nichNg er- 
klärt und das vom Markgrafen durch Verhängung des Bannes gesichert. 
Fano 1134 Dec. 14. 


In nomine domini Iesu Christi. Anno incarnationis eiusdem m.c.xxxilii., 
tempore consecrationis Innocentii papae anno quarto, imperante domino Lu- 
tario anno quarto, mensis decembris intrantis die xiiii., indictione tertiadecima, 
Fani. Dum in iudicio resideret d. Fridericus dei gratia dux et marchio in 
civitate Fani in domo Petri Gisonis Mauri ad iustitiam faciendam et alter- 
cantium litigaciones iusto verbi iaculo dirimendas, et cum eo astantibus sive 
residentibus quampluribus utriusque condictionis hominibus, quorum nomina 
haec sunt: in primis Petrus Bulgari Fanensis et Rusticus Senogagliensis iu- 
dices, et Andreas Petri Iudicis, et Iohannes Ianucoli, et Petrus Gisonis, et 
Rusticellus et Ruberti causidici, et Guido et Petrus iudices, et Rodulfus et 
Deusdeus legis docti, et Albertus Anestasii, et Ugolinus Ugonis, et Balduinus 
Ugonis, Andreas et Honestus et Albertus Pagani Honesti, et Bertus Paga- 
nelli, et Mauricius, et filii Gisonis Mauri, et Felix et Daiolinus Petri Baron- 
celli, et Rodulfus et Tebaldi et Iohannis Ugonis Petri Guicionis, et Peccio et 
Ugolinus Ruperti Petri Guiccionis, et Petruculus et Peccio et Iohannis Petri 
Iohannis Liutonis, et Liuto Ugonis, et Iohannis Ausoli, et Petrus et Andreas 
Fuscardi, et Bonushomo Piciotus, et Petrus Gozonus et Dominicus frater eius, 
et Fuscardus Fuscardi Iohannis Rigitii, et Fuscardus Mauri, et Petrus Pe- 
rusine et Bonushomo frater eius, et alii plures, quorum propter fastidium scri- 
bendi praetermissa sunt nomina. In istorum omnium supradictorum et 
aliorum multorum virorum praesentia accedens dominus Tebaldus arcidiaconus 
sanctae Mariae episcopalis Fanensis ecclesiae conquestus est per Petrum Iu- 
dicis advocatum suum supra omnes possessores, qui detinebant bona prae- 
dictae canonicae occupata temporis discordiae habitae inter Iohannem archi- 
presbiterum et priorem, et Iohannem archidiaconum praefatae canonicae eccle- 
siae sanctae Mariae. Propterea dictus Petrus Iudicis est conquestus supra filios 
Pagani Honesti, et super Adelandum Filippi, et super Iohannem Bonohominis, 
et super filios Rodulfi Bonohominis, et super filios Honest. . .. . . . et super 





150 1134 Dec. 14. 


fillos Ubertini et matrem eorum, et super Iohannem Ausonis, et super 
filios Gisonis Mauri, et super Giurtum, et super filios Ugonis Tignosi, 
et super Iohannem Actonem lohannis Felice, et super filios Iohannis Iu- 
dicis, qui omnes praedicta bona praefatae canonicae detinebant. Tandem 
disputationes diu pertractatas, cum et allegationibus ab utraque parte au- 
ditis, praedicti iudices cum praedictis causidicis communicato concilio talem 
tulerunt sententiam, qua censerant, alienacionem factam rerum ecclesiastica- 
rum tempore praedictae discordiae nullius esse momenti, et ideo condempna- 
verunt praedictos possessores singillatim et suo ordine in restitutione ipsarum 
rerum tantummodo, reservato ipsis possessoribus auditu de praecio adversus 
eos seu haeredes eorum, a quibus emerunt vel aliquo modo aquisiverunt, tan- 
tum sine dampnificatione praedictae canonicae; idest ab ipsis tantummodo 
auctoribus suis seu haeredibus eorum de suo tantum patrimonio exigere possit, 
quod dederunt; Iohanni tamen Ausoli, quia instrumentum longe diversum ab 
aliis ostendebat, quo continebatur, viginti libras Lucensium solutas fuisse Io- 
hanni archidiacono et maiori parti eiusdem collegii a se et Ausone patre suo, 
reservaverunt, ut si lohannes Ausonis tribus vel duobus idoneis testibus iu- 
ratis fidem faceret iudicibus vel praedicto archidiacono, praedictas viginti libras 
Lucensium in utilitates praefatae canonicae processisse, archidiaconus cum 
collegio suo ipsam tantummodo librarum sortem, utpote debitam Iohanni Au- 
soni& redderet; si vero in probatione praedicta deficeret, ad plurium ecclesiam 
sanctae Mariae vel aliquos eius nomine ne inquietaret. Statuerunt insuper 
etiam praedictus Federicus marchio cum supradictis iudicibus et causidicis tam 
specialiter in singulis articulis praedictae Canonicae, quia communiter in toto 
isto negocio bannum misit super caput praedicti Petri Iudicis advocati, et su- 
per praedictum archidiaconum et omnes consocios collegii sui, ut nullus de 
caetero aliquo ingenio vel modo seu fraude aliqua excogitata praedictos cano- 
nicos vel eis servientes, colonos, praedia, vineas, oliveta, molendina cum om- 
nibus eorum pertinentiis praedictae ecclesiae restituta, dictus potestaret vel 
laceraret vel aliquo modo inquietaret; et si qui contra ea, quae salubriter in 
hac scripta sunt cartula, audaci spiritu et mente sacrilega faceret, esset in 
poena unusquisque per se decem librarum auri, pro dimidia parte dictae ca- 
nonicae, et pro dimidia camerae imperiali et marchionis; et haec cartula in 
sua permaneat firmitate. Manfredus cum suis nunciis fecit investituram! om- 


nium praedictarum rerum. Federicus dei gratia dux et marchio decrevi 
salubriter et statui. Rusticus Senogallensis iudex decrevi. ^ Petrus Bul- 
gari iudex similiter decrevi. Nos Andreas Petri Iudicis, et Iohannes Ia- 


nucoli, et Petrus Gisonis, et Petrus Iudicis, et Rusticellus, et Guido, et Ro- 
dulfus Umanae, et Deusdeus causidici et legis docti ita statuimus haec dicta 
placiti iam dicti. Ego Ubaldus Fanensis nota: ius rogavi cum iussu mar- 
chionis et ducis, scripsi et complevi et absolvi feliciter cum auctoritate, rogatu 
omnium dictorum iudicum cunctorumque aliorum sapientum. Sit pax scri- 
benti, sit gratia digna legenti. 

Nach dem Drucke: Amiani Memorie istoriche di Fano 2, V. — 1 Dr. fut in vesira- 
vum. — Vgl. S 28 n. 16; 30 n. 20; 473 n. 10; 474 n. 4; 571 n. 3. 


106." Engelbert Markgraf von Tuszien nimmt die herabgekommene Abtei 
S. Salvatore dell’ Isola in seinen Schutz und verbietet dort eigenmächtige 
Einquartierung. 1136. 

Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam presentibus, qua- 


[ ^ 


1136. 151 


liter ego Engilbertus marchio Tuscie omnia bona nunc aquisita et adhuc aqui- 
renda de abbatia sancti Salvatoris de Insula in tutelam ed advocatiam susoepi, 
videns ruinam et destruccionem et rerum dilapidacionem illius tam nobilissime 
abbatie. Qua propter expedit omues domini diligentes, ut subveniant ei in 
tempore oportuno, nec' ex toto corruat, que adhuc dei adiutorio fulciri et stare 
potest. Stabit autem dei adiutorio. Veneratus sum etiam vestigia pedum tm- 
peratoris Henrici, qui predictum locum in tutelam et advocaciam et defensio- 
nem recepit. Ut sit ergo locus ille de abbatia sancti Salvatoris de Isula omni 
modo liber ad serviendum deo et sanctis eius, statuii' pro amore dei et, pro 
remissione omnium meorum dilectorum, ut nec ego, nec nuncius meus, nec alia 
submissa persona, nec aliquis de exercitu meo infra ambitum carbonarie, que 
nunc faeta est, [nec infra] muros, nec infra claustrum dominice curig violenter 
albergariam accipere". Quisquis vero huius precepti nostri temerarius trans- 
gresor fuerit, et ilico admonitus non correxerit, vel per domnum abbatem vel 
per nuncium aliquem fratrum, sciat se esse sub banno imperatoris et nostra, 
ita ut centum libras Lucensium monete ex debito persolvat, quarum medietas 
volumus, ut sit camere nostre, alia medietas sit predicte abbacig. Quia autem 
singula queque testimoniis iuxta divinas leges indigent, idcirco sigillum nostrum 
hic imprimi iussimus, et testes idoneos subscribi. Quorum nomina hec 
sunt: Berengarius, et comes Malabramca, Arnulfus de Marturi, et Arctinisius, 
et Panzo, et Rehenbotus filius Petri de sancto Genesio, et Hugolinus Suarzo, 


et Renucius filius Wazilini, et Gerungus Masinarius. Ego Ayra scriba 
marchionis recognovi et tradidi iubente marchione et confirmante. Anno 


domini millesimo centesimo xxxvi., indicione xiiii., presidente in eadem ecclesia 
Petro tunc eiusdem loci abbate. + Signum Engilberti marchionis Tuscie. ! 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Eugenio. Das aufgedrückte Siegel 
abgefallen. — ! Die Worte im Quadrat um das Kreuz geschrieben. — Vgl. zu $ 30 n. 7; 310. 


107. Im Gerichte des Bischofs von Padua wird von diesem wegen Unge- 
horsams des Beklagten dem Kapitel die Investitur unter Vorbehalt der 
Klage ertheilt und das durch den Bann gesichert. Pieve di Sacco 1137 
Mai 27. 

Cum in dei nomine infra finem Sacisicam in villa Plebis sub laubia s. Mar- 
tini in iudicio residebat d. Bellinus d. gr. Paduanus episcopus ad singulorum 
hominum iusticiam faciendam ac deliberandas contentiones, residentibus cum 
eo Iohannes de Thato, Iohannes de Allo et Ionas iudices, una cum Überto de 
Fontaniva advocatore ipsius episcopi, adessentque cum eo Ugo, Maifredus, 
Faletrus, Enricus, Bernardus, Adam de Saco causidici, et Arnaldus Russo de 
Valmarana, Vitalianus, Ungarelus, Lemizo de Aicha, Iohannes Bonus de 
Araizo, Valdinus Petri iudicis, Nivellinus, Aldericus de Sacco, Petrus de Eta, 
Petrus de Roza, Petrus de Wido, Wecili de Roperto, Petrus Erizie, Maifre- 
dus de Aitingo, Albericus de Curte, Frugerius, Girardinus, Fulco, Dominicus, 
Nicolaus Litefredi, lohannes de la Tumba, Dominicus Tarino, Rainaldus et 
Nicolaus de Serra et reliqui plures. Ibique in eorum presencia veniens 
archipresbiter Vivianus de canonica s. Marie Pataviensis ecclesie una cum 
Turingo archidiacono, et presbiter Alexander et presbiter Lemizo una cum 
Enrico causidico advocato suo, retulerunt et ceperunt dicere et postulare: 
Mercedem petimus vobis d. Belline episcope, ut propter deum et anime d. im- 
peratoris ac vestra mercede nobis nostreque canonice s. Marie iusticiam fa- 
ciatis de Ioanne Bono de Andrea de Secundo, qui nobis iniuste ac violenter 


152 1137 Mai 27. 


tenet mansos duos de terra cum omnibus suis iuribus ac pertinentiis, que ia- 
cent in Campolungo de Letulo et in eius finibus ac territoriis, quorum unus 
fuit rectus etc.* Cum d. episcopus taliter audivit postulationem, tunc fecit vo- 
care predictum Iohannem Bonum pro tribus diebus, ut ad placitum veniret et 
exinde iusticiam faceret. Ipse autem nec venit, neque iusticiam fecit. ,Unde 
petimus vobis d. Belline episcope propter deum et anime d. imperatoris ac 
vestra mercede, nos nostroque canonice s. Marie de supradictis mansis duobus 
investiatis ad salvam querelam, et in possessionem nos nostreque canonice s. 
Marie mittatis.* Tunc ibi locum per iudicum consilium et per fustem, quem in 
sua tenebat manu, iam dictus episcopus investivit prefatum archipresbiterum, 
Turingo archidiaconum et suprascripti presbiteri et.Enricum advocato suo ad 
salvam querelam, et dedit eis possessionem de ipsis mansis duobus; et insuper 
iam dictus episcopus misit bannum d. imperatoris in centum libras auri super 
iam dictos canonicos et super ipsis mansis duobus et super omnibus locis, quos 
habent infra finem Sacisicam, ut nullus quislibet homo predictos canonicos 
sueque canonice de supradictis mansis duobus disvestire, molestare vel in- 
quietare audeat sine legali iudicio; qui vero fecerit, predictas centum auri libras 
se compositurus agnoscat, medietatem parti publice, medietatem suprascriptis 
canonicis suisque successoribus. Finita est causa. Et anc noticiam pro secu- 
ritate domnus episcopus et iudices qui cum eo erant fieri admonuerunt. 
Anno dom. inc. m.c.xxxvii., sexto kal. iunii, indictione xv. — Quidem et ego 
Henricus notarius ex episcopi iussione et iudicum admonitione hanc noticiam 
Scripsi. 

Nach dem Drucke: Dondi dall'Orologio Dissertazioni sopra l'istoria ecclesiastica di 


Padova 5, 48 aus dem Orig. im Kapitelsarchive zu Padua. — Vgl. $ 9; 10; 28 n. 26; 478 
n. 10; 570 n. 20. 


4 

108. Die Konsuln von Padua als gekorne Richter sprechen in Ueberein- 
stimmung mit einer früheren Entscheidung des Vasallengerichtes dem 
Uchezo von Baone jedes Recht auf Höfe des Kapitels von Padua ab, 
welche derselbe als väterliches Lehen beanspruchte. Padua 1138 Mai 13. 


Breve recordationis ad futuram memoriam inter canonicos s. Marie Pa- 
duane ecclesie nec non inter Uchezonem de Baone de lite, quam habuerunt, 
que talis est: Uchezon de Baone quosdam mansos Paduane canonice te- 
nens, canonici frequenter adversus eum conquerebantur, quasi iniuste et vio- 
lenter retineret. Cunque idem Uchezon multocies diceret, se per feudum tenere, 
demum canonici cum consilio suorum vassallorum collocaverunt ei terminum, 
ac si esset vassallus, salvo tamen omni iure ecclesie. Venit ipse tandem, in- 
vestituram petiit dicens, patrem suum investitum fuisse super his ab archi- 
presbitero consensu fratrum et episcopi. Canonici dicebant, hoc non fuisse 
feodum patris sui, allegantes paternam investituram factam fuisse a schisma- 
tico archipresbitero per legatos Romane ecclesie iam dampnato et omni officio 
beneficioque privato, qui non solum catholico episcopo inobediens et rebellis 
erat, sed etiam deposito et heretico episcopo obediebat, ac in tempore discordie 
per violentiam regiam catholicum archipresbiterum in locum eius expulerant; 
atque ideo eum non debere investiri. Át ille perseverans in peticione investi- 
ture dicebat, se iudicio clientum ecclesie nullatenus stare debere, nisi prius 
investiretur. Canonicis itaque tam super investitura, quam super tota lite iudicio 
fidelium ecclesie se supponentibus, illo vero semper reluctante, quousque omnes 
termini et plures etiam, quam usus feudi habeat, iam transacti essent, demum 





1138 Mai 13. | 153 


clientes ecclesie possessionem canonicis dederunt. At vero homines Uchezoni, 
canonico super ipsam terram bis quiete hospitato, tunc tercio per vim eiece- 
runt Deinde cum maxima discordia inter eos esset exorta, utraque pars se 
iudicio consulum civitatis datis pignoribus sumiserunt, salvo omni iure hinc 
inde utriusque partis. Consulibus igitur querentibus, quod iuris ipse haberet 
in predictis mansis, respondit ipse, patrem suum per feodum tenuisse tempore 
mortis eique reliquisse, ideoque dicebat, se velle instare, mansos illos feudum 
suum esse. Contra quem canonici testibus probaverunt investituram factam 
esse a dampnato et deposito archipresbitero, sicut supradiximus; aliis etiam 
testibus demonstrantes, se post mortem patris eius per biennium et ultra quiete 
posedise. Alios etiam testes obtulerunt, qui asseverabant, partem ecclesie 
semper tenuisse ad suas manus predictos mansos usque ad illud tempus, quo 
per testes ecclesie probatum fuerat, investituram factam esse a dampnato ar- 
chipresbitero. Deinde Uchezon tres in medio apud suos concives male opinionis 
viros testes adduxit, per quos probare volebat investituram ante depositionem 
archipresbiteri et episcopi factam fuisse. Set illi cum testibus canonicorum de 
persona, que fecit, et de loco, in quo facta fuit investitura, concordabant; de 
tempore vero non solum a testibus canonicorum, sed etiam a se ipsis disside- 
bant. Primus namque dixit: ‚Ego fui in loco illo, ubi Albertus archipresbiter 
cum consensu confratrum et cum parabola episcopi Petri investivit patrem 
Uchezonis Álbertum de Baone nomine feodi de supradictis terris, antequam 
episcopus Petrus ad Warstallense concilium perrexisset, unde dicitur deposi- 
tus rediisse." Deinde cum consules perseverarent interogantes, ubi esset tunc 
Synobaldus episcopus, quem cives manifeste sciunt per depositionem illius el- 
lectum et consecratum fuisse, respondit ille, hunc episcopum in loco qui dicitur 
Adeste apud ecclesiam s. Tecle morari. Deinde cum in alio termino iuraturus 
erat, de tempore iterum interogatur, vacillavit et dixit, se velle de tempore 
iterum perpensare et cum consilio respondere. Secundus dixit, se fuisse illic 
ubi investitura facta fuit, antequam episcepus Petrus fuisset depositus et an- 
tequam presbiter Albericus venisset in Paduam. Tercius interrogatus respon- 
dit, se prefate investiture interfuisse antequam episcopus Petrus ad Warstal- 
lense concilium perexisset, unde depositus rediit, eo scilicet tempore, quando 
dicebatur, episcopos esse ituros ad Warstallense concilimn. Omnes circa tem- 
pus contraria testimonia protulerunt. Nam tempus antequam presbiter Álbe- 
ricus venisset in Paduam, longe fuit ante illud, quando dicebatur, episcopos 
esse ituros ad Warstallense concilium, et hoc tempus et illud longe fuit ante 
illud tempus, cum episcopus Sinebaldus morabatur apud Adeste; et manifeste 
scitur ab civibus presbiterum Albericum tunc non solum iam venisse in Pa- 
duam, set iam a longo tempore interfectum esse. His ita provisis consules 
huiusmodi protulere sententiam: Cum probatum sit ex parte ecclesie, investi- 
turam patris Uchezonis factam fuisse a dampnato et deposito archipresbitero, 
dicimus, iusiurandum, quo Uchezon vult iurare, hos mansos esse suum feodum, 
non esse sibi dandum. Testes etiam, per quos probare voluit, paternam in- 
vestituram ante dampnationem archipresbiteri factam fuisse, his de causis 
reprobamus: primum, quia varia et contraria inter se protulit et demum in 
testimonio titubavit; secundum et tercium, quia de tempore, quo facta fuit in- 
vestitura, per plures annos inter se disenserunt et alter alteri fidem derogavit. 
Unde dicimus, eum per eam investituram, que facta fuit patri suo in his mansis 
per feodum, ius non habere, ideoque precipimus, ut predictos mansos ecclesie 
expedite restituat. Nomina eorum consulum civitatis hec sunt: Iohannes 


154 1138 Mai 13. 


de Tado, lonas, Nicolaus Petri iudicis, Compagnus, Girardinus, Ingelfredus 
causidicus, Adam de Lazaro, Trasmundus, Mainardus, Iohannes Bonus de 
Amizo, Armenardus, Lemizo de Dominice de Aicha, Iohannes de Bonsegnore, 
Ardricus de Arena, Teupo de Crispano, Walpertus frater episcopi, Ugo cau- 
sidicus. Actum est anno dom. incarnationis m.c.xxxvii., xiii. die intrante 
mense madii, indictione i. Testes: Heinricus, Wilelmus germanis, Fale- 
trus, Mainfredus, Salamon, Ugo Cero, Walvultus Baldizon, Berengarius, Wal- 
dinus Faseolus, Andreas Cristentade, Bartolomeus Spatula, Albericus de Ma- 
raldo, Albertus.de Manducafaba, Ugc Gato et alii quam plures. Ego Ugo 
causidicus ac notarius hanc sententiam pro me et consociis protuli ac iussu 
consociorum causa future memorie scripsi. 

Nach dem Drucke: Dondi dall' Orologio Dissertazioni sopra l' istoria ecclesiastica di 


Padova (4, 92 und) 5,50 aus dem Orig. im Kapitelsarchive zu Padua. — Vgl. $ 586 n. 18; 
589 n. 1; 593 n. 2. 


109. Der Bischof von Verona erkennt die Rechte des dortigen Kapitels auf 
die Gerichtsbarkeit zu Porcile an. Verona 1138 April 11. 


Dum controversia esset inter dominum virum venerabilem Veronensem 
episcopum Tebaldum, et Gilbertum sanctissime Marie et sanctissimi Georgii 
maioris Veronensis ecclesie archipresbyterum ceterosque suos fratres canoni- 
cos, de districtu de curte Porcile, dilationibus plerunque datis, tandem qua- 
dam die lune, qui fuit undecimus mensis aprilis, in sala ipsius domini presulis, 
presentia hominum, quorum nomina subter leguntur, idest Wido, Bonus Zeno 
advocatus, Iordanus de Amizone, Rafaldus da Curte, Marsilius de Inglomario, 
Rodulfus de Archa, et Dotninicus de Pecoraria, Albericus qui Nasiola dicitur, 
Ardemannus et reliqui, in eorum presentia supradictus dominus Tebaldus 
episcopus, hortatu et conscilio domini Benenati legis docti, atque Eleazaris, 
aliorumque suorum fidelium, et propter ecclesie rationes sibi cognitas, et ex 
iussione domini Innocentii pape asque Peregrini patriarche Aquileie, iusta 
quod ipse dixit, concessit predictum dominum archipresbyterum Gilbertum 
suosque fratres de suprascripto districto de Porcile quietos esse; insuper iussit 
iamdicto Bonozenoni legis docto, ut gastaldioni de Porcile iuberet, ut ipse ga- 
staldio preciperet vicinis de Porcile, ut deinceps eidem domino archipresby- 
tero suisque fratribus obediant et serviant, et solitum servitium pro dicto di- 
stricto eis faciant; aliis tamem rationibus episcopatus, si que sunt, salvis. 
Factum est hoc anno dominice incarnationis millesimo centesimo et trigesimo 
octavo, suprascripto die, indictione prima. Ego Trasmundus notarius ro- 
gatus interfui et hoc breve scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 126. 481 n. 1. 


110. Ein Arimanne investirt den Erzpriester des Domes zu Verona mit 
seinem Allod und übernimmt angegebene Verpflichtungen. Verona 1139 
an. 11. 

Die iovis, qui est tertio idus ianuarii, in presentia Iordani de Amito de 
Gera advocatus matricularis ecclesie de Verona, Conradi archipresbiteri de 
plebe Gricianensi, . . . . . . Iohannis gastaldi et Rustici de loco Griciana, . . . 
....,Ámizoni gastaldi de Pollano et aliorum hominum. Almannus, qui 
fuit de loco Codegnago, nominative de toto allodio suo dominum Gilbertum 
‘ archipresbyterum maioris ecclesie de Verona investivit taliter, quod debeat . 








1139 Jan. 11. . 155 


facere fotrum maiori ecclesie suprascripte omni anno, secundum suam possi- 
bilitatem, et secundum quod constitutum fuit eum facere et dare ab illis, qui 
hanc amministrationem forte habuerint sine dolo et fraude; et si de suo allodio 
alienare voluerit, prius suprascripte ecclesie dare debebit per tantum, quan- 
tum aliquis homo sine fraude emere vellet, si ecclesia emere voluerit; si ec- 
clesia emere noluerit, tum suis arimannis dare et vendere debebit; set si aliter, 
quam ut supra legitur, fecerit, idest quod ita non attenderit, tum ecclesia su- 
prascripta totum suum allodium habere debet, quia tali pacto archipresbyte- 
rum suprascriptum investivit de suo allodio; et dedit ei Iohannem gastaldium 
suprascriptum, ut daret ei possessionem, quia ipse Allemannus arimannum 
suprascripte ecclesie esse dicebatur. Actum est hoc in refectorio supra- 
scripte ecclesie, millesimo c.xxx. nono, die suprascripto, indictione secunda. 

Ego Dodo notarius rogatus ibi fui et, ut superius legitur, scripsi. 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. $ 126. 


111. Die Konsuln von Piacenza geben Besitzeinweisung wegen der Ver- 
pfündung eines vom Kloster S. Sisto verliehenen T'heiles von Castelnuovo. 
Piacenza 1139 Juni 1. 


Die iovis, qui est primo die intrante mense iunio, in civitate Placentie, 
infra ecclesiam sancti Michaelis, presentia Ionathe iudicis de Cremona et alio- 
rum hominum, quorum nomina subter leguntur. Consules suprascripte ci- 
vitatis Placentie, quorum nomina sunt hec: Nicolaus de Castro Arquato, 
Ionathas Mantegacius, Obertus filius Agadi, dederunt tenutam Ottoni de Com- 
matio per Eimericum currerium et nuncium eorum pro viginti duabus libris et 
dimidia denariorum Mediolanensium, quos Lanfrancus Cavazola ei debebat 
pro pignore Castri novi, nominative ex ipsa pars pignori eiusdem Castri novi 
et curtis, que Lanfrancus Cavazola tenet a monasterio sancti Systi, sub tali 
conditione et pacto, si abbas ipsius monasterii vel certus suus nuncius, aut 
predictus Lanfrancus vel eius certus nuncius, aut consul istius civitatis vel 
alius homo istius civitatis, qui consilio consulum fecerit, dabunt eidem Ottoni 
suisve heredibus iam dictas xxii. libras et dimidiam ab hodie usque ad festum 
sancte Marie de augusto proximo veniente, debebit reddere tenutam illi, a quo 
accepit ipsos denarios, et nichil debet capere usque ad ipsum terminum ex 
ipso.pignore; sed si redditi non fuerint usque ad ipsum terminum de hinc in 
antea, permaneat in tenutam, ut bonus creditor debet facere legaliter, per 
totam suam rationem secundum illud conventum, quod est inter suprascriptam 
civitatem et illum. Et si Lanfrancus fecerit eidem Ottoni rationem, vel si non 
fecerit, et pro eo non remanserit, sed pro ipso Ottone, quod non velit accipere, 
stet in tenutam solvendo pro suprascriptis xxii. libris et dimidia, donec solute 
fuerint. Unde duo brevia uno tenore predicti consules et iam dictus Otto ro- 
gaverunt scribere. Anno ab incarnatione domini nostri Ieshu Christi mil- 
lesimo centesimo trigesimo nono, suprascripto die, indictione secunda. In- 
terfuerunt ibi Berardus de Burgo, Tectus, Bovo, Rozo de Porta Mediolanense, 
Gandulfus fllius Antonii, Guilielmus Siecamilica, Liccacorvus Presbiter Tres 
colioni, Ugo Budellus, Mannus de Vercello, Guta in testa, Malus Rewardus 
de Castro novo, et alii multi testes. Ego Bonus Iohannes notarius sacri 
palatii rogatu suprascriptorum consulum et Ottonis hoc breve scripsi, interfui 
et scribere rogatus fui. 


doe Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. 
zu 8. 


156 ' (1140 Mai.) 


112. König Konrad verleiht seinem Getreuen Berthold einen Hof zu Borgo 
San Donino zu Eigen. Frankfurt (1140 Mai). 

In nomine sancte et individue trinitatis. Notum sittam presentibus quam 
futuris, quod ego Conradus dei gratia rex do et concedo fideli meo Bertholdo 
in allodio unum! casanicum vici Sancti Donini, sicut tenet palatium. Praeter? 
hune honorem me sibi, quia fidelissimus meus est, plura bona me" colaturum 
promitto. Si sibi oppus fuerit, praecipio et concedo secundum usus terre illius, 
ut aliud scriptum sibi fiat et tradatur. Et post ipsum filii eius libere et quiete 
obtineant. Hoc scriptum factum et roboratum est in Frankonofurt, duce 
Friderico et Friderico de Frankonofurt et fratre eius Bertoldo videntibus et 
astantibus. 

Nach Abschrift Wüstenfelds aus beglaubigter Kopie von 1203 im Regierungsarchive 
zu Mantua. — Die Zeit ist muthmasslich danach bestimmt, dass Herzog Friedrich damals 
als Zeuge beim Könige zu Frankfurt nachweisbar ist. — ! Das Wort liegt mir in einer 
Nachbildung vor, aus der sich etwa turt oder fusu mit Abkürzung auf der Endsilbe lesen 


liesse; doch dürfte es nach Vergleichung mit der Urk. von 1144 April ursprünglich unum 
geheissen haben. — * Praeterea. — Vgl. Nachtr. zu $ 301. 


113. Im Gerichte der Konsuln von Mailand urtheilt ein Konsul unter 
Zustimmung der Genossen über mehrere Streitpunkte, sie theils dem Ge- 
richte des Kaisers als beiderseitigen Lehensherren zuweisend, theils in an- 
gegebener Weise entscheidend. Mailand 1140 Aug. 21. 

Die martis, qui est duodecimus cal. septembris, in via publica ante por- 
tam domini archiepiscopi, in civitate Mediolani. Breve recordationis pro 
futuris temporibus ad memoriam retinendum, qualiter Ardericus, qui dicitur 
Cagainosa, consul Mediolanensis in concordia Arialdi de Raude, Mainfredi de 
Setara, Arderici de Pallacio, Mallastreve, Gigonis Burro, Martinoli de la 
Cruce, Ottobelli iudicis, qui dicitur de Laude, consulum sociorum eius dedit 
sentenciam de discordia, que erat inter Locarnum de Besocio per eius missum 
Pedracium filium suum, et ex altera parte comitem Ubertinum de castro Se- 
prio, qui habitare videtur civitate Placencia, et Guifredum et Lupeare nepo- 
tem suum, et Guillielmum et Albertum, qui omnes sunt comites de Seprio, per 
se et per eorum parentes, et similiter Marchesem et Pedracium. germanos de 
loco Mendrixio et omnes vicinos de ipso loco Mendrixio per eorum missos 
Guillielmum Ficiane et Guillinum de Ravizate, Boldezonum Paganum iudicem, 
Alber[tum] Marchesem de Castello, qui aderant propter comune ipsius loci. 
Lis enim talis erat: Dicebat ipse Locarnus, [se] esse investitum per feu- 
dum ex parte imperatorum Henrici et Lotharii de toto fodro legali de loco 
Mendrixio et de loco Ranchate et de districtu et de arimannis ipsorum loco- 
rum. .....s 1 Et de hoc ostendebat instrumenta, que sunt precepta iam- 
dictorum imperatorum, in quibus continebatur, iamdictum fodrum et districtum 
et arimaniam et albergarianı de iamdictis esse eorum anticum feudum ex parte 
imperatorum et esse de eorum comitatu Sepriensi et in possessione esse; et 
ideo dicebat, non debere stare cum Locarno in placito, nisi ante imperatorem. 
His ita auditis et diligenter ab ipsis consulibus inquisitis, tunc ipse Ardericus 
in concordia sociorum eius pro eo, quod utreque partes vocant unum dominum, 
videlicet imperatorem, dixit et laudavit, quod ante imperatorem hoc iudicium 
diffiniatur. De districtu vero ipsorum locorum ita laudavit ipse Ardericus pro 
eo, quod imperator non eratin possessione tunc, ipsis*quanto fecit preceptum, 
et quia ipsi vicini inter se soliti sunt distringere tanto tempore, quod etiam 
memoria hominum excedit, ut ipse Locarnus faciat eisdem vicinis finem; et 


| 4140 Aug. 21. 157 


sic ipse Ardericus absolvit eos ab eius peticione, salvo tamen iure imperatoris. 
Item de preda, quam ipse Locarnus fecit eisdem vicinis et hominibus de locis 
Mendrixio et Ranchate, laudaverunt ipsi consules, [si] supradicti vicini iura- 
verunt ad evangelia, non esse missos in blasmum? a consulibus tunc temporis, 
quando fecit ipsam predam, ut reddat ipse Locarnus sub sacramento aut per 
sacramentum ipsorum vicinorum; et ipsi vicini coram ipsis consulibus sic iura- 
verunt, non esse missi in blasmum. De dampno, illato eidem Marchesi de 
Mendrixio et suis fratribus et eorum hominibus ab eodem Locarno, laudave- 
runt consules, ut ipse Locarnus reddat eis sub sacramento, aut referat ipsum 
iurandum eis; et ipse Marchese ibi in consulatu iuravit coram consulibus, quod 
non fecit eidem Locarno per se asaltum nec dampnum ad Cuvassim?, neque 
ad Locarnum; et si fecit, per alterius invidamentum fecit. Et iamdicte prede 
et dampna iusserunt consules, ut usque in festo sancti Michaelis proximo red- 
dita sint, sicut supra legitur. Et sic finita est causa. Anno dominice in- 
carnationis millesimo centesimo quadragesimo, ipso die, indictione tercia. In- 
terfuerunt etc. Ego Gualterius iudex ac missus doinini tercii Lotharii 
imperatoris subscripsi. Otto iudex ac missus domini quarti Henrici impe- 
ratoris interfui et subscripsi. Ego Obertus iudex ac missus, domini tercii 
Lotharii imperatoris subscripsi. Ego Anselmus iudex per amonicionem 
ipsorum consulum hanc sententiam scripsi. 


Nach dem Drucke: Rovelli Storia di Como 2, 346 nach beglaubigter Abschrift im 
Stadtarchive zu Como. — ! Obwohl der Druck keine Lücke zeigt, muss hier eine längere 
Stelle ausgefallen sein; denn beim Folgenden bandelt es sich nicht um Beweise für die Be- 
hauptung des Locarnus, sondern um Begründung einer Einrede, welche Ubertinus zugleich 
für die übrigen Grafen von Seprio erhoben haben wird. — * Vgl. Nachtr. zu $ 47; es würde 
also auch der Blasmirte an seinem Gute geschädigt werden dürfen. — * Dr. cuvassim; wohl 
Cuasso nordwestlich von Mendrisio. — Vgl. S 121 n. 1; 275 n. 4; 586 n. 9; 591 n. 7. 


114. König Konrad gibt seinem Getreuen Berthold einen Hof zu Borgo 
San Donino zu Eigen und das gesammte Borgo und Bargone mit der 
Grafschaft und anderen Hoheitsrechten zu Lehen, und bewilligt ihm und 
seinen Erben freie Verpflegung an seinem Hofe. Nürnberg 1144 (April). 

In nomine sancte et individue trinitatis. Conradus divina favente cle- 
mentia Romanorum rex secundus. Imperialem munificentiam decet virtutum 
premia merentibus tribuere et fidelissimos quosque dignis honorare beneficiis; 
sic enim et ad serviendum promptiores fiunt domesti" et in bonam spem cer- 
tius eriguntur alieni. Eapropter omnibus fidelibus nostris, tam futuris quam 
presentibus, notum esse volumus, qualiter nos fidelem nostrum Bertoldum regia 
liberalitate amplecti volentes, donavimus ei gratuita pietate in proprietatem 
curtem unam in burgo sancti Donnini, talis rationis interposita constantia, ne 
aliquis successorum nostrorum regum seu imperatorum aut alia quelibet per- 
sona magna sive parva eandem curtem vi aut aliquo ingenio auferat, sed tam 
ipse, quam sui heredes omni deinceps tempore proprietario iure eam possi- 
deant. Preterea nos pura et mera liberalitate ex certa scientia damus in feo- 
dum et ei facimus donationem et concessionem de castro et burgo sancti Don- 
nini et curia et iurisdictione ipsius in terris et braidis, fictis et medietate 
pedagii cum omni integritate, cum venationibus, piscationibus et aquis ducen- 
dis et derivandis; et de castro Barguni et de curia et iurisdictione, et moras 
seu salinas, in cuiuscunque" sint vel reperiantur et à quocumque detineantur, 
in toto territorio et districtu Barguni, et ius querendi et concedendi eas; et 
concedentes eidem Bertoldo comitatum suprascripti Burgi et Barguni cum omni 


158 1144 (April). 


integritate, et cum venationibus, piscationibus et aquis et aquis ducendis et 
derivandis et pascuis, quae sunt in dictis curiis; ita quod possint ipse et sui 
heredes in dictis castris et iurisdictionibus ipsorum facere ea, quae ad iuris- 
dictionem spectant, sieut nos possumus vel aliquo tempore potuimus vel ali- 
quis predecessor noster potuit, non obstante aliqua temporis prescriptione, que 
possit allegari contra predictum ab aliqua universitate vel singulari persona. 
Mores insuper et vestigia nostrorum predecessorum sectantes, predicto fideli 
nostro eique" heredi, dum in curia nostra fuerint vel eorum aliqui, expensas 
plenarie ad xii. equos cum eorum servientibus ac famulis de nostra camera 
volumus ac inviolabiliter precipimus elargiri, quousque ad terram suam per- 
venerint. Si quis ausus fuerit attentare infringere predicta vel aliqua predic- 
torum, sit eo ipse infamis ipso iure, et insuper iu banno cc. marcarum auri, 
cuius medietas applicetur camere nostre, et alia predicto Bertoldo et eius he- 
redibus persolvat.' Ut hec ab omnibus credantur et ab omnibus inviolabiliter 
observentur, presentem cartam scribi et sigilli nostri impressione insigniri ius- 
simus manuque propria, ut infra videtur, coroboratas', qui presentes aderant 
testes subtenori* fecimus. Quorum nomina sunt hec: Otto palatinus comes, 
Fridericus Ratisbonensis advocatus, Godefridus Nurinbergensis prefectus, 
Everardus, Cunradus de Árra, Tibertus camerarius, Cunradus pincerna, Hein- 
ricus marescalcus, Arnoldus dapifer. Signum domini Cuonradi Romano- 
rum regis secundi. M. Ego Arnoldus cancellarius vice Henrici archican- 
cellarii recognovi. Anno dominice incarnationis m.c.xliiü., indictione v.”, 
regnante Cunrado secundo, anno vero regni eius vii. Data Nurinberg in 
Christo feliciter. Amen. 

Nach Abschr. Wüstenfelds aus dem angebl. Orig. im Rögierungsarchive zu Mantua. 
Vorhanden ein Band von hellbrauner Seide, an welchem ein Siegel gehängt haben könnte. 
— Wüstenfeld hält die Urk., wie sie vorliegt, für unecht. Die in einem Orig. an und für 
sich wenigstens auffallenden Fehler scheinen sich am leichtesten zu erklären bei der An- 
nahme, es sei eine echte Vorlage nachlässig und ohne genügende Beachtung der Abkür- 
zungszeichen nachgebildet; auffallend ist weiter das anhängende Siegel. Andererseits ist 
nach Zeugen und Datirung an einer echten Vorlage gar nicht zu zweifeln. Es wird weiter 
nach der unten folgenden Urk. von 1174 Dec. 27 anzunehmen sein, dass wenigstens der 
Hauptinhalt mit dem einer echten Vorlage übereinstimmte, es sei denn, wir dächten an 
eine schon vor 1174 vorgenommene Fälschung. Auch der übrige Inhalt erscheint mir unbe- 
denklich; die in dieser Zeit etwas auffallende Verpflegung am Hofe wird eben von K. Kon- 
rad 1138 auch dem Abte von Burtscheid bewilligt, Lacomblet U.B. 1, 217. Jedenfalls war 
die Urkunde, wie sie vorliegt, schon im dreizehnten Jahrhunderte vorhanden, da sich in 
demselben Archive eine ganz unverdächtige beglaubigte Kopie von 1293 Oct. 21 findet. — 
Vgl. $ 301 Nachtr. 


115. Im Gerichte der Legaten Bischof Hermann von Konstanz und Graf 
Reimbod von Rocking wird dem Kapitel von Pisa nach Vorlage seiner 
Privilegien die Investitur mit allem darin Enthaltenen bis zur Zeit der 
Ankunft des Königs ertheilt und das durch den Bann gesichert. Sterpo- 
longo 1147 Sept. 14. 

In nomine domini dei eterni. Imperatoria quidem maiestas unumquemque 
iustitiam et rationem obtinere desiderans, urbes etiam dissidentes ad pristi- 
num amicitie statum reducere satagens, legatos proprios ad id peragendum, 
cuın Oportuerit, mittere non desistit. Quocirca Pisane urbis atque Lucane con- 
troversia a d. Conrado Romanorum imperatore augusto cognita, duos viros 
strenuos, Hermannum videlicet episcopum de Constantia et Raimboctum filium 
quondam item Raimbocti comitem de Ruchin ad eorum pacem et amicitiam 
confirmandam nuper in Tusciam ex industria delegavit. Quibus super nexu 


1147 Sept. 14. 159 


pacis prefatarum urbium firmandum commorantibus, liteın atque discordiam, 
que versabatur inter canonicos s. Marie Pisane ecclesie et abbatem s. Ruxorii, 
audierunt. Inquirentibus autem illis eiusdem litis cansas et rationes, viderunt 
pariter et audierunt precepta supradictis canonicis inde facta ab Henrico et 
Lothario atque Conrado Romanorum imperatoribus et Mathilda Tusciae co- 
mitissa, necnon etiam privilegium Calixti Romani pontificis. lis vero diligenter 
auditis prenominatus Hermannus episcopus precepit infrascripto Raimbocto 
comiti, ut tam pro se, quam et pro ipso ex parte sui vice suprascripti d. Con- 
radi imperatoris, cuius in Tuscia obtinebat legationem, investiret predictos 
canonicos ad proprietatem de omnibus predictis iuribus vel actionibus, qui in 
eorum prefatis continebantur preceptis. Sic igitur ipse comes cum quampluri- 
bus bonis hominibus comitatus, quorum nomina subnotantur, perrexit continuo 
ad locum ubi dicitur Sterpolongo, ibique apprehendit per manus dominum 
Leonem Pisanorum archipresbyterum, et corporaliter investivit eum tam pro 
se, quam et pro hodulpho et Lamberto et Bernardo atque Ioanne Severino 
presbyteris et Ughuccione diacono, Gualfredo et Guidone et Petro atque Lam- 
berto subdiaconis ecclesie Pisane, canonicis ibidem presentibus et pro omnibus 
aliis eiusdem ecclesie canonicis, usque ad prefati d. Conradi imperatoris ad- 
ventum de ipsis terre petiis cum sylva super se atque sua pertinentia, posita 
iuxta mare et iuxta flumen Árnum et iuxta fanum veteris Serchii et iuxta 
fossam que dicitur Cuccii, et de omnibus aliis iuribus et actionibus seu pro- 
prietatibus, que in eorum supradictis continentur preceptis, salva tamen omni 
ratione et iustitia monasterii s. Ruxorii. Insuper idem comes bac.num in con- 
tinenti posuit, quod si quis deinceps contra prefatos canonicos de infrascriptis 
rebus egerit aut causaverit eosque contra prescriptum modum quomodolibet 
inquietaverit per se vel summissam sibi personam, argenti optimi trecentarum 
marcarum imperiali penae subiaceat. Actum in suprascripto Sterpolongo, 
in presentia et testimonio Uguccionis filii Alberti, Gualandi et Ventrilii filii 
Rainerii, atque Leonis quondam Palee Pisanorum consulum, et Alberti vice- 
comitis, maioris Uguccionis atque Petri de Corvarie et Hermanni de Corna- 
thano, Teudii quondam Leonis, Sigismundi quondam Henrici, Sigismundi 
quondam Pandulfi et filii eius Rainerii Bottacei, Bocei filii eius, Canis quon- 
dam Hebriaci, Calvi quondam etc., Gottifredi quondam etc., Guidonis quondam 
Pandulfi, Simonis quondam Guidonis, Bernardi quondam Hildebrandi, Ilde- 
brandini quondam Alberti. Anno dom. incarnationis m.c.xlvii., decimo 
octavo kal. octobris, indictione xi. Ego Hermannus Constantiensis ecclesiae 
episcopus, ubi hec per Raimboctum comitem et d. regis legatum facta sunt, 
interfui et subscripsi. Ego Ildebrandus apostolicae sedis notarius, rogatus 
a suprascripto Raimbocto, etiam ex parte d. Conradi imperatoris iussus, hanc 
cartulam a me scriptam complevi et dedi. 

Nach dem Drucke: Della Rena Serie degli antichi duchi e marchesi di Toscana (ed. 
Camici) 5a, 14. — Vgl. S 277 n. 4. 5; 810 n. 22; 594 n. 9. 


116. In einem Streite zwischen dem Kapitel zu Verona und den Grafen 
von Ronco über Cereda werden die Beweise und Behauptungen der Par- 
teien mitgetheilt (behufs Einholung eines Gutachtens Rechtekundiger. 1 147 .) 

Negotium tale est: Cum maior Veronensis ecclesia castellum et curtem 
de Cereta cum omni placito et districto, omnique publica functione teneret et 
possideret, canonici eiusdem ecclesie idem castrum cum placito et districto 
cuidam nomine Isnardo locaverunt usque in viginti et novem annos expletos 


- 


160 (1147.) 


libellario nomine pro centum solidis denariorum Veronensium. Deinde idem 
Isnardus idem castrum cum placito et districto, sicuti ab ecclesia tenebat, 


. marchioni Bonifacio, patri comitisse Matildis, iure locationis usque in predic- 


tum tempus pro eodem ficto dedit. Post mortem vero marchionis Bonifacii 
eadem comitissa Matildis, sicut dicitur, dedit idem castrum cum placito et di- 
stricto per feudum comitisse Richilde, filie Alberti tercii, uxori comitis Boni- 
facii et matri marchionis Alberti; quid marchio Albertus, quandiu vixit, idem 
castrum habuit et tenuit; et eo mortuo sine herede predicta Veronensis eccle- 
sia iamdicti castri possessionem ingressa est; quod etiam castrum mortua co- 
mitissa Matilde eadem ecclesia intromisit. Nunc vero quidam comites, abiatici 
comitis quondam Uberti et sobrini predicti marchionis Alberti, hoc idem ca- 
strum a predicta Veronensi ecclesia petunt, dicentes, fuisse feudum Uberti avi 
sui ex parte comitisse Matildis, et dicentes, mortuo marchione Alberto hoc 
idem castrum delatum sibi fuisse iure ereditario. Quod ipsum ecclesia prorsus 
denegat. Ut autem verum credatur, predicti comites offerunt quosdam testes, 
dicentes olim se vidisse comitem Ubertum albergare in Cereta; et afferunt 
alium testem dicentem, se vidisse comitem Übertum in Cereta et placitum ibi 
tenere; et idem testis dicit, se vidisse Enricum comitem, filium ipsius Uberti 
comitis, tenere placitum in eodem loco Cereta; et offerunt alios testes dicentes, 
se vidisse eundem comitem Enricum tenere placitum in Cereta. Quos testes 
non esse recipiendos multis rationibus, ecclesia dicit. Non enim supradicti 
testes dieunt, predictum comitem Übertum tenuisse Ceretam per feudum, nec 
dicunt, se vidisse predictum comitem Übertum servire comitisse Matildi per 
feudum; et quod unus testis dicit, se vidisse Ubertum comitem tenere placitum 
in Cereta, et Enricum filium ipsius: Uberti comitis similiter tenere placitum in 
Cereta, ei non est credendum, quia solus est, et voci unius testis non est cre- 
dendum; et quod alii testes dicunt, se vidisse Enricum comitem tenere placi- 
tum in Cereta, eis non est credendum, quia per diversa tempora hoc viderunt, 
et etiam presumitur, quod idem Enricus comes tenuit illud placitum nomine 
Bonifacii comitis fratris sui, qui comes Bonifacius per uxorem suam Richeldam 
Ceretam habuit; et unusquisque illorum solus est. Aliorum vero testium te- 
stimoniis, quos ipsi comites ante amicos suos et non in hoc iuditio produxe- 
runt, similiter non est credendum, quia testibus, non testimoniis credendum; 
et etiam pretio corrupti sunt. Item quod ipsi comites dicunt, possessionem 
ipsius castri sibi esse restituendam iure consuetudinario, dicit ecclesia, non 
esse restituendam; quoniam ipsi in nullo tempore possederunt, nec ulla vis eis 
ab ecclesia facta est. Item dicit ecclesia, et si constaret, comitem Ubertum 
adquisivisse Ceretam nomine feudi a comitissa Matilda, non tamen ipsi comites 
ullam rationem haberent; quia quod comitissa Matildis iure conductionis ha- 
buit, alii in feudum dare non potuit; et quod comitissa Matildis iure conduc- 
tionis habuisset, hoc probat ecclesia bonis et idoneis instrumentis. Item aliam 
affert ecclesia rationem. Habuit enim ipsa ecclesia litem et controversiam cum 
episcopo Tebaldo, ipsis comitibus scientibus, de eodem castro Cereda, a quo 
episcopo ipsi comites dicunt hoc castrum habere per feudum; et causa undique 
examinata Wido cardinalis legatus domini pape contra episcopum protulit 
sententiam; cui sententie episcopus eatenus paruit, quod canonicis refutavit et 
finem fecit, et decetero se nullam acturum controversiam promisit; ob quam 
rem dicit ecclesia iure se posse tueri exceptione rei iudicate contra ipsos co- 
mites, quia quod auctori meo nocet, et mihi iure nocere debet. ltem quod 
comites dicunt, hunc litem et hane controversiam debere finiri et examinari 


(1147.) 161 


secundum usum feudi, dicit ecclesia, non esse verum, quoniam non sunt vas- 
salli huius ecclesie, nec dicunt se habere hoc castrum pro feudo ab hac eccle- 
sia; immo dicit ecclesia, hoc placitum debere finiri secundum rationem et se- 
cundum leges, sicut inter extraneas personas. Aliam quoque rationem hostendit 
ecclesia. Dicit enim hoc castrum, scilicet Ceretam, cum omni honore, placito, 
districto, omnique regali funtione olim ab imperatoribus sibi esse concessum, 
donatum, largitum et ab hisdem prohibitum, ne ullus dux, marchio, comes, 
vicecomes, et nullus archiepiscopus, episcopus habeat potestatem auferendi 
hoc castrum eidem ecclesie [vel] alique persone dandi; et hoc idem imperator 
Lotharius confirmavit, ac huius castri ecclesiam in possessionem misit, et eam 
possessorem econstituit; quod totum multis preceptis imperatorum et privilegiis 
apostolicorum probatur. Item quod comites dicunt, suos antecessores hoc ca- 
strum per feudum possedisse, et propter hoc dicunt, se posse experiri quasi 
Publiciana adversus ecclesiam, dicit ecclesia non esse verum, quo huius castri 
domina est, nec . . ... TOP Publiciana competit. Aliam etiam rationem, 
possessionem eis restituendam non esse, asseverat ecclesia. Marchione enim 
Alberto sine herede decedente, hanc corporalem detentionem quasi vacantem 
intromisit ecclesia; et illis scientibus, nec coritradicentibus, qui nunc petunt, 
quiete per decennium et plus possedit ecclesia. Et cum quidam de militibus 
illius terre canonicis ab initio vellent resistere, ......... adierunt, eorum 
auxilium implorantes, et ut cum ecclesia litigarent persuadentes; qui se nullum 
ius habere responderunt, et ut cum canonicis convenirent, persuaderunt. Pre- 
terea 608... 22.2.2... cione prorsus esse removendos, constanter asseverat 
ecclesia, quia cum canonici usque nunc quiete, nemine questionem faciente, 
possident, nullum ius petitores ab eis flagitarunt, nec de eis ipsi aliquem ma- 
gistratum conquesti sunt; set impetuose et nullo iure alias curtes canonicorum 
per vim, quibus nullum ius se habere contendunt, intromiserunt, et liberos ho- 
mines inhabitantes depredati sunt, . . . . redditusque ecclesie prorsus abstu- 
lerunt; unde si quod ius ipsis competeret, eos amisisse sibi ius dicendo, pars 
ecclesie firmiter asserit. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 331. 596. 


117. Der Präfekt von Rom lädt durch ein peremtorisches Edikt mit der 
Drohung, bei Nichtachtung desselben dem Kläger den Besitz zusprechen 
zu wollen. Rom 1148 Mai 5. 


Ego Petrus dei gratia Urbis prefectus hoc uno pro omnibus peremptorio 
edicto moneo te Raynoldum Raynoldi de Scosta, ut infra hos decem continuos 
dies venias in curiam nostram ad faciendam iustitiam clericis s. Mariae in Via 
lata de terra in Pulveriola, unde saepe conquesti sunt. Nisi veneris, senten- 
tiam feram, et te petitorem et illos possessores constituam. Anno iii. domini 


Nach dem Drucke im Archivio storico III, 13a, 12 aus dem Archive von S. Maria in 
Via lata. — Vgl. Nachtr. zu $ 487. 


118. Die Konsuln von Piacenza versprechen dem Abte von S. Sisto für 
die Abtretung von Castelnuovo an die Stadt fünfhundert Pfund und über- 
nehmen angegebene Verpflichtungen. Piacenza 1150 Nov. 14. 
Die martis, qui est quartus decimus dies mensis novembris, in civitate 
Placentia, in camera abbatis saneti Sisti, in presentia Gerardi de Castello 
Ficker Forschungen. IV. 11 


162 1150 Nov. 14. 


Arquato, Nicholai de Castello Arquato, Walterii Vicedomini, Bonus de Petri 
Doeria, Alberti Mantegatii, Oberti filii Agadi, Agini Saxelli, Placentini Man- 
tegatii, Macagnani, Alberti de Vivello, Attonis de Vicoiustino, Oberti Abiatici, 
Oberti de Porta, Bonisiohannis Saraceni, Catonis legislatoris, et aliorum ho- 
minum, quorum nomina subter leguntur. Talis concordia fuit inter domi- 
num Berardum abbatem monasterii sancti Sisti, nec non et Fulconem Strictum, 
et Vicedominum, atque Rangonum, et Gerardum de Andito, et Wilielmum 
Siccamelicam, consules civitatis Placentie, quod ipsi consules solvent prefato 
abbati sancti Sisti usque ad festum sancti Thome proximum quingentas libras 
Placentine monete vel aliud pro ipsis denariis, si voluntas abbatis fuerit; et 
de ipsis denariis nullam vim, nullam violentiam abbati fecerint, nec parti ec- 
clesie per suum consulatum; et alios consules iurare facient, quod similiter 

nullam vim, nullam violentiam predicto abbati sancti Sisti fecerint, nec parti 
" ipsius ecclesie de ipsis denariis; et si in suo consulatu omues predicti denarii 
in terram dati non fuerint, de vi et violentia non inferre similiter alios con- 
sules iurare facient. Et si pro dato, quod ipse abbas facit communi Placentie 
de Castello novo a curia Romana vocatus fuerit, ipsi consules adiuvabunt eum 
per bonam fidem cum suis stipendiis usque ad finem cum statu sui honoris, et 
alios consules similiter iurare facient. Et pignora, que habent pro negotio 
Oberti de Rozone, ipsi abbati reddent. Et alios consules iurare facient, quod 
per bonam fidem facient rationem ecclesie sancti Sisti de illis querimoniis, que 
& parte ipsius ecclesie ad se pervenerint; et quod alios consules similiter iu- 
rare facient, Inde factum est hoc anno ab incarnatione domini nostri leshu 
Christi millesimo centesimo quinquagesimo, suprascripto die, indictione quarta- 
decima. Ibi interfuerunt Vicecomes, Presbiter de Fulgosso, Albericus Vi- 
cedominus, Ádraldus de Porta, Levacorvus, Vilanus Speronus, Calvus Arde- 
zonus, Malamena, Gerardus de la Porta, Rogerius filius Aginonis, Lanfrancus 
Surdus, Bellatius, Butricus de Belengeriis, Cagalancia. Et cum hoc factum 
fuit, in eodem loco, in presentia omnium suprascriptorum prenominati con- 
sules, scilicet Fulco Strictus, Vicedominus, Rangonus, Gerardus, Wilielmus, 
iuraverunt ad sancta dei evangelia unusquisque manu sua propria, quod, sicut 
suprascriptum est de predictis quingentis libris Placentinorum solvere, et de 
aliis pactis, sicut determinatum est, attendent et facient, quantum per para- 
bolam ipsius abbatis remanserit, si deus eos adiuvet et sancta evangelia 
dei. Et ibidem loci, coram eisdern testibus, prenominati consules promi- 
serunt eidem abbati, quod de predicta solutione quingentarui librarum facienda 
quinquaginta viros similiter ei iurare facient. Ego Obertus notarius sacri 
palatii interfui et rogatu predictorum consulum hoc breve scripsi. 


$ re Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. 
zu $ 298. 


119. Vor dem Magister Bulgarus als päbstlichem Delegirten verzichtet 
die eine Partei gegen Zahlung einer Abfindungssumme auf ihre An- 
sprüche. (Bologna?) 1151 Juli 8. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Anno domini millesimo cente- 
simo quinquagesimo primo, octavo idus iulii, indictione quartadecima. In pre- 
sencia bonorum hominum, quorum nomina sunt hec: scilicet maister Ugonis 
filius Albrici Lonbardi, Rodulfus de Guarino iudex, Oddo de Castro Monte 
Vello, Gerardum et Azonem dei Marchionis, Marchise filius predictus Azonis, 
Tanchredo dei Dindi, Rolandino de Rolando, Petrus de Bonus Vicinus, Petrus 


1151 Juli 8. 163 


qui vocatur Comes, Bomartinus qui nominatur Molgetoris, Petrus de Bonus 
Iohannes, Iohannes Dazo, Carolus Gonselmo, Asaldo de Petrus Blanco, An- 
dreas Salvaticus, Alberto de Feregnano, Rainaldus de Ortona, Guido qui 
vocatur Maltalonis, et alii multi ibi adstantibus. Et maister Bulgarus, cog- 
nitoris ex concessione domini pape Eugenii, cognitoris eius cause, que verte- 
batur inter domnum Martinum presbiterum et monachum sancte Marie de 
Felonice et ministrum sancti Isaye prophete, et Gerardo et Azonem et fratre 
suo Ugonem "in pronepotem illorum Petro filius Gozo. Propter quadraginta 
solidos denariorum Luoensium, accepti a donnus predictus Martinus, fecerunt 
finem et transactionem ipsi prefati donni Martini et eius omnibus successaribus 
im perpetuum de omni iure et actione, quam se putabant habere contra ipsum 
donnum Martinum nomine terre de Fracte Radigosule, quam scilicet rem sibi 
pertinere dicebant, ut nullam litem, nullamque controversiam prescriptarum 


rerum nomine prenominatus donnus Martinus vel eius successoribus deinceps: 


quolibet modo aliquo in tempore a predictis gerinanis et nepotibus vel ab eius 
heredibus sustineant; et si ipsis germanis et nepotes vel eius heredes predicta 
omnia firmiter semper observare noluerint, pene nomine decem libras dena- 
riorum Lucensium iamdicto domino Martino et eius successoribus dare pro- 
miserunt; et insuper predicta omnia semper incorrupta tenere spoponde- 
runt. Actum in Guaita Marchionis in domum et sede predictus donnus 
Bulgarus, indictione predicta quartadecima. Prenominati refutatores hoc 
instrumentum refutacionis, ut supra legitur, fieri rogaverunt. Ego in dei 
nomine Wido notarius, filius Petri Curialis, hoc refutacionis instrumentum, ut 
supra legitur, scripsi et firmavi. 


Nach Absehr. aus dem Original im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Benedetto di 
Mantova. — Vgl. Nachtr. zu S 582. 


120," Graf Paltonerius überlässt genannte Burgen dem Scudacollus, 
Herrn der Stadt, dessen Nachfolgern und dem Volke von Siena auf zehn 
Jahre als Pfand. Siena 1151 Juli. 


Anno incarnationis domini nostri Ihesu Christi millesimo quinquaiesimo 
primo, mense iulii, indictione quartadecima. Manifestus sum ego Paltone- 
rius comes, filius Forteguerre comitis, qualiter per hanc cartam conventione 
inter nos habita dare et tradere nomine pignoris previdi tibi Scudacollo do- 
mino civitatis tuisque successoribus, qui pro tempore fuerint, sive sit dominus 
sive consules vel alii rectores, et universo populo Senensi castellum sancti 
Iohannis in Asso cum curte tota, et castellum de Avena cuu tota curte sua. 
Que autem castella et curtes sic denominatas, ut predixi, in vos iamdictos 
vestrosque successores in antea do et trado et concedo ad habendum, tenen- 
dum, regendum, colendum, fruendum, faciendum exinde iure proprietatis, quic- 
quid volueritis, vos successoresque vestros. Et hoc promitto ego Paltonerius 
comes vobis [et] vestris successoribus, predictum pignus ab omni homine de- 
fendere; quod si eum ab omnibus hominibus non defensaverimus, vel si ego 
Paltonerius comes prefatum pignus vobis tollere vel contendere vel subtrahere 
quesierimus ingenio qualicunque, tunc in duplum predictum pignus vobis resti- 
tuamus, quoniam taliter nobis placuit. Prenominatus Paltonerius comes 
hanc cartam pignoris, ut superius legitur, scribere rogavit in platea sancti 
Cristophani, in presentia Scudacolli domini civitatis et suorum balitorum et 
totius populi ibi congregati, nomine illius sacramenti et predictorum pigno- 
rum. Ranuccius filius Arnolfini, et Ildibrandinus f. Martinuccii, et Villanus 

11* 


—— ^ — BH m wm 


164 1151 Juli. 


f. Arpie, et Bandinus f. Beleti, et Gilius f. Mardoline, et Bernardinus f. Aru- 
leri, et Orcus f. Marcheselli, et Raimondus f. Guilielmi, et Burnuscio f. Lanc- 
cetti, et Burnectus f. Ugolini, et, Guittaceinus f. Bunilli, et Petuccius f., Mi- 
niatoli, et Rolandinus f. Benectoli, et Iordanus f. Lamandine, et Otdo f. Vai, 
isti fuerunt balitores et testes; et Rolandinus Tebaldi et reliqui plures fuerunt 
testes ibidem, videlicet Iacop et Iosep et Uguiccione Iohannis, et Malagallia 
Aruieri, et Sismondo Maconis, et Rolandinus Testa, et Mariscoctus et Ildi- 
brandinus Guduccii, et Pandolfinus et Malavolta Philippi, et reliqui plures ibi 
fuerunt. Eo vero pacto et tenore feci ego Paltonerius comes scribi hanc 
cartam, et posui tibi Scudacollo domino civitatis tuisque successoribus, qui 
pro tempore fuerint, sive sit dominus sive sint consules vel alii rectores, et 
universo populo Senensi in pignus iamdicta castella et eorum curtes, ab istis 
kalendis iulii usque ad decem annos expletos, quod si ego comes Paltonerius 
ea omnia, sicut supra scripta sunt, non observavero, quod ista pignora penitus 
deveniat' in potestate tua tuorumque successorum, qui pro tempore fuerint; 
dominus vel consules vel rectores faciant de his pignoribus, quod eis placuerit, 


sine omni mea meorumque successorum contradiccione. Hoc actum est 
tempore Scudaccolli domini civitatis. Ego quidem Rolandus iudex et can- 


cellarius hoc instrumentum, ut supra scriptum est, scripsi, complevi et dedi. 


s Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 21 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu $ 294 Nachtr.; 
912 n. 2. 


121. Lanfrancus Cavazola verzichtet nach Spruch der von den Lehens- 
genossen und den Konsuln von Piacenza aufgestellten Richter auf sein 
Lehenrecht an dem ihm vom Abte von S. Sisto verliehenen Castelnuovo. 
Piacenza 1151 Aug.®. 


Die mercurii, qui est octavus dies mensis augusti, in parlatorio monasterii 
sancti Systi, presentia Nicholai de Castello Árquato, Placentini Mantegacii, 
Oddonis filii Opizonis filii Oddonis, Nigri Fugazole, Bosonis de Petra Doeria, 
et aliorum hominum, quorum nomina inferius leguntur. Laufrancus Cava- 
zola fecit finem et refutationem per se et suos heredes adversus monasterium 
prenominati sancti Systi et adversus partem monasterii et cui monasterium 
dederit, in manu donni Berardi abbatis illius monasterii, nominative de toto 


illo iure, cunctaque ratione, quam ipse Lanfrancus habebat et requirebat aut 


per quodvis ingenium requirere potuisset in Castello novo intus et de foris 
atque in tota eius curia, dicendo, quod ei pertinebat et requirebat propter in- 
vestituram, quam abbas Petrus ei fecerat, et per omne datum, quod legitur 
in cartula investiture, omnia et ex omnibus in integrum; sed omni tempore 
predictus Lanfrancus et sui heredes taciti et contenti permanserint; quod si 
agere aut causare presumpserint, aut si apparuerit ullum datum aut factum 
vel quodlibet scriptum, quod in aliam partem factum habeat, et claruerit, tunc 
promisit per stipulationem predictus Lanfrancus et obligavit suos heredes dare 
nomine pene predicto monasterio, aut cui monasterium dederit, libras duo- 
centum Placentine monete; et insuper requisitio nil valeat. Ad hanc enim 
cartulam confirmandam accepit prenominatus Lanfrancus ex parte supradicti 
monasterii libras centum viginti Placentine monete. Et hec finis et refutatio 
omni tempore firma et stabilis permaneat et persistat inconvulsa cum stipu- 
latione subnixa. Hoc totum vero, quod supra legitur, Fulco Strictus, et 
Albertus Mantegacius, atque Guidottus de Fontana, et Calvus firmum habere 
et fieri preceperunt, quibus voluntate abbatis et Lanfranci per pares curium" 


2 aH 


1151 Aug. 8. 165 


et iussione civitatis consulum hoc placitum ad diffiniendum fuerat datum, atque 
in civitate Placentie in predicto loco coram eisdem feliciter est actum. 

Inde actum est hoc anno ab incarnatione domini nostri leshu Christi millesimo 
centesimo quinquagesimo primo, in dicta die, indictione quartadecima. Ibi 
interfuerunt rogati testes Vuranus Bovo de Curte maiore, Guido Plange bo- 
num, Petrus de Christina, Gualfredus de Roncariolo, Tedixius Buxa, Anricus 
Scottus, Bovo et Marescottus de Castellonovo. Ego Ribaldus notarius sacri 
palatii rogatus a predicto Lanfranco et a suprascriptis iudicibus contemp- 
cionis hanc cartulam reffutacionis scripsi, complevi et dedi, et etiam interfui. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. 
zu S 298 und oben nr. 118. 


122. Im Gerichte des Grafen des Abtes von Polirone wird auf dessen 
Befehl von einem der Beisitzer zu Gunsten der Abtei geurtheilt. Im Man- 
tuanischen 1152 April 4. 


In Christi nomine. Die veneris, qui fuit quarto die intrante mense apri- 
lis. Qualiter bonorum virorum presentia, nomina quorum hic inferius le- 
guntur, de lite et altercatione, quam movebat et faciebat Mantuanus, filius 
lohannis gramatici, de duobus iugeribus terre, qug fuere patrui sui Guico- 
manno, qui ex parte sancti Benedicti possidebat, sic diffinita est sub iudicio 
comitis abbatis, cui querimonia facta fuit. Quoniam comes consilio iudicum, 
silicet Ariprandi, Petriboni, Rodulfi, Lanfranci, Mutelli, legitimos testes rece- 
pit, qui iure iurando firmaverunt, esse iuris sancti Benedicti per datum Mar- 
tini gramatici predictam terram, unde lis erat. Et sic ratione cognita Petrus- 
bonus iudex iusione comitis abbatis et consiolio' eius ac iudicum absolvit 
ecclesiam sancti Benedicti et ipsum Guicomannum a petitione predicti Man- 
tuani de predicta terra. Et hoc factum fuit in presentia domini 'Grasindonii 
episcopi et Rigizonis archipresbiteri.et domni Uberti abbatis sancti Benedicti 
et domni Ade prioris sancti Martini et domni Boni. Actum est hoc in 
claustro sancti Petri, in millesimo centesimo quinquagesimo secundo, indic- 
tione xv. Hec sunt nomina illorum, qui iuraverunt: Milo de Orlando, Am- 
brosius Fricavena, Tedaldus de Verderi, Lanfrancus castadus' Milonis de 
Orlando et Martinus castaldus. Isti vero homines ibi interfuerunt: Sigin- 
fredus de Sancta Agathe, Guido de Turre, Oddo de Geza, Albertus Azonis- 
enrici, Pelegrinus Beccarius, Gandulfinus filius Martini castaldi, qui rogati 
sunt testes. Ego Albertus Castellanus notarius sacri palatii his interfui et 
hoc breve iussione comitis scripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Benedetto di Mantova. — Vgl 
Nachtr. zu S 120. 226. 492. 583. 


123. Der Assessor des Bischofs von Verona ertheilt diesem seinen Rath 
bezüglich eines von demselben zu sprechenden Urtheiles. Verona 1154 
Juni 30. 

In nomine domini dei eterni. Die mercurii, qui est pridie kal. iulii, in 
civitate Verona, in sala venerabilis episcopi Tebaldi sancte Veronensis ecclesie, 
in presentia clericorum et laicorum, quorum nomina hec sunt: iam dictus Te- 


. baldus episcopus, Gilbertus archipresbyter maioris Veronensis ecclesie, Vinizo 


presbyter, Bernardinus magister Trentinus, magister Rainerius, Otto longus, 
Oprandinus canonici" et eius fratres, Vivianus presbyter; laici hii sunt: Wido 


Butellus, Bonus Zeno filius Lamberti, item Bonus Zeno, Magrassus iudices, 





166 1154 Mai 30. 


Albertus notarius, Ruisius, Ardemannus, Richardinus, Rosellus et reli- 
qui. Ibique Prevedellus iudex et assessor suprascripti episcopi Tebaldi de 
lito et controversiá, que erat inter supradictum Gilbertum archipresbyterum 
eiusque fratres, nec non et Iohannem archipresbyterum de ecclesia et plebe 
sancti Andree de ecclesia videlicet sancti Georgii in Salsis, sic dixit et tale 
consilium eidem episcopo de promulganda sententia suprascripte litis de- 
dit: ‚Ego de hoc negotio multa intellexi et multos ex utraque parte testes 
audivi; ex quibus utriusque partis testibus, quidam, ut mihi videtur, male di- 
xerunt; et secundum eas rationes cartarum et testium, quas vidi et audivi, 
sumpto etiam conscilio quorundam iudicum sapientum, qui non erant in aliqua 
parte [implicati pre]dicte liti, quod consilium etiam in me habebaın, tale do- 
mino episcopo super hac lite consilium tribuo, ut ipse iudicet ecclesiam sancti 
Georgii in Salsis de maiori Veronensi ecclesia esse. De iniuria quoque, de 
qua ipse Iohannis archipresbyter sancti Andree conquerebatur, postquam inter 
‘se pacti sunt, similiter consilium domino episcopo tribuo consilio suprascrip- 
torum sapientum, ut ipse canonicos absolvat.' Factum est hoc anno ab 
incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo centesimo quinquagesimo 
quarto, suprascripto die, indictione secunda. Ego Paltonarius notarius 
sacri palatii interfui et hoc breve scripsi. 

Aus neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 581 n. 3. 


124.” Die von Poggibonzi verpflichten sich eidlich denen von Siena, sie 
insbesondere bei Behauptung des ihnen vom Grafen Guido Guerra über- 
lassénen T'heiles von Poggibonzi und gegen Florenz zu unterstützen. 1156 
April 4. - 

In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Anno incarnationis do- 
mini nostri lesu Christi millesimo centesimo quinquagesimo sexto, die quarto 
intrante aprelis, indictione iiii. Ab hac ora in antea salvabo et defendam 
omnes homines habitatores civitatis Senensis et burgorum eius, et eorum bona 
et personas eorum, qui cum eis erunt, et eorum avere ubicumque posito, nisi 
fuerint manifesti inimici et requisiti scientibus Senensibus. Et non ero in con- 
silio vel facto neque consentimento, quod Senenses perdant illam partem, 
quam comes Guidoguerra dedit Senensibus et Senenses receperunt in castello 
et pogio, qui dicitur Monte Bonizi, et in eius appenditiis; et si cognovero ali- 
quem volentem tollere vel minuere supradictam partem Senensibus, pro bona 
fide et sine fraude pro posse contrariabo. Et si aliquo casu Senenses perdi- 
derint supradictam partem, sine fraude eam recuperare adiuvabo, et recupe- 
ratam retinere studebo. Edificium vel edificia, que Senenses vel alius per eos 
in supradicta parte fecerit aut facere voluerit, excepta turre, nisi episcopus 
vel Senenses ibi eam edificaverint, unam tantum, non contrariabo, neque tol- 
lam, neque diminuam; et si aliquis contrariare vel tollere voluerit, sine fraude 
defendam et adiuvabo contra omnes homines. Illam litem vel lites vel guerras, 
quas modo Senenses habent vel in antea comuniter habebunt, ego cum eis et 
sine eis faciam; et adiuvabo Senenses contra omnes homines et maxime contra 
Florentinos. Ex his excipimus comitem Guidonem et abbatem Marturensem, 
et alios nostros seniores; et contra istos adiuvabimus Senenses in predicto 
castello, et euntes et redeuntes ad castellum. Et non faciam finem, treuguam, 
neque guerram recredutam cum Florentinis sine Senensibus; et si alius fecerit, 
non observabo. Et si aliquo tempore fecero finem aut treuguam cum eis, et 
guerra postea inter Senenses et Florentinos apparuerit, adiuvabo Senenses 


1156 April 4. 167 


contra Florentinos per bonam fidem, et faciam illis guerram cum Senensibus 
et sine eis. Et pedagium ibi positum pro ea parte, quam Senenses habent in 
predicto castello, Senenses retinere adiuvabo, aut patiar Senenses in sua parte 
pro sua parte tollere pedagium. Ecclesiam vel ecclesias, quam Senenses vel 
alius per eos in predicta parte constituent, et earum iura vel parocchiales con- 
suetudines custodiam et observabo; et si aliquis contra predictam ecclesiam 
vel ecclesias aliquid sinistrum mollitus fuerit, per bonam fidem et sine fraude 
adiuvabo, in his precipue personis et in earum successoribus, qui causa habi- 
tandi ad predictum castellum venerint de Senensi episcopatu. Et si huius loci 
consul factus fuero, hec omnia, que suprascripta sunt, faciam iurare omnes 
homines, qui hoc sacramentum nondum fecerint, et habitabunt in monte pre- 
dicto, postquam etatem xiiii. annorum habuerint. Et si filium vel filios modo 
habeo vel in antea habebo, qui non sit predicte etatis, cum ad predictam eta- 
tem venerit, hoc iuramentum subire faciam. Et non ero in consilio vel facto 
neque in consentimento, quod strata, sicuti constituta est, mutetur sine volun- 
tate et consilio Senensium consulum, qui modo sunt vel pro tempore erunt. 
Insuper si Ranuccius et filii eius, et filii Soarzi, et Panzus et eius nepos et 
eorum successores non observaverint Senensibus securitates, quas eis fecerunt 
vel fecerint propter castellum, ego ero cum Senensibus contra eos pro volun- 
tate et mandato Senensium consulum. Hec omnia, que suprascripta sunt, per 
bonam fidem et sine fraude observabo, si deus me adiuvet et sancta dei evan- 
gelia. Et si forte contra ea, que suprascripta sunt, fecero, sine fraude ad lau- 
damentum Senensium consulum aut balitorum, si consules non fuerint, post 
eorum inquisitionem infra xv. dies emendabo. 


Nach Abschr. aus dem Kaleffo vecchio Bl. 8^ im Staatsarchive zu Siena, mitgetheilt 
von Banchi. — Vgl. unten n. 148 und 151. — Wegen der balitores vgl. $ 294 Nachtr. 
A 


125. Im Gerichte des Markgrafen Hermann (von Verona) bestätigt dieser 

einen Spruch König Heinrichs über die Besitzungen der Dienstleute des 

Bisthums Padua und ein Urtheil seiner eigenen Richter, wonach alle von 

jenem veräusserten Lehen dem Bischofe zur Verfügung stehen. Padua 1158 
ov. 18. 


Dum in dei nomine in iudicio resideret dominus marchio Hermannus, in 
presencia bonorum hominum, quorum nomina hec sunt: Lemizo de Aicha et 
Alexis eius filius, et Bonifacius, Manfredus, et Enricus, Eleazarus, Sachetus, 
Iohannes de Arriberto causidici, et Anselmus iudex, Henetus filius Enrici, 
Azocus, Brancula, Ugolinus de Baone, et Albertinus, Sardius, comes Iacobus, 
Tisolinus, Albertus Sercius, Guezeri de Camino, Garzapane, et Oldericus de 
Celsano, et Guibertinus eius nepos, et Árardus et Albertus, Ezelinus iudi- 
ces, per iuditium suorum iudicum laudavit et confirinavit predictus mar- 
chio sententiam datam a rege Enrico de possessionibus famulorum Paduani 
episcopatus, sicuti in istrumento continebatur, quod lohannes [episcopus] 
sancte Paduane ecclesiae in generali placito publice legit et ostendit. Super 
hoc laudaverunt iudices ipsius marchionis Hermanni, quatinus omne feudum, 
quod famuli Paduane ecclesiae episcopatus in alias quoque modo transtulerant 
personas et pro aliqua tenebant conditione, sive pro furno, sive pro pampsi- 
dibus, sive pro aliis conditionibus ab ipso episcopo, libere in episcopum Iohan- 
nem vel in eius successoribus totum reversatur. Et hanc sententiam firmam 
et ratam predictus marchio tenere sancxivit. Data fuit hec sententia in 
curia Paduani episcopatus, anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi 


168 1158 Nov. 18. 


m.c.lviii., indictione vii., tercio decimo die exeunte novembris, regnante Fede- 
rico dei gratia Romanorum imperatore et semper augusto hic in Italia. 

Ego Ugizio sanctissime imperatoris Federici corone notarius per preceptum 
marchionis Hermanni hoc instrumentum sive sententiam scripsi. 


Nach dem Drucke: Dondi dall' Orologio Dissertazioni sopra l'istoria ecclesiastica di 
Padova 6, 40 aus dem Orig. im Archive der Domkirche. — Vgl. S 143 n. 5; 571 n. 5. 


196. Zwei nach römischem Rechte lebende Brüder lassen mit Zustimmung 
ihrer Mutter. und Schwestern eine Magd frei. Piacenza 1159 Mai 5. 


+ Anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo centesimo 
quinquagesimo nono, quinto die mensis madii, indictione septima. Tibi 
Bonize ancille iuris nostri nos Gerardus et Ogerius fratres, filii quondam Bo- 
nivicini de Rivalta, qui professi sumus ex natione nostra lege vivere Romana, 
per voluntatem et parabolam Angelice et Mabilie et Agnetis matris et sororum 
nostrarum domini et benefatores tui presentibus presentes dicimus: Qui 
debitum sibi relaxat servitium, mercedem in futuro apud dominum sibi retribui 
confidat. Ideoque nos predicti fratres, et per voluntatem prenominatarum ma- 
tris ac sororum nostrarum domini tui, statuimus te prefatam Bonizam ancillam 
iuris nostri a presenti die esse liberam et absolutam ab omni vinculo servi- 
tutis, tamquam si ex ingenuis parentibus nata vel procreata fuisses; et ubi & 
presenti die de quatuor viis ambulare aut cum quo habitare volueris, liberam 
et firmissimam in omnibus habeas potestatem et congruam libertatem pro 
anime patris ac fratris nostri et nostrarum et predictarum matris et sororum 
nostrarum mercede; et ad omnem gratiam tuam, si aliquid habueris, plena et 
integra maneat libertas, sicut illi, qui in quadruvio in quattuor manibus tra- 
ditus est et amont factus est, vel sicut illi, qui per manum sacerdotis circa 
sacrum altare ad liberum dimittendum deductus est, vel sicut cives Romani 
per portas apertas eas ac pergas et parte, qua volueris ambulare, discedas 
iuxta legem, pro animarum nostrarum et parentis et fratris nostri mercede, 
sine ulla servitutis conditione; peculium vero tuum, tam quod nunc habes, 
quam quod in antea acquirere vel laborare potueris, sit tibi concessum ad 
gratiam libertatis tue, ita ut facias exinde a presenti die tu et heredes tui aut 
cui vos dederitis iure proprietario nomine, quicquid volueritis, sine omni nostra 
et heredum nostrorum contradictione vel repetitione. Actum est hoc in 
Placentia, in casa predicti quondam Bonvicini de Rivalta. Feliciter. Signa 
uuu manuum istorum Gerardi et Ogerii fratrum, qui hanc cartulam liber- 
tatis per voluntatem et parabolam istarum matris et sororum nostrarum fieri 
rogaverunt, ut supra. Signa urur ur manuum Malecrosne, Roberti Mugiani, 
Mussebovis, Odonis Ferrarü, Greci Martini Galedoli, Petri Galedoli, Boni 
Iohan Zannetii testium. T Ego Gerardus sacri palatii notarius interfui et 
istorum fratrum rogatu hanc libertatis cartulam scripsi, tradidi, complevi 
et dedi. 

Nach dem Drucke: Boselli Storie Piscentine 1, 311. — Vgl. S 459 n. 5 Nachtr.; 
schon eine Freilassungsurk. von 1020 bei Morbio Municipj 2, 44 ist wesentlich nach dem- 
selben Formular gefertigt. 


127. Der römische Senat spricht ein Urtheil auf Grundlage des einge- 
holten Consilium genannter Ordinarii und Dativi. Rom 1160 Jan. 23. 

T In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Anno ab incarnatione 
domini nostri Iesu Christi m.c.lx. Nos senatores a reverendo atque mag- 


1160 Jan. 28. 169 


nifico populo Romano pro pace infra Urbem et extra manutenenda et singulis 
sua iustitia tribuenda in novo consistorio senatus annuatim in capitolio con- 
stituti, audientes murmurationem et conquestionem religiosorum canonicorum 
ecclesie s. Praxedis, quam nobis adversus canonicos ecclesie Crucis, que in 
Iherusalem dicitur, faciebant dicentes, se non deberi in ius vocari, neque illis 
ad respondendum cogi de terris in fundo Pompeii positis in loco, qui dicitur 
ad Turrem sive Fonte, super quibus canonici ecclesie s. Crucis nobis adversus 
illos proclamaverant et a nobis in curia senatus eis respondere coacti erant, 
visis actis publicis, quibus sententia earundem terrarum a d. papa Eugenio 
pro ecclesia s. Praxedis contra ecclesiam s. Crucis edita denotata erat, iam- 
que dicte ecclesie s. Praxedis canonicis exceptione rei iudicate a summo pon- 
tifice atque ecclesiarum omnium iudice se tuentibus, optimos et illustres Urbis 
iudices Petrum primicerium, Robertum primum defensorem, Gregorium dati- 
vum, Philippum sacellarium, Petrum de Rubeo et Landulfum dativos ad con- 
silium nobis super hac causa fideliter, sicut senatui iuraverant, prebendum 
convocavimus et prudentem.consenatorem nostrum Nicolaum Iohannis Gra- 
nelli ad illud diligenti perserutatione suscipiendum nobisque referendum cum 
eis posuimus. Qui omnibus eorum rationibus, ut eorum sapientia titillabat, 
sollerter perspectis, tale consilium nobis dederunt: In nomine domini. Nos 
iudices, Petrus primicerius, Robertus prinus defensor, Gregorius dativus, 
Philippus sacellarius, Petrus de Rubeo dativus et Landulfus dativus tale con- 
silium dominis senatoribus damus, ut ecclesia s. Crucis volens agere de pos- 
sessione terrarum, unde fuit actum in presentia pape Eugenii, ulterius non 
audiatur, quia obstat ei exceptio rei iudicate; si vero de proprietate agere vo- 
luerit, audiri tantum debet apud successorem eius, qui de possessione cog- 
novit. Relato igitur nobis tantorum sapientium per prefatum consenatorum 
nostrorum consilio et etiam in scriptis nobis ostenso, venerabiles canonicos 
ecclesie 8. Praxedis eorumque successores in perpetuum ab omni molestia et 
inquisitione seu petitione possessionis illarum terrarum iuxta supradictorum 
sapientium consilium liberos et quietos fore decrevimus, et ut nunquam a nobis 
aut ab aliis per tempora senatoribus in ius propter hoc vocentur aut respon- 
dere cogantur, presentes reverendi senatus apices eis fieri iussimus. Et ego 
supradictus Nicolaus senator ab aliis senatoribus delegatus cancellario sacri 
senatus, ut supra scriptum est, ad perpetuam stabilitatem scribere mandavi, 
sub pena iii. librarum auri, si contra hoc clerici s. Crucis venire presumpse- 


rint, dimidia senatui et dimidia ecclesie s. Praxedis componenda; et soluta 


pena hec carta firma sit semper. Actum xvi. anno restaurationis senatus, 
indictione viii., mensis ianuarii die xxiii, Capitolii in curia senatus. Ego 
Mardo protoscriniarius iudex laudo et confirmo. Ego Paulus dativus iudex 
iuste datum consilium approbo. Ego Gregorius de Primicerio archarius 
iudex iustum consilium datum ab aliis confirmo. 


Nach dem Drucke: Galletti Del primicero della santa sede 317 aus dem Archive von 
S. Prassede. — Vgl. S 586. 


128.” Kaiser Friedrich I erklärt, dass die Stadt Assisi mit ihrem ganzen 
Komitate unter Ausschluss jeder andern Gewalt nur ihm, seinen Boten 
und Nachfolgern unterstehen soll. Pavia 1160 Nov. 21. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus divina favente gratia 
Romanorum imperator et semper augustus. Notum sit omnibus imperii nostri 
fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod civitas Asisiensis cum toto suo 





170 1160 Nor. 21. 


comitatu ita specialiter et libere ad nostram imperialem iurisdictionem pertinet, 
quod nulli potestati de aliquo habet respondere, nisi nostre persone vel nostro 
certo misso nostrisque successoribus. Precipimus autem, ut semper ita stet 
ab omni alia potestate libera, sicut a temporibus quarti Henrici usque ad 
nostra tempora stetit, et sit capud totius comitatus, nec alicui liceat novum 
castrum vel civitatem construere contra voluntatem "comitatus, sicut sunt fines 
et termini eiusdem comitatus: Primo a fossa Luparia usque ad plebem saneti 
Stephani per Cumarri, et usque ad vallem de Castannea, et usque ad finem 
silve, que est inter Spellum et Gabianum, et usque ad rivum de Cruce, et 
usque ad silvam filiorum Mastinelli, et sic descenditur in flumen Apulee per 
gurgitem Tiberinum, et sic pervenitur ad viam, que ducit ultra Pacilianum, et 
usque ad castellum, quod Mortamila vocatur, et usque ad Tiberim, et sic: 
descenditur per sanctam Cottem usque ad plebem Casaluctim per planum Putei, 
et sic descenditur ad fossatum Barcamere, et sic ascenditur ad coemetum de 
Glomisco per Formicarium, et sic pervenitur ad viam, qua itur supra montem 
Lucianum, et sic reditur per petram scriptam ad fossam Lupariam. Quia vero 
predictam civitatem cum toto comitatu ad nostras manus et servitium imperii 
et ad potestatem nostram nostrorum[que] successorum semper habere inten- 
dimus, auctoritate nostra iubemus, quod nullo modo in causam vel in placitum 
ab aliquo duce vel marchione vel comite trahantur vel vocentur. Preterea sta- 
tuhnus inde, quod cives predicte civitatis in aliis comitatibus iuste acquisive- 
runt vel acquisituri sunt, nostro favore teneant, salva in omnibus et per omnia 
imperiali iustitia. Si quis autem contra hoc preceptum nostrum venire vel in- 
fringere temptaverit, c. libras auri pro pena componat, dimidium fisco nostro 
et dimidium predicte civitati. Signum domini Frederici Romanorum im- 
peratoris invictissimi. Ego Ulricus cancellarius vice Rainaldi Coloniensis 
archiepiscopi recognovi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis m.c.lx., 
indictione viiii., regnante Friderico Romanorum imperatore [in |victissimo, anno 
regui eius viiii., imperii vero vi. Feliciter. Amen. Datum Papie, xi. ka- 
lendas decembris. 


$ Aus beglaub. Abschr. von 1209 Oct. 14 im Munizipalarchive zu Assisi. — Vgl. zu 
125. 137. 


199, Bischof (Hermann) von Verden restituirt als Hofvikar den Dom- 
herren von Padua genannte Besitzungen. Pieve di Sacco 1161 März 30. 


Anno a nativitate domini m.c.lxi., in die iovis, qui est secundo die exeunte 
mense marcii, indictione viiii. In presencia Aldegeri et Gerardi! iudicis et 
presbiteri Riprandi et Viviani de Anuele et Faletri notarii. Episcopus 
Verdensis, vicarius domini imperatoris Fredrici, restituit possessionem illius 
terre, que est in finibus Camini, canonicis Paduanis integre, quam dederat 
Rubeo de Viguncia et Mainardinus et si qui ceteri sunt. Et Bonifacinus iussu 
eiusdem eos in possessionem mittere debet, omni allegatione eis servata. Et 
canonici securitatem fecerunt in manu predicti episcopi de ratione eis facienda 
secundum? preceptum eius. Actum in Sacco feliciter, in villa Plebis. 

Ego Vilimerius, qui Luscus vocor, sacri palatii notarius rogatus ibi fuit et 
hanc sententiam scripsi. 


Nach dem Drucke: Dondi dall'Orologio Dissertazioni sopra l'istoria ecclesiastica di 
Padova 6, 43 aus dem Orig. im Archive der Domkirche. — ! Dr. Herardi. — * Dr. secum. 
— Vgl. $ 183 n. 2; 498 n. 7. 


130. Kaiser Friedrich I gewährt der Stadt Jtavenna Wahl der Konsuln 


1162 Juni 26. 171 


und andere angegebene Begünstigunaen, wogegen ihm alle Regalien mit 
angegebenen Ausnahmen zurückzustellen sind. Savigmano 1162 Juni 26. 

C. In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus divina favente 
clemencia Romanorum imperator augustus. Dignitas et excellencia Romani 
imperii, que ab ipso pietatis fonte manavit, pie semper agere consuevit, et 
imperatorem vel principem nichil magis quam clemencia decet, cuius consilia, 
cuius opera in omnibus et per omnia ex clemencie dulcedine semper debent 
exuberare. Nos igitur nostrorum antecessorum divorum augustorum reguin et 
imperatorum honesta exempla sequentes, qui civitates preclaras, quas imperio 
et sibi fideles ipsarum rerum experiencia fuisse didicerant, maiori affectu di- 
lexerunt et congruis honoribus semper ditaverunt, idem sapere, id ipsum et 
facere pro zelo intendimus, ipsasque civitates, quas fides comendat et perse- 
verancie constancia illustrat, non minori gracia fovere, amplecti et diligere 
decrevimus. Inter quas quoniam civitatem Ravennam temporum antiquitate 
et honorum dignitate et operum strenuitate fideique sinceritate pre cunetis ci- 
vitatibus Italie gloriosam et faınosam semper fuisse audivimus, et circa exal- 
tacionem imperialis corone fidemeritis et preclara operum exibicione prepo- 
tentem et fervenciorem ab antiquo claruisse veraciter persensimus, ipsam 
civitatem Ravennam ex cara cariorem deinceps abere cupimus, eiusque con- 
cives universos tanta dileccionis et gracie prerogativa duximus honorandos, ut 
sicut ipsa civitas Ravena inter alias urbes Italie caput suum per titulos ho- 
noris magnificencius extulit, ita eciam largiciones imperiales et beneficiorum 
donaria in ea splendidius eluceant. Ea propter cognoscant universi fideles 
imperii, presentes et futuri, quod Ravennates omnes, capitanei, valvasores et 
omnes, qui non iuraverunt fidelitatem domino Frederico imperatori, debent 
iurare sicut illi, qui iuraverunt. Et isti consules, qui modo positi sunt in Ra- 
venna et qui in posterum ponendi sunt, auctoritate domini imperatoris semper 
debent poni et stare. Ravenates quoque debent eligere consules in presencia 
legati domini imperatoris, si apud eos fuerit, ad honorem et servicium domini 
imperatoris et salvamentum terre; quos legatus domini imperatoris debet con- 
firmare. Si vero imperator fuerit in Romania vel in Feraria, maior pars con- 
sulum debet ire ad curiam domini imperatoris, et debet accipere investituram 
consulatus ab imperatore. Quod si in Romania vel in Feraria non fuerit, ubi- 
cumque fuerit in Italia, duo de consulibus debent ad eum ire, et debent ab eo 
accipere investituram. Quod si inperator fuerit in Alamania, non ibunt ad 
ipsum pro consulatu. Et consules electi debent placitum et districtum per do- 
minum imperatorem tenere secundum bonum usum terre et secundum quod 
inferius declarabitur. Et si forte illi, qui consules fuerint positi, non iurave- 
runt fidelitatem domino imperatori, iurare debent. Et sacramentum fidelitatis 
in quinto anno semper debent renovare a xv. annis supra et a lxx. infra. Et 
debent iurare, omnia regalia et iusticiam et civitatem Ravennam ad ser- 
vicium et onorem et fidelitatem domini imperatoris conservare, exceptis 
regalibus, que per iustum feudum vel per iustum privilegium tenent ec- 
clesie Ravenne et capitanei Ravenne et ali Ravennates, tam in Ravenna, 
quam extra, exceptis domibus, que in civitate et suburbiis in regalibus po- 
site sunt. Cetera omnia regalia, que tenent Ravennates in civitate et foris, 
resignabunt domino imperatori, que pertinent ad districtum Ravenne; et iu- 
vabunt bona fide recuperare et ad servicium domini imperatoris tenere. Mal- 
tollettum, licet dominus imperator ex toto pro regali iusticia exieret, tamen 
pro peticione principum et dilecti Ravennatis electi et capitaneorum et amore 





—— € 


172 1162 Juni 26. 


Ravenne dimidiam partem comuni eivitatis Ravenne dimisit; alteram autem 
partem ad specialem suum fiscum sibi retinuit. Pensionem vero ecclesiarum, 
quam aliorum Ravennatum, que per neglegenciam sive per violenciam Raven- 
nates usque modo non solverunt, in integrum solvant caput tantum; et quod 
non solverunt, dominus imperator eis relaxat, ita quod non noceat racionibus 
eorum; eo tamen tenore, quod de cetero iura enfiteosis et cuiusque contractus 
rectum cursum suum et in pensionibus et in renovacionibus secundum tenorem 
instrumenti teneant. Item possessiones, quas per violenciam non detinent, 
concedit dominus imperator Ravennatibus renovare; quod si renovare con- 
temserint, liceat dominis ab eis iusticiam exiere. De caucionibus vero, secun- 
dum quod in eorum instrumentis continetur, ita teneant. Nove autem.carte, 
que de possessionibus Ravennatum in contencione sunt, nulli prosint, nec ob- 
sint. Dominus vero imperator promisit coram principibus curie et capitaneis, 
quod racionem et iusticiam faciat Ravennatibus ecclesiis et capitaneis et ce- 
teris Ravennatibus de Feraria et Placencia et Favencia et Forolivii et Foro- 
pompilii et Cesena et Bretenoro et Arimino et de aliis terris sibi violenter 
ablatis. Similiter vero iusticiam faciat prefatis terris, si aliquam iustam que- 
rimoniam habuerint adversus Ravennam. Quod si forte dominus imperator 
ad partes Ravenne cum exercitu venerit, non debet cum exercitu in posses- 
sionibus eorum et ecclesiarum hospitari a strata inferius; set si voluerit cum 
domina imperatrice et cum principibus suis sine exercitu Ravennam et alias 
possessiones Ravennatum intrare, cum debito honore et reverencia sicut in 
domo propria suscipietur. Insuper dominus imperator stratam aque Padi ver- 
sus Ravennam expediet, quando potuerit; si vero illi, qui eam clauserunt, pro 
precepto domini imperatoris aperire noluerint, dominus imperator eos in banno 
suo quasi ostes inperii ponet. Hec sunt nomina principum, in quorum pre- 
sencia hec acta sunt: Rainaldus Coloniensis archiepiscopus [et] Italie archi- 
cancellarius, Conradus Maguntinus electus, Ulricus patriarcha Aquileie, Guido 
Ravennas electus, Henricus Leodiensis episcopus, Hermannus Verdensis epis- 
copus, Hermannus Hildeneshemiensis electus, Hermannus Heresveldensis ab- 
bas, Aichardus Parmensis episcopus, Conradus palatinus comes Reni frater 
domini imperatoris, Henricus dux Austrie vitricus domini imperatoris, Frede- 
ricus dux Suevorum regis Conradi filius, Hermandus dux Carinthie, marchio 
Albertus, Otto palatinus comes de Witelinesbac, comes Emerco de Liningen, 
dux Udalricus, dux Bolezlaus, Burcardus castellanus Magdeburgensis, comes 
Conradus de Albech, comes Diepuldus de Leskemunde, comes Gebardus de 
Luckenberg et frater eius Marcualdus, Ulricus de Urningen, Henricus maris- 
calceus, Bertuldus triscamerarius, Cono camerarius de Mingenberg, Hermannus 
camerarius, Rodigerius camerarius, Sigibodus camerarius et alii quam plu- 
res. Signum domini Frederici Romanorum imperatoris invictissimi. 

Ego Udalricus cancellarius vice Rainaldi Colonie[nsis archiepiscopi et] archi- 
cancellarii recognovi. Acta sunt hec anno dominice incarnacionis m.c.lxii., 
indictione X., regnante Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno 
regni eius X., imperii vero viii. Datum in territorio Mutinensi in plano 
castri Savignani post destruccionem Mediolani, vi. kal. iulii. Feliciter. Amen. 


Aus beglaubigter gleichzeitiger Abschr. unter den Urkunden des Klosters S. Apolli- 
nare in Classe auf der Bibl. Classensis zu Ravenna. — Vgl. Nachtr. zu S 124. 273. 296. 


131.” Rainald, Erwählter von Köln und kaiserlicher Legat, erklärt nach 
Einsicht der bezüglichen Urkunden, dass die Leute von Anghiari nur dem 


1163 Sept. 2. 173 


Kaiser und dem Reiche unterstehen, und bestätigt ihnen ihre Freiheit unter 
Vorbehalt der Rechte des Klosters Camaldoli. Arezzo 1163 Sept. 2. 

In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Rainaldus dei gratia 
sancte Coloniensis ecclesie electus, Italie archicancellarius, imperatorie maie- 
statis legatus. Ea que inter homines geruntur, non solum ex temporalis cursus 
mutabilitate, verum etiam ex humang vite brevitate in oblivionem facillime di- 
labuntur, nisi scripture suffragio tenaci fuerint memorie commendata. Qua- 
propter presentis nostre auctoritatis scripto ad cunctorum, tam presentium 
quam futurorum, noticiam cupimus pervenire, quod cum in legatione domini 
nostri Frederici serenissimi imperatoris demoraremur apud Burgumm sancti Se- 
pulehri, situm in episcopatu civitatis Castelli et in comitatu, in presentia nostri 
ac curie nostre habita est questio de castro et hominibus Anglarensibus, cuius 
ditioni attinerent. Presentatis itaque nostro conspectui prudentioribus eiusdem 
castri et super hoc verbo requisitis, protulerunt coram nobis cartam testa- 
menti Bernardini Sedonie, in qua continetur, quod cum idem Bernardus in 
lecto esset extreme egritudinis, omnes servos et ancillas, quas habebat in ca- 
stro Anglari et in eius curte, liberos reddidit, et hominibus suis de masinada 
terciam partem feodorum, que ab eo tenebant, in proprietatem dedit. Insuper 
et presentaverunt cartulas coram nobis refutationis, quas avus Guidonis mar- 
chionis iunioris, videlicet Rainerius marchio et iugalis eius Trotta, filiusque 
ipsius Rainerii, scilicet Guido marchio et uxor eius Geiza, fecerunt in manibus 
priorum Camaldulensium de omni proprietate supradicti Bernardini et uxoris 
eius Imeldine pro se et pro suis heredibus omnibus; et hanc refutationem iure 
iurando corporaliter prestito firmaverunt, obligantes etiam se ac suos heredes, 
si contra ipsam refutationem venire temptarent, pena in eisdem cartis desig- 
nata. His omnibus eorundem Anglarensium rationibus diligenter inspectis, 
habitaque super hiis exquisita consilii nostri deliberatione, manifeste inveni- 
mus et evidentissime cognovimus, prefatum castrum et populum Ánglarensem 
soli domino imperatori et imperio specialiter attinere, Nos igitur domino no- 
stro serenissimo augusto suam proprietatem, et populo ac castro illi debitam 
libertatem perpetuo conservari dignum estimantes et rationi ac iustitie omnino 
consentaneum iudicantes, pro debito et auctoritate nosirg legationis prenota- 
tum eastrum et populum Anglarensem cum tota curte et omni eius districtu, 
et nominatim castrum Montorium, in tutelam et protectionem et dominium 
domini nostri serenissimi imperatoris et imperii specialiter recepimus, et liber- 
tatem ac donationem a prenotato Bernardino et uxore eius Imeldina ipsis 
collatam presentis scripti astipulatione confirmamus; precipientes firmissime 
et edicto generali perenniter statuentes, ut nullus unquam dux vel marchio seu 
comes aut aliqua maior minorve persona a prenominato castro vel ab aliquibus 
eius pertinentiis fodrum aut dationem aliquam auferre audeat, vel districtus 
ant placiti sive alicuius servitii impositionem in eis sibi voluerit usurpare, 
ipsique Anglarenses nulli mortalium teneantur servire, nisi soli domino impe- 
ratori aut certo eius misso ad hoc ab imperiali celsitudine destinato, salvo 
tamen iure, quod pretaxatus Bernardinus sive uxor eius Imeldina monasterio 
Camaldulensi contulerunt. Ad plenitudinem quoque libertatis eorundem An- 
glarensium hoc eis ex imperialis clementig munificentia indulgendo concedimus, 
ut si quis liber homo ad castrum Anglare se conferre et in illo habitare vo- 
luerit, libere veniat illudque inhabitet, salvus atque securus et particeps huius 
illorum perpetue libertatis. $ Ad hec consulibus Areting civitatis et civi- 
tatis Castellang ac Burgi sancti Sepulehri presentibus videlicet ac futuris ac 





174 1163 Sept. 2. 


toti populo sub eorum districtu manente sub debito fidelitatis ac sacramenti, 
quo domino imperatori tenentur, firmissime precipimus, quatenus Ánglaren- 
sibus bona fide forciam, adiutorium et consilium ad defendendum se tribuant, 
siquis vel marchionum aut aliorum ipsis videlicet Anglarensibus supradictum 
libertatis et securitatis benefitium infringere presumpserit. Si quis autem hoc 
nostri precepti decretum, quod serenissimi domini nostri imperatoris auctori- 
tate sancimus, aliquo in tempore violaverit, pene quingentarum librarum ar- 
genti puri et examinati subiaceat, medietatem imperiali camere, reliquam me- 
dietatem Anglarensium comuni persoluturus, salvo postmodum, sicut nunc 
collatum est atque confirmatum, omni suprascripto Ánglarensium iure. Et ut 
perpetuum presens hec iussio nostra vigorem obtineat, cunctisque presentis 
evi ac futuri fidem certiorem afferat, huius attestationis paginam manu propria 
roborantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri, adhibitis testibus, no- 
mina quorum subter ascripta notantur: Iohannes Albanensis episcopus et 
cardinalis, Ieronimus Aretinus episcopus, Aicardus Parmensis episcopus, co- 
mes Hildebrandus Cazawerra, Senebaldus de Campilio et Hugolinus de Scolai 
vicecomites, consules Seneuses Ugolinus, Busta et Wido Macii, Malavolta 
civis Senensis, consules Aretini et populi eiusdem plurima ınultitudo, comes 
Wido de Montedolio, Monaldus de Vcrona, et Spinellus de Verona, et Rai- 
nerius Ubertini, consules civitatis Castellane Bonbarun et Robertus de Ga- 
staldo, aliisque quam pluribus, tam clericis quain laicis, presentibus. Data 
Arecii, iiii. non. septembris, anno dominice incarnationis m.c.lxiii., indictione 
xi, imperante domino Frederico Romanorum imperatore glorioso, anno regni 
eius xil, imperii vero viii. In nomine domini. Feliciter. Amen. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. Das zwischen Zeugen 
und Datirung aufgedrückte Siegel ist abgenommen. — Vgl. zu $ 137; 278 n. 20. 


132. Im Gerichte des Erzkanzler Rainald, Legaten des Kaisers, wird, 
nachdem derselbe sich von der Richtigkeit der erhobenen Klage überzeugt 
hat, vom beisitzenden Judex auf seinen Befehl geurtheilt und die Ausfüh- 
rung des Urtheils gesichert. Arezzo 1163 Sept. 9. 


In dei nomine. Amen. Anno ab incarnatione domini m.c.Ixüi., Federigo 
piissimo imperatore regnante, mense septembris, indictione xi. Cum Ray- 
naldus archicancellarius et legatus d. Federici imperatoris in Aritium venisset, 
Amedeus abbas s. Flore et Lucille cum fratribus proclamationem predicto ar- 
chicancellario fecit contra filios quondam Uguicionis Ugi filii Teuzi, et maxime 
contra Ugonem clericum eo, quod ipse iuraverat Caritati, caınerario scilicet 
suprascripti monasterii, quod venderet et daret ecclesie et abbati s. Flore, 
quicquid pertinebat matri sue et sibi et fratribus et sororibus de castello Fon- 
tiano et in tota curte eius, si tamen predictus camerariu daret ei xxx. libras 
in festivitate s. Andree; et de his omnibus in castello predicto et curte eius 
faceret cartam suprascripto abbati s. Flore ad sepsum sapientis iam dicti mo- 
nasterii. Hoc audito d. archicancellarius misit pro iam dictis fratribus, et au- 
ditis sub iuramento testibus, cognovit verum esse, quod abbas asseverabat. 
Tandem precepit Obizo iudici suo, ut vice eius sententiam de hoc proferret 
iuxta ecclesiam s. Angeli de Prato. Predictus vero Obizo iudex datis primo 
pignoribus pro pretio, quod erat supra xxx. libras, quas prius acceperat, idest 
xxv. libris, precepit suprascriptis fratribus per sacramentum, quo tenebantur 
d. cancellario, et per fidelitatem, quam iuraverant domino imperatori, ut ab 
ea ora, qua” erat iiii. feria, idest nona die initii mensis septembris, usque in 


1163 Sept. 9. 175 


diem dominicam proximam facerent cartam tam omnes suprascripti fratres, 
quam mater eorum et sorores et uxores eorum suprascripto abbati Amadeo 
s. Flore et Lucille ad sensum sapientis monasterii, et de cetero in nullo offen- 
dant neque per se, neque per alios monasterii suprascripti res vel homines, 
neque molestent, vel aliquam unquam proclamatiónem vel iniuriam faciant, 
sed suprascriptam venditionem ratam et firmam in perpetuum teneant. 

Hoc actum est in presentia filiorum q. Rolandini Pagani, et Uguiccionis de 
Tignoso, et Rainaldi de Vicione, et Guidi et Capsidoni fratrum, et Brigoscii, 
et Rodolfini fratris suprascripti abbatis, et Blancii Paganuccii notarii, cui pre- 
ceptum est, ut iret cum eis et cartam reciperet nomine monasterii ab omnibus 
suprascriptis, idest matre et fratribus et sororibus et uxoribus eorum. In 
presentia omnium suprascriptorum et Viviani iudicis iuraverunt suprascripti 
fratres, Ugo magister et Ildebrandinus et Farolfus, quod facerent cartam de 
omnibus suprascriptis et ipsi, et mater eorum, et alii fratres et uxores eorum, 
et sorores et viri eorum ad sensum sapientis monasterii, et quod neque ipsi, 
neque mater eorum, vel fratres vel uxores vel sorores eorum dederent vel fa- 
cerent aliquid, quod possit nocere huic venditioni et traditioni, et quod omni 
tempore suprascriptam cartam venditionis firmam tenerent. Hoc iniunc- 
tum est Viviano iudici, ut hec omnia ad memoriam retinendam scriberet et 
denotaret. Ego Vivianus iudex hec scripsi, quia et mihi preceptum est et 
omnia in presentia mea facta sunt. 


Nach dem Drucke: Rena e Camici Serie dei duchi di Toscana 5b, 28. -— Vgl. $ 165 
n. 2; 278 n. 20; 507 n. 4; 599 n. 7. 


/ 

138." Kaiser Friedrich I nimmt in Erfüllung der von Rainald, Erwähl- 
tem von Köln, während seiner Legation in Tuszien gemachten Verepre- 
chungen die von Sarzana in seinen Schutz und gewährt ihnen angegebene 
Freiheiten. Lodi 1163 Nov. 3. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus [divina favente cle- 
mentia] Romanorum imperator [et semper augustus]. Que a glorioso principe 
nostro Rainaldo illustrissimo Coloniensi electo et Italie archicancellario in 
nostre serenitatis legatione in Thuscie partibus iuxte ac rationabiliter gesta 
sunt, excellentis nostre serenitatis suffragio libenter roboramus, quoniam no- 
stris laudibus specialiter applicant, quod per providam nostrorum legatorum 
solertiam rationis moderamine subnixum laudabiliter: ordinatur. Universis 
igitur sacri imperii fidelibus, presentibus et futuris, innotescat, quod ea, que 
burgensibus Sarzanensibus pro sincerissima eorum fidelitate, quam sacratis- 
simo imperio nostro devotis semper animis exhibuerunt, princeps noster pre- 
notatus vice nostra compromisit, nos approbantes et confirmantes, burguin 
nostrum Sarzanum, qui situm est in comitatu Lunensi, cum burgensibus eius 
omnibus et cunctis eorum pertinentiis sub nostram tutelam et protectionem 
perpetuo recipimus. Utque totius inter eos discordie tollatur occasio, volumus 
atque decernimus, ut nulla turris vel aliqua alia munitio, nisi que ad totius 
burgi comunem spectet utilitatem, construatur. Si quis etiam liber homo, qui 
non sit servus aut angarialis alicuius, habitator illius loci effici voluerit, libere 
ac secure ad eum veniat ip:umque inhabitet, et speciali nostra protectione 
sicut ceteri burgenses ipse cum omnibus rebus et possessionibus perfruatur. 
Id quoque burgensibus illis speciali nostra munificentia concedimus atque lar- 
gimur, ut neque in littore Lunensi nec in Macra flumine pedagium aliquod vel 
datium aliquod tribuant; [nec ullus] cireumvicinus eorum in nemoribus sive in 


176 1163 Nov. 3. 


silvis, quibus uti consueverunt, aliquod iniuste auferre presumat. Mercatum 
quoque et bannum Sarzanensibus quolibet die sabathi concedimus; et sit locus 
mercati, ubi presentibus consulibus eorum magis congruum visum fuerit; et ut 
neque Lune, neque in aliqua parte comitatus Lunensis forum aliquod fiat, per 
quod istud impediri valeat, irrefragabiliter sancimus atque precipimus; id pre- 
terea [imperiali nostro] edicto statuentes, ut nullus mortalium forum illud im- 
pedire seu perturbare, aut homines illud visitantes vel inde recedentes aliquo 
modo violenter offendere [presumat]. Si quis autem huius nostri precepti con- 
temptor aut transgressor extiterit, vel aliqua eorum, que prenotatis fidelibus 
nostris Sarzanensibus contulimus, eis infringere presumpserit, damnamus eum 
pena m. librarum imperialium nostre camere persolvendarum. Quod ut verius 
& cunctis credatur ac perpetuo diligentius observetur, presentem paginam 
manu propria roborantes sigillo nostro iussimus insigniri. Signum domini 
Federici Romanorum imperatoris invictissimi. Ego Raynaldus sancte Co- 
loniensis ecclesie electus et Italie archicancellarius recognovi ac subscripsi. 
Datum [anno dominice incarnationis] m.c.lxiii., [iii. non.] novembris, [indic- 
tione] xii., [imperante domino Friderico Romanorum imperatore invictissimo, 
anno regni eius xi., imperii vero viiii. Actum Laude. ]! 

Aus neuerer Abschrift in Landinelli Storia di Sarzana, Hs. der Nationalbibliothek zu 
Florenz, Magliab. XXV, 558 Bl. 66. — ! Die Hs. hat mit sichtlich willkürlicher Kürzung, 
wie sie sich auch beim Titel zeigt, nur: Datum m.c.lxtii., mense novembris, anno vii. sw 
imper%. Die genauere Datirung liegt mir in einer Aufzeichnung Böhmers vor, der dieselbe 


aus Abschr. in Gerino Storia della Lunigiana, Hs. des Reformationsarcbivs zu Florenz, ent- 
nahm. Vgl. auch Stumpf Reg. nr. 3987. — Vgl. zu S 127 n. 7; 278 n. 20. 
4^ 


184. Der Rektor und kaiserliche Richter zu Verona urtheilt in einer Streit- 
sache, das geschriebene Urtheil durch einen seiner Assessoren verlesen 
lassend. Verona 1163 Nov. 20. 


Die mercurii, qui fuit undecimus exeunte mense novembris, in ponticello, 
qui...... coquina domini Alberti Tince Veronensis rectoris, in presentia 
Guidonis Butelli, et Guidoni de Runco, et Romani et Nerothi iudicum, et 
Maioli notarii, et Ramundi de Castello, et Ardicionis de Scalis, et Giselberti 
de Carcere, et Altekeri Pede venna, et Ramundi de Uguicione Flancisio, et 
Ioannes Montichi et Enrici eius filii, et Zenonis Crassi, et Uberti Engleberii, 
et Nigriboni Tinctoris, et Roberti de Castro. Ibique de lite, que verteba- 
tur inter canonicos sancte Marie virginis maioris ecclesie de civitate Veronensi 
vice ecclesie de una parte, nec non et inter Adeleitam filiam quondam Rasorii, 
et eius curatorem fratrem Guizardi de Cavalpone, et Guizardum procuratorem 
curatoris Adeleite ex altera, dominus Albertus Tinca, Veronensis rector et a 
principe ordinarius iudex constitutus, hanc sententiam scriptam dedit, quam 
Guidoni Tebaldi Rubei suo assessori dedit et, ut eam legeret, precepit; qui 
eam accepit et vice domini Alberti recitavit dicendo: ‚In nomine patris et filii 
et spiritus sancti. Amen. Ego Albertus Tinca, Veronensis rector et a principe 
ordinarius iudex constitutus, de lite, que vertitur inter canonicos maioris ec- 
clesie Veronensis nomine ecclesie ex una parte, et inter Adeleitam filiam 
quondam Rasorii, et etus curatorem fratrem Guizardi de Cavalpone, et Gui- 
Zardum procuratorem curatoris Adeleite ex altera parte, videlicet de terra de 
Paltena, et de terra de Flesis, et de domibus, que iacent in ora sancti Iohannis" 
de Valle, visis et auditis allegationibus utriusque partis, testibus quoque hinc 
Ande productis, conscilio assessorum meorum, videlice£ Bonizenonis de Lam- 
berto et Guidonis Tebaldi Rubei et lacobi Adriani, condempno predictam 





1163 Nov. 20. 177 


Adelaitam et eius curatorem per contumaciam absentes ad restituendas supra- 
dictas res.‘ Quam sententiam predictus dominus Albertus bene confirma- 
vit. Actum est hoc in suprascripto loco, in civitate Veronensi, anno domini 
millesimo centesimo seXagesimo tercio, suprascripto die, indictione unde- 
cima. Ego Adiizo sacri palatii notarius rogatus hanc cartam scripsi et 
interfui. 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 296. 577. 


135. Rainald, Erwählter von Köln und kaiserlicher Legat, entscheidet 
als von den Parteien gekorner Richter eine Streitsache, nachdem von sei- 
nem Judex in derselben auf Kampf erkannt worden war. Monza 1164 
Febr. 8. 9. 


Die sabati, qui est octavus dies immensis februarii. De discordia, quae 
versabatur inter dominum lohannem gratia dei abbatem ecclesiae sancti Petri 
Celi aurei, nec non et dominos de Castello, dum in campo essent apud Mo- 
doetiam pro duello faciendo, secundum quod iudicatum fuerat ab Opizone 
Buccafolle in praesentia domini Rainaldi Colonieusis ecclesiae electi et tocius 
Ytaliae archicancellarii et imperatoriae magestatis legati; quae erat de di- 
stricto et albergariis et "frodo et aliis multis diversis conditionibus super rebus, 
quas ecclesia sancti Petri de Celo aureo possidebat in valle Obsside et in valle 
lutrasca. Supradictus abbas et Gilius prior consensu aliorum fratrum, qui ibi 
erant, et advocatorum, scilicet Alberici advocati et Alberici filii Cone et Ugonis 
de Palacio, et in presentia domini Henrici Leodiensis episcopi et comitis Co- 
zolini! e£ Marcoaldi de Gronbac et aliorum multorum, nomina quorum infra 
scripta sunt, iufrascriptus Iohannes et Gilius prior fecerunt securitatem per 
sacramentum in manibus infrascripti domini Rainaldi electi, et supradicti ad- 
vocati iuraverunt tactis sacrosanctis evangeliis, quod quidquid eis preciperet 
de discordia, que vertebatur inter istaın ecclesiam et dominos de Castello, 
remota omni occasione observabunt et observari facient. Et similiter domini 
de Castello, scilicet Marcius et Cavalcasella et Olrigatius et Albertus Barba- 
vaira et Albertus Gritta iuraverunt, quod de tota discordia, que vertebatur 
inter predictam ecclesiam et ipsos et omnes parentes eorum, observabunt 
omnia precepta, quecumque infrascriptus dowinus Rainaldus archicancellarius 
eis preceperit, remota omni occasione observabunt et alios suos parentes ob- 
servari faciunt. Sequenti vero die infra porticum? solarii de Modoetia iusta 
ecclesiam sancti [ohannis de nore infrascriptus dominus Rainaldus Coloniensis 
ecclesiae electus et archicancellarius precepit dominis de Castello sub debito 


, iuramenti, quod finem facerent adversus istam ecclesiam. Et fecerunt finem 


et refutationeni per se et per eorum submissam personam adversus eandem 
ecclesiam, nominative de omni districto et honore et albergariis et frodis et 
investituriis et 1nannis et arbostoriciis et caseis et titurlis castaldorum et om- 
nibus aliis conditionibus vel fictis, que dici vel nominari possunt, que dicebant 
se debere habere in istis rebus sancti Petri in valle Obsede et in valle Intrasca, 
ut liceat infrascripto abbati et suis successoribus facere de istis rebus omnibus, 
quiequid eis placuerit et eis fuerit opportunum, absque contradictioue istorum 
dominorum de Castello suorumque hereduin, excepto de homicidio et adulterio 
et periurio; et de his causis scilicet hoc modo, quod ipsi domini de Castello 
non accipient per se, nec per eorum subınissaın personam pro homicidio ultra 
solidos viginti imperialium, pro adulterio decem solidos imperialium, pro per- 
Ficker Forschungen. IV. 12 


178 1164 Febr. 9. 


iurio solidos sex imperialium; eo modo, si ista maleficia publice facta fuerint, 
bannum isto modo accipiant et non amplius; sin autem querela de istis male- 
ficiis ante eos facta fuerit, placitum ante eos ventiletur et definiatur, et de 
viciis secundum istum modum bannum tollant, et nihil amplius per modum 
aliquem tollere debeant. Et precepit eisdem dominis de Castello sub debito 
sacramenti, ut? secundum, quod scriptum est, observent et omnes alios suos 
parentes, qui in istis rebus aliquid iuris se habere dicebant, iurare et finem 
facere simili modo facient facere, si sunt quindecim annorum. Et eodem die 
infrascriptus dominus Rainaldus Coloniensis ecclesiae electus et archicancel- 
larius precepit infrascripto abbati et priori et advocatis sub debito sacramenti, 
ut facerent finem adversus dominos de Castello de istis tribus placitis, scilicet 
de homicidio et adulterio et periurio, tali modo, ut pro homicidio accipiant 
solidos viginti imperialium, pro adulterio decem solidos imperialium, pro per- 
iurio sex solidos imperialium et nihil plus; quia abbas de istis tribus placitis 
se intromittere non debet, donec ista tria placita ante dominos de Castello 
fuerint definita, et bannum pro istis tribus maleficiis, ut scriptum est, recepe- 
rint. Postea vero infrascriptus abbas et sui successores pro his maleficiis et 
pro omnibus aliis rebus habeat potestatem de suis hominibus et eorum rebus 
faciendi, quod ei placuerit, sive de bannis seu de omnibus aliis conditionibus 
sine contradictione istorum dominorum de Castello suorumque heredum. Et 
debent istam concordiam firmam et ratam habere et habebunt. Et inter se 
fecerunt finem et refutationem una pars adversus alteram ita adtendere, ut 
suprascriptum est, de omnibus maleficiis et de omnibus rebus ablatis et offensis 
usque hodie commissis sub poena tali, que est centum marchas argenti, me- 
dietatem camere imperatoris, et medietatem abbatis; vel si abbas [non adten- 
deret] hoc, quod suprascriptum est, similiter tantum componet. Et precipimus 
infrascriptis dominis de Castello, quod a se et ab aliis omnibus hominibus in- 
frascripti homines abbatis defendantur. Et hoc precipimus ex parte domini 
imperatoris. Unde duo brevia concordiae scripta sunt uno tenore. 

Factum est hoc anno dominicae incarnacionis m.c.lxilii., isto die, indictione 
duodecima. ' 

Eodem anno, octavo die mensis marcii, die dominico, in burgo Palancie, 
iuraverunt Martinus et Guilielmus fratres Cavalcaselle, et Arditio frater Ol- 
rigatii manibus suis propriis ad sancta dei evangelia eo modo, quod firmam et 
ratam habebunt concordiam factam inter ipsos et ecclesiam sancti Petri Celi 
aurei similiter, ut scriptum est in cartulis concordie facte se scientibus, si deus 
illos adiuvet et illa sancta dei evangelia. ^ Interfuerunt Roglerius Catassius, 
Syrus Mulinarius, Presbiter de Cavagnosco, Ardicio de Broilo, Olricus de 
Monticello de Novaria testes. 

Interfuerunt Albericus de Besuto, Guifredus de Dever., Albertus de Ce- 
dra, Iacobus de Castelliono, marchio Oliverius de Romagnano, Rodulfus de 
Fitilliaira, Roglerius Catassius, Gualterius Catopeius, Allo Vexillifer, Opto 
Bugitella, Armannus Christianus, Ioffredus de Burgo, Allionus Buccafolle, 
Carbonus de Piscaria, Petrus Buccafolle, Girardus de Lomello, Carnelevarius 
de Curte, Petrus Catassius et multi alii testes. S. Ego Furco iudex et 
notarius sacri palacii hoc breve concordie scripsi. S. Ego Rainaldus no- 
tarius interfui et hanc sententiam scribere feci et subscripsi. 

Nach dem Drucke: Zachariae Iter litterarium per Italiam S. 37. — ! Dr. Corolini 
(Goswin von Heinsberg). — ? Dr. Pontilum. — ? Dr. et. — Vgl. S 278 n. 22; 473 n. 10; 
507 n. 5. ) 


1164 Febr. 19. 179 


136. Mussus Pfalzgraf von Lomello bekleidet in Vertretung des Kaisers den 
Petrus Savinus mit dem Amte des Notariats. Piacenza 1164 Febr. 19. 

Anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo centesimo 
sexagesimo tertio, indictione duodecima, die mercurii, undecimo kal. martii, in 
civitate Placentia in curte episcopi, in presentiá eorum hominum, quorum no- 
mina subtus leguntur. Dominus Mussus comes palatinus de Lomello fuit 
manifestus, quod Petrus Savinus hodie fecerat sacramentum notarietatis in 
sua presentia et in presentia Gandulfi clerici et Malecrie et Lanfranci de abia- 
ticis Isembardi et Iuliani Bergognoni atque Guglielmi Pasturelli; et insuper 
fuit manifestus, quod investiverat ipsum Petrum de officio notarietatis a parte 
domini imperatoris. Ibi interfuere Gottefredus Surdus, Fulco de Iniquitate, 
Albertus Sicamilica, Obertus Vallerius, et prenominati Lanfrancus et lulianus 
atque Gulielmus, et alii quam plures rogati testes. Ego Bonusdies notarius 
sacri palatii rogatu prefati domini Mussi comitis hoc breve scripsi. 

Nach dem Drucke: (Boselli) Delle storie Piacentine libri XII 1, 316. — Vgl. S 248 n.25. 


137. Christian Kanzler des kaiserlichen Hofes bekundet, dass der Kaiser 
das Kloster S. Maria de Colomba in seinen Schutz genommen und vom 
Kampfe und Kalumnieneide befreit habe, und befiehlt kraft der ihm vom 
Kaiser übertragenen Gewalt, das einzuhalten. (1164 Aug. 30.) 


Cristianus dei gratia imperialis aule cancellarius. Imperialis benignitas, 
sicut ecclesias dei semper consuevit exaltare, ita pauperes Christi in ipsis 
deservientes pro desiderio superne patrie studiose curat cotidie multis bene- 
ficiis consolari. Nos itaque sanctissimum eius super his propositum cognos- 
centes, et in qua[utum] divina bonitas nobis concesserit, eius preclara vestigia 
sequi desiderantes, notum facimus [uni]versis fidelibus imperii, ad quoscumque 
presens pagina pervenerit, quod dominus imperator ex consueta eius imperialis 
gratie clementia dilectissimos nobis fratres gcclesig sancte Marie de Columba 
cum omnibus his, que iuste possident, et omnia iura ipsorum in eius imperia- 
lem protectionem suscepit, et eos de oinni iure duelli [et] calumpnie penitus 
absolvit, statuens et firmissime precipiens, ut hec ipsius absolutio eis et ec- 
clesig memorate omni tempore rata permaneat et inconvulsa. Quia igitur eius 
sinceritas vicen suam plenarie ordinationi nostre commendavit, pro collatis 
eidem ecclesig beneficiis congaudemus, districte precipientes auctoritate, qua 
fungimur, ne hanc absolutionem aliqua persona magna vel parva infirmare 
temptet vel inquietare. 


$ Nach Abschrift Barbieri's aus dem Original auf der Bibl. zu Parma. — Vgl. Nachtr. 
zu $ 278. 


188.' Kser. Friedrich I nimmt den Guido Guerra, Grafen Tusziens, in 
seinen Schutz und. verleiht ihm die kaiserlichen Hoheitsrechte auf allen 
seinen einzeln aufgezdhlten Besitzungen. Pavia 1164 Sept. 28. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus divina favente clementia 
Homanorum imperator augustus. Inter cetera imperialium virtutum preclara in- 
signia velud sydus aureum et gemma clarissima fulget in principe, si suorum fide- 
lium merita ante sue maiestatis oculos habet et ebs, quorum sincera fides, quo- 
rum strenuitas, quorum devotio et preclara obsequia circa sui imperii dyadema 
respondent, congruis honoribus et benefitiis honorat et promovet. Proinde 
notum facimus universis imperii nostri fidelibus presentibus et futuris, quod 
nos dilectum et karissimum principem nostrum et consobrinum Widonem Wer- 

12* 


180 1164 Sept. 28. 


ram Tuscie comitem pro illo magnifico et honorabili servitio, quod predeces- 
sores sui progenitoribus nostris regibus Romanorum [et] imperatoribus fide- 
liter exibuerunt, et pater suus bone memorie et ipse idem tempore nostro 
. nobis et imperio contulit, et omnia bona et possessiones suas, quas modo iuste 
habet vel alii nomine suo habent vel inposterum rationabiliter acquisierit, sub 
Bostram imperialem protectionem atque tutelam suscepimus, eique et suis le- 
gittimis heredibus concessimus et confirmavimus. Ut autem habundantioris 
gratie nostre prerogativa letetur, concedimus ei suisque legittimis heredibus 
et speciali largitione donamus omnia regalia nostra et omnem nostram iuris- 
dictionem, quam habemus in omnibus terris et possessionibus suis, quas ipse 
modo habet vel de quibuscumque patrem suum investivimus, et in omnibus 
his, que ille, qui nunc est, acquisierit; videlicet bannum, placitum, districtum, 
theloneum, pedagium, ripaticum, mercata, molendina, aquas aquarumque de- 
Cursus, piscationes, venationes, paludes, argentifodinas, ferrifodinas et quic- 
quid metalli vel thesauri in terra sua inveniri potest, alpes quoque, montes, 
valles, et omnia ea, que ad nos et ad imperium spectant. Quas utique terras 
et possessiones dignum duximus propriis exprimendas vocabulis: Mutil- 
lianum cum roccha et castello et cum tota curte eiusdem; castrum quod dicitur 
Tredotium; Grausignanum vallis; Monsatulli cum curte eiusdem et abatiam 
de Acenta cum tota curte eiusdem; Linare cum tota curte eiusdem; Abete cum 
tota curte eiusdem; territorium Galliani; totum Terminum;! Povelatium cum 
tota curte eiusdem; Marradi cum tota curte eiusdem; abatia sancte Reparate; 
medietas Bifurci cum medietate sue curtis; Camuranum; tertia pars Ganba- 
raldi; centum mansi de terra, quos habent capitanei de Gattaria, cum duobus 
castellis, quorum unum vocatur Montebellu, aliud Monteveclu; Puriva cum 
curte eiusdem; plebs sancti Iohannis de Octo; mons de Rontana; Baccagna- 
num cum sua curte; castellum Iohannis Arduini; tota collina sancti Yllaris; 
mons de Rodio; Gessum cum sua curte; Fontatella et curtis eiusdem; Aqua- 
rata cum tota curte sua; totum teritorium de Lascianico Blancani; Carla; Mi- 
silliolum cum curte sua; mons Ciperani; Cuniolum cum curte sua; Petramauri 
cum tota curte eiusdem; Castellum novum; Ristignolum; Senzanum cum sua 
carte; Dovadola cum tota curte sua; Gellum; Montepauli; Celle cum sua 
curte; Mons Ácutulus cum sua curte; Scanuellum; Vidillianum cum sua curte; 
Rivagotti; Ripidignanum cum tota curte sua; Cuzzanum cum sua curte; me- 
dietas curtis de Sarturiano; castellum de la Collina cum tota curte sua; Lu- 
garellum; Pausalupu; Porticu cum sua curte; Mesaurisi cum curte sua; ca- 
stellum de Monte de Fratta; dimidium patronatus abatie sancti Benedicti in 
Bifurco; Planuaccari cum curte sua; castellum de Alpe cum curte sua; Cor- 
niolum cum sua curte; Pozobaldi cum sua curte; castellum quod dicitur Sanc- 
tum Benedictum. Hec omnia predicta sunt in Romania. In Tuscia vero 
Podium Bonizi cum teta curte sua, sicut antiquitus fuit de burgo et rocca de 
Marturi, cum curte de Vizano et Papiano et Talzonis, cum suo monte et roc- 
cite et stupie, due domus in Mortinnano; Bibianum cum sua curte; Rincine 
cum sua curte; Lizia; Castilione cum sua curte; Pauranum cum sua curte; 
burgus de la Gena; Livernanum cum sua curta; Stersi cum sua curte; me- 
dietas burgi sancti Donati in Poci; Cedda cum sua curte; Ricavum cum sua 
curte; quinquaginta mansi terre in curte de Gragnano et Montis Rainaldi; 
Impolim cum sua curte; utrasque Pagnanas; Monsrappuli cum sua curte; 
Fumaia; Granaiolum; Carbonaia; Turris Benni cum sua curte; Colle de Petra 
cum sua curte; Lontramum; Pittiolum; Confienti; Cerretum cum sua curte; 


" * 


1164 Sept. 28, | 181 


Musillianum cum sua curte; Collegunzoli; Petroiu; Orbignanum; Burianum; 
medietas plebis de Vaiono; Vinzi; Larzanum cum sua curte; Podium de Co- 
liclo cum omnibus appenditiis suis; Manne cum curte sua; item quicquid in 
Pistorio habet vel habere debet, vel alii suo nomine habent vel habere debent, 
in civitate vel extra; Publica cum sua curte; Panicale cum sua curte; Ponte; 
Casale Widi; Montemurlo cum tota curte sua; Radicaia, vallis de Agnia, et 
quicquid habet in Agnana; Santumatu; Brandellii cum toto territorio plebis 
eiusdem et plebis Brandelli; Casole; Groppole cum tota curte sua; Momig- 
num; Valpalaia; Popilium cum tota curte sua; Montale cum tota curte sua; 
Pitilium cum tota curte sua; Sanmarcellu cum tota curte sua; Cavinanum cum 
tota curte sua; castellum Presbiteris Rufini cum tota alpe Ursigne; Guzu; in 
rocca Montis Acutuli due domus; Kalenzanum cum tota curte sua, et quicquid 
habet in monte Morello; Travalli cum sua curte; quarta pars castelli de Ligri; 
Campianum cum sua curte; Ruifredum quod est supra Santernum; Monte 
Gufone cum curte sua; Sasso cum tota curte sua; Lacu cum curte sua; Rui- 
casole cum curte sua; Mons Acutulus cum curte sua; Inpennana cum curte 
sua; Corella; Rasoium; Torricella cum curte sua; Urticaia cum curte sua; 
Galligattula cum curte sua; Biturnium cum curte sua; Sanbanellum cum curte 
sua; tota montania sancti Gaudentii; Vicorata cum curte sua; Fornace cum 
curte sua; Sanleoninum eum curte sua; Roccitta cum curte sua; Capriola; Fu- 
stia cum curte sua; Mons Acutulus cum curte sua; abatia de Albuino; Pla- 
maiore; Montesaxi; Scopetum; Monterotundu cum tota curte sua; Acune; 
Galiga; Monscrucis cum tota curte sua; plebs de Remulo cum tota curte eius- 
dem; Hosanum cum tota curte sua; Nepozanum; Falganum; Rufina; patro- 
natus ecclesie Canapitule et territorium Ristoncle de Massa Magnale cum 
curte sua; Altinnena cum curte sua; Secundule; Sancervasium; Sezata cum 
tota sua curte; Rubianum cum curte sua; Talliafuni; Dudda; Torseli; Castel- 
veclo de Cascia; Viescha; Pulizanum; terra Wilielminga, quam detinent filii 
Ugicionis Pazi in feudum ab eodem; totum territorium plebis sancti Petri de 
Gropina; Trappula; Montelungu; dimidium Gangarite; dimidium Puzi; Tas- 
sum; Ruicavum; Petravelsa Munzoni; Barbisclo; Montaio; Montegunzoli; 
dimidium Ruicasule; dimidium de Podio talliatc; Montewarchi; castellum Ca- 
staiarium; Romena cum curte sua; Porcianum; Papianum; Monsfrancus; Stia; 
Lolanum; Battifolle; Cerica; Glanzolepoplim; Corezum; medietas Montis Ra- 
ginopoli; Montedecornio; quarta pars de Vignole; quarta pars de Monticlo; bur- 
gussancte Mamme; duedomusin Lorenzano; dimidium Montis Acutuli; dimidium 
Bibiani; dimidium Falcone; Fonsclarus; Vanna casule; plebs de Buiano; comen- 
ditia de Fronzola; commenditia et placitum de Moiona; quarta pars de Ragiolo 
Ruisiccu; Cicillianum; coita et wardia abatie Campileonis, et omnes albergarie, 
quas habet in Romania et in Tuscia. Hec autem omnia cum omnibus cur- 
tibus, districtibus et pertinentiis eorum concedimus ei et imperiali auctoritate 
confirmamus. Statuentes igitur iubemus, ut de cetero nullus archiepiscopus, 
nec episcopus, non dux vel marchio, non comes, non potestas, non civitas vel 
rectores, aut aliqua persona magna vel parva eum in hac nostra concessione 
molestare vel inquietare aut disvestire presumat; si quis vero hanc nostram 
auctoritatem ausu temerario violare presumpserit, c. libras auri purissimi pro 
pena se compositurum cognoverit, dimidium fisco nostro et dimidium predicto 
comiti aut heredibus suis. Ut autem hoc verius credatur et ab omnibus invio- 
labiliter conservetur, presentem inde paginam scıibi et aureo nostre maiestatis 
sigillo iniunximus premuniri. Signum domini Frederici Romanorum impe- 


189 1164 Sept. 28. 


ratoris invictissimi. M. Ego Cristianus cancellarius vice Rainaldi Colo- 
niensis archiepiscopi et Ytalie archicancellarii recognovi. Actum quoque 
est anno dominice incarnationis m.c.lxiiii., indictione xii., regnante domino 
Frederico Romanorum imperatore serenissimo, anno regni eius xii, imperii 
vero x. Datum in palatio sancti Salvatoris iuxta Papia, iiii. kal. octubris. 


Aus beglaubigter, dem Originale mit anhüngender Goldbulle entnommener Abschrift 
von 1290 Juni 23 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Strozziane-Uguccioni. — ! Hs. GaZ- 
liani. totum. terminum. Uebrigens entsprechen die Strichpunkte im Güterverzeichnisse 
durchweg Punkten der Hs. — Vgl. zu S 129 n. 8; 137 n. 7, wo ich bereits die Existenz 
dieses, mir erst nachtrüglich bekannt gewordenen Privilegs vermuthete. 


139. Kaiser Friedrich I erklärt denen von Treviso, dass die Bedrückungen 
seiner Boten nicht in seinem Auftrage geschehen seien, bestätigt ilmen das 
Konsulat und gewährt ihnen angegebene Freiheiten und Rechte. (1164.) 
Fredericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Fide- 
libus Tarvisinis consulibus et universo populo, maioribus et minoribus, gratiam 
suam et bonam voluntatem. Cupientes civitatem vestram congruis honoribus 
et benefieiis sublimare et statum et honorem vestrum promovere, quod nuntii 
nostri vos gravaverint, plurimum dolemus, et pro certo noveritis, quod hoc 
eis non iniunximus. Quocirca consules, qui modo sunt, conroborantes firma- 
mus et ex nostra auctoritate eis et futuris concedimus, ut secundum statuta 
legum omnibus iustitiam facientes antiquum statum consulatus retineant, et 
post eorum exitum alios ad honorem et fidelitatem imperii eligant. Concedi- 
mus quoque vobis, ut civitatem vestram muniatis et ad honorem imperii for- 
tiorem undique reddatis. Obsides etiam vestros a iuramento solventes, libere 
vobis remittimus. A iuramento expeditionis in Apuliam, Calabriam et Siciliam 
vos absolvimus et expeditionem vobis retractamus. Fodrum namque nostrum 
intus et foris hoc tempore vobis remittimus et eos, qui nobis fodrnm dare iu- 
raverunt, a iuramento absolvimus. Porticus in viis regalibus edificare et per- 
petuo possidere, ita tamen ut non sint solaria, vobis omnibus concedimus. 
Mercatores, qui certum nobis censum dare iuraverunt, a iuramento absolvimus, 
vos et civitatem vestram libenter honorantes. Molendina vero et cetera regalia 
nostra a nuntiis nostris intromissa, vobis absolvimus atque retractamus. 


Nach dem Drucke: Zanetti Nuova raccolta delle monete e zecche d' Italia 4, 93 aus 
einem auf Befehl des Podesta von Treviso 1178 gefertigten Transsumpt. — Vgl. S 296 
n. 5; 298 Nachtr. 


140." Christian, kaiserlicher Legat und Erwählier von Mainz, nimmt das 
Domkapitel von Pistoja in des Kaisers und seinen Schutz. San Genesio 
1165 (Oct.). 


Cristianus dei gratia imperialis aule [legatus, Maguntine sedis electus, 
totius regni Teutonici archicancellarius, [omnibus in perpetuum]. Inter cetera 
imperialium virtutum preclara ..... ern nn, Clarissima fulget in prin- 
cipe digna mer... .,.......... ecclesiarum dei protect[io]. Nos vero, 
qui nunc imperatorie [maiestatis vice fungimur], notum facimus universis im- 
perii fidelibus per Tusciam const[itutis], quod nos canonicam sancti Zenonis 
in Pistorio [et omnia bona et possessio]nes suas, quas modo rationabiliter 
habet aut habi[tura est in posterum], petitione dilecti amici nostri Hominisdei 
eiusdem ecclesie [venerabilis] archipresbiteri, cuius preclara fides circa eccle- 
siam dei et [imperium patet, sub] imperialem protectionem et nostram omni 
tempore [suscepimus, auc]toritate imperiali et nostra per debitum fidelitatis 


1165 (Oct.). 183 


et........... genti omnibus, ad quoscumque presens pagina legen[dum 
pervenerit, preci]pientes, quatinus de cetero nulla persona magna vel par[va 
eam in perso]nis et possessionibus suis molestare vel inquietare [audeat] . . . 
. . . . debitum et sub eadem pena, ut quiequid .............. . . tinet 
aut molestiam ei intulerit infra et ............ restituat et emendet. 
Siquis vero citra hanc nostram institutionem [fecerit, sub ban]no domini im- 
peratoris positus penam centum marcarum [argenti persolvat, di]midium fisco 
imperiali et dimidium predicte c[anonice.] Datum apud sanctum Gene- 
sium, anno domini m.c.lxv., indic[tione xiiii.] 

"Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Capitolo di Pistoia. Vom Siegel 
die Einschnitte. Die eine Seite der Urk. ist so vollständig zerstört, dass sich nach äusseren 
Haltpunkten die ursprüngliche Länge der Zeilen nicht bestimmen lässt. — Da Christians 
Wahl zum Erzbischofe zwischen Sept. 19 und 24 erfolgte, vgl. Varrentrapp Erzb. Christian 
. von Mainz 18, so wird die Urk. frühestens im Oct. ausgestellt sein und beweist demnach, 

dass Christian entgegen den bisherigen Annahmen zur Zeit seiner Wahl noch in Italien 
war. Danach ist das $ 278 n.27 Bemerkte zu berichtigen; die Unternehmungen gegen das 
Römische werden nun zweifellos nach den Febr. zu setzen sein. Nimmt Varrentrapp 25 
wegen der Rekognitionen an, dass Christian sich schon im Juni wieder in Deutschland be- 
fand, so ergibt die Urk. eine weitere Bestätigung dafür, dass die Rekognition Anwesenheit 
des Rekognoszenten nicht erweist; vgl. Scheffer-Boichorst K. Friedrichs letzter Streit mit 
der Kurie 205. 


141. Kaiser Friedrich I leiht dem Arnold von Dorstadt, genannt Barba- 
varia, Burg und Ort Annone nach deutschem Brauche zu rechtem Lehen. 
Parma 1167 Jan. 27. 


C. In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus divina favente 
clementia Romanorum imperator et semper augustus. Quod imperialis dis- 
cretio de suis regalibus aliquo tempore ordinat et disponit, scripto debet at- 
tentius et firmius commendari, nein posterum aliqua controversia inde oriatut 
et ne dubium vel incertum apud posteros relinquatur. Ea propter cognoscanr 
universi fideles imperii per Ithaliam constituti presentes et futuri, quod nos 
fidelem nostrum Árnoldum de Dorstat, qui cognominatur Barba varia, pro 
sua fidelitate et servitio, quod nobis iam diu exhibuit et imperio, de castro et 
de loco, qui dicitur Nonum, investivimus, eique et suis legitimis heredibus, 
tam feminis, quam masculis, per rectum feodum secundum morem Theutho- 
nicum predictum castrum et locum concessimus, cum omni iure et honore et 
districto et utilitate et cum omnibus pertinentiis eius, scilicet pedagio, pascuis, 
paludibus, silvis, ripis, rupinis, molendinis, piscationibus, aqueductibus, aqua- 
rumque decursibus et aquarum accessionibus, venationibus, districtis, placitis, 
theloneis, mercatis et duellis et cum ceteris utilitatibus, quecunque inde pos- 
sunt provenire. Statuimus etiam et concessimus predicto Arnoldo et eius he- 
redibus, quod in predicto castro vel eius pertinentiis libere possint vel turrim 
vel munitionem aliam, quam voluerint, construere. Ita etiam quod preditum" 
castrum Nonum vel eius pertinentias ipse Arnoldus vel sui heredes nunquam 
debent vendere vel infeodare, nec aliquo modo ab imperio alienare. Ad me- 
moriam quoque et recordationem, quod predictus Arnoldus prefatum castrum, 
ut suprascriptum est, ab imperiali largitate per feodum habeat et teneat, debet 
idem Arnoldus singulis annis unum bonum falconem nobis dare vel, cui vo- 
luerimus, vice nostra presentare. Ut autem hec omnia verius credantur, pre- 
sentem inde cartam conscribi et auctoritatis nostre sigillo iussimus insigniri, 
adhibitis idoneis testibus, in quorum presentia hec investitura et concessio 
facta est. Quorum nomina hgc sunt: Alexander Leodiensis episcopus, 


184 1167 Jan. 27. 


Hermannus Verdensis episcopus, Philippus imperialis curie cancellarius, comes 
Henricus de Dietse, Burchardus Magdeburgensis castellanus, comes Gebehar- 
dus de Luggenberg, Cunradus castellanus de Nurenberg, Obertus de Olevano, 
Guido de sancto Nazario. Signum domni Frederici Romanorum impera- 
toris invictissimi. M. Ego Philippus imperialis curie cancellarius vice 
Rainaldi Coloniensis archiepiscopi et Ithalie archicancellarii recognovi. 
Acta sunt hec anno dominieg incarnationis m.c.Ixvii., indictione xv., regnante 
domino Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius xiiii., 
imperii vero xii. S. Datum Parme in palatio, vi. kalendas februarii. 
In Christo feliciter. Amen. 


Nach dem Drucke: Zeitschrift des historischen Vereins für Niedersachsen, Jahrgang 
1863, S. 176, aus dem Orig. im Archive zu Dorstadt, mit wohlerhaltenem Siegel in  weissem 
Wachs. — Vgl. $ 280 n. 2; 297 Nachtr.; 304 n. 14. 


142.” Kaiser Friedrich I verleiht denen von Pontremoli die Regalien in- 
nerhalb angegebener Grünzen gegen jährlichen Zins von fünfzig Pfund, 
der im laufenden Jahre durch Stellung von hundert Gewaffneten zur Heer- 
fahrt gegen Rom und Apulien ersetzt werden soll. Reggio 1167 Febr. 1. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Quo- 
niam ea, que in hac vita geruntur, tam partim temporis mutabilitate, partim 
pro istanti negociorum multiplicitate a meinoria hominum facilime dilabuntur, 
dignuin est, ut que perpetuo stabilique debent letari vigore per scripture officia 
. in posterorum deducantur noticiam. Quo circa notum facimus omnibus imperii 
fidelibus presentibus et futuris, quod nos auctoritate nostra concedimus et do- 
namus hominibus de Pontremulo omnia nostra regalia, quae habemus ab 
ambe! curie usque ad Alpes et a Monte Cironis usque ad Montem Rotondum 
et usque ad Incisam, usque ad Ligno. Districtus vero, videlicet bannum, ho- 
stem et cetera nostra regalia et quatuordecim denarios de passagio nostro im- 
periali, quod coligitur in Pontremulo, eo tamen expresso tenore, quod ipsi 
singulis annis debent persolvere nobis vel nuntiis nostris apud Papiam in festo 
sancti Martini quinquaginta libras imperialium vel alibi, ubi nobis vel nuntiis 
nostris placuerit. Anno vero presenti, quo presens pagina scripta est, hanc 
pensionem persolvere non debent et in hac sacra nostra expeditione versus 
Urbem, Apuliam, Calabriam et Syciliam centum [armatos]? cum propria ex- 
pensa quattuor continuis mensibus, ex quo beatissimo principi nostro Cristiano 
Maguntine sedis electo se representaverint, nobis dare debent. Alpes similiter 
eis concedimus et donamus et privilegia eis a predecessoribus nostris Romanis 
imperatoribus facta ipsis confirmamus et corroboramus. Ut autem hoc verius 
credatur et ab hominibus inviolabiliter conservetur, presentem paginam scribi 
et nostro sigillo iniunximus premuniri. Datum apud Regium, anno domini 
millesimo centesimo sexagesimo septimo, indictione quintadecima, kalendis 
februarii, regnante domino Friderico Romanorum imperatore serenissimo, anno 
regni eius xiiii., imperii vero xii. 

Nach dem Drucke: Compendio istorico della provincia di Lunigiana (Parma 1780) 
S. 86 aus dem Registrum minus des Munizipalarchis zu Piacenza. — ! ambitu? vgl. unten 
das Privileg Friedrichs II von 1226 Juli, wo die Gränzbestimmung anders gefasst ist. — 


* milites? homines? der Dr. zeigt keine Lücke. — Vgl. zu $ 278 n. 29; 301 n. 30, wo die 
nur auf dem Auszuge bei Stumpf beruhende ungenaue Angabe zu berichtigen ist. 


143. Kaiser Friedrich I verspricht den Pisanern, über jeden, der sie 
schädigen würde, während sie für das Reich kriegen, den Reichsbann ver- 





(1167 März.) 185 


hängen und ihn nicht lösen zu wollen, bis ihnen Genugthuung geworden 
sei. (1167 März.) 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Dilectis 
et fidelibus suis Pisanis consulibus, consiliariis et omni populo gratiam suam 
et bonam voluntatem. Liquido cognoscatis universi et credatis indubitanter 
singuli, quod nos ob sinceritateni vestrae devotionis et propter fidei puritatem, 
quam circa honorem imperii et nostrum corde servastis et opere semper im- 
plevistis, vos tanquam fidelissimos diligere semper et amplecti specialius pre 
ceteris volumus. Pisana enim civitas, sicut fidem ac dilectionem circa nostros 
antecessores Romanorum reges et imperatores retro actis temporibus habuit 


et sine intermissione servavit, ita nichilominus ad sublimationem coronae no- 


strae nostris temporibus, ex quo primum tanti regiminis solium conscendimus, 
omnimoda fidelitate semper studuit laborare, et ex ipsorum exhibitione servi- 
tiorum ferventior meruit atque devocior apparere. Proinde nostre maiestati et 
nostrae imperiali excellentiae complacet, Pisanam civitatem omni honore, mo- 
disque omnibus ita fovere, sublimare et conservare, ut inter alias civitates 
longe vel prope positas ipsa sola obtineat principatum. Preterea si vos pro 
honore et fidelitate imperii cum aliqua civitate vel persona werram habueritis 
vel expeditionem feceritis, vobis promittimus et constanter teneatis, quod si 
aliqua civitas nel persona interim, dum pro honore imperii werram habueritis 
vel expeditionem feceritis, aliquam iniuriam vobis intulerit vel in aliquo vos 
offenderit, nos ipsam civitatem vel personam in bauno nostro statim ponemus 
et sicut hostem imperii publicabimus, nec eam in gratia nostra recipiemus nec 
aliquem finem cum ea faciemus, nisi prius digna satisfactio cum omni plenitu- 
dine honoris Pisanae civitati exhibeatur. De cetero modis omnibus ac diligen- 
tiori cura laborabimus, quod Tuscanae civitates atque barones Pisanos securos 
facient, quod eos interim, dum in servitio nostro pro honore et fidelitate im- 
perii aut per werram aut per expeditionem erunt, nullomodo gravabunt vel 
offendent. Quecumque vero civitas vel persona contra nostrum mandatum 
fideles nostros Pisanos interim gravare vel offendere presumpserit, in supra- 
dicto banno nostro se esse indubitanter cognoscat, nec eam in gratia nostra 
absque voluntate et cousensu Pisanorum recipiemus. 


Nach, Abschr. Tanfani's aus dem Orig. im Stastsarchive zu Pisa, Atti pubblici. Die 
Urk. ist doch wahrscheinlich zu einer Zeit ausgestellt, als ein Kriegszug der Pisaner für 
das Reich bestimmter in Aussicht genommen war; dann liegt es wohl am nächsten, an 
1167 März zu denken, da die Pisaner sich damals dem Legaten Rainald von Köln zum 
Zuge gegen Sizilien verpflichteten (Ann. Pisani, Mon. Germ. 19, 255); nehmen wir an, es 
handle sich um eine zunächst von Rainald in Vertretung des Kaisers gegebene Zusiche- 
rung, so könnte damit zusammenhängen, dass die Urk. nicht datirt und ohne alle Beglau- 
bigung ist. — Vgl. zu $ 63. n. 3; 78 n. 3. 


144. Der Bischof von Verona entscheidet als Judex ordinarius eine Streit- 
sache über Hoheiterechte. Verona 1169 Mai 31. 

Die sabbati, qui fuit ultimus exeuntis madü, in palatio episcopi Omnis- 
boni, in presentia archipresbiteri Ugonis Coleniole, magistri Adriani, presbiteri . 
Christiani, presbiteri Ribaldi sancti Stephani, Simeonis sacerdotis ecclesie Illasii, 
magistri Azonis, Romani, magistri Bonifacii, Cozonis causidicorum, Falconeti, 
Uberti, Superbi et Bizonis, Savuini advocati monasterii de Calavena, Lan- 
franci notarii de Illasio, Gerardi de Maria, Wazeli et aliorum. Ibique in 
eorum presentia, Omnebonum Veronensis episcopus et ordinarius iudex de 
lite, que vertitur inter Giselbertinum de Claviga ex una parte, nec non et 


186 1169 Mai 31. 


abbatem Rodulfum de Calavena pro monasterio suo ex altera, in qua lite 
Giselbertinus petit fructus et redditus iurisdictionis et arimannie castri Cuculli 
et ville, abbas vero dicit, se non teneri, quia iuste pro episcopo Veronensi et 
consensu Giselbertini possidere iurisdictionem et arimanniam castri Cuculli et 
Ville, dicit: Visis et auditis aliis rationibus, ceterisque auditis et diligenter 
inspectis, consilio quorumdam sapientum absolvo abbatem a suprascripta 
lite. Factum est hoc in suprascripto loco, anno a nativitate domini mille- 
simo centesimo sexagesimo nono, indictione secunda. Ego Withotus do- 
mini Friderici imperatoris notarius interfui et hoc breve scripsi. 


Nach dem Drucke: Biancolini Notizie storiche delle chiese di Verona 5b, 115. — 
Vgl. S 131 n. 8; 145 n. 17; 596 n. 2. 


145. Nach longobardischem Rechte lebende Eheleute lassen eine Magd frei. 
Im Gebiete von Piacenza 1169 Juli 25. 


Anno ‚ab incarnacione domini nostri Ihesu Christi milesimo centesimo 
sexagesimo nono, octavo kal. augusti, ind. secunda. Rainaldus de Arcellos 
et Mabilia uxor eius, manifestantes se lege Longobarda vivere, propter amorem 
dei et redentionem animarum suarum parentumque eo[rum dederunt liberta- 
tem] Caffe ancille eorum; ita ut ipsa ab hac die sit libera et absoluta ab omni 
vinculo servitutis et omnibus modis, quibus melius esse potest, et habeat 
licentiam ac firmissimam potestatem eundi [et ambulan]di, in qua parte vo- 
luerit, et congruam libertatem habitandi, cum quo voluerit, [sicut illi, qui per] 
manum sacerdotis circa sacrum altare ad liberos dimittendos deducti sunt, et 
qui in quadruvio in quarta manu traditi sunt et amont facti sunt. Insuper 
concesserunt predicti iugales eidem Caffe omne conquistum, quod modo habet 
vel quod est habitura; et faciat exinde a presenti die ipsa Caffa eiusque he- 
redes et cui dederint iure proprietario nomine, quicquid voluerint, sine omni 
istorum iugalium eorumque heredum contradictione. Actum est hoc in loco 
Trozani ante hostium predictorum iugalium cum stipulatione subnixa. Feli- 
citer. Signa mw manuum istorum iugalium, qui libertatis hanc cartulam 
fieri rogaverunt, ut supra. Ibi interfuerunt Homodeus de Burgo, Pigus 
Platus, Martinus de Casa et Petrus frater eius, Petrus Terdonensis, Ato 
Plontalis et Obertus Plontanis, Witanus de Burgo rogati testes. Ego 
Ogerius sacri palatii notarius interfui et rogatus hanc libertatis et absolutionis 
cartulam inde scripsi. 

Nach dem Drucke: Boselli Storie Placentine 1, 322, — Vgl. S 459 n. 5 Nachtr. 


146. Kaiser Friedrich I gibt seinem Kaplan Gotfrid von Viterbo und 
dessen Bruder und Bruderssohne den auf deren Allod zu Viterbo auf 
eigene, ihnen zu ersetzende Kosten erbauten Palast zu Lehen und bewilligt 
ihnen, daas. sie wegen ihrer Reichslehen nur vor dem Kaiser zu Rechte zu 
stehen haben. Donauwerth 1169 (Oct.). 


Federicus dei gratia Romanorum imperator augustus. Imperatoria dig- 
nitate eonstringimur et predecessorum nostrorum consuetudine convenimur, ut 
eos, qui ad honorem et exaltationem imperii diu, fideliter et fructuose labo- 
raverunt, condignis beneficiis ac dignitatibus honoremus. Eapropter omnibus 
presentibus et futuris imperii fidelibus volumus esse cognitum, quod nos di- 
leetis fidelibus nostris magistro Godifredo Viterbiensi, cappellano sacri palatii, 
et Wernerio fratri suo et Reimberto, filio Wernerii, propter longeva servitia 
et magnam ipsorum devotionem palatium, quod ipsi in medio allodii sui pro- 


'1169 (Oct.). 187 


prüs eorum expensis in Viterbio ad honorem nostrum hedificaverunt, eisdem 
fidelibus nostris imperiali beneficio concedimus, damus et omnino largimur 
haben Jum, tenendum cunctis futuris temporibus eorum usibus profuturum; ita 
videlicet, ut neque consules, neque populus Viterbiensium, neque alia eccle- 
siastica secularisve persona in eodem palatio aliquod ius habeat vel actionem 
vel consuetudinem, sed ipsi soli et eorum legitimi heredes habeant et posideant 
nostra auctoritate. Pecuniam autem, quam in eodem palatio expenderunt, nos 
vel nostri successores eis cum honore imperii restituemus loco et tempore op- 
portuno. Post ipsam tamen expensarum restitutionem nolumus, ut presens 
donatio evacuetur, sed postea sicut et nunc firma et inconvulsa permaneat 
omnibus temporibus valitura. Hanc autem nobis tantum in palatio conditio- 
nem reservamus, ut, cum in partes illas venerimus, hospitium in eo habea- 
mus; nobis vero inde recedentibus statim possessio et dominium ad eos integre 
revertatur. Quod si quis nostrorum principum, cum nostra legatione transi- 
turus, ibi volderit familiariter hospitari, volumus, ut ei sine eorum dispendio 
hospitium non denegetur. Ad maiorem quoque gratie nostre demonstrationem 
prefatos fideles nostros et heredes eorum tali semper volumus prerogativa 
gaudere, ut de omnibus, que ipsi ab imperio tenent et que in posterum ab im- 
perio consequentur, si aliquis cum eis iudicialiter contendere voluerit aut lites 
eis excitaverit aut in iudicium eos traxerit, liceat eis statim habere fori nostri 
exceptionem, ita videlicet, quod in talibus causis nusquam alicui respondere, 
nisi in presentia nostra vel successorum: nostrorum cogantur [et] nostra et 
ulterius successorum nostrorum vocatione ad iudicium evocentur. Cum enim 
fideles nostri in huiusmodi iudiciis nonnumquam soleant preiudicio et iniuria 
pregravari, malumus istorum iura illesa servari, quam post causam vulneratam 
remedium querere. Decernimus igitur, ut nulla ecclesiastica secularisve per- 
sona, magna vel parva, hoc nostre concessionis scriptum infringere aut violare 
presumat. Quod si quis iudicum vel alia ecclesiastica secularisve persona 
contra huius scripti tenorem aliquam sententiam promulgare presumpserit, 
ipsius sententia pro non dicta teneatur, et iudex officii sui destitutione mulc- 
tetur atque centum libras auri camere nostre componat. Huius rei testes 
sunt: Octo palatinus comes de Witelinesbac, Rudolfus comes de Phullendorf, 
Henricus de Stoupha, Henricus mariscaleus et alii quamplures. Datum 
Werde in terra Suevorum, anno dominice incarnationis m.c.lxix., indictione i. 


. Nach dem Drucke im Giornale Arcadico Bd. 136 S. 166 aus beglaubigter Abschr. — 
Vgl. S 153 n. 11; 314 n. 8. 


147. Kaiser Friedrich belehnt die Brüder Friedrich und Otto von Borgo 
San Donino mit dem Reichslehen ihres Vaters unter Vorbehalt des halben 
Weggeldes. Vor Alessandria 1174 Dec. 27. 


Fredericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Si iustis 
fidelium nostrorum petitionibus benignum prebemus assensum, antecessorum 
nostrorum vestigia imitamur et aliquibus benefaciendo plures ad obsequia no- 
stra invitamus. Notum igitur volumus esse omnibus imperii fidelibus futuris 
et presentibus, qualiter nos fidelibus nostris Friderico et fratri eius Ottoni 
feudum, quod pater eorum Bertholdus de Burgo sancti Donini a nobis tenuit, 
sub eodem tenore et iustitia, qua pater illud ante possederat, concessimus 
ipsosque eo clementer investivimus, medietatem tantum pedagii usibus nostris 
detinentes et reliquam eis benigne dimittentes. Ut autem hec nostra donatio 
rata eis perpetualiter et inconvulsa permaneat, presentem cartam iussimus 


188 1174 Dec. 27. 


conscribi et nostre sigillo maiestatis roborari. Huius rei testes sunt: Ar- 
naldus Trevirensis archiepiscopus, Otto palatinus comes de Witelinesbach, 
Henricus comes de Diethse, Henricus Wercio, marchio Maroellus, Otto No- 
vellus, Albertus de Summo, Syrus Salgenbene, Carbonius de Aurello, Wiliel- 
mus Cepuli, Wido et Reinerius et Assalgitus de sancta Nazario, et Geiferus 
Isimbardi, et Businardus Grandevillani, et alii quam plures. Datum in 
obsidione Roboreti, anno m.c.lxxv., ind. vii., vi. kal. ianuarii. 


Nach Abschrift Wüstenfelds aus beglaub. Kopie von 1293 im Regierungsarchive zu 
Mantua. — Von dieser Urk. findet sich auch eine Abschr. in der Historia Pallavicina, Hs. 
des fünfzehnten Jahrh. auf der Bibliothek zu Parma nr. 1183, wo aber zu Friedrich u. Otto 
auf Rasur zugeschrieben ist: marchiones Pallavicim. — Vgl. Nachtr. zu $ 301. 


148." Die von Siena überlassen denen von Florenz die Hälfte von Poggi- 
bonzi. Siena 1176 April 4. 

In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno dominice incarnationis mil- 
lesimo centesimo septuagesimo sexto, pridie nonas aprilis, indictione viiii. 
Feliciter. Presentia quidem decenter gerere, futura vero competenter pro- 
spicere, summe inquam deputatur sapientie. Ideoque nos Senensium consules, 
scilicet Foranus condam Lotiringi filius et Rustichinus condam Orlandi, in 
presentia domini Gonterami ipsius civitatis ellecti episcopi et canonicorum seu 
honoratorum maioris Senensis ecclesie, scilicet beatissime Marie, huic negotio 
assensum prebentium, specialium etiam consiliariorum totius civitatis et pre- 
dictorum consulum, videlicet Scudaoolli filii Ildebrandini Guilielimini et Bononis 
filii Villani et Palmerii condam Malagallie et Ugonis condam Erigoli Folki, 
expressim adhibito consensu iudicum et notariorum, nobilium possessorumque, 
nec non predicte civitatis populi adhibita coniventia, propositis quidem sacro- 
sanctis scripturis, profitentes cum supradictis ad utilitatem nostre civitatis hec 
omnia fieri, per hoc donationis instrumentum inter vivos damus et tradimus 
et iure dominii et possessionis vobis Florentinis consulibus, scilicet Abbati de 
Laınbarda et Cavalcanti, vestrisque successoribus imperpetuum, et accipienti- 
bus ad vicem totius Florentini populi et civitatis imperpetuum, nec non vice 
sociorum vestrorum consulum, scilicet Coteracii Gorisii Iniemati Rogerii Io- 
hannis Donati Filocari Tornaquinci Balduini Ugonis Iude Iacoppi Berlengarii 
Simeonis, videlicet integram medietatem de omnibus domibus, plateis, terris 
et rebus cultis et incultis, quas .nos et predicta civitas Senensis habet et tenet 
vel alii per eam, vel predicte civitati quoquo modo conpetit in castro Podii 
Bonizi vel in eius apenditiis, secundum quod ad nos pervenit per cartam do- 
nationis a comite Guidone civitati facta vel quoquo alio modo nobis pertinet, 
una cum omnibus super se et infra se habentibus in integruin, et cum omnibus 
sibi accedentibus, et cum ingressu et egressu suo. Item donamus et concedimus 
omne ius et actionem et usum et requisitionem nobis et civitati de predicta 
medietate vel pro ipsa medietate et de habitationibus eius conpetentibus. Ex- 
ceptamus ecclesiam sancte Agnetis, sicut designata est ad murandum pro 
claustro et domu clericorum ipsius plebis, in qua habitant ibi iuxta, cum suo 
cimiterio iuxta eam, in quo sepelliuntur corpora mortuorum, reservata ipsi 
ecclesie consuetudine populi sui, sicuti habere debet in divino offitio, in castro 
Podii Bonizi sito Valle Martori. In presenti donamus et tradimus et concedi- 
mus, sicut dictum est, vobis predictis consulibus vestrisque successoribus im- 
perpetuum ad habendum, tenendum ac possidendum, et quicquid deinceps vobis 
placuerit, pleno iure proprietatis et possessionis faciendum, ut nullam litem 
nullamque controversiam supradictarum rerum nomine quolibet modo aliquo 


1176 April 4. 189 
in tempore a nobis vel a nostris successoribus vel ab hominibus predicte civi- 
tatis sustineatis. Ab omni quoque homine supradictas res legittime et de facto 
defendere vobis vestrisque successoribus stipulatione promittimus. Et si nos 
vel nostri successores vel prefata civitas de prescriptis rebus aliquo modo 
agere vellitigare presumpserimus, vel si contra quemlibet agentem sive in- 
quietantem vel auferentem defensionem bona fide non exhibuerimus, vel si ex- 
inde apparuerit datum aut factum contra supradictorum aliquod, tune pene - 
nomine vobis vestrisque successoribus mille marcas argenti puri dare stipula- 
tione pro nobis nostrisque successoribus promittimus, et post penam prestitam 
predictum contractum firmum tenere spondemus. Item professi sumus lege 
Romana cum tota civitate vivere; hanc legem huic contractui adhicientes, ut 
nulla legis occasione nullaque ingratitudine prelibata donatio infirmari vel re- 
vocari valeat. Actum Senis in ecclesia beate Marie feliciter, in die resu- 
rectionis domini nostri Ihesu Christi. Signa $888 manum supradictorum 
consulum Foraini, Rustikini, qui hec omnia cum consensu omnium supradic- 
torum fieri et scribi rogaverunt. Signa $888 manum supradictorum con- 
siliariorum, qui interfuerunt et singulariter consenserunt. — Signa $$$$ manum 
supradictorum nobilium possessorumque civitatis et populi, qui interfuerunt et 
consenserunt et hec omnia scribere rogaverunt. Signa $$8$ manum Bel- 
lincionis f. Berte, Sclate f. Gerardini Uberti, Burgundionis, Ugonis lude, Ber- 
lingarii del Russo, Ugonis Angiolotti, Canoti f. Fantonis, Bigalli Gerardini 
Buolli, Arloti f. Ranucini de Notaio, Ranerii f. Cavalcantis, Filigni f. Guidonis 
Morentani, Ricobaldi, Bencivinne f. Gregorii, Bernardini Lalli. + Ego G. 
Senensis ecclesie ellectus episcopus huic donationi interfui, consensi, rneamque 
auctoritatem prebens, subscribi feci, subscriptionemque signavi. T Ego 
Guido Senensis prepositus ss. T Ego presbiter Albertus canonicus interfui 
et ss. + Ego presbiter Benzo canonicus interfui et ss. + Ego magister 
Rusticus canonicus et diaconus interfui et ss. + Ego lohannes canonicus 
et subdiaconus ss. T Ego presbiter Bernardus interfui et ss. T Ego 
Samuel iudex comunis Senensis constitutus interfui, consensi, subscripsi. 

Ego Muscio iudex sacri palatii subscribo et confirmo. Ego Stradigotus 
iudex ss. Ego Brunus iudex interfui et ss. Ego Angiolbertus iudex in- 
terful et ss. S. Ego Ildebrandus, imperiali aule iudex, dum hec fierent, 
aderam, ideoque ss. Ego Ingilbertus iudex ordinarius, cum hec fierent, ro- 
gatus interfui, et hec ideo ss. Ego Restauransdampnum, iudex gloriosis- 
simi Frederici imperatoris, dum hec fierent, aderam, ideoque ss. Ego Ber- 
nardus iudex.et notarius tunc de comuni Florentie, hec rogavi et scripsi, ideo- 
que huic instrumento completionen: imposui. 


Nach Abschrift Cesare Paoli's aus beglaub. Abschrift Saec. XIII im Staatsarchive zu 
Florenz, Capitoli 26 Bl. 1. — Vgl. oben nr. 124 und 138; dann unten nr. 151. — Beson- 
ders beachtenswerth erscheint die Angabe, dass ganz Siena nach römischem Rechte lebe; 
vgl. zu $ 459 n. 5 Nachtr. 


149. Im Gerichte des Bischofs von Modena als Grafen der Stadt und mit 
dessen Voilmacht wird der. Inhalt eines Testamentes zum ewigen Gedächt- 
nisse durch Zeugen festgestellt. Modena 1176 Juni 20. 
In nomine domini nostii Ihesu Christi. Auno a nativitate eiusdem 
m.c.Ixxvi., xii. kal. iulii, indictione viiii., regnante invictissimo imperatore Fre- 
derico, die dominico. Breve recordationis atque firmitatis pro futuris tem- 
poribus ad memoriam retinendam. In presentia bonorum hominum et testi- 
monio, quorum nomina hic inferius leguntur, ego domina Iuleta volens publicare 


190 1176 Juni 20. 


testamentum filii mei Oderici et actis redigere, ut proinde veritas possit pro- 
bari, si de ea dubitaretur, ac si testes perpetuo viverent, produxit itaque testes, 
qui interfuerant testamento predicti fllii sui Oderici, coram domno Ugone epis- 
copo Mutinensi comite illius civitatis, cuius decreto et auctoritate hec omnia 
facta sunt. Tale igitur fuit testamentum domini Oderici, prout vicecomes, qui 
in presentia domni episcopi predicto testamento interfuisse iuravit, et iurato 
testatur hoc, scilicet dicit, quia domina Iuletta instituta fuit heres a filio suo 
Oderico omnium suoruin bonorum, tam mobilium, quam immobilium, exceptis 
xxv. libris, quas uxori iudicavit, et filie sue Mabilie Ix. libras, et unum iuge- 
rum terre et dimidium, quod iudicavit sancto Georgio Ganaceti, et arma sua 
ospitali templi, et Gibertino de Mediopresbitero equum suum. Presbiter Petrus 
et Niger diaconus et Ugolinus de Gaio et Eleazarus et Iohannes idem, quod 
vicecomes -coram domno episcopo iuraverunt et de prenominato testamento 
idem testantur. Gilbertinus de Mediopresbitero illud idem, quod vicecomes et 
alii iuravit et iurato testatur, quod tantum institutioni domine lulete, quam 
filius suus sibi fecit, interfuit et iudicamento armorum; aliis vero iudicamentis 
non interfuit. Actum est hoc Mutine feliciterin palatio domni Ugonis epis- 
copi, domno Ugone Mutinensi episcopo in palatio pro tribunali et comite se- 
denti, [qui] hanc auctoritatem domine Iulete prebuit et hoc instrumentum iuris 
fieri iussit et sua sponte voluntate fieri voluit. Testes interfuere dominus 
Guilielmus Mazonus, d. Presbiter Guido de Viniola, d. Obertus de Presbitero 
Ienario, d. Guido de Adegerio. Ego Bernardus notarius sacri palatii ro- 
gatus scribere scripsi. 


Nach dem Drucke: Tiraboschi Memorie storiche Modenesi 3, 68. — Vgl. S 120 
Nachtr.; 221 n. 20. 


150.” Kaiser Friedrich I verleiht den Konsuln und demVolke von Foligno 
alle Besitzungen innerhalb angegebener Gränzen, und ausserdem Bevagna 
und Cocorone. Bei Ravenna 1177 Mai 24. 


In nomine domini. Amen. Fredericus dei gratia Romanorum imperator 
et semper augustus. Equum est et rationi consentaneum, ut sicut iniqua pe- 
tentes ab onıni limiue postulationis teneinur excludere, sic amica iustitie po- 
stulantes et proxima veritati magiestatem nostram motu mere liberalitatis 
volumus fortius exaudire et ad preces comprobatorum utroque tempore fide- 
lium inclinare. Ea propter notum facimus universis fidelibus imperii presentibus 
et futuris, quod nos intuitu preteriti servitii vobis consulibus Fulginatibus, di- 
lectis fidelibus, Monacho, Rodolfino, Actoni, Mariano et toti populo senaitas, 
sicuti sunt a Stafili et trahit per Clonam iusta Spellum directo pervenientem 
usque in fluvium Cloton, et vadit alia senaita, sicut currit Cloton et ascendit 
ad fontem Palumbe, et vadit alia per rivum sancti Stephani usque in Corgnale 
de Vacchagna et prodenditur usque ad clivum Martis, veniens alia usque ad 
idem Stafile, concedimus, castella, villas, aquas, molendina et quecumque infra 
ambitum predictarum senaitarum continentur, preterea Mevaneam et Cocco- 
ronum, et imperiali auctoritate confirmamus. Statuimus igitur imperiali pre- 
ceptione sanctientes, ut nulla civitas, nullum commune, nulla omnino persona 
humilis vel alta, secularis vel ecclesiastica, hanc nostre concessionis et confir- 
mationis paginam audeat iufringere, sive alicuius temeritatis ausu impeditionem 
villarum, cursus aquarum, molendinorum, castrorum et oınnium, que infra am- 
bitum nominatarum senaitarum continentur, attentare; preterea Mevanee et 
Coccoroni; quod qui fecerit, in ultionem sue presumptionis centum libras puri 


" T. 


1177 Mai 24. 191 


auri componat, dimidium imperiali camere et reliquum personis iniuriam 
passis. Huius rei testes sunt: Cristianus archiepiscopus Maguntinus, Cor- 
radus dux Spoleti, Ecverhardus de Aisteide, Bertoldus de Roytvilre, Henricus 
de Lutra, Neapoleonus et Raynaldus et alii quamplures. Datum apud 
ecclesiam sancte Marie in Portu, anno dominice incarnationis m.c.Ixxvii., in- 
dictione viiiL, viiii. kal. iunii. Quod ut verius credatur et ab omnibus 
illesum osservetur, nostro sigillo iussimus communiri. 


Aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Foligno. Von der Besiegelung die Einschnitte. 
— Vgl. zu $ 128 n. 6; 316 n. 34. 


151.' Markgraf Wilhelm von Montferrat und dessen Sohn Rainer be- 
lehnen gegen Zahlung von viertausend Pfund den Thomas von Siena im 
Namen der Städte von Siena und Florenz unter angegebenen Bedingungen 
mit Poggibonzi, nachdem die vom Kaiser damit belehnte Tochter Agnes 
darauf verzichtet hatte; der Murkgraf gestattet weiter dem Thomas und 
den Bürgern jener Städte Repressalienübung im markgräflichen Gebiete. 
Mombello 1178 Mai 6. 


Anno dominice incarnacionis millesiino centesimo septuagesimo octavo, 
indicione undecima, die sabbati sexto die mensis madii; apud Monbellum. 
Domina Agnexia filia domini Guilielmi Montisferrati marchionis, ipso patre 
suo volente et presente, fecit datum et finem et refutacionem Rainerio fratri 
suo et filio suprascripti marchionis de castro uno, quod appellatur Podius Bo- 
nizo sive Martura, et de curte ipsius castri et de omnibus rebus, quas habebat 
in ipso castro et curte, tam vitibus, quam sediminibus, silvis, ierbis, pratis, 
boschis, cum areis suis, teris cultis et incultis, divisis et indivisis, vasallatis et 
non vasallatis, montibus, planiciebus, ripis, rupinis et aliis rebus omnibus in 
integro, simul cum omnibus honoribus, condicionibus, districtis, albergariis, 
fodris, bannis, teloneis, curadiis, fictis, pensionibus, investituris, censibus, usi- 
bus aquarum aquarumque decursibus, molendinis, piscationibus, angariis, par- 
angarüs, volucrum captionibus, arimaniis, tractis, ceterisque honoribus et 
rebus, que dici vel nominari possunt per loca et vocabula, ipsi castro et curti 
et rebus omnibus et ipsi domiue Agnexie exinde aliquo iure vel modo perti- 
nentibus.sive spectantibus in integro. Que omnia ipsa domina Agnexia de- 
tinebat per beneficium ex parte domini imperatoris. Eo modo fecit ipsa domina 
Agnexia suprascriptum datum et finem, quod deinceps ipsa suique heredes 
adversus ipsum Rainerium suosque heredes et cui dederint taciti et contenti 
exinde permanere debeant in pena dupli. Quo dato et fine factis iam dic- 
tus dominus Guilielmu: marchio et ipse Rainerius filius eius, consenciente ipso 
Rainerio ipso patre suo, preseute etiam et volente iam dicta domina Agnexia, 
investiverunt Thomam de civitate Sene, nomine comunis tocius ipsius civitatis 
et nomine comunis civitatis Florencie, per rectum feudum de iam dicta curte 
et castro et rebus omnibus simul cum omnibus suprascriptis honoribus in in- 
tegro eo modo, ut deinceps comunia duarum ipsarum civitatum habeant et de- 
tineant suprascriptam curtem et castrum et suprascriptas res omnes simul 
cum omnibus suprascriptis honoribus in integro per rectum feudum ex parte 
suprascriptorum patris et filii, sine eorum eorumque heredum contradicione et 
cum eorum defensione ab omni homine cum racione. Et ita, quod si comune 
unius ex ipsis civitatibus ipsum feudum tenere noluerit, totum ipsum feudum, 
ut supra legitur, in comuni alterius civitatis ipsi pater et filius confirmavere. 
Quod si neutrum comunium ipsarum civitatum ipsum feudum tenere voluerit, 





199 1177 Mai 6. 


totum ipsum feudum, pro ut supra legitur, ipso Thome, suo nomine et nomine 
Bragalis socii sui et omnium sociorum eorum, per feudum investiverunt, ita 
ut ipsi et eorum heredes de inde in'antea habeaut et teneant ipsa omnia, ut 
supra legitur, per feudum, sine contradictione ipsorum patris et filii suique 
heredum et cum eorum defensione ab omni homine cum racione. Et pro hae 
quidem investitura fuerunt confessi suprascripti pater et filius, se accepisse ab 
eisdem Thoma et Bragali, presentialiter ibidem ipso Thoma per se et ipsum 
Bragalem existente, quatuor milia librarum denariorum bonorum Papiensium. 
Quos denarios ipsi eisdem patri et filio dederunt nomine comunium suprascrip- 
tarum civitatum, si comunia ipsarum civitatum ipsum feudum tenere voluerint; 
et si unum ex comunibus ipsarum civitatum tenere noluerit, dederunt eis ipsos 
denarios nomine illius comunis, qui ipsum feudum tenere voluerit; et si neutrum 
ipsorum comunium ipsum feudum tenere voluerit, dederunt eis ipsos denarios 
suo nomine et nomine omnium sociorum suorum. Preterea predictus Gui- 
lielmus marchio iamdicto Thome, suo nomine et nomine Bragalis socii sui et 
nomine omnium sociorum suorum et omnium hominum iam dictarum civitatum 
et earum terarum, quod si aliquis suprascriptorum omnium hominum, qui velit 
ire per stratam vel teram ipsius marchionis, fuerit depredatus vel aliquid ei 
fuerit ablatum de suo avere ab aliquo homine in eundo, ubicumque sit iturus, 
sive redeundo vel stando, tam a montibus infra, quam a montibus ultra sive 
in montibus, concessit et licenciam dedit capiendi et tollendi sua auctoritate 
apud Clavasium vel in alia quacumque parte tere ipsius marchionis voluerit, 
tam de rebus illius, qui eum depredatus fuerit vel de suis rebus ei abstulerit 
aliquid, [quam] de rebus hominum tere illius, qui eum depredatus fuerit vel 
de suis rebus ei aliquid abstulerit, quod bene valeat tantuu, quantum valuerit 
id, quod ei ablatum fuerit vel quantum valuerit preda ei facta. Preterea ipse 
Guilielmus marchio per se et per heredes suos promisit ipsi Thome, suo no- 
mine et nomine suprascriptorum sociorum eius et omnium hominum iamdicta- 
rum civitatum et suprascriptarum terarum, quod suprascriptam concessionem 
et licenciam firmam et ratain tenebit de cetero, et per se nec per suam sub- 
missam personam ipsam concessionem et licenciam non violabit, nec infran-- 
get. Predicti vero dominus Guilielmus ınarchio et Rainerius eius filius 
atque domina Agnexia qui" hanc cartulam fieri rogaverunt. Interfuere Ol- 
deprandus Cepolla, Burgundius filius quondam Carnelevarii de Curte, Rolan- 
dus de Cruce, Gregorius atque Rodulfus canevarius suprascripti marchionis 
testes. Atque interfuere Otto Braga, Iohanes de Mozono pares curie iamdicti 
marchionis. S. Ego Otto imperialis anle notarius in hac cartula a me tra- 
dita scripsi. S. Ego Bonus Iobanes Butigella notarius sacri palacii hanc 
cartulam scripsi. 

Nach einer von Stumpf mitgetheilten Abschrift aus dem Original im Stadtarchive zu 


Pavia. — Vgl. oben nr. 148 und Stumpf Reg. nr. 4215. 4216, welche bei Stumpf Acta im- 
perii veröffentlicht werden. — Vgl. auch zu $ 63 Nachtr. 


152. Im Gerichte des Podesta von Verona wird von einem seiner Judices 
unter Zustimmung der beiden andern geurtherlt. Verona 1182 April 14. 

Die mercurii, qui fuit xiiii. intrante aprili, in presentia Boni, et Petri, 
Artusini notarii, et Bartholomei, et Ioannis, et Pacis causidicorum, et pres- 
biteri Ottonis de sancto Faustino, et Benedicti clerici eiusdem ecclesie, et Ze- 
nelli monachi cenobii Calavene, et Rodulfini conversi eiusdem cenobii, et Bal- 
duini Magonis, et Bicii, et Marcii Ostiarii, et Fantini, et aliorum. Ibique 


1182 April 14. 193 


cum lis et controversia ageretur inter abbatem Simeonem predicti cenobii ex 
una parte, nec non inter Mozocanem ex altera, coram comite Sauro, et coram 
Cozone, et Guidone de Regasta, et Bonozenone iudicibus predicti comitis Sauri, 
potestatis Verone, de pecia una de terra, que in Mezane iacet, coheret ei ab 
uno latere Rio, et ab alio Mozocane predictus, quam predictus abbas dicebat 
predictum Mozocanem impedisse predictam terram ei, et travolsisse ei blavam 
suam, que erat intus, et quod predicti monasterii erat; quod predictus Mozo- 
cane non inficiebatur, sed dicebat, quod prius fuit in tenuta, quam predictus 
comes Saurus intraret in pptestariam Verone, et quod Ottolinus de Grepo 
habebat eam terram ad fictum perpetualem, et ita dederat ei Mozocano; quod 
predictus abbas inficiebatur, et dicebat predictum Mozocanenu refutasse cunctas 
rationes, quas habebat in predicta terra, si quas habebat, in manu presbiteri 
Bernardi monachi predicti cenobii nomine predicti abbatis in potestaria Tur- 
risendi; quod predictus Mozocane non inficiebatur, sed dicebat, eo modo refu- 
tasse, quod predictus abbas debebat eam terram ei dare; quod predictus abbas 
infieiebatur; tandem visis et auditis rationibus utriusque partis, et confessio- 
nibus quoque ex utraque parte introductis, et testibus tantum ex parte abbatis 
introductis, predictus Cozo talem sententiam dedit, predicto Guidone et Bono- 
zenone suis sociis presentibus et consentientibus, sic dicens: Per illas ra- 
tiones, quas visas et auditas habemus, pronunciainus predictum abbatem po- 
tiorem esse in tenuta de predicta terra, et precipimus Mozocano, ut amplius 
non impediat eum de predicta terra; et condemnamus predictum Mozocanem, 
ut det starum unum siliginis predicto abbati de hinc ad octavam proxime do- 
minice; et condemnamus similiter ipsum Mozocanem, ut det nobis l. solidos 
propter trevam ad predictum terminum. Actum est hoc in domo, ubi pla- 
cita fiunt, anno domini m.c.Ixxxxii., indictione xv. Ego Bonetus sacri pa- 
latii notarius rogatus interfui et hanc cartam scripsi. 


Nach dem Drucke: Biancolini Notizie storiche delle chiese di Verona 5b, 116. — 
Vgl. S 588 n. 10. 


158." Konsuln und Volk von Gubbio unterwerfen ihre Stadt auf angege- 
bene Bedingungen denen von Perugia. 1183 Febr. 28. 


In nomine Christi. Ab incarnatione domini millesimo centesimo octua- 
gesino tercio, indictione prima, mense februarii, pridie kalendarum martii, 
Frederico imperatore. Ad honorem dei et domini imperatoris, archicancellarii 
Christiani et ducis. Omnes promissiones et obligationes, licet solo legali 
vinculo manere possint, tamen scripturarum vineulis alligantur, ne emergen- 
tium temporum prolixitate oblivioni mandentur et iurgia generentur et va, que 
bono animo et spontanea voluntate promictuntur, inviolabili caleulo reserven- 
tur. Quamobrem notuin fieri volumus et per hauc scripturam perpetue homi- 
num memorie commendamus, quod nos Eugubini consules, consensu et volun- 
tate episcopi, clericoruın ac totius populi eiusdem civitatis, damus et supponimus 
civitatem Eugubinam Perusine civitati et vobis presentibus Perusinis consuli- 
bus vestrisque successoribus et cuncto populo Perusino. Hoc videlicet modo, 
quod ab hodie in antea inperpetuum erimus vobiscum ad faciendam pacem et 
guerram, hostem et parlamentum; et [cum] quacumque civitate sive burgo vel 
castello aut villa sive alia persona vos habebitis guerram, nos similiter habe- 
bimus eam cum eis; et nos nec pacem nec guerram cum eis faciemus sine 
vestra parabola et vestra voluntate; et si in aliquo tempore, Perusini consules 
pro aliqua guerra, quam habuerint, sive discordia requisierint Eugubinos con- 

Ficker Forschungen. IV. 13 





194 1183 Febr. 28. 


sules et Eugubinum populum, nos Eugubini consules et populus adiuvabimus 
eos cum toto communi nostris expensis et nostris redditibus; si vero partem 
militum vel peditum sive arcatorum petieritis, dabimus vobis Perusinis cum 
vestris expensis. Similiter vos Perusini facietis Eugubinis adiutorium militum 
vel peditum et arcatorum cum expensis Eugubinorum. Et in quoque tempore 
nos Eugubini renovabimus nostrum consulatum, infra spatium unius mensis, 
posquam requisiti fuerimus a Perusinis consulibus, iurabimus comandamentum 
et commandamenta Perusinorum consulum; et populus in renovatione consu- 
lum Eugubine civitatis ipsi Eugubini facient cum eorum consilio. Preterea 
nullus Perusinus dabit guidam aut silquaticum vel passagium in civitate Eu- 
gubina, neque in eius comitatu, ubi Eugubini habent vires. Et cum quacumque 
persona Perusini consules habebunt guerram, nos Eugubini consules habebi- 
mus eam et populus secundum voluntatem Perusinorum consulum; et pacem 
similiter. Et quocienscunque Perusini consules et eorum nuntii venerint ad 
civitatem Eugubinam pro comuni negotio utriusque civitatis, Eugubini consules 
et populus Eugubinus facient omnes expensas, donec erunt in civitate Eugubii. 
Nos Perusini consules in omnibus his suprascriptis excipimus Ranerium mar- 
chionem ad suam voluntatem. Et nos consules Eugubini omnia, que scripta 
sunt, observare promictimus sub interrogatione stipulantis et responsione pro- 
mictentis legaliter facta. Et si omnia, que superius leguntur, non observave- 
rimus et non adimpleverimus et aliquam litem vel molestiam vobis inde fece- 
rimus per nos aut per aliam personam, et si in omnibus stare et defendere 
dictas res noluerimus, promictimus et obligamus nos prefati consules Eugubini 
una cum Eugubino populo et nostris successoribus dare et componere pene 
nomine mille libras argenti purissimi vobis predictis Perusinis consulibus aut 
vestris successoribus; et post pene solucionem ista carta promissionis et da- 
tionis et cuncta, que in ea leguntur, firma permaneant omni tempore. Sig- 
num manuum Gualteroni Capannarii, Baracteri Mathey, Thedelgradi Ranucii, 
[ohannis Brandoli, Bernardini Cordanelli et Arestinelli Salamonis, qui omnes 
rogati sunt testes. Ego Leonardus civitatis Castelli notarius hec a parti- 
bus rogatus scripsi et complevi , Éugulinus* interlineavi. 

Aus dem Liber submissionum sign. T Bl. 2 und A Bl. 50 im Munizipalarchive zu 
Perugia. — Vgl. S 316 n. 23. Scheint die Urk. durch ihren Eingang zu bestätigen, dass 
Gubbio die Hoheit des Herzogs anerkannte, so kann dessen Gewalt wenigstens in dieser 
Zeit im nördlichen Theile des Herzogthums wohl nur eine nominelle gewesen sein, da sonst 
schwerlich eine so vorbehaltlose Submission statthaft gewesen wäre. Die andern bedeuten- 
deren Submissionen, welche in den Büchern verzeichnet sind, sind die von Città di Castello 


1180, Città della Pieve 1188, Nocera 1202, Gualdo 1208, Cagli 1219; dagegen erscheint 
das nächstliegende Assisi, wie Foligno, nie in solchem Verhältnisse. 


154. Im Gerichte d.r Hofvikare wird von einem Hofrichter mit Rath 
seiner Genossen wegen Ungehorsams der Beklagten auf Besitzeinweisung 


der Klägerin unter Vorbehalt der Restitution binnen Jahresfrist erkannt. 
Piacenza 1185 Jan. 22. 


Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo quarto”, 
indictione tercia, die mercurii undecimo kal. februarii!, in civitate Placencie, 
in claustro maiori ecclesie, praesentia bonorum hominum quorum nomina subter 
leguntur. Ego Otto Cendalarius? Mediolanensis, imperialis aule iudex, 
consilio domini Syri Papiensis et aliorum sociorum meorum, domino? Conrado 
Lubiensi electo et magistro Metello Brixiensi, vicariis domini imperatoris ad 
iustirias faciendas, ? talem senteuciam profero: Quia Ubertus de Casasclıo 





1185 Jan. 22. 195 


et consortes sui, vocati citatorio "dicto et demum peremptorio, ante curiam 
domini imperatoris venire contempserunt pro iusticia facienda abbatisse sancti 
Felicis de Papia super quibusdam possessionibus de Villanova, quas occupa- 
verant, auctoritate imperiali et vicariorum et iudicum praecipio iandictam ab- 
batissam mittendam esse in possessionem istarum rerum, ita tamen, si infra 
annum venerint prestita ydonea cautione, quod ad iudicium stabunt et ex- 
pensas, quas dicta abbatissa inde fecerit, restituerint, tunc demum recipiant 
possessionem suam; alio quin si infra annum venire coutempserint, praedictam 
abbatissam nominatarum rerum possessorem constituo. Ibi interfuerunt 
rogati testes Burgundius de Sancto Nazario, Oprandus Confanonerius, et Opizo 
Sachetus, et Burgognonus Sachetus, Carexanus de Ferro, Otto Zacherius et 
alii plures. Et Iohannes de Monte notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschr. aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 308, im Staatsarchive zu Wien, 
Die Urk. findet sich dort zweimal, einmal anscheinend aus dem Orig., und nocbmals (B.) 
aus beglaub. Abschr. — ! B. septembris; der kaiserliche Hof war 1185 Aug. in Tuszien, 
auch würde der Wochentag weder 1184, noch 1185 stimmen. — ? B. Cendalerius. — 3 co- 
ram domino? sedentibus pro tribunali? Beide Abschriften stimmen. — Vgl. S 69 n. 10; 
185 n. 5; 597 n. 10. 


155. Kaiser Friedrich I verleiht den Mailändern gegen jährlichen Zins 
und unter Vorbehalten ulle Regalien in ihrem Gebiete und bekundet die 
von ihm insbesondere wegen der Wiedererbauung von Crema eingegangenen 
Verpflichtungen und die Gegenverpflichtungen der Mailänder. Reggio 1185 
Febr. 11. 

In nomine sancte! et individue trinitatis. Federicus divina favente cle- : 
mentia Romanorum [imperator] augustus. Preclare serermitatis nostre liberalis 
benignitas ea virtutum gratia pollet, ut cum universos fideles suos abundantis 
clementie favore complectatur, illos tamen arctius et specialius sue familiaritati 
conciliet, quos fidelitatis perseverantia et devotionis fervore erga sacram im- 
perü maiestatem ceteris prepollere perpendit. Cireumspecte itaque discretionis 
oculo dilectorum fidelium nostrorum civium Mediolanensium attendentes stre- 
nuitatem, fidem ac devotionem, quo ferventiori ceteris affectu nostre in dies 
dignationi gratiores se exhibent, tanto honori et promotioni ipsorum ao civi- 
tatis sue accuratius volumus intendere, quanto nobis datum est de ipsorum 
sinceritate perfectiorem fiduciam habere. Eapropter imperiali placuit clementie 
nostre, predictorum fidelium nostrorum desideriis nostre mansuetudinis animum 
ad commoditatem eorum et laudabilem civitatis statum applicare, ut conces- 
siones et permissiones, quas eis in pace sine censu fecimus pro nobis et illustri 
filio nostro Henrico Romanorum rege augusto, confirmaremus; et insuper re- 
galia illa imperii, que illis sine censu non concessimus, secundum infrascriptum 
modum in subscriptis terris pro censu concederemus; et pactum, quod subse- 
quitur, cum eis iniremus. Concedimus itaque Mediolanensibus omnia regalia, 
que imperium habet in archiepiscopatu Mediolanensi, sive in comitatibus Seprii, 
Martesannae, Burgariae, Leucensi, Stationae, vel in aliis comitatibus et locis 
extra comitatus, ubicumque sint, in aqua et terra. Si qua etiam regalia habe- 
mus in locis, que Mediolanenses concesserunt Cremonensibus ultra Abduam, 
similiter, cum ea recuperaverint, eis concedimus. Comitatum autem Seprii, in 
quo superius et regalia eis concessimus, sic intelligimus, sicut in [privilegio] 
nostro distinctum est, scilicet per hos fines: a Lacu maiori sicut pergit flumen 
Ticini usque ad Padrianum, et a Padriano usque Cerrum de Parabiago, et a 
Parabiago usque ad Caronnum, et a Carouno usque ad flumen Sevisi, et a 


13* 


196 1185 Febr. 11. 


Seviso usque ad flumen Trese, et sicut Tresa refluit in predicto Lacu maiori. 
Eo addito, quod de omnibus illis locis, in quibus commune Mediolani habet 
iurisdictionem, quam eis concessiinus vel nunc concedimus, non obsit Medio- 
lanensibus, si quis a tempore regni nostri vel ab eo, qui a nobis habuit aliquod 
datum vel scriptum, habeat in supradictis locis de regalibus imperii, unde ille, 
qui datum suscepit, publice non est in possessione. Ab hac concessione rega- 
lium excipimus oinnia feuda et beneficia antiqua, ab antecessoribus nostris de 
regalibus concessa ecclesiis vel quibuscumque personis, et etiam [omnia, que] 
a nobis concessa sunt de regalibus, de quibus possessor manifestam habet 
possessionem. Et reservata paratica nobis, que debet prestari filio nostro 
illustri regi Henrico et omnibus successoribus eius, cum primo coronam regni 
Mediolani aut Modoetie suscipient, prestanda ab iis, qui ipsam paraticam so- 
liti sunt prestare. Et reservato in Modoetia, quod marascalco nostro vel regis 
liceat ibi hospitia assignare. Excepto quoque iure appella[tionum, sicut] in 
forına pacis est comprehensum. Pro iis autem regalibus, que eis nunc conce- 
dimus, et in pace non? concessimus, debent Mediolanenses prestare nobis vel 
nostro nuntio et successoribus uostris in civitate Mediolani a kalendis instantis 
martii ad annum pro censu singulis kalendis martii libras trecentas imperia- 
les. Ad maiorem quoque cautelam et eorum securitatem talem pro nobis 
et filio nostro rege Henrico cum Mediolanensibus conventionem fecimus, que 
hinc inde iuramento firmata est. Iuravit Rudolfus camerarius noster parabola 
et in anima nostra, quod nos bona fide manutenebimus civitatem Mediolanen- 
sem, et quod iuvabimus ecclesiam Mediolanensem et Mediolanenses manute- 
nere omnes possessiones, quas habent et possident, et iura omnia, iusticias et 
rationes, quas habent. Si quas etiam possessiones, iura, iustitias et rationes 
amiserint, adiuvabimus eos bona fide recuperare. Eas autem possessiones, 
iura, iustitias et rationes intelligimus, quas habent in archiepiscopatu Medio- 
lanensi, sive in comitatibus predictis, et in locis extra comitatus, ubicumque 
sint, contra omnes homines et civitates et loca Lombardie, Marchie et Roma- 
niole. Eo tamen tenore, ut nos pro speciali negotio Papiensium non faciamus 
guerram Mediolanensibus, nec pro speciali negotio Mediolanensium teneamur 
facere guerram Papiensibus. Sed si aliqua lis inter eos orta fuerit, nos bona 
fide partes nostras interponemus ad componendum vel ad iustitiam faciendam. 
Si vero Papienses adiungent se alicui civitati vel persone ad guerram facien- 
dam Mediolanensibus, nos teneamur Mediolanenses adiuvare, sicut supra con- 
tinetur. Et omnes concessiones seu permissiones illas, que facte sunt in tenore 
pacis sine censu, et quas modo facimus pro ceusu, cum iustitia et ratione eis 
manutenebimus. Et quod nos non faciemus specialem societatem cum aliqua 
civitate, loco vel persona, que sit in Lombardia, Marchia vel Romaniola, abs- 
que consensu cónsulum Mediolanensium, vel maioris partis, vel omnium. Idem 
etiam sacramentum faciemus prestare regem Henricum, filium nostrum, in 
anima sua et parabola sua faciendum ad terminum, quem consules Medi lani 
cum consilio credentie nobis dixerint. Item idem Rudolfus suprascripto modo 
parabola nostra iuravit, quod nos bona fide et sine fraude dabimus operam, 
ut Crema integre reedificetur ad terminum, quem consules Mediolani cum con- 
silio credentie sue nobis dixerint, cum ea virtute, quam habeinus in Lombardia, 
Marchia et Romaniola. Dabimus autem operam hoc modo: commendando, ex- 
hortando, precipiendo personis, civitatibus et locis Lombardie et Marchie et 
Romaniole sub debito sacramenti et fidelitatis, publice et privatim, bona fide, 
ut nobis ad hoc perficiendum debitum et efficax consilium et auxilium prebeant. 





1185 Febr. 11. . 197 
Si autem infra terminum constitutam aliam fortiam, quam modo habemus, in 
Lombardia, Marchia et Romaniola habuerimus, eam ad hoc perficiendum bona 
fide adhibebimus. Et si infra terminum constitutum id facere nequiverimus, ad 
idem perficiendum secundum predictum inodum teneainur, cum primum pote- 
rimus, quousque reedificetur. Siqua autem persona, civitas vel locus ad hoc 
perficiendum aliquod impedimeutum, ne id fiat, prestare presumpserit, eum 
eosve vel eas per districtum sacramenti et fidelitatis, qua nobis tenentur, pro- 
hibebimus. Et si propter hoc non acquieverint, eos easve in banno publice 
mittemus, quousque digne satisfecerint. Et si satisfacere distulerint, per sacra- 
mentum et fidelitatem proximis civitatibus, locis et personis precipiemus, ut 
eis guerram faciant. Similiter faciemus iurare regem Henricum filium nostrum 
ad terminum, quem consules Mediolani constituent consilio credentie suae, 
quod Cremam manutenebit bona fide, sicut et nos de ea bona fide manutenenda 
iurari fecimus. Manutenebimus autem Cremam hoc modo et ea ope, sicut dic- 
tum est de reedificatione facienda; eo addito, si fuerimus ultra montes, quod 
bonum nuntium et litteras mittemus pro simili adiutorio prestando et impedi- 
mento inhibendo, cum inde fuerimus requisiti. Pacti quoque et iuramenti 
formam, quod Mediolanenses nobis et filio nostro Romanorum regi facere de- 
bent, presenti pagine duximus inferendam. Ilurabunt, quod bona fide et sine 
fraude adiuvabunt nos et predictum filium nostrum manutenere imperium in 
Lombardia, Marchia et Romaniola; et manutenere omnes possessiones, iusti- 
tias, iura et rationes, quas habemus in Lombardia, Marchia et Romaniola; et 
specialiter terram quondam comitisse Matildis. Si quas etiam possessiones, 
iustitias, iura et rationes in predictis terris, scilicet Lombardia, Marchia et 
Romaniola, et nominatim de terra quondam comitisse Matildis, amiserimus, 
adiuvabunt nos bona fide recuperare; et hoc contra omnes civitates, loca et 
personam quamlibet Lombardie, Marchie et Romaniole. Eo tenore, ut si nos 
aut filius noster rex Henricus aliquando, quod nobis licere nolumus, contra 
concessiones seu permissiones factas personis, civitatibus seu locis societatis, 
sicut in tenore pacis continetur, venire voluerimus, Mediolanenses non tenean- 
tur hoc sacramento nos adiuvare. Et si aliqua persona, civitas vel locus so- 
cietatis contra hoc fecerit, quod nobis et filio nostro regi Henrico in pace con- 
venerunt, teneantur Mediolanenses nos adiuvare et filium nostrum regem, 
usquequo venerint ad congruam satisfactionem. Item iurare debent, quod non 
facient specialem societatem cum civitate, loco vel persona de Lombardia, 
Marchia et Romaniola absque consensu nostro vel regis Henrici filii nostri. 
Item consules et credentia iurabunt, quod bona fide et sine fraude dabunt no- 
bis et filio nostro Henrico regi rectum consilium de illis negotiis, de quibus ab 
eis postulabitur a nobis, vel a filio nostro rege Henrico, per nos aut certum 
nuncium nostrum aut nostras litteras; nec per fraudem se subtrahent, quin 
illud dent. Et hoc sacramentum facere debent Mediolanenses a decem et octo 
annis supra, et a septuaginta infra, bona fide et sine fraude, qui consueverunt 
sacramenta generalia facere. Et eos, qui non iurabunt propter minorem aeta- 
tem, facient iurare, cum fuerint maiores, in quinto anno, si requisitum fuerit. 
Et renovabunt in singulis decenniis hec sacramenta etiam illi, qui fecerint, cum 
requisiti fuerint a nobis vel a certo nuncio nostro. Et ibi statim in con- 
spectu nostro consules Mediolani, quos commune ad hoc destinavit, iurave- 
runt, ut supra de eorum sacramento continetur; hi videlicet: Pinamons de 
Vicomercato, Heriprandus iudex, Adobadus Bultrafus, Ugo de Camerario. Hoc 
aınplius facient socios suos et credentiam intra octo dies, postquam Mediolani 


198 1185 Febr. 11. 


fuerint, iurare, ut supra, et alios cives Mediolanenses, cum inde a nobis vel 
nostro nunoio fuerint requisiti. Alii quoque legati, qui cum eis erant, supra- 
dictum iuramentum iuraverunt sine predicto additamento; hi videlicet: Roge- 
rius Vicecomes, Arnaldus de Mariola, Guillielmus de Ossa, Ardericus iudex 
de Bonate, Otto Cendararius, Alcherius Bonus vicinus. Interfuerunt huic 
facto Guillielmus Astensis episcopus, Vala Pergamensis episcopus, Conradus 
Lubicinensis electus, Obertus Modoetiensis archipresbyter, Federicus prepo- 
situs Árgentine, frater Tidericus de Silva Benedicta, Churadus dux Spoleti, 
Churadus marchio Áuchonitanus, Gerardus comes de Los, Conradus castel- 
lanus de Nurimberch, Simon comes de Spanheim, Diepoldus comes de Lees- 
geminde, Bertoldus Italie legatus, Varnerus de Bonlande, Henricus dapifer, 
Conradus pincerna, Henricus marschaleus de Lutra; Domertus Bentzonis, 
Rogerius de Osio, Benso Bonisenioris consules Cremensium. Signum domni 
Federici Romanorum imperatoris invictissimi. Ego Godfredus imperialis 
aule cancellarius vice domni Philippi Coloniensis archiepiscopi et Italie archi- 
cancellarii recognovi. Actum anno dominice incarnationis millesimo cen- 
tesimo octuagesimoquinto, indictione tertia, regnante domno Federico glorio- 
sissimo Romanorum imperatore augusto, anno regni eius trigesimotertio, im- 
perii vero trigesimoprimo.? Datum apud Regium, per manum Rudolfi 
imperialis aule protonotarii, tertio idus februarii. Feliciter. Amen. 

Nach dem Drucke: Puricelli Ambrosianae Mediolani basilicae monumenta 1, 1028 
aus dem Archive von S. Ambrogio. — ! Dr. domini. — ? Dr. nunc. — ° Im Dr. steht anno 
regni — trigesimoprimo vor Actum. — Vgl. S 299 n. 3; 301 n. 3. 11, wo überall das auf 


einem Versehen bei Stumpf Reg. n. 4409 beruhende Citat Morbio 3, 173 zu bessern ist, da 
Morbio a. a. O. nur die Urk. Stumpf Reg. n. 4417 abdruckt. 


156. Kaiser Friedrich I nimmt die Vasallen von Garfagnana und Ver- 
silia én seinen Schutz, erklärt, dass sie nur ihm und seinen Boten unter- 
stehen sollen, verbietet ihnen, sich einer Stadt zu unterwerfen und macht 
Massregeln rückgängig, welche insbesondere durch Lucca gegen sie getroffen 
waren. Castellarano 1185 März 5. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus divina favente cle- 
mentia Romanorum imperator augustus. Imperatoriam maiestatem decet eam 
circa fideles et devotos nostros habere dilectionis constantiam, ut de ipsorum 
promotione libenter simus solliciti et incremento rernm suarum et libertati 
eorum liberaliter intenti. Eapropter cognoscat tam presens etas fidelium im- 
perii, quam successura posteritas, quod nos attendentes lucida et honesta ser- 
vitia fidelium nostrorum dominorum de Doraio, dominorum de Gragnano, do- 
minorum de Verucola Gherardenga, dominorum filiorum Guidi de Villa, do- 
minorum de Baciano et de Carecino, hominum de Castellione et de Fossiana, 
dominorum de Celabareti, hominum de Cizerana, hominum de Barga, domi- 
norum de Casa Rolandenga, dominorum de Casa Sofredinga, dominorum de 
Casa de Porcaria et oınnium valvassorum de Garfagnana, dominorumque de 
Montemagno, dominorum filiorum Ubaldi, dominorum de Valechia, dominorum 
Corvarie, Trufe de Castello, Arnulfi et omnium valvassorum de Versilia et de 
Carmaiore, hominum de Guvano, ipsos et omnia bona eorum mobilia et im- 
mobilia, que nunc habent vel in posterum legitime poterunt adipisci, sub pro- 
tetione maiestatis nostre suscipimus. Et concedentes eis imperiali auctoritate 
confirmamus, quod nos nulli civitati, neque communi, neque alicui potestati 
eos, nec res, nec possessiones, nec homines eorum suppouemus, nisi nobis et 


1185 März 5. 199 


filio nostro Henrico illustri Romanorum regi augusto; sed ad manus nostras 
et specialium nuntiorum nostrorum, quos ibi pro tempore consensu consulum 
et rectorum illius terre constituerimus, semper eos cum omnibus bonis suis 
retinebimus, eximentes eos et liberos esse statuentes ab omni onere et iuris- 
ditione omnis civitatis et cuiuscumque communis, ut nec ipsi, nec res, nec ho- 
mines eorum tam in villis, quam in castellis habitantes aliquem respectum 
subiectionis habeant, nisi tantum ad dominationem maiestatis nostre et suc- 
cessorum nostrorum, inhibentes eis et firmiter precipientes, ut nec placitis, nec 
iurisdictioni civitatum se aliquatenus obligent, nec aliquo modo submittant. 
Ad hec imperiali auctoritate cassamus et omnino in irritum revocamus omnes 
tenutas a consulibus cuiuscumque civitatis contya eos et homines eorum datas, 
ideo quod noluerunt se, nec homines suos, nec terram suam iudicio civitatum 
submittere, decernentes, ut ipse tenute ad legitimos priores dominos absolute 
absque omni contraditione revertantur, videlicet Corvaria, Scortiaboccone, 
Montegravinte, Calavorna, Livano. Imperiali quoque auctoritate precipimus & 
Lucensibus reedificari castra, scilicet Bozanum, Anclanum et Lacunam, que 
in dampnum predictorum fidelium nostrorum destruxerunt; et nihilominus illa 
ab eis destrui precipimus, que in dampnum eorumdem fidelium nostrorum 
erexerant, videlicet Urbizzanum, Sclavam et Albianum. Quecumque vero ci- 
vitas vel commune presignificatas datas aut tenutas ad prescriptos fideles 
nostros non permiserit redire vel impedierit, aut si Lucana civitas destructa 
castra eis non reedificaverit, et constructa non destruxerit, sicut superius ex- 
prexum est, vel propter hoc eos vel homines eorum leserit aut ledere attenta- 
verit, a maiestate nostra vel a certo nuntio nostro citabitur; quod si non ve- 
nerit, nec satisfacere voluerit, temporali banno cum bonis suis deinde subiacebit. 
Item omnes illos, qui auctoritate nostra commoniti a d.lecto nostro Willelmo 
marchione de Palota, quem per omnem Garfagnanam et Versiliam potestatem 
et rectorem constituimus, iurare noluerint stare mandatis ipsius marchionis, 
vel iurati observare neglexerint, eidem banno nostro usque ad condignam sa- 
tisfactionem subiicimus. Statuentes et imperiali auctoritate sancientes, ut nullus 
dux, nullus marchio, nullus comes, nulla civitas, nullum commune, nullave 
potestas, nulla denique persona humilis vel alta, secularis vel ecclesiastica 
hane nostre maiestatis paginam violare, nec aliquibus iniuriarum calumpniis 
seu dampnis audeat attemptare; quod qui fecerit, in ultionem temeritatis sue 
componat sexaginta libras auri puri, dimidium imperiali camere et reliquum 
iniuriam passis. Huius rei testes sunt: Conradus Maguntine sedis archi- 
episcopus, Garsidonius Mantuanus episcopus, Alberigus Regiensis episcopus, 
Ardicio Mutinensis episcopus, Rodulfus [imperialis aule proto]notarius, Con- 
radus dux Spoleti, Conradus marchio Anchonitanus, comes Gerardus ! de Lone, 
comes Simon de Spanheim, comes Diepoldus de Lechisgemunde, Willelmus 
marchio de Paloth, Wernherus de Bonlande, Wifredus? comes de Lumello, 
Guido de Sancto Nazario, Renerus frater eius, Bertholdus de Cunigesperc le- 
gatus in Italia, Guillelmus de Vezano, Conradus de Schuzin, Rudulphus ca- 
merarius, Henricus marescalcus de Lutra?, Eilwardus de Wildinstein, Fride- 
ricus [de] Lutra et alii quamplures. Et Coreliam in eadem protectione 
suscepimus. Praepositus sancti Thome in Argentina. Signum domini 
Friderici Romanorum imperatorisinvietissimi. Ego Gotefridus imperiali auc- 
toritate cancellarius vice Philippi Coloniensis archicpiscopi et Italie archicancel- 
lariirecognovi. — Actasunt hec anno dominice incarnationis m.o.Ixxxv., ind. iii., 
regnante domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regui 


200 1185 März 5. 


elus xxxiii, imperii vero eius xxxi. Datum apud Castellaranum, iii. non. 


martii. Feliciter. Amen. 

Nach dem Drucke: Pacchi Ricerche istoriche sulla Garfagnana XI, nach dem Drucke 
bei Garampi lllustrazione di un antico sigillo della Garfagnana 56 aus dem vatikanischen 
Archive. — ! Alles Folgende bis Signum liess Pacchi fort; die Ergänzung aus Garampi ver- 
danke ich der Güte Stälins. — ? Dr. Wichedus. — ? Dr. Rieth. — Vgl. S 127 n. 6; 158 
n. 4; 301; 302 n. 9. 


167. Kaiser Friedrich I, als gekorner Schiedsrichter in einem Streite 
zwischen der Stadt Tortona und den Markgrafen von Gavi, ertheilt den 
Parteien nach Rath Genannter vorläufige Befehle. Pavia 1185 April 7. 

Anno dominice incarnacionis m.c.lxxxv., septima die aprilis, indicione 
tercia, in palacio sancti Salvatoris Papie, presencia testium, quorum nomina 
subter leguntur. Iuraverunt Terdonenses consules, presertim Ydo Terdo- 
nensis imperialis aule iudex et consul communis Terdone, et Albertus Barata 
et Clapucius de Carlaxio consules civitatis, verum etiam Baxus et Aruerius 
de Buxedo, socii predictorum consulum, et contra Guilielmus marchio de Gavi 
et Rubeus de Volta et Guido de sancto Nazario et Ydo de Metefoco de dis- 
cordia, que vertitur inter commune civitatis Terdone ex una parte et ex altera 
marchiones de Gavi, tain de strata, quam de aliis querimoniis stare in pre- 
ceptis et mandatis d. sereuissimi imperatoris Frederici, quocumque modo sive 
secundum ius sive per transactionem vellet determinare vel diffinire. Sacra- 
mentis vero prestitis ab utraque parte, precepit d. imperator consilio d. Gui- 
lielmi Astensis episcopi et d. Bonifacii Novariensis episcopi et vicariorum 
curie, videlicet d. Conradi Lubicensis electi et magistri Matelli et iudicum im- 
perialis aule, presertim Oddonis Novelli et Otonis Zendalarii, et aliorum sa- 
pientum marchionibus de Gavi, ut predam, quam ipsi cum hominibus de Gavi 
in strata Valle Syrpie fecerunt hominibus Terdone, sub debito sacramenti et 
omni occasione remota usque ad dominicam de ramis palmarum restituerent; 
iterum sub debito sacramenti tam Terdonensibus, quam marchionibus precepit, 
ut ipsi permittant negociatores Italie ire per quamcumque stratam, que vadit 
versus Gavium, sive per stratam Vallis Syrpie vel per quamcumque vellent 
ire, sine aliqua vi, donec d. imperator predictam causam sive per racionem 
Sive per transactionem ordinaverit. Interfuerunt testes Azo capellanus, 
Martinus de Castello, Obertus comes Blandrade, Ávogadrus Papiensis, Guido 
de Geniis, Guido de Lorentio, Benzetus et multi alii. Ego Aruerius Ter- 
donensis notarius sacri pallacii et nunc imperialis aule iudicum scriba hec 
omnia scripsi et interfui. 

Nach dem Drucke: Costa Chartarium Dertonense 37. — Vgl. S 162 n. 7 ; 602 n. 10. 


158. Kaiser Friedrich I sichert denen von Barga alle Rechte zu, welche 
sie zur Zeit der Gräfin Mathilde hatten, sich und seinen Boten das vor- 
behaltend, was sie damals leisteten. Annone 1185 Juli 4 

Fridericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Fide- 
libus suis consulibus de Barga presentibus et futuris et toti populo gratiam 
suam et bonam voluntatem. Nostre est solertie, discretionis et providentie, ut 
favorem gratie nostre fidelibus nostris familiariter inclinemus, et eis quidem 
affectuosius, quos nobis et imperio Romano fideliores esse cognovimus. Ea- 
propter notum facinus imperii fidelibus presentibus et futuris, quod nos et 
successores nostri ac maiestatis nostre nuntii, quos in Karfiniana pro tempore 
constituerunus, et noininatim dilectus noster Wilhelmus de Paloto, consuetu- 


1185 Juli 4. 201 


dines, bona et iura, que predecessores vestri Bargenses habuerunt tempore 
felicis memorie comitisse Mathildis, vobis indubitanter observabimus, nec 
aliquas novas exactiones vobis imponemus. Et si nuntii nostri facere volue- 
riut, in irritum revocamus. Conditionis huius interposito tenore, quod illas 
consuetudines et illa iura, que ipsi predecessores vestri Bargenses comitisse 
Matildi exibuerunt, nobis et successoribus nostris et nuntiis maiestatis nostre, 
quos pro tempore ibi destinaverimus, et nominatim prenominato marchioni 
Wilhelmo de Paloto persolvatis. Quod si forte aliquo tempore nolueritis ex- 
solvere, nos et successores nostri et nuntii maiestatis nostre ea, que presenti 
scripto vobis promisimus, non tenebimur observare. Fixe autem memorie com- 
mendantes sinceram fidem et honesta servitia, que. sepe dicto nuntio nostro 
Wilhelmo marchioni de Paloto constanter exhibuistis, condignas inde grates 
vobis referimus, oportuno tempore liberaliter meritis vestris responsuri. 
Datum apud Nonum! castrum, anno dominice incarnationis m.c.Ixxxv., ind. iii., 
iv. non. iulii. 

Nach dem Drucke: Pacchi Ricerche istoriche sulla Garfagnana XIII aus dem vatikan. 
Archive. — ! Dr. Novum. — Vgl. S 158 n. 4; 301 n. 27; 302 n. 9. 


159. Auf Befehl der Hofvikare werden Zeugenaussagen über die zwischen 
der Aebtissin von S. Felix zu Pavia und dem Grafen von Blandrate strei- 
tigen Hoheitsrechte zu Villanova aufgenommen. Piacenza 1185 Juli 10. 


Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo quinto, 
indictione tercia, die dominico decimo mensis iulii. Dominus Bonefacius 
Novariensis episcopus et magister Metellus, vicarii imperialis curie, praece- 
perunt michi Iohanni publico notario, ut autenticarem et in publico scripto 
redigerem dieta testium abbatisse sancti Felicis de causa, que vertitur inter 
ipsam abbatissam et comiteın Übertum de Blandrato, ut hec eorum dicta ita 
semper in omnibus firma habeantur, ac si ipsi semper praesentes adessent. 
Quorum dicta sunt hec: Bonus Iohannes de Vilanova iuramento testatur, 
quod ipse recordatur per annos quinqueginta et semper audivit dicere, quod 
monasterium sancti Felicis tenuit ipsam Villanovam quiete et bene; scit fir- 
miter, quod nemo in ipsa villa et a duobus milliaribus prope non habet aliquid 
ad agendum preter praedictum monasterium; et ipsum monasterium tenet 
ipsam pro regalia a domino imperatore. Interrogatus, quoniam sit hac, re- 
spondit, monasterium inde habere multa privillegia, et talis est fama hominum 
praedicti loci, et ipse est villarius monasterii, et bene scit; et dicit, quod comes 
Ubertus de Blandrate non habebat a viginti octo annis supra, nisi duos panes 
et duos pulos in duobus hospiciis, de quibus unum recessit, et terra remansit 
isti monasterio, et hoc habebat pro comandaria; sed ab illo termino iufra ipse 
comes pro hoc accepit fodrum, bannum, albergarias, quamvis nullam haberet 
rationem. Martinus de Villanova iuramento testatur idem per annos qua- 
draginta, et dicit, quod est parum minus de annis viginti octo, quod comes 
Ubertus facit istam superpositam praedicto monasterio, et quod ille, quod re- 
cessit de illis duobus hospitiis, tenet adhuc terram. Iohannes Waytafocus 
iuramento testatur idem, quod Martinus, et dicit, quod comes praedictam su- 
perpositam facit a tempore, quo Ast fuit destructa, et dicit, quod comes Über- 
tus et Ubertus de Riva habebant terciam placiti, quando ad hoc vocabantur; 
sed aliter nichil debebant habere. Carlevarius iuramento testatur idem, 
quod Bonus Iohannes, a destructione Astensis civitatis. Ubertus Revel 
iuramento testatur idem, quod Iohanues Waytafocus, per annos triginta. 


202 - 1185 Juli 10 


Petrus Dominus iuramento testatur idem, quod Iohannes Waytafocus, praeter 
de tempore, quo ipse Ubertus comes incepit superpositam facere praedicte 
ville, quod dicit, posse esse bene anni vigintiseptem. Rodulfus de Villanova 
iuramento testatur idem, quod Iohannes Waytafocus, per annos triginta. 

Adam iuramento testatur idem, quod Iohannes Waytafocus. Petrus Ve- 
xosius iuramento testatur idem, quod lohannes Waytafocus. Et Marche- 
sius, qui dicitur Petrus, iuramento testatur idem, quod Iohannes Wayta- 
focus. Raymundus iuramento testatur idem, quod Johannes Waytafocus, 
praeter quod dicit, quod nescit, si abbatissa vel prioria fecerit tale pactum, 
prout audivit; quia quando furta et homicidia et periuria fiebant, et ipse do- 
mine non possent vocare homines ad rationem, quod propter hoc vocabant 
comitem praedictum et consortes, ut venirent ad hoc et adiuvarent distringere 
homines; et quando veniebant, debebant habere terciam banni et iudicature; 
hoc habere debebant, et si non venirent, nichil habere debebant. Et praedicti 
Raymondus, Petrus et Marchisius hoc dicunt similiter; et non de iure hec 
babere debebant, sed propter convenientiam, quam cum eis fecit praedicta 
abbatissa vel prioressa. Et omnes dicunt una voce, quod praedictus nullam 
habet rationem ibi, sed hoc quod facit, per violentiam facit. Actum in 
Placencia. Interfuerunt Iohannes Cacia de Cume, et Dyopoldus iudex de 
Vicencia, et Litus de Vicencia iudex, Viscardus de Palio de Verona, Vale- 
rianus de Greco de Verona, Ottolinus de la Poma, Aldricus Seschalchus de 
Cume, lohannes de Malamina, Rufinus advocatus, Oprandus Vexilifer, qui 
sunt de Papia, et multi alii testes. Et Iohannes Martini sacri pallatii no- 
tarius praecepto vicariorum et iudicum hos testes autenticavit et scripsit. 

Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 308, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 126 n. 4; 195 n. 9; 597 n. 14. ; 
160.” Im Gerichte des Hofvikar wird von einem Hofrichter unter Zustim- 
mung seiner Genossen zu Gunsten des Klosters Camaldoli geurtheilt. (Sam 
Miniato) 1185 Juli 23. 

S. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo quinto, 
indictione tertia, die martis, decimo kal. augusti. De controversia, que 
vertitur inter domnum Blacixium priorem monasterii de Camadula ex una 
parte, nec non et ex altera Ugolinum de Eredo, Canettum et Walandrinum et 
eius nepotes, et Crivilagium et Bonacursum et eius fratrem Bernardinum, et 
Fredericum et eius fratres, et illos, qui sunt de domo Aponis; que talis 
erat: Dicebat enim predictus prior, predictos omnes ab archiepiscopo Pi- 
sano esse condempnatos ad restitucionem hospitalis et omnium rerum et pos- 
sessionum, que ad predictum hospitale pertinent; et etiam interpretacionem 
sentencie factam ab apostolico Lucio ostendebat. Econtrario ab adversa parte 
obiciebatur, eas" non esse condemnatas, nisi in restitucione hospitalis. Cum- 
que predicti legiptime citati essent, et quidam eorum venerunt, et quidam ve- 
nire contempserunt, et omnes ad sentenciam audiendam contumaciter abfuerunt, 
domino Bopifacio Novariensi episcopo vicario curie sedente pro tribunali: 

Ego Albertus Adegherii, imperialis aule iudex, conscilio sociorum meorum et 
parabola, Oddonis Novelli, Ottonis Zendadarii, Ydonis Terdonensis, Grossi 
Brixiensis, visis et cognitis racionibus et allegacionibus utriusque partis et di- 
ligenter inspectis, quia verbo restitucionis omnes cause et res coherentes con- 
tinentur, cum dominus archiepiscopus pronunciasset hospitale esse restituen- 
dum, pronuncio, omnes res tam mobiles, quam immobiles, quas predictum 


1185 Juli 23. 203 


hospitale olim tenuit et habuit et a predictis tenentur vel impediuntur, esse 
restituendas predicto priori nomine predicti monestrerii". Predictus Alber- 
tus Aldegherius hoc breve fieri rogavit. Interfuerunt Martinus de Castello, 
Wilielmus frater eius, Asianensis Pisanus iudex et notarius, Adam iudex et 
notarius, Stephanus iudex et notarius, Girardus iudex et notarius, Wulte- 
manus aurifex, et Ugolinus filius Enrici Maziulini, et multi alii testes. 
T Ego Albertus Ferrariensis hanc sententiam tuli et "scripsi. T Ego Ydo 
imperialis aule iudex hanc sententiam dare iussi et subscripsi. S. Ego lo- 
hannes Martini Filippi sacri palacii notarius precepto istius Alberti hoc breve 
scripsi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. — Ausstellort dürfte 


San Miniato sein, wo der Kaiser Juli 25 und 29 urkundet. — Danach ist das Nachtrag zu 
$ 186 Bemerkte richtig zu stellen. Vgl. such zu $ 500; 501; 579. 


161. Kaiser Friedrich I nimmt die Bewohner des vom Erzbischof Chri- 
etian von Mainz zerstörten Matelica in seinen Schutz und mindert unter 
angegebenen Bedingungen ihre Leistungen. Coccorano 1185 Sept. 24. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus divina favente cle- 
mentia Romanorum imperator augustus. Summa venustas est imperialis ex- 
cellentie decusque precipuum, ut cum potentia virtutis sue rebelles et inquietos 
ab infidelitatis sue pervicacia corripuerit, clementi tandem dignatione dispersos 
recolligat, ut quos debite severitas animadversionis rebus locisque propriis de- 
stituit, solite pietatis misericordia clementer bonis et avitis laribus restituat. 
Gloriosum namque genus est victorie, parcere, cum viceris, et gratie vitam 
impendere, cum possis pervenire. Eapropter universis notum facimus fidelibus 
imperii, praesentibus et futuris, quod nos castrum novum de Matelica et omnes 
homines, qui in eo habitabant quindecim diebus antequam felicis memorie 
Christianus Maguntine sedis archiepiscopus locum illum destruxisset et habi- 
tatores ejus dispersisset, et insuper omnes liberos homines, qui libere spon- 
tanea voluntate voluerint in ea habitare, cum omnibus possessionibus et bonis 
eorum, tam mobilibus, quam immobilibus, que nunc habent vel in posterum 
iusto adeptionis titulo poterunt obtinere, salva quidem concordia, que inter 
eos et Raynaldum ac Franconem fratrem eius et Actonem nepotem utriusque 
facta est et publico instrumento pari consensu partium confirmata, sub defen- 
sione protectionis nostre suscipimus, et medietatem omnium exactiomum ad 
imperatoriam maiestatem in predicto castro expectantium, scilicet de homi- 
cidiis et de sanguine et de aliis forensibus causis et usualem largitatem de 
montaniis omni tempore, et ut nomine generalis fodri nihil amplius exigatur 
ab hominibus eiusdem castri, exceptis clericis et militibus, nisi tantum duo- 
decim denarii Lucensis monete de quolibet fumo omni tertio anno, eis conce- 
dimus et imperiali auctoritate confirmamus. Et ipsi quidem dant nobis centum 
modiolos bone terre in curte eiusdem castri divisim in quatuor locis; infra ca- 
strum autem dant nobis duas domos, una quinquaginta pedum in filo et decem 
in fronte, alteram vero xxx. pedum in filo et decem pedum in fronte, utram- 
que de lignis; insuper dant nobis unum molendinum melius, quod habent, super 
aquam iuxta idem castrum. Statuimus igitur et eadem imperiali auctoritate 
sancimus, ut nullus dux, nullus marchio, nullus comes, neque vicecomes, nec 
capitaneus, nulla civitas, nullum commune, nullave potestas, nulla omnino 
persona humilis vel alta, secularis vel ecclesiastica, hane protectionis et con- 


&titutionis nostre paginam audeat violare, nec aliquibus iniuriis, calumniis vel 


904. 1185 Sept. 24. 

damnis presumat attentare; quod qui fecerit, in ultionem temeritatis sue com- 
ponat centum libras auri puri, dimidium imperiali camere et reliquum iniuriam 
passis. Ut autem hoc statutum maiestatis nostre ratum consistat et omni evo 
permaneat inconcussum, presens inde privilegium conscribi iussimus et maie- 
statis nostre sigillo communiri. Huius rei testes sunt: Cunradus Mogun- 
tine sedis archiepiscopus, Willelmus Albensis episcopus, Bonifatius Novariensis 
episcopus, Bertoldus legatus Italie, Curradus dux Spoletanus, comes Simon 
de Spanheim, comes Eiuricus de Dis[ce], Curradus burgravius Nurimbergensis, 
Reinerius iudex Waldensis, Wernlierius de Bolande, Ulrigus de Luzelnhart, 
Eberhardus de Eistede, Einricus marscalcus de Lutra, Rudulphus camera- 
rius. Signum domini Frederici Romanorum imperatoris invictissimi. 

Ego Gottefridus imperialis aule cancellarius vice Philippi Coloniensis archi- 
episcopi et Italie archicancellarii recognovi. Acta sunt hec anno dominice 
incarnationis m.c.Ixxxv., indictione iiii., regnante domino Friderico Romano- 
rum imperatore gloriosissimo, anno regni eius xxxiiii., imperii vero xxxii. 
Datum apud Cucurionem ! in episcopatu Spoletano, octavo kalendas octobris. 
In nomine domini. Aınen. 


Nach dem Drucke: Acquacotta Memorie di Matelica 2, 28 ex manuscripto antiquo. 
— ! Dr. Rucurlonem. — Vgl. S 318 n. 25. 


162. Im Gerichte des Hofvikar wird von einem Hofrichter unter Zustim- 
mung seiner Genossen Graf Manens von Sartiano bezüglich der vom Prior 
von Vivo gegen ihn vorgebrachten Klagen theils abeolvirt, theils kondem- 
niri. Im Bisth. Siena 1185 Oct. 9. 

In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno ab incarnatione eius mille- 
aimo centesimo octuagesimo quinto, indictione tercia, die mercurii, nono mensis 
octubris. De lite, que vertebatur inter donnum Marchum priorem mona- 
sterii de Vivo nomine predicti monasterii ex una parte, nec non ex alia parte 
comitem Manentem de Sartiano. Petebat predictus prior a predicto Manente 
decem et septem inter equas et pullos et tot boves et vaccas, unde habuit 
libras duodecim, et sex paria boum, et centum pecudes, et triginta tres libras 
et dimidia de denariis Pise et Lucce, et tres boves, et libras tres den., quas 
abstulit ecclesie de Moiano, et quindecim libras, quas abstulit cuidam nostro 
abbati, et libras sexaginta, quas habuit de rebus, quas extrasit de ecclesia de 
Moiano, et viginti duas sarcinas ordei, quas abstulit ecclesie santi Petri de 
Campo, et centum pecudes eiusdem abbatie. De quibus[dam] predictorum 
confessus est predictus comes Manens, de quibusdam negavit; super quibus 
predictus prior suos produxit testes. Petebat quoque predictus prior a pre- 
dicto Manente possessionem de Brescagia et de castello Ceculo et de Piseis et 
de Castagno, et possessionem datam a Bernardino Bacchari et eius fratribus, 
et possessionem Bivini, et vineam Offredelli, et possessionem Amizi, et pre- 
dium sancti Fabiani, quod filii Mercenarii Nigri tenebant, et Martiolum et eius 
curtem, et Casarne et Castelionum; super quibus possessionibus fere omnibus 
predictus prior instrumenta adquisitionum exhibuit. Quibus visis et auditis 
testibus, instrumentis diligenter inspectis, domino Bonefacio dei gratia Nova- 
riensi episcopo et domini invictissimi imperatoris Friderici vicario ad iustitias 
faciendas sedente pro tribunali: Ego Octo Cendadarius Mediolanensis, 
imperialis aule index, consilio sociorum meorum, videlicet Alberti de Adegherio 
Ferrariensi et Grossi de Briscia iudicum curie, Manentem a petitione inter 
dedem et septein inter equas et pullos et tot inter boves et equas, unde habuit 


ie 


1185 Oct 9. 205 


libras duodecim, et sex paria bovum, et centum pecudes absolvo. ltem pre- 
dictum Manentem a petitione predii sancti Fabiani, quod tenebant filii Mer- 
cenarii Nigri, absolvo prestito sacramento a predicto Manente, quod predictum 
predium erat suum. Item de novem libris Senensium pro tribus bubus, et de 
tribus libris Senensium pro porcis et aliis rebus ablatis, et de quindecim libris, 
quas abstulit cuidam abbati predicti monasterii, predictum Manentem absolvo. 
In triginta tribus libris et dimidia den. Lucce et Pise, et in triginta libris, quas 
habuit de centum pecudibus ablatis, et in decem et septem somas ordei, et in 
triginta libris de rebus, quas abstulit de ecclesia, predictum Manentem eidem 
priori noinine ipsius monasterii condempno. Item in possessiones de Brascagia 
et de castello Ceculo et de Spissis et de Castagno, et de possessione data a 
Bernardino Baccari et eius fratribus, et de possessione Bivini, et de vinea 
Offredelli, et de possessione Amizi, et de Marzolo et eius curtis, et de Casartio 
et de Castelliono, ut dimictat predicto monasterio et non impediat, predictum 
comitem Manentem condempno. Actum ante ecclesiam sancte Chrixtine in 
episcopatu Senensi. Interfuerunt Griffus Novolonis, Ranerius Bernardini, 
Ughicio de Guassco, Petrus Guiduccii Marcii, Stephanus Ranuccii de Monte 
Policiano, Warnerius iudex de Assisio, Clarissunus iudex [eius frater, Mar- 
tinus de Castello, Iohannes de Sartiano, Vaholinus de Scolario atque Scho- 
larius eius filius testes.] Ego Martinus Filippi imperialis aule et Papiensis 
notarius interfui et precepto iam dicti vicarii et iudicum hanc sententiam scripsi. 


Aus beglaub. Kopie von 1250 im Staatsarchive zu Siena. Die Zeugenreihe ergänzt 
aus Kopie von 1308 im Libro delle Coppe Bl. 55 des Munizipalarchivs von Montepulciano, 
welche übrigens ungenauer bei Mittarelli Ann. 4, 133 abgedruckt ist. — Vgl. $ 185; 500; 
501; 579. 


163. Kaiser Friedrich I nimmt die Güter der genannten Ubertini in sei- 
nen Schutz und bewilligt ihnen, dass sie nur ihm, seinem Sohne und seinen 
von Deutschland gesandten Boten unterworfen sein sollın. Gavi 1185 
Dec. 8. 

Fredericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus etc." Offi- 
cium imperatorie maiestatis exigit et affectus nostre serenitatis rationem in- 
vitat et hortatur, ut unicuique fidelium nostrorum iu sua neccessitate non 
solum [adesse velimus], verum etiam conservando bona ipsorum et augendo 
honorem eorum et [utilitatem promovere studeamus]. Eapropter [notum faci- 
mus universis] imperii fidelibus presentibus et futuris, quod nos, attendentes 
honesta [servitia fidelium nostrorum Reinherii, Ubertini et] Guidonis, [ipsos] 
et filios [et] nepotes eorum, videlicet quondam filios Guillielmi fratris ipsorum, 
et omnia bona eorum mobilia et in[mobilia, que] nunc iuste t[enent] vel ha- 
bent, vel iuste tenere debent vel habere, sub protectione defensionis nostre 
suscepimus. Et ut nulli civitati Latine, neque potestati Latine subiaceant, set 
tantum nobis et filio nostro Heinrico, illustri Romanorum regi augusto, ac 
certis nuntiis nostris de Alamannia missis subditi sint et respondere teneantur, 
concedimus eis et imperiali auctoritate confirmamus. Statuimus itaque et ea- 
dem auctoritate sancimus, ut nullus dux, nullus marchio, nullus comes, nullus 
capitaneus, nulla civitas, nullus consulatus, nullum comune, nullave potestas, 
nulla denique persona parva vel magna, secularis vel ecclesiastica, hanc nostre 
protectionis et confirmationis paginam audeat violare vel aliquibus calump- 
niarium iniuriis huic mandato nostro attemptet obviare. Quod qui fecerit, 
centum libras auri pro pena componat, dimidium imperiali camere, et reliquum 
iniuriam passis. Huius rei testes sunt: Guillelmus Astensis episcopus, 


206 1185 Dec. 8 


comes Heinricus de Dietse, Simon de Spanheim, Wernherus de Bonlande, 
Rudolphus camerarius. Datum in castro Gavie, anno dominice incarna- 
tionis m.c.Ixxxv., ind. iiii., vi. ydus decembris. 

Nach Abschr. Cesare Paoli's aus Notariatstranssumpt des 13. Jahrh. im Staatsarchive 
zu Florenz, Riformagioni, Átti publ. In der Ueberschrift ist bemerkt, dass das Privileg 
Reinherio, Ubertino et Guidoni et fratribus gegeben sei und dass am Orig. das Siegel in 


weissem Wachs an grün und rother Seide hange. — Vgl. unten das Privileg für die Uber- 
tini von 1220 Nov., wonach erg&nzt wurde. — Vgl. S 323 n. 16. 


164. Im Gerichte des Hofvikar wird auf Befehl dieses und der Hof- 
richter ein Instrument über die vor ihnen geschehenen Aussagen der Par- 
teien in einem Rechtsstreite zwischen Richard de Sancto Fideli und dem 
Abte von S. Abondio gefertigt. Pavia 1186 Jan. 16. 


Anno dominice incarnationis millesimo centesino octuagesimo sexto, in- 
dictione quarta, die iovis, sextodecimo mensis ianuarii. Anricus de Sancto 
Fideli, procurator Richardi de Sancto Fideli, sicut ex publico instrumento, quod 
vicario et iudicibus curie ostendit, apparebat, confessus est sententiam datam 
a consulibus Cumanis inter iam dictum Riccardum et abbatem sancti Abondii 
et consortes ipsius super possessione tantum, et non super proprietate fuisse 
prolatam; et illud idem fuit confessus abbas sancti Ábondii. Verumtamen di- 
cebat predictus abbas, se non obtullisse se defensioni illarum rerum, que divi- 
sim tenebantur per homines de Murbegnio, nec per eorum dominos in Serta, 
de qua discordia erat, sed tantum defensioni illarum rerum, que tenebantur 
| per comune de Murbegno. Predictus vero Anricus dicebat, predictum abbatem 
et socios eius obtullisse se defensioni omnium illarum reruimn, que in sententia 
et condempnatione predictorum consulum continentur. ltem dicebat predictus 
abbas, terram illam non vocari Sertam. Anricus vero dicebat, ipsam terram 
vocari Sertam de Murlongo. Et ideo, quia abbas dicebat, quod non obtulit se 
defensioni divisarum rerum, dicebat, sententiam consulum super ipsis rebus 
divisis latam ipso iure nullaın esse. Anricus vero dicebat, et defensionem ab 
abbate super hoc factam esse et sententiam de iure tenere. He vero confes- 
siones facte fuerunt coram magistro Metello vicario curie et coram iudicibus 
curie, lecto instrumento sententie consulum Cumanorum coram ipsis, predicto 
abbate et Anrico presentibus. Unde ego predictus magister Metellus una 
cum iudicibus curie, videlicet Alberto de Adegherio Ferrariensi et Syro Pa- 
piensi et Grosso Brisiensi dico, has confessiones coram nobis factas vallere et 
tenere, et ideo in publicum instrumentum eas redigi iussimus.‘ Actum 
apud monasterium saneti Salvatoris de Papia. Interfuerunt Atto de Lucino, 
Speronus Broceus, Albertus Calingnus, Albertus Alamannus, Lanfrancus de 


Via atque lohannes Caza testes. Ego Martinus Filippi imperialis aule et 
Papiensis notarius interfui et has confessiones iussu predicti vicarii et iudicum 
scripsi. 


Aus gleichzeitiger authentischer Kopie im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Abondio. 
— Vgl. $ 185; 501. 


165. Auf Befehl des Hofvikar Metellus und der Hofrichter werden die 
Aussagen der Zeugen der Aebtissin von S. Feliz zu Pavia über die ihr 
vom Grafen von Blandrate bestrittenen Hoheitsrechte zu Villanova auf- 
genommen. Pavia 1186 Febr. (16). 

Anno dominice incarnationis inillesimo centesimo octuagesimo sexto, in- 
dictione quarta, die dominico quintodecimo februarii kal. martii!, apud mona- 


1186 Febr. (16). 201 


sterium saneti Salvatoris de civitate Papie. Magister Metellus vicarius 
domini Frederici invictissimi imperatoris, una cum Ottone Cendadario Medio- 
lanensi, Alberto de Adegherio Ferrariensi et Syro Salimbene Papiensi et 
Ydone Terdonensi iudicibus curie praeceperunt michi Martino publico notario 
imperialis curie, ut autenticarem et in publico scripto redigerem dicta testium 
domine Scolastice abbatisse monasterii sancti Felicis de causa, quam habuit cum 
comite Überto de Blandrato de iurisdictione, districtu et fodro Villenove et de 
quinque generalibus placitis eiusdem ville, ut hec eorum dicta semper in om- 
nibus firma habeantur, ac si ipsi semper praesentes adessent. Quorum dicta 
sunt hec: Andreas iuramento testatur, quod ipse bene recordatur per 
annos quadraginta et semper vidit, quod abbatisse praedicti monasterii nomine 
ipsius monasterii tenuerunt Villanovam ex parte imperii per regalia, et ha- 
buerunt fodrum et bannum et albergarias sine alicuius contradictione, praeter 
quod scit, quod comes quondam (Guido pater Uberti comitis, et ipse Ubertus 
comes habebat pro comandaria in ipso loco ex parte marchionis Montisferrati 
Guillelmi in duobus, scilicet in Uberto Revello et in Iohanne Guaytafoco, duos 
panes et duos capones; et propter hoc bene sunt anni vigintiseptem, quod ipsi 
comites et sine aliqua ratione acceperunt banna et fodra de ipsa villa; et nescit, 
quod ipsi comites aliquid habuissent in ipsa villa praeter ipsas praedictas co- 
mandarias. Interogatus, quantum teinporis est, quod praedicti comites tenent 
comitatum, respondit, quod ipsi nunquam habuerunt comitatum aliud ibi, 
praeter praedictas duas comandarias ; sed a viginti septem annis citra cepe- 
runt fodrum et banna, et hoc sine ratione; et dicit, quod stetit cum comite 
Überto et stando cum eo dicebat ei in derisione: ,Quid habetis vos in Villa- 
nova? vos non habetis ibi, nisi tortum;* et ipse comes respondit: ‚Immo habeo, 
sed tamen plus est michi carum tortum, quam rationem.‘ Ogerius iura- 
mento testatur idem, quod Andreas, per omnia per triginta annos, praeter 
quod non stetit cum comite Uberto, nec ei dixit illa verba, que ipse Andreas 
ei dixit. Iohannes Roba iuramento testatur per annos quadraginta idem, 
quod Andreas de Benuta, et de comendariis comitis, et de fodris et bannis a 
vigintiseptem annis ab eo acceptis. Et isti tres dicunt, quod comes habuit 
praedictas comandarias a marchione Guillelmo Montisferrati; et idem de co- 
mitatu comitis, quod habet; sed dicit, quod a viginti annis retro ipse comes 
ibi non habebat, nisi praedictas comandarias. Viubecionus magister iura- 
mento testatur idem, quod Andreas et Ogerius. Presbiter Petrus iura- 
mento testatur, quod stetit intus monasterium sancti Felicis adhuc per quin- 
decim annos, et testatur, quod multotiens ivit apud Villanovam cum abbatissa 
et sine abbatissa, et videbat homines loci distringi per abbatissam et facere 
eius voluntatem; et si discordia erat inter homines loci, videbat conqueri ab- 
batisse et placitare sub ea et iurare sub ea de bannis; et circa decem et septem 
anni sunt, quod ipsemet tempore abbatisse Cicilie ivit Villanovam et cum ga- 
staldo abbatisse quiete collegit fodrum in ipso loco. Interogatus, si comes de 
Blandrato contrariavit hoc, vel eius nuncius, respondit, non; sed audivit dicere 
ipsi abbatisse, quod comes Guido dicebat: ,Ubertus de Ripa habebat terciam 
partem bannorum de medietate ville, et ego volo habere tertiam partem ban- 
norum de alia medietate;‘ et audivit dicere ipsi abbatisse, quod tollebat inde 
terciam partem, sed promittebat ei, quod quando ipse Ubertus dimitteret suam 
terciam partem, ipse similiter dimitteret suam partem abbatisse; et dicit, quod 
& xxxii. annis retro non audivit, quod comes peteret aliquid in ipso loco; sed 
postea ceperunt per vim tollere banna, ut audivit. Interrogatus, si proprietas 


208 1186 Febr. (16). 


illius loci est monasterii, respondit, sic, ut audivit semper dicere. Interogutus, 
si vidit comites vel eius" nuncios habere aliquid in ipso loco, respondit, non. 

Maximigla monacha istius monasterii testatur iuramento, quod a duodecim 
annis infra foit cum abbatissa Cicilia apud Villanovam, et ibi collegit cum 
gastaldione ipsius abbatisse fodrum ipsius loci quiete sine contradictione ali- 
cuius; et postea per plures vices fuit cum abbatissa in ipso loco, et videbat 
homines loci placitare sub ipsa quiete; et fuit cum praedicta abbatissa Sco- 
lastica apud Villanovam et vidit homines luci sub ea placitare. Item dicit, 
quod semel vel bis vidit homines de Villanova placitare sub abbatissa Cicilia 
Papie et conqueri sub ea; et dicit, quod communis fama erat et est, quod 
comes non debet habere aliquid in ipso loco, nec aliquid habet, nisi per vim, 
et hoc a triginta annis infra; excepto quod audiebat dicere, quod habebat duos 
pulos et duos panes in duabus domibus loci, et hoc nomine comandarie. In- 
terogata, qualis est communis fama loci, respondit, quod audiebat hoc dicere 
hominibus loci Villenove et aliis hominibus de ipso circuitu, et audiebat hoc 
dicere abbatisse Cicilie. Interogatus', si proprietas illius loci est saucti Felicis, 
respondit, sic. Interogata, quomodo sit hoc, respondit, quia vidit per plures 
vices, et hoc semper, quando fuit illic cum alia abbatissa et cum ista, videbat 
homines et mulieres loci venire obviam abbatisse, et recipere eam ad cam- 
paunas sonantes et cum aqua benedicta et e[ncen so. Sybilia iuramento 
testatur, quod tempore abbatisse Cicilie semel, et tempore istius abbatisse 
semel fuit cum eis apud Villanovam, et vidit homines recipere ipsas abbatissas 
ad campannas sonantes et cum aqua benedicta et encenso, et venire obviam 
eis, et inittere eis tortas et capones, et tenere eam pro domina; et placitare 
vidit homines illius loci sub eis; et vidit abbatisse Cicilie colligere fodrum per 
ipsum locum quiete. Interogata, si vidit comites Blandrati vel eorum nuncios 
ibi aliquid habere, respondit, non; et dicit, quod sedecim anni »unt, quod mo- 
ratur in ipso monasterio, et ab eo tempore infra audivit, quod comites per 
vim et non iuste tollere ab hominibus ipsius loci hoc, quod ipsi tollunt; et de 
cominuni fama et de comandaria dicit idem, quod Maximigla. Felicitas 
monacha eiusdem monasterii iuramento testatur, quod a tribus aunis infra fuit 
cum illa abbatissa Scolastica apud Villanovam, et vidit homines loci venientes 
obveniam ei et recipere eam ita honorifice, ut ista Maxiınigla testata est; et 
vidit homines loci placitare sub ea et tenere eam pro domina; de communi 
fama et commandaria dicit idem, quod Maximilla; de auditu, quod comites 
nichil habent ibi, nisi per vim et iniuste, dicit idem, quod Sibilla. Interrogata, 
si vidit, quod comites vel eorum nuncios habere vel colligere aliquid in Villa- 
nova, respondit, non; et dicit, quod alteri abbatisse audivit dicere, quando 
inde redibat, quod collegerat fodrum in ipso loco. Burgognorus Sachotus 
iuramento testatur, quod tempore abbatisse Cicilie eo anno, quo Mediolanenses 
intraverunt civitatem, et ante quam intrarent, fuit in Villanova, et vidit ipsam 
abbatissam ponere fodrum in ipso loco; et vidit gastaldum ipsius abbatisse 
deferre ipsi abbatisse partem ipsius fodri; et vidit ipsam abbatissam facere 
venire messes de terciis et quartis rusticorum suorum, et facere eas deferre in 
area sua, et ipsas fruges facere batere; et videbat, quod rustici mittebant 
tortas et caponés domine abbatisse; et vidit nuncium abbatisse tollere de 
unaquaque vegete vini, que tunc veniebat ad vendendum in ipso loco, galetam 
unam vini. Et dicit, qnod episcopus Astensis tunc colligebat exercitum, et sic 
quidam homo comitis, qui habet nasum argenti, venit in ipso loco; et sic ab- 
batissa interogavit eum, ad quid venerat in ipso loco; qui dixit, quod venerat 


1186 Febr. (16). 209 


causa adiuvandi homines loci, ne damnum suscurrent pro exercitu; et abba- 
tissa dixit, quod nolebat suum auxilium, nec domini sui, sed recederet; et sic 
ipse recessit. Et dixit, quod a tribus annis infra fuit cum ista abbatissa in Vil- 
lanova, et taliter fuit recepta honorifice, ut Maximilla testata est; et dixit, 
quod quando ivit cum ipsis abtatissis, vidit homines loci placitare sub ipsis et 
vocare eas doininas; et dixit, quod vidit Balzanum de ipso loco dare illi ab- 
batisse bannum de homicidio; sed dixit, quod comes vi tulerat sibi tercium ip- 
sius banni, et dicit, quod tercia pars de bannis et de investituris, quas abba- 
tissa fecit, est? sua et aliorum advocatorum; et dicit, quod quando ivit cum 
ista abbatissa, vidit eam ibi ponere fodrum, et vidit denarios et pignora ve- 
nire in manibus abbatisse. Interogatus, si unquam vidit comites vel eorum nun- 
cios colligere fodrum vel habere bannum vel habere aliud in Villanova, re- 
spondit, non. Interogatus, si comes Ubertus tenet comitatum Cesole, respondit, 
se nescire, nisi per auditum hominum. Interogatus, si Villanova, de qua agi- 
tur, est de comitatu Cesole, respondit, non; immo homines loci et alii homines 
dicunt, quod comes nichil iuris ibi habet, et quod tortuose tenet hoc, quod te- 
uet ibi. Interogatus, si tenet placita, quae dicuntur conticua in ipsoloco, re- 
spondit, quod nichil scit, nec hoc dicere audivit; nec ipsius comitis de aliis 
questionibus nichil scit. Opizo Sachotus iuramento testatur, quod a tribus 
annis infra fuit in Villanova cum ista abbatissa, et vidit abbatissam ita recipi 
ab homivibus terre, ut Maximilla testata est; et tunc vidit abbatissam tunc 
ibi imponere fodrum super homines ipsius ville et quiete etiam colligere, et vi- 
dit homines illius loci tunc placitare sub nunciis domine abbatisse; et homines 
ipsius loci bene dicebant, quia comites nichil cum ratione habebant, nisi duos 
panes et duos pulos de duabus domibus pro commandaria; et dixit, quod qua- 
dam vice dixit ipse Opizo comiti Überto in Cherio, quod malefaciebat, quod 
inquietabat monasterium de rebus de Villanova; et comes respondit: ,Quid 
iuvaret monasterio, si dimitterem hoc, quod ibi teneo, quia illi de Riva tolle- 
rent totum; sed si ipsi dimitterent, cito posset abbatissa concordari inde me- 
cum.* De omnibus questionibus comitum Blandrati interogatus dixit, se nichil 
scire. Item confitetur, quod audivit confiteri marchioni Montisferrati, postquam 
ipse marchio levavit crucem, quod comes Blandrati faciebat peccatum et male 
de hoc, quod inquietabat monasterium, et dixit, quod operam dyaboli inde fa- 
ciebat. Interfuerunt Guillelmus advocatus, Guido de Codela, Oprandus 
Confanonerius, Malaguisca de Brisia, Guarnerius iudex de Asisio, et multi 
alii testes. Et Martinus Philippi imperialis aule et Papiensis notarius hos 
testes autenticavit. 

Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 308', im Staatsarchive zu 


Wien. — ! So; 15. Febr. oder 15 Kal. Martii fiel auf Samstag, so dass Febr. 16 anzuneh- 
men sein wird. — ? Hs. de. — Vgl. $ 119 Nachtr. ; 126 n. 4; 195 n. 11; 597 n. 14. 


166. Im Gerichte der Hofvikare wird von einem Hofrichter mit Rath sei- 
ner Genossen in der Streitsache zwischen der Aebtissin von S. Felix zu 
Pavia und dem Grafen von Blandrate geurtheilt. Pavia 1186 Febr. (16). 


In nomine domini nostri lesus Christi. Anno ab eius incarnatione mille- 
simo centesimo octuagesimo sexto, indictione quinta', die dominico quintode- 
eimo! mensis februarii. Super controversia, que vertebat inter dominam 
Scolasticam abbatissam monasterii sancti Felicis ex una parte, necnon et ex 
alia comitem Übertun de Blandrato, videlicet de iurisdictione et districtu et 
fodro Villenove; de quibus omnibus us praedictis comes dicebat, se debere habere 

Ficker Forschungen. IV. 14 





210 ' 1186 Febr. (16). 


terciam partem medietatis, et iterum dicebat, se habere debere quiuque gene- 
ralia placita, et se possessionem inde habere allegabat; contra praedicta ab- 
batissa respondebat et dicebat, nec iurisdictionem, nec districtum, nec fodrum, 
nec praedicta generalia placita ibi habere debere; et si in aliquo tempore ha- 
buit, dicebat ipsa abbatissa jpsum comitem habuisse per vim: domino 
Bonefacio Novariensi episcopo et magistro Metello, vicariis domini invictis- 
simi imperatoris ad iusticias faeiendas, sedentibus pro tribunali, ego Ido Ter- 
. donensis imperialis aule iudex consilio sociorum ıneorum, videlicet Alberti de 
Adegherio Ferrariensis, Syri Salimbene Papiensis, Ottonis Cendadarii Medio- 
lanensis iudicum curie, visis et auditis rationibus et allegationibus utriusque 
partis et testibus diligenter inspectis, pronuncio et iudico, fodrum, districtum, 
iurisdictionem et quinque generalia placita, de quibus omnibus erat contentio 
inter praedictam abbatissam et praedictum comitem Übertum, ad abbatissam 
et non ad comitem praedictum pertinere ; unde condemno praedictum comitem 
Übertum in restitutione praedicti fodri et districtus et iurisdictionis et quinque 
generalium placitorum praedicte abbatisse. Actum in claustro monasterii 
sancti Salvatoris siti non multum longe a civitate Papia. ^ Interfuerunt Opran- 
dus Confanonerius, Lanfranchus Taconus, Campanese de Becharia, Winus 
Mazonus, Ardericus de Bonato Mediolaneusis iudex, Guillelmus advocatus, 
Aristaus medicus, Opizo Sachetus, Girardus advocatus, Raynaldus de Plebe, 
atque Guido de Cadolo testes. Et Martinus Philippi imperialis aule et Pa- 
piensis notarius inde sententiam scripsit. 


Nach Abschr. aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 309, auf dem Staatsarchive zu 
Wien. — ! Vgl. die Anm. zu n. 165; die Annahme des Urtheilens am Sonntage künnte 
allerdings bedenklich scheinen; aber es ist eben desshalb doch um so weniger anzunehmen, 
dass man zweimal irrig den Sonntag genannt haben sollte. — Vgl. S 126 n. 4; 195 n. 11; 
597 n. 10. 14. 


167. Kaiser Friedrich I verkündet, wie der wortbrüchige und gerichts- 
flüchtige Graf von Genf verurtheilt und gebannt sei, und fordert alle auf, 
ihn als Reichsfeind an Person und Gut zu schädigen. Casale 1186 Mrz 1. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Univer- 
sis Romani imperii fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, gratiam 
suam et omne bonum. Imperialem decet maiestatem in rebus variis gratiam 
moderari et vindictam, ut fidelibus ad vota pro serviciis respondeat, et culpas 
rebellium digna ultionis animadversione compescat. Eapropter notum facimus 
universitat vestre, quod Willelmus comes Gebennensis, legitima citatione co- 
ram maiestate nostra constitutus, iuravit stare mandatis nostris super iniuriis 
et excessibus et dampnis, que dilecto nostro Namtellino Gebennensi episcopo 
et ecclesie Gebennensi dinoscitur intulisse. Qui subterfugiendo iusticiam a cu- 
ria nostra clam recessit, et dum iuramenti sui fideique constautiam expecta- 
remus, deieravit. Habito igitur principum prudentumque nostrorum consilio, 
consultisque curie nostre iudicibus, iudiciali sententia ipsum comitem banno 
imperiali subiecimus, legali iudicio condempnatum ad omnimodam restitutionem 
dampnorum, que predicto episcopo et ecclesie irrogavit. Ideoque statuimus, ut 
idem episcopus de prediis antedicti comitis usque ad summam viginti millium 
solidorum liquido declaratam recipiat; ad hec eidem episcopo plenam damus 
auctoritatem ab eodem comite et bonis eius exigendi millelibras auri, propter 
prevaricationem privilegii nostri, sicut in eo continetur. Iudiciario quoque ordine 
data est in ipsum comitem sententia, ut omnia feoda et beneficia, que habuit 
ab episcopo et ecclesia Gebennensi ad ipsum episcopum et ad ecclesiaiu libere 


1186 März 1. ' 211 


revertantur, quibus.comes per culpam et contuimaciam suam iusto privatus est 
iudicio, et ad sepe dictum episcopum et ecclesiam suam iudiciali sententia re- 
dierunt, ita quod nos omnes illos, qui mediantibus eisdem feodis aut beneficiis 
comiti fidelitate fuerunt astricti, omnino absolvimus, et pro eisdem bonis epi- 
scopo et ecclesie eadem fidelitate debere teneri censemus. Quocirca vobis man- 
damus et sub optentu gratie nostre ac debito fidelitatis firmiter et districte 
precipimus, quatenus sepius dictum comitem tanquam bannitum et publicum 
hostem imperii habeatis, et episcopo Gebennensi et ecclesie sue in recupera- 
tione dampnorum suorum constanter assistentes, in rebus et persona comitem 
persequi non desistatis; scituri profecto, quod qui in persecutione eius tepu- 
erint, iram indignationis nostre se noverint graviter incurrisse. Huius rei 
testes sunt: Hermannus Monasteriensis episcopus, Albertus Vercellensis epi- 
scopus, Milo Taurinensis episcopus, Iohannes prepositus sancti Germani de 
Spira, Ulricus de Gudembor, Warnerus de Bollandia, Sirus Salimbene Papi- 
ensis, Ido Tardonensis iudices imperialis aulae, Bonus lohannes advocatus Ver- 
cellensis, Rodulphus camerarius, et alii quam plures. Datum apud Casale, 
anno dominice incarnationis m.c.Ixxxvi., indictione iv., calendis martii. 


Nach dem Drucke: Spon Histoire de Genóve 2, 48. — Vgl. S 71 n. 6; 76 n. 2; 
602 n. 11; 603 n. 13. 


168. In Gegenwart König Heinriche V I wrtheilt ein Hofrichter mit Rath 
seiner Genossen in Abwesenheit der Beklagten über eine Klage der Stadt 
Siena gegen die Guillieschi und Ardingheschi wegen unbefugter Anlage von 
Befestigungen. Bertinoro 1186 Oct. 22. 

In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno ab incarnatione eius mille- 
simo centesimo octuagesimo sexto, indictione quinta, die mercurii, undecimo 
kalendas novembris. Super controversia, que vertebatur inter Guidonem 
Maizi et Marianum consules comunis civitatis Sene et Ugonem iudicem nomine 
et vice ipsius comunis ex una parte, nec non ex alia parte Guittum de Guili- 
esschis et fratres et nepotes suos, et Bernardum et Tancredum et Orgesium et 
Ranerium et Ugicionem et Guidonem per se et eorum consortes, que talis 
erat: Dicebant namque predicti consules nomine comunis civitatis Sene, 
quod predictus Guitto et fratres et nepotes non habebant ius hedificandi po- 
dium, qui" vocatur Licignanus, nec in eo aliquod castrum facere, quia tertia pars 
ipsius podii spectat ad episcopum predicte civitatis Sene; et inde ostendebant 
instrumentum factum ab Ugolino comite in ipso episcopo per Palmerium pro- 
curatorenı ipsius episcopi; et insuper ostendebant privilegium a domino invic- 
tissimo imperatore Frederico ipsi comuni civitatis Sene factum, in quo conti- 
nebatur, non licere alicui hedificare aliquod castrum in aliqua parte circa civi- 
tatem ipsam Sene per duodecim miliaria. Preterea dicebant contra illos de Or- 
gio, quod castrum Caprarie erat destruendum, nec de cetero hedificandum, eo 
quod erat hedificatum contra tenorem predicti privilegii. Contra ab adversa 
parte respondebatur, quod episcopus Sene in ipso podio Lucignani uichil iuris 
habebat, nec in ipsa tertia parte, quam petebat, nec in alia; et asserebant pre- 
dicti Guitto et fratres et nepotes, quod predictum privilegium erat impetratum 
in detrimentum eorum et per mendacium. Et hoc idem dicebant predicti Or- 
genses, quod privilegium predictum factum ab invictissimo imperatore non de- 
bet eis preiudicare, nec nocere pro predicta allegatione allegata a Guilieschis. 
Cuinque predicti oinnes citati essent et venissent et de eorum iura' allegassent, 
et in predicta causa ab utraque parte sufficienter allegatum esset, et de pre- 

14* 





919 1186 Oct. 22. 


dicta causa liqueret, et postea dilatio predictis Guilieschis et Orgensibus data 
fuisset, et postea litteris peremptoriis serenissimi regis Henrici citati essent et 
venire contempsissent : Ego Ydo regie aule iudex consilio sociorum meo- 
rum, videlicet Siri Salimbeni Papiensis, Alberti de Adegherio Ferrariensis et 
Lotherii de Sancto Genesio, similiter aule regie iudicum, et etiam habito con- 
silio aliorum multorum sapientum, visis et auditis rationibus et allegationibus 
utriusque partis et testibus diligenter inspectis et viso privilegio et instru- 
mento episcopi, et cum eorum absentia complenda sit dei presentia, iudico et 
condempno, podium de Licignano non esse hedificandum in perpetuum a pre- 
dictis Guilieschis ; et illud quod ibi hedificatum est, ut destruatur, condempno; 
et Guittum curatorem Ugolini, datum ei in liac causa, in restitutionem illius 
partis, quam predictus Ugolinus tenet in predicto podio Licignani, que fuit 
quondam coiitis Ugolini, predictis consulibus nomine predicti episcopi con- 
dempno. Preterea condeimpno predictos Ardenghesscos, ut castrum de Monte 
Capraio destruant et ut amplius in perpetuum non hedificent, quia cognovi con- 
tra privilegium invictissimi imperatoris Frederici fore hedificata'; a petitione 
vero proprietatis Moutis Caprari Orgenses absolvo. Et hanc sententiam contra 
predictos Ardengescos et Guiliescos tanquam in contumaces profero. Ac- 
tum in castro de Brettonoro subtus porticum case Iohannis de Rebecano, ubi 
dominus serenissimus rex Henricus tunc aderat. Predietus Ydo iudex hanc 
sententiam proinulgavit et fieri percepit. . — Interfueruut Octo Fragnens pa- 
nem Romanus civis, Seracenus de Ravenna, comes Ranerius Übertini, Rigus 
de glotto Castrum novum, Villanus de Foro Pompei, Odelrigus, Petrus iudex 
de Arimino, Gandolfinus iudex de Ravenna, Aimericus, Leuzo, Rolandus, Bovo, 
Parcitas de Ravenna, Canamelus de Burgo sancti Sepuleri, Ugicio Alipanti de 
Sena, Iacobus Ardoinus Papiensis civis, et multi alii testes. Insuper quo- 
que coram prefatis testibus Baroncellus et Albertinus, qui fuerunt nuntii ad 
portandas litteras pereinptorias, iuraverunt ad sancta dei evangelia, quod eri 
fuerunt octo dies completi, quod ipsi assignaverunt predictis Guitto pro se et 
suis consortibus, et Orgensi pro se et suis consortibus ipsas litteras peremp- 


torias. S. Ego Martinus Filippi inperialis aule et Papiensis notarius in- 
terfui et precepto iaindicti Y donis iudicis hanc sententiam scripsi. S. Ego 


Bandinus iudex et notarius viso autentico instrumento, quicquid in eo inveni, 
sine deminutione studiose scripsi et exeinplavi. 


Aus gleichzeitiger Kopie im Staatsarchive zu Siena, Prov. Riformagioni. — Vgl. 
$ 162 n. 17: 501; 505; 577 n. 31; 596 n. 9: 597 n. 13. 


169. Köniy Heinrich VI bestätigt ein von seinen Hofrichtern zu Gunsten 
der Stadt Siena msprochenes Urtheil. Cesena 1186 Oct. 25. 

Heinricus sextus divina favente clementia Romanorum rex augustus. Re- 
gie celsitudinis nostre sublimitas, quain non solum armis decoratam, sed etiam 
legibus adornatam esse decet, nostra sollicitudine requirit, ut sicut universis 
imperii fidelibus in iure suo adesse tenemur, ita ea, que iusticia dictante ipsis 
fuerunt adiudicata, regali auctoritate rata eis et inconvulsa conservemus. No- 
verit igitur omnium fidelium imperii etas preseus et futura, quod nos senten- 
tiam illam, quam iudices curie nostre, seilicet Ydo Terdonensis et socii sui, de- 
derunt pro fidelibus uostris civibus Senensibus contra comites Guilliescos, vi- 
delicet Guittum et fratres et filius IIdebrandiui et Ugolinuim filium Ranucii, sci- 
licet de edificio, quod factum erat in podio de Liciniano, destruendo et amplius 
non edificando, et de condempnatione facta contra Guittum curatorem Ugolini, 


1186 Oct. 25, 213 


scilicet de illa parte, quam Ugolinus tenet in predicto podio Liciniano, que fuit 
quondam comitis Ugolini, que fuit adiudicata antedictis consulibus nomine epi- 
scopi Senensis, et sententiam ab eisdem iudicibus latam contra conıites Ar- 
dingescos de destrueudo castro Montis Caprarii et amplius non edificando, ra- 
tam habemus et ipsam nostro motu proprio et regali auctoritate confirmamus, 
sicut in publico instruniento Martini notari super his conscripto continetur; 
statuentes et firmiter sanccientes, ut nulla de cetero humilis vel] alta, secularis 


. vel ecclesiastica persona eandem sententiam ullatenus audeat violare; quod qui 


facere presumpserit, quinquaginta libras puri auri coniponat, dimidium camere 
nostre, reliquum iniuriam passis. Huius rei testes sunt Rudolfus imperia- 
lis aule prothonotarius, Bertholdus legatus Ytalie, Guido Maizei et Marianus 
consules Senenses, Ugolinus iudex et cancellarius et Ugechonus cives Senen- 
ses, et alii quamplures. Datum Cesene, anno dominice incarnationis 
m.c.i.xxx. vi., indictione quinta, viii. kalendas novembris. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. Riformagioni. Von der Besiege- 
lung die Einschnitte. — Vgl. $ 168 und Urk. n. 168. 


170. König Heinrich VI verleiht denen von Florenz die Gerichtsbarkeit . 
in der Stadt und in deren Umgebung in genauer angegebener Entfernung 
und unter Vorbehalt der Rechte der Edeln und Ritter. Otricoli 1187 Iuni 24. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus sextus divina favente 
clementia Romanorum rex et semper augustus. De sublimi maiestatis nostre 
speculo devota fidelium nostrorum obsequia, quos ad imperii servitia ferven- 
tes claris operum exibitionibus lucide cognovimus, serenitatis nostre oculo re- 
spicere consuevimus et solite liberalitatis nostre munificentiam ipsis uberius 
impertiri. Devota igitur fidelium nostrorum civium Florentinorum attendentes 
servitia, que serenissimo patri nostro Friderico Romanorum imperatori et sem- 
per augusto et nobis diligenti studio et ferventi strenuitate hactenus exibuerunt 
et in posterum certissime creduntur exibituri, eandem civitatem cum universis 
‚habitatoribus diligere, inanutenere et aınplificare proponimus. Unde beneficiis 
uberrimis liberalitate benefica ipsos respicere volentes, concedimus eis iuris- 
dictionem cum iure et ratione nostra in civitate Florentina et extra civitatem 
secundum formam subscriptam: versus Septimum ad tria miliaria; versus Cam- 
pum ad tria; versus Fesulanam terram ad unum; in aliis partibus circa civi- 
tatem ad decem miliaria; excepto ac salvo iure nobilium et militum, à quibus 
etiam volumus, ut Florentini nichil exigant, regali edicto precipientes, ut nul- 
lam omnino personam secularem vel ecclesiasticam iniuste gravent. In reco- 
gnitionem autem huius magnifice nostre concessionis quolibet anno in kalendis 
maii bonum examitum maiestati nostre dare tenentur. Hanc igitur liberalitatis 
nostre concessionem cupientes firmam et inconcussam permanere, per presen- 
tem pragmaticam et divalem paginam iubemus et regie celsitudinis nostre edicto 
statuimus, ut nullus episcopus, nullus dux, nullus marchio, nullus comes, nul- 
lus capitaneus, nullus potestas, nullus consul, nullum comnne, nullaque persona 
humilis vel alta, secularis vel ecclesiastica contra hoc sublimitatis nostre sa- 
crum oraculum audeat venire vel hoc maiestatis nostre statutum infringere; 
salva in omnibus et per omnia imperatorie et regalis excellentie nostre iusti- 
cia. Si quis autem ausu temerario hanc serenitatis nostre divalem paginam vio- 
lare attemptaverit, pene xxx. librarum auri ipsum subicimus, quarum medie- 
tatem camere nostre, et reliquum passis iniuriam volumus persolvi. Ad cuius 
rei firmam memoriam presentem paginam inde conscriptam maiestatis nostre 


214 1187 Toni 24. 


sigillo &ureo iussimus communiri. Huius rei testes sunt : Petrus Urbis pre- 
fectus, dux Fridericus de Bites, comes Rubertus de Nassewe, Petrus Traver- 
sarius comes Ariminensis, Rubertus de Durne, Arnoldus de Horemberc, Hein- 
ricus Testa marscalcus, Phylippus de Bonlanden, et alii quam plures. Si- 
gnum domini Heinrici sexti Romanorum regis invictissimi. M. Ego Iohan- 
nes imperialis aule cancellarius vice Phylippi Coloniensis archiepiscopi et Ytalie 
archicancellarii recognovi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis 
 m.c.Ixxx.vii., iudictione v., regnante domino Heinrico Romanorum rege glorio- 
sissimo, anno regni eius xviii. Datum in Sabinia prope castrum Ortricle, 
viii. kalendas iulii. 
Aus beglaub. Abschr. des XII. Jahrh. im Staatsarchive zu Florenz, Capitoli 43 Bl. 
21. — Vgl. $ 128 n. 5; 313 n. 20. 


171. König Heinrich VIrestituirt dem Kloster S. Marinus und Leo zu Pavia 
den Uferzoll, indem er aus angegebenen Gründen ein von einem päbstlichen 
Delegirten in dieser Sache gesprochenes Urtheil aus königlicher Machtvoll- 
kommenheit kassirt. Pavia 1187 Sept. 13. 

Henricus sextus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Decet 
regie maiestatis eminentiam, ecclesiarum dei utilitati et commoditati clementi 
benignitate intendere easque contra indebitas vexantium iniportunitates sue 
celsitudinis presidio communire. Ea propter notum facimus universis imperii 
fidelibus tam presentibus, quam futuris, quod cum ripaticum ecclesie sanctorum 
Marini et Leonis possideremus, attendentes ipsum ex antiqua donatione reve- 
rendorum principum antecessorum nostrorum ad eamdem ecclesiam pertinere, 
sicut etiam a consulibus iusticie de Papia per sententiam iudicatum est, pro 
salute anime nostre et predecessorum nostrorum iden ripaticum prememorate 
ecclesie restituimus et in perpetuum quiete tenendum confirmamus. Sententiam 
itaque, quam Garsidonius quondam Mantuanus episcopus ex mandato pape 
Urbani tercii dedit contra ipsam ecclesiam, regia auctoritate cassamus, sta- 
tuentes, ut illa sententia nullum ecclesie faciat preiudicium, presertim cum pape 
Urbani non interfuerit de hiis, utpote de rebus imperii, aliquo modo disponere, ' 
et cum etiam Ferrarienses adversarii ecclesie tunc proscripti fuerint et impe- 
riali ac regali banno innodati. Decernimus itaque, ut prenominata ecclesia ri- 
paticum idem in omne evum habeat et quiete teneat, colligendo ipsum in ea 
summa, que in instrumento de dictis testium per Ricodeum notarium confecto 
continetur. Statuimus igitur et sub pena banni nostri ac sub debito fidelitatis 
districte precipimus, ut de cetero nullus archiepiscopus, episcopus, dux, mar- 
chio, comes, nulla civitas, nullus consul, nulla credentia, nulla potestas, nullus 
mercator, nullus hostalerius, nulla denique humilis vel alta, secularis vel ec- 
clesiastica persona prefatam ecclesiam in pretaxato ripatico vexare aut mole- 
stare audeat, vel quamcumque ei iniustitiam seu violentiam inferre; quod qui 

* facere presumpserit, xxx. libras auri optimi in ultionem temeritatis sue com- 
ponat, dimidium camere nostre et reliquum passe iniuriam ecclesie. Huius 
rei testes sunt: Otto frater noster, Fridericus dux de Bites, comes Robertus 
de Nassove, Robertus de Dorna, Henricus Testa marescalcus, Marquardus 
dapifer, Guido de Sancto Nazario, Syrus Salienbenus imperialis ac regalis aule 
iudex, et alii quamplures. Datum Papie, anno domini m.c.l.xxx.vii., indic- 
tione quinta, idibus septembris. 

Nach dem Drucke: Zacharia Anecdotorum medii aevi collectio 238 aus dem Archive 


des Klosters. — Vgl. $ 151. 153; wegen des erwähnten Spruchs der Konsuln von Pavia 
vgl. $ 168 n. 1. 


uff. , 


1187 Oct. 24. 215 


172. Im Gerichte der Hofrichter König Heinrichs V I wird wegen Unge- 
horsams dee Beklagten auf Besitzeinwoisung der Kiägerin unter Vorbe- 
halt der beiderseitigen Besitzansprüche binnen Jahresfrist erkannt. T'urin 
1187 Oct. 24. 


Ánno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo Septimo, 
indictione quinta, nono die ante kal. novembris, praesentia bonorum hominum, 
quorum nomina hic subter leguntur. Veniens ante praesentiam iudicum 
curie serenissimi regis Henrici . . abbatissa sancti Felicis de Papia, conquesta 
fuit de Rogerio de Ripa, quod homines de Villanova iniuste fodıat, et posses- 
sionem turbat asserens, iurisdictiones loci ad se pertinere; quod abbatissa ne- 
gat et dominam, sicut loci, ita et iurisdictionis se, fodri et causarum esse af- 
firmat et omnium, que ad iurisdictionem pertinent. Cumque praedictus Roge- 
rius citatus perhemptorie fuisset et venire contempsisset, constituto procura- 
tore Philippo de Petracio ab abbatissa: Ego Bertramus Salimbonum de 
Papia, regie aule iudex, consilio et voluntate sociorum meorum, scilicet Syri 
Salimbonum, Idonis Terdonensis, [Lotharii] de Sanctogenesio, et Ottonis Cen- 
dadarii de Mediolano, et Gualfredi de Turicella de Papia, et Passaverre de 
Mediolano, et Guidonis de Elma similiter eiusdem curie iudicum serenissimi 
domini regis Henrici, pronuncio supradictum Philippum procuratorio nomine 
mittendum in possessionem esse supradicte Villenove, et eum mitto ita, ut 
praedictus Rogerius intra annum, nec aliter recuperet quasi possessionem in 
supradicto loco, nisi solutis expensis; salvo iure quasi possessionis, quod ab- 
batissa in supradicta villa habet" pro omni iurisdictione, si quod habet, quia 
sic convenerunt . Aetum in Taurino, in pallatio dominiregis. ..... 2 
Bonntardus de Cambarario, Nicholaus, Petrus, Jacobus Viola, Martinus; et 
ipsi interfuerunt testes. Et Lanfranchus Michaelis notarius sacri pallatii 
cartam ex tali autentico exemplavit. 


Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 309', im Staatsarchive zn 
Wien. — ! Hs. interfuerunt. — ? Es folgen Buchstaben und Zeichen, aus deren mir vorlie- 
gendem Facsimile sich etwa Signum-manus mit zwischenstehenden Handzeichen ergeben 
könnte, die aber doch in dieser Zeit sonst nicht üblich sind. — Vgl. $ 69 n. 10; 499 n. 2; 
505 n. 3. 7; 597 n. 12. 15. 


173. Ein königlicher Hofrichter bestellt mit Zustimmung eines Genossen 
einen Boten, um die Aebtissin von S. Feliz in den Quasibesitz angegebener 
Hoheiterechte einzusetzen. Turin 1187 Oct. 24. 

Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo septimo, 
nono die ante kal. novembris, indictione quinta, praesentia bonorum hominum, 
quorum nomina hic subter leguntur. Gualfredus de Turricella, regie aule 
iudex, parabola Bertrami Salimbonum socii sui fecit Philippum de Petracio de 
Papia suum missum, ut mittat abbatissam de sancto Felice de Papia in quasi 
possessionem iurisdictionis, honoris et districtus, nominative de loco Sancto 
Salvatore et Villanova, salvo omni iure praedicte abbatisse, si quod habet in 
praedicta quasi possessione, quia sic convenerunt. Actum in Taurino 

.1 Artusius de Becana de Papia, Germanus de Casate; et ipsi interfuerunt 
testes. Et Guifredus notarius sacri palatii inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 309', im Staatsarchive zu 
Wien. — ! Wie in n. 172, — Vgl. n. 172 und S 597 n. 15. 


174. König Heinrich reatituirt dem Papste Clemens in angegebenen Orten 
des Patrimonium den Besitz, wie Pabst Lucius ihm hatte, unter Vorbe- 





216 (1189) Apr. 3. 


halt aller Rechte des Reiches bezüglich des Esgenthume, wie des Beeitzes. 
Strassburg (1189) Apr. 3. 


+ In nomine domini. Nos Henricus divina favente clementia Romanorum 
rex et semper augustus. Restituimus in Christo karissimo patri Clementi, sancte 
Roinane ecclesie summo pontifici, omnem possessionem, quam habuit papa Lu- 
cius in civitate Urbevetana. Et siqui! de his, qui magestati nostre iuraverunt, 
prius pape Lucio iuraverant?, eos absolvimus de? iuramento. Item Viterbienses 
absolvimus a iuramento et restituimus eos predicto in Christo patri Clementi 
pape quoad possessionem, absolventes eos a promissione, quam nobis fecerunt, 
nolentes eis de cetero teneri de his, que ipsis promisimus vel concessimus. In- 
super iam dicto patri in Christo Clementi pape restituimus quoad possessionem 
Cornetum, Veteralam, Ortam, Narnium, Amelium', Tusculanum, Terracinam, 
absolvendo homines predictorum locorum a iuramento, quod nobis fecerunt. 
Item quecumque civitates, castella, munitiones, ville et barones, per Romaniam 
vel Campaniam constituti, magestati nostre iuramentum fecerunt* post mortem 
pape Lucii, et primo nec serenissimo patri nec nobis? astricti tenebantur, om- 
nes predictos supradicto Clementi pape restituimus, absolventes eos a iura- 
mento, quod nobis fecerunt. Predicta igitur? omnia restituimus pape quoad 
possessionem, salvo iure imperii? tam de proprietate, quam de possessione, 
precipientes omnibus predictis, ut iurent et hobediant predicto? pape sicut do- 
mino. Quodcumque autem comune vel persona? hanc restitutionem nostram 
impedierit, diffiduciamus eam a nostra gratia et banno regali supponimus. Item 
omne ius, si quod papa Lucius habuit in civitate Tiburtina, restituimus iam- 
dicto Clementi pape quoad possessionem, salva fidelitate, quam quondam serenis- 
simo patri et nuper nobis fecerant, salvo etiam iure imperii tam de proprietate, 
quam de possessione. Item quod factum est in civitate Massanensi!® et perti- 
nentiis in preiudicium episcopi Massanensis, restituimus ipsi episcopo quoad 
possessionem, salvo iure imperii tam de proprietate, quam de possessione. 
Item Iacinto cardinali restituimus Petronianum et Cincellam!!. Ceterum la- 
toribus presentium, nuntiis nostris, preposito Sygloo et Lotario iudicii?, de- 
dimus auctoritatem omnia supradicta executione mandandi. Datum apud 
Argentinam, iilii nouas aprilis. 

Nach Abschr. Bethmanns (mitgetheilt von W. Arndt) aus dem liber instrumentorum 
communis Urbevetanae f. 25 nach einem 1221 gemachten Transsumpt de protocollo seu 
abbreviatura domni Prudentii iudicis ; verglichen mit dem Drucke im Giornale Arcadico Bd. 
136 S. 139 d'una pergamena esistente nell' archivio comunale di Orvieto. — ! Dr. Urbis- 
veteris; ec non si quid. — * Dr. iuraverunt. — ? Dr. a. -— *Dr. iuraverunt iuramentum 
fecerunt. — ° Dr. primum nostro ser. patri nunc nobis. — * Dr. sic. — ? Dr. nostri im- 

. — * Dr. iamdicto. — ? Abschr. per omnia'. —- !? Dr. Massane. — 1! Dr. Conium- 
cellas. — 1* Dr. iudicibus. -— Vgl. $ 337 n. 10. 


175. Die Kastellane von Gavi und Annone und zwei Hofrichter entschei- 
den als königliche Delegirte eine Streitsache zwischen Novara und Vercelli. 
Tortona 1190 April. 

Anno dominice incarnacionis milleximo centeximo nonageximo, tertio de- 
cimo die intrante aprili, indicione octava, presentia testium, quorum nomina 
subter leguntur. Causa vertebatur inter Novarienses ex una parte, et Ver- 
cellenses ex alia, que fuit a serenissimo rege Henrico Sigefredo castellano Gavii 
et Tome castellano de Nono et iudicibus curie, videlicet Ydoni de Tertona et 
Guidoni de Elma commissa finienda et terminanda. Tenor vero illius cause talis 
erat: Dicebant Novarienses, quod Vercellenses venientes contra locum Ro- 


1190 April. | 911 


magnani vineas ipsius loci incidendo, maceriem quamdam destruendo, insultum 
in Novarienses fatiendo, et pontem expugnando!, pro comuni ruperant treguam 
eis, quam dominus rex Henricus missit et statuit apud Laudam; unde ipsi 
Novarienses, Rubaldus Raimundus Caballatius scilicet nomine ipsorum Nova- 
riensium, sindicus constitutus ex parte comunis Novarie, sicut per publicum 
instrunentum compertum est, petebat versus Conradum Salimben et versus 
Guilielmum Faxolum, qui similiter erant constituti a comuni Vercellarum sin- 
dici, sicut per publicum instrumentum apparuit, tam ad agendum quam ad 
respondendum, quingentas marcas et dampna, que ibi similiter receperant, 
silicet libras ducentum imperialium, videlicet in fractione tregue, quia idem 
Raimundus ab eis, qui passi fuerant dampnum, procurator fuerat constitutus, 
sicut per publicum instrumentum acceptum est. Cui predicti sindici sic respon- 
debant, nec treguam rupisse Novariensibus, nec dampna emendare debere se 
dicebant; et proponebant, treguam sibi esse ruptam a Novariensibus, et eos 
in pena quingentarum marcarum incidisse; unde ipsi petebant a Raimundo 
Cavalazo nomine civitatis Vercellarum quingentas marcas et omnia dampna, 
que Vercellenses ibi receperint. Unde ego Vido de Elma regalis aule iudex, 
conscilio et voluntate domini Sigefredi et ejus mandato, et precepto domini 
Tome et Ydonis [curie] iudicis, et conscilio Boiamuntis de Astensi civitate, 
qui erat in causa illa assessor voluntate predictorum castellanorum et predic- 
torum iudicum, et? habito conscilio aliorum multorum sapientum civitatum 
Lonbardie, visis et auditis allegationibus utriusque partis et diligenter inspec- 
tis, et testibus hinc inde prolatis et diligenter inquisitis, iudico, Vercellenses 
treguam ruppisse Novariensibus. Quapropter Conradum et Wilielmum Faxo- 
lum per Bonum Iohanuem Gaidonum, qui Bonus lohannes erat constitutus 
procurator a Wilielmo? Faxolo citato et recusante ad sententiam venire, qui 
Guilielmus Faxolus fuerat constitutus sindicus a comuni Vercellarum in pre- 
. dieta causa una cum Cunrado Salimben, in quingentis marebis usque ad qua- 
tuor menses condempno Raimundo Cavalatio, qui similiter erat constitutus 
sindicus in predicta causa a comuni Novarie; et pro dampnis datis Novarien- 
sibus predictum Cunradum et predictum Guilielmum per predictum Bonum 
Iohannem usque ad summam centum librarum imperialinm Raimundo Cava- 
latio condempno ; ita tamen, si illi, qui passi sunt dampna a parte Novarie et 
instrumento publico scripti sunt, usque ad proximas calendas madii venerint, 
et usque ad predictam summam centum librarum iuraverint, ab illa die in antea 
teneantur predicti Conradus et Guilielmus Faxolus usque ad quatuor menses 
solvere Raimundo Cavalatio. Raimundum vero a petitione nomine Novarie, à 
petitione pene quingentarum marcarum, et a dampnis absolvo. Actum in 
civitate Terdone. Feliciter. Interfuerunt testes: magister Obertusus, Ruf- 
finus Valvaticus, Turelendus, Azo filius eius, Dodus de Famulo de Arquada, 
Udo Demitefoco, Anselmus de Ospinello de Arquada, Allerus de Buxedo, Ia- 
cobus Granonus, Iohannes Guitonus, dominus lacobus Lanbertus canonicus 
sancte Marie, Rubaldus Turniellus, Albertus diaconus, Guido de Boniprando, 
Alamannus de Insula, Iordanus de Muro, Anricus filius Petri de Monticello, 
Girardus filius Tedixii, Olricus de Bexoso, Cono frater castellani de Gavio%, 
Odemarius de Pixinengo, et multi alii nobiles. Ego Guilielmus notarius 
sacri palatii rogatus interfui et hanc sententiam iussione infrascriptorum ca- 
stellanorum [et] iudicum scripsi. 
Hec sunt expense date castellanis et eorum iudicibus. In primis dederunt 
potestatibus pro iudicatura libras ec. Item primo termino pro expensis castel- 


918 1190 April. 


lanorum et iudicum libras x., -et pro emendatione runcini Ydonis de Terdona, 
qui periit, quando veniebat in Vercellis, libras iiii., et pro expensis, quas fecit 
idem Ido in casa Boni Iohannis Culflocii, solidos xl. Item ad terminum cele- 
bratum apud Salam decimum diem post sanctum Martinum pro expensis ca- 
stellanorum et iudicum libras xi. Item ad terminum celebratum apud Breme 
pro expensis eorundem castellanorum et iudicum libras x. et solidos viii. 
Item ad primum terminum celebratum apud Mortariam ante natale domini pro 
expensis castellanorum et iudieum libras iii. et medio, et notario iudicum so- 
lidos x. Et ad secundum vero terminum celebratum ibidem crastina die post 
pascha epipharie pro expensis castellani de Gavio, qui stetit ibi per unum 
diem, et pro expensis Ydonis de Tertona et Guidonis de Elmo et quinque scu- 
teriorum eiusdem castellani, qui ibi remanserunt, libras novem et solidos v. ; 
et pro expensis eiusdem Ydonis, qui post eos ibi remansit per duos dies pro 
recipiendis testibus, solidos triginta quinque; pro expensis vero castellani de 
Nono libras sex et medio; lacobo notario solidos x. Item ad tertium terminum 
ibidem celebratum circa festum sancte Marie candelarie pro expensis castel- 
lani de Nono libras v. et denarios v., et pro expensis Guidonis de Elmo et 
Idonis de Tertona libras vii., et Iacobo notario libras v.; et pro expensis eius- 
dem lacobi, quas fecit in Vercellis in casa Arditionis de Frontiano, solidos 
xiii.; in alia parte pro expensis eiusdem Iacobi factis in eadem casa solidos 
xxxiii. Item pro expensis factis a Guidone de Elmo misso ab ipsis castellanis 
solidos xxxv. in casa Boni Iohannis Culflocci. Preterea ad quartum terminum 
celebratum apud Mortariam in medio marcio pro expensis castellani de Gavio 
libras vi. minus solidorum v., et pro expensis castellani de Nono libras iiii. 
minus v, Item idem Guido de Elmo et Ido de Tertona habuerunt libras x. pro 
conseilio capiendo; et postea pro eodem conscilio capiendo habuerunt alias li- 
bras x. Item pro expensis factis a Widone de Elmo in Vercellis in casa Gui- 
donis de Blandrate solidos xv. Item notario, qui scripsit sententiam, solidos 
xv. Et sunt isti denarii in summa libras coc. et xi. et solides xi. et de- 
narios v. 

Nach dem Drucke: Monumenta historiae patriae, Chartae, 1, 959. — ! vententes-impu- 


gnando steht im Dr. offenbar unrichtig vor Tenor. — * Dr. eo. — * Dr. Viberti. — *Dr. 
Gamo. — Vgl. S 193 n. 9; 216; 304 n. 8; 596 n. 11; 601 n. 10. 


176. Kaiser (Heinrich VI) meldet, dass er den Erzbischof (Konrad) von 
Mainz als seinen Legaten nach Italien sende (1190 Apr.). 


Significat imperator, quod in Ytaliam dirigit archiepiscopum Moguntinum 
tanquam presidem principalem. — Ad refrenandam rebellium pravitatem et 
iusticie plenitudinem conservandam in Ytaliam dirigimus archiepiscopum Ma- 
guntinum, dantes ei plenariam potestatem, ut presit civitatibus et populis uni- 
versis, et tanquam preses ordinarius imperii iura pertractet, causas audiat sin- 
gulorum et secundum leges et consuetudines approbatas in causis civilibus et 
criminalibus sentencias proferat finitivas. Iubemus enim, ut omnes et singuli 
sibi tanquam nostre maiestati servire procurent, scientes, quod quecunque sta- 
tuerit, habebimus omni tempore stabilita. 

Aus Boncompagni Boncompagnus, lib. 4 tit. 5, Hs. sec. 13 auf der Hofbibl. zu Mün- 
chen, Cod. lat. 23499 Bl. 32. — Vgl. S 280 n. 1; 289 n. 2; 291 n. 2. Der Kaisertitel 
würde strenggenommen auch auf Heinrich in jener Zeit nicht passen; doch kónnte das bei 


dem jedenfalls fingirten Stücke nicht auffallen, auch wenn Boncompagnus wirklich jene Sen- 
dung von 1190 im Auge hatte. 


1190 Juli 2 — 1192 März 10. ' 919 


177. I. Im Mannengerichte des Kapitels von Treviso wird ein Termin 
anberaumt; — II. zu Gunsten des Kapitels geurtheilt. — III. Das Ka- 
pitel appellirt gegen ein Urtheil des Grafen von Treviso an K. Heinrich ; — 
IV. bestellt zu diesem Behufe einen Prokurator. Treviso 1190 Juli 2; 
Aug. 11; Oct. 26; Nov. 27. — V. Dem Prokurator wird eine Vollmacht 
eingehändigt. Verona, Dec. 2. — VI. Die Zeugen des Kapitels werden 
vernommen. — VII. Der Bischof von Feltre als delegirter Appellations- 
richter des Kaisers urtheilt zu Gunsten des Kapitels. 1191 Sept. 2. — 
VIII. Estensische Apellationsrichter bestätigen den Spruch des Bischofs. 
Mestre 1192 Jan. 25. — IX. Der Podesta von T'reviso verurtheilt zur 
Herausgabe an das Kapitel unter Vorbehalt des Erfolgs der Supplikation. — 
X. Ein Bote des Podesta setzt das Kapitel in Besitz. Treviso, März 2. 10. 


I. Anno domini millesimo centesimo nonagesimo, indictione viii., die lune 
ii. intrante iulio, presentia Melii, Walfredini, magistri Dominici, Ambrosii Tar- 
visini canonici, Iohannis de Gaudericio, Pelegrini tabellionum et aliorum. 
Fulco fudex, Sclavo de Rivale, nec non et Henrigetus Milleinarchi et alii vas- 
sali Tarvisine canonice locaverunt terminum Manzo de Midranis et Gislardino 
et etiam Wigelmino de Tersone, quibus duobus, scilicet Gislardinus et Manzo 
presentes erant, de hinc ad" diem sabati proximo venturo" per octo dies per 
terminum octo dierum de causa, que vertitur inter Henricum Tarvisinum ca- 
nonicum et massarium Tarvisine canonice, agentem pro Tarvisina canonica, et 
predictos. Actum Tarvisii in ecclesia s. Petri. Ego Leonardus impe- 
rialis notarius interfui et scripsi. 


U. Anno domini m.c.xc., indictioue viii., die sabbati xi. intrante augusto, 
presentia Iohannis Boni Divitis, magistri Iohannis, Federici iudicum, Vitalis, 
Pelegrini, Petri notarii, Kinelli, Aceli de Martinolongo et aliorum. Ego 
Fulco iudex, vasallus Tarvisine canonice, de causa feudi, que vertitur inter 
Henricum de Ratione canonicum et massarium Tarvisine canonice, agentem 
nomine Tarvisine canonice, contra Gislardinum, visis et auditis rationibus, al- 
legationibus et testibus parcium diligenter inspectis, cum constet vasallis Tar- 
visine canonice patrem Gislardi liberum fuisse, Gislardum vero condicionalem, 
consilio meorum parium Ecelini de Romano, Iohannis Bonepartis, Almerici de 
Dalfinello, Costantini, Odorici de Nordiglo, Odolriei de Wascono, Iacobini de 
Conrado, Diapoldi, Conradini de Albertino, Palmerii, Iacobini Bonciresii, Wi- 
fredi, Martini, et aliorum sapientum, t&le laudum facio, ut Gislardus sit ex- 
tra feudum, unde lis inter eos vertebatur, et pronuncio, quod canonici Tarvi- 
sini habeant et teneant. Actum Tarvisii in ecclesia b. Petri. Ego Ia- 
cobinus imperialis notarius interfui et ut superius legitur ex precepto predic- 
torum vasallorum scripsi. 


III. In nomine Christi. Anno domini m.c.xc., indictione viii"., die sabbati 
vi.! exeunte octobri, in presentia magistri Iohannis, Federici iudicum, Nasen- 
guerre de Vidore, Marquardi Mazoki, Iohannis de Engelfredo et aliorum. 
Henricus de Ratione canonicus et massarius Tarvisine canonice dicens, sen- 
ciens se pregravari et extra racione duci a sententia lata inter se nomine ca- 
nonice et inter Gislardinum de s. Zenone contra prefatam canonicam Tarvi- 
sinam et iamdictum massarium nomine eiusdem canonice iniuste et sine racione 
a comite Rambaldo Tarvisino. A qua sententia de causa unius mansi ab ipso 
comite Rambaldo lata iniuste contra prefatam canonicam et predictum mas- 
sarium nomine canonice, ut dictum est superius, supradictus Henricus cano- 


990 1190 Juli 2 — 1192 März 10. 


nicus et massarius prefate canonice Tarvisine nomine eiusdem canonice ad d. 
regem Henricum appellavit. Actum Tarvisiü sub "porticu ecclesie s. Mi- 
chaelis. Ego Zullus sacri palacii notarius interfui et scripsi etc. 


bri, presentia Presbyteri, Christiani, Michaelis, Viviani clericorum, Bonifacini, 
Lazerini et aliorum. Henricus de Ratione Tarvisine ecclesie canonicus et 
massarius nomine canonice constituit Moscardinum medicum suum procura- 
torem in causa appellacionis utende ante triumfatorem regem Henricum Ro- 
manum, quam habet cum Gislardino de s. Zenone a sententia a comite Ram- 
baldo lata contra ipsum Henricum nomine canonice; et quiequid idem Mos- 
cardinus fecerit, ratum firinumque habebit. Actum Tarvisii in solario ca- 
nonice. Ego Iacobinus imperialis notarius interfui et scripsi etc. 


V. Anno a nativitate domini nostri lesu Christi millesimo centesimo no- 
nagesimo, indictione viii"., die dominico secundo intrante decembri, in presentia 
Leonis de Burrio, Colomani, Zoneli de Caselis, Iohanis de Barcono, Andree 
notarii et aliorum. Iohanes Busus pro Inrico masario canonicorum Tervi- 
sinorum dedit litteras Moscardino medico procuratori canonicorum suprascrip- 
torum, et taliter ei dedit suprascriptas litteras, ut ipse Muscardinus nomine 
procuratorio suprascriptorum canonicorum debeat utere appellacionem ante d. 
regem Henricum, de placito nominatim, quod lis est modo inter suprascriptos 
canonicos ex [una parte] et ex alia Gislardinum de s. Zenone. Que littere erant 
confecte per manum lacobini notarii. Actum Verone in castro iusta eccle- 
siam s. Bartolomei. Ego Michael sacri palatii notarius interfui et scripsi etc. 


VI. Testes canonicorum Tarvisinorum contra Gislardinum. ^ Ugo Paura 
interrogatus dixit, se vidisse venire Gislardum et filium suum afferendo fictum 
canonicis Tarvisinis de hae terra, unde lis est, et eundo et redeundo cum ca- 
nonicis pro libero homine. Et fama erat in s. Zenone, quod ille liber abebatur 
et credebatur opinioni hominum, et ita habebat et ministrabat, sicuti libero 
homine. Et iterum dicit et credit, quod canonici non dedissent istud feudum 
Gislardino, si sisent eum non esse liberum. De tempore dixit, xxxv. anni et 
plus sunt, quod hoc vidit. Interrogatus, si Alexius erat albus vel niger, aut 
si erat parvus vel magnus, et in quo loco habitabat, respondit, se non recor- 
dari. Iterum interrogatus, si fuerat excommunicatus, respondit, se nihil sire 
... . auditu. Et si siret, a qua parte fuit liber, respondit, ex parte patris. In- 
terrogatus, si siret, in quo loco habitabat in s. Zenone et ex qua parte eccle- 
sie, versus sero vel mane, respondit, se non recordari; et est liber, et non 
habet precium, nec habere debet. Arpus de Ásulo interrogatus dixit, quod 
ipsemet sepe ivit in s. Zenone in domo Alexii et filii vice et nomine canoni- 
corum Tarvisinorum, et ei sepius hordinavit pastum vindemie et suas racio- 
nes, et vidit eis" afferendo fictum canonicis Tarvisinis de terra, unde lis est, 
videlicet iii. hortias Tarvisini vini, et aliis racionibus pro libero homine; et 
fama erat in s. Zenone, quod ille Alexius liber habebatur et credebatur hopi- 
nioni hominum, et ita habebat et ministrabat, sicuti libero homine. Et iterum 
dicit, se audisse dicentem per multas vices d. presbyterum Armingerium et 
decanum et alios canonicos, quod Alexium habebant et credebant liberum ho- 
minem, quando fuit datum hoc feudum Alexio; et nunquam fuisset ei datum, 
si sisent, eum esse alterius conditionis. Et dicit. quando veniebat ad canonicos, 
ipsi recipiebant [eum] pro libero vasalo; et prope xx. annorum est, quod hoc 
fuit. De aliis interogatus dicit, se nihil scire, excepto, quod vidit, Alexius mo- 


1190 Juli 2 — 1192 März 10. 291 


rabatur iuxta ecclesianı s. Zenonis versus mane; et est liber et non habet pre- 
cium, nec habere debet. Amelrus de Lidulo interogatus dixit idem per om- 
nia de "infamia et opinioni hominum Alexii et de habitatione eiusdem. Intero- 
gatus de aliis capitulis dicit, se nihil scire. Et uterque Arpus et Almerus di- 
xerunt, quod Alexius erat magnus satis; et est liber et non habet precium, 
nec habere debet. Anno domini ın.c.xei., indictione ix. Et ego qui- 
dem Maifredinus imperialis aule tabelio has atestationes scripsi et scripta 
signavi. 


VII. Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi m.c.Ixxxxi., indic- 
tione ix., die lune secundo intrante mense septembri, in presentia bonorum 
hominum, quorum nomina hec sunt: Gerardus canonicus, magister Aldega- 
rius, canonicus Odolricus Theuponis, Barbarinus, Henrigetus notarius et alii 
quam plures. Ego Drudus d. gr. Feltrensis episcopus, conoscens de causa 
appellacionis mihi a serenissimo d. nostro Henrico imperatore commissa at- 
que” audiendam et diffiniendam, que vertebatur inter Ambrosium massarium 
Tarvisine canonice et nomine predicte canonice eo agente ex una parte, etin- 
ter Gislardinum de s. Zenone ex altera, visis et auditis rationibus et allega- 
tionibus et instrumentis, ac testibus et confessionibus utriusque partis productis 
et diligenter inspectis, et super hiis habito sapientum consilio, pronuntio in 
scriptis, bene appellatum fore a sententia lata a comite Rambaldo et. male iu- 
dicatum, et sententiam latam a Fulcone vassallo consilio parium Tarvisine 
canonice iustam confirmo. 


VIII. Anno domini m.c.Ixxxxii., indictione x., die vit. exeunte ianuario, 
in presentia testium, quorum nomina dicentur inferius. D. Otolinus iudex 
pro se et d. Rolandino de Malpillo presente et eius parabola talem in scriptis 
protulit sententiam: In nomine domini. Nos Otolinus iudex et Rolandinus 
de Malpilo constituti ad iudicandas? et finiendas causas appellationum Tar- 
visini episcopatus, Cenetensis, Feltrensis et Bellunensis a d. marchione Opi- 
cone de Este, constituto a d. Henrico d. gr. Romanorum imperatore et semper 
augusto et tunc rege, et ab ipso imperatore, cognoscentes de causa appella- 
tionis facte a sententia d. Drudi Feltrensis episcopi, que vertitur inter Gislan- 
dinum de s. Zenone ex una parte, et d. Ambrosium massarium Tarvisine 
canonice ex altera, visis et auditis racionibus, attestationibus, instrumentis 
utriusque partis et diligenter inspectis, viso quoque instrumento seu privilegio 
confirmationis eiusdem sententie d. nostri Henrici felicissimi Romanorum im- 
peratoris, habito consilio nostrorum sociorum, termino peremptorio utrique 
parti statuto ...... parte Gislandini absente, cum eius absentia dei presentia 
repleatur, sententiam iamdicti d. Feltrensis episcopi laudamus ac per hoc 
appellationem improbainus. Actum sub porticu ecclesie s. Laurentii de 
Mestre. Testes interfuerunt d. presbyter Midranus, presbyter Wichema- 
nus, Montenarius et Mainente iudices, Gerardinus de Spineda, Achilles de 
Robegano, Achilles de Roca et alii. Ego Molinarius d. F. imperatoris no- 
tarius interfui et iussu d. Ottolini iudicis et Rolandini scripsi. 


IX. Auno domini in.c.Ixxxxii., die lune secundo intrante marcio. Ego 
E. de Romano Tarvisii potestas, cugnoscens de lite unius mansi, que vertitur 
inter Aınbrosium massarıum canonice Tarvisine agentem nomine canonice 
contra Gislardinum, et iacet in s. Zenone, et regitur per eundem, visis et au- 
ditis rationibus et allegationibus et diligenter inspectis, visis sententiis et con- 
firmatione d. H. imperatoris, consilio meorum iudicum condempno Gislardinum* 





299 -1190 Juli 2 — 1192 März 10. 


illius mansi ipsi massario nomine canonice, prestita securitate a massario illi 
Gislardo, quod si sententia fuerit retractata per supplicationem, quod restituat 
rem cum legitimis augmentis. Et statim nominatus massarius nomine canonice 
dedit ei wadiam in pena c. librarum, quod si sententia fuerit retractata, quod 
ita attendet. Fideiussor fuit Caputlupi. Actum in presentia magistri Io- 
hannis, Iohannis Boni Rovarii, Iohannis Boni Divitis, Florii, Iohannis Bone- 
partis, Azoli, Petri et aliorum, in domo communis, indictione x. Ego Pe- 
legrinus sacri imperii notarius interfui et scripsi. 


X. Anno domini m.c.Ixxxxii., indictione x., die martis x. intrante marcio, 
presentia Trivisii de Gugno, Arponis decani canouici Tarvisini, Conradini, Vi- 
donis de s. Zenone, Iohannis et aliorum. Scirata preco d. E. de Romano 
Tarvisii potestatis ex iussu et auctoritate ipsius potestatis misit atque in te- 
nutam posuit Ambrosium Tarvisinum canonicum et massarium pro Tarvisina 
canonica de manso in integrum, tam pro ipso, quam de vineis, arboribus cum 
terris et pratis intus et foris ad illum mansum pertinentibus, qui iacet in s. 
Zenone, qui fuit Alexii patris Gislardini, de quo lis inter Ambrosium nomine 
canonice et ipsum ‚Gislardinum vertebatur. Preterea idem Ambrosius pro ca- 
nonica Tarvisina et nomine eiusdem canonice in eundem modum, ut superius 
legitur, de ipso manso tenutam intravit ex iussu suprascripte potestatis, propter 
sententiam latam a iamdicta potestate pro canonica Tarvisina et pro racionibus 
eiusdem canonice in integrum. Actum in s. Zenone in curia domus supra- 
scripti mansi. 

Item eodem die et loco, presentia Trivisii de Puguo, Arponis, Vidonis de 
s. Zenone et aliorum. Scirata preco ex parte potestatis d. E. de Romano 
Tarvisii precepit Gislardino de s. Zenone in banno xxv. librarum denariorum, 
quod de hinc ad diem dominicum proximum debeat exire et evacuare mansum, 
qui fuit patris sui condam, dicens, quod nullo modo debeat devastare vel au- 
fere domum iamdicti mansi, que iacet in s. Zenone, nec aliquid de rebus eius- 
dem mansi. 

Item eodem die, presentia Trivisii de Pugno, Arponis decani, Iohannis 
et aliorum. Scirata preco d. E. de Romano Tarvisii potestatis misit atque 
in tenutam posuit Ambrosium Tarvisinum canonicum nomine eiusdem canonice 
Tarvisine et massarium de molendino, quod: iacet in sancto Zenone, tam pro 
illo, quam pro omnibus rationibus ad illud molendinum pertinentibus in in- 
tegrum, quod est de manso prenominato. Actum in s. Zenone iuxta illud 
molendinum. Ego Leonardus imperialis notarius interfui et scripsi. 


Nach dem Drucke: (Calogera) Nuova raccolta d' oposcoli scientifici e filologici 34, 3b 
aus dem Kapitelsarchive zu Treviso; N. VIII auch bei Verci Storia della Marca Trivigiana 
1, 88. — 1 Dr. sabbati 6. 1. 5; wohl Korrektur des Herausgebers, da Samstag auf Oct. 27 
fiel. Die Reihe dieser Urkunden gibt einen bestimmten Beleg, dass die Indiktion hier erst 
mit dem Inkarnationsjahre gewechselt wurde. — ? Verci: audiendas. — Vgl. S 119 n. 5 
u. Nachtr.; 169 n. 2; 239 n. 17; 241 n. 3; 242 n. 7; 577 n. 20. 31; 593 n. 9. 


178. König Heinrich VI löst die von Ferrara vom Banne und verleiht 
ihnen unter angegebenen Bedingungen alle Regalien in anneqebenem Be- 
zirke. Bologna 1191 Febr. 12. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Henricus sextus divina favente 
clementia Romanorum rex semper augustus. Regalis inaiestatis nostre celsi- 
tudo, sicut rebellium contumaciam ultrici gladio debite percellere consuevit, sic 
amplecti et munificentie dextram ipsis propensius extendere. Noverit igitur 
universorum imperii fidelium tam presens aetas, quam successiva posteritas, 


1191 Febr. 12. 223 


quod nos attendentes preclara servitia, que fideles nostri Ferrarienses plerum- 
que imperio exhibuerunt, et inposterum creduntur iugiter exhibituri, banno, 
quo eos felicis memorie serenissimus pater noster Fridericus Romanorum im- 
perator augustus inriudavit, extrahimus, apud gratie nostre plenitudinem ipsos 
excipientes; statuentes etiam, ut supradictum bannum, quo fuerunt innodati, 
nullo modo eis faciat preiudicium. In nostre quoque maiestatis defensionem 
et protectionem eos recipimus. Adhec concedimus predicto communi Ferra- 
riensi iurisdictiónem seu districtum in civitate Ferrariensi, et extra civitatem 
a mari usque ad Tartarum; item usque ad medium portum Laureti; item Co- 
maclum cum suo comitatu; ex alio latere Padi usque ad fossam de Bosio; ex 
alio latere Athesis a bocca veteri et salva terra descendendo per Athesim 
usque ad districtum Venetorum, et ex alio latere a flumine veteri in trans- 
versum usque ad districtum Bononiensem; nominatim autem concedimus eis 
Pontem ducis cum suis pertinentiis. Preterea regalia, que habemus vel habe- 
bimus intra predictos terminos, ipsis concedimus salvis appellationibus. Item 
omnia iura et consuetudines, quas hactenus intra prenoininatos terminos ba- 
buerunt Ferrarienses, eis confirmamus. Pro his autem omnibus predictis con- 
cessis solvent Ferrarienses annuatim imperio x. marcas argenti in kalendis 
martii, et eas nuncio imperatoris vel regis, qui pro tempore erit in Lombardia, 
assignabunt. Adhec monetam eis, sicut in litteris apertis prenominati patris 
nostri Friderici Romanorum imperatoris continetur, auctoritate regia confir- 
mamus. Adhec Ferrarienses, qui sunt in aetate xv. annorum usque ad lxx. 
annos iurabunt nobis fidelitatem contra omnem hominem, et! iuramenta fide- 
litatis renovabunt quolibet quinquennio, si requisiti fuerint per nunciuin vel 
per literas nostras. Item Ferrarienses non intrabunt illam magnam seu com- 
munem societatem Lombardie; sed si pro necessitate guerre vel pacis volunt 
societatem inire cum aliqua civitate vel persona, hoc bene permittimus salva 
fidelitate nostra. Ut autem hec nostre celsitudinis concessio firma et inconvulsa 
permaneat, presentem super hoc paginam conscribi fecimus et eam maiestatis 
nostre sigillo communiri. Huius rei testes sunt: Gotefridus patriarcha Aqui- 
legiensis, electus Ravennas Willielmus, Bonifacius Novariensis episcopus, Otto 
Frisingensis episcopus, Ardicio Mutinensis episcopus, prepositus Sigelous, 
Conradus dux de Rotenberc, Bonifacius marchio Montis ferrati, marchio Opizo 
Estensis, Henricus Testa mariscaleus, Henricus camerarius de Lutra, lacobus 
Trotte, Ottolinus de Mainardo, Susinellus, Petrus bonus de Pagano, Menabos; 
eonsules Ferrariae: Taurrellus, Salinguerra, Presbyterinus, [acobus, et alii 
quam plures. Signum domini Henrici sexti Romanorum regis invictis- 
simi. Ego Ditherus imperialis aule cancellarius vice domini Philippi Co- 
loniensis archiepiscopi et totius Italie cancellarii recognovi. Acta sunt hec 
anno domini m.c.xci., indictione ix., regnante domino Henrico sexto Romano- 
rum rege gloriosissimo, anno regni eius xxii. Data Bononie per manum 
magistri Henrici imperialis aule protonotarii, primo" idus februarii. Dedi- 
mus Bernardino de Covriaco? militi curie in mandatis, ut ducat eos in posses- 


sionem Pontis ducis cum omnibus regalibus, que continentur in supradictis finibus. 

Nach dem Drucke: Würdtwein Nova subsidia diplomatica 12, 36 aus Hs. der Vatican. 
Bibl, Christina 378. — ! Dr. «t. - * Dr. Bernandino de Conviaco; vgl. S 501 n. 49. — 
Vgl. $ 306*n. 14; 340 n. 17. 


179. Formel für die Bestellung eines Judex und eines Scriniarius durch 
den Pabst. (1192.) 
Qualiter iudex et scriniarius a Romano pontifice instituitur. Quum 


224 « (1192.) 


x 


presentatur domno pape ille, qui iudex est examinandus, examinatur prius & 
cardinalibus, qualiter se in legum doctrina intelligat, et si legittime natus fuerit 
et laudabiliter conversatus. Qui si idoneus repertus fuerit, hominium et fideli- 
tatem secundum consuetudinem Romanorum domno pape humiliter exhibet ; 
sed in eius iuramento hoc additur: ,Causas, quas iudicandas suscepero, post 
plenam cognitionem malitiose non protraham, sed secundum leges et bonos 
mores, sicut melius cognovero, iudicabo; instrumentum quoque falsum, si in 
placito ad manus meas forte devenerit, nisi exinde periculum mihi immineat, 
cancellabo.* Tunc pontifex codicem legis etus manibus porrigens dicat: , Accipe 
potestatem iudicandi secundum leges et bonos mores.* De scriniario eodem 
modo fit, sicut de iudice; sed iuramento eius hoc additur: ,Cartas publicas, , 
nisi ex utriusque partis consensu, non faciam; et si forte ad manus meas in- 
strumentum falsum devenerit, nisi exinde mihi periculum immineat, cancel- 
labo.* Tunc pontifex dat ei pennam cum calamario, sic dicens: ,Áccipe pote- 
statem condendi chartas publicas secundum leges et bonos mores.‘ 


Nach dem Drucke im Archivio storico III, 13a. 11 aus dem Liber censuum des Cen- 
cius. -— Vgl. Nachtr. zu S 265 n. 10; 442 n. 7. 


180. Ein Judex und Konsul zu Verona gibt in einer Streitsache das Ur- 
theil mündlich, nachdem beide Parteien auf Schriftlichkeit des Urtheils 
verzichteten. Verona 1192 März 16. 

Die lune sextodecimo intrante niarcio, in Verona, in domo illorum de 
Falsurgo, in presentia Guidoti Milani, Rodulfini Carlaxarii causidicorum, Petri 
Iacobini, Ione, Manfredini notariorum, Obizonis et aliorum multorum. In 
eorum presentia de lite, que erat inter dominum Adrianum maioris Veronensis 
ecclesie archipresbiterum pro sua ecelesia ex una parte, et inter Zenellum et 
Luscum de Bergosio ex alia, coram domino Conradino de Ilasio, iudice et con- 
sule Verone. Que lis erat talis, velud suprascriptus dominus Conradinus consul 
Verone ibi naravit, videlicet quod archipresbiter Adrianus dicebat, se habere 
mansos et terram in Bogosio, de quibus habet quartas et ficta et albergariam 
et alia servicia; ét dicebat, quod dominus Zenellus et Luscus impediebant eum 
pro ecclesia de illis terris et mansis, dando eos et eas ad laborandum, et dantes 
et auferentes, cui volunt, et a colonis servitia habentes et recipientes, et coltas 
eos mittentes; et dicebat archipresbiter, quod non habebant ius faciendi hoc, 
nec debebant facere. lpse vero Zenellus et Luscus dicebant, se habere iuris- 
dictionem Bogosi, et debere dare et locare et auferre illos mansos et terras, 
cui volunt, et a colonis servitia habere debere, scilicet operarios, coltas et alia 
servitia; et in tali usu per triginta et quadraginta et sexaginta annos stetisse, 
et tanto tempore, quod memoria hominum excedit, ita habuisse. Archipres- 
byter vero dicebat, se generalem iurisdictionem super omnibus terris canonice 
et colonis canonice habere, et illos Luscum et Zenellum aliquod ius super ter- 
ras, mansos et colonos canonice de Bogosio non habere. Et dominus Miretus 
de Bogosio, qui ibi erat, dixit, se habere omne ius et rationes in predictis 
rebus, quod et quas Luscus habebat; et quod illud placitum, quod Luscus fe- 
cerat, ratum et firmum habebat, ac si ipsemet fecisset. Et dominus Enricus 
sacerdos et Wilielmus, canonici dicte maioris ecclesie, qui ibi pro archipres- 
bytero et eius vice ad causam illam adherant, dederunt domina Conradino, 
judici et consuli Verone, verbum, ut sine scriptis litem illam definiret; et do- 
minus Zenellus et Miretus dederunt similiter verbum suprascripto iudici, ut 
prefatam causam sine scriptis difiniat. Hoc dicto dominus Conradinus de Ilasio, 


1192 März 16. 295 


iudex et consul Verone, talem inde dedit sententiam, sic dicens: ‚In nomine 
patris et filii et spiritus sancti. Amen. Per illas rationes, quas vidi et audivi, 
et per testes et confessiones inductos et factas, et per privilegia canonicorum 
ostensa et visa, et quia intelligo, predictos Zenellum et Luscum et Miretum 
rationem non habere in terris et mansis canonice de Bogosio, condempno ipsum 
Zenellum et Luscum et Miretum in restitutione suprascriptarum terrarum et 
mansorum, et precipio eis, ut de hinc ad quindicim dies restitutos et restitutas 
habeant; et precipio, quod quiete permittant archipresbyterum de eis terris et 
mansis facere, quicquid ei placeat; et quod decetero eum de terris et mansis 
Bogosi non impediant.‘ Actum fuit hoc suprascripto loco, anno a nativitate 
domini millesimo centesimo nonagesimo secundo, indictione decima. Ego 
Rugerinus, sacri palatii notarius et a domino F. imperatore comfirmatus, in- 
terfui et hane sententiam scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 577. 


181. Ein Judex und Konsul zu Verona gibt in einer Streitsuche das Ur- 
theil trotz Abwesenheit des ungehorsamen Beklagten. Verona 1192 Mai 25. 


Die vii. exeunte madio, in Verona, in domo illorum de Falsorgo, ubi pla- 
cita fiebant. pro comuni Verone, in presentia magistri Presbyteri, d. Clarim- 
baldi canonicorum Veronensium, d. lacobini, d. Bernardini de Spicianis, d. 
Milani et Conrati causidicorum, Tone, Venture, Corvi, Raimundi et Palermi, 
Tacohini Clazamandole notariorum, Asinelli de Aldone, Muto, Lafranchi de 
Abbate, et aliorum plurium. Ibique coram d. Conradino de Ilasio, iuris 
perito, iudice et consule Verone, de lite, que vertebatur inter d. Adrianum 
archipresbyterum maioris Veronensis ecclesie pro illa sua ecclesia ex una 
parte, nec non inter Bertolotum, qui olim habitabat ad Bulsaros. In qua lite 
suprascriptus d. archipresbyter dicebat, quod ille Bertolotus olim tenebat 
quandam domum a canonica Veronensi, que domus erat ibi ad Bulsaros, de 
qua ille Bertolotus annuatim solvebat fictum canonice Veronensi novem solidos - 
denariorum Veronensium; et dicebat, quod comune Verone dederat illi Berto- 
loto centum libras denariorum Veronensium de illa domo, quia comune de- 
struxerat eam domum et posuerat eam in comuni; et petebat ille d. Adrianus 
ab illo Bortoloto iustitiam et rationem sue canonice. Tandem visis et auditis 
rationibus utriusque partis, et terminis illis Bertoloto pluribus constitutis pe- 
reımptoriis, et quia odie usque ad terciam fuit ei constitutus terminus peremp- 
torius, et ipse Bertolotus venire contempsit, et quia absens est per contuma- 
ciam, et quanvis absens sit per contumaciam, tamen eius absentia debet re- 
pleri dei presentia, et quia ner per absentiam, nec per presentiam debet iudicari, 
nisi secundum rationem, et timor dei et reverentia semper ante oculos haberi 
debet, predictus d. Conradinus, iudex et consul Verone, talem sententiam de- 
dit, sic dicens: ‚In nomine patris et filii et spiritus sancti, Amen. Per illas 
rationes, quas visas et auditas habeo, condempno suprascriptum Bertolotum 
in centum libras denariorum Veronensium, ut det easdem de hinc ad quatuor 
menses in terra, et faciat proprietatem in canonica Veronensi, et debeat eam 
terram retinere ad fictum a canonica Veronensi, secundum quod continetur in 
carta locationis facta de suprascripta domo; scilicet secundum quod eam do- 
mum tenebat ille Bertolotus, ita teneat illam terram, que empta fuerit de su- 
prascriptis c. libris.* Anno a nativitate domini m.c.Ixxxxii., indictione de- 
eima. Ego Petrus domini F. imperatoris notarius interfui et rogatus scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 577. 

Ficker Forschungen. IV. 15 


226 1192 Sept. 7. 


182. Die estensischen Appellationsrichter für Verona, für den Kaiser und 
den Markgrafen erkennend, geben ein schriftliches, von einem von ihnen 
verlesenes Urtheil. Bei Verona 1192 Sepl. 7. 


Anno domini m.c.Ixxxxii., indictione x., die vii. intrante septembri, in 
testium presentia, nomina quorum dicentur inferius. Dominus Albrigetus 
iudex et Egidiolus de Sintilla Paduanus talem in scriptis protulerunt senten- 
tiam dicentes: ,In nomine domini. Nos Albrigetus iudex et Egidiolus de Sin- 
tilla Paduanus, constituti a d. Opizone Estensi marchione ad agnitionem cau- 
sarum appellationum Verone et eius districtus, cui cognitio causarum appella- 
tionum totius marce Veronensis a d. Henrico dei gratia Romanorum imperatore 
et semper augusto concessa est, cognoscentes pro eisdem, scilicet pro d. Hen- 
rico imperatore et marchione Opizone, de causa appellationis facte a sententia, 
quam tulit d. Conradinus de Illasio, iudex et tunc consul Verone, super causa, 
que vertebatur inter d. Adrianum dei gratia Veronensem archipresbyterum 
pro canoniea Verone ex una parte, et Ugolinum de Malatasca ex altera, visis 
et auditis rationibus, attestationibus, instrumentis et privilegiis et allegatio- 
nibus utriusque partis et diligenter inspectis, habito quoque nostrorum socio- 
rum conscilio, pronunciamus sententiam iniustam propter sacramentum ca- 
lumpnie petitum et non prestitum, et ideo bene appellatum. Actum sub 
porticu caminate sancti Zenonis. Testes hic fuerunt d. Milanus et Iacobus 
iudices, Gerardus notarius, Mala Capella, Bernardus Rubeus, et alii. Ego 
Molinarius d. F. imperatoris notarius interfui et iussu d. Albrigeti, qui hanc 
sententiam legit pro se et d. Egidiolo, et ipsius Egidioli scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 241. 577. 


183. Auf eine vor dem Bischofe von Trient erhobene Klage erklärt dieser, 
dass er zwar das Eigenthumsrecht des Kapitels von Verona an Bondo 


. und Breguzzo anerkenne, dass aber die dortige Gerichtsbarkeit ihm als 


Bischofe und Grafen zustehe. Riva 1193 Febr. 17. 


Die mercurii xii. extante februario, in Ripa in episcopatu Tridentino, .in 
episcopali palatio, presentia d. Enrici de Carcere, d. Alberti Tisonum canoni- 
corum Veronensis ecclesie, Adhemarii notarii [et] iudicis ordinarii, d. Girar- 
dini della Bella, Lanfranchini hostiarii, Iusti filii d. Wifredi vexilliferi, d. Azonis 
vexiliferi, d. Zilii vexiliferi de Brixia, d. Braquani causidici de Disinzano, d. 
Gumpi, et aliorum multorum. In eorum presentia d. Adrianus Veronensis 
ecclesie archipresbyter conquerendo de Riprandino filio quondam Federici de 
Campo et de omnibus suis fratribus, utin brevi continetur, et dedit illud breve 
in manu d. Conradi Tridentini episcopi: , Vobis d. Conrado, sancte Tridentine 
ecclesie episcopo dignissimo, ego Adrianus, Veronensis ecclesie qualitercunque 
archipresbyter, una cum canonicis meis fratribus Veronensis maioris ecclesie 
pro eadem ecclesia, querimoniam facio de Riprandino filio quondam Federici 
de Campo et de suis fratribus omnibus, quod iniuxte et contra rationem terras 
mee ecclesie intraverunt et impediunt, scilicet Bundum et Burgusium, et bona 
meorum hominum ibidem habitantium auferunt, et ipsos assidue infestare et 
molestare non desistunt; quas terras et homines ex concessione imperatorum 
cum omni honore et districtu et iurisdictione et placitis ecclesia nostra habet. 
Unde sublimitatem vestram una cum fratribus ineis rogito, ut mihi de supra- 
scriptis iustitiam faciatis et ipsos ab huiusmodi infestatione cessare compel- 
latis. Et suprascriptus d. episcopus dixit et confessus fuit, quod bene sciebat 


1193 Febr. 17. 227 


proprietatem illarum terrarum esse canonice Veronensis, et bene credebat; sed 
dicebat, quod hec suprascripta loca Bundus et Burgusius erant in episcopatu 
Tridentino, et quod ipse erat episcopus et comes Tridentini comitatus, et ad 
eum expectabat iurisdictionem et districtum illorum locorum; canonicis vero 
Veronensibus redditus illarum terrarum et possessionum; et quidquid dictus 
d. Riprandus et eius fratres habent in illis locis, pro ipso episcopo habent hoc, 
quod habent; et si suprascripti canonici Veronenses volunt conqueri de supra- 
scriptis locis et hominibus habitantibus in illis locis, de ipso episcopo conque- 
rantur. Anno domini millesimo centesimo nonagesimo tertio, indictione 
xi. Ego Marcius Hostiarius, domini Frederici imperatoris notarius, rogatus 
interfui et scripsi. 

Nach neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 120. 126. 


184. Delegirte des Kaisers erkennen in einer ihnen. iberwiesenen Appella- 
tions- und. Nullitätssache das Urtheil des Bischofs Konrad (von Trient) 
für nichtig. Brescia 1193 März 12. 


S. In Christi nomine. Nos magister Metellus et dominus Wilielmus 
Oriane, dellegati a domino II. dei gratia Romanorum imperatore et semper 
augusto ad cognoscendam causam appellationis et nullitatis, que vertitur inter 
comune de Arcu, cuius sindici sunt Palankus et Corvus ex una parte, et co- 
mune de Drena ab altera, cuius sindici sunt Manentus et Torisendus, auditis 
allegationibus utriusque partis ef" diligenter inspectis, inspecto etiam tenore 
litterarum comisionis domini imperatoris et comunicato conscilio, pronuncia- 
mus, sententiam domini episcopi Conradi nullam fuisse. Lata est hec sen- 
tentia die veneris xii. intrante mense marcii, in pallacio canonie civitatis Brixie, 
anno domini m.c. nonagesimo tercio, indictione xi. Interfuerunt dominus 
Columbus causidicus, et dominus Petrobraccus de Nuce, et dominus Deside- 
rius, et dominus Lafrancus de Martilengo, et allii multi testes. Ego Zane- 
bonus notarius huic late sentencie in scriptis interfui et verbo predictorum do- 
minorum domini Metelli et domini Wilihelmi scripsi, nil addito vel diminuto, 
quod sensum mutet vel sententiam, et me subscripsi. 


Aus .dem Orig. im Staatsarchive zu Wien. — Vgl. S 185 n. 13; 216 n. 19; 239 n. 
19; 601 n. 8. 


185. Nach erfolgter Sühne der Parteien befiehlt der Erzpriester von Ve- 
rona den Verletzern, angegebene Summen den Verletzten, dann für Gerichts-- 
kosten und als Bannstrafe zu zahlen. Verona 1193 April 25. 


Die dominico sexto extante aprili, in Verona, in claustro canonice Vero- 
nensis ecclesie, in presentia d. cantoris preshyteri Adhelardi, d. presbyteri 
Enrici, d. Clarimbaldi, d. Perboconi eanonicorum maioris Veronensis ecclesie, 
d. Leonardi, d. Carlaxarii consulum Verone, d. Bonvicini causidici, et d. Adhe- 
marii notarii et iudicis ordinarii, Oliboni fratris suprascripti d. presbyteri En- 
rii...... Zenonis Stropa in Calzario conversi, et aliorum. In eorum 
presentia coram d. Adriano, suprascripte Veronensis ecclesie archipresbytero, 
Manzo filius Giruini da Lara de Calmasino sub pena c. libr. den. Ver. cum 
stipulatione fecit finem et pacem per se et per omnes personas, quas posset 
mittere et retrahere, de sua percussione et vulneratione sibi facta a Balduino 
filio Arduini sine tenore, et omnibus personis inde studium habentibus, de omni 
maleficio inter eos facto et de omnibus expensis pro ipso negotio factis et de 
omni eo, quod inter eos pro isto facto evenerat hinc retro usque modo, ante 


15* 


998 1193 April 25. 


posito eo, quod suprascriptus d. archipresbyter precepit. Et similiter eius pater 
Giruinus in omnibus et per omnia fecit, ut eius filius Manzo fecit. Et cum sti- 
pulatione prefatam finem et pacem sub pena c; libr. ratam et firmam habere 
promiserunt contra suprascriptum Balduinum et eius patrem Arduinum, et 
contra omnes personas studium inde habentes, et similiter, ut finem et pacem 
fecerunt, ita firmam et ratam habere iuraverunt. Et suprascripti Balduinus et 
eius pater Arduinus fecerunt finem et pacem sine tenore suprascripto Manzoni 
et eius patri Giruino, et omnibus aliis personis studium inde habentibus, de 
omni eo maleficio, de dictis sive de factis inter eos hinc retro usque modo ha- 
bitis, sub pena c. libr. den. Ver., et cum stipulatione adtendere eis promise- 
runt; et ut hanc finem et pacem et promissionem fecerunt, ut promiserunt, ita. 
ad sancta dei evangelia semper ratam et firmam habere iuraverunt. Hoc facto 
suprascriptus d. archipresbyter precepit Arduino et Balduino suo filio sub pena 
pignoris et sacramenti, ut dent et tradant Giruino et suo filio Manzoni hinc 
ad quindecimam sancti Petri viginti et duas libras et dimidiam den. Ver., et 
totidem ad quindecimam proximam festi sancti Michaelis; et de omnibus aliis 
rebus et offensionibus et expensis ex utraque parte factis seu habitis inter eos 
sit finis; excepto duod suprascriptus d. archipresbyter retinuit in se et in suum 
sucessorem et suos fratres, si contingeret prefatum Manzonem pro hoc facto 
mori vel in alia egritudine devenire, ut aliter adhuc posit precipere. Et pre- 
cepit suprascriptus archipresbyter in pena sacramenti et pignoris suprascripto 
Arduino, ut pro expensis ab eo archipresBytero factis det ei vel suo nuncio 
hinc ad octavam pentecostes l. solidos, et xlv. solidos pro iudicatura, et cen- 
tum solidos pro bano; et precepit prefato Giruino sub pena sacramenti et 
banni, quatinus hinc ad suprascriptam octavam det ei vel suo nuncio l. solidos 
pro expensis, et xlv. solidos. pro iudicatura, et xl. solidos pro banno. Anno 
a nativitate domini millesimo centesimo nonagesimo tercio, indictione unde- 
cima. Ego Marcius Hostiarius d. Frederici imperatoris notarius rogatus 
interfui et scripsi. 
Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. S 51. 


186. Ein delegirter Appellationsrichter des Kaisers fordert die Gemeinde 
Porcile auf, an genanntem Termine vor ihm zu erscheinen, was vom Po- 
desta der Gemeinde verweigert wird. Verona u. Porcile 1193 Mai 14.16. 


Die veneris xiiii. intrante madio, in Verona, in claustro canonicorum Ve- 
ronensis ecclesie, in presentia magistri Lotarii, d. Tebaldi Martini et alio- 
rum. Ibique d. Cozo causidicus fecit Benenatum viatorem consulum Verone 
suum certum nuncium et precepit ei, quod ipse vadat ad Porcile et precipiat 
comunitati Porcilis ex parte d. Henrici imperatoris et sua, quod in proxima die 
sabbati post pentecosten proximum venientem veniant coram eodem d. Cozone 
pro causa, qua canonici Veronensis ecclesie appellaverant, que causa comissa 
est suprascripto Cozoni ad audiendum et finiendum per suprascriptum d. im- 
peratorem. Item eodem die et loco, in presentia suprascriptorum testium, 
suprascriptus d. Cozo precepit mihi Bonawise notario, ut sigillarem tales lite- 
ras cum sigillo suo, ut continetur inferius: ‚Cozo eausidicus communitati 
Porcilis salutem. Plaquit domino nostro imperatori Henrico, causam appella- 
tionis, quam canonici maioris Veronensis ecclesie fecerunt pro causa, que inter 
vos et ipsos vertitur, nobis audiendam et debito fine terminandam commitere. 
Unde vobis auctoritate d. imperatoris et nostra precipiendo mandamus, qua- 
tinus proxima die sabbati pro iam dicta causa ante nostram presentiam venire 


1193 Mai 14. 16. 299 


nullatenus pretermitatis.* Et ego sigillavi suprascriptas literas ad supra- 
scripto sigillo. Item die domenico xvi. intrante madio, in ecclesia sancti 
Viti de Porcile, in presentia presbyteri Iohannis Gislerii, clerici Albucii, Oto- 
lini, Alberti et aliorum plurium. Ibique suprascriptus Benenatus ex parte 
suprascripti d. imperatoris et suprascripti d. Cozonis salutavit communitatem 
Porcilis, et dedit suprascriptas literas, sigillatas cum sigillo suprascripti d. 
Cozonis, Mizacavallo potestati Porcilis; et ipse suscepit suprascriptas literas; 
et suprascriptus Benenatus ei et communitati Porcilis dixit: ,Ego sum nuncius 
suprascripti Cozonis; modo precipio vobis et comunitati Porcilis ex parte su- 
prascripti d. imperatoris et suprascripti Cozonis, quod in proxima die sabati 
veniatis coram eodem d. Cozone pro placito, quod est inter vos et suprascriptos 
canonicos Veronensis ecclesie, quia suprascriptus d. imperator commisum ha- 
bet suprascriptum placitum suprascripto d. Cozoni ad audiendum et finiendum.* 
Et suprascriptus Mizacavallus dixit: ,Nolo istud breve!* et proiecit supra- 
scriptum breve supra unum lectorium et dixit: ,Non veniam coram eodem Co- 
zone, quia ipse non est potestas Verone.‘ Et suprascriptus Benenatus dixit 

‚De hoc bene est d. Cozo potestas.‘ Anno a nativitate domini m.c. 
nonagesimo tercio, indictione undecima. Ego Bonawisa d. Federici impe- 
ratorius notarius interfui et hanc cartulam rogatus scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 239. 


187. Die Konsuln von Verona urtheilen in einer Streitsache, in welcher 
das frühere Urtheil eines Konsul durch vom Kaiser bestätigten Spruch 
estensischer Appellationsrichter für nichtig erklärt war. Verona 1193 
Aug. 11. 

Die mercurii undecima intrante mense augusti, in Verona, in domo Wi- 
donis Porci grasi, in presencia domini Leonardi, Iacomini Ripeclare, Iohannis 
Rocassi, lacomini de Artinisio, Nicolai de Naimerina de Biunde, Wifredini et 
Vivianelli causidicorum, d. Nicolai de d. Turisendo, d. Achilicis Vicecomitum, 
' d. Bernardini Lendenarie, Bernardini de Odelrico Sacheto, et Bernardini de 
Sclopatis, Mazacavalli, Marsilioli presbyteri curacii, Marcii hostiarii et Alarii 
et Petri hostiariorum, Zenonis conversi operis, Ademarii, Filipini, Petri, Pizoli, 
Mathei, Ruberti, Conradini, Sone, Omnisboni, Enregenti, Teuzolini, Facini, 
Palermi, Paganini, Ardicionis et Azolini notariorum, Zacharie, Beraldi et alio- 
rum plurium. Ibique dominus Iordaninus causidicus et consul Verone pre- 
sentibus suis sociis et consentientibus, videlicet d. Widoto, d. Isnardino do- 
mini Zenonis causidici et Carlaxarii Ripeclare causidicorum et consulibus, et 
d. Otonello, d. Alberto Surdo, d. Alberto de d. Ruzerino, Malaboto et Sigen- 
fredo consulibus Verone, talem sententiam in scriptis dedit de lite, que verte- 
batur inter d. archipresbyterum Adrianum maioris Veronensis ecclesie pro 
ipsa ecclesia ex una parte, nec non inter-Ugolinum de Malatasca et Ugolinum 
de Richelda procuratores seu defensores communis et universitatis Porcilis ex 
altera, sic dicens: In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Nos 
Iordaninus de Leonica, Carlaxarius de Ripeclaria, Isnardinus domini *Goizonis 
iudices et consules Verone, necnon d. Otonellus d. Turisendi, Albertus Surdus, 
Albertus d. Ruzerini, Malabotus et Sigenfredus similiter consules Verone, co- 
gnoscentes de lite, que vertitur inter d. Adrianum maioris Veronensis ecclesie 
archipresbyterum pro sua ecclesia ex una parte, necnon et inter Ugolinum de 
Malatasca et Ugolinum de Richelda procyxatores seu defensores communis et 
universitatis Porcilis ex altera: in qua lite predictus archipresbyter pro 


230 1193 Aug. 11. 


predicta ecclesia scilicet beate et gloriose semperque virginis Marie dicit, iuris- 
dictionem ville sive universitatis Porcilis generaliter et integraliter ad suam 
ecclesiam pertinere; dicit etiam, commune et universitatem Porcilis ipsum ar- 
chipresbyterum et suos fratres, scilicet canonicos, honorifice ad placitum ge- 
nerale expensis propriis universitatis Porcilis debere suscipere et placitum 
generale custodire. E contra iamdicti Ugolinus de Malatasca et Ugolinus de 
Richelda pro ipsa universitate Porcilis dicunt, iurisdictionem ville sive univer- 
sitatis Porcilis ad canonicam sive maiorem ecclesiam Veronensem nullatenus 
pertinere; imo dicunt, ipsam iurisdictionem ad commune et universitatem Por- 
cilis pertinere, quia dicunt, eam ab imperatore eidem universitati concessam 
fore; dicunt etiam, ipsam universitatem Porcilis ea, que ad iurisdictionem spec- 
tant, longo tempore exercuisse, scilicet comunia expedisse, consules et pote- 
states elegisse, et decrevisse saltuarios, et regulas fecisse; dicunt etiam, per 
hec universitatem predictam archipresbyterum et canonicos ad placitum ge- 
nerale suscipere non debere; dicunt etiam, exceptionem rei iudicate obstare 
debere; cum enim pronunciatun esset per d. Conradinum iudicem et etiam 
consulem Verone, iutisdictionem Porcilis ad canonicam pertinere, posteaque 
per iudices marchionis ex appellatione cognoscentes male iudicatum pronun- 
ciatum fuisset, ipsamque iudicum marchionis sententiam postmodum per d. 
Henricum imperatorem fuisset confirmata, merito rei iudicate dicunt exceptio- 
nem obstare. [E contra predictus archipresbyter dicit, rei iudicate exceptio- 
nem non obstare];! cum enim dicatur in sententia iudicum marchionis, propter 
sacramentum calumpnie petitum et non prestitum bene appellatum et male 
iudicatum fore, merito constat, sententiam d. Conradini ordine iuris non ser- 
vato ipso iure nullam; ideoque dicit, nos ex integro debere et posse cognoscere 
et pronunciare; dicit etiam, rescriptum sive confirmationem d. Henrici impe- 
ratoris nullo modo obstare, quia se et canonicis absentibus et lite pendente 
indultum dicitur vel est; item quia contra ius et premandatum; item dicit, ec- 
clesiam suam, si in aliquo lesa est, debere et posse sicut pupilla et res publici 
restitui: tanden visis et auditis his et aliis pluribus hinc inde diligenterque 
pertractatis, testibus ex utraque parte productis, confessionibus factis, instru- 
mentis et privilegiis ostensis, habito quoque sapientum consilio, et quia dici- 
mus sententiam d. Conradini nullam, vel [ut ex] integro cognoscentes, pro- 
nunciamus, iurisdictionem ville et universitatis Porcilis integraliter et genera- 
liter ad canonicam maioris Veronensis ecclesie scilicet beate et gloriose virginis 
Marie pertinere [et ad] ipsum d. Adrianum archipresbyterum nomine predicte 
ecclesie; dicimus insuper et pronunciamus, ipsum commune et universitatem 
Porcilis archipresbyterum et canonicos honorifice ad placitum generale expensis 
ipsius universitatis suscipere et placitum ipsum custodire debere. 


Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — ! Abschr. zeigt keine 
Lücke. — Vgl. Nachtr. zu $ 169; 241; 586. . 


188." Philipp, Herzog ganz Tusziens, bestätigt denen von Perugia das 
ihnen von seinem Bruder Kaiser Heinrich verliehene Privileg. In der 
Grafsch. Perugia 1195 Juli 3. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Nos Philippus dei gratia dux 
totius Tuscie. Hac litterarum serie manifestum fieri. volumus, quod ex aucto- 
ritate, qua fungimur, Perusine civitati et eius civibus nostris dilectis fidelibus 
privilegium & nostro serenissimo fratre et domino nostro Henrico Romanorum 
imperatore et semper augusto indultum adque concessum de nostra muuifi- 


1195 Juli 3. 231 


centia ac liberalitate eo modo, quo in eo continentur, in omuibus et per oinnia, 
prout legitur, et per singula capitula valiturum imperpetuum concedimus, et 
presentis pagine privilegio nostro confirmamus. Ut autem hec omnia rata ha- 
beantur perpetuo, sigilli nostri impressione commoniri iussimus. Huius rei 
autem testes sunt: Marcovaldus imperialis aule dapifer et Anconitanus mar- 
chio, et Petrus Urbis prefectus, et Manens de Sartiano comes, et Hermannus 
de Catena donini Philippi ducis Tuscie senescalcus, et Hugo de Guarmazia 
eiusdem domini ducis marescalcus, et Gualterius de Renesbah, et Henricus 
Faffo, et Archipresbiter de Singno eiusdem domini Philippi ducis iudex, et 
Bonvenias Perusine potestas civitätis, et magister Iohannes imperialis aule 
iudex, et Astuldus Senensis iudex, Gergolus Guerrerie, et Rainaldus domine 
Marie, et Iacobus Uguiciohis, et Ugo Rivelli, qui omnes fuerunt rogati testes. 
Actum est hoc in comitatu Perusino, in ecclesia sancti Salvatoris de Poziali, anno 
domini m.c. nonagintesimo v., indictione xiii., tertio die intrante mense iulii. 


Aus dem Liber submissionum A. Bl. 36° im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
$314 n. 23. 26; 338. Das bei Bartoli Storia della città di Perugia 253 und danach Böhmer 
Acta imperii 155 gedruckte Privileg K. Heinrichs ist gleichfalls nicht mehr im Orig., son- 


. dern nur noch im Liber submissionum erhalten. 


189.* Philipp Herzog von Tuszien befiehlt denen von Pistoja, das dortige 
Bisthum, welches er in Schutz genommen, an seinen Besitzungen nicht zu 
beschweren. (1195.) 

Philippus dei gratia dux Tuscie. Potestati Pistoriensium suoque consilio 
et universis et singulis, tam presentibus quam futuris, Pistorio existentibus 
gratiam suam et bonam voluntatem. Vobis omnibus et singulis firmiter pre- 
cipiendo mandamus sub debito fidelitatis, qua nobis tenemini, ut terras epis- 
copatus vestri, scilicet Montemagnum cum sua curia, Lamporechium cum sua 
curia et terram, quam habet intra! in castro de Valle celle et in eius curte, et 
omnem aliam suam terram specialiter pertinentem ad ecclesiam sancti Zenonis 
nullo modo in datio, placito, districtu, nec qua vis exactione absque spontanea 
voluntate domini episcopi presentis et suorum successorum molestetis, set eas 
libere et absque perturbatione episcopis predicte ecclesie et in pace dimittatis, 
quia predictum episcopatum cum omnibus suis bonis in nostram recepimus 
protectionem. Si quis contra predicta venerit, c. marcas argenti componat, 
medietatem camere nostre, reliquam passis iniuriam, et insuper nostram in- 
dignationem incurret. Ut hec omnia rata habeantur sigilli nostri impressione 
communiri iussimus. 

Aus gleichzeitiger beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. V escovado di 


Pistoia. — ! oder vitra mit Abkürzungszeichen; vielleicht ein Eigenname. — Vgl. zu S 30 
n. 7; 315. 


1%. Bertold, Bote Herzog Philipps im mathildischen Gute, restituirt dem 
Abte von Polirone bis zur Ankunft des Herzogs Besitzungen, welche er 
ihm zu Gunsten Walters (von Gonzaga) vorenthalten. Im Mantuanischen 
1195 Dee. 4. 

In dei nomine. M.c.Ixxxx.v., indictione xüi., die quarta intrante decembri; 
in presentia Rolandini de Pizo, Corbelini de Ossibus, Armanni Fabi. Eo- 
rum presentia dominus Bertoldus, in polsessionibus comitisse Mateldis nuncius 
pro domino Phylipo duce, restituit dominum Albertum abbatem monasterii 
sancti Benedicti super Padum in possessionibus omnibus et in vasallis, quos 
vel quas ipse sibi fecerat impedire, visis privilegiis et racionibus domini ab- 


239 1195 Dec. 4. 


batis in Pigugnaga, et nominatim de braida, quam fecerat impedire dicto do- 
mino abbati in burgo Gunzaie ab una parte cum habitatoribus eiusdem braide, 
quam braidam dominus Bertoldus impedierat pro Gualterio, et de terra, quam 
impedierat domino abbati in Villa nova et in Lecto Paludano pro predicto 
Gualterio, usque ad adventum domini ducis; et dedit ei dictus'* Armannus 
curie vilicus, ut mitteret eum in tenutam omnium suprascriptarum rerum. 
Actum est hoc in castro Conradi Bonis. Feliciter. Ego Agnellus sacri pa- 
lacii notarius his interfui et audivi et vidi et scripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand; Prov. S. Benedetto di Mantova. — Vgl. 
$ 302 n. 8 u. Urk. nr. 191. 


191. Philipp, Herzog vou Tuszien und Herr des mathildischen Gutes, re- 
stituirt dem Abte von Polirone Besitzungen, welche derselbe ohne seine 
Bewilligung an Walter (von Gonzaga) zu Lehen gegeben hatte. Gonzaga 
1196 (Jan.). 

C. In nomine saucte et individue trinitatis. Philippus dei gratia dux 
Tuscie et dominus in possessionibus olim comitisse Matildis. Dilecto fideli suo 
Alberto dei gratia monasterii sancti Benedicti supra Padum abbati suisque 
8uccessoribus regulariter substituendis in perpetuum. Cum monasterium sancti 
Benedicti supra Padum et omnia eius bona mobilia et inmobilia sub nostre 
defensionis protectione sint posita, et eius utilitatibus in omnibus providere, 
et si qua in eo enormiter facta, iure nostri patronatus et advocatie corrigere 
debeamus, possessiones, quas nuper Walterio in beneficio feudi diceris sine 
nostra licentia tradidisse, que possessiones in danpnum et detrimentum ipsius 
monasterii vertuntur, quod nequaquam pati possumus nec debemus, tibi tuis- 
que successoribus nomine monasterii prefati, eui preesse videris, reddimus et 
restituimus, et earum datum, si quid fuit, in irritum deducimus et in perpe- 
tuum cassamus; et de predictis possessiouibus, videlicet braida monasterio 
Gonzagie adiacente cum burgo in ea posito, et aliis quibusdam possessionibus 
monasterii de Gonzaga, in Lecto Paludano positis et in curte Gonzagie, de 
conscilio curie nostre vice monasterii predicti, quod ad nos specialius pertinet, 
lege semper valitura te investimus et cum omni honore et districtu et turis- 
dictione tibi corroboramus tuisque successoribus in perpetuum; [statuentes et 
districte praecipientes, ut nullus dux, marchio, comes, vicecomes,] nullus ga- 
stald[io, nullus nun]tiorum seu fidelium nostrorum prefatum mouasterium de 
iamdictis possessionihus de cetero molestare aut perturbare presumat. Si quis 
igitur hanc nostram restitutionem et investituram et cassationem violare pre- 
sumpserit, in ultionem sue temeritatis centum libras imperialium pro pena 
componat, medietate camere nostre inferenda, reliqua parte monasterio passo 
iniuriam. Quod ut verius credatur, firmiusque habeatur, hanc paginam sygilli 
nostri inpressione fecimus communiri. Huius rei testes fuerunt comes Go- 
tifredus de Veingen, Conradus de Stofile, Bertoldus pincerna domini ducis, 
Ermannus de Catena senescaleus, Berengerius de O[re]hem, Otto de Welfis- 
per[ge], Reinboto prepositus de Augusta, Conradus de Boso, Willelmus de 
Axan[dris], Pagan[us] de Saviola, Falsegravus filius Acanni de Verona, et 


ali quamplures. Acta sunt hec agno domini millesimo centesimo nona- 
gesimo vi., indictione xiiii., anno ducatus nostri primo. Datum apud Gon- 


zagiam per manum Helfrici protonotarii domini ducis. 


Nach Abschr. aus dem Original im Staatsarchive zu Mailand; Prov. S. Benedetto di 
Mantova. — Die Urk. gehört nach den Zeugen, vgl. Böhmer Reg. Phil. n. 4, zweifellos zu 


1196 (Jan.). 233 


dem in die ersten Monate 1196 fallenden Aufenthalte Philipps in Italien; wahrscheinlicher 
wohl zum Hinwege nach Tuszien im Jan. oder Febr., als zu dem anscheinend sehr besch]eu- 
nigt erfolgenden Rückwege im Mai. — Vgl. S 302 n. 7 und Urk. nr. 190; dann auch die 
entsprechende Urk. K. Heinrichs von 1196 Aug., Böhmer Acta 190, welche zur Ergänzung 
der Lücken benutzt wurde. 


192. I. Vor einem Hofrichter als Delegirtem des Kaisers wird für den 
Bischof von Vercelli gegen die Gemeinde Casale geklagt und der Streit be- 
festigt; — II. vom Delegirten geurtheilt und — III. ein Bote zur Besitz- 
einweisung des Dischofs bezüglich eines streitigen Ortes bestellt. Mortara 
1196 Juni 21. 22. — IV. Auf erhobene Appellation urtheilt der Hof- 
vikar auf Mandat des Kaisers. Piacenza, Oct. 20. — V. Der Bischof 
bestellt einen Bevollmächtigten zur Besitzergreifung. Vercelli, Oct. 4. — 
VI. Dem Kastellan von Annone wird das eingerückte Exekutionsmandat 
des Kaisers eingehündigt; Turin, Oct. 6. — VII. von ihm, — VIII. dann 
vom Boten des Delegirten der Bevollmächtigte des Bischofs in Besitz ge- 
setzt. Bei Casale, Oct. 10. 12. — IX. Der Kaiser befiehlt dem Guido 
von Rodobio den Bischof in Besitz vou Casale zu setzen und bei Wieder- 
setzlichkeit die Bewohner zu bannen. 1197 (Jan. 31). — X. Guido ver- 
hängt über die von Casale den Reichsbann. Vercelli, Febr. 6. 

I. Anno dominicae incarnationis m.c.xcvi., die veneris xi. cal. iulii, apud 
ecclesiam s. Crucis de Mortaria. D. Guido de Putheo de Papia, imperialis 
curiae iudex, cognoscens ex delegatione d. Henrici dei gratia imperatoris etc. 
de controversia, quae vertebatur ex una parte inter d. Henricum de Frasca- 
robio canonicum ecclesiae Vercellensis, sindacum d. Alberti dei gratia Ver- 
cellensis episcopi, nomine eius et suae ecclesiae et episcopil, et ex altera Guala 
Guarnerium, sindicum communis Casalis, nomine ipsius communis, praecepit 
infrascripto notario, ut authenticaret libellum porrectum ex parte d. episcopi 
et litis contestationem super iurisdictione et moltis etc. Ego Henricus de 
Frascarolio sindicus etc. conqueror nomiue ipsius episcopi de comuni praedicti 
loci super iurisdictione et districto eiusdem loci, placitis, bannis, successionibus 
et aliis, quae ad iurisdictionem et districtum pertinent; et de ripatico, piscarijs, 
calendarico, curadia, mercato, baneatico et conversatico, in quibus partim 
usurpant iustitiam ecclesiae Vercellensis, parte iure ipsius uti prohibent, et ita 
super quasi possessione praedictorum. Item de Ansareto et ipsius possessione 
et adiacentiis eius, et de omnibus insulis et moltis, quae ipsi detinent in curte 
et territorio ipsius loci; item de frumento et mezanis, quae nuper abstulerunt 
ecclesiae ipsius loci, et de domo laborent, quam iniuste detinent occupatam; et 
de xxxiii. libris, quas abstulerunt ipsi praeterito anno; et de aliis quae abstu- 
lerunt ipsi domini; et haec salvo iure mutandi et minuendi. ^ Super iuris- 
dictione loci Casalis lis contestata est, et responsum a sindico Casalis, vide- 
licet placitis, bannis ete. Proponunt advocati d. Vercellensis episcopi rei ven- 
dicationem directam de Barivaldo, Ansareto de Bozoleto et omnibus glarcis 
moltis, insulis et mezanis, quae sunt ab utraque parte Padi. ltem postea apud 
Cozium post praedictam litem diu contestatam dixit d. episcopus Vercellensis, 
ut comune Casalis sive universitas permittat ecclesiae Vercellensi iurisdictio- 
nem et districtum ipsius loci libere habere, scilicet in placitis, bannis, succes- 
sionibus, ripaticis etc., curadia et aliis, quae ad iurisdictionem ipsius loci per- 
tinent, quia dicit ad Vercellensem episcopum pertinere, et aliter proponit 
actionem; super Ánsereto proponit actionem in factum reditum loci interdicti 
unde vi; similiter proponit actionem in rem, tamquam contra possessores, 


934 1196 Juni 21 -- 1197 Febr. 6. 


super aliis insulis et moltis, quas ipsi detinent in curte Casalis. Postea d. 
Otto Zendadarius Mediolanensis, advocatus episcopi Vercellensis, ita exposuit 
inseripta verba, iurisdictionem et districtum loci Casalis ad episcopum Ver- 
cellensem pertinere, id est, quod erant Vercellensis ecclesiae ex dato impera- 
toris. Et illa verba, quae continentur in libello dato a sindico Vercellensi, in 
quibus continetur, quod comune Casalis partim usurpat iustitiam ecclesiae 
Vercellensis, partim iure ipsius uti prohibet, ita exposuit, quod comune Ca- 
salis usurpavit iustitiam ecclesiae Vercellensis faciendo placita in Casali sine 
consensu episcopi, et accipiendo banna et successiones, non permittendo epis- 
copum nec suos missos tenere placita, nec habere banna, nec successiones; 
circa quae dicebat, comune Casalis expulisse episcopum de quasi possessione 
iurisdictionis et districti, ipsum expellendo vel venientem, inscripta facere vo- 
lentem, non admittendo. De curadia, calendatico, baneatico etc. dixit, quod 
praedictum comune prohibebat episcopum et suos missos libere habere supra- 
scripta; sed de piscariis ita dixit, quod ita prohibebat, quod homines Casalis 
sine eius consensu piscabantur in curte Casalis cum duabus navibus. ltem 
dixit, quod ubi praedictus sindicus episcopi conquerebatur super quasi posses- 
sionem omnium praedictorum, desiderabat restitutionem quasi possessionis in 
iis, in quibus comune Casalis usurpaverat iustitiam Vercellensis ecclesiae, in 
aliis vero desiderabat, ut in iis tueretur. Insuper dixit, quod iurisdictio et di- 
strictus praedicti loci Casalis erant ecclesiae Vercellensis, et quod petebat, ut 
ipsum comune permitteret ipsum libere habere etc. Et hanc expositionem et 
aliam fecit sindicus praesentia suprascripti d. Alberti Vercellensis episcopi, 
et Gullielmi Isembardi potestatis Casalis, et praesente sindico comunis Ca- 
salis. In contestatione vero litis dicebant advocati d. episcopi, quod non 
habebat necesse proponere actionem, et sufficiebat, si factum solummodo pro- 
ponebatur, ne simplicitas eorum esset damnosa [ecclesiae] Vercellensi; et quod 
proponebat utilem rei vindicationem ad instar ferruminati, vel in factum, quod 
dant in subsidium, vel implorabant officium iudicis; et proponebant possesso- 
rium et retentorium et recuperatorium, si locum habere possunt. Super An- 
sereto vero proposuerunt postea utilem rei vindicationem, timentes, ne talia 
d. episcopus habeat in feudum ab imperatore; nihilominus proponebant actio- 
nem in factum reditum loci interdicti unde vi. Suprascriptus vero Guido 
hanc cartam fieri praecepit. 


II. M.c.xcvi., x. cal.! iulii, die sabati, ind. xiv. incarn., apud ecclesiam 
s. Crucis in Mortaria. Ego Guido de Puteo de civitate Papiae, imperialis 
curiae iudex, cognoscens in delegatione d. Henrici Romanorum imperatoris et 
. regis Siciliae de causa, quae vertebatur inter d. Henricum de Frascarolio ca- 
nonicum Vercellensem, sindicum d. Alberti Vercellensis episcopi, nomine eius 
et suae ecclesiae ex una, et ex altera Gualam Guarnerium de Casale, sindicum 
comunis ipsius loci, nomine ipsius comunis super insulis et moltis: ostensis 
mihi Guidoni, quae comune ipsius loci tenebat, et sindicus episcopi petebat rei 
vindicatione directa, asserens praedictas insulas ad ecclesiam Vercellensem 
pertinere ex dato imperatoris, propter consuetudinem regni, quem dicebat fore 
talem, ut qui habet iurisdictionem et districtum alicuius loci ab imperatore, 
debeat habere insulas et moltas, quae fuerint in curia ipsius loci; et quod d. 
episcopus habebat iurisdictionem et districtum praedicti loci ab imperatore per 
feudum, cui talia non possunt separari ab imperatore; sed insulas, quae po- 
terant separari, habebat iure directo. Item de Ansereto proponebat in factum 
aotionem reditum loci interdicti unde vim, ad recuperandam possessionem, cum 


1196 Juni 21 — 1197 Febr. 6. 235 


episcopus Vercellensis per quos imvestierat de ipso Ansereto illum possideret, 
et comune Casalis campanis sonantibus, et manu armata ipsum Anseretum 
intravit, nec postea illos, nec episcopum possidere permisit. Praeterea con- 
querebatur super iurisdictione et districto praedicti loci Casalis, scilicet pla- 
cito, bannis, successionibus et aliis, quae ad iurisdictionem et districtum ipsius 
loci pertinent, et de ripatico, piscatico, calendatico, curadia, mercato, conve- 
satico, bancatico; dicendo, quod iurisdictio et districtus ipsius loci erant Ver- 
cellensi ecclesiae ex dato imperatoribus, et in praedictis comune Casalis, vide- 
licet placitis, bannis et successionibus, usurpasse iustitiam Vercellensis eccle- 
siae, in aliis prohibere eam uti iuri sua; et de iis, in quibus usurpatus fuerat, 
desiderabat restitutionem possessionis, dicendo, comune expellisse episcopum 
vel venientem, inscriptum facere volentem, non admisisse; in aliis desiderabat 
tuitionem possessionis; et quod comune permitteret iurisdictionem et distric- 
tum libere habere episcopum. Postea vero post lecturam testium productorum 
proposuit utilem rei vindicationem de insulis et moltis, si directa locum non 
haberet, timens ne crederetur, quod insulae et moltae tenere deberent ab im- 
peratore per feudum, sicuti iurisdictio et districtus. Et quod inscripta omnia 
spectarent ad ecclesiam Vercellensem sive episcopum, nisus fuit ostendere et 
probare multis factis et praesumptionibus et testibus et privilegiis et instru- 
mentis: cui ex adverso respondebatur, quod insulae et moltae non specta- 
bant ad ecclesiam Vercellensem sive episcopum; primo, quia dicebat sindicus 
Casalis, quod consuetudo regni de insulis et moltis talis non erat, et quia ipsae 
proximiore ripae, quae est deversus Casale, natae fuerunt, et quia nativitatem 
et incrementum habuerunt de terris hominum Casalis; et si spectarent, dicebat 
directam rei vendicationem locum habere non posse, cam insulae deberent te- 
neri in feudum ab imperatore, sicut iurisdictio et districtus; et super directam 
litem fuisse contestatam, et testes productos, unde non poterat amplius pro- 
ponere utilem. Insuper comune non teneri interdicto unde vi ad restituendum 
posessionem Ansereti, cum comune semper possiderat, nec invest. habuerint 
aninum aquirendi possessionem episcopo, seu retinendi, nec fuerint deiecti, 
nec venientes repulsi. Praeterea dicebat, quod comune non usurpaverat iusti- 
tiam ecclesiae Vercellensis in placito, bannis, successionibus, quia dicebat, quod 
Vercellenses episcopi inscripta non habuerant, nec fecerant, nisi in suis ho- 
miuibus; et si habuissent et fecissent, comune non expulerunt ipsos episcopos, 
nec venientes inscripta facere volentes repulit, nec aliquos conquiri volentes 
. apud episcopos prohibuit, ne conquererentur vel irent. Et dicebant, se pro- 
basse, ipsum comune scientibus episcopis antiquo in tempore coram episcopis 
consules habuisse, et ipsos consules placita hominum Casalis tenuisse, et banna, 
successiones habuisse, et vindictas malefactorum et alia, quae ad iurisdictio- 
nem et districtum pertinentia fuisse. Item dicebat, quod ripaticum et piscariae, 
calendaticum et curadia, mercatum, convesaticum et bancaticum ad ecclesiam 
Vercellensem seu episcopum non pertinebant; et si pertinerent, dicebat, quod 
comune non prohibuerat episcopos talia habere, nec illos, qui talia debebant, 
quominus darent, vetasse. Insuper dicebat, quod iurisdictio et districtus ipsius 
loci spectabant ad ecclesiam Casalensem ex dato regis Liprandi, sicut in le- 
genda b. Evasii continetur; et ipsum datum fore confirmatum per privilegium 
d. Friderici; et quondam Gregorium praedictae ecclesiae prepositum a d. Fri- 
derico de regalibus Casalis investituram recepisse. Ulterius spectabant ad 
praedictum comune per privilegium eiusdem d. Friderici; et dicebat, praedic- 
tum comune a d. Friderico ah inscriptis omnibus per sententiam fuisse solu- 


236 1196 Juni 21 — 1197 Febr. 6. 


tum: item praedictus Guala nomine comunis conquerebatur de Frigedario, 
dicens, ad ipsum comune pertinere; quod Henricus inficiabatur; et si spectaret, 
dicebat, quod episcopus poterat se tueri praescriptione: unde ego inscrip- 
tus Guido, visis et cognitis rationibus et allegationibus utriusque partis, et 
dietis testium et privilegiis et instrumentis utriusque partis, habito insuper 
consilio sapientum multarum civitatum Lombardiae: Quia proposita fuit de 
insulis directa rei vendicatio, causa adiecta ex dato imperatoris ab initio, nec 
credo, quod aliam adicet ab initio causam, unde credo, quod super illa actione 
et causa lis fuit contestata, a petitorio absolvo praedictum Gualam nomine 
comunis de praedictis insulis et moltis. In interdicto unde vi ipsum condemno 
in restitutionem possessionis Ansereti. De mercato vero et curadia, quam 
consueverat colligere, et calendatico in plathea, et bancatico et canevatico et 
ripatico, [quia invenio], episcopum de iis fore in possessione, nec comune prae- 
dicta asserit ad se pertinere, condemno ipsum comune, ne prohibeat inscripta 
episcopo possideri. De successionibus absolvo praedictum Gualam. De pla- 
citis, bannis et vindictis, et aliis, quae pertinent ad iurisdictionem et districtum 
praeter praedicta, quia invenio probatum, quod comune Casalis antea ea fecit 
et habuit et usus fuit, nec expulisset episcopum de iis, nec prohibuisset aliquos, 
quominus ad episcopum conquererentur, nec episcopum venientem et talia fa- 
cere volentem prohibuisse, absolvo praedictum Gualam de restitutione pos- 
sessionis inscriptorum. Item quia invenio, comune Casalis antea consules ha- 
buisse, qui faciebant omnia, quae pertinebant ad iurisdictionem vel districtum, 
nec titulus ecclesiae invenitur, quia credo, quod privilegium Ottonis et alia 
privilegia sint confirmationis, et eis non esse credendum, cum non demostretur 
prius privilegium .dationis, nec in privilegio Ottonis continetur, quod vidisset 
in Caroli praecepto, quod dedisset districtum sancti Evasii, et quia confirmavit 
Otto districtum, et aliis rationibus absolvo praedictum Grualam nomine comunis 
etiam a petitorio de placitis, bannis et vindictis et aliis, quae pertinent ad 
iurisdictionem et districtum, praeter de praedictis, de quibus comune Casalis 
condemnavi, quoniam praesumo, potius ex errore comune Casalis sustinuisse 
episcopos facere, quod fecerunt quamdiu. De Frigedaria d. Henricum nomine 


ecclesiae Vercellensis absolvo. Et hanc sententiam dedi ego inscriptus 
Guido praesenti d. Alberto Vercellensi episcopo et d. Ysembardo de Papia 
potestate praedicti loci Casalis. Testes d. Petrus ecclesiae s. Mariae de 


Lucedio abbas, d. Nicolaus Mortariensis praepositus, d. Palmonies eiusdem 
ecclesiae prior, d. Guala Vercellensis arcidiaconus, domini Otto Bazanus, Ia- 
cobus de Carixio, Opizo de Casali canonici Vercellensis ecclesiae, magister 
Milo, Ruffinus notarius de Vercellis, Otto Zendadarius, Gullielmus Calzagriza 
Mediolanensis, d. Guido de Rodobio, Rubaldus Garronus, Iocobus Buchus No- 
variensis, lacobus Zepollu, Transanctus Fulcagnus, Aristamus de Medicis, 
Albericus de sancto Sisto, Petrus Christianus, Lanfrancus de Puthaeo, Mar- 
tinus de Puthaeo filius Guidonis, Albertus Cathasius, Beltramus Temporilis 
Papienses, Geronimus Guargnalia, Ioannes de Balbo, lacopus de Ginasie de 
Mortaria, Rubaldus Araeongisius, Iohannes Rebota, Henricus Cignonus, Bric- 
cius Pelucius, Ubertus Cunis, Falzeta Binellus, Ayraldus Occeli de Vacha, 
Hanricus de Dovatu, Guillelmus de Folperto de Casali, et Magnanus de Mor- 
taria. Manfredus de Papia imperialis aule notarius interfuit etc. 


III. M.c.xcvi., x. cal. iulii, sabato, indict. xiv. incarn. Guido de Pu- 
theo, delegatus a d. Henrico Romanorum imperatore et rege Siciliae in causa, 
quae vertebatar coram eo etc., constituit Briscianum advocatum suum nuncium, 


ih 


1196 Juni 21 — 1197 Fehr. 6: j 231 
ut auctoritate sua mittat d. episcopum vel eius nuncium in possessionem An- 
sereti. Actum apud ecclesiam sanctae Crucis de Mortaria. 


IV. M.c.xcvi., xii. cal. octobris, die veneris, ind. xv. nativ.; apud Pla- 
centiam in claustro maioris ecclesiae. Cum causa appellationis verteretur 
inter Henricum de Frascarolio sindacum d. Alberti Vercellensis episcopi, et 
Gualum Guarnerium sindacum comunis loci Casalis s. Evasii, sub d. Angelo 
Tarentino archiepiscopo et imperialis curiae vicario et iudicibus curiae, quorum 
nomina inferius scripta inveniuntur, super iurisdictionem et districtum dicti 
loci, scilicet placitis, bannis, successionibus, et supra aliis, quae ad iurisdic- 
tionem et districtum pertinent, et super insulis et moltis, quos comune in curte 
et territorio ipsius loci tenet, de quibus omnibus comune Casalis et eius sin- 
dicum absolverat per sententiam Guido de Putheo, cui a d. imperatore causa 
commissa erat, et dictus Henricus nomine episcopi appellaverat; visis et au- 
ditis rationibus et allegationibus utriusque partis: Ego Angelus etc. vica- 
rius de mandato d. Henrici imperatoris etc. consilio Arnaldi Stricti et Ioannis 
de Pado de Piacentia, Walfredi de Turricella et Beltrami de Salimbeni de 
Papia, Lanfranci de Via de Cumis, Alberti Strusei de Cremona, et Passa- 
guerrae ac Willelmi Calzagrisa de Mediolano, iudicum imperialis aulae, super 
iurisdictione et districto loci Casalis, scilicet bannis, placitis et successionibus, 
et aliis, quae ad iurisdictionem vel ad districtum pertinent, male iudicatum a 
praefato de Putheo et bene appellatum pronuntio; et ideo praefatum Gualum 
nomine comunis dicti loci Casalis condemno, ut iurisdictionem et districtum 
supradicti loci, placita, banna et successiones, et omnia alia ad iurisdictionem 
etc. ipsi episcopo nomine ecclesiae Vercellensis dimittat, et ipsum d. episco- 
pum de caetero habere permittat; de insulis vero et moltis, quae illi ripae 
proximiores sunt versus Vercellas similiter male iudicatum etc. et bona fide 
appellatum pronuncio, et ipsum Gualum nomine dicti comunis condemno, ut 
illas episcopo et suae ecclesiae dimittat; de aliis vero insulis et moltis, quae 
sunt ripae versus Casale proximiores, bene pronunciatum et male appellatum 
fore iudico, et ideo comune Casalis absolvo. Testes d. Ardicio Placentinus 
episcopus, Gandulphus abbas s. Sixti, Ubertus archidiaconus maioris ecclesiae 
de Placentia, Willielmus Marchis canonicus Placentinus, Iacobo de Carisero 
canonicus Vercellensis, M. Milo canonicus Savonensis, Otto Zendadarius de 
Mediolano, Ferrarius de Valentia, Albericus de Carcano iudex, Raynerius de 
Sancto Nazario, Astulfus Coma, Lanthelmus de Landriano, Ubertus Vice- 
comes de Placentia, Roglerius de Sauctuvasio, Manfredus Rondano, Tulama- 
sius de Cremona, Girardus Stracia, Mastralius de Terdona, Girardus Casa- 
doca, Rainaldus Sarcenus, Willelmus Polanus, Guidottus de Modona, Martius 
de Limbiano et Iacobus Vercellensis. Martinus Filippi imperialis aulae 
notarius etc. scripsit. ' 


V. M.c.xcvi., iili. octobr., ind. xv. Dominus Albertus Vercellensis 
episcopus constituit d. Gualterium eiusdem ecclesiae archidiaconum procura- 
torem et nuntium suum ad omnia etc. et specialiter ad prehendendum posses- 
Sionem totius loci Casalis, videlicet placitorum, bannorum, successionum, et 
omnium, quae ad iurisdictionem et districtum illius loci pertinent; item ad pre- 
hendendam possessionem insularum et multarum, quae sunt extra Padum et 
quae sunt proximiores ripae Padi versus Vercellas; et si forte ipse archidia- 
conus iusto interveniente impedimento adimplere nequiverit, voluit, quod d. 
Mainfredus eiusdem ecclesiae praepositus ipsa suo nomine adimpleat; et si 


238 1196 Juni 21 — 1197 Febr. 6. 


habuerit similiter aliquod impedimentum, voluit tunc, quod d. Opizo illius ec- 
clesiae canonicus illa negotia, qualiter superius dictum est, debeat adim- 
plere. Actum Vercellis. Testibus: Robaldo abbate monasterii s. Ste- 
phani, Iacobo de Curixiis Vercellensi canonico, M. Gargano, Conrado advo- 
cato. Gullielmi Moza. Nicolaus de Moleto notarius etc. 


VI. M.c.xcvi., vi. octobr., die dominiea, ind. xv. incarn. Praesentatae 
fuerunt d. Thomae, castellano de Nono et potestati Taurini, litterae ut infra: 
Henricus imperator etc. Quoniam sententiam, quam Angelus archiepiscopus 
Tarentinus et vicarius consilio iudicum curiae nostrae tulit inter Vercellensem 
episcopum et comune Casale s. Evasii super iurisdictione et districto eiusdem 
loci et quibusdam aliis, per te volumus executioni mandari, fidelitati tuae 
mandamus, quatenus statim, ut per ipsum episcopum fueris requisitus, in 
possessionem praedicti loci et omnium etc. inducas, sententiam ipsam plenarie 
mandando executioni. Nec si dixerint Casalenses, appellasse a praedicta sen- 
tentia vel supplicasse nobis, propterea id dimittas, ipsos in hoc quoniam non 
audivimus. Quas litteras praecepit authenticari etc. Actum in Taurino 
in palatio d. imperatoris. Testes: d. Henricus archidiaconus Taurinensis, 
d. Obertus cantor, d. Ubertus Tertonensis praepositus, Petrus Porcellus, Wil- 
leimus Varilius, Henricus de Dorno, Willelmus et Albertus de Salagiis. 
Mussus imperialis aulae notarius etc. 


VII. M.c.xvi., x. octobr., die iovis, ind. xv. incarn. D. Thomas Noni 
csstellanus delegatus a d. Henrico imperatore etc., secundum quod in litteris 
continetur, in executionem sententiae etc. super causa appellationis etc. Cum 
locus Casalis s. Evasii et eius territorii subiicerit oculis ipsius d. Thomae et 
d. Gualae Vercellensis ecclesiae archidiaconi, nuncii constituti a d. Alberto 
Vercellensis episcopi ad prehendendum possessum loci etc., et ipse locus et 
. territoriuin cernerentur in eorum praesentia, induxit ipsum archidiaconum no- 
mine etc. in possessum unius braidae, quae est in territorio Casalis, ubi dicitur 
in Rovereto, et hoc maxime totius loci et territorii Casalis et totius iurisdic- 
tionis et districti etc. In signum autem traditae possessionis dedit de terra 
ipsius braidae in manu etc. Acta sunt haec in territorio ipsius loci. 
Testes: d. Manfredus praepositus Vercellensis, Opizo de Casali, M. Asche- 
rius, M. Gargasius, praesbiter Albericus, Guacius de Paciliano, Albertus et 
Conradus advocati, Matheus de Bondonis, Franciscus de Benedicto, Ioannes 
de Oliva, Bonusioannes Mangiano, Gullielmus Grassus, lacobus de Nono, qui 
erat cum d. Thoma, et fratres de s. Georgio. Vercellensis notarius etc. 


VIII. M.c.xcvi., xii. octobr., die sabati, indict. xv. Brexanus advo- 
eatus, nuncius constitutus a Guidone de Putheo delegato a d. imperatore ad 
causam, quae vertebatur inter d. Albertum episcopum Vercellensem et Casa- 
lenses, ut mitteret d. episcopum vel eius nuncium in possessionem Ansereti: 
quum Anseretum subiaceret oculis d. Gualae Vercellensis archidiaconi, nuncii 
ad haec constituti a d. episcopo, prout etc., similiter et eiusdem Brexani oculis 
subiaceret, induxit et posuit tandem nomine episcopi et ecclesiae Vercellensis 
in possessionem Ansereti; dicente ipso archidiacono, se habere animum ap- 
prehendendi possessionem illius et retinendae; et sic eam possessionem rece- 


pit. Actum in territorio Casalensi super Padum. Testes: Mainfredus 
advocatus, Petrus de Conflentia, Manfredus de Artaldo. Vercellinus no- 
tarius sacri palatii etc. Ruffinus notarius rogavit etc. 


IX. M.e.xevii., xxxi. ianuarii. — Furono indirizzate altre lettere dall'im- 


1196 Juni 21 — 1197 Fehr. 6. 239 


peratore Enrico ad Guidonem de Rodobio per dare esecuzione alla sud- 
detta sentenza di questo tenore: Henricus dei gratia Romanorum impe- 
rator etc. fideli suo Guidone de Rodobio gratiam suam et bonam voluntatem. 
Quum per sententiam nostrae curiae constiterit nobis, locum Casalis sancti 
Evasii ad episcopum et ecclesiam Vercellensem de iure spectare, fidelitati tuae 
praecipiendo mandamus, quatenus sententiam ipsam executioni tradendo fide- 
lem nostrum Albertum episcopum Vercellensem aut nuntium ipsius, quem ad 
hoc destinaverit, in possessionem eiusdem loci Casalis inducas, firmiter homi- 
nibus eiusdem loci sub poena banni imperialis et nostrae indignationis ex parte 
nostra praecipiens, ut in executione huius mandati nostri nullum omnino im- 
pedimentum praestare praesumant, sed praefato episcopo domino suo iuxta 
ipsius sententiae formam, omni occasione et contradictione postposita, per 
omnia debent obbedire. Caeterum si ad haec duxerint resistendum et senten- 
tiam illam servare nolentes, volumus et districte praecepimus, ut eos sine mora 
imperiali auctoritate banno nostro supponas, licet dixerint se ad maiestatis 
nostrae audientiam appellasse, cum ipsa sententia de mandato nostro per vi- 
carium et iudices curiae nostrae concorditer promulgata fuerit, et a nobis post- 
modum confirmata. 


X. M.c.xcvii., vi. febr., die iovis, ind. xv. D. Guido de Rodobio de 
mandato d. Henrici imperatoris, prout in eius litteris, posuit in bannum locum 
et homines Casalis sancti Evasii, quia noluerunt servare sententiam, quae lata 
fuerat inter ipsos et d. Albertum Vercellensem episcopum per vicarium et 
iudices curiae imperialis super iurisdictione et districto ipsius loci et quibus- 
dam aliis; et cum ipse Guido, sicut dicebat, monuisset eis ex parte ipsius im- 
peratoris, ut praedictam sententiam observarent, in nullo voluerunt ipsum 
audire; et ideo posuit dictum bannum, dando eis dilationem usque ad doini- 
nicam proximam secundum proximae quadragesimae, ut si non steterint in 
mandatis d. episcopi, vel cum eo se non concordaverint, exinde teneat bannum, 
et tamquam banniti debeant haberi. Actum in palatio praedicti epis- 
copi. Praesentibus: d. Ardicione abate monasterii sancti Damiani, d. d. 
Guala archidiacono Vercellensi, Mondurlo archipresbitero, Manfredo praepo- 
sito, d. Vict. eccl. B. M. Verc. maiore, d. Ottobono, Bazano Vercellensibus 
canonicis, comite Àymone de Cabaliata, Ottone Zendadario Mediolanensi iu- 
dice, Soliato Ipporeggiensi, Henrico Gualla, Conrado de Advocatis Vercellen- 
sibus, Matheo de Bondono, Doniono et Federico de Tiziano, Iulio de Uguc- 
cione, Centorio Iacobo vicecomite, Iacobo de Vidulardis, Roglerio de Bondono, 
Vercellino Scutario, Ioanne de Putheo, Aychino de Centorio, Alberto de Bel- 


leno, et inagna multitudine aliorum. Ruffinus notarius sacri palatii etc. 

Nach dem Drucke: De Conti Notizie della città di Casale del Monferrato 1, 372. 
Ebenda 1, 259 findet sich noch die auf diesen Streit bezügliche Notiz: Nel 1195, al dir 
del Corbellint, nelle differenze tra il vescovo di Vercelli sant' Alberto e Casale l' émperatore 
Enrico VI fece giudice Guidone del Pozzo e gliene mandó ampie patenti date in Pavia alla 
presenza di Rainaldo Calazzo, Lanfranco del Pozzo, Guercio del Borgo e Lauterio Duca, 
e gliele confermó in Pisa nella chiesa del s. Sepolero di Chinseca alla presenza di Enrico 
Guarmastense vescovo 6 vicario imperiale, di m. Angelo Arnoldo, di Lotterio di San Genesio 
ed Ugolino della Città di Castello. — ! Dr. cix. cal. Eine Reihe anderer sicher zu bessern- 
der Versehen des schlechten Druckes wurden stillschweigend beseitigt. — Vgl. S 69 n. 4; 
70 n. 14; 165 n. 5; 169 n. 1; 191 n. 10; 192 n. 6; 217 n. 11; 597 n. 3. 


193. Die Konsuln von Cremona bestimmen die Rechte des Markgrafen 
Sopramonte (Cavalcabo) zu Vitaliana. Cremona 1196 Nov. 26. 
Anno ab incarnatione domini nostri Ieshu Christi millesimo centesimo 


240 196 Nov. 26. 


nonagesimo sexto, die martis quinto exeunte novembri, indictione quintadecima, 
in palatio Cremone, presentibus testibus infrascriptis. Tale est statutum 
consulum Cremone de facto marchionum: In primis, quod si homines Vi- 
taliane inter se mala verba habuerint et non pervenerint ad factum aliquod, 


quod pro malis verbis nullum per Supramontem marchionem bannum aufera- 


tur. Si quis homo Vitaliane fecerit homicidium et habuerit valens viginti 
libras aut plus, componat pro banno centum soldos ipsi marchioni; si vero 
minus habuerit, componat minus pro rata; nec ultra ascendat bannum, quam 
supra dictum est. ‚De pace vero rupta omnia bona illius, qui fregerit pacem, 
publicentur, salva filiorum legiptima, et perpetuo banniatur, et de loco illo ex- 
pellatur. De osso capitis rupto, si viginti libras valens habuerit vel plus, 
componat pro banno quadraginta soldos, et non plus; et si minus viginti libras 
habuerit, componat pro rata. De aliis vero feritis sanguinolentis, qui fecerit 
feritam, componat pro banno soldos decem, si decem libras habuerit; si minus 
habuerit, componat pro rata. De aliis vero feritis non sanguinolentis quinque 
soldos. De furto, si fieret in domo vel curte, patiatur penam corporaliter, 
vel componat pro banno decem soldos. De furto facto in pratis vel blavis vel 
in plantatis seu in seminatis componat pro banno ille, qui fecerit, duodecim 
denarios. De falso pane duodecim denarios; de falsa pensa quinque soldos. 
Et in omnibus predictis casibus faciat emendari dampnum passis vel eorum 
heredibus, qui passi fuerint, secundum statutum iustitie Cremone. Con- 
sules vero eligantur, secundum quod sunt quarterii eorum Marchionum; et 
camparii similiter. Item pugne, tutele et cure et publicationes testium de- 
beant fieri sub marchione Supramonte in eo loco. Eo salvo in omnibus, si 
quis vel si qui voluerint venire Cremone ad rationem petendam, quod possint 
et debeant venire, nec aliquo inodo debeat eis prohiberi. ^ De periurio facto 
super preceptis factis pro ratione vel pro maleficio decem soldos. Si quis 
fecerit assaltum cum ferro vel eum bastono et concurrerit post aliquem causa 
percutiendi, componat quiuque soldos. De mulieribus raptis vel fortiatis 
viginti soldos; et in omnibus faciat emendare iniuriam passis. De incendio 
viginti soldos et insuper dampnum emendet secundum statutum iustitie. 

De sententia rupta non tollat ultra duodecim denarios de libra. Hoc sta- 
tutum facimus salva et retenta potestate communi Cremone de augendo et 
minuendo et inutaudo et infirinando secundum voluntatem communis Cremone; 
et quod consules nec potestas Cremone non possint aliquo modo augere banna 
suprascripto marcliioni Supramonti nec eius heredibus sine parabola credentie 
Cremone sonata ad campanam. Qui consules, scilicet d. Otto de Comite, et d. 
Maltraversius de Madelbertis, et d. Ysaecus de Dovaria, et d. Wido Dodhonus 
tunc communis Cremone consules, predicta omnia statuerunt; et antequam 
statuerent, preceperant per sacramentum domino marchioni Supramonti, ut in 
his sit contentus, nec ultra aliquo modo excedat. ltem dominus Maltraversus 
suprascriptus in concordia suprascriptorum sociorum suorum precepit per sa- 
eramentum marchioni Alberto Greco, et marchioni Alberto de Martello, et 
Ponzono eius fratri, et Iohanni eius nepoti, et marchioni Donifacio, ut in pre- 
dictis taciti et contenti stare debeant; et precepit domino Alberto de Martello, 
ut faciat iurare fratres suos absentes, quod illud idem observabunt. Actum 
est hoc suprascripto die et loco. Feliciter. Signa S. S. S. S. manuum su- 
prascriptorum consulum, qui hanc cartam, ut prelegitur, scribi rogaverunt. 

Et omnia suprascripta banna posita sunt ad rationem imperialium. Ibi in- 
terfuerimt d. Anzelerins de Burgo, et d. Albertus de Summo, et d. Manfredus 


- 


1196 Nov. 26. 941 
de Gazo, et d. Otto Ursonum, et d. Bocardus Rubeus, et d. Warizo de Divi- 
ciolis, et alii plures testes rogati; et Petrus de Suspiro. Ego Otto notarius 
sacri palatii omnibus suprascriptis interfui et subscripsi. Ego Oldefredus 
notarius sacri palatii interfui et hanc cartam rogatus scripsi. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona, C. Gonzagorum F. 12. — 
Vgl. S 238 n. 9; Nachtr. zu S 43; 52; 62; dann die $ 131 n. 2 angeführte Urkunde. 


194." Kaiser Heinrich VI gewährt denen von Perugia seine Gnade wie- 
der und-verspricht ihnen, Castiglione Chiusino zu zerstóren, wofür sie ihm 
sechstausend und seinem Rathe dreihundert Pfund zu zahlen haben. Fe- 
rentino 1196 Dec. 2. 


H. dei gratia Romanorum imperator et semper augustus et rex Sicilie. 
Fidelibus suis potestati, bonis hominibus et toti populo Perusino gratiam suam 
et bonam voluntatem. Significamus vobis, quod super negotio Castelli Clusini 
et de privilegio vestro, de quo inter nos et vos erat dissensio, convenimus cum 
bonis hominibus, quos ad nos misistis, iusta consilium fidelis nostri C. ducis 
Spoleti et familiaris nostri M. senesscalki, marchionis Ancone, ducis Ravenne 
et Romaniole. Talis autem est concordia: Castel Clusini destrui faciemus de- 
hinc usque ad exitum Maii et illud amplius non reedificabimus; vobis remit- 
tentes omnem offensam, quam contra vos habuimus de privilegio sive de quo- 
libet alio negotio; et hoc facimus pro nobis nostrisque nuntiis. Quia igitur 
vestrum" et omnia, que predicta sunt, vobis volumus firma observare, vosque 
ad servitium nostrum et fidelitatem retinentes, pro predictis debetis servire 
nostre maiestati in sex milibus libris Lucensium, et in cce. libris, que curie 
nostre debentur. Et 'detrarium Bonibaronis presentabitis predicto senescalco. 
Hanc autem totam pecuniam persolvetis ad tres menses, quolibet mense ter- 
tiam partem, postquam predictum castellum Clusini fuerit destructum. 
Data apud Ferentinum, iiii. non. decembris. 


Aus dem Liber submissionum A. Bl. 36 im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
$ 314 n. 27. 


195." Im Gerichte des Heinrich Fufus (Grafen von Arezzo) wrtheilt dieser, 
doss wegen Unyehorsams der Beklagten der Kläger in Besitz des Ange- 
sprochenen zu setzen und den Beklagten das Besitzrecht durch ein Jahr 
vorzubehalten sei. Bibbiena 1196 Dec. 17. 


In Christi nomine. Auno ab incarnatione eius millesimo centesiino nona- 
gesimo sexto, mense decembris, xvi. kal. ianuarii, indictione xiiii.', Henrico 
imperatore. Feliciter. Veniens quidam monacus Camaldulensis de licentia 
prioris et consensu fratrum, sicut ostendit, querimoniam nomine Camaldulen- 
sium ecclesie et monasterii proponens per libellum de Guidone Bagnena et 
filis Rodulfini de Grinta, videlicet Ildibrandino, Albrico, Rodulfino et Grinta, 
dicens ipsos iniuste detinere res et proprietates suprascripti monasterii Ca- 
maldulensis, positas in comitatu Aretino et in pleberio sancti Martini in loco, 
qui dicitur Basciano et Loreto, videlicet Iohannem de Monte et Rodulfum de 
Buciano, domum filiorum Mocoli cum omnibus eorum tenimentis, tenimentum 
de Iohanne de Aiale et omnia, que Spinellus de Luterio habuit in predictis 
locis, donicatis, domibus et patronatu ecclesie sancti Angeli. Quos pre- 
dictos ego Henricus Faffus, habito consilio Astancolli iudicis curie, legitime 
viva voce et per litteras et per nuntios sepe et sepius citavimus et peremptorie, 
ipsis respondere et iudicio stare recusantibus et contumaciter se absentan- 

Ficker Forschungen. 1V. 16 


242 1196 Dec. 17. 
4 

tibus: pronuntiamus predictum monachum nomine Bartholum vicarium Camal- 
dulensium nomine ipsius monasterii mittendum in possessionem predictarum 
rerum onjnium, tam terrarum cultarum, quam incultarum, et hominum et teni- 
mentorum, et per Loretum nuncium nostrum in possessionem induci fecimus, 
omni tamen allegatione de principali questione ipsis absentibus reservata; nam 
si infra annum venerint, restitutis expensis, prestita satisdatione iudicio sisti, 
possessionem recipiant. Preterea precipimus sub pena m. solidorum, ut nulla 
persona contra iuris ordinem audeat predictum monasterium in predicta pos- 
sessione inquietare. Data in castro Bibiene, in testimonio Vesdomini de 
Petrognano, Orlandini de Teuzo, Guidonis de Citerna, Porci, Rainerii de 
Greffa, Pegolotti de Capoleone, et aliorum multorum presentia. Ego Astan- 
collus imperialis aule iudex "ut notarius scripsi et in publicam formam redegi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. — Vgl. zu S 313 
Nachtr.; die von Mittarelli 4, 161 erwähnte Sentenz ist die vorliegende und die Bezeich- 
nung Heinrichs als Legaten in Tuszien demnach eine willkürliche. Vgl auch zu $ 501 
n. 19; 599 n. 5. 


196. I. Konsuln von Lucca, Florenz, Siena und San Miniato, dann der 
Bischof von Volterra beschwören das unter angegebenen Bedingungen von 
den Städten, Orten und Grossen Tusziens einzuhaltende Bündniss. Borgo 
San Genesio 1197 Nov. 11. — II. Konsuln von Arezzo beschwören das 
Bündniss. Castelfiorentino 1197 Dec. 2. — III. Die Hektoren der erst- 
genannten Mitglieder beschwören die sie betreffenden Bestimmungen des 
Bündnisses und fügen demselben eine Ergünzung zu. Castelfiorentino 
1197 Dec. 4. — IV. Graf Guido Guerra beschwört das Bündniss. Flo- 
renz 1198 Febr. 5. — V. Graf Albert Notigione beschwört das Bünd- 
niss unter angegebenen Vorbehalten der Stadt Florenz. Camaldoli 1198 
Febr. 7. 


A. 


I. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Sancti spiritus adsit 
nobis gratia. Ad honorem dei et beate Marie virginis et omnium sanctorum 
et Romane ecclesie et ad honorem et salutem omnium, qui in hac societate! 
sunt vel fuerint. Nos iuramus supra sancta dei evangelia ab hinc in antea 
toto tempore vite nostre firmam pacem et concordiam tenere inter omnes per- 
sonas huius societatis et societatem factam et concordiam inter civitates Tuscie 
et episcopos et comites et castella et burgos, que et quos et quas per caput 
iuraverint et iuratum habent, et alios nobiles, qui per caput similiter iuratum? 
habent vel iuraverint cum concordia capitaneorum? omnium vel maioris partis, 
qui pro tempore fuerint constituti, similiter firmam et ratam tenere et non 
rumpere, vel occasionare seu aliquo modo vitiare per nos vel per alios. Nec 
erimus in consilio vel facto seu ordinamento vel assentimento, quod rumpatur 
vel vitietur aliquo modo vel ingenio, vel quod aliquid contra.hec agatur. Et si 
Scire poterimus, quod aliqua persona vel persone velit vel velint contra hec 
agere seu aliquod contrarium ordinare, bona fide ei et eis contrarii erimus et 
remanere faciemus sine fraude; et citius quam poterimus rectori seu rectori- 
bus, capitaneo vel capitaneis huius societatis denuntiabimus vel denuntiare 
faciemus. Et si aliqua persona, princeps vel rex, seu aliqua potestas, vel ali- 
qua* persona vel persone, que non essent ex ista compagnia, undecumque 
essent, vellent facere guerram vel guerras alicui civitati vel episcopo seu co- 
miti vel castello aut burgo vel alicui nobili, qui per caput esset de ista com- 


' 1197 Nov. 11 — 1198 Fohr. 7. 943 


pagnia, occasione huius societatis, non dabimus, nec dare faciemus ei vel eis 
aliquod consilium vel adiutorium, nec dare consentiemus aut permittemus, né- 
que in victualibus, neque in aliis aliquo modo vel ingenio; et si scire poteri- 
mus, quod aliqua persona vellet ei vel eis dare adiutorium vel consilium, sine 
fraude ei et eis bona fide contrariabimus et contrariare faciemus. Et eum et 
eos, qui fuerint de ista societate, adiuvabimus bona fide, verumtamen secun- 
dum formam et comandaınentum capitaneorum sive rectorum, qui pro tem- 
pore fuerint de ista societate. Qui rectores sive capitanei teneantur facere 
ea, que utilia noverint fore societati predicte et illis, qui de ista societate fue- 
rint, et pretermittere ea, que noverint inutilia, et teneantur [per se et per 
alios omnes, qui siut vel fuerint ex ista societate et eis tenentur]? vel tene- 
buntur, dare et facere dare adiutorium et fortiam cum armis et sine armis ei 
et eis, qui sunt et erunt ex ista societate, quibus necesse fuerit, secundum 
quod melius visum fuerit illis rectoribus omnibus vel parti maiori ad hutilita- 
tem et salvitatem ipsius et ipsorum, quibus necesse fuerit, et totius societatis. 
Et concordari teneantur inter se, et dicere suam conscientiam, et assentire 
maiori parti. Quicumque ex ista societate fuerit electus rector sive capitaneus, 
teneatur recipere regiinentum; et termino sibi imposito teneatur regere et con- 
ducere totam societatem melius, quain sciverit et potuerit, bona fide sine 
fraude. Et uno mense, antequam terminus ipsorum rectorum finiatur, tenean- 
tur simul eoadunari in bona fide, et mittere alium rectorem vel rectores, qui 
simili modo teneantur, bonos et idoneos et utiliores, quos cognoverint fore ad 
utilitatem societatis et sociorum omnium, bona fide sine fraude. Et ipsos, qui 
eligentur in regimento, constringent et constringi facient, ut iurent totum, quod 
continetur in hoc breve et concordia pro facto regimenti. Et si aliqua lis vel 
discordia seu guerra apparuerit inter civitatem et civitatem seu episcopum aut 
comitem et castellum seu alios, qui per caput fuerit ex ista societate, tenean- 
tur predicti rectores omnes vel idonea pars eorum ire ad terras et loca et 
homines, inter quos et quas discordia esset, et teneantur inter ipsos amicabili 
conventione consensu partium finire, si possunt, prout melius eis visum fuerit, 
remoto hodio et amore et omni malitia; et ille persone, inter quas esset dis- 
cordia vel guerra, teneantur esse et stare arbitrio ipsorum rectorum. Et si 
ipsi rectores non possent inter eos concordiam facere, nichilominus teneantur 
Societatem et concordiam, ut supra et infra legitur, omni tempore firmam 
tenere. Item quodcumque preceptum et precepta rectores pro tempore exi- 
stentes vel aliquis eorum pro omnibus vel maiori parte nobis fecerint sub sa- 
cramento pro facto vel honore societatis huius per se vel per eorum certum 
nuntium vel per eorum certas litteras, audiemus et observabimus et audire et 
observare per fraudem non cessabimus. Et teneantur rectores ter singulis 
annis simul coadunari, ubi eis visum fuerit, et plus, si eis placuerit, et trac- 
tare et providere, que viderint expedire et fore utile toti societati predicte, 
nisi remanserit parevoli impedimento vel parabola aliorum; et unum priorem 
vel plures teneautur constituere ex eis de quatuor in quatuor mensibus, cuius 
precepta teneantur observare de veniendo et stando ad terminum et terminos 
pro facto huius societatis. Nos eonsules vel rectores civitatum, castello- 
rum, hurgorum, qui sumus vel erimus in ista societate, non recipiemus aliquem 
consulem vel rectorem in nostra civitate vel castello seu burgo, qui hoc idem, 
ut supra et infra legitur, in totum non iuret. Et rectori de nostra terra, quando 
venerit pro facto huius societatis, et suis sociis eiusdem terre dabimus expen- 
sas, que eis necesse fuerint, sine fraude; et dampna, que habuerint ea occa- 


16* 


244 1197 Nov. 11 — 1198 Febr. 7. 


sione, emendabimus; et arbitris, qui erunt missi in nostra terra pro emen- 
dando et faciendo constituto nostre terre, faciemus iurare, quod mittent in 
ipso constituto hanc concordiam in totum, ut supra et infra legitur, firmam 
tenere, et nichil contra hanc concordiam facient mittere in ipso constituto; et 
sic de consulatu in consulatu et de regimento in regimento teneantur facere et 
Observare. Et nos comites et nobiles iuramus, quod faciemus nostros filios et 
nepotes ex filiis hoc idem in totum facere iurare, ut supra et infra continetur, 
requisiti a rectoribus huius societatis infra duos menses post inquisitionem, si 
fuerint aetatis xiii. annorum; quam inquisitionem audiemus et audire non 
cessabimus. Item si qua civitas vel episcopus vel comes seu castellum 
aut burgus seu alius nobilis de Tuscia requisita vel requisitus seu requisitum 
à rectoribus pro tempore existentibus omnibus vel maiori parte, sive a con- 
sule vel comite seu episcopo, de cuius comitatu vel districtu esset, non venerit 
ad hanc societatem et non iuraverit ad voluntatem ipsorum rectorum, facie- 
mus inde et observabimus totum, quod ipsi rectores omnes vel maior pars 
eorum dixerint et concordaverint; et quodeumque comune vel alius, qui per 
caput fecerit hoc iuramentum, non observaverit illut?, erimus inde et punie- 
mus eum et eos ad dictum rectorum omnium vel maioris partis. Item nos 
consules et potestas? civitatum seu rectores castellorum et burgorum faciemus 
iurare dehinc ad kal. ianuarii proximas nostros socios consules et consiliaríos 
omnes ad sonum campane, qui ad minus sint c. per civitatem, bona fide sine 
fraude; et abinde ad duos menses proximos faciemus iurare populum nostre 
terre, maiores et minores, hoc idem iuramentum in totum, ut supra et infra 
continetur, si fuerint etatis xviii. annorum et pluris usque ad etatem lx. anno- 
rum, nisi remanserit parabola rectorum omnium vel maioris partis eorum, vel 
illius, qui super hoc ordinatus esset ab aliis rectoribus ad recipienda iura- 
menta; et singulo quinquennio renovari debeant predicta iuramenta, supradicto 
et infrascripto modo. Et nos episcopi, comites et nobiles, qui per caput iura- 
mus, faciemus iurare omnes milites nostre terre et districtus predicte etatis, 
et pedites similiter, arbitrio predictorum rectorum omnium vel maioris partis ' 
ad eundem terminum duorum mensium post kal. ianuarii, ut supra dictum est; 
et singulo quinquennio renovabimus et renovari faciemus hoc iuramentum su- 
pradicto modo hominibus nostri districtus. Item non recipiemus ad hanc 
Societatem et securitatem aliquod castrum vel personam, quivel que sit de 
comitatu vel districtu aut episcopatu alicuius civitatis, aut castelli vel episcopi 
seu comitis istius societatis sine parabola consulum vel rectorum illius civi- 
tatis vel castri vel episcopi seu comitis, de cuius comitatu vel districtu aut 
episcopatu esset; et si receperimus ad hanc compagniam aliquam personam 
parabola et voluntate alicuius eorum, non teneamur ei et eis contra illorum 
voluntatem et illius, de cuius comitatu vel districtu aut episcopatu esset. Sed 
Podiumbonizi possit recipi per caput. Et non faciemus pacem vel pactum seu 
treuguam cum aliquo imperatore seu rege vel principe, duce vel marchione, 
seu aliqua persona pro eis vel aliquo eorum, sine parabola rectorum omnium 
vel maioris partis pro tempore existentium. Item quiequid pro bono et 
utilitate societatis additum vel diminitum fuerit in hoc iuramento et securitate 
ab omnibus rectoribus huius societatis vel maiori parte, de addito teneamur, 
et de diminuto absolvamur; non tamen quod propterea societas rumpatur vel 
minuatur; et salva concordia statuta inter Romanam curiam et hanc societa- 
tem Tuscie. Et ubicumque in hoc breve et toto iuramento dicitur, aliquid facere 
vel esse aut non pro maiori parte rectorum, semper intelligatur et esse debeat, 


a} 


t. 


1197 Nov. 11 — 1198 Febr. 7. 245 


quod in ipsa maiori parte sit rector, qui erit pro Vulterrano episcopo, et qui 
erit pro civitate Florentie, et pro eivitate Lucana, et pro civitate Senarum, et 
pro castro Prati, et pro castro Sancti Miniatis; et etiam ille, qui fuerit pro 
Pisana civitate, et pro Pistoriensi civitate, et pro Podübonizi, si fuerint in ista 
Societate; nec aliter valeat, nec valere debeat. Et quicquid ad manus rectorum 
vel rectoris huius societatis occasione regiminis aliquo modo vel ingenio, vel' 
alterius pro eo pervenerit à xx. sol. den. Lucanorum vel Pisanorum aut Se- 
nensium superius, totum expendet vel expendi faciet in facto societatis bona 
fide, si necesse fuerit; sin autem, restituat illad in manus sui successoris vel 
successorum rectorum bona fide; excepto quod possit recipere et retinere pro 
suo feudo id, quod sibi foret constitutum & consulibus sue terre sive a rectore 
vel domino, pro quo fuerit in ipso regimento. Et non recipiam aliquem im- 
peratorem, vel pro imperatore vel rege, sive principe, duce vel marchione, seu 
nuntium vel alium quemlibet, qui pro eis vel aliquo illorum debeat dominari 
vel administrare sine assensu et speciali mandato Romane ecclesie. Et ex quo 
ego rector huius societatis fuero requisitus? a Romana ecclesia per nuntium 
vel per certas litteras pro aliqua possessione Romane ecclesie recuperanda vel 
defendenda, iuvabo et iuvare faciam Romanam ecclesiam, secundum quod mihi 
et meis sociis rectoribus huius societatis omnibus vel maiori parti melius vi- 
sum fuerit. Sed si qua civitas vel comune huius societatis aliquid detinet de 
predictis possessionibus usque ad odiernum diem, de illis non tenear eam ad- 
iuvare. Et si contigerit, quod dominus papa et domini cardinales essent in’ 
aliqua civitate vel castro infra fines societatis, et obsiderentur ab aliquo exer- 
citu, iuvabo eum et iuvare faciam per me et per fortiam totius societatis bona 
fide sine fraude. Et si princeps vel aliquis pro eo de comuni concordia Romane 
ecclesie et rectorum societatis receptus fuerit, et postea deseviret contra Ro- 
manam ecclesiam vel contra istam societatem, contrariabo sibi et guerram ei 
faciam per me et per fortiam societatis, ad arbitrium tamen rectorum omnium 
vel maioris partis; et maxime cum a Romana ecclesia fuero requisitus. Et 


' quicquid additum vel diminutum fuerit a domino papa, concordia tamen om- 


ea s. N 


.* 
, 


u i 


|^ E t a » 


nium rectorum societatis vel maioris partis insimul] coadunatorum, sine vi et 
fortia de his et ex? his, que statuta sunt, de additis tenear et de diminutis ab- 
solvar; non tamen propterea predicta societas corrumpatur .vel vitietur aut 
frangatur. Et stratam per omnes fines societatis securam tenere faciam 
sine fraude; et si fuerit ibi facta offensa, studebo facere emendari, salvis con- 
stitutionibus civitatum et locorum. Intellectus est in securitate et conven- 
tione facta, ut supra legitur, Romane curie, quod si dominus papa et domini 
cardinales non fecerint et adimpleverint ea omnia, que statuta sunt pro eis et 
pro eorum parte, societati Tuscie dehinc ad proximas kal. ianuarias, vel ad 
alium terminum vel terminos a rectoribus societatis omnibus vel maiori parte 
elongatum vel elongatos, quod deinde in antea Romane curie de ista securi- 
tate non tenear. Iurata sunt hec omnia a Gonella quondam Malagonelle 
et Lottario quondam Bernardi consulibus Lucensibus, et Acerbo quondam 
Falsoronis et [annibollo Florentinis consulibus, et a!® Vincecastello Senensi 
consule, et 319 Vaccario Sancti Miniatis consule, et a Sensanome de Sancto 
Miniato, et ab episcopo Vulterrano, Bruno iudice de Florentia super anima 
sua scilicet episcopi iurante, et parabolam iurandi idem episcopus ei dedit. 
Insuper hec omnia iurata fuerunt a Iacobo consule Senensi; sed idem Iacobus 
habuit intellectum de hominibus non faciendis iurare, et-quod de ista securi- 
tate teneatur, postquam dominus papa absolverit eum de fidelitate filii impe- 


246 1197 Nov. 11 — 1198 Febr. 7. 


ratoris. Acta sunt het et iurata presentibus d. Pandulfo basilice xii. Apo- 
stolorum et d. Bernardo tit. sancti Petri ad vincula presbyteris cardinalibus 
et Tuscie legatis, et eorum parabola et mandato, presentibus etiam Franco 
Sasselli, Cicciamontone iudice et Buonaiuncta Lanfredi civibus Lucensibus, et 
Tedaldo de Cantore et Tolosano quondam Bernardi civibus Floreutinis, et 
Ugolino iudice et Guinisio et Conte Palmerii civibus Senensibus, et aliis plu- 
ribus. |, Anno nativitatis domini m.c.Ixxxxvii., tertio idus novembris, in- 
dictionis i., in ecclesia sancti Christophori in Burgo sancti Genesii. Et sic 
Mercatus imperialis aule iudex ordinarius et notarius hec omnia publicis lit- 
teris confirmavit. 


II. Post hec apud Castrum Florentinum, in ecclesia burgi ipsius castri, 
scilicet iii. non. decembris, presente domino Bernardo cardinale et Tuscie 
legato, Ássaltus filius Inghi et Buonavollia quondam Buoneiuncte consules 
Aretinorum, et Stephanus quondam Sterpoli et Rolandus quondam Lottarii et 
Chiarus quondam Guidi Gerardini eiusdem civitatis cives iuraverunt predictam 
Societatem et securitatem, parabola et mandato predicti cardinalis, presenti- 
bus etiam Gonella consule Lucense et Acerbo consule Florentino, et Yacoppo 
consule Senensi, et Orlandino Malaprese et Cicciamontone iudice et Franco 
Saffelli civibus Lucensibus, et Tedaldo de Cantore et Bruno iudice de Flo- 
rentia et Rainerio Belle civibus Florentinis, et Guinisio et Ugolino iudice et 
Conte Palmeri civibus Senensibus, et aliis pluribus. 


III. Postea vero in predieta ecclesia burgi Castri Florentini, scilicet pri- 
die nonas decembris, hoc fuit additum in predicta securitate a rectoribus, vi- 
delicet a domino episcopo Vulterrano et Acerbo pro civitate Florentina, et 
Orlandino Malaprese pro civitate Lucensi, et Yacoppo rectore pro civitate 
Senensi, et Barone rectore pro castro Sancti Miniatis, quod ubi dicitur in pre- 
dicta securitate, aliquid facere vel esse aut non pro maiori parte rectorum, in- 
telligatur et esse debeat rector, qui fuerit pro civitate Aretina, pro comite 
Guidone et comite Ildebrandino. Et sic Mercatus imperalis aule iudex or- 
dinarius et notarius hec acta coram eo iterum confirmavit. 

... S. Ego Crescentius ordinarius iudex atque notarius, viso autentico in- 
strumento predicte societatis et securitatis manu Mercati iudicis ordinarii et 
notarii et Lucensis civitatis cancellarii publicato et consignato suo signo et 
nomine nichil de eo addens vel diminuens, preter signum et suscriptionem 
eiusdem Mercati, eius parabola et mandato, sicut ibi continebatur, omnia pre- 
dicta in publicam scripturam redegi et fideliter subscripsi. 

Aus gleichzeitigem Originaltranssumpt im Staatsarchive zu Siena, Prov. Riforma- 
gioni, verglichen mit B. — ! B. securitate. — ? B. sim. ad hoc breve iur. — * B. rectorum, 


— 4 B. alia. — * Aus B. ergänzt. — * B. dllud, sonst übereinstimmend. — ? B. potestates. 
— BA. inquisitus. — ? Aus B. ergänzt. — !? Vgl. B. 


B. 

I. In nomine patris — — de ista securitate non tenear.! Acta sunt 
hec omnia, ut superius scipta sunt in isto superiori collupnello et pagina, et 
iurata presentibus domino Pandulfo basilice xii. Apostolorum et domino Ber- 
nardo tituli sancti Petri ad vincula presbyteris cardinalibus et legatis Tuscie, 
et eorum parabola et mandato, anno dominice incarnationis millesimo c. nona- 
gesimo vii, in ecclesia sancti Christofori in burgo Sancti Genesii, indictione 
prima, tertio idus novembris, presentibus Franko condam Sasseli, Ciciamon- 
tone iudice, Buonaiunta condam Lanfredi Lucensibus civibus, Tedaldo de Can- 


1197 Nov. 11 — 1198 Febr. 7. 941 


tore, Tolosano condam Bernardini Florentinis civibus, Ugolino iudice, Guini- 
sio, Contepalmerio Senensibus civibus, et aliis pluribus, videlicet a Lu- 
censibus consulibus Gonella condam Malegonelle et Litterio condam Bernardi, 
et consulibus Florentinis Acerbo condam Falseronis, Giapnibello condam Te- 
daldini, et Avinci Castellonovo Senensium consule, et Avacaio condam Sufredi 
consule castri Sancti Miniatis, et a Senzanome de Sancto Miniato, et a do- 
mino Aldebrando Vulterrano episcopo, iurante Bruno iudice de Florentia super 
anima sua, et parabolam, ut ita iuraret, ibidem coram cunctis ei dedit; et ab 
Iacobo iudice consule veteri Senensi, sed tamen talem habuit intellectum, quod 
non teneatur facere iurare homines sue terre et districtus, et quod de ista se- 
curitate teneatur, postea quam dominus papa absolverit ipsum Iacobum de 
fidelitate, quam fecerat filio olim imperatoris. 


III. Post hec sequenti proximo mense, videlicet pridie nonas decembris, 

apud castrum Florentinum in ecclesia. Hii sunt rectores constituti in facto 
huius societatis: pro Florentina civitate Ácerbus, pro civitate Senarum Iacob 
filius Aldebrandini Iosep, pro civitate Lucana Orlandinus Malaprese, pro castro 
Sancti Miniatis Barone condam Traripati. Qui omnes ibidem iuraverunt supra 
evangelia, quiequid continetur in supradicto breve concordie et societatis pro 
facto regimenti, bona fide sine fraude observare. Et dominus episcopus Vul- 
terranus pro se ipso est rector et capitaneus constitutus in societate predicta; 
presentibus supradictis Franco, et Ciciamontone, et Bruno iudice, et Tedaldo, 
et Guinisio, et Contepalmerio, et Rainerio dela Bella, et aliis pluribus. 
Hoc est additum in securitate predicta a domino episcopo Vulterrano rectore 
pro se ipso, et ab Acerbo rectore pro civitate Florentina, et ab Iacob rectore 
pro civitate Senarum, et a Rolandino Malaprese pro Lucana civitate, et a 
Barone rectore pro castro Sancti Miniatis: Quod ubi dicitur in securitate pre- 
dieta, aliquid facere vel esse aut non pro maiori parte, intelligatur et esse de- 
beat in ipsa maiori parte rector, qui erit pro Aretina civitate, et rector, qui 
erit pro comite Guidone Guerra, et rector, qui erit pro comite Aldebrandino, 
si fuerint in ista societate; presentibus iam dictis testibus. 


IV. Post hec in civitate Florentina, presenti mense februari, videlicet 
non. eiusdem mensis, Guido Guerra Tuscie comes iuravit ad sancta dei evan- 
gelia observare et adimplere totum, quod continetur in isto breve et securitate 
Tuscie, bona fide sine fraude; sed tamen habuit intellectum faciendi iurare 
homines sue terre ad terminum et terminos, quem et quos rectores societatis 
omnes vel maior pars ei dederint vel dare fecerint; presentibus Acerbo pre- 
dicto Compagnio, Gianibelisore, Gianniberte, Uberto Gualducii, Gittifredo Gia- 
nibello, Sitio, Sinibaldo, Ugicione Gerardini consulibus Florentinis, et presen- 
tibus testibus Raineiro della [Bella], Uberto Bernardi, Rustico filio Abbatis, 
et Ottaviano de Cuona, et aliis. | 


V. Post hec eodem mense apud monasterium de Camalduli, situm prope 
civitatem Florentinam, videlicet vii. id. febr., comes Albertus condam Noti- 
gione iuravit observare et adimplere bona fide sine fraude totum, quod conti- 
netur in isto brevi et securitate Tuscie; sed talem habuit intellectum, quod 
non teneatur facere iurare filios suos, quos habuit ex Imillia comitissa olim 
uxore sua, vel nepotes ex eis, et quod teneatur facere iurare milites et popu- 
lum sue terre ad terminum et terminos, quos ei dederint rectores eius socie- 
tatis vel maior pars eorum aut dare fecerint. Item quando dictus comes 
Albertus fecit istum sacramentum, fuit hoc expressim actum inter eum et in- 


- 


948 1197 Nov. 11 — 1198 Febr. 7. 


frascriptos consules Florentine civitatis pro comuni eiusdem civitatis, quod 
ipsi in omnibus exceperunt factum de Summo Fonte, quod pro ista compagnia 
comunis Florentine civitatis vel eiusdem rectores in nullo possint distringi a 
rectore societatis seu ab aliquo alio occasione societatis, neque de facienda 
guerra illis de Soforte, si Florentini facere voluerint, neque in aliis, que contra 
eos facere velint. Et similiter exceperunt factum de Certalto, quod liceat co- 
muni Florentino facere iurare homines de Certalto, sicut olim fuit conventum 
et constitutum; et quod possint petere et tollere redditum, quod illi de Man- 
gone convenerunt dare comuni Florentino; et si illi de Certalto non fecerint 
iuramenta, prout statutum fuit, et illi de Mangone non dederint anuatim pre- 
dictum redditum, quod liceat comuni Florentino facere eis fortiam ad ea fa- 
cienda et habenda, sicut voluerint, non obstante in aliquo occasione societatis 
predicte. Acta sunt apud Camalduli, ut dictum est, presentibus consuli- 
bus Florentie Acerbo, Giannibello, Sinibaldo, Rainerio, Balduini, Compagno, 
Gianni Bellisore, Uberto Gualducii, Gianniberte Renaldisco, et Guidone San- 
guignii; nec non et presentibus aliis hominibus eiusdem civitatis Tolosano, 
Catalano, Sinibaldo de Scolario. 


Aus den Libri dei capitoli 26 Bl. 43 im Staatsarchive zu Florenz, Derselbe Text 
liegt den Abdrücken bei Ammirato Guidi 6 und bei Rena e Camici 5d, 61 zu Grunde; letz- 
terer gibt S. 69 auch die Namen der Konsuln, welche Nov. 13, und der Räthe von Florenz, 
welche Nov. 14 das Bündniss beschworen; sie sind demselben Bande der. Capitoli Bl. 42 
entnommen. Der Druck bei La Farina Studj 4, 165, den Emiliani-Giudici Storia dei co- 
muni Italiani 1, 463 wiederholt hat, folgt zunächst dem Texte des Archivs von Siena, aber 
so, dass er in diesen die nur im Florentiner Texte vorkommenden Stücke einschiebt und 
sich auch in dem abweichenden Schlusse von I an den Florentiner Text hält. — ! Stimmt 
bis hieher mit A, abgesehen von zahlreichen kleinen Abweichungen, von welchen einige zu 
A angegeben sind, während es sich bei den übrigen insbesondere nur um Umstellung von 
Worten handelt. — Vgl. $ 363. 


197. Genannte Konsuln und Ritter von Annone übergeben Ort und Feste 
an Asti unter angegebenen Bedingungen zu Gunsten der Bewohner, der 
Kastellanin und der Besatzung. Annone 1197 Dec. 4. 


Anno domini millesimo centesimo nonagesimo septimo, indictione quinta 
decima, die iovis quarto intrantis decembris, praesentia subscriptorum te- 
stium. Dominus Albertus de Fontana potestas Astensis vice et nomine 
totius communis Astensis talem fecit concordiam eum Henrico de Plateis et 
Guidone de Capiteville consulibus Noni, et cum Henrico de Quatordeo, Ro- 
berto de Nono, Gualla de Poblice, Potro de Crusiliis, Aldo Roba Bosone de 
Scazolengo et Rumenta fratre suo nomine communis de Nono, tam militum, 
quam aliorum hominum ipsius loci: Videlicet quod praedicti homines de 
Nono, tam milites, quam alii homines debent reddere iam dieto Alberto de 
Fontana potestati Ástensi ad partem communis de Áste castrum Noni cum 
turre et dominiono; ita quod commune de Aste illud castrum cum turri et do- 
miniono de cetero teneat firmiter, quod possideat et ex eo faciat, quidquid vo- 
luerit, sine omni hominum de Nono, tam militum, quam peditum et aliorum 
hominum pro eis contradictione. Et dominus Albertus de Fontana potestas 
Astensis pro communi Astensi debet permittere dominam Elenam castellanam 
Noni et filios eius exire de praedicto castro cum omnibus eorum rebus mobi- 
libus et immobilibus, et personas eorum cum oınnibus praedictis rebus securas 
conducere usque ad illum locum, ad quem praedicta castellana voluerit. Et 
debet omnes extraneos, qui sunt in eodem castro pro defensione illius loci, 
cum omnibus armis eorum permittere securiter exire de eodem loco. Insuper 


1197 Dec. 4. 949 


iandictus Albertus de Fontana potestas fecit pacem et finem in manibus prae- 
dictorum consulum de Nono et aliorum hominum Noni, tam militum, quam 
peditum vice et ad partem communis et hominum Noni, tam militum, quam 
aliorum hominum et omnium extraneorum, qui sunt in praedicto castro pro 
defensione ipsius loci, nominative de omnibus iniuriis et damnis datis et factis 
per se et per alium in Astensibus a tempore obsidionis praedicti castri infra, 
ita quod pro communi Astensi eis de cetero ullum malum non reddatur in 
aliquo tempore, et omnes discordias, quae sunt inter aliquem hominem de 
Nono et aliquam personam de Aste, bona fide et sine fraude ad concordiam 
reducere. Praeterea iandictus Ástensis potestas debet restituere hominibus de 
Nono omnes res eorum, quas homines de Aste habent, quas in Áste et in 
eius posse invenire poterunt; et omnes alias res eorum, quas homines de Áste 
habuerunt a tempore obsidionis infra, quas invenire non poterunt, et damna 
ab hominibus de Áste illata a praedicto tempore infra in rebus hominum de 
Nono, ipsis hominibus de Nono debet restituere in laudem et arbitrium domini 
Girardi iudicis ipsius potestatis et Scarampi electorum pro communi Astensi, 
et Gualle de Poblice et Petri de Cruxiliis electorum pro communi de Nono, ad 
illum terminum et sicut arbitrati fuerint. Et similiter debent restituere castel- 
lane sedimen castellani et pratum, quod castellanus emerat in laudem et ar- 
bitrium praedictorum arbiterorum. Et debet dimittere castellanam habere us- 
que ad proximum festum sancti Michaelis omnes fructus et redditus brayda- 
rum et foresti et fictus et alios redditus Noni pro solutione debiti, quod ca- 
stellanus de Nono debet dare Petro de Cruxiliis; quod debitum, ut ipse Petrus 
dicebat, erat libre trecentum Astenses; et tamen salvo quod, si praedicti 
fructus et redditus plus essent usque ad praedictum terminum, tunc illud plus 
communi Ástensi debet restitui. Praeterea iandictus Albertus potestas Astensis 
nomine communis Astensis concessit omnibus hominibus de Nono, tam mili- 
tibus, quam aliis hominibus omnes illas consuetudines et bonos mores, quos et 
quas soliti sunt habere a tempore comitisse Alaxie usque nunc, quatenus ipsi 
de cetero illas consuetudines et bonos mores habeant ita libere et teneant, sicut 
soliti sunt habere et tenere a tempore cı "itisse Alaxie usque nunc. Quam 
concordiam, sicut legitur, in integrum ia dictus Albertus potestas Astensis 
nomine communis Astensis iuravit supra dei evangelia manu propria tenere 
firmam et non removere ullo tempore per sese, nec per suppositam personam. 
Insuper Ubertus de Plathea, Guillelmus de Cathena, Bagiamondus de Plathea, 
Robba Nicholaus Gardinus, Anselmus de Curia, Guillelmus Silvaticus, Vi- 
vianus de Fonte, Iacobus de Vivario, Sicardus Branduli, Henricus Soldanus, 
Otto Gohomondus, Iacobus Ypolitus, Obertus Bertaldus et Guillelmus Sicar- 
dus, omnes isti iuraverunt supra dei evangelia, dare fortiam et virtutem, con- 
silium et auxilium praedicto potestati, et potestati sive consulibus post eum 
intrantibus, ut praedicta concordia, ut supra legitur, attendatur et observetur. 
Et praedicti de Nono milites et alii suprascripti homines fuerunt confessi, se 
praedictam concordiam fecisse consilio et consensu omnium hominum in castro 
Noni existentium, tam militum, quam aliorum hominum ipsius loci. Et insuper 
nomine suo et vice et nomine totius communis militum et aliorum hominum 
de Nono iuraverunt supra dei evangelia, eandem concordiam tenere et habere 
firmam et non removere ullo tempore per se nec per submissam personam; et 
quod ipsi homines de Nono, tam milites, quam alii homines facient omnes 
communi Astensi fidelitatem, sicut vasallus facit domino; et praecipue facere 
eos iurare, salvare et custodire communi Astensi castrum et villam Noni et 


250 1197 Dec. 4. 


contra omnes alios homines defendere. Actum in Nono in domo Guidonis 
Robbe. Feliciter. Interfuerunt testes: Anselmus Merlus de Alba, Otto 
Monachus, Otto Cappa Scarampus, Iacobus Boviculus, Guillelmus de Vineis 
de Romanisio, Guillelmus de Ronchalio eiusdem loci, et plures alii. Et 
Thomas notarius cartam scripsit inde. 


Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 207‘, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 304 n. 37; 323 Nachtr. 


198. Der Podesta von Asti verfügt, dass Annone und die Grafschaft 
Serralonga mit allem Zubehör, wie eie die Kaiser Friedrich und Heinrich 
inne hatten, nebst anderm Genannten nie von der Stadt verdusserl werden 
sollen. Asti 1197 Dec. 12. 


In nomine domini nostri Yesu Christi. Dominus Albertus de Fontana 
potestas Astensis cum consilio credendariorum suorum per campanam congre- 
gatorum et aliorum quam plurium virorum sapientum, tale statutum, tale de- 
cretum et ordinamentum fecit: Videlicet ut commune de Aste de cetero 
omni tempore ad commodum et ad proprium et ad communem utilitatem com- 
munis Astensis habeat, teneat firmiterque et libere possideat castrum de Nono 
cum burgo et cum villa et cum Rivofranchoris et cum Cerro et cum foresto et 
cum pedagio et cum taloneo et cum omnibus doneis et universis possessioni- 
bus, accessionibus et ingressionibus et aluvionibus, et cum omnibus doneis et 
universis possessionibus Nonalibus, que nunc sunt vel pro tempore fuerunt, et 
cum omni posse et districtu et cum omni honore et curia et comitatu et cum 
omnibus aliis rationibus et pertinentiis ipsius castri, sicut imperator Fredericus 
et imperator Henricus per se vel per suos nuncios vel nuncium olim illud ca- 
strum de Nono cum omuibus supradictis liberius tenuerunt et possederunt. Et 
nt commune de Áste ad propriam et communem utilitatem urbis Astensis 
etiam habeat, teneat firmiterque et libere omni tempore possideat comitatum 
Serrelonge cum Musancia et Musanciola et Travazola et Ducino et cum honore 
et cum curia et cum pedagio et thelone^ et cum omnibus doneis et pertinentiis 
et accessionibus et ingressionibus et r- .jonibus ipsius comitatus, que nunc sunt 
vel pro tempore fuerunt, et cum posse et districtu illius comitatus, sicut im- 
perator Fredericus et imperator Henricus per se vel per eorum nuncium vel 
nuncios olim liberius tenuerunt et possederunt; et si qua alia sunt ipsi comi- 
tatui pertinentia, que non tenuerint, Tali modo, ut ipse Albertus de Fontana 
potestas Astensis vel aliqua persona, que potestatem vel regimen vel consn- 
latum urbis Astensis habeat in aliquo tempore, nequeat per se nec per aliam 
personam sub aliquo ingenio praedictum castrum de Nono et comitatum de 
Serralonga nec omnia supradicta in parte, neque in totum, nec redditus, nec 
ususfructus eorum in aliquo tempore vendere, nec donare, nec permutare, nec 
pignori obligare, nec infeudare, nec aliquo alio quoquo modo sub aliquo ingenio 
a dominio et proprietate urbis Astensis alienare; excepto eo, quod si aliqua 
necessitas communi Ástensi superveniret, quod tunc liceat potestati vel con- 
sulibus pro tempore existenti vel existentibus fructus unius anni tantum in 
simul obligare vel vendere iusto precio et plus ibi offerenti bona fide, obliga- 
tione vel venditione illa prius tamen per preconem communis per civitatem 
publice preconata, ita tamen, quod hec venditio seu obligatio fiat cum consilio 
Astensis credentie totius vel maioris partis per campanam congregate; et 
salvo, si credentia illa non fuerit centum virorum, quod usque ad centum de 
Jegalioribus et melioribus urbis Ástensis ibi convocentur, quorum consilio et 


1197 Dec. 12, B 951 


credendariorum hec obligatio vel venditio fiat. Quod supra ordinavit, decrevit 
et statuit praedictus Albertus de Fontana potestas Astensis de castro Noni 
et comitatu Serrelonge et de aliis praedictis, ut supra legitur. Idem sta- 
tuit, decrevit et ordinavit de pedagiis, sextayrariis et minis et de ceteris, que 
venduntur ad pondus vel ad mensuram, ex quo ad tinum fuerint; similiter et 
de moneta, et de castro et villa Quatordei et de omni posse illius castri; vi- 
delicet ut in aliquo modo vel sub aliquo ingenio nequeat ab aliqua persona 
vendi vel dari vel obligari aut permutari vel infeudari aut alio modo a dominio 
et proprietate urbis Astensis alienari, nisi supradictis modis et praedictis so- 
lennitatibus intervenientibus; salvo tamen eo, quod moneta possit vendi usque 
ad trienium et non plus simul. Item ordinavit, statuit et decrevit idem 
Albertus de Fontana potestas Astensis et per sententiam dixit, siqua persona 
de Aste et de virtute Astense in aliquo tempore contra hoc, quod supra sta- 
tutum, ordinatum et decretum est de castro Noni et de Rivofranchore et de 
Cerro et de foresto et de donneis et de accessionibus aliisque pertinentiis, ut 
supra legitur, et de comitatu Serrelonge, et de pedagiis et sextayris, minis et 
his, que venduntur ad pondus vel mensuram, et de moneta, et de pertinentiis 
comitatus Serrelonge, ut supra legitur, et de Quatordeo, venire presumpserit. 
vel ea omnia supradicta in totum vel in parte communi Astensi inquietaverit 
vel molestaverit, aut impedierit, aut inde contra commune Astense vel cum 
ipso communi agere seu causari vel placitare tentaverit, quod componat ipsi 
communi Astensi solidos mille Astenses, quotienscunque hoc fecerit, sine re- 
stitutione aliqua vel excusatione in aliquo tempore ei facta a communi; et in- 
super, ut in aliquo tempore non sit consul nee credendarius in Áste, nec ali- 
quod officium in Aste habeat pro communi in aliquo tempore et, si penam 
dare non poterit, quod in banno ponatur, de quo in aliquo tempore non exeat, 
donec penam solvat. Et hoc totum, quod supra legitur, ipse Albertus de 
Fontana potestas Astensis tactis corporaliter sacrosanctis evangeliis iuravit 
firmum tenere toto tempore sui regiminis, ita quod de hoc sacramento nequeat 
absoltum petere, nec possit absolvi a credentia Astensi, nec ab universitate 
Astensi in contione, nec alibi, nec ab aliqua alia speciali persona ullo modo; 
et quod in brevi, supra quod potestas vel consules populi post eum intrantes 
vel intrans iuraverint, poni faciet hoc; et quod idem faciet iurare potestatem 
ve] consules prius post eum in Aste intrantes; et tantum plus, si facient fieri 
sacramenta pro communi per civitatem, quod faciet populum iurare hec omnia 
firma tenere per se omni tempore; ita quod ipse potestas vel consules illud 
idem teneantur facere iurare potestatem vel consules post eum vel post eos 
intrantes, et ipsi alios consules vel potestatem pro tempore intrantes firmum 
tenere, ut duret omni tempore, .nec de brevi communis ullo tempore deleatur. 
Item iuravit potestas facere iurare emendatores brevis communis, supra quod 
iurabunt potestas vel consules post eum intrantes vel intrans, hoc capitulum 
ibi ponere, quod supra legitur. Hec omnia predicta predictus Albertus de 
Fontana potestas Astensis per sententiam pronunciavit firma et rata esse 
omni tempore. Actum in solario Ásinariorum in urbe Aste ad portam de 
Archu, anno domini millesimo centesimo nonagesimo septimo, indictione quinta 
decima, die veneris duodecimo intrantis decembris. Interfuerunt testes: 
Baiamondus de Plathea, Guidacius Falletus, Otto Damianus, Rollandus Zu- 
chus, Tibertus Tarcianus et multi alii, qui ibi convenerant. Ego Iacobus 
Boviculus notarius pallatinus interfui et precepto predicti Alberti potestatis 
Astensis scripsi. 


252 1197 Dec. 12. 


Nach Abschr. aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 208, im Staatsarchive zu Wien. 
— Vgl. zu $ 304. Die Grafschaft Serralonga scheint zwischen Asti und Turin gelegen zu 
sein, so dass Asti nach zwei Seiten hin von unmittelbaren Reichsbesitzungen eingeengt war. 


199. Ein Judex des Podesta von Verona urtheilt in einer Streitsache zwi- 
schen dem Kapitel von Verona und der Gemeinde Porcile. Verona 1197 
Dec. 15. 


Anno a nativitate domini millesimo centesimo nonagesimo septimo, in- 
dictione quintadecima, die lune quintodecimo intrante mense decembris, in pa- 
latio comnnis Verone, in presentia d. Conradini Ilasiensis, d. Milani Portuensis, 
d. Nicolai de Vermo, Viviani de Vitale notario, Wasconis Ilasiensis, Guidotti 
magistri Nigrelli, Iacobini de magistro Bonifacio causidicis, Iohannis, Zanelli, 
Beneconse, Bonvicini, Mirizetti, Ardizioni, Ademari, Ruzerini, Omnisboni, 
Venture notarii, Mizacavalli, Conradini de Manasse, Girardi eius filii, Arlace, 
Gripi de Laudento, Compagnoni cherici s. Sebastiani, Girardi Scannarole, 
Thomasini de Cazis, Zenini de Cavazano et aliorum multorum. Ibi de lite, 
que erat inter archipresbyterum Guidonem maioris Veronensis ecclesie pro 
ipsa ecclesia et pro canonica ex una parte, nec non et Mustum syndicum uni- 
versitatis Porcilis ex altera, coram d. Petro de Vilano iudice comitis Guelfonis 
potestatis Verone, idem d. Petrus talem in scriptis sententiam protulit, sic 
dicens: In nomine domini. Ego Petrus de Vilano iudex comitis Guelfonis 
potestatis Verone, cognitor litis, que vertitur inter d. Guidonem archipresby- 
terum maioris Veronensis ecclesie pro ipsa ecclesia et pro canonica ex una 
parte, nec non et Mustum sindicum universitatis Porcilis pro ipsa universitate 
et pro communi Porcilis ex altera, in qua lite dictus archipresbyter talem in 
hunc niodum scriptum porrexit libellum: Vobis d. Guelfoni potestati Ve- 
rone vestrisque iudicibus et consulibus iustitie ego Guido archipresbyter ma- 
ioris ecclesie Veronensis pro ipsa ecclesia et canonica eiusdem ecclesie con- 
queror de universitate et communi Porcilis, que recusavit receptum mihi de- 


bitum et ab eodem inceptum mihi et meis, qui mecum erant et huius rei causa, . 


scilicet &d exercendam iustitiam placiti generalis et iurisdictionem facere. Et 
receptum facere mihi, ut dictum est superius, semel in anno tribus diebus 
dicta universitas facere debet, eo salvo, quod per hoc mihi non fiat preiudi- 
cium, si plures sequentibus annis mecum ducere voluero, et salvo iure pene et 
in omnibus aliis. Unde rogo vos, ut predictum receptum seu suplementum per 
dictam universitatem ınihi pro suprascripta canonica facere et adimplere de- 
beatis. Et ad hoc propono actionem in factum, que descendit ex re iudicata, 
et actionem ex stipulatu et prescriptis verbis in factum subsidiariam et triti- 
cariam, et condictionem ex legibus et ex privilegiis, et ufficium iudicis, et omne 
ius mihi competens; et si quid deest in accionibus proponendis, salvo iure ad- 
dendi, mutandi, minuendi, corrigendi de iure et facto, in supplementum ufficium 
vestrum imploro. Postulat enim dictus archipresbyter pro suprascripta 
ecclesia et canonica, ut dicta universitas Porcilis et Mustus pro ea universitate 
debeat sibi comdempnari in tribus partibus, quas ei homines et communis Por- 
cilis preterito anno non prestiterunt. Econtra dictus Mustus dicit pro univer- 
sitate dicta, quod ipse neque universitas est minime comdepnanda, quia dicit 
dictum archipresbyterum tum ibi cum tanta hominum et equorum multitudine 
ivisse, cum quanta non debebat, que fuit ultra modum et ultra id, quod debe- 
bat. Preterea conqueritur dictus Mustus nomine universitatis Porcilis pro ipsa 
universitate de predicto archipresbytero Widone pro ecclesia et canonica dicta, 


» 


1197 Dec. 15. 953 


unde in hune modum quendam porrexit libellum: Vobis comiti Welfoni 
potestati Verone vestrisque iudicibus et consulibus iustitie ego Mustus sin- 
dicus et actor communis et universitatis Porcilis conqueror de archipresbitero 
Widone maioris Veronensis ecclesie pro ipsa ecclesia et de suis fratribus eius- 
dem ecclesie canonicis, qui et qui occasione receptionis placiti generalis dictum 
commune Porcilis honerant et agravant, et honerare et gravare intendunt in 
numero personarum et equorum et in varietate sive multitudine sive sunptuo- 
sitate ciborum. In quibus deprecor vos, quatenus certum et moderatum mo- 
dum, ultra quem eandem universitatem seu commune non debeant agravare 
nec honerare, set vestra moderatione contenti esse debeant, vestra sententia 
deffinire et determinare debeatis. Et super his vestrum imploro ufficium, pro- 
ponens conditionibus ex legibus et omnia iura competentia salvo iure addendi, 
minuendi, mutandi, corrigendi. Allegat enim dictus Mustus pro communi 
et universitate Porcilis, archipresbyterum dicte ınaioris ecclesie Veronensis 
non debere ire ad Porcile ad tenendum placitum generale, nisi iusto et mode- 
rato numero hominum et equorum, et arbitrio boni viri temperato; unde petit 
et instanter postulat, ut meo ufficio debeam arbitrari, quo numero hominum 
et equorum certo dictus archipresbiter debeat illuc ad Porcile ire ad tenendum 
placitum generale, et ultra quem non debeat dicta universitas et communis 
. Poreilis honerari neque de cetero aggravari. Archipresbyter autem dicit, quod 
potest et debet illuc ire ad tenendum placitum generale cum illa quantitate 
hominum et equorum, quanta eius et canonicorum suorum fuerit voluntas, iusto 
tamen et licito modo, suo et canonicorum suorum arbitrio: visis tandem 
et auditis utriusque partis rationibus, testibus ab utraque parte productis et 
confessionibus factis et instrumentis productis, et super is omnibus habito et 
deliberato diligenti consilio, talem impono modum in recepto faciendo ab uni- 
versitate Porcilis iamdicto d. archipresbytero et per eum canonice, scilicet vi- 
gintiquinque hominum et totidem equorum singulis annis per tres dies in anno, 
cum canonici Porcilem vadunt pro tenendo placito generali; et in hunc modum 
comdempno iam dictum d. archipresbiterum et per eum iam dictam canonicam 
deinceps stare contentum seu contenta; et condempno iam dictum syndicum 
Porcilis et per eum ipsam universitatem, ut deinceps secundum predictum mo- 
dum canonicis receptum faciant expensis communis Porcilis. Preterea 
dictus d. Petrus, cum predictam narraret sententiam, antequam modum supra- 
scriptum imponeret, sine scriptis, de consensu tamen suprascripti Musti et 
suorum advocatorum, precepit eidem Musto pro universitate Porcilis, ut quo- 
cunque die a natali proximo ultimo voluerit dictus archipresbiter ire ad Por- 
cile cum undicim inilitibus et tribus iudicibus et sex canonicis et tribus notariis 
cum suis scutiferis et servitoribus tantis, cum quantis adfuit preterito anno 
ad Porcilem, quondo homines Porcilis non compleverunt ei preceptum trium 
dierum, dent eis unam cenam et duo prandia et cena albergaria ad unam 
noctem pro complemento receptus preteriti anni. Ego Robertus sacri pa- 
latii notarius item postea a Friderico imperatore investitus suprascripte sen- 
tentie interfui et scripsi. 


Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 126; 
248; 577. 


200." Heinrich Faffus beachwórt die Bürgerschaft von Siena und den tus- 
zischen Bund und verzichtet auf Genugthuung für erlittenen Schaden, sich 


254 1198 Janı 


selbst Unverantwortlichkeit bedingend für alles, was er in Sachen des 
Reiches gethan. Siena 1198 Jan. 


In nomine domini. Amen. Anno domini millesimo c. nonagesimo septimo, 
mense ianuarii, indictione xv. Ego Herigus Faffus iuro ad sancta dei 
evangelia, quod ab odie in antea, donec vixero, salvabo et custodiam et de- 
fendam omnes homines habitatores Senensis civitatis et burgorum et subur- 
biorum eius, et eorum bona, et qui cum eis erunt. Item iuro, decetero donec 
vixero, ero civis Senensis et habitabo singulis annis infra muros civitatis sex 
mensibus. Item iuro, quod omne comandamentum et comandamenta, quod et 
que et quanta mihi fecerint consules communis et placiti vel rectores, qui pro 
tempore erunt Senensis civitatis, pro honore et facto civitatis et placitorum 
per se vel per suas litteras vel per suum nuptium, observabo et faciam ea, 
et audire et observare non cessabo. Item iuro, quod quotiens a me consilium 
vel consilia petierint, sicut mihi melius et utilius visum fuerit pro comuni Se- 
nensi, eis dabo et data non subtraham aliquo modo. Et credentiam et creden- 
tias, quam vel quas mihi imposuerint, vel que cum ipsis mihi inposite fuerint, 
tenebo, sicut inposite mihi fuerint, nec ad dannitatem Senensis civitatis vel 
illius, qui credentiam dixerit vel imposuerit, non pandam. Et bonum item et 
non malum faciam toti comuni Senensi imperpetuum. Et messagiariam faciam 
et portabo, sicut continetur in brevi consulum inperpetuum per singula capi- 
tula. Et franchitiam tenebo, sicut scripta est per singula capitula in brevi 
consulum in perpetuum. Et factum pacis et societatis Tusscie tenebo, sicut 
consules tenentur me facere iurare per singula capitula inperpetuum. Et iuro 
facere et observare omnia capitula, quecumque consules tenentur me facere 
iurare per singula capitula. Preterea remitto consulibus Senensibus et omni- 
bus Senensibus omnia dampna et iniugias, que mihi ipsi fecerunt vel dederunt 
aut alius pro eis. Et iuro, quod nullam querimoniam inde faciam, nec aliquod 
dampnum vel iniuriam eis aliquo modo ea occasione faciam. Et omnes fide- 
iussores et ricoltas, quas pro me consulibus Senensibus obligavi, infra statu- 
tum terminum absolvam et liberabo, nisi remanserit parabola omnium consu- 
lum vel maioris partis cuin consilio prioris; ita quod solvam totum id, pro 
quo se pro me constituerunt et obligaverunt. De his omuibus superioribus 
capitulis excipio, quod non tenear facere rationem alicui persone de his om- 
nibus, que actenus gessi pro facto inperii. Actum in bicherna sancti Pele- 
grini, Ildebrandus Meluze, magister Fortis, Guelfus camerarius et Surichinus 
de Biccherna rogatis testibus. . Ego Guido notarius domini imperatoris 
Frederigi mandato Stradigocti et Vencecastelli, Maconcini, Aringarii consulum 
Senensium et domini Henrigi Faffi totum, quod superius legitur, scripsi et in 
publicam formam redegi. 


Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 43, im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 313 n. 8. 


201." Arezzo und Perugia schliessen ein Bündniss unter angegebenen Be- 
dingungen, welche insbesondere die Theilung von Chiusi unter beide Städte 
und die eventuelle Zerstörung von Castiglione Chiusino und Castiglione 
Aretino betreffen. Vor Castiglione Chiusino 1198 Mai. 


In Christi nomine. Amen. A nativitate domini anno millesimo centesimo 
nonagesimo octavo, indictione prima, mense madii, Innocentio papa sancte 
Romane ecclesie presidente, imperio imperatoris' vacante. In nomine 
sancte et individue trinitatis ad honorem dei et beate Marie virginis et beati 


1198 Mai. | 955 


Donati et beati Herculani. Nos Nigerbottus, Saltus, Ildebrandinus et Matheus 
pro civitate Aritii consules "et successoribus nostris in officio communis Aritii, 
et ego Iohannes Bonicomitis potestas et rector civitatis Perusii et successo- 
ribus meis in officio Perusine civitatis, talem pacem et concordiam et ordina- 
mentum facimus inter nos et predictas civitates et homines eorundem et suo- 
rum districtuum, qui nunc sunt vel in antea erunt, quot teneantur inter se 
salvare et guardare personas et bona sive avere, et non ofendere in comuni 
divisoque, et adiuvare cum omni nostra fortia et posse ad Castilionum Clu- 
sinum et Castelionum Aretinum pro posse ad voluntatem civitatis rectoris vel 
rectorum, qui sunt vel erunt pro tempore in civitate, pro cuius negotio altera 
lerit, sine fraude et malitia. In nostris negotiis inter nos bonum iter faciemus 
et non malum. Comitatum sive episcopatum Aretinum et Perusinum, qui est 
inter Perusium et Aretium, non tollemus internos, nec minuemus; et si aliquis 
abstulerit vel auferre temptaverit, adiuvabimus pro posse nostro sine fraude. 
Homines, qui sunt de Clusio vel erunt et fuerunt, et nominatim hii, qui sunt 
in Castilione Clusino, non permittemus alibi habitare inter Aritium et Peru- 
sium, nisi in antiquis eorum resediis; et si contra facere temptaverint, inter 
nos adiuvabimus sine fraude. Et non erimus in dicto vel facto, quod Castilione 
Clusino destructo vel Castilione Aretino unquam reficiantur. Clusium per me- 
dium partiamur. Fines hii sunt: a Vaiano versus Aritium, et Clanis et Lacus, 
ita quod medietatem habeat Aritium versus se, et Perusium aliam medietatem 
versus se, excepto Castilione Clusino destructo, terreno et curte antiqua, qui" 
remanebit civitati Perusine et sua corte. Et si discordia inter nos apparuerit, 
de hoc eligeinus duos homines, unum de Perusio et unum de Aritio, qui infra 
xl. dies bona fide sine fraude componant. Cum Panzo finem vel menamentum 
vel concordiam [non] faciemus sine consensu rectorum Aritii et Perusii. De 
facto Burgi sancti Sepulchri et Civitatis Castellane teneamur concordare bona 
fide sine fraude et contrarium non facere, salvo honore Aritii et Perusii. Cre- 
dentias, quas inter nos sacramento dabimus, sicut dabimus, ita tenebimus. 
Consilia, quot inter nos petierimus, per sacramentum meliora dabimus, que 
cognoscemus. Inter nos vicissim rationem faciemus vel conventum, quod pla- 
ceat partibus. Et faciemus iurare uni per domos et renovare de x. in decem 
annis; et hec inter etatem habentes xviii. annorum. In omnibus predictis dis- 
cordiam non faciemus studiose; quod si fecerimus, ultra xxx. dies emendabi- 
mus ad dictum duorum bonorum hominum, unum de Aritio per comune, alium 
de Perusio, vel ad alium terminum ab eis constitutum; salvo dominio et bona 
usanzia, quam debent habere marchiones in Clusio. Cum Cortonensibus nullam 
novam firmitatem faciemus; inter nos adiuvabimus salvis iuramentis antiquis, 
que el Cortone fecimus. Et unusquisque per tempora teneatur hec iurare. Pe- 
rusium autem ron teneatur nobis! iurare contra marchiones, preter ad Castel- 
lionem Aretinum et curtem eius, et in hiis, que nunc habent iure.vel bona 
consuetudine. Teneamur autem bona fide sine fraude extraere nostros de Ca- 
stellione et, si noluerint, in suis bonis punire; set si exire noluerint et ibi capti 
fuerint, reddemus eos et sua et avere. Quod si abbas de Capite? Leonis con- 
venire voluerit, sicut conventum est, dabimus nos de Perusio ccc. libras Pisa- 
norum. Et si Castellione Aretinum destrueretur, tantundem dabimus marchio- 
nibus, si ex conventu eorum destrueretur, et pro minori facere teneamur bona 
fide sine fraude. Acta sunt hec in obsidione Castilionis Clusini, in ten- 
torio Iohannis Bonicomitis Perusinorum potestatis, coram Tribaldo Gualfre- 
dutii Marcholi, Petro iudice, Benvegnate Bernardi Uguitionis, Tudino Orlan- 


256 1198 Mai. | 


dini, et aliis pluribus. S. Ego Iacobinus imperialis aule notarius supra- 
scriptis rogatus interfui et scripsi et in publicam formam redegi. 
Aus dem Liber submissionum A. Bl. 23 im Munizipalarchive zu Perugia. — ! Hs. 


teneant nos. — ? Campo? — Vgl. zu S 314 n. 27; 328. 


202. Der Erzpriester des Domes zu Verona verlangt vom Judex des Po- 
desta von Verona Erledigung einer Appellation, welche dieser ablehnt. 
Verona 1198 Dec. 30. 


In nomine dei eterni. Anno etc., in palatio comunis Verone, in presentia 
etc. Ibi in eorum presentia coram d. Presbytero de Placentia, iudice d. 
Welfonis comitis et potestatis Verone, d. Vido archipresbiter ecclesie s. Marie 
de domo de Verona dixit ei d. Presbytero, quod volebat procedere de illa ape- 
lacione, quam ipse d. archipresbiter fecerat de facto Porcilis, et quod volebat, 
ut ipse d. Presbyter feniret et daret sententiam, si ei placeret, et si ipse nolet 
dare sententiam, dixit, quod nolebat, ut deberet ei nocere. Qui predictus d. 
Presbyter et iudex dixit ei: ,Ego non possum sententiare, neque dare senten- 
tiam; ego nolo, ut debeat vobis nocere aliquo modo, quod non manet pro vo- 
bis, nec per vos stat.‘ Ego Musetus d. regis Enrici notarius rogatus in- 
terfui et scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. Die Zeitangabe nach 
einer Mittheilung Wüstenfelds. — Vgl. S 243 n. 1 Nachtr. 


208. Ein Konsul von Verona erklärt unter Zustimmung anderer und des 
Podesta, dass das stüdtische Statut, wonach bestätigte Urtheile der Richter 
des Podesta trotz eingelegter Appellation keinen Aufschub erleiden sollen, 
sich nicht auf die Urtheile der früheren Richter beziehe. Verona 1198 
Dec. 31. , 

Die iovis ultimo extante decembri, in Verona, in palatio comunis Verone, 
in presentia d. lacobini causidici, d. Nicolai de Henrico Baldo, d. Bernardi 
consulum Verone tempore d. Welfonis comitis potestatis Verone, d. Viviani 
de Ádvocatis et aliorum. Ibique d. Nicolaus de Vermo consul Verone tem- 
pore d. Welfonis potestatis Verone taliter dixit et declaravit d. Guidoni ar- 
chipresbitero Veronensis ecclesie, et d. Clarimbaldo et d. Alberto de Tizone 
et Norandino canonicis Veronensis ecclesie, presente suprascripto d. Welfoni 
comiti potestati Verone, quod tale erat facta posta huius civitatis in conscilio, 
quod fuit factum in die heri, quod omnes illas sententias, quas d. Presbyter et 
d. Sarasinus iudices suprascripte potestatis dederant, quod! comune consilium 
confirmavit; et si appellationes de suprascriptis sententiis facte fuerunt, quod 
non potest retractari et non debet plus audiri; set illas sententias, quas d. 
Petrus de Vilano et d. Warinus iudices suprascripte potestatis olim dederunt, 
scilicet in preterito anno, et appellationes de eis sententiis facte fuere, ille 
bene possunt retractari et adhuc debent audiri. Et egomet scripsi hanc po- 
stam. Et suprascripti consules, qui ibi aderant, dixerunt: ,Nos ita intelleximus 
et ita factum est;* et suprasriptus Welfus comes potestas Verone dixit idem, 
quod suprascriptus d. Nicolaus; et ita verum est et ita statuimus; et dixit: 
Domine archipresbiter, appellatio de facto Porcilis bene debet audiri.' 
Anno domini millesimo centesimo nonagesimo nono, indictione secunda. Ego 
Otolinus d. Henrici imperatoris notarius rogatus interfui et scripsi. 


Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — 1 quas? — Vgl. $ 243 
n. 1 Nachtr. 


(1199) Febr. 18. . 951 


204. König Philipp bestätigt dem Friedrich und dem Otto von Borgo 
San Donino das ihnen von seinemVater verlichene Lehen. Speier (1199) 
Febr. 18. 


Philippus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Notum sit om- 
nibus fidelibus imperii presentem paginam inspecturis, quod nos devotionis 
sinceritate et fidel perseverantia, quos' ad sublimissimos bone recordationis 
patrem et fratrem nostrum Romani solii rectores fideles nostri Federicus et 
Otto de Borgo Sancti Donini semper habuerunt, considerata, sicut dignum est, 
et prae oculis habita regia auctoritate damus et confirmamus illis totum bene- 
ficium, quod serenissimus pater noster eis contulit et donavit, sicut in privi- 
legio continetur, quod ipsis super hoc imperatoria largitas tribuit et conces- 
sit. Huius rei testes sunt Hertwicus Eistetensis episcopus, Wilhelmus 
Aquensis et Goslariensis praepositus, Cunradus Halverstadensis prepositus, 
Godfridus comes de Vehingen, Trusardus de Spira, Albertus Strusius de Cre- 
mona imperialis aule iudex, et alii quam plures. Datum apud Spiram, xii. 
kalendas martii. 


Nach Abschrifı Wüstenfelds aus dem ungewöhnlich kleinen und wenig sorgfältig ge- 
schriebenen Originale im Regierungsarchive zu Mantua. — Vgl. Nacht. zu S 301. 


205. Der Podesta von Cremona misshandelt einen Boten des pübstlichen 
Delegirten, welcher ihm eine Ladung in dem Streite wegen Guastalla und 
Luzzara überbringt. Cremona 1199 Sept. 1. 


In nomine domini. Millesimo centesimo nonagesimo nono, indictione se- 
cunda, die martis ultimo exeunte mense augusti, in presentia Enrici de Alberto, 
et Iacopi de Gafferio, et Iohannis de Aimerico, et aliorum multorum. Pe- 
trus Reginus episcopus precepit Alderico presbitero de Curtenova, ut iret 
Cremonam et daret Cremosano potestati Cremonensi ex parte sua litteras 
sigillo suo sigillatas; quarum tenor litterarum, scilicet que aperte erant, talis 
erat; Nobili et sapienti viro C. Cremonensium potestati et toti consilio, 
P. dei gratia Reginus episcopus licet indignus salutem et intime dilectionis 
affectum. Cum pro causa, que vertitur inter venerabilem fratrem nostrum ab- 
batem sancti Sixti de Placentia et comune vestre civitatis super curtibus de 
Guarstalla et Luzaria, iam vos tertio citavissemus, miramur plurimum, quod 
nullam nobis dedistis responsum. Unde vobis iterato auctoritate domini pape, 
qua fungimur, mandamus, quatenus sexta feria proxima post nativitatem beate 
Marie ante nos per vos vel sufficientem responsalem respondere veniatis pa- 
rati, pro certo scientes, quia hoc terminum vobis peremptorie statuimus, et 
licet inviti mandatum domini pape opportet nos sequi.' Et etiam pre- 
cepit eidem presbitero, ut hoc idem viva voce diceret predicte potestati. 
Actum Regii, in palatio eiusdem domini Regini episcopi. 

Sequenti vero die, in civitate Cremone, sub porticu Raimondi de Oldoi- 
nis, in presentia Uberti clerici de Curtenova, et Adegerii iudicis, et Caretti et 
suorum, et aliorum quamplurium, qui dicebant, esse ministeriales comunis 
Cremone, predictus presbiter Aldericus inclinans se salutavit prefatum domi- 
num Cremosanum potestatem et dixit: ,Recipite litteras, quas vobis mittit 
dominus Petrus Reginus episcopus.* Dictus autem Cremosanus non sinens eum 
dicere, quod iniunctum ei fuerat, quod iam alia vice per hoc ipso ad eum missus 
fuerat, statim surrexit et percussit eum ter cum baculo, quem habebat in manu, 
ita quod fregit super eum, et precepit ministris, qui ibi aderant, ut ligatis ma- 
nibus ad carcerem ducerent. Et ego Albertus Caput agnelli cum prefato Überto 

Ficker Forschungen. IV. 17 


958 1199 Sept. 1. 


audivi dominum episcopum Cremonensem, et intimavimus ei, quod factum 
fuerat erga prefatum presbiterum; et misit nuncios, qui eum liberarent. Sed 
antequam in carcerem mitterent, sicut idem presbiter confitetur, duo milites 
occurrerunt ei, et detestantes tantum facinus reduxerunt eum ante potesta- 
tem, et quaerentes, quod esset et quare venerat, respondit se esse nuncium 
domini Regini episcopi pro causa, que inter abbatem sancti Sixti de Placentia 
et comune Cremone super curtibus de Luciaria et Guarstalla vertitur, et quod 
terminum peremptorium statuerat prefato comuni inter scilicet sex ferias post 
nativitatem beate Marie. Qui iterum volens insurgere in eum, prohibitus tamen 
vix evasit, precipiens erui ei oculos. Ego Albertus Caput agnelli sacri pa- 
latii notarius interfui, vidi et scripsi. 

S 329 eb Abschrift Cereda's aus dem Original im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. 

n. . 


206.' König Friedrich von Sizilien restituirt nach dem Vorgange seines 
Grossvaters, des Kaiser Friedrich, den genannten Monaldeschi den Ort 
Coccorone unter Vorbehalt des seiner Kammer davon gebührenden Dienstes. 
Palermo 1200 Dec. 


Fredericus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue. 
Si fidelibus et devotis suis maiestas regia meritorum exibitione respondet, solii 
sui evehit titulos et ad exhibenda grata servitia universos exemplo simili pro- 
vocat et inducit. Inde est, quod nos attendentes sinceram fidem et grata ser- 
vitia, que vos comes Armaleo, Verleonus frater tuus, fideles nostri, maiestati 
nostre devote semper exibuistis et que in antea potueritis exhibere, solita libe - 
ralitatis nostre clementia concedimus et restituimus vobis et fratribus vestris 
filiis comitis Rainaldi de Monaldo, fidelis nostri, et heredibus vestris in per- 
petuum Cucuionum cum omnibus iustis tenimentis et pertinentiis suis, ut illud 
teneatis et possideatis, iusta quod olim dominus imperator Fredericus avus 
noster bone memorie vobis illud restituit et concessit, salvo servitio, quod ca- 
mere nostre inde debetur. Ad huius autem concessionis et restitutionis nostre 
memoriam et inviolabile firmamentum hoc presens privilegium vobis fieri feci- 
mus et sigilli nostri impressione iussimus communiri, anno, mense et indic- 
tione subscriptis. Datum in urbe felici Panormi, anno dominice incarna- 
tionis millesimo ducentesimo, mense decembri quarte indictionis, regni vero 
domini nostri Frederici dei gratia illustrissimi regis Sicilie, ducatus Apulie et 
principatus Capue anno tertio. Feliciter. Amen. 


Nach Abschr. Wüstenfelds aus beglaub. Abschr. von 1338 Oct. 5 im Munizipalarchive 
zu Todi; am Original hing das Siegel in rothem Wachs. — Die Urk. ist von grosser Wich- 
tigkeit. weil der Kónig darin Herrscherrechte im Herzogthume Spoleto, also einem vom 
Pabste rekuperirten Lande übt und in Verbindung mit einer Familie erscheint, welche in 
auffallender und nachhaltigster Weise für das Reich gegen die Kirche eingestanden ist, sich 
sichtlich nie mit der päbstlichen Hoheit im Herzogthume befreunden konnte. Das ergibt 
die Reihe ihrer unten folgenden Privilegien; vom Legaten Lupold 1205 März 12; von K. 
Otto nach seinem Zerfalle mit der Kirche 1211 Nov. 21 und Dec. 22; von K. Friedrich II 
1219 Mai, also zu einer Zeit, wo wir auch sonst Versuche finden, in den dem Pabste abge- 
tretenen Reichslanden einzugreifen, vgl. S 379; dann 1240 Aug. nach Zurücknahme der 
abgetretenen Reichslande. Wir haben da zweifellos ein Ergebniss des damaligen Zerfalles 
des sizilischen Kanzlers mit dem Pabste vorliegen; die beiden namentlich Genannten dürf- 
ten in Palermo zu Verhandlungen anwesend gewesen sein. Und damit dürfte es denn auch 
Bedeutung gewinnen. wenn es in einem gleichzeitigen Privileg des Künigs für die Genueser 
wiederholt heisst. dass die bezüglichen Begünstigungen ihnen zustehen sollen én toto regno 
et dominio nostro et in tota torza, quam deo concedente acquisierimus nos et heredes nostri; 
vgl. Huillard 1, 60. 65. - - Cucuionum, im Priv. von 1211 Nov. 21 Cocurunum, wird das- 





1200 Dec. 259 


selbe Cocorone, jetzt Montefalco südwestlich von Foligno sein, welches K. Friedrich I an 
Foligno gab, vgl. Urk. n. 150 und Böhmer Acta n. 151, während K. Otto es 1210 dem 
Reiche vorbehält; vgl. unten n. 222. 


207. Pabst Innocenz III berichtet dem Bischofe von Modena den bishe- 
rigen Verlauf des Streites zwischen Cremona und dem Abte von S. Sisto 
über Guastalla und Luzzara und beauftragt ihn, in angegebener Weise 
weiter vorzugehen. Lateran 1201 Mai 7. 

Innocentius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri Mutinensi 
episcopo salutem et apostolicam benedictionem. Sicut ex litteris tue fraterni- 
tatis accepimus, cum venerabilis frater noster.. Reginus episcopus, iudex dele- 
gatus à nobis, propter contumaciam potestatis, consulum et consiliariorum 
Cremone, qui citati legittime in eius noluerint presentia comparere, dilectum 
filium G. abbatem sancti Sixti in possessionem curtium Guastalle et Luciarie 
causa rei servande misisset, nec ipse vel sui propter eorum potentiam aude- 
rent in eisdem curtibus comparere, tibi causam super hoc eominisimus termi- 
nandam. Qui cum ipsos ad tuam presentiam citavisses, mandatum a nobis 
denuo recipisti, ut eos monitione premissa cogeres appellatione remota, qua- 
tinus vel abbatem ipsum paterentur iuxta tenorem sententie Regini episcopi 
pacifice curtes detinere predictas, vel in tua presentia sufficientem prestarent 
sisti iudicio cautionem. Sed cum ipsi neutrum vellent facere predictorum, primo 
civitatem Cremone interdicti sententie subiecisti, ac tandem potestatem, con- 
sules et consiliarios, nisi infra certum teinpus satisfacerent, excommunicationis 
vinculo innodasti. Cumque vix tandem ad tuam presentiam accedentes cavere 
per sindicum voluissent, licet abbas cautionem illam esse minus idoneam alle- 
garet, tu tamen eam nichilominus acceptasti, de recuperanda possessione ab 
eis et expensis restituendis abbati nulla penitus habita mentione. Interim vero 
nuncius predictorum Cremonensium ad apostolicam sedem accedens nobis ex 
ipsorum parte sugessit, quod loca illa pro mille libris imperialium eis fuerant 
titulo pigneris obligata, de quibus etiam imperio iuramento tenebantur astricti; 
unde petebat tandiu cognitione et decisione eiusdem cause suspendi, donec im- 
perium per approbationem nostram idoneo gubernatore gauderet. Unde nos 
tibi dedimus in maudatis, ut propositam ab eisdem Cremonensibus exceptionem 
audires et admitteres, si admittenda tibi rationabiliter videretur; alioquin iuxta 
commissionis tibi facte tenorem procederes in hac causa. Tu vero receptis 
litteris nostris habito prudentium virorum consilio interlocutus es, quod, pro 
ut tibi videbatur, talis non erat exceptio admittenda, mandans sindico predic- 
torum Cremonensium, ut eidem abbati protinus responderet. Sed cum ille tuo 
nollet parere mandato, tu assignato eis peremptorio tandem propter contu- 
maciam eorundem potestatem, consules et consiliarios memoratos excomuni- 
cationis sententia innodasti, civitatem interdicto supponens. Sed dilectus filius 
noster G. titulo sancte Marie trans Tiberim presbiter cardinalis, apostolice 
sedis legatus, mandavit, sicut audivimus, sed vix credimus, sententiam ipsam 
spe pacis inter Cremonenses et inimicos eorum reformande suspendi. Nos igi- 
tur Cremonensibus ipsis dedimus in mandatis, ut vel abbatem ipsum permit- 
tant curtes easdem pacifice possidere, vel coram te de predictis curtibus et 
fructibus inde perceptis iustitie plenitudinem impendant, eidem expensis legi- 
timis restitutis. Ideoque fraternitati tue per apostolica scripta precipiendo 
mandamus, quatinus ab eis legitima cautione recepta, quod coram te de pre- 
dictis curtibus et fructis perceptis ex eis eidem abbati exhibeant iustitie com- 
plementum, secundum ecclesie formam excomunicationis munus absolutionis 

17? 


260 1201 Mai 7. 


impendas et relaxes sententiam interdicti, auditurus postmodum super pre- 
dictis omnibus causam et appellatione remota fine debito decisurus. Quod si, 
ut prediximus, prestare noluerint legitimam cautionem predictam, excommu- 
nicationis et interdicti sententiam non relaxes, sed solemniter potius singulis 
diebus dominicis et festivis, pulsatis campanis et candelis accensis, et tu ipse 
publices et ab aliis facias publicari. Testes autem, pro ut per alias litteras 
tibi mandavimus, si se gr&tia, odio vel timore subtraxerint, per districtionem 
ecclesiasticam cessante appellatione compellas veritati [testimonium] perhi- 
bere. Datum Laterani, nonis maii, pontificatus nostri anno quarto. 
Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. $ 328 n. 12. 


208. Die von Verona verpflichten sich eidlich auf fünf Jahre, denen von 
Cremona in angegebener Weise Rechtshülfe zu gewähren. Verona 1203 
März 24. 


Anno ab incarnatione domini nostri Ieshu Christi millesimo ducentesimo 
secundo", indictione sexta, in palatio civitatis Verone, die lune octavo exeunte 
martio, in presentia dominorum Walfredi de Dovaria, et Ponzonus Amati de 
Cremona, et Bertolamei de Palacio, et Intraversati de Monzanbano, et Trin- 
tinelli de Lendenaria, et Petri de la Scala, et Fini masarii, testium rogatorum, 
nec non in publico consilio Verone et in credentia Verone sonata ad campa- 
nam. Ego dominus Bertarus de Carubio, potestas Veronensium, iuro per 
sancta dei evangelia, tactis sanctis scripturis, bona fide guardare et salvare in 
avere et personis homines Cremone et eius districtus per Veronam et per to- 
tum districtum Verone, in terris et aquis, eundo, stando et redeundo securiter. 
Et si alicui Cremone vel districtus Cremone preda vel offensio facta fuerit in 
Verona vel in districtu Verone, bona fide et sine fraude operam dabo ad re- 
cuperandas res omnes ablatas et restituendas ei vel eis, cui vel quibus ablate 
fuerint. Item faciam et attendam de offensione et iniuria emendanda rationa- 
biliter. Et si personam vel personas, que hoc fecerint, invenire non potero, 
ego bona eorum intromittam et possessionem passo violentiam dabo et in pos- 
sessione ipsum defendam, salvis privilegiis creditorum. Et si bona non ha- 
buerit, unde possit conquerenti satisfacere, in banno Verone eum ponain, nec 
de banno eum extraham, nisi prius satisfecerit ei, pro quo in banno fuerit. 
Ego non offendam Cremonensibus" in Cremona, nec in eorum districtu, salvis 
sacramentis Mediolanensium, Brixiensium, Vicentinorum, Trivisinorum, Fer- 
rariensium, Veneticorum, Mantuanorum, et salvo honore imperii et societatis 
Longobardie. Et ego distringam arbitros electos in Verona a Cremonensibus 
iurare de iustitia facienda Cremonensibus, pro ut in brevi iustitie continetur 
vel continebitur, nisi sint tales, qui non possint in officio esse propter statutum 
Verone, vel nisi erunt in cominunis officio. Et sententias ab arbitris datas ra- 
tionabiliter vel per transactionem attendi faciam secundum modum in brevi 
arbitrorum constitutum. Et extimationes et omnia, que in brevi arbitrorum 
continetur", bona fide et sine fraude attendi faciam. Et si aliquid additum vel 
minutum seu mutatum fuerit in concordia rectorum utriusque civitatis, bona 
fide attendam et observabo. Et hec omnia attendam et observabo usque ad 
kalendas ianuarii; et deinde usque ad quinque annos debeat ab utraque civi- 
tate observari; et tantum plus, quantum rectores utriusque civitatis inter se 
concordaverint; salvis sacramentis ab hominibus Verone suprascriptis civita- 
tibus factis. Et "eundem sacramentum iurare faciam successoribus meis; et ut 
&uccessores mei teneantur facere iurare successores suos eundem sacramentum 








1203 März 24. 261 


usque ad predictum terminum; et tantum plus, quantum rectores utriusque 
civitatis se concordaverint. Preterea ibi incontinenti in suprascripto loco, 
atque in presentia dominorum Guidónis et Iohannis iudicum predicte potestatis, 
et in presentia ipsius Bertari potestatis, nec non dominorum Walfredi de Do- 
varia et Ponzonis Amati de Cremona, et Fini massarii de Verona, domini 
Ysnardinus de Nogarolis etc.  — — iuraverunt per sancta dei evangelia, sa- 
cramento corporaliter prestito, bona fide guardare et salvare in avere et per- 
sonis homines Cremone et eius districtus etc.? Ego Nicola sacri palatii 
notarius interfui et voluntate et iussu suprascripte potestatis hanc cartam 
Scripsi. | 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, C. civ. Ve- 
rone, E. 3. — ! Es folgen 260 Namen, darunter 21 Judices, 19 Notare, 15 Causidici. — 


* Es folgt der Inhalt des Schwures des Podesta mit entsprechender Aenderung der Fassung. 
— Das Jahr 1203 ergibt sich aus Indiktion und Wochentag. — Vgl. S 46 n. 7; 49 n. 12. 


209. Gegen einen Spruch des Podesta von Asti wird an den jetzigen oder 
zukünftigen Kaiser appellirt. (Asti) 1203 Oct. 5. | 


Anno domini millesimo ducentesimo tercio, indictione sexta, mense oc- 
tubre, die dominico quinto intrante octobre. In quodam scripto sic conti- 
netur: Ego Rollandus de Fonte meo nomine et nomine filiorum meorum, 
videlicet Viviani, Robaldi et Petri, sentiens me et ipsos esse gravatos per sen- 
tentiam seu pronunciamentum statutum, dictum vel ordinatum, factum vel 
factam, dictum vel dietam in concione Astensi apud domatum in festivitate 
sancti Michaellis proxime praeteriti, que fuit die lunae tercio kalendas octu- 
bres, a vobis domino Lantellino de Landriano potestate Astensi super libris 
mille sexcentum quadraginta Astensibus, ad imperatorem, qui nuuc est vel 
futurus est, seu ad ipsum imperatorem Rome per me et per predictos filios 
meos apello in scriptis, et apostolos seu litteras dimissorias instanter peto pro 
me et pro filiis meis et postulo. Datus est iste libellus appellationis per 
manus Robescharampi, qui constitus est pro curatore a Rollando de Fonte et 
& filiis suis. 


Nach Abschrift aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 192, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 239 n. 15. 


210. Pabst Innocenz III übersendet denen von Cremona das vor ihm ge- 
schlossene Abkommen, wonach der Streit über Guastalla und Luzzara 
ruhen soll, bis es einen gekrönten Kaiser geben werde. Rom 1204 Dec. 8. 


Innocentius episcopus servus servorum dei. Consulibus, credentie et po- 
pulo Cremonensi spem consilii sanioris. Quod vobis salutationis alloquium non 
impartimur ad presens, ideo accidit, quod super excomunicatione, cui subesse 
dieimini, nondum estis beneficium absolutionis adepti. Cum antem dilectus 
filius abbas monasterii sancti Sixti nuper ad sedem apostolicam accessisset, 
depositurus de vobis in presentia nostra querelam, pro cuius monasterio civitas 
Cremonensis fuerat interdicta, et vos vinculo excomunicationis astricti, dilectus 
filius Iohannes Bonus pro vestra civitate advenit, qui cum ipso abbate ad ad- 
monitionem nostram amicabilem curavit compositionem inire. Nos ergo post- 
modum ad postulationem utriusque partis interdictum, cui erat civitas ipsa 
supposita, duximus relaxandum, dante& venerabili fratri nostro . . Parmensi 
episcopo in mandatis, ut interdictum ipsum denunciet relaxatum a nobis, et ab 
excomunicatis iuratoria cautione recepta, quod nostris curent obedire man- 


262 1204 Dec. 8. 


datis, beneficium eis absolutionis impendat, iniungens vobis sub debito prestiti 
iuramenti, ut compositionem predictam inviolabiliter observetis, quam tamen 
salvo in omnibus iure apostolice sedis volumus observari. Tenor autem illius 
compositionis est talis: In nomine domini nostri leshu Christi. Amen . . 
Abbas monasterii sancti Sisti Placentie, mediante domino papa et auctoritatem 
prestante, propria voluntate et consensu prioris P., tale pactum iniit cum 
nuncio Cremonensi lohanne Bono, videlicet super facto Guastalle et Luciarie, 
scilicet quod ipse abbas nomine suo et monasterii sui promisit, quod uec ipse, 
nec, monasterium suum movebit aliquam questionem seu litem contra commu- 
nitatem Cremonensen super predictis villis, donec imperator fuerit a Romano 
pontifice coronatus, salvo sibi et ecclesie sue omni iure, quod habet in pre- 
dictis curtibus et in omnibus fructibus preteriti temporis, ita tamen, quod quic- 
quid usque modo actum est per dominum Reginum vel per dominum Muti- 
nensem, delegatos domini pape, super predicta querela, nichil noceat vel pre- 
iudicet Cremonensibus in iure suo seu possessione, preterquam in temporis 
interumptione et actionis perpetuatione; dicta vero testium productorum ab 
abbate coram episcopo Mutinensi tantum valeant, quantum de iure valere 
debebunt. Et pro hac dilatione et concordia aecepit predictus abbas centum 
sexaginta libras imperialium a Cremonensibus, et coram summo pontifice con- 
fessus est, se recipisse predictam pecuniam, renuntians exceptioni non nume- 
rate pecunie; et preterea securitatem et cautionem recepit de viginti libris im- 
perialium, quas singulis anuis recipere debebit a Cremonensibus in festo sancti 
Michaelis usque ad terminum supradietum.* Ideoque per apostolica vobis 
scripta mandamus atque precipimus, quatinus compositionem ipsam inviola- 
biliter observare curetis, ne vobis inde malum emergat, unde vobis speratur 
bonum potius perventurum. Datum Rome apud sanctum Petrum, septimo 
idus decembris, pontificatus nostri anno septimo. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Original im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. 
$ 328 n. 12. 


210. *(Lupold Erwählter von Mainz und Heichslegat in Italien) restituirt 
und bestätigt mit dem Herzoge Heinrich von Spoleto genannten Monal- 
deschi alles, was ihr Vater hatte, als er am höchsten in der Gunst des 
Kaisers stand. Colbordolo in der Grafsch. Urbino 1205 März 12. 


In nomine sancte et individue trinitatis. [Liupoldus dei gratia Maguntine 
sedis electus et sacri imperii in Italia legatus].! Nostre convenit providentie, 
de dignitate nobis a regia sublimitate concessa illos potissime gratis et copiosis 
beneficiis substentare, qui pro sacri imperii servitio nou desinunt iugiter pro 
viribus laborare. Nos itaque attendentes et egregie considerantes honesta et 
preclara servitia, fidem et devotionem sinceram, quam dilecti nostri et fideles 
imperii Nepuleon et Gentilis, Raynaldi quondam comitis Monaldi filii, et Ar- 
maleo et Oderisius, Nepoleonis filii, domino nostro Phylippo serenissimo Ro- 
manorum regi et semper augusto et nobis non infecunde ac incessanter pre- 
stiterunt et inantea exhibituri sunt, propterea ex officio plenissime legationis, 
quo fungimur, unà cum Herrico Spoletano duce, pro nobis et successoribus 
nostris reddimus, restituimus et confirinamus vobis predictis fratribus et ve- 
stris heredibus in perpetuum oinnia videlicet tenimenta, omnesque possessio- 
nes, que vel quas patres vestri oliin tenuerunt et possederunt, quandocumque 
melius gratiam habuerunt imperatoris. Specialiter autem damus et concedimus 
vobis prenominatis et vestris heredibus in feudum castellum Abbonis cum 








1205 März 12. 263 


hominibus et omnibus suis pertinentüs et adiacentiis, Nepoleoni scilicet et 
Gentili predicti quondam Raynaldi comitis Monaldi filiis, statuentes et firmiter 
sancientes, ut nulla omnino persona secularis vel ecclesiastica, humilis sive 
alta, nostre predicte dationi, restitutioni et concessioni ausu temerario contra- 
venire presumat; quod qui fecerit, in ultionem temeritatis sue sexaginta libras 
auri purissimi pro pena componat, dimidium camere imperiali et reliquum in- 
iuriam passis. Promittimus insuper vobis, quod in adventu gloriosissimi do- 
mini nostri regis Filippi hec omnia suo vobis faciemus privilegio confirmari. 
Acta sunt hec anno in.cc.v., indictione viii. et iii. idus martii. Datum per 
manum protonotarii nostri Constantini in comitatu Urbini apud castrum Col- 
bordoni, in presentia Guttebutti, Tradi de Namburss, Raynaldi Montisviridis 
fratris Giberti, Gualterii de Orbisalia, Trusiardi, Raynaldi, Baldognini, Guar- 
nerii de Aczo, Iohannis Montis sancti lohannis, Alesii de sancto Angelo, Ia- 
cobi de Coldeamati, Bartoli de Trevi, Taliacoczi de Folinio, Anzalerii Manen- 
tis, Berarducii de Fraczato et aliorum plurium nobilium, qui testes interfue- 
runt. Ad huius rei maiorem evidentiain iussimus presentem cartam nostri 
sigilli roborari impressione. 

Nach Abschrift Wüstenfelds aus Notariatstranssumpt von 1338 im Munizipalarchive 


zu Todi. — ! War bereits dem Notar unleserlich. — Vgl. S 281 n. 6; 364 n. 8 und oben 
nr. 206. 


211.' König Philipp nimmt die von Assisi wegen der seinem Legaten Lu- 
pold, Erwähltem von Mainz, geleisteten Dienste in seine Gnade auf, ge- 
währt ihnen, unter Vorbehalt der angegebenen Rechte der Kurie, angege- 
bene Vergünstigungen und dehnt diese auf die Leute von Bastia aus. Ulm 
1205 Juli 29. 


Philippus secundus dei gracia Romanorum rex et semper augustus. Ad 
memoriam perpetuam eorum, que rationabiliter gesta sunt, convenit et est 
utile, committere scripto voluntates hominum, quia ipsorum vite caduce sunt 
et diversis casibus subiecte. Ea propter ad universorum imperii fidelium, tam 
presentium quam futurorum, noticiam duximus perferendum, quod nos adten- 
dentes obsequia preclara, que iam pridem homines Asii' exhibuerunt Liupoldo 
venerabili Maguntine sedis electo, nostro et imperii legato, in sinum familiaris 
gracie nostre eos collegimus omnemque offensam, quam erga eos habuimus, 
penitus relaxantes regia clementia damus ipsis et confirmamus omnes usus et 
consuetudines bonas, quas ipsa civitas a retroactis temporibus usque in ho- 
diernum dien recolitur habuisse, constituentes quoque, nulla arx ut in civitate 
Asisii reedificetur per nuncium regum vel imperatorum vel per ipsos seu per 
alias personas, sed quod curia tenebit civitatem Asisii in communantia omni 
tempore et sine divisione, nisi manifesta culpa communantie interveniente. 
Item comune Asisii per se ammodo consulem vel consules eliget in ipsa civi- 
tate, qui consul vel consules iurabunt, salutem curie et sua iura invenire et 
dare medietatem lucri curie, quod habebunt de consulatu; aliam partem tene- 
bunt pro communi. Item medietas strate feudum sit militum Asisii; reliqua 
pars curig cedat. Homines autem Asisii per totam terram filiorum ducis non 
dabunt guidam, et passagium non accipietur ab eis. Similiter homines Asisii 
et suburbia et homines eorum, quos vel hereditate vel titulo emptionis possi- 
dent, curie de cetero non solvent fodrum neque datam. Et curia mittet per 
comitatum baiulos suos cum consulum consilio; et commune ipsique consules 
iuvabunt curiam, quod comitatus iuret sibi fidelitatem et mandatum suum. 


264 1205 Juli 29. 


Curia cum Perusinis et cum illis de Assisio, qui sunt cum Perusinis, pactum 
non faciet, nisi de consilio et consensu consulum Ásisii; et commune idem ob- 
servabit curie. Et curia iuvabit homines Asisii recuperare iura sua et usantias 
suas sine fraude manutenere. Item si imperator vel archiepiscopus aut dux 
iniuste abstulit aliquam rem hominum Asisii in comitatu et dedit alicui alii in 
feudum, restituatur illi, cuius primo fuerat, et non valeat illud, quod inde ac- 
cepit; si autem curia dedit feudum alicui et non servivit, nec vult servire, curia 
reaccipiat illud ad suam utilitatem et voluntatem. Et si contingat, quod nuncii 
curie aliquand[o discederent], comitatus Nucerie remanebit in custodia com- 
munis Asisii, donec curia aut nuncii eius revertantur. Item commune Asisii 
iuvabit curiam reinvenire iura sua infra civitatem et extra, preter illa, que 
sunt exceptata; et e converso curia per comitatum custodiet et observabit ei 
illesa universa iura et consuetudines bonas, quas retroactis temporibus et a 
Conrado olim duce Spoleti habuit. Demum quia homines de Insula cum com- 
muni Ásii* pro honore imperii stu.iioso laborant affectu, hoc totum, quod supra 
notatum est, tantum valeat pro illis, quorum propinqui antiquitus ibidem fue- 
runt habitatores, quantum pro hominibus Asisii universaliter valet. Ut igitur 
hec omnia rata et inconvulsa permaneant et tam a communi Assisii, quam a 
curia et eius nunciis semper custodiantur illesa, presentem paginam exinde 
conscriptam sigili nostri iussimus testimonio communiri. Testes sunt: 
Heinricus marscalcus de Kalendin, Heinricus de Smalenecke, Fridericus da- 
pifer de Walpurc, Wernherus de Bonlande, Diedo de Rabenspurc. Datum 
apud Ulmam, anno dominice incarnationis millesimo cc.v., quarto kal. augusti, 
indictione viii. 

Aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Assisi; von der Besiegelung die gelb und vio- 
‚ letten Seidenfüden erhalten. Die Zeugeranführung ist von anderer Hand eingeschrieben. — 
Vgl. $ 281 n. 7; 364 n. 8. Die Urkunde zeigt wohl, dass K. Philipp oder sein Legat nicht 
geneigt waren, den Rechten des Reichs viel zu vergeben; das Abkommen hat zweifellos 
Wiederherstellung des Zustandes zur Zeit K. Heinrichs mit einigen Erleichterungen im 
Auge, Bei der Kurie ist wohl zunächst an die herzogliche zu denken; wir sehen demnach, 
dass die Grafschaft Assisi (vgl. oben nr. 128), wie die von Nocera dem Herzoge unmittelbar 


unterstand; die Theilung der Einkünfte aus den Hoheitsrechten fanden wir auch zu Rieti, 
vgl. $ 316 n. 32. 


218." Graf Heinrich von Frontenhausen macht eine Schenkung unter Zu- 
stimmung und Besiegelung seines Sohnes Konrad, Bischofs von Regens- 
burg und Reichskanzlers, als dieser als Legat K. Philipps nach Italien 
ging. Mittersill im Pinzgau 1206. 

Notam sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam praesentibus, quod 
nobilis comes Heinricus de Frantenhusen cum voluntate et assensu uxoris 
suae Adelheidis comitissae et filii sui domini Cunradi, Ratisponensis episcopi 
et cancellarii regis, pro salute et remedio animae suae, patris et matris, prae- 
dictae uxoris et filiorum, nec non et omnium parentum suorum tradidit. sanctae 
Mariae in Keisheim ad servitium et consolationem fratrum de ordine Cister- 
ciensi deo et sanctae Mariae ibidem servientium omnia, quae habebat vel con- 
cesserat in Ebenhusen, scilicet aecclesiam cum fanilia ad eain pertinente cum 
agris cultis et incultis, pratis, molendinis, aquarum decursibus, cum neimore 
et foro ac iure ipsius, cum advocatia et iudiciis aliisque rebus mobilibus et in- 
mobilibus ad praedictum locum pertinentibus, ea conditione, ut ipsius et pre- 
nominatorum parentum et omnium carorum suorum in praefato cenobio usque 
ad finem saeculi indeficiens memoria teneatur, et ipse cum illis pro hac ele- 
mosina perpetuam a domino misericordiam consequatur. Et ut hec traditio 





1206. 265 
rata et inconvulsa permaneat, nullusque eam instinctu diaboli infringere aut 
violare praesumat, in presentia eorum, quorum nomina subscripta sunt, eam 
fieri et sigillis presentibus hanc cartam roborari postulavit, et in anniversario 
ipsius ad refrigerium animae eius de prefata elemosina praedictis fratribus - 
specialem consolationem ordinavit. Huius autem rei testes sunt: Heitfohct 
de Velwa et Hulricus filius eius, Rüdolfus de Mitersel et Gebolfus frater eius, 
Regenoldus de Stubahc et filius eius Gotschalcus, Fridericus de Holrsphc", 
Cunradus de Stahelbere, Cunradus Seman cognomento et filii eius Fridericus 
et Otto, Hermannus Saxo, Walcun pincerna comitis et filius eius Waltherus, 
Heinricus de Tispahc, Rüdegerus de Birchindorf, Rudegerus Isenman, Hein- 
ricus dapifer comitis, Rudolfus de Cluse; de ministerialibus autem Ratispo- 
nensis episcopi Cunradus de Gundelchoven, Cunradus marchaleus, Cunradus 
cognomento Graenselin, Fridericus magister coquinae de Dünstoufen. Acta 
sunt autem haec anno incarnationis domini m.cc.vi., in castro Mitersel, can- 
cellario in legatione Philippi regis intrante Italiam. 

Nach Abschr. aus dem Original im Reichsarchive zu München. Das sehr zerbröckelte 


Siegel des Bischofs hängt an Pergamentstreifen; ein zweites Siegel ist entfernt. — Vgl. 
$ 281 n. 10. 


214. König Philipp verleiht dem Patriarchen Wolfger und der Kirche 
von Aglei die Reichsburg Monselice mit allem Zubehör. Erfurt 1207 
Oct. 6. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Phylippus dei gracia Romano- 
rum rex semper augustus. Regalis excellencie nostre inmensa benignitas, que 
votis fidelium suorum ex superhabundante gratia sua pio affectu consuevit 
occurrere subsequenti rerum effectu, his fidelibus suis, quorum fides et devocio 
non est aliquibus contenta'finibus, sed ex fervore summe dilectionis ad actus 
procedit exteriores, ita quod eciam nullis rerum et personarum se formidant 
supponere periculis, gratie nostre solet inpertiri largitatem, ut ipsi a magni- 
ficencia nostra beneficia recipiant desiderata. Hinc est, quod nos frequenter 
habentes in memoria multa fidei et devocionis obsequia, que dilectus fidelis 
Wolfredus patriarcha Aquilegensis in multis persone sue laboribus, in gravi- 
bus quoque rerum suarum expensis nobis hactenus exhibuit et, quoad vixerit, 
nobis et imperio scimus exibiturum, animadvertentes eciam, quod predeces- 
sores nostri inclite memorie imperatores ecclesiam eandem magnis et amplis 
reditibus ditaverun tet honore decenti exaltare curaverunt, tum propter deum, 
tum propter multa et magna servicia inperio ab eadem ecclesia exibita, nos 
ex regie maiestatis gracia, que dives est in omnes et habundans, memorato 
patriarche et eeclesie Aquilegensi, cui ipse nunc auctore deo presidet, libera- 
liter et benigne de certa scientia damus, concedimus atque confirmamus iure 
proprietario quoddam castrum, situm in marchia Veronensi in episcopatu Pa- 
duano, scilicet Monteinscilicis, cum omni iure suo et omnibus possessionibus 
suis, vineis, terris cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis, aquarum de- 
cursibus, piscacionibus, venacionibus, introitibus et exitibus, sicut ipsum pos- 
sidet imperium, et quiequid iuris in illo castro et in illius castri hominibus, 
vasallis vel cuiuscunque condicionis personis inperium habuit nomine feudi vel 
proprietatis; quicquid eciam in eo iuris vel uos vel antecessores nostri nomine 
inperii habere consuevimus, iamdicto patriarche et ecclesie sue Aquilegensi 
tradimus, concedimus et confirmamus in perpetuum, hac tamen condicione in- 
teriecta, ut nec idem patriarcha, qui nunc est, nec aliquis successorum suorum 


266 1207 Oct. 6. 


hec ab Aquilegensi ecclesia alienet; quod si unquam factum aliquo casu fuerit, 
sepedictum castrum cum otmnibus pertinenciis suis ad dominium inperii rever- 
tatur. Statuimus igitur et regio districto firmiter precipimus atque sanctimus, 
ut nulli unquam persone alte vel humili, ecclesiastiche vel seculari hanc nostre 
donacionis seu confirinacionis divalem paginam licitum sit infringere, seu ali- 
quo ei temeritatis ausu obviare; quod qui facere presumpserit, centum libras 
auri purissimi in sue presumpcionis penam componat, quarum medietas fisco 
nostro, residua vero medietas iniuriam passis persolvatur. Ut autem hec do- 
nacio nostra rite et racionabiliter facta memorate ecclesie firma et inviolabilis 
in evum permaneat, paginam presentem exinde conscribi et regie maiestatis 
karaktere iussimus consigniri. Testes autem huius rei sunt: Eberhardus 
Salburgensis archiepiscopus, Albertus Medburgensis archiepiscopus, Chuon- 
radus Spirensis episcopus, Chuonradus Halverstadensis episcopus, Engelhar- 
dus Niweburgensis episcopus, Bernhardus dux Saxonie, Heinricus comes pa- 
latinus Reni, Hermannus langravius Thuringie, Dietricus marchio Missenensis, 
Chuonradus marchio orientalis, Ludewicus dux Bawarie, Bernhardus dux Ka- 
rinthie, comes Burchardus de Manesfeld, burgravius de Meideburche, comes 
Fridericus de Bichlingen, comes Lambertus, comes Gunterus et frater suus 
de Kevernberch, comes Meinhardus de Goercie, Henricus dapifer de Wal- 
purch, Henricus marscalcus de Kalendin, Heinricus de Smalnekke, Waltherus 
pincerna de Schipfe, Fridericus de Bettouwe et alii quam plures. Signum 
domini Phylippi Romanorum regis invictissimi. Ego Chuonradus Ratis- 
ponensis episcopus et regalis aule cancellarius recognovi. Acta sunt hec 
anno dominice incarnacionis millesimo ducentesimo septimo, regnante domino 
Phylippo secundo Romanorum rege glorioso, anno regni eius nono. Datum 
apud Erfordiam per manus Sifridi regalis aule prothonotarii, pridie nonas 
octubris. ' 


Aus beglaubigter Kopie des 13. Jh! auf der Munizipalbibliothek zu Padua. — Vgl. 
Nachtr. zu S 281 n. 11; 343. 


215. Die von Cremona verbünden sich unter angegebenen Bedingungen mit 
Verona, dem Markgrafen von Este, dem Grafen von S. Bonifazio und 
deren Partei. Mantua 1208 Juni 5. 


Anno ab incarnatione domini nostri Ieshu Christi millesimo ducentesimo 
octavo, indictione undecima, die quinto intrante iunio, in civitate Mantue. 
Concordium et societas factum et facta inter Cremonenses et Veronenses et 
marchionem Azonem de Hest et comitem Bonifacium cum illis de sua parte 
Verone et commune Verone tale est: Videlicet quod Cremonenses debent 
guardare et salvare atque defendere et manutenere commune Verone et mar- 
chionem Azonem de Hest et comitem Bonifacium et omnes de sua parte Ve- 
rone per totam eorum terram et aquam in eorum episcopatu et districtu in 
eundo, stando et redeundo omnes homines Verone et episcopatus seu districtus 
eius in avere et personis et rebus, exceptis Montrclis et filiis quondam Turi- 
sendi et Bonifacio filio comitisse Sophie et eorum parte, nisi venerint ad con- 
cordium infrascriptum. Et quod debent ipsos Veronenses et marchionem et 
comitem et illos de sua parte Verone adiuvare et manutenere et defendere et 
recuperare totam eorum terram et districtum seu episcopatum contra omnem 
gentem et personam seu personas, quas commuue Verone et- marchio habent 
et tenent et habuerunt et tenuerunt aliquo tempore, et que tenentur vel im- 
brigantur aliquo modo ab aliqua persona, loco vel locis, civitate vel civitatibus. 


1208 Juni 5. 201 


Nec dictos Veronenses seu marchionem per se vel per alium in eorum terra 
vel aqua offendent in avere vel personis. Et semel omni anno ibunt in servitio 
communis Verone et marchionis et comitis Bonifacii et illorum de sua parte 
Verone in episcopatu et districtu Verone cum carrozolo et cum omnibus suis 
militibus et peditibüs civitatis et episcopatus et cum tota eorum fortia; et bis 
in anno cum omnibus militibus et archatoribus civitatis et episcopatus, stando 
in eorum servitio omnibus suis expensis et perditis per quindecim dies, post- 
quam iuncti fuerint ad exercitum Verone vel marchionis vel comitis Bonifacii 
et illorum de sua parte, nec inde recedent absque parabola rectorum vel rec- 
toris communis Verone, qui pro tempore fuerint, data in credentia comuniter 
eoadhunata vel concione sine fraude, vel marchionis vel comitis Bonifacii et 
illorum de sua parte Verone, scilicet rectorum sue partis Verone; et trans- 
actis dictis quindecim diebus, si Veronenses voluerint vel marchio vel comes 
et rectores sue partis Verone expensas et damna et perditas reficere Cremone, 
quod teneantur stare per alios quindecim dies, nec interim recedent absque 
parabola data, ut dictum est. Et hoc facient et attendent, quoties eis petitum 
fuerit per rectorem et rectores Verone vel per consules iustitie vel per litteras 
sigillo communis Verone sigillatas vel per marchionem vel per comitem vel 
per rectores sue partis; nec fraude Cremonenses evitabunt, quando eis peti 
possit; et post petitionem vel amonitionem eis factam movebunt infra quin- 
decim dies cum carrozolo et cum militibus et peditibus civitatis et episcopatus, 
et cum militibus et archatoribus tamen infra decem dies; et postquam move- 
rint, citius quam poterint ad exercitum Verone et marchionis et comitis et sue 
partis ibunt. Et omnibus inimicis coınmunis Verone et marchionis et comitis 
et sue partis Verone vetabunt stratam, succursum et omnem negotiationem 
per eorum terram et aquam et districtum, quibus Veronenses vetuerint vel 
marchio vel comes et sua pars Verone, postquam ab illis denunciatum fuerit 
infra octo dies per eorum nuncium vel litteras, nec amplius ire permittent abs- 
que eorum parabola. ltem si predicti Cremonenses, cum fuerint in servitio 
predictorum, caperent aliquem vel aliquos de inimicis Verone vel marchionis 
vel comitis et sue partis Verone, omnes dabunt et designabunt eis infra octo 
dies, postquam capti fuerint, salvo cambio, si de suis capti fuerint. Et hec 
omnia attendent et observabunt bona fide et sine fraude usque ad annum no- 
vum, et ab anno novo usque ad vigintiquinque annos completos, hoc acto, quod 
omni anno potestas vel consules predicte civitatis debeant iurare, hec omnia 
predicta attendere et observare; et in statuto dicte civitatis debeat poni; et 
quod facient iurare potestates vel consules, qui pro tempore erunt, ita atten- 
dere et observare ante eorum exitum. Et omnes de eorum civitate et districtu 
a quindecim annis supra et a septuaginta infra facient iurare omnia predicta 
attendere et observare ad terminum inter potestates locatum. Et singulis 
quinquenniis sacramenta debeant renovari infra unum mensem, postquam & 
communi Verone vel ab eius nuncio nunciatum fuerit, vel marchioni vel comiti 
vel illis de sua parte. Et quod bona fide amplificabunt societatem dictam cum 
voluntate Verone et marchionis, comitis et sue partis Verone, eo salvo, si Ve- 
ronenses et marchio de Hest et comes Bonifacius cum illis de sua parte Ve- 
rone facerent concordium cum Monteclis et sua parte, quod facere possint, 
dum inde iurent sacramentum predicte civitatis; et aliter non possint cum eis 
concordare. Et si acciderit, quod post concordium Montecli vel sua pars ad 
discordiam cum marchione vel comite et illis de sua parte Verone venirent vel 
contra eos facerent, Cremonenses nichilominus per dictum sacramentum te- 





208 — 1208 Juni 5. 


neantur adiuvare dictos marchionem et comitem et illos de sua parte Verone 
contra Monteclos et suam partem et Bonifacium filium comitisse Sophie et ' 
filios quondam Turisendi. Salva tamen fidelitate regis Philippi et honore im- 
perii, et salva societate et sacramentis Parme et Regii et Mantue et Bergami 
et Papie et Mutine et militum Brixie, qui exierunt Brixie, quos intelligimus 
esse commune Brixie. Et si quid additum vel mutatum vel diminutum fuerit 
a rectoribus dictarum civitatum, qui pro tempore fuerint, et a marchione et 
comite in concordia, voluntate et consilio ipsarum civitatum pulsato ad cam- 
panam, bona fide et sine fraude de addito teneantur, de diminuto absolvan- 
tur. Ibique dominus Ásavitus Sancti Nazarii Cremonensis potestas, coram 
comite Narixio et comite Bonifacio de Sancto Martino et Goperto de Forlio 
et domino Petro iudice de Scala et domino Iohanne de Palatio et Alberto An- 
goxa et Tebaldino de Bonifacio et Iohanne de Inganamaiore et Yzolino de 
Musto et Gerardo de Montezambano et Marchabruno et Floravancio testibus 
rogatis, iuravit ad sancta dei evangelia pro communi Cremone attendere et 
observare, ut dictum est, in omnibus et per omnia usque ad annum novum, et 
quod attendere et observare faciet, ut supra legitur. Item dominus Gubertus 
Multidenarii et dominus Ponzius Pizenus et dominus Ysaccus de Dovaria et 
dominus Poncius Amatus et Iohannes Frixonus et Iohannes bonus de Surdo, 
ambaxatores communis Cremone, iuraverunt ad sancta dei evangelia attendere 
et observare, ut dictum est, in omnibus et per omnia. Ego Oldefredus 
notarius sacri palatii interfui omnibus predictis et hanc cartam rogatus scripsi. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Von andern auf dieses 
Bündniss bezüglichen Urkunden, s&mmtlich an demselben Tage zu Mantua ausgestellt, 
liegen mir in Abschriften Cereda's aus demselben Archive noch vor: — II. Verbriefung 
Cremona's für Ferrara, würtlich gleichlautend, nur dass in den bezüglichen Stellen als Em- 
pfánger commune Ferrarie et marchio Azo de Hest et omnes de sua parte Ferrarie genannt 
werden und statt der Montecchi Salinguerra et nepos et sua pars. — III. Cremona für den 
marchio Azo de Hest mit entsprechenden Aenderungen; es ist weiter der einmalige Dienst 
im Jahre mit ganzer Macht ausgefallen; es heisst nur: Et bis in anno cum trecentum quin- 
quaginta militibus ibunt in servitio dicti marchionis etc. Weiter findet sich nach den Worten 
commune Bririe der Zusatz: Hoc etiam additum fuit, si Mediolanenses intrarent terram 
dicti marchionis, secundum quod ipsi Mediolanenses venirent, quod Cremonenses teneantur 
ei servire. — IV. Ferrara für Cremona; gedr. Antich. Est. 1, 387. — V. Verona mit dem 
Markgrafen und dem Grafen von S. Bonifacio für Cremona; durchweg wörtlich überein- 
stimmend mit IV; nur dass hier von den Montecchi, statt Salinguerra die Rede ist; dass 
der Vorbehalt lautet salvo honore imperii et salvo sacramentis facts communi Mantue et 
communi Vincentie et communi Tarvisü et Venetia et Tridentinis et militum, qui exierunt 
Brivie, quos intelligimus esse commune Brime; dass es nach dem Schwure des Markgrafen 
als Podesta heisst: Jtem iurcverunt de civitate Verone in eadem carta, ut dictum est, atten- 
dere et observare Petrus iudex de Scala, lohannes de Pallatio, Albertus Angoxa, Tebaldi- 
nus de Bonifacio, Iohannes de Inganamaiore, Izolinus de Musto, Gerardus de Monzan- 
bano, Marchabrunus atque Floravancius. — VI. Der Markgraf für Cremona, in entspre- 
chender Weise mit IV. V. übereinstimmend, wie III mit I. II; Crema und Insula Fulcheria 
werden auch hier hervorgehoben; als Dienst ist nur bedungen: Et bis in anno cum centum 
militibus ibit in servitio communis Cremone; es wird die Aussöhnung mit Salinguerra und 
den Montecchi vorbehalten, während in III eine entsprechende Stelle fehlt; es heisst sadvo 
honore imperii et salva societate, quam ipse marchio fecit cum Paduanis, während die fol- 
gende Stelle über Mailand wie in IV. V gefasst ist, mit denen auch die Zeugen überein- 
stimmen. — Vgl. S 369 n. 14. 17. 


216." Wolfger, Patriarch von Aglei und Legat ganz Italiens, investirt 
Konsuln und Gemeinde von Poggibonzi nach Leistung des Treuschwures 
mit den guten Gebräuchen, welche sie zur Zeit der Kaiser Friedrich und 
Heinrich hatten. Poggibonzi 1209 Juli 1. 

In nomine dei eterni. Amen. Anno ab eius incarnatione m.cc.viiii, in- 


1209 Juli 1. 969 


dictione xii., kal. iulii. Venerunt ante presentiam sancte Aquilegensis ec- 
clesie patriarche Vulficherii, venerabilis patris et totius Ytalie per Ottonem 
Romanorum invictissimum regem legati, consules castri Podibonizi, scilicet 
Lotteringus Benzi, Ildibrandinus Scotti, Iacobus Sigherii,” postulaverunt pro 
toto comune dicti castri ab eodem domino patriarcha atque legato reinvestiri 
de novo de omnibus bonis consuetudinibus atque usibus, quas sive quos co- 
mune dicti castri habuit tempore imperatoris dive memorie Fredrigi vel tem- 
pore serenissimi inperatoris Henricl. Unde dominus patriarcha predictus atque 
legatus videns, dictorum consulum et totius castri populi fidem esse inviola- 
bilem circa honorem domini' regis Ottonis, recepta eorum fidelitate functus 
autoritate legationis, qua fungebatur, dictos consules pro eorum comuni de 
omnibus bonis consuetudinibus et usibus, quas vel quos habuit comune dieti 
castri tempore divorum imperatorum Frederigi sive Henrigi, publice reinve- 
stivit, ut ea omnia habeat comune dicti castri et cognoscat omni tempore istud 
benefitium ei per Vulficherium invictissimi regis Octonis legatum noviter in- 
pertitum. Actum Podiibonizi in ecclesia monasterii sancti Michaelis, coram 
Henrico camerario domini regis, Manfredino episcopo Yınulensi, et magistro 
Bullione episcopo Cervie, et Nepolone de Campillia, Henrico Faffe', Michele 
iudice et Bononiensi civi, Rufino iudice Placentino civi et aliis, qui huic inve- 
stiture' fuerunt. Ego Guidaloctus iudex ordinarius atque notarius hiis 
omnibus, dum gererentur, interfui et scripsi ad rei memoriam. 


Aus beglaubigter Kopie im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. — Vgl. 
$ 282 n. 15; 313 n. 9. 


217. König Otto IV bestätigt dem Kapitel zu Verona dessen angegebene 
Besitzungen und Rechte. Am Gardasee 1209 Aug. 19. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus divina favente cle- 
mentia Romanorum rex et semper augustus. Cum religiosarum postulationes 
personarum pro suarum necessitatibus ecclesiarum clementer admittimus, cre- 
dimus nos opus deo gratum et dignitati nostre congruum facere et ad salutem 
nostram et imperii orationes et obsequia eorum, quos exauditione honoramus, 
ferventius excitare. Noverit igitur presencium etas et futurorum, quod nos 
precibus archipresbiteri et canonicorum maioris Veronensis ecclesie sancte dei 
genitricis Marie, quas nobis dilectus clericus noster Bonaventura eiusdem ec- 
clesie thesaurarius vice illorum obtulit, annuentes, bona eidem ecclesie perti- 
nentia in nostram suscipimus tuitionem, regali auctoritate nostra omnia ipsis 
confirmantes, que a predecessoribus nostris vel aliunde eidem ecclesie collata 
sunt vel confirmata. Sunt autem hec, que nominatim sub nostre confirmationis 
precepto comprehendimus: In Tridentino comitatu tres ville Bergusio, Bel- 
veno, Bundo cum omnibus earum pertinentiis et placitis ac districtionibus et 
omnia, que Nitigerius episcopus pater Veronensium clericorum eidem ecclesie 
contulit; insuper casalia duo in Liniaco cum omnibus eorum pertinenciis, et 
piscaria una cum silva, que dicitur Cogolaria, que omnia prefate ecclesie 
Waldrada dei ancilla concessit; et quicquid Lanzo in Monte Silicano memorate 
ecclesie, dedit; una etiam curtis, que vocatur Villa, cum capella sancte Marie, 
cum decimationibus et omnibus eorum pertinenciis, que obtulit Anzelbertus 
clericus sita in eo comitatu; Lusia quoque cum capella sancti Viti et omnibus 
eius pertinenciis; et quicquid in comitatu Veronensi tam in Zerpa, quam in 
valle Pullicella et in plebe Montisauri et in plebe Mezane predicta ecclesia 
Veronensis possidere dinoscitur. Insuper confirmamus canonicis predicte ec- 


tg WE IT ME VENE NENNEN _ 7) - 


210 1209 Aug. 19. 


clesie sive senodochia seu decimationes eiusdem civitatis, eo videlicet ordine, 
ut ubicumque a prenominatis canonicis suorumve antecessoribus atque succes- 
soribus possessum est vel erit, omnium contradictione et diminutione violen- 
torum exclusa, et quicquid acquisierunt vel acquisituri sunt, firmiter proprie- 
tario iure detineant. Hoc etiam regali auctoritate nostra addimus, ut homines 
in hiis locis habitantes, castris sive villis seu territoriis, quorum nomina hec 
sunt: Cereta, Biunde, Porcile, Pulianum, Martiana cum eius appendiciis, Gre- 
ciana, Prunum, Calmasinum, et triginta mansos in Ciuglare cum omni districto, 
fodrum, quod ali juando dederunt, deinceps publice parti non dent, sive famuli, 
sive servi, sive liberi sint, sed omnia in predictorum canonicorum arbitrio per- 
ınaneant; et per hanc nostre auctoritatis preceptalem paginam volumus, ut 
prefati canonici, qui nune sunt vel erunt, predictum fodrum colligendo teneant 
et habeant salva imperiali iusticia. Placita quoque et. districta cum omni pu- 
blica functione et redditu prenominatorum castrorum, curtium et villarum et 
omnium locorum aliqua ratione illis pertinentium; similiter quicquid pro ani- 
mabus archidiaconorum Arduini seu Alberonis nec non Arditionis predicte 
ecclesie devenit, preceptali pagina nostre auctoritatis omni violentia remota 
possideant et detineant. Ab eorum quoque hominibus, qui in civitate thelo- 
neum dare consueverant, precipiendo iubemus, ut in nullo tempore aliquis id 
auferat vel de hoc amplius molestare presumat; ita tamen iubemus, ut omnia 
in potestate archipresbiteri et archidiaconi sint, consensu fratrum faciendo, 
quidquid voluerint ad utilitatem tantummodo predictorum fratrum. Precipientes 
denique iubendo sanctimus, ut nullus dux, marchio, archiepiscopus, episcopus, 
comes, vicecomes, nullaque imperii nostri magna vel parva persona sanete 
Veronensis ecclesie canonicos de omnibus prenominatis causis seu de omnibus 
libellariis colonis ad se pertinentibus, aliisque in prediis predicte ecclesie re- 
sidentibus et ad eosdem canonicos redditum prestantibus molestare, disvestire, 
angariare vel violenter hospitare seu per placita fatigare, nisi tantum ante 
illorum presenciam, audeat vel presumat. Et si aliquid concessum est alicui 
cum omni honore a predecessoribus nostris vel a nobis, nullum faciat preiu- 
dicium Veronensi ecclesie sancte dei genitricis Marie; sed quod ex regali cle- 
mencia concessum est iam dicte ecclesie et canonicis ibidem deservientibus, 
semper intelligatur esse exceptum. Et non liceat hominibus habitantibus in 
prenominatis locis consules seu potestatem ad iusticiam faciendam sua pre- 
sumpcione ordinare, nec fortiam aliquam in iam dictis locis facere, nec comu- 
nia alienare aut pignori obligare sine archipresbiteri et fratrum eiusdem ec- 
clesie consensu. Et si aliquid supradictorum sua auctoritate fecerunt aut de 
cetero facient, liceat iam dicto archipresbitero et fratribus nostra imperiali 
auctoritate in irritum revocare, et comunia alienata aut pignori obligata ad 
communem usum predictarum curtium reducere; et in eisdem curtibus licitum 
sit archipresbitero et canonicis Veronensibus continue iusticiam exercere non 
preiudicante tempore. Alienationes quoque possessionum factas, videlicet ne- 
morum, pascuorum, buscationum, pratorum ab imperiali dono Veronensi ec- 
clesie collatorum, auctoritate nostra infirmamus ct presentis scripti firmitudine 
cassamus et infringimus, statuentes et precipientes, ut memoratas possessiones 
canonici Veronenses in suos usus et potestatem retrahant, non obstante pre- 
scriptione sexaginta annorum. Contra quod nostre confirmacionis sive conces- 
sionis preceptum si quis aliquando insurgere atteınptaverit, sciat se composi- 
turum auri puri quinquaginta libras, medietatem fisco imperiali, aliam vero 
partem predictis canonicis ibidem pro tempore deservientibus. Et ut omnia 


p———- 


1209 Aug. 19. 911 


premissa a nostra maiestate constituta rata et in omne evum inconvulsa per- 
maneant, presentem paginam conscribi et sigillo nostre auctoritatis comuniri 
fecimus. Huius rei testes sunt: Albertus Maideburgensis archiepiscopus, 


Otto Erbipolensis episcopus, Manegoldus Pataviensis episcopus, Engelhardus . 


Nuenburgensis episcopus, Hartwikus Eistedensis episcopus, Conradus Con- 
stanciensis electus, Ludewicus dux Bawarie, Oddo dux Meranie, Willelinus 
marchio Montisferrati, langravius de Luggenberge, comes Heinricus de Orten- 
bürc, comes Hartimannus de Wirtenberc, Gerlakus de Butigen, Albertus de 
Entse, Wolfradus de Krathenn, Heinricus ımärscalcus de Kallendin, Cunzeli- 
nus de Wolfervutel dapifer imperii, Waltherus pincerna imperii, Passawerra 
civis Mediolanensis, Monachus de Villa et alii quamplures. Signum domni 
Ottonis quarti Romanorum regis invictissimi. Ego Cunradus Spirensis 
episcopus imperialis aule cancellarius vice domni Sifridi Maguntine sedis ar- 
chiepiscopi et totius Germanie archicancellarii recognovi. Acta sunt autem 
hec anno dominice incarnationis m.cc.viiii., regnante domno Oddone quarto 
Romanorum glorioso, auno regni eius xii. Data per manum Waltheri re- 
galis aule prothonotarii, in castris apud lacum Benaci, xiiii. kal. septembris, 
ind. xii. 
Aus neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 126. 


918.' Kaiser Otto IV bestätigt der Abtei S: Salvatore dell’ Isola ihre Be- 
sitzungen und verleiht ihr den ausschliesslichen Gerichtsstand vor dem 
Reiche und die Befugniss, einen Vogt nur für Einzelfälle zu bestellen. 
San Miniato 1209 Oct. 29. 

C. In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus divina favente 
clemencia Romanorum imperator et semper augustus. Noverit omnium sancte 
dei ecclesie nostrorumque', presencium scilicet ac futurorum, sagacitatis in- 
dustria, qualiter nos pro dei amore et remedio anime nostre nostrique imperii 
stabilitate abbatiam sancti Salvatoris in loco, qui vocatur Insula, et abbatem 
illius loci, qui vocatur Ugo, et" fratribus ibi deo servientibus, tam presentibus 
quam futuris, cum omnibus suis pertinenciis et rebus, quas nune legittime 
possident velin antea iuste acquirere poterunt, sub nostra imperiali municione 
suscepimus et nostra imperiali auctoritate, quecumque divi predecessores nostri 
prefate abbatie contulerunt, sive in castellis, sive in villis, mancipiis, terris 
cultis et incultis, mobilibus et immobilibus, confirmamus, precipientes, ut nullus 
dux, marchio, comes, vicecomes, episcopus, nullus consul alicuius civitatis vel 
loci, aut aliqua persona nostri imperii magna vel parva prenominatam abba- 
tiam et monachos, qui ibidem sunt vel fuerint, cum omuibus suis hominibus 
tam liberis quam servis vel ancillis presumat ad placita trahere vel distringere 
aut iudicare, nisi in nostra imperiali vel nostri certi legati presencia. Et quia 
semper presentes esse non possumus in causis eoruin, cum non habeant alium 
patronum preter nos, ne iura sua propter hoc deteriorentur, damus et conce- 
dimus predicte abbatie, ut abbas et sui successores habeant potestatem et 
licenciam in unaquaque causa sua eligendi advocatum, quem voluerint, ydo- 
neum, qui iuret de calumpnia in propria anima et finiat causam; et finita causa 
nullam in predicta abbatia habeat potestatem occasionem" predicte advoca- 
tionis. Insuper etiam imperiali auctoritate confirmamus et roboramus pacta 
omnia et conventiones et iuramenta, que facta sunt inter ipsam abbatiam et 
dominos de Stagia fideles ipsius abbatie, sicut rite et rationabiliter facta sunt 
et continentur in publico instrumento, facto per manum Reinali" iudicis atque 








212 1209 Oct. 29. 


notarii tempore H. imperatoris. Si quis vero contra hoc nostrum statutum 
privilegii huius violator extiterit, sciat se compositurum auri optimi libras 
centum, medietatem curie nostre et medietatem predicte abbatie sancti Salva- 
toris. Quod ut verius credatur et diligencius observetur, hoc privilegium si- 
gillo nostro iussimus communiri et nostra imperiali auctoritate precepimus 
custodiri et penitus observari. Cuius rei testes sunt: Wolfgerus patriarcha 
Aquilegensis, Azzo marchio Estensis, comes Ildebrandinus, Ezzelinus de Tar- 
visio, Heinricus marscalkus de Kallendin, Gunzelinus dapifer imperii, Passa- 
werra, Monachus de Villa, Albertus Strucius imperialis aule iudices et alii 
quam plures. Signum domini Ottonis augusti Romanorum imperatoris in- 
victissimi. M. Ego Cunradus Spirensis episcopus imperialis aule cancel- 
larius vice domini Teodorici Coloniensis archiepiscopi et totius Ytalie archi- 
cancellarii recognovi. Acta sunt autem hec anno domini m.cc.viiii., regnante 
domno Ottone quarto Romanorum imperatore glorioso, anno regni eius xii., 
imperii vero primo. Datum per manus Waltheri imperialis aule protho- 
notarii, zpud castrum sancti Miniatis, iii. kal. novembris, indictione xiii, 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Eugenio di Siena. Von der Be. 
siegelung die Einschnitte. — Vgl. zu S 22 n. 13; 157; 473 n. 10. 


219. In Gegenwart Kaiser Otto's IV entlassen die Konsuln von Lucca 
die von Garfagnana und Versilia aller. gegen Lucca eingegangenen Ver- 


pflichtungen und versprechen, die bezüglichen Urkunden dem Kaiser aus- 
zuliefern. (Lucca) 1209 Nov. 16. 


In Christi nomine. Amen. Anno dominice incarnationis m.cc.ix., die lune 
xvi. intrante mense novembri, ind. xiii, coram d. Ottone dei gratia Romano- 
rum imperatore et semper augusto, et in presentia d. Volcheri patriarche Aqui- 
leiensis, et d. Conradi Spirensis episcopi et.sacri imperii cancellarii, et Azonis 
marchionis Estensis, et comitis Maginardi, et Passaguerre et Monachi de Me- 
diolano et Alberti de Cremona et Presbiteri de Placentia imperialis aule iu- 
dicum, et domini Ezilini de Romano, et Salinguerre de Ferraria, et Roffini de 
Placentia et aliorum plurium. Ubertus q. Uberti Fralmi filius, et Ugolinus 
q. Orlandini Malaprese, et Rainonus filius Alberti, et Bonifatius q. Baldi- 
noctis, et Pandecampus consules civitatis Luce in presentia iam dicti domini 
imperatoris et istorum testium remiserunt et refutarunt in manu Guidonis de 
Roncone de Versilia et in manu Veltri de Corvaria et in manu Guillelmi de 
Cinesiana ad suam partem et ad partem omnium de Garfaniana et de Ver- 
silia omnia iuramenta et promissiones sive obligationes, quibus hoinines de 
Garfiniana vel Versilia communi Luce tenebantur, vel aliquis pro eis, sive 
aliquis de episcopatu pro eis esset aliquo modo communi Luce, et omnes iam 
dictos quietos et absolutos esse voluerunt et promiserunt. Item promiserunt 
omnia instrumenta inde facta iam dicto d. imperatori, cum primum possent, 
restituere; et omnia instrumenta cassa et inutilia permanerent. Ego Über- 
tus sacri palatii iudex et notarius predicte liberationis et absolutionis existens 
isforum Lucensium consulum parabola hec publice descripsi et meo signo et 
nomine publicavi. 

Nach dem Drucke: Pacchi Ricerche istoriche sulla Garfagnana XIV aus dem vatika- 


nischen Archive; gebessert und ergänzt nach neuerer Abschrift, anscheinend aus derselben 
Quelle. — Vgl. $ 369 n. 6. 


220. Ein Bote des kaiserlichen Kanzler, Bischofs (Konrad) von Speier, 


1209 Nov. 17. 273 


bestätigt für diesen von Siena hundert Mark Silber erhalten zu haben. 
Siena 1209 Nov. 17. 

Anno domini millesimo cc.viiii., die xv. kal. decembris, indictione xiii. 
Ego Henricus balistrarius, nuntius d. episcopi de Spira, cancellarii d. impe- 
ratoris Ottofis, confiteor me recepisse a vobis Guidone de Palatio et Leonardo 
Guidonis et Oggerio Maconcini et Orlando Codennaccii et Rainerio Gualterii 
et Ciampolo Ugonis Senensibus consulibus et Gregorio Belli camerario Senensi 
pro eodem domino cancellario centum marcas boni argenti ad marcam de Co- 
lonia, quod argentum michi pro vobis dederunt Turchius Aimerigetti et An- 
contarius Salsidonii et eorum socii; et renunctio in predictis exceptioni non 
ponderati argenti et omni iuris auxilio. Actum Senis in domo ecclesie 
saneti Peregrini, coram Uberto Gilii, Russo iudice, Matheo iudice, Forteguerra 
Braccialis, Altovito Perusii, et Orlandino Buiamontis rogatis testibus. S. 
Ego Rainerius iudex et notarius, quod supra continetur, scripsi rogatus. 

Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 81' im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 369. . 


221. Rudolf Graf der Romaniola erklärt, dass der Zug gegen Castel 
Imolese auf seinen Befehl geschehen sei, und gibt denen von Imola Befehle 
wegen eines weitern Zuges. Imola 1209 Dec. 12.14. 

Anno domini millesimo ducentesimo nono, indictione xii., die sabbati du- 
decimo intrante decembris; presencia infrascriptorum testium. Cum ve- 
nisset d. episcopus a Bagnaria adveniente d. Redulfo comite, qui tunc non 
erat in civitate Ymole, in coro ecclesie sancti Laurencii, dominus Iohannes 
Frixarius d. comiti Redulfo vice comunis Y mole presente d. episcopo et eius 
voluntate et de suo precepto dixit: ,Doinine comes! dominus episcopus, qui 
est potestas huius civitatis, non erat hic, quando vestro precepto et voluntate 
homines de Yınola vobiscum venerunt ad guastum et ad incendium faciendum 
. ad Castrum Yınole ideo, quia dicti castellani vestra precepta obedire nolebant 
et in publica strata hospitale positum depredaverant et vobis inobedientes et 
contrarii erant; volumus, ut dicatis ante istos testes et istum tabellionem et 
inde cartam" precipiatis, si, quod factum est, vestra voluntate et precepto 
factum est, et in ipsorum nunciorum .....remanserunt, scilicet mei Io- 
hannis Frixarii et Pegni et Gandulfini et Maleardi. Et ipse sic respondit: 
‚Bene de mea voluntate et precepto factum est; et factum meum est et non 
communis Y mole; et idem feci conscilium sonare, quia adhuc volo, ut ad gua- 
stum faciendum ad dictum castrum mecum venire debeant, donec ad omnia 
mea precepta facienda et ad omnem meam voluntatem venerint.‘ Acta et dicta 
sunt hec presentibus d. episcopo prenominato et Aliduxio et Muziguerra et 
Zacharello Bon . . ., Ugolino de Precalo, Simeone de Ducia et Martino 
Dexono et aliis. Et statim in publiquo conscilio sonato per campanam et 
coadhunatis presentibus hominibus de conscilio dominus comes per d. Iohan- 
nem Frixarium potestuti et comunitati dici fecit Ymole ex parte d. impera- 
toris et sub fidelitate, quam ei iuraverunt, quod parati essent, quandocunque 
eis preceptum esset, quod secum ad Castrum Yinole irent; et sic essent pa- 
rati, quod die et nocte stare possent, quia ulterius inde se movere nolebant, 
nec ad suum mandatum plene venirent, et quod paratas haberent turingellas 
et alias machinaciones ad dictum castrum capiendum, et parati venirent ad 
omnem guastum faciendum. Acta sunt hec presentibus Infangaro, Aliotto 
de Eugarello et Guidone Bricia et Martino de Stra . .. . et Martignano Bi- 
niolle, Cazaguerra . .. ... . de Hoso, Girardino de....... . aliis de con- 

Ficker Forschungen. IV. 18 





274 1209 Dec. 12. 14. 


scilio. Postea vero die lune xiii. intrante decembri in pallacio istius d. 
episcopi comitis conzellarius venit ex parte comitis et dixit potestati: ,Do- 
minus comes mittit vobis, ut faciatis campanas pulsare et mittatis . . . . . per 
civitatem, precipiendo hominibus ut.............. domino imperatore, 
quod per... ..... cum domino comite ad castrum Ymole etad....... 
enn . et ad guastum faciendum.‘ Lecta sunt hec in isto pallacio presen- 
tibus Petro Alberti Aldigherii, Garacono de Cesena et Raulo de Faentia et 
aliis. Ego Henricus de Gardano et tunc communis Ymole sacri pallacii 
notarius his omnibus interfui et rogatus scripsi. 

Aus dem sehr beschädigten Original im Munizipalarchive zu Imola; die Schrift zum 


grossen Theil abgefallen, das kursiv Gesetzte sehr unsicher. — Vgl. Nachtr. zu $369 n. 21; 
971 n. 16. 


299." Kaiser Otto IV nimmt die von Foligno en seinen besondern Schutz 
und bestätigt ihnen nach dem Vorgange K. Friedrichs I ıhre Besitzungen, 
davon jedoch Bevagna und Coccorone für das Reich zurückhaltend. (Fo- 
ligno 1209 Dec.) 


In nomine sancte et individue trinitatis. Octo quartus divina favente 
clementia Romanorum imperator augustus. Imperatorie maiestatis nostre de- 
cet clementiam, devota fidelium suorum obsequia clementer respicere, ipsisque 
pro bene meritis digna munificentie sue beneficia liberaliter jmpartiendo, ad 
uberiorem ac intentiorem fidelitatis constantiam ipsos integraliter conservare. 
Quapropter notum facimus universis imperii nostri fidelibus presentibus et 
futuris, quod nos ad memoriam reducentes et continue habentes pre oculis in- 
defessa et preclara servitia, que fideles nostri cives Fulginenses antecessoribus 
nostris Romanorum imperatoribus divis augustis ad honorem et promotionem 
imperii semper exibuerunt, et nostre maiestati iuxta desideria nostra exhibere 
sunt deinceps parati, ipsos omnes cum universis bonis ac possessionibus suis, 
quas nunc iuste habent vel imposterum auctore domino iusto acquisitionis titulo 
poterint obtinere, in specialem defensionis nostre protectionem recepimus, et 
ad manus nostras et servitium imperii [semper] retinemus. Preclara itaque 
vestigia serenissimi antecessoris [nostri Friderici] invictissimi Romanorum im- 
pe[ratoris divi augusti cupientes custodire intacta, predictis fidelibus nostris 
civibus om]nibus Fulgine[nsibus iuxta quod idem inclitus Ro]manus imper[a- 
tor] invenitur fecisse con[cedimus firmiter, ut habeant] senaitas, [sicuti] sunt 
a Stafili et trahit per [Clonam iuxta Spellu]m directe pervenientem usque in 
fluvium Cloton, et vadit [alia senaita], sicut currit Cloton et ascendit ad fon- 
tem Palumbe, [et vadit alia per rivum] sancti Stefani usque in Corgnale de 
Vaccagna et protenditur [usque] ad clivum Martis, veniens alia usque ad idem 
Staphyle, ipsisque [castella], villas, aquas, molendina et universa, quecumque 
infra ambitum [earundem] senaitarum continentur, imperiali auctoritate in- 
perpetuum confirmamus, salva tamen imperiali iustitia; excipimus etiam Me- 
vaneam et Coc[coronu]m cum omnibus suis pertinentiis, quia ea specialiter ad 
manus nostras et servitium imperii retinemus. Statuimus itaque et imperiali 
edicto sancimus, ut nulla civitas, nullum comune, nullus archiepiscopus, epis- 
copus, numptius vel legatus noster, nullaque omnino persona humilis vel alta, 
secularis vel ecclesiastica, predictos fideles nostros cives Fulginenses contra 
hane maiestatis nostre concessionem in castellis, villis, aquis, molendinis, 
alisque utilitatibus infra predictas senaitas audeat impedire vel aliquo modo 
perturbare; quod si quis facere presumpserit, centum libras auri puri pro pena 


(1209 Dec.) 275 


componat, dimidium camere nostre, reliquum passis iniuriam. Ad cuius rei 
certam in posterum evidentiam presentem paginam inde conscribi et maiestatis 
nostre sigillo iussimus communiri. Huius rei testes sunt: Vulfkerus pa- 
triarcha Aquilegiensis, Lotharius Pisanus archiepiscopus, Hericus Mantuanus 
episcopus curie vicarius, Gregorius Áretinus episcopus, Aczo marchio Estensis, 
Ezzelinus de Trevisio, comes Hartimannus [de] Virtenberc, Henricus marscal- 
eus de Callendin, Guncelinus dapifer; Albertus Strucius, Passaguerra, Mona- 
chus, Presbiter, Rufinus curie iudices, et alii quam plures. Singnum do- 
mini Octonis quarti Romanorum imperatoris invictissimi. M. - Ego Conra- 
dus Spirensis episcopus imperialis aule cancellarius vice domini Theoderici 
Coloniensis ecclesie archiepiscopi et totius Ytalie archicancellarii recognovi. 
Acta sunt hec anno dominice incarnationis m.ce.viüi., indictione . . .1 


Aus beglaubigter Kopie vou 1340 im Munizipalarchive zu Foligno, mit mehreren an- 
deren Privilegien der Stadt in einem Hefte zusammengeschrieben, welches durch Zusam- 
menfalten ausserordentlich gelitten hat; doch liessen sich die Lücken durchweg mit Sicher- 
heit aus nr. 150 und insbesondere nr. 226 ergänzen. — ! Folgen noch drei ganz zerstörte 
Zeilen; in der letzten glaubte ich imperio fidelissime zu erkennen; demnach müsste auf die 
Datirung, in welche jene Worte nicht passen, noch ein Zusatz gefolgt sein. Ist es an und 
für sich wahrscheinlich, dass die Urk. zu Foligno selbst ausgestellt ist, wo der Kaiser Mitte 
Dez. 1209 und zu Anfang Jan. 1210 war, so stimmen insbesondere auch die Zeugen mit 
denen der damals zu Foligno ausgestellten Urkunden. — Vgl. zu S 369 n. 7. 


298." Eberhard von Lautern, Bote Kaiser Otto's, bestätigt, für diesen 
940 Mark Silber von Siena erhalten zu haben. Siena 1209 Dec. 27. 
Anno domini millesimo ce.viili., die vi. kal. ianuarii, indictione xiii. 
Ego Everardus de Lutri, nuntius d. imperatoris Ottonis, confiteor, me rece- 
pisse pro eodem d. imperatore a vobis Orlando Codenaccii, Leonardo Guido- 
nis, Guidone de Palatio, Rainerio Gualterii et Ciampolo Ugonis Senensibus 
consulibus et a te Gregorio Belli camerario comunis Senensis, solventibus pro 
universitate et comuni Senensi, nongentas quadraginta marcas argenti ad pon- 
dus Coloniense bene ponderati et electi ad electionem meorum electorum. 
Actum Senis in domo Alphani iudicis, coram Guinisio Donosdei, Überto Gilii, 
Maizo Guidonis, Cancellerio Gueruzzii, Phylippo Paltonerii, Seuderio, Sera- 
cino Boleti, Alcherolo de sancto Miniate, Ildibrandino Mariscotti de eodem 
castro, Rainerio de Montespercoli, Archiprestino* iudice de Signa, Frederico 
Ormanni et Beringerio de Selvole rogatis testibus. S. Ego Rainerius iu- 
dex et notarius, quod supra continetur, scripsi rogatus. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 82 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl zu $ 369; 
371 n. 40. 


294. Im Gerichte des Hofvikar verfügt ein Hofrichter die Ausführung 
eines im J. 1185 im Hofgerichte gesprochenen Urtheils. Siena 1210 
. Jan. 29. 

Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo decimo, indictione 
tertiadecima, die veneris, quarto ante kalendas februarii, in Sena. Dom- 
pnus Petrus prior monasterii de Vivo veniens ante presentiam domini Henrici 
dei gratia Mantuani episcopi, domini Ottonis Romanorum imperatoris invic- 
tissimi vicarii, et Alberti Struczii Cremonensis, et Passaguerre de Mediolano, 
et Monaci de Villa de Mediolano, et Ruffini de Placentia, imperialis curie iu- 
dicum, petiit infrascriptam sententiam contra heredes condam comitis Manentis 
executioni mandari, cuius tenor talis est: In nomine etc. ! Et cum ve- 

18* 


276 1210 Jan. 29. 


nisset responsurus Ramboctus, filius condam predicti cómitis Manentis, pro- 
posuit predictam sententiam non deberi executioni mandari, quia dicebat eam 
iniustam, tum quia, ut dicebat, fuit data contra predictum patrem suum eo 
absente, tum quia data fuit contra non possidentem; et multa alia allegabat. 
Tandem predictus Monachus, presentibus et volentibus dictis doinino vicario 
et iudicibus et eorum consilio, et presente suprascripto Rambocto, dictam sen- 
tentiam contra heredes predicti comitis: Manentis tamquam iustam executioni 
mandandam pronunptiavit, et executioni mandavit, et mandari iuxit in omni- 
bus et per omnia, secundum quod in memorata sententia continetur. Predictus 
Monachus hanc cartulam inde fieri precepit. Interfuerunt Azo Confanone- 
rius de Briscia, Bonaventura de Bondanerio de Mantua, Petrus Aretinus iu- 
dex, Rogleroctus Senensis iudex, et alii quamplures inde testes. ^ Ego 
Albericus de Rovoreto imperialis curie notarius interfui et hanc cartulam 
scripsi. 

Aus beglaub. Kopie von 1250 im Staatsarchive zu Siena nnd aus Kopie von 1308 


im Libro delle Coppe des Munizipalarchivs von Montepulciano. — ! Folgt die Urkunde oben 
nr. 162. — Vgl. S 165 n. 7; 187 n. 3; 502. 


225." Die von Perugia verpflichten sich dem Pabste zu gewaffneter Hülfe 
bis Rom, wogegen dieser verspricht, sie in einen etwaigen Frieden mit dem 
Kaiser einzuschliessen und sie bei allen ihren Gewohnheiten zu belassen. 
Perugia 1210 Febr. 28. 


In nomine domini. Amen. Anno domini m.cc.x., indictione xiii., exeunte 
februario, in vigilia sancti Herculani. Ad honorem dei et ecclesie Romane 
et utilitatem communantie Perusine civitatis Perusini una cum voluntate et 
auctoritate domini Pandulfi de Subora Romane urbis, Perusü potestatis, hoc 
apostolici camerario, nuntio et legato eius nomine recipienti, pro defensione 
sancti Petri Romane urbis, videlicet quod iuraverunt precettum dicti apostolici 
eiusque catholichorum successorum bona fide sine fraude obedire et observare 
pro defensione sancti Petri prefati, quam bona fide facere iuraverunt, sicud 
ipsis esset iniunctum seu precettum a dicto domino papa eiusque catholico 
successore aud suo certo nuntio; quam defensionem facere promiserunt a civi- 
tate Perusii infra usque ad urbem Romanam sine malitia sano et bono intel- 
lectu habito. Et econverso dictus dominus Stephanus camerarius ac legatus 
nomine domini pape convenit et promisit, quod dictus dominus papa Innocen- 
tius iii. hec omnia confirmaret et rata haberet, silicet quod si dominus papa 
venerit ad pacem cum imperatore seu composuerit, civitatem Perusii ponet in 
pace cum imperatore et ita faciet, quod retinebit dictam civitatem Perusii ad 
se ad fidelitatem et honorem Romane ecclesie et dicte civitatis. [tem dominus 
papa conservabit Perusinos" omnes eorum consuetudines novas et antiquas, 
generales et speciales, tam in electione consulum seu potestatis, quam in ap- 
pellationibus, tam in hominitiis et ceteris aliis. Et si contra hoc dominus papa 
Perusinis precipere vellet, ipsi ex hoc sacramento hobedire in hoc non tenean- 
tur. Item si dominus papa vellet ipsis precipere, ut facerent exercitum ultra 
urbem Romanam, similiter obedire in hoc non teneantur. Actum in pa- 
latio comunis Perusii in generali consilio, in presentia Petri de Pero, Boniba- 
ronis, Uffredutii Uguitionis, Rainerii de Capelle, Arlotti, Peruntii, Iacobi Ver- 
diane, Peri Bernardi Fabri, Munaldi Uguitionis et aliorum multorum in con- 
silio existentium. Et ego Petrus Firmanus iudex et notarius rogatu dicti 


1210 Febr. 28. 277 


camerarii et Pandulfi dicti, a comuni consilio dieto rogatus scribere, scripsi et 
enticavi. 


Aus dem Liber submissionum A Bl. 40 im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
S 360 Nachtr. 


226.' Diephold, Herzog von Spoleto, bestätigt denen von Foligno das ihnen 
vom Kaiser Otto ertheilte Privileg, verspricht ihnen, die kónigliche Burg 
nicht wiederzuerbauen, noch sonstige Burgen in ihrem Gebiete zu errichten, 
und bewilligt ihnen das Schatzungsrecht im Gebiete unter Vorbehalt der 
ihm und seinen Nachfolgern zukommenden Leistungen. Foligno 1210 
März. 


In nomine sancte [et individue trinitatis]. Diepuldus dei et imperiali 
gratia dux Spoleti, com[es Acerrarum et] capitaneus magister totius Apulie et 
Terre Laboris. Nostre sollicitudinis decet providentiam, iustas petitiones et 
vota effectuosius adimplere, illorum videlicet, quos cognoscimus imperio eius- 
que nuntiis longa obsequia fideliaque servitia cuntis temporibus contulisse, 
quatinus imperii honor ac noster uberius augeantur et eorum erga nos devotio 
et utilitas recipiat incrementum. Quapropter notum facimus universis, tam 
presentibus quam futuris, quod nos volentes gloriosissimi imperatoris Roma- 
norum et semper augusti domini Octonis privilegium, dilectissimis fidelibus 
imperii et nostris civibus Fulginatibus nuper concessum, omnimode atque fide- 
liter conservare, ad memoriam reducentes et continue pre oculis habentes in- 
defessa et preclara servitia, que idem cives Fulgini serenissimis dominis im- 
peratoribus et eorum nunciis nostrisque antecessoribus ducibus ad honorem et 
promotionem imperii et ducatus semper exibuerunt, nec non et exibere dein- 
ceps iuxta nostra desideria sunt parati, ipsos omnes cum universis bonis ac 
possessionibus suis, quas nunc iuste habent vel inposterum actore domino iusto 
acquisitionis titulo poterunt optinere, in specialem defensionis nostre protec- 
tionem recepimus, [et] ad servitium imperii et manus nostras eos specialiter 
retinemus. Preclara itaque statuta eiusdem invictissimi imperatoris divi agusti 
cupientes custodire intacta, predictis amicis et fidelibus nostris civibus Fulgi- 
natibus et toti populo, iuxta quod idem inclitus imperator invenitur fecisse, 
volumus et concedimus firmiter, ut habeant senaitas, sicuti sunt a Stafili vel 
cruce sancti Mauri et trahit per Clonam iuxta Spellum directe pervenientem 
usque in fluvium Cloton, et vadit alia senaita sicut currit Cloton et ascendit 
ad fontem Palumbe, et vadit alia per rivum sancti Stephani usque in Corgnale 
de Vaccagna et protemditur usque ad clivum Martis, veniens alia usque ad 
idem Staphile vel cruce sancti Mauri, ipsisque castella, villas, aquas, molen- 
dina et universa, quecumque infra ambitum earundem senaitarum continentur, 
nostra auctoritate imperpetuum confirmamus, salva tamen imperiali iustitia, 1 
eee hr] t] i] nnn in eodem privilegio . ......... con |firmamus, 
ut nulla civiftas, nullum commune, nullaque omnin]o persona humilis vel alta, 
secularis vel ecclesiastica, ..... predictos amicos et fideles nostros cives 
Ful[ginates contra . . . . nostre in castellis, villis, aquis, molendinis, aliisque 
[utilitatibus infra predict]as senaitas audeat impedire vel aliquo modo pertur- 
bare. [Insuper] ex autoritate nostra hoc suadentes? eisdem civibus per nos 
nostrosque successores fir[miter] promictimus et legaliter investimus, quod 
castrum regalem" non reficiem[us, nec] refici faciemus, nec aliquod munimen- 
tum construemus vel construi faciemus per nos vel aliam personam infra iam 
dictas senaitas, per quod munimentum ipsis civibus molestia possit inferri; et 


2178 1210 März. 


si forte aliquis vel aliqui, sive nobilis, sive commune, aliquod aliud reficere 
. vellet aut aliquod munimentum infra dictas senaitas, ut dictum est, voluerit 
edificare, nos contra eum vel eos una cum Fulgin[atibus] civibus unanimiter 
existemus, salvo domino imperatore, circa quem predictos cives precibus pro 
posse iuvabimus. Volumus quoque, quod nullus habeat potestatem vel licen- 
tiam colligendi datam vel collectam infra prefatas senaitas, exceptis ipsis ci- 
vibus, quibus colligere liceat. Hec omnia concedimus et plenius confirmamus 
atque promictimus, tam per nos, quam per nostros successores perpetuo fir- 
miter observanda, salvo in omnibus servitio, quod nobis et nostris successo- 
ribus idem cives facere tenentur. Siquis autem de nobis subiectis huic nostro 
privilegio in aliquo predictorum ausus fuerit contraire, ducentarum marcarum 
puri argenti componat penam, medietatem nostre camere et medietatem passis 
iniuriam. Ad cuius rei certam imposterum evidentiam presentem paginam inde 
conscribi et sigillo nostro iussimus co.umuniri. Huius rei testes sunt: do- 
minus Lodaicus de Summa, dominus Conradus Grany? marescallus, Lotaicus 
capellanus, Odorisius Leonardi, Moricus Rodulfi, Ormannus et Thebaldus de 
Passaro, Henricus Spilimannus et Petrus Dominici. Datum apud Fulgi- 
neum in palatio episcopi, anno dominice incarnationis m.cc.x., indictione xili., 
mense martii, per manus Thomassii notarii, anno primo domini Octonis Ro- 
manorum imperatoris et semper augustus." 

Aus beglaubigter Kopie von 1340 im Munizipalarchive zu Foligno ; stark beschädigt; 
vgl. n. 222, aus dem sich einige Lücken ergänzen liessen. — ! Die folgende Lücke wieder- 
holte zweifellos aus n. 222 den Vorbehalt wegen Bevagna und Cocorone, aber wohl in stär- 
ker abweichender Fassung. — ? concedentes? — ° gray mit Abkürzungszeichen. — Vgl. zu 
$ 197 n. 12; 316; 371 n. 34. Führte Diephold den Titel eines Grosskapitán Apuliens auf 
Grundlage einer Verleihung K. Otto's, wie das doch durchaus wahrscheinlich ist, so würde 
die Urkunde das früheste Zeugniss für Absichten des Kaisers auf das sizilische Königreich 
bieten. 

227. Im Auftrage des Kaisers und des Hofvikar, Bischof Heinrich von 
Mantua, wird ein Schreiben des letzteren dem Otto von Ast übergeben. 
Mombello 1210 April 28. 

Una die mensis aprilis, tercia exeunte ipso mense, apud portam castri 
de Mombello, praesentia iufrascriptorum testium. Ser Carexanus missus 
atque conversus monasterii sancti Felicis de civitate Papie ex parte domini 
Ottonis dei gratia imperatoris atque domini Henrici civitatis Mantue episcopi, 
vicarii ipsi domini Ottonis imperatoris, dedit atque porexit domino Guidoni, 
qui dicitur de Aste, de iandicto castro habitatori, eius nomine et nomine Fre- 
derici fratris ipsius domini Guidonis, literas sigillo praenominati domini Hen- 
rici episcopi sigillatas; qui vero dominus Guido ipsas recepit litteras. Fac- 
tum est hoc anno domini millesimo ducentesimo decimo, indictione tertiade- 
cima. Interfuerunt ibi testes ser Iacom Coagatta de civitate Papie, atque 
Garogla servitor communis civitatis Astensis, et quam plures alii. Et 
Lantelmus domini Henrici et domini imperatoris notarius inde cartam scripsit. 

Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 187 n. 4. Der Notar Lantelm dürfte der später oft als Hofnotar erwähnte 
sein; vgl. Nachtr. zu S 506. 


998." Kaiser Otto IV bestätigt denen von Lodi ihre Besitzungen und 
Rechte unter Vorbehalt der Rechte des Reichs auf Grundlage des Kon- 
stanzer Friedens und erklärt, dass den Mailändern nichts vom Gebiete 
von Lodi verliehen sei. Lodi 1210 Mai 1. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus divina favente cle- 


1210 Mai 1. 919 


mentia Romanorum imperator et semper augustus. Cum omnibus imperii 
nostri fidelibus benignitatis nostre gratiam libenter impendimus, eorum tamen 
utilitati et comoditatibus uberiori clementia volumus intendere, qui spetiali de- 
votione maiestati nostre etiam" obligati et fideles. Quapropter notum facimus 
universis imperii nostri fidelibus presentibus ac futuris, quod nos ad imitatio- 
nem serenissimi antecessoris nostri Henrici Romanorum imperatoris divi au- 
gusti, sicut ipsum ex suo autentico privillegio manifeste fecisse agnovimus, 
fideles nostros Laudenses totamque civitatem, quam illustris predecessor no- 
ster Fridericus Romanorum imperator augustus fundavit, cum omnibus pos- 
sesionibus et bonis suis, que nunc possident et inposterum iuste sunt possesuri, 
in spetialem nostre mdiestatis protectionem recepimus et defensionem. Ad 
memoriam itaque tam presentis, quam successure etatis volumus devenire, 
quod nos predictis fidelibus nostris Laudensibus confirmamus et nostra libe- 
ralitate imperiali damus atque concedimus ea omnia, que seriatim inferius 
continentur. Videlicet aquas et flumina in episcopatu Laudensi decurrentia; et 
ut liberam habeant potestatem super illas aquas, et spetialiter super aquam 
Lambri pontes et alia civitati Laudensi utilia facere, reficere et retinere; et ut 
predicta civitas habeat generalem portum et comunem navium stacionem re- 
mota omni contraditione, precipientes, ne aliquis alius portus ordinetur in toto 
flumine Adue. Statuimus etiam, ut nulli sit licitum contra voluntatem civitatis 
Laude castrum vel turrim vel aliam munitionem in episcopatu vel districtu 
Laudensi facere vel reficere. Et ut predicta civitas habeat zerbos et pasqua 
et alias terras ex utroque latere civitatis adiacentes, sicut in presenti pagina 
determinatur; silicet a loco, qui dicitur castrum aepiscopi, sicut via ducebat 
usque ad pontem veterem de Fanzago usque Aduam; et ex alia parte, sicut 
costa Pulignani et costa Yselle et costa Iuvenici veteris et costa Iuvenici novi 
et coste civitatis Laudensis versus Aduam clauduntur. Statuimus etiam, ut 
strata, que ibat per veterem civitatem, vadat solummodo per novam civitatem 
Laudensem, veteri strata destructa. Precipimus etiam, ut nemo audeat vel 
presumat violentiam vel perturbationem inferre ipsi civitati in locis vel pos- 
sesionibus episcopatus vel districti, que predicta civitas detinere vel possidere 
videtur; statuentes etiam, ut libere et quiete possideat et detineat predicta 
civitas Laudensis ea, que possidere vel detinere videtur vel detinebat tempore 
pacis facte inter predictos antecessores nostros pie recordationis Fridericum 
serenissimum Romanorum imperatorem et Henricum tunc regem Romanorum 
divos augustos et Lombardos in civitate vel episcopatu vel districtu. Profite- 
mur etiam, postquam prenominati antecessores nostri Mediolanenses et Lau- 
denses in plenitudinem gratie sue receperunt, nullam Mediolanensibus fecerunt 
concessionem, sicut intelleximus, de possesionibus Laudensium vel districto; 
et nos nullam eis postmodum fecisse recognoscimus. Insuper quoque ad maio- 
rem dicte civitatis augmentum et predictorum antecessorum nostrorum Fri- 
derici et Henrici Romanorum imperatorum augustorum vestigia imperialia 
propter fidelia et devota servicia, que Laudenses exhibere hactenus imperio et 
nobis [consueverunt] et in posterum sunt exhibituri, concedimus eis et confir- 
mamus et damus regalia et consuetudines omnes, tam in civitate, quam extra 
civitatem; videlicet ut in posterum omnia habeant, sicut hactenus habuerunt 
vel habent; extra vero omnes consuetudines sine contradictione exerceant, 
quas ab antiquo exercuerunt vel exercent, scilicet [in ne]moribus, pascuis, pon- 
tibus, aquis et molendinis, sicut ab antiquo habere consueverunt, [nec non] in 
exercitu, munitionibus civitatis, in iurisdictione, tam in criminalibus causis, quam 


980 1210 Mai 1. 


[in contra ]riis intus et extra, et in ceteris, que spectant ad comoditates civitatis ; 
[insuper] Laudensibus et rata habere volentes ea omnia generaliter, que se- 
riatim in privillegio iam dictorum antecessorum nostrorum imperatorum de 
pace facta inter ipsos nostros antecessores serenissimos imperatores et Lom- 
bardos [apud Con ]stanciam continentur; salvis tamen omnibus tenoribus, con- 
ditionibus, pactis et conventionibus ad imperium no[strum] spectantibus [et] 
pertinentibus, sicut in iam dicto privillegio pacis manifeste continetur. Ut au- 
tem ea, que supradicta sunt, rata in perpetuum habeantur et inconvulsa, pre- 
sentem inde paginam conscribi et nostre maiestatis sigillo iussimus comuniri, 
statuentes etiam et imperiali edicto sanctientes, ut nulla civitas, nullum co- 
mune, nulla denique persona ecclesiastica vel secularis, alta vel humilis, con- 
tra hanc nostram divalem paginam venire presumat; quod si quis attempta- 
verit, centum libras auri pro pena componat, medietatem fisco imperiali infe- 
rendam, reliquam civitati Laude persolvendam, omnibus supradictis nichilo- 
minus in sua firmitate permanentibus. Huius rei testes sunt: Wolfkerus 
patriarcha Aquilegiensis, Lotharus Pysanus archiepiscopus, Henricus Man- 
tuanus episcopus vicarius curie, Wilhelmus Cumanus episcopus, Aldericus 
Laudensis episcopus, Emmicho comes de Liningen, Hartmannus comes de 
Wirtinberc, Ezzelinus de Tervisio, Salinverra de Ferraria, Cuno de Mizenberc, 
Henricus de Ravensburec imperii camerarii Hugo Prealonus Laude tunc po- 
testas, Albertus de Treffoso, Achilles Belottus, Algisius de Rikardis, Alkerus 
Malliavacca, magister Kazolus, Albertus Struzius, Passaverra, Ruffinus et 


Presbiter imperialis curie iudices et alii quamplures. Signum doniini Otto- 
nis quarti Romanorum imperatoris invictissimi. M. [Ego Cunradus Spi- 
rensis] episcopus imperialis aule cancellarius vice domini Theoderici Coloniensis 
archiepiscopi et Ytalie [archica]ncellarii recognovi. [Acta] sunt hec anno 


dominice incarnationis millesimo cc.x., primo die intrante mense madii, impe- 
rante domino Ottone Romanorum imperatore augusto, anno regni eius xii., 
imperii vero i. Datun apud [Laudam, per manum] Waltherii prothono- 
tarii, inditione tertiadecima. 


Nach Durchzeichnung des Orig. im Munizipalarchive zu Lodi, mitgetheilt von Po- 
lenghi. — Vgl. zu S 369. 


229. Im Auftrage des Kaisers wird Genannten ein Schreiben des Hof- 
vikar, Bischof Heinrich von Mantua, übergeben. Asti 1310 Mai 23. 


Die nono exeunte maio, in civitate Astensi apud casanı ser Überti Bo- 
vini, praesentia infrascriptorum testium. Carexanus conversus et sindicus 
monasterii sancti Felicis de civitate Papie, prout vidimus contineri in quodam 
publico instrumento a Rufino Manicello notario scripto, ex parte domini Otto- 
nis imperatoris, ut praenominatus Carexanus dicebat, dedit et porexit dominis 
Qualie de Gorzano et Uberto eius fratri literas sigillo "praedicti domini Hen- 
rici episcopi et vicarii sigillatas de facto et super facto Villenove, ut, dicebat 
et dixit ipse Carexanus; qui vero fratres Qualia et Ubertus ipsas receperunt 
concorditer literas. Factum est hoc anno domini m.cc.x., indictione tertia- 
decima. Interfuerunt ibi testes Iacobus Coagatta, et Rufinus medicus, et 
Petrinus Romani, omnes de civitate Papie, et Garogia servitor communis ci- 
vitatis Astensis. Et Lanfranchus de Morengo domini" "imperatoris 
notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. $ 187 n. 4. 


1210 Juni 24. 281 


230. Kaiser Otto IV überweist einem Hofrichter und einem Hofkaplane 
ein Anliegen des Kapitels zu Verona zu günstiger Erledigung. Borgo 
San Donino 1210 Juni 24. 


Die vii. extante iunio, in Burgo sancti Donini, in domo prepositi et cle- 
ricorum, in qua erat d. Otto imperator hospitatus, in presentia d. Boni Io- 
hannis archidiaconi de Vercellis et protonotarii d. imperatoris, et Rodulfini 
capelani d. imperatoris et clerici ecclesie sanctorum apostolorum de Verona, 
et aliorum multorum. Ibique d. Ventura et d. Norandinus canonici de 
Verona ostenderunt dicto d. imperatori Ottoni privilegia maioris ecclesie Ve- 
ronensis. Que cum idem imperator vidisset et sibi exponi fecisset, commisit 
d. Gualfredo de Turisellis de Papia et d. Marchoaldo capellano suo, ut pre- 
dietis canonicis concederent ex parte sua, quicquid boni possent. Ego 
Musetus d. regis Enrici notarius rogatus interfui et scripsi. 


Aus neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 504. 


231. Ein Bote des Hofvikar übergibt Schreiben desselben, durch welche 
Genannte aufgefordert werden, sich nach zehn Tagen am Hofe gegen 


Klagen des Kapitels von Verona zu verantworten. Campo und Zuclo in 
Judikarien 1210 Juni 25. 


Die sexto extante iunio, in prato quondam Otonis, qui est iusta castrum 
Campi, in presentia etc. Ibique Marchabrunus apresentavit et dare vo- 
luit Armanno de Campo, sua vice et vice et nomine suorum fratrum, unum 
breve sigillatum cum sigillo d. Enrici Mantuani episcopi; et dictus d. Arman- 
nus recusavit eum accipere; set ibi fecit eum aperire et legere; tenor cuius 
talis erat, ut inferius legitur: Enricus dei gratia Mantuanus episcopus et 
imperialis aule vicarius, dilectis fidelibus suis Riprando et eius fratribus ho- 
minibus de Campo, Tridentini episcopatus, suam gratiam et bonam volunta- 
tem. Conquesti sunt nobis canonici sancte Marie maioris ecclesie Veronensis, 
quod vos homines suos quorundam villarum, scillicet Braguzii, Bundi et Bel- 
beni, in quibus idem canonici plenam iurisdictionem habeat, indebite et iniuste 
agravando molestatis; quapropter auctoritate imperiali, qua fungimur, vobis 
precipiendo mandamus, quatenus decima die post receptionem istarum litera- 
rum ad curie presentiam veniatis, iamdictis canonicis, iuxta quod ratio postu- 
laverit, responsuri; alioquim, quantum de iure poterimus, procedemus. 
Anno domini millesimo cc. decimo, indictione xiii. Ego Iacobinus sacri 
palatii notarius rogatus interfui et scripsi. 

Die vi. exstante iunio, sub portico domus Uberti de Duseclo, in presen- 
tia etc. Ibique Marchobrunus dedit suprascripto Uberto unum breve 
sigillatum cum sigillo d. Enrici Mantuani episcopi, d. Otonis imperatoris vi- 
carii, sua vice et vice et nomine hominum de Belbeno et Duseclo, in quo con- 
tinebatur ita, ut inferius legitur: Enricus dei gratia Mantuanus episcopus, 
imperialis aule vicarius, dilectis fidelibus suis et imperii hominibus de Belbono 
salutem et gratiam suam. Conquesti sunt nobis canonici sancte Marie maioris 
ecclesie Veronensis, quod cum sitis de iurisdictione ipsorum, sicut tenemini, 
non subiacetis eisdem, set magis vos subtraitis et eorum dominium recusatis 
quapropter auctoritate d. imperatoris, qua fungimur, vobis precipiendo man- 
damus, quatenus die decima post literarum acceptionem auctoritate presentium 
veniatis per vestrum sindicum predictis canonicis responsuri; alioquin, quan- 
tum de iure poterimus, procedemus. Anno domini millesimo cc. decimo, 


282 1210 Juni 25. 


indictione xiii. Ego lacobinus sacri palatii notarius rogatus interfui et 
scripsi. | . 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 187. 191. 


232. Kaiser Otto IV bewilligt den Domherren zu Verona, in den ihnen 
unterworfenen Orten Podestaten, Konsuln und Vizegrafen zu setzen und 
dort selbst oder durch Andere Gerichtsbarkeit zu üben. (1210 Juni.) 


O. quartus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Dilectis 
fidelibus suis archipresbytero et canonicis maioris ecclesie Veronensis gratiam 
suam et bonam voluntatem. Iustis desideriis vestris benignum volentes pre- 
stare consensum, vobis et ecclesie vestre imperiali auctoritate concedimus, ut 
liceat vobis in villis et castris vestre iurisdictioni subiectis potestates, con- 
sules, vicecomites ordinare et constituere, et quod tam per vos, quam per alias 
personas possitis in locis predictis omni tempore iusticiam exercere, secundum 
quod in privilegio, quod vobis concessimus, continetur, consuetudine contraria 
non obstante. Auf der Rückseite: Archipresbitero et canonicis Vero- 
nensibus. 


Aus neuerer Abschrift im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 126 und 
oben Urk. nr. 217 und 230; es dürfte diese die in der letzten vorgesehene Erledigung und 
danach die Zeit zu bestimmen sein. 


233. Im Hofgerichte wird wegen Ungehorsams der Angeklagten dem Ka- 
pitel von Verona die Einweisung in den Besitz von Bondo, Breguzzo und 
Bolveno zuerkannt. Im Pisanischen 1210 Juli 12. 


In nomine eterni. Ánno a nativitate d. nostri Iesu Christi millesimo du- 
centesimo decimo, indictione terciadecima, die xii. intrante iulio, in comitatu 
Pisano, in villa que dicitur Cassina, in qua d. Otto imperator erat, in domo 
Bonincontri filii quondam Girardini, in presentia ipsius Bonin&untri, Viti no- 
tarii de Castenedulo de episcopatu Vicentie et Gerardini de eodem loco, et 
Tirbani viatoris Verone et Petri de Colsa de Papia et Zordani cursoris de 
Zenoa et aliorum. Ibique coram dominis Gualfredo de Turisellis de Papia 
et d. Rofino de Porta et Iohanne de Pado et Presbytero Cacio de Placentia, 
iudicibus curie d. imperatoris Ottonis, cum d. Ventura canonicus et sindicus 
maioris ecclesie Veronensis peteret ab eis iudicibus possessionem terrarum 
Bondi et Bergucii et Belboni pro eo, quod Riprandus de Campo et Armanus 
eius frater et homines predictorum locorum vocati fuerant ad curiam d. im- 
peratoris et non venerunt, nec miserunt responsalem, predictus d. Rofinus de 
Porta iudex talem in scriptis dedit sententiam, sic dicens: ‚In nomine do- 
mini. Amen. Quia citati fuerant Armanus de Campo et fratres eius et homi- 
nes loci de Belbono et de Bregucio et de Bondo ad iustitiam faciendam ca- 
nonicis de Verona 1imaioris ecclesie et non venerunt, pronuncio d. Venturam 
canonicum et sindicum dicte ecclesie mittendum esse in possessionem locorum 
predictorum, tam iurisdictionis, quam etiam terrarum, et eum mitto; ita ut 
non audiantur, nisi venerint infra annum secundum iuris ordinem, et restitutis 
primo expensis.‘ Et quam sententiam predi:ti coniudices laudaverunt et 
sibi placere dixerunt. Ego Musetus d. regis Enrici notarius rogatus in- 
terfui et scripsi. 


“ Einer beglaubigten Kopie durch Iacobinus sacri palacii notarius ist 
von dessen Hand zugefügt: Petimus, ut confirmetur haec sententia et exe- 


1210 Juli 12. 283 


cutioni mandetur, et quod comittat alicui prudenti viro, quod faciat hanc sen- 
tentiam atendere et possessionem dictarum terrarum expedire; von anderer 
-Hand: vel saltim, quod d. rex mitteret ad episcopum Tridentinum, quod 
neque per se vel per suum vasallum canonica de dictis terris impediretur. 


Aus neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Die Zusätze gehören zweifel- 
los zu 1220; vgl. unten nr. 274. — Vgl. Nachtr. zu $ 187; 191; 243, . 


234. Im Hofgerichte wird die gegen ein Urtheil eines Richters zu Verona 
an das Reich eingebrachte Appellation für begründet erkannt und das 
Urtheil für nichtig erklärt. Im Pisanischen 1210 Juli 12. 


In nomine dei eterni. Anno a nativitate domini nostri Iesu Christi mille-. 


simo ducentesimo decimo, indictione tercia decima, die xii. intrante iulio, in 
comitatu Pisano, in villa que dicitur Cassina, in qua d. imperator erat Oto, in 
domo Bonicuntri filii quondam Girardiui, in presentia ipsius Bonicuntri, Viti 
notarii de Castenedulo de episcopatu Vicencie, et Girardini de eodein loco, et 
Tirbani viatoris Verone, et Petri de Colsa de Papia et [aliorum, Ibique 
coram d. Gualfredo de Turisellis de Papia et] d. Rofino de Porta et d. Ihoanne 
de Pado et Presbytero Cacio de Placentia, iudicibus curie d. Otonis impera- 
toris, de lite appellationis, que vertebatur inter d. Venturam canonicum ma- 
ioris Veronensis ecclesie et sindicum et procuratorem d. archipresbyteri et ca- 
nonicorum Veronensis ecclesie, ut in carta facta per manum Ihoannis notarii 
continebatur, [pro ipsa] ecclesia ex una parte, nec non et inter Englomarium 
de Porcille sindicum et procuratorem universitatis Porcillis, ut in carta facta 
per manum Martini notarii continebatur, pro ipso communi sive communitate 
ex altera. In qua causa predictus d. Ventura pro maiori ecclesia Veronensi 
alegabat et proponebat coram eis iudicibus, quod Petrus de Vilano olim iudex 
de Verona sententiam dederat pro hominibus de Porcilli contra archipresby- 
terum et canonicos Veronenses; a qua sententia fuit appellatum per archi- 
presbyterum ad imperium; et dicebat, quod iurisdictio Porcillis ad canonicam 
Veronensem pertinebat; unde dicebat dictas d. Ventura illam sententiam d. 
Petri de Vilano cassandam esse et cassari debere. Contra predictus Euglo- 
marius sindicus alegabat et dicebat pro suo communi, quod nesciebat, nec 
eredebat d. archipresbyterum appellasse ab illa sententia moderationis lata 
per d. Petrum de Vilano; et dicebat dictus sindicus, quod nesciebat, nec cre- 
debat iurisdictionem Porcillis ad canonicam Veronensem pertinere. Cum hec 
et alia ab utraque alegarentur, prenominatus d. Rofinus de Porta iudex talem 
in scriptis protulit sententiam, sic dicens: ‚In nomine domini. Amen. Ego 
Rofinus de Porta, iudex aule imperialis, de consensu et voluntate predictorum 
meorum sociorum, imperialis aule coniudicum, qui hic sunt presentes, cogno- 
scens de causa appellationis, que vertitur inter d. Venturam canonicum et 
sindicum archipresbyteri et canonicorum maioris Veronensis ecclesie pro ipsa 
ecclesia ex una parte, et Englomarium sindicum commnuhitatis Porcilis pro 
ipsa communitate ex altera parte, super sententia lata a Petro de Vilano, 
olim iudice Veronensi, qui temperavit et modum imposuit archipresbytero et 
canonicis ipsius ecclesie, quod quando ipsi vadunt in terra Porcillis pro tenendo 
placito generali, quod tribus diebus in anno tantum debeant habere receptum 
eum solis xxv. hominibus et xxv. equis, a qua sententia fuit ad imperium ap- 
pellatum, sicut apparet per instrumentum Roberti notarii; visis tandem ratio- 
nibus utriusque partis, et tam privilegiis, quam instrumentis et etiam testibus, 
auctoritate d. imperatoris Otonis, de consensu predictorum coniudicum pro- 


984 1210 Juli 12. 


nuncio, male iudicatum a Petro de Vilano, et bene appellatum ab archipres- 
bytero, et illam sententiam revoco et nullam dico, et iudico, quod archipresby- 
ter et canonici receptum habeant tribus diebus in anno a communitate Por- 
cillis pro tenendis placitis generalibus secundum antiquam consuetudinem.* 

Et predicti coniudices istam sententiam laudaverunt et sibi placere dixe- 
runt. Ego Musetus d. regis Enrici notarius rogatus interfui et scripsi. 


Nach neuerer Abschrift im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl, Nachtr. zu S 187. 
191. 248. 597. 


235. Der Prokurator der Gemeinde Porcile erhebt gegen ein von den kai- 
serlichen Hofrichtern gegebenes Urtheil Appellation an den Kaiser, welche 
die Hofrichter als unzulässig erklären. Im Pisanischen 1210 Juli 12. 


Die lune xii. intrante iulio, in comitatu Pisano, in villa que dicitur Ca- 
sina, in domo Bonincuntri filii quondam Girardini, in presentia ipsius Bonin- 
cuntri, Viti notarii de Castenedulo de episcopatu Vicentie et Gerardini de 
eodem loco, Turbani viatoris Verone, Petri de Colse de Papia, Zordani cur- 
soris de Zenoa et aliorum plurium. Ibique Englomarius de Porcille sin- 
dicus et procurator Porcilis, ut in quodam instrumento facto per manum Mar- 
tini notarii aparebat, sentiens se esse gravatum pro comuni Porcillis, cuius 
sindicus et procurator erat, a sententia, quam do minusRofinus iudex d. Otto- 
nis imperatoris in concordia d. Walfredi et d. Iohannis de Paudo et d. Pres- 
byteri iudicum dicti d. Ottonis imperatoris cuntra comune Porcillis dederat 
pro facto canonicorum Verone, nominatim de illo, quod revocaverant senten- 
tiam d. Petri de Vilano iudicis olim comunis Verone, ad dominum imperato- 
rem, vel ubicunque appellatio posset ire, appellavit ab ipsis iudicibus. Et ipsi 
iudices dixerunt, quod non recipiebant suam appellationem, quia non poterat ab 
eis appellari. — Millesimo ducentesimo decimo, indictione tercia decima. 
Ego Musetus d. regis Enrici notarius rogatus interfui et scripsi. 

Aus neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 191 n. 11. 


236. Delegirte Richter des Kaisers verhängen auf Grundlage des einge- 
rückten kaiserlichen Kommissionsschreibens gegen genannte Beklagte, 
welche Antwert verweigern, den Reichsbann, falls sie sich nicht bis zum 
vierten Tage zu Rechte stellen. Asti 1210 Aug. 19. 


Anno domini millesimo ducentesimo decimo, indictione terciadecima, die 
iovis quartodecimo kal. septembris. Super causa, que vertebatur inter 
monasterium sancti Felicis de Papia ex una parte, et Guidonem de Aste et 
Fredericum fratrem eius ex altera, delegata a domino imperatore dominis Re- 
sonato et Iacobo de Platea iudicibus, ut in commissione inde facta continetur, 
tenor cuius talis erat: 

Otto dei gratia Romanorum imperator et semper augustus. Fidelibus 
suis Resonato Zacio et Iacobo de Platea iudicibus gratiam suam et bonam 
voluntatem. Causas, quas habet monasterium sancti Felicis de Papia cum 
Qualea de Gorzano et Überto de Gorzano et fratribus suis, et cum Guidone 
de Aste et Frederico fratre eius, devotioni vestre committimus cognoscendas 
et fine debito terminandas, mandantes, quatenus partes ante praesentiam ve- 
stram convocatis, et auditis hinc inde propositis praedictazn causam sive causas 
iusticia mediante [decidatis]; et si qua partium ante vos venire recusa verit, 
nostro banno auctoritate nostra supponatis. 

Prefati vero Resonatus et Iacobus bis praedictos Guidonem et Frederi- 


1210 Aug. 19. 285 


cum, ut ante eo$ venirent Carexano sindico praetitulati monasterii iusticie 
stare, et postea bis peremptorie et per peremptorios eosdem per suas literas 
et nuncios citaverunt; et venire recusaverunt. Ad finem ipsis venientibus di- 
xerunt, quod coram eis omnino non responderent. Idcirco pretaxati Resonatus 
et Iacobus titulatis Gruidoni et Frederico terminum dederunt, ut usque ad diem 
dominicum per sese vel certum eorum responsalem ante eorum praesentiam 
venire deberent, alioquin imperiali auctoritate, qua fungebantur, praelibatos 
Guidonem et Fredericum in banno posuerunt taliter, quod si ad terminum 
iandictum non venerint, deinde sint in banno domini imperatoris. Actum 
Aste, in camera communis Astensis. Interfuerunt testes Baiamondus de 
Platea iudex, Girardus Iosbertus iudex, Sorleónus Maronus, Otto Gohoinon- 
dus, Ogerius Culorius, Iacobus de Fossato, Philippus notarius, Obertus filius 
Dunioti Calderarii. Et Gandulfus Donaschus notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 69 n. 14; 70 n. 7. 19; 217 n. 4. 10. 


237. Ein Bote delegirter Richter des Kaisers setzt die Kläger gemäss den 
Forderungen des eingerückten Klaglibells in Besitz, bis die ungehorsamen 
Beklagten eich zu Rechte stellen werden. Pavia 1210 Aug. 24. 

Anno domini millesimo ducentesimo decimo, indictione terciadecima, die 
martis nono kal. septembris, praesentia testium infrascriptorum. Vista- 
filatus, nuncius ad hoc constitutus specialiter a domino Resonato Zacio et Iacobo 
de Platea, iudicibus delegatis a domino Ottone Romanorum imperatore super 
causa, que vertebatur inter monasterium sancti Felicis de Papia ex una parte, 
et Guidonem de Aste et Fredericum fratrem eius ex altera, posuit Carexanum 
sindicum ecclesie saucti Felicis nomine ipsius monasterii in possessionem et 
quasi possessionem Villenove et omnium illorum iurium, que ipse Carexanus 
nomine praefati monasterii ab eis exigebat, prout in libello inde conposito 
continetur, tenor cuius libelli talis est: Vobis dominis Resonato Cacio et 
Iacobo de Platea, a domino Ottone Romanorum imperatore iudicibus delegatis 
in eausis, quas habet monasterium sancti Felicis de Papia eum Guidone de 
Aste et Frederico fratre suo, conqueror ego Carexanus sindicus praedicti mo-. 
nasterii, nomine et vice ipsius monasterii, de Guidone de Aste et Frederico 
fratre eius, qui accipiunt contra ius et rationem in Villanova et hominibus 
illius loci fodrum et bannum, et de iurisdictione et districtu et successic nibus 
et de quinque generalibus placitis illius loci se intromittunt, que eis facere non 
licet, cum omnia supradicta ad praedictum monasterium pertineant. Unde 
praedicto modo et nomine peto, quatinus eos ab omnibus praedictis cessare 
faciatis et ad praedictum monasterium omnia praedicta pertinere pronunciare 
debeatis.* Tali modo positus est ipse Carexanus nomine praefati mona- 
sterii in iandicta possessione, ut ipse Carexanus nomine praedicti monasterii 
omnia praedicta, que continentur in libello superius nominato, teneat et pos- 
sideat salvo iure omnium aliarum personarum, donec praefati Guido et Fre- 
dericus tedio affecti veniant respousuri. Interfuerunt testes Raymondus 
Gastaldus, Petrus Vexosius, Petrus Culirius Vercelle, Carlevarius, Iacobus 
Mola, Petrus Rogerius, Otto Agnellus, Iohannes Marchixius, Rodulfus Iache- 
rius, Andreas de Sarlenda et Guillelmus Varlasta. Insuper in claustro 
praedicti monasterii praefatus Vastafilatus ex parte domini imperatoris et 
praedictorum Resonati et lacobi, gerentium mandatum domini imperatoris, 
praecepit praedictis testibus, ut de cetero debeant respondere praedicto Ca- 


986 1210 Aug. 24. 


rexano nomine dicti monasterii vel alii nomine ipsius monasterii de omnibus 
illis iuribus et rebus, que superius continentur in libello, et praedictis Guidoni 
et Frederico respondere non debeant; et hoc praeceptum eis fecit praedictus 
nuncius vice et nomine omnium hominum Villenove. Et Gandulfus Do- 
naschus notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310‘, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 69 n. 14; 71 n. 3; 126 n. 4; 217 und oben nr. 227. 


P 
238. Im Hofgerichte urtheilt ein Hofrichter auf Mandat des Kaisers, des 
Hofkanzlers und des Hofvikar, dass ein früheres Urtheil des Hofgerichtes 
durch Zahlung und Besitzeiwweisung, aber unter Vorbehalt aller Rechte 
der Verurtheilten, auszuführen sei. S. Salvatore de Monte Amiate 1210 
Aug. 27. 

Anno dominice incarnationis millesimo ce.x., indictione tertiadecima, die 
veneris, vi. calendas sectembris, in claustro monasierli sancti Salvatoris de 
Monte Amiati. Cum dompnus Petrus prior de Vivo postularet sententiam 
latam ab Optone Zendelario tunc iudice imperatoris Federigi, scriptam per 
manum Martini Filippi imperialis aule notarii, contra Manentem de Sartiano, 
executioni mandari contra heredes eius, et per Monachum de Villa imperialis 
aule iudicem et socios eius pronuptiata esset predictain sententiam tamquam 
iustam executioni mandandam, et eam executioni mandaverit, [sicut] apparet 
per instrumentum publicum factum ab Alberigo de Rovareto imperialis curie 
notario; et nunc idem prior nomine monasterii de Vivo postularet ab impe- 
ratore, ut illam sententiam faceret actendi et effectui mancipari; et Tancredus 
et Remboctus fratres, filii predicti quondam Manentis, venissent contradicturi, 
dicentes, predictas sententias non debere executioni mandari, immo esse tam- 
quam nullas anichilandas et casandas, tum quia dicebant litem non fore con- 
testatam super possessionibus, et sacramentum chalumpnie non fuerat presti- 
tum, et super alia iudicatum, quam petitum, et quia dicebant, monasterium de 
Vivo nullum ius in possessionibus predictis habere, et si quod habuerat, post 
dictam pronunptiationem alienaverat, et propter expensas, quas fecerat im 

redictis rehus, dicebant se debere habere retentionem predictarum rerum, et 
spetialiter Castilioni, quem dicebant se titulo possidere, que dicebant, se pa- 
ratos esse ostendere, et multa alia super hiis allegassent: tandem ego 
Albertus Struzius Cremonensis imperialis curie iudex de spetiali mandato do- 
mini Optonis dei gratia Romanorum imperatoris, et mandato domini Curradi 
Spirensis episcopi imperialis aule cancellarii, et domini Erricii Mantuani epis- 
copi imperialis aule vicarii, et Presbyteri Caccie presentia, Iohannis de Pado, 
et Ruffini de Porta Placentinorum imperialis curie iudicum, dico et precipio 
Tancredo et Rembocto presentibus, ut usque ad festum omnium sanctorum 
proxime solvant predicto priori quantitatem, que est deducta in condempna- 
tionem, et iubeo priorem induci in possessionem rerum, super quibus sive de 
quibus facta erat condempnatio, salvo de ımandato domini imperatoris in om- 
nibus et per omnia iure predietorum fratrum. Predictus Albertus hanc 
cartulam fieri precepit, unde duo instrumenta iussa sunt fieri in uno te- 
nore. Interfuerunt dompnus Orlandus abbas monasterii sancti Salvatoris 
de Monte Miato, comes Currado de sarcto Martino, Pisanus iudex de Pisce, 
Dondinarius et Acerbinus de Mantua, et alii quamplures inde testes. Ego 
Alberigus de Rovoreto Papiensis imperialis curie notarius interfui et hane 
cartulam iussu predicti Alberti scripsi. 


1210 Aug. 27. 281 


Aus beglaub. Kopie von 1308 im Libro delle Coppe des Munizipalarchivs zu Monte- 
pulciano. — Vgl. S 165 n. 7; 187 n. 3; 502; 579 und oben Urk. nr. 162 und 224. 


239. Delegirte Richter des Kaisers geben einer Partei auf deren Verlan- 
gen einen Kurator zur Führung einer Streitsache, der dann vereidet wird. 
Asti 1210 Sept. 6. - 


Anno domini millesimo ducentesimo decimo, indictione xiii., die lune sexto 
intrantis septembris. Venientes Qualia de Gorzano et Ubertus frater eius 
ante praesentiam domini Resonati de Papia et domini Iacobi de Platea Asten- 
sium", iudicum delegatorum a domino Ottone Romanorum imperatore, postu- 
laverunt ab eis, quatinus sibi darent Petrum de Moneta curatorem ad causam, 
quam habituri erant cum Carexano sindico monasterii sancti Felicis de Papia 
nomine ipsius monasterii. Qui praedicti iudices voluntatibus eorum volentes 
acquiescere, praedictum Petrum eis curatorem ex imperiali parte dederunt et 
confirmaverunt ad praedictam causam. Qui praelibatus Petrus tactis sacro- 
sanctis evangeliis iuravit facere omnia ea, que crediderit esse utilia praetaxatis 
Qualie et Uberto et inutilia bona fide praetermittere. Actum in posse" 
Asten., in ecclesia apostolorum. Interfuerunt testes: Baiamondus de Pla- 
tea, Mussus Trosellus, Nicholaus Gardivus, Maynfredus Garretus, Girardus 
Iosbertus. Et Philippus Durcus notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310‘, im Staatsurchive zu 
Wien. — Vgl. S 216 und oben nr. 229 und 236. 


240. Kaiser Otto IV bestätigt der Stadt Imola ihre Gewohnheiten und 
echte, nimmt sie in seinen besondern Schutz und investirt damit die Stadt 
durch deren vor ihm erschienenen Podesta. Vor Viterbo 1210 Sept. 16. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus divina favente 
clemencia Romanorum imperator et semper augustus. Consuevit imperialis 
eminencie inmehsa benignitas suorum fidelium votis piu assensu occurere et in 
suis iustis postulationibus devotos suos occulo clementi respicere, ut de de- 
votis devotiores reddantur et ipsorum exemplo plerique ad imperialia obsequia 
vehementius accendantur. Notum sit igitur universis fidelibus imperii pre- 
sentibus et futuris, quod nos advertentes puram fidem et sinceram devotionem, 
quam fideles nostri universi cives Ymolenses hactenus nobis exhibuerunt et 
domino dante in posterum nobis sunt exhibituri, accedente ad presenciam no- 
stram fidele nostro Gifredo de Posterla potestas Y mole, per ipsum G. de im- 
periali clemencia damus, concedimus atque confirmamus meinorate civitati 
omnes usancias et bonas consuetudines, omnesque rationes et iusticias et iura, 
que hactenus ipsa civitas habere consuevit, ut hiis omnibus perpetuo se gau- 
deant de concessione nostra tutos atque securos esse. ltem volentes, ut hii, 
qui tam specialiter nobis sunt obligati, speciali quoque patrocinio nostro sem- 
per sint subiecti, civitatem Ymole et omnes eos, qui vel nunc in ea comoran- 
tur vel in posterum in ipsa sunt habitaturi, cum omnibus rebus et possessio- 
nibus suis, quas vel nunc habent seu in futurum sunt habituri, sub imperialem 
protectionem nostram recipimus et in tranquilla pace et quiete sub nostra def- 
fensione memorate civitatis habitatores semper consistere volumus, ab omni 
eos hostili incursione indebita securos esse volentes. lac itaque donacione 
sive protectione nostra sepe dictam civitatem Ymole per predictum G. de Po- 
sterla ipsius potestatem investivimus, salvo in omnibus iure imperii. Statuentes 
et imperiali edicto firmiter precipientes, ut nulli unquam persone alte vel hu- 


988 1210 Sept. 16. 


mili, ecclesiastice vel seculari, licitum sit hanc nostre donationis sive protec- 
tionis paginam infringere seu aliquo ei temeritatis ausu obviare; quod qui fa- 
cere presumpserit, in sue presumptionis penam centum libras auri puri com- 
ponat, quarum medietas fisco nostro, reliqua vero medietas iniuriam passis 
persolvatur. Testes huius rei sunt:, comes Hildebrandinus, Petrus alme 
urbis prefectus, Salinwerra de Ferraria, Willelmus de Posterla, Alberius de 
Posterla, Orlandus de Lambertinis, Albertus Rampus iudex, Guasdo Stulti, 
Bonus Conr[adus], Susinellus de Ferraria, Albertus Strucius et alii quam 


plures. Siggum domini Ottonis quarti Romanorum imperatoris invictis- 
simi. Acta sunt autem hec anno domino" m.cc.x., regnante domino Ottone 
quarto Romanorum imperatore glorioso, anno regni eius xiii, imperii vero 
primo. Datum in castris ante Viterbium, xvi. kal. octobris, per manum 


Waltheri imperialis aule prothonotarii, indictione xiii. 


Ans dem Original im Munizipalarchive zu Imola; von der Besiegelung nur die rothe 
Seide. — Vgl. Nachtr. zu S 369 n. 21. 


241.' Der Richter des Eberhard (von Lautern) lässt wegen Ungehorsam 
der Beklagten zur Sicherung einer Forderung des Klägers diesen in an- 
gegebener Weise in Besitz setzen. Asciano 1210 Sept. 18. 


In Christi nomine. Amen. Anno eius m.cc.x.,indictione xilii., die xiiii. 
kal. octubris. Nos quidem Archipresbyter, domini Heverardi iudex, ac- 
cepta querimonia, quam faciebat Rainone Traccie pro se et suis nepotibus, 
soilicet Ranaldino et Bertoldo, de domino Ubertino: comite et filiis eius de xx. 
libris bonorum denariorum Senensiuin, quos ab eis petebat, sicut continebatur 
in libello nobis ab eis porrecto; quos vero legittime sepe et sepius citavimus, 
et coram nobis ad rationem faciendam predictis venire noluerunt: ideo 
dictum Rainonem nomine suo et nomine dictorum suorum nepotum in posses- 
sionem de bando, placito, de pensionibus et de tota iurisdictione, quam dictus 
d. Übertinus habet et filii eius in Sciano et eius curte et districto, per manum 
Rustichelli nuntii nostri mittere fecimus pro iam dicta pecunia et pro expensis, 
que fuerunt xl. sol.; et si de predictis non valuerint solvi, damus potestatem 
dicto Rainoni et suis nepotibus accipiendi tantum de rebus mobilibus, quas 
predicti habent in Sciano, ut dictam pecuniam satisfacere valeant ad plenum; 
tamen eXceptis dictorum hominibus, et omni legali auxilio absentibus reser- 
vato, ut si venerint infra annum et diem restitutis predictis expensis et aliis, 
quascunque legittime se fecisse monstraverint, et prestita satisdatione iudicio 
sisti, possessionem recipiant; sin autem post annum vero honere petitoris 
fruatur; precipientes insuper ex parte dicti d. Heverardi et nostra et sub pena 
c. libr. firmiter componentes, ut nullus audeat predictos in iam dicta posses- 
sione violare, nisi legittime. Datum in Sciano, coram Ranerio Peri con- 
sule de Sciano, Priore Vergognosi, Martinuccio Rustichi, Benedicto eius filio, 
Robbaccio Paganini vooatis testibus. Ego Bernardinus notarius hanc sen- 
tentiam pro contumacia ex mandato dicti d. iudieis scripsi et in publicam for- 
mam redegi. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 88 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 69 n. 8ff.; 
Q71 n. 40; erstreckt sich danach 1211 die Gewalt Eberhards über die Grafschaft Arezzo, 
hter über die Grafsch. Siena, nach nr. 250 auch über San Miniato, so scheint das die An- 
nahme, er sei Oberbeamter für ganz Tuszlen gewesen, zu bestátigen; standen nach nr. 243 


Arezzo und C. di Castello unter Heinrich Faffus, so dürfte dieser' ihm untergeordnet ge- 
wesen sein. 


p 


1210 Sept. 24. 26. 289 


242. Ein Bote des Legaten und Vikur Heinrich, Bischof von Mantua, 
lädt den Bischof von Vicenza und andere genannte Personen vor das Ge- 
richt des Vikar. Vicenza 1210 Sept. 24. 26. 


S. Die vii. exeunte septembre ante portas episcopati Vicentie, in pre- 
sentia Francisci de Brendole et Henrici Tridentini et aliorum. Ibique Übertus 
nuncius domini Henrici episcopi Mantuani, legati et vicarii domini Ottonis 
Romanorum imperatoris, dedit et presentavit litteras sigillatas sigillo eiusdem 
domini episcopi Mantuani domino Überto episcopo Vicentino ex parte supra- 
scripti domini episcopi Mantuani, ut hodie ad x. dies accedat ad eum, ubi- 
cumque fuerit, responsurus dominabus sancte Iulie Brixihensis; et insuper 
constituit ei terminum peremtorium. lpse vero dominus episcopus accepit lit- 
teras. Item die v. exeunte septeinbre, in civitate Vicentie, in hora porte 
sancti Petri, in domo Robeti, in presentia Guillielmi et Vicencii et aliorum. 
Ibique suprascriptus U. nuncius suprascripti domini episcopi Mantuani dedit 
et presentavit litteras sigillatas sigillo eiusdem domini episcopi Mantue do- 
mino Robeto Vicentino, et dixit et precepit eidem Robeto ex parte suprascripti 
domini episcopi Mantue, ut hodie ad x. dies accedat ad eum, ubicumque fuerit, 
responsurus dominabus sancte Iulie Brixie; et insuper constituit ei terminum 
peremtorium. Ipse vero noluit accipere litteras. Item eodem die exeunte 
septembre, in villa Clozage aute portas Petri, in presentia Vicentie uxoris 
eiusdem Petri et Iohaunis filii quondam Gandulfini. Ibique suprascriptus U. 
nuncius suprascripti domini episcopi Mantue dedit et presentavit litteras sigil- 
latas sigillo eiusdem domini episcopi Mantue Turriono Clozagi, et dixit et 
precepit eidem Turriono ex parte suprascripti domini episcopi Mantue, ut 
hodie ad x. dies accedat ad eum, ubicumque fuerit, responsurus dominabus 
sancte lulie Brixie; et insuper constituit ei terininum peremtorium. Ipse vero 
accepit litteras et dixit, quod non veniret. Item die v. exeunte septembre, 
in villa Montis Galde, in domo Micheli, in presentia Flokelde et Armengarde 
uxoris Guillielmi et aliorum. Ibique suprascriptus U. nuncius suprascripti do- 
mini episcopi Mantue dedit et presentavit litteras sigillatas sigillo eiusdem 
domiui episcopi Mautue Cervate uxori eiusdem Micheli, et dixit et precepit 
eidem Cervate vice illius Micheli, quod illa debeat dicere Michelo ex parte 
suprascripti donini episcopi Mautue, ut hodie ad x. dies accedat ad eum 
ubicumque fuerit, responsurus dominabus sancte Iulie Brixie; et insuper con- 
stituit ei terminum peremtoriun. Ipsa vero accepit litteras. Item eodem 
die in villa Montis Galde sub porticalia ecclesie sancte lustine, in presentia 
Marci Zamboni et Aicardini et aliorum. lbique suprascriptus U. nuncius 
suprascripti domini episcopi Mantue dedit et presentavit litteras sigillatas 
sigillo eiusdem domiui episcopi Mantue domino Cavorlino presbitero sancte 
Iustine Montis Galdi, et dixit et precepit eidem domino Cavorlino vice sua 
et suorum fratrum ex parte suprascripti domini episcopi Mantue, ut hodie 
ad x. dies accedat ad eum, ubicumque fuerit, responsurus dominabus sancte 
Iulie Brixie; et insuper constituit ei terminum peremtorium. Ipse vero do- 
minus presbiter Cavorlinus accepit litteras et legit et dixit, quod non ve- 
niret. Anno domini m.ce.x., inditione tercia decima. Ego Bonetus 


notarius sacri palacii domini Ottonis imperatoris quarti in terfui omnibus istis 
et rogatus scripsi. 





Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Orig. auf der Bibl. Quiriniana zu Brescia. 
— Vgl. Nachtr. zu $ 187. 


Ficker Forschungen. IV. 19 


290 1210 Oct. 4. 


243." Ein delegirter Richter des Heinrich Faffus, kuiserlichen Legaten 
für Arezzo und Città di Castello, urtheilt in angegebener Streitsache. 
Castiglione Fiorentino 1210 Oct. 24. 

In Christi nomine. Amen. Ego Amideus iudex ordinarius, ex dele- 
gatione domini Henrici Faffi, Aretii et Castelli imperialis aule legati, cognitor 
litis et controversie, que vertebatur inter Tebertum quondam Gilii ex una 
parte ageutem, et Iohannem Areczali et Pierum fratrem eius ex alia contra- 
dicentem; que talis erat: Petebat namque dictus Tebertus ab eisdem Io- 
hanne et Piero restitucionem tenimenti unius positi a Letorri cum suis perti- 
nentiis et duarum petiarum terre sub molendino de Coppo, una quarum est 
iuxta terram Deustesalvet et Gerardi Docci, alia est ibidem iuxta terram 
Areczi de Oliveto et dicta' terrai Gerardi; et alterius pecie terre sub plebe 
de Clio iuxta terram Mercide Castagnolo et terram Berai; et duarum partium 
alterius pecie terre cum arboribus, posite sub domo eiusdem et lohannis, cui 
à duabus partibus currit via, ab alia est terra ecelesie saucti Savini. Contraria 
dicebat ad se pertinere, et ex concessione sibi facta a fratribus Matheo et 
Piero, et eos iniuste ea detinere et sibi restituere debere; et in primis resti- 
tutionem possessionis postulabat. Ex adverso Iohaunes et Pierus confiteban- 
tur, se predicta possidere, nec credebant, ea ad eundem Tebertum pertinere, 
nec ei restituere debere; immo dicebant, quod tenebant ea pro suis. ^ Unde 
ego predictus iudex, recepto sacramento calumpnie ab utraque parte et pre- 
stito, et visis et auditis eorum allegationibus et confessionibus et testibus ab 
utraque parte receptis, nec non et publicis instrumentis hinc inde prolatis et 
testibus examinatis et his oınnibus diligenter intellectis, prefatos lohannem et 
Pierum ad restitucionem trium parcium tenimenti de Letorri prefato Teberto 
condempno; ab aliis peticionibus ab eodem Teberto factis eosdem Iohannem 
et Pierum absolvo. Data in Castello Aretino, in ecclesia sancti Michaelis, 
viiii. kal. novembris, coram Isacco de Montecclo, Struffa Beroardi, Caparoccio 
olim Deustesalvet, Bonifazio Tursi, Villano Giberti et aliis. Anno dominice 
nativitatis m.cc.x., Octone gloriosissimo Romanorum imperatore imperante, 
indictione xiii." S. Et ego Christoforus uotarius his omnibus interfui et 
mandato dicti iudicis hanc sententiam scripsi et publico meo signo firmavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. — Die Indiction würde 
für 1209 sprechen, was mir aus anderen Gründen nicht wahrscheinlich ist. — Vgl. zu 


S 371 n. 44. 


244." Die von Assisi verpflichten sich untereinander, mit Pabst, Kaiser, 
deren Boten oder anderen Gewalten nur gemeinsam ein Abkommen zu 
treffen, und einigen eich über die Ablösung der Abgaben und Dienste und 
über verschiedene andere Satzungen. Assisi 1210 Nov. 9. 


In dei nomine. Amen. Saneti spiritus adsit nobis nostra' gratia. Ad 
honorem domini nostri Ihesu Christi et beate Marie virginis et domini Octonis 
imperatoris et domini ducis Dy[opuldi]. Talis institutio et perpetualis lo- 
catio pro bono pacis et concordie a maióribus et minoribus Assisii facta est, 
quod divisim non facient aliquod pactum vel locationem cum domino papa vel 
nuntiis seu legatis eius sive legato, neque cum imperatore vel rege vel nuntiis 
seu legatis eorundem, neque cum civitate vel castro vel cum maiori persona, 
sed comuniter facient cum predictis personis, quiequid facient pro honore et 
salute et augmento comunis Assisi. Et nullus de maioribus vel minoribus 
operabitur aliquam divisionem in civitate Assisii inter homines vel extra; et 


1210 Nov. 9. 291 


minores homines Assisii similiter; sed comuniter stabunt et in comunantiam 
et facient comuniter ea, que facienda sunt pro civitate more bonorum civium. 
Et si quis de maioribus, quod deus *advertat, vel de minoribus contrafecerit, 
sit in banno de persona et rebus et ad mandatum consulis vel coneulum, qui 
fuerint per tempora; et consul vel consules teneantur punire eum auferendo 
bannum; et hec talis institutio et locatio non violetur; et etiam si aliqua dic- 
tarum partium offenderet, teneatur redire ad ea, que continentur in hoc in- 
strumento, et ad comunem vitam et stare in communantia, ut dictum est. 

Item quicumque fuit civis Assisii et suburbiorum a tribus vel ii. annis ante 
captionem capitalem, et tunc temporis illius captionis vel iii. annis vel ii. po- 
stea promisit facere servitia debitale alicui, et fecit aut fuit detentus in ser- 
vitiis et occupatus in servitiis, de cetero sit absolutus ab homiuitio et servitiis. 
Item quicumque fecit amiscerem de pane et carnibus, vel de pane aut de car- 
nibus, et non dat datam, neque albergum, neque den[arios] pro adiutorio in 
militia vel in placito, et facit alia servitia de rebus et de persona, ille vel illi, 
cui vel quibus probari poterit ipsum fecisse pro hominitio, et habet valentia 
c. libr., det ipsi domino vel dominis c. sol.; et si habuerit plus, det plus in 
hunc modum; et si minus, det minus in hunc modum usque ad xx. sol. et sit 
absolutus ab hominitio et servitiis dictis. Item quicumque facit unum amiscere 
annuatim pro hominitio suo domino vel dominis de duabus focaciis et duobus 
membris carnium vel pullis, et habet, valentiam l. libr., det ipsi doinino vel 
dominis xii. l. et sit absolutus ab hominitio et servitiis, et dominus eius ab- 
solvat et liberet eum; et si habuerit plus, det plus in hune modum; et si mi- 
nus, det minus in hunc modum usque ad c. sol., ita quod non detur minus pro 
uno amiscere de c. s0l.; et si fecerit minus uno auniscere, ininus solvat in dicto 
modo; et si fecerit minus, quam per annum, minus solvat in dicto modo; et 
si fuerint plures persone ad unum aıniscerem, unaquaque predicta solvat, sed 
quod tangit per partein de ipso amiscere. Item si fecerit unum amiscerem, et 
dabit dativam vel albergum, et habet valentia l. libr., det xv. libr. domino vel 
dominis eius et sit absolutus ab homitia" et servitiis; et si habuerit plus, det 
plus iu dicto modo; et si minus, det minus in dicto modo. Item si fecerit duos 
amisceres per annum pro hominitio de pane et carnibus, unum de pane et 
carnibus, et alterum de pane et pullis vel castatam", et habuerit l. libr. va- 
lentia, det ipso domino vel doininis xv. libr.; et si habuerit plus, det plus; et 
si minus, dabit minus in dicto modo usque ad c. sol., ita quod non det minus 
c. sol., et sit absolutus ab hominitio et servitiis; et in istis duobus amisceribus 
comprehenduntur oinnia alia servitia; et si fuerint complures persone ad dictos 
duos amisceres, unaque persona persolvat, sed quod contingit sibi pro parte 
de ipsis amisceribus. Et si noluerit dare xv. libr. de l. libr., dent partem re- 
rum, sed quod taugit de I. libr. ad xv. libr., vel l. libr. ad xii. libr. facta com- 
putacione; si dominus noluerit accipere partem rerum vel den[ariorum], ille 
assignet, et dominus accipiat, quod voluerit. Item quicumque dedit iii. sol. 
pro dativa, observetur modus sibi unius dicti amisceris in augmento et de- 
scensu. Et feudum, si habuerit, semper remaneat domino, si habuerit et si 
apparuerit. Quod in predictis cap[itulis] consul vel alia curia accipiat ab una 
persona vel parte et vi. den. ab alia pro lib[ra].et non plus, et faciat fieri in- 
strumentum franchitatis. Et si dominus accipere noluerit dictam partem, con- 
sul cogat eum ad dandam franchitatem ipsi homini, ita quod det et ipse acci- 
piat partem illam; et depouat apud ecclesiam maiorem et servetur ibi ad alium 
sequentem proximum consulatum; et tunc consul vel consules expendat ipsam 

19* 


992 1210 Nov. 9 


partem pro utilitate comunis, prout melius sibi visum fuerit cum couscilio ci- 
vitatis. Et hoc dictum est de civibus et suburbanis. Et comune defendat ipsas 
hominitates et omnia instrumenta a consulibus vel consule vel a delegatis con- 
sulum de franchitate et absolutione hominitium et servitiorum; et que facturi 
erunt, habeantur semper rata! et firma; et omuia que superius dicta sunt et 
scripta, omni tempore observentur et rata habeantur. Item quicumque 
venerit ad hanc civitatem cum pace, veniat salvus et securus et sit francus 
apud hanc civitatem, si fuerit extra nostram iurisdictionem; et non faciat alia 
servitia communi in x. annis, nisi hostem et parlamentum in x. annis. 

Item dicimus, quod omnibus predictis capitulis franchitatis observetur capulum 
hominitii civium et suburbiorum quantuin ad tempus, videlicet in illis homini- 
bus, qui non servierunt per illud; sed quod continetur in carta pacis, observe- 
tur, ut dictum est in dieta" pacis; in illis, qui servierunt, observetur hoc in- 
strumentum franchitatis, si fuerint cives vel suburbaui, per eadem tempora, 
que continentur in carta pacis. Et si dominus noluerit partiri a suo homine, 
ipse homo det partem sibi de suis in iam dicto modo et sit francus, et domi- 
nus absolvat eum; et si dominus noluerit, consul cogat eum ad dandam dic- 
tam franchitatem et absolvstur, salvo instrumento pacis condito tempore Ugo- 
linij exceptis capitulis hominitium, que continentur in hoc instruinento, quod 
sint firma et rata similiter secundum quod continetur hic omni teinpore et se- 


cundum quod in hoc instrumento legitur. ]tem dicimus, quod consul te- 
neatur dare operam ad hoc, quod opus nove ecclesie sancti Rufini vadit in 
antea. Item quicumque offenderit aliquem iu strada Assisii, nisi ad man- 


datum consulis, devastetur domus eius, si habuerit, et alia bona eius publi- 
centur, que erunt in nostra fortia, et consul non permittat eum stare in civi- 
tate et comitatu Assisii, ubi habebit fortiam, et non recipietur in civitate, nisi 
satis dederit ad mandatum consulis vel consulum, qui fuerint per tempora, et 
det |. libr. pro pena, si habuerit; et si non habuerit, persolvat, quod poterit; 
et si non habuerit, unde puniatur, de persona puniatur. Item quicumque 
fuerit baiulus pro segnoria civitatis hoc anno, non sit baiulus de hinc ad iii. 
annos intus et de foris; excipiuntur inde banditores. Et nullus baiulus civitatis 
ponatur super Villova!, nisi pro custodia castri et conturane.! Item quicum- 
que erit consul per tempora teneatur observare hoc totum, et iuret observare 
et facere observari. Item dicimus, quod pars strade militum ab hac die ad 
iii. annos stet pro redditibus militum et debitis civium intus et extra; et ii. sol. 
colligantur per focularem intus et de foris pro ipsis redditibus per totaın no- 
stram fortiam per annum, et nou plus; et sit in providentia illius vel illorum, 
qui colligent, sine fraude; et si eonsul vel consules voluerint plus colligere, sit 
in eorum providentia; et omne lucrum, quod fiet hinc ad iii. annos intus vel 
extra civitatem pro comuni et consulatu huius terre, excepta parte consulis 
vel consulum et exceptis liis, que expendiderit camerarius civitatis preconi, 
totum expendatur in predictis redditibus et debitis; et oinnia comunia, ex quo 
erunt absoluta, vadat" pro ipsis redditibus et debitis, et consules liberent ea, 
quam citius poterint; et quicquid reinvenietur a consulibus, a baiulis et came- 
rario usque ad tempus prefatum, expendatur in predictis redditibus et debitis, 
et si fiant hinc ad iii. annum; et si de predictis non posset fieri usque ad dic- 
tum tempus, consul vel consules, qui fuerint per tempora, teneantur facere in 
antea, donec fiant sine fraude. Item quicumque redditus fuerint data alicui 
militi vel pediti pro suprascriptis redditibus vel pro debito, et non habuerint 
ante consulatum Marangonis, consul vel consules, qui fuerint per tempora, 


1210 Nov. 8. 293 


teneantur facere dari sine fraude, cui datum fuerit et concessum. Et una ido- 
nea persona tenebit dictam pecuniam, ex quo collecta fuerit, et expendet inter 
illos, qui accipere debent, prout expediet sine malitia. Nos Tiberius, Tur., 
Tancredus, Marescoctus, Ber., Gilius Marci, Bonvignon, positi a domino Car- 
[sedonio] potestate Assisii et a consciliariis comunis et a toto comuni ad con- 
gnoscendum et emendandum cartam franchitatis et alia. instrumenta comunis 
pro pace composita, confirmamus cartam pacis exceptis capitulis civium et 
suburbiorum et confirmamus cartaın franchitatis, secundum quod superius le- 
gitur [et] in ipsa carta franchitatis continetur. M.ce.x., indictione xiii.", 
v. idus novembris, presentibus Lonardo, Fortisbracio Giflorii, Bernardo Greci, 
Berarducio Blanci et multis aliis in publica contione hoc totum publicatum est 
et placuit omnibus, quia nullus contradixit. 


Aus beglaubigter gleichzeitiger Abschr. in den Resten des Registrum im Munizipal- 
archive zu Assisi. — ! Undeutlich. — Vgl. zu S 60; 371 n. 29 und oben Urk. nr. 211. 


245." Dem Podesta von Siena wird die Rückzahlung eines für die Trup- 
pensendung nach Apulien und für die Zahlung an den Kaiser verwandten 
Anlehens bestätigt. Siena 1210 Nov. 10. 


Anno domini m.cc. decimo, die quarto idus novembris, indictione 
xiiii. Ego Ranerius Belli confiteor me recepisse a te d. Magiscolo Senensi 
potestate, solvente nomine comunis Senensis, mille et quinquaginta et iiii. libr. 
et vi. sol. et vi. den. Senenses in preteritis kal. novembris, quos mihi solvisti 
pro inposta Senensium consulum, qui eos mihi debebant pro comuni Senensi 
ex mutuo, scilicet octingentas et lv. libr. ex his pro expensis peditum misso- 
rum in Apuliam, et cc. et viiii. libr. et vi. sol. et vi. den. pro medietate sep- 
tuaginta marcharum solutarum imperatori ex tenore Senensis privilegii. Quare 
tibi promitto, quod nec ego, nec mei heredes dictos denarios a te vel a dictis 
consulibus umquam repetemus vel ab alia persona pro eis mihi obligata, nec 
aliquam litem vel controversiam umquàin inde inferemus; et [si] contrafactum 
fuerit, te et comune Senense et omnes tuos successores dicti communis prorsus 
indempnes inde conservabimus et conservare spondeo; et si quod instrumen- 
tum nobis factum fuerit vel abreviatum, cassum et inane esse volo et nullo 
modo valere et nullas vires habere, et illud restituere vobis promitto; et simi- 
liter obligo me et meos heredes tibi et tuis successoribus dicti communis et 
renuntio in his exceptioni non reddite vel solute pecunie, cum in veritate sit 
reddita, et omni iuris auxilio. Actum Senis in Bicherna apud sanctum 
Peregrinum, coram Rinaldo Ramoraceii iudice, Bartholomeo Guerre, Fratel- 
lano Guillielmi, Orlando Griffoli scriba curie potestatis et Ottadino Bernardi 
testibus rogatis. S. Ego Thomas d. imperatoris notarius etc. 

Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 66’ im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 369 n. 9. 30. 


246. Der Stadtdiener von Asti lädt im Auftrage delegirter Richter des 
Kaisers den Prokurator der einen Partei, vor jenen zu erscheinen, um 
den Kalumnieneid abzulegen und das Urtheil zu vernehmen. Asti 1210 
Dee. &. 


Una die mensis decembris, octava intrantis, in civitate Astensi, apud 
becariam sancti Anastasii, praesentia infrascriptorum testium. Maynfredus 
servitor communis iandicte civitatis ex parte domini Resonati Zacii de Papia 
et Iacobi Delaplaza de suprascripta civitate Astensi, iudicum delegatorum a 
domino Ottone Romanorum imperatore ad rationem cognoscendam de placitis 


294 1210 Dec. 8. 


et controversiis, que vertebantur inter ser Garexanum conversum et sindicum 
monasterii sancti Felicis de Papia et ipsum monasterium ex una parte, et 
Qualiam de Gorzano et Ubertum fratrem suum ex altera, domino Petro de 
Moneta de suprascripta civitate Ástensi procuratori ipsorum fratrum Qualie 
et Uberti in ipso placito, ut ipse Maynfredus dicebat, dixit et denunciavit, ut 
ante praesentiam suprascriptorum dominorum Resonati et Iacobi veniret fa- 
ciendum sacramentum calumpnie de ipso placito et audiendum sentenciam 
ipsius placiti et peremptorie tali modo, quod si veniret vel non, de ipsa causa 
procederent et sentenciam ex ea darent et proicerent et illud placitum deter- 
minarent. Qui vero dominus Petrus respondit dicens, se libenter ante prae- 
sentiam praedictorum dominorum velle venire. Factum est hoc anno do- 
mini millesimo ducentesimo decimo, indictione "terciadecima. Interfuerunt 
ibi testes domini Rollanus Sinistrarius et Aycardus de Insula et Mane- 
Seus. Et Lanfrancus domini Henrici imperatoris notarius inde cartam 
scripsit. 

Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 310’, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 216 und oben nr. 239. Es scheint hier auch ein bestimmtes Beispiel vor- 
zuliegen, dass der Kalumnieneid erst unmittelbar vor dem Endurtheile abgelegt wurde; vgl. 


& 22 n. 22; wie in dem frühern Verfahren der Romagna erscheint dann auch in n. 247 die 
Ablehnung des Kalumnieneides als wesentlicher Entscheidungsgrund für das Urtheil. 


947. Delegirte Richter des Kaisers sprechen in einem Streite über Hoheits- 
rechte zu Villanova nach Ablehnung des Kalumnieneides durch die be- 
klagte Partei das Endurtheil zu Gunsten des Klägers. Asti 1210 
Dec. 13. 

Anno domini millesimo ducentesimo decimo, indictione xii.", die lune 
terciodecimo intrantis decembris. Controversia vertebatur inter Carexa- 
num sindicum monasterii sancti Felicis de Papia nomine ipsius monasterii ex 
una parte, et Qualiam et Ubertum de Gorzano ex altera. Petebat siquidem 
dictus Carexanus a praedictis Qualia et Uberto in hac forma: Vobis do- 
"mino Resonato Zacio et Iacobo domini Baiamondi de Platea, a domino Ottone 
Romanorum imperatore iudicibus delegatis in causis, quas monasterium saneti 
Felicis de Papia habet cum Qualia de Gorzano et fratribus, conqueror ego 
Caresanus sindicus praedicti monasterii et vice ipsius monasterii de Qualia et 
Überto de Gorzano et fratribus, qui accipiunt contra ius et rationem in Villa- 
nova et hominibus illius loci fodrum et bannum, et de iurisdictione et districtu 
et successionibus et quinque generalibus placitis illius loci se intromittunt, que 
eis facere non licet, cum omnia supradicta ad praedictum monasterium perti- 
neant. Unde praedicto modo et nomine peto, quatinus eos ab omnibus supra- 
dictis cessare faciatis et ad praedictum 1nonasterium omnia praedicta pertinere 
debere pronunciare debeatis.‘ Que omnia ad praedictum monasterium perti- 
nere dicebat; quod probare visus est per testes autenticos et in publicam for- 
mam transductos, et per publicum instrumentum, quod super hoc inducebat, 
et per confessionem Petri de Moneta curatoris praedictorum Qualie et Uberti; 
allegabat praeterea dictus Carexanus, praedictos Qualeam et Übertum esse in 
causa condemnationis eo, quod Petrus de Moneta curator praedictorum Qualie 
et Uberti lite contestata de calumpnia iurare noluit. Unde nos Resonatus 
Zacius de Papia et Iacobus de Platea Astensis, iudices dellegati a domino 
imperatore Romanorum, Petrum de Moneta curatorem praedictorum Qualie 
et Uberti et praedictos Ubertum et Qualiam condemnamus, ut ipse Petrus no- 
mine praedictorum Qualie et Uberti et ipsi cessare debeant a perceptione fodri 


1210 Dec. 13. 905 


ab hominibus Villenove et banni et successionum, et de iurisdictione et di- 
strictu et quinque generalibus placitis se intromittere non debeant. Lata 
fuit hec sentencia in urbe Ástensi, in camara communis. Interfuerunt te- 
stes vocati et rogati Baiamondus de Platea, Petrus Becarius iudices, Baraci- 
nus notarius, Otto Gohomondus, Ubertus de Mercato, Arduynus nuncius com- 
munis Astensis, Rogerius Brandolus, Bonellus Ce Limogiis et Guillelmus 
Cerrutus. Et Philippus Durcus notarius sacri pallatii ex praecepto prae- 
dictorum dominorum Resonati et Iacobi inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 311, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. $ 126 n. 4; 216; 601 und oben n. 246. 


948. Ein delegirter Richter des Kaisers bestätigt den Empfang des auf 
ihn entfallenden Theiles angegebener Gerichtskosten, da die frühere Be- 
stätigung über den Gesammtbetrag verloren wurde. Asti 1211 Jan. 7. 


Die septimo intrantis ianuarii, in civitate Astensi, in palatio domini Hen- 
rici de Solario, praesentia infrascriptorum testium. Contentus atque con- 
fessus fuit dominus Iacobus Delaplaza dictus de iandicta civitate, quod Care- 
xanus conversus sancti Felicis monasterii de Papia dederat ei et solverat et 
numeraverat libras septem et dimidiam Astenses ex illis libris Xv. Astensibus, 
de quibus ipse Carexanus fecerat eidem domino Iacobo et domino Resonato 
Zacio de Papia pro salario et iudicatura! placiti, quod ipse Carexanus pro 
praedicto monasterio et ipsum monasterium habebat cum Qualea de Gorzano 
et fratribus de facto Villenove sub ipsis dominis Resonato et Iacobo, geren- 
tibus vicem imperatoris; et de quibus libris quindecim dicebant Bonzoanum 
de Cuminiano notarium fecisse seu abreviasse cartam. Sed dicebat ipse Bonus 
Iohannes abreviaturam amisisse, ita quod eam habere non poterat. Et ibi ipse 
Iacobus praecepit Bono lohanni notario, si ipsam imbreviaturam inveniret, 
quod ipsam cassaret, ita quod nullius valencie esset. Et renunciat ipse Iaco- 
bus exceptioni sibi non date, nec numerate pecunie, et omni alii exceptioni et 
iuri, quibus de hoc tueri vel se iuvare posset contra ipsum Carexanum et 
contra suos heredes; et insuper ipse dominus Iacobus convenit et promisit ipsi 
Carexano, si in aliquo tempore invenirent aliquod instrumentum ipsorum de- 
nariorum, quod omni tempore faciet esse vanum et vacuum et nullius valentie 


de istis libris septem et medium de sua parte. Anno domini millesimo du- 
centesimo undecimo, indictione quartadecima. Testes praedictus Bonio-. 
hannes et Sicardus de Plocascho. Et Lanfranchus domini Henrici impe- 


ratoris notarius inde cartam scripsit. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 311, im Staatsarchive zu 
Wien. — ! Abschr. sudicanta. — Vgl. $ 193 n. 9; 216 und oben nr. 247. 


249. Zwei kaiserliche Hofrichter, vom Hofvikar für alle Sachen von Pia- 
cenza und Cremona. aufwärts delegirt, entscheiden, dass ein vom Kaiser 


bestätigtes Urtheil eines Appellationsrichters nichtig, beziehungsweise un- 
gerecht sei. Pavia 1211 Jan. 10. 


Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo undecimo, indictione 
quartadecima, die lune decimo mensis ianuarii, in civitate Papia. Causa 
erat inter Ottonem de Montebersario sindicum communis Astensis nomine 
communis Astensis ex una parte, nec non et Vivianum et Robaldum de Fonte 
fratres ex alia, super eo videlicet, quod dictus Otto nomine communis prae- 
dicti dicebat, sentenciam vel sentencias latas ab Ottone Checa de Canalio inter 


296 1211 Jan. 10. 


commune Astense ex una parte, et praedietos de Fonte ex alia, contra prae- 
dictum commune super mille sex centum quadraginta libras Astenses, quas 
habuerat occasione ınaleficiorum factorum per Vivianum et Robaldum de Fonte 
praedictos et illos, qui cum eis erant ad praedicta maleficia facienda, in Guil- 
lelmum Cathenam et Gandulfum eius filium et Robaldum Rabiam, quas occi- 
derunt, etin aliis penis, in quibus ceciderant propter statuta civitatis Astensis, 
contra que fecerant; et quas ınillesexcentas quadraginta libras dicebat prae- 
dictum commune non habuisse a praedictis de Fonte, nec ab aliis voluntate 
eorum de Fonte neque de eorum mandato, nullam vel nullas esse; quia dicebat 
idem sindicus, praedictam Ottonem Checham iudicasse lite non contestata et 
non citato legitime praedicto communi; item dicebat praedictum Ottonem non 
cognovisse ex appellatione, cum nulla sentencia, nec aliquid praecessisset, a 
quibus potuisset appellari; et si aliqua vel alique essent praedicte sentencia 
vel sentencie, iniustam vel iniustas esse et ab ea vel ab eis praedictum com- 
mune appellasse, et tunc bene esse appellatum et male iudicatum, et inde pu- 
blicum appellationis instrumeutum ostendebat; item dicebat, quod si praedicte 
sentencie vel sentencia confirmate vel confirmata essent ab imperatore, quod 
illa confirmatio non valebat, nec tenebat, et facta erat per obreptionem, cum 
dixisset nomine praedicti communis, quod praedicta sentencia vel sentencie 
nulla vel nulle erant, et si aliqua vel alique erant, quod ab ea vel ab eis prae- 
dictum commune appellaverat, unde publicum instrumentum appeHationis, ut 
dictum est, ostendebat; item dicebat, iniustam vel iniustas esse, nec debebat 
praedictum commune in aliquo condemnari, cum nichil a praedictis de Fonte 
praedictum comune habuisset, nec ab aliis eorum voluntate vel mandato, et 
quia dicebat, quod illud, quod praedictum commune habuerat pro maleficiis 
homicidiorum praedictorum, habuerat et eaque fecerant contra statuta civita- 
tis, et non ab illis de Fonte, nec ab aliis eorum voluntate seu mandato, sed a 
quibusdam hominibus, qui sponte et non cohacti solverunt; et multa alia super 
his allegabat. Unde ego Presbiter Cacia Placentinus, imperialis curie iu- 
dex, de consilio et voluntate Gualfredi de Turricella Papiensis, imperialis curie 
iudicis ibi praesentis, quibus nobis duobus commisse sunt omues cause, tam 
prineipales, quam appellationes, a Placencia et Cremona in sursum versus 
Cumas et Taurinum et Terdonam secundum et usque quo Lombardia exten- 
ditur, cognoscende et finiende a domino Henrico dei gratia Mantuauensi epis- 
copo, imperialis aule vicario et legato, et specialiter ista causa, que speciali 
commissione dicto domino vicario commissa erat a domino Ottone quarto Ro- 
manorum imperatore glorioso: visis et cognitis rationibus et allegationibus et 
dictis testium praedicti communis, et statutis et instrumentis civitatis Ástensis 
visis et lectis, viso etiam privillegio indulto praedicto communi a praedicto 
domino imperatore, et praedictis de Fonte pluries et peremptorie citatis, ut 
venirent praedicto communi rationem facturi, qui nec venerunt, neque respon- 
salem miserunt, et dato sacramento ipsi simdico, qui iuravit ad sancta dei 
evangelia, litem non fuisse contestataın, ut sciret vel crederet, sub Ottone 
Checha de Canalio inter commune Astense et illos de Fonte, et praedictum 
commune legitime citatum non fuisse, et illos, qui solverunt praedictam pecu- 
niam, non voluntate seu mandato praedictorum de Fonte solvisse, ut sciret 
vel crederet: pronuncio suprascriptam sentenciam vel sentencias latas a prae- 
dicto Ottone de Canalio nullam vel nullas, et si alique sunt vel aliqua, pro- 
nuncio iniustam vel iniustas, et tunc bene esse appellatum et male iudica- 
tum. Predictus Presbiter Cacia hanc cartulam inde fieri praecepit. —— Huius 


1211 Jan. 10. 297 


rei testes sunt Henricus Zazius, Petrus Zazius, magister Obizo Astarius ca- 
nonieus ecclesie sancti Michaelis maioris, Carnelevarius de Bicharia, et alii 
quam plures. Ego Albrieus de Rovoreto imperialis curie notarius interfui 
et hanc cartulam mandato praedicti Presbiteri scripsi. 


Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 206, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. zu S 169 n. 4; 187 n. 7; 191 n. 3. 8. 13; 371 n. 7; 505 n. 4; 601 n. 11. 


250." Der Hofrichter Johann (de Pado), Richter des Kaisers zu San 
Miniato, entscheidet eine schon früher vor dem Legaten Wolfger von Aglei 
und jetzt vor ihm verhandelte Streitsache. San Miniato 1211 Jan. 14. 


In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Ranerius comes quon- 
dam comitis Henrigetti pro se et procuratorio nomine pro Gerardo comite 
quondam comitis Aliotti petit a comuni et universitate hominum castri sancti 
Miniatis, ut non inquietet se et istum Gerardum de iurisdictione duarum pär- 
tium de castro Montebecherio et eius curie — — et ne comuni castri predicti 
et curie et hominibus datium vel aliquod servitium imponat — — et ut in- 
strumentum — — cuiuscunque suppositionis a quocunque de supradicto castro 
facte exibeat et reddat vel restituat, asserens supradictum castrum eorum esse 
et curiam, — — et quia imperialis privilegii ratione est suppositum civitati 
Pisane, — — petit a vobis domino Everardo et a vobis domino lohanne iu- 
dice, ut ipsum instrumentum restituatis, — —- quia ipse Rainerius, cuin pre- 
dicta fecit, minor erat et in his deceptus fuit et lesus, — — et quia in pre- 
dicta suppositione — -— ultra dimidiam iusti pretii vel quantitatis deceptus 
fuit — —. $ Cacciator quondam Bulichi creatus sindicus a comuni sancti 
Miniatis et universitate obicit Rainerio dicto — —; idcirco dictus Cacciator 
centum marcas boni et optimi argenti aut puri pro ipso comuni sancti Miniatis 
ab ipso Rainerio petit nomine pene — — et iudicis officium implorat. 
$ Rainerius — — respondit, quia non credit se nec ipsum teneri de predictis 
— —. Facto sacramento calumpnie ab utraque parte, $ dicit Rai- 
nerius, quod castrum Montisbicherii fuit possessum et detentum per Gerar- 
dum et Aliottum et Henrigettum et Ugolinum quondam comitis Rainerii vel 
pro eis. Negatur, quod totum fuerit possessum per eos — -—. Item dicit 
Rainerius — —. Negatur. Item dicit Rainerius — —. Confitetur, excepto 
de placitis — —. Item dicit — —. Caeciator confitetur, quod fuit possessum 
quantum ad predicta ante pacta facta — —; sed post illa pacta negat — —-. 
]tem dicit Rainerius, quod instrumentum qualis qualis suppositionis, facte 
de supradicto castro comuni sancti Miniatis, fuit redditum isto Rainerio 
vel alii pro eo et suis consortibus precepto domini patriarce Aquileensis tunc 
legati Ytalie a domino imperatore constituti. Cacciator negat. — — Item 
Rainerius dicit, quod post contractum ipsius suppositionis quale quale dominus 
imperator Octo concessit vel confirmavit Pisane civitati per suum privilegium 
castrum Montisbicherii, ut esset sub iurisdictione et districtu Pisane civitatis 
— —. Item dicit Rainerius — —. Cacciator negat. $ item dicit Cac- 
ciator, quod Ugolinus et Rainerius promiserunt rectoribus sancti Miniatis — 
— omnia illa pacta — — observare sub pena centum marcarum argenti — 
—. Rainerius confitetur, sed dicit, quod de facto. — — $ Testes Cac- 
ciatoris pro communi sancti Miniatis contra Rainerium comitem. $ Ric- 
cardus Martignani iuratus dicit, quod nescit, quod Vetrongnana vel Monte- 
becheriuin servierit comuni sancti Miniatis pro subiectione — —. Interrogatus, 
si vidit dare datium, dicit quod non vidit dari, sed bene scit, quod dede- 


298 121] Jan. 14. 


runt — —. $ Beneventus notarius iuratus — — dicit, quod audivit, 
quod dominus patriarca precepit Cacciatori, ut redderet Rainerio comiti car- 
tulam, de qua lis est. — — $ In nomine sancte et individue trinitatis. 
Amen. Ego Iohannes iudex imperialis aule, in sancto Miniate eiusque curia 
ab imperatore Octone pro causis cognoscendis et terminandis ordinarie con- 
stitutus, cognitor prefate cause, visis et auditis allegationibus et confessioni- 
bus utriusque partis, et testium depositionibus et aliis probationibus et iuris 
rationibus diligenter inspectis, habito etiam consilio sapientum virorum, co- 
mune sancti Miniatis et Cacciatorem pro eo a petitione Ranerii comitis absolvo, 
ipsumque comung potius in possessionem eorum, que in contractum "habitum 
inter ipsum comune et Rainerium habitum devenerunt, pronuntio; et eundem 
Rainerium a petitione pene centum marcarum absolvo, et eum in expensis 
huius cause ipsi Cacciatori pro comuni condempno. Lata est hec sententia 
in ecclesia sancte Marie castelli sancti Miniatis, coram d. lldibrando iudice et 
d. Forteguerra iudice, Uguiccione Ildibrandini, Tedaldo Monachi, Bivamonte 
de Castelcicolo, Rigetto Sanzanome, Puliese de Porta, Ildibrandino Mangnani, 
Niccholao notario, Guidone Barbalercie, Simone Torselli et aliis pluribus; do- 
minice incarnationis anno millesimo ducentesimo undecimo, nonodecimo kal. 
februarii, indictione quartadecima. S. Beneventus iudex et notarius do- 
mini imperatoris Henrici ex precepto prefati domini Iohannis iudicis hanc car- 
tulam scripsi et firmavi et in publicam formam redegi. 


Aus dem sehr ausführlichen und wohlerhaltenen Orig. im Staatsarchive zu Florenz, 
Prov. Samminiato. — Vgl. zu S 282; 371 n. 39. Der in der Klage angerufene Eberhard 
(von Lautern) wird doch der obere Beamte für S. Miniato gewesen sein; vgl. Anm, zu 
nr. 241. Es ist weiter der Hofrichter Johann zweifellos Johannes de Pado, vgl. S 501, der 
beim Kaiser 1210 Ende August zu S. Salvatore in M. Amiate, dann erst wieder 1211 De- 
cember 28 zu Prato Zeuge ist; vor dem Zuge nach Apulien scheint demnach das Hofgericht 
ganz aufgelóst zu sein; von drei Hofrichtern wissen wir, dass sie den Kaiser, von zwei an- 
dern, dass sie den Hofvikar in die Lombardei begleiteten, vgl. S 187, w&hrend wir hier Jo- 
hann in Tuszien finden. 


951. Der Juden des Podesta von Verona lüset ein Urtheil des kaiser- 
lichen Hofgerichtes dem Probste von S. Georg in Verwahr geben, um es 
nur auf Befehl des Podesta oder seiner Judices herauszugeben. Verona 
1211 Mai 3. 

Die iovis tercio intrante marcio, in palatio communis Verone, in presen- 
tia Mucii, Asinelli, Arcadi, Aicardi notariorum et aliorum. Ibique d. Ia- 
cobus de Padua, iudex d. Bonifacii comitis potestatis Verone, precepit Aldri- 
geto viatori Veronensi, ut portaret unum cartam sententie late per iudices d. 
Otonis imperatoris, facta per manum Museti notarii, inter canonicos Veronen- 
ses et communitatem Porcillis, et eam cartam daret in manibus d. prepositi 
sancti Georgii et diceret ei, ut eam cartam teneret aput se et non deberet eam 
dare alicui, nisi ex precepto potestatis Verone et suorum iudicum. Hoc 
facto in eodem die, sub porticu domus ospitalis sancti Georgii, in presentia d. 
Aldrigi servitoris d. prepositi, Paxii conversi, magistri Conrati de Manara, 
Todeschini sindici canonicorum, et aliorum. lbique dictus Aldrigetus via- 
tor ex precepto dicti d. Iacobi iudicis illam cartam sententie dedit in manu 
dicti d. prepositi Mathei, et ei dixit, ut eam cartam aput se teneret, et ei 
dixit, quod non deberet eam alicui dare, nisi ex precepto potestatis Verone 
et suorum iudicum. Et ipse d. prepositus eam accepit et fecit eam suscri- 
bere. M.cc.xi., indictione xilii. Ego Musetus d. regis Enrici notarius 
rogatus interfui et scripsi. 


1211 Mai 3. 299 


Aus neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtrag zu 
$ 243 n. 1 und oben nr. 234. 


252. "Kaiser Otto IV gibt wegen der ihm in Apulien geleisteten Dienste 
dem Napoleon von den Monaldeschi und dessen Erben den Reichsort Coc- 
corone mit Zubehör zu rechtem Lehen. Montefiascone 1211 Nov. 21. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus dei gratia Roma- 
norum imperator et semper augustus. Desideriis bene merentium pio semper 
assensu imperialis benignitas consuevit occurrere et dignis eos munificentie 
sue beneficiis locupletare. Quotiens enim devotis premia impendimus, in sua 
eos corroboramus fidelitate et plerosque ad serviendum imperio ac nobis invi- 
tamus. Qua sane consideratione habita ad universorum imperii fidelium pre- 
sentis etatis et posteritatis successure notitiam duximus perferendum, quod 
nos propter multam fidem ac devotionem, quam erga nostram gerit celsitu- 
dinem dilectus fidelis noster Nepuleon Ranaldi de comite Manoaldi, attenden- 
tes quoque ydonea et grata servitia ipsius, que iampridem in partibus Apulie 
nobis laudabiliter exibuit ac deinceps domino adiuvante nobis et imperio po- 
terit exibere, ex innata nobis clementia eidem Neapuleoni et suis heredibus 
donamus et in perpetuum concedimus et confirmamus in rectum et legale feu- 
dum castrum Cocuruni cum turre sita in ipso castro et cum tota curte sua 
omnique districtu et honore suo tam intus, quam extra, et cum universis iu- 
stitiis et rationibus suis imperio attinentibus, et quemadmodum castrum illud 
nos hactenus habuimus et antecessores nostri habuerunt, a nobis nostrisque 
successoribus tenendum et possidendum, statuentes et firmiter precipientes, ut 
nulla unquam persona humilis vel alta, ecclesiastica sive secularis, audeat me- 
moratum Nepuleonem Ranaldi aut ipsius heredes in hae nostra coricessione 
impedire vel ipsis dampnum aliquod seu gravamen irrogare. Quod si quis 
ausu temerario facere presumpserit, in vindicta sui reatus auri examinati libras 
centum componat, dimidiam camere nostre, reliquum passis iniuriam persol- 
vendum. Ad huius igitur nostre concessionis robut perpetuum hanc divalem 
exinde paginam conscriptam sigillo nostro iussimus communiri. Huius rei 
testes sunt: Dyopuldus dux Spoletanus, Petrus alme Urbis prefectus, comes 
Ildibrandinus, Guido Kazaconte, marchio Fridericus de Baden, comes Hen- 


ricus de Swirin!, et alii quamplures. Signum domini Ottonis quarti Ro- 
manorum imperatoris invictissimi. M. Acta sunt hec anno. dominice in- 


carnationis m.cc.xi., indictione xv., regnante domino Ottone quarto Romano- 
rum imperatore glorioso, anno regni eius quartodecimo, imperii vero terfio. 
Datum apud Montemflaschonis, xi. kal. decembris. 


Nach Abschr. sus Notariststranssumpt von 1338 im Munizipalarchive zu Todi, nach 
welchem am Orig. die goldene Bulle sn rother Seide hing. — ! Hs. Ludirin. — Vgl. $ 369 
n. 25; 371 n. 33 und oben Urk. n. 206. 


253. Die von Mantua verbünden sich auf Grundlage der früheren Einzel- 
bündnisse und unter der erweiterten Verpflichtung zu unbedingter Hülfe- 
leistung mit Cremona, Verona und Ferrara. Cremona 121 1eNov. 22. 
In dei nomine. Anno domini millesimo ducentesimo undecimo, indictione 
quintadecima, in palatio episcopali Cremone, die martis nono exeunte novem- 
bri, in presentia testium, quorum nomina inferius legentur. Talis est s0- 
cletas et concordia inter commune Cremone, et commune Verone, et commune 
Mantue, et commune Ferrarie, et alias civitates et loca et personas, que pro 





300 1211 Nov. 22. 


tempore ad hanc societatem pervenerint, videlicet quod commune Mantue de- 
bet attendere et observare communi Cremone, et communi Verone, et domino 
comiti Bonifacio de sancto Bonifacio et sue parti, et domino Azoni Estensi 
marchioni, et communi Ferrarie, secundum quod continetur in cartis factis so- 
cietatum et concordiarum inter eos singulariter factarum, et tantum plus, quod 
contra omnem civitatem et civitates et loca et personam et personas ita te- 
neatur commune Mantue eos adiuvare et defendere et manutenere in totum, 
salvo sacramento facto inter commune Mantue et commune Mutine. Et si qua 
discordia oriretur, quod deus advertat, inter societatem militum et societatem 
populi Cremone, partem non capiet, sed eos bona fide concordare iuvabit. Et 
si guerra vel discordia [oriretur], quod deus advertat, inter aliquam civitatem 
et loca et personas, que sunt vel erant in hac societate per tempora, teneatur 
bona fide eos concordare et ad pacem reducere, salvis predictis sacramentis 
societatum ante istam societatem factis. Commune vero Cremone, Verone, et 
Ferrarie, et dominus Azo Estensis marchio debent attendere et observare 


. eommuni Mantue, secundum quod continetur in cartis societatum et concor- 


diarum inter eos singulariter factarum, et tantum plus, quod contra omnem 
civitatem et civitates et loca et personam et personas ita teneantur dictum 
commune Mantue adiuvare et defendere et manutenere in totum. Et si guerra 
vel discordia, quod deus advertat, erit inter aliquas civitates et loca et per- 
sonas, que sunt vel erunt per tempora in hac societate, teneatur bona fide 
eos concordare et ad pacem reducere, salvis sacramentis societatum et con- 
cordiarum inter prenominatas civitates et commune Mantue ante istam socie- 
tatem factis. 

Die prescripta viiii. exeunte novembri, in palatio episcopali Cremone, in 
presentia domini Guidonis Lupi, et d. Guberti Multidenariis, et d. Lombardi 
Guazonis, et d. Henrici de Surdo, et Conradi Marsilii, et aliorum testium. , 
Ibique domiuus Azo Estensis marchio pro se et communi Ferrarie iuravit, ut 
suprascriptum est, versus Mantuam; item pro Mantue communi ita iuravit 
attendere versus Cremonam, Veronam et Ferrariam in totum et per totum, ut 
superius continetur attendere et observare, secundum quod continetur in cartis 
concordie societatum predictarum civitatum; et quod faciet omnes homines de . 
Ferraria et Mantua intus et extra a sexdecim annis supra et septuaginta in- 
ferius iurare et scriptum societatis observare; et facere poni et scribi in con- 
stituto communis Ferrarie et Mantue, ita quod quolibet anno rector vel rec- 
tores, qui pro tempore fuerint, hanc debeant societatem iurare firmam tenere. 
Et in quolibet quinquennio debeat renovari et fieri dictum sacramentum per 
civitatem et episcopatum et districtum atque comitatum, si requisitum fuerit; 
et ipse marchio similiter quolibet quinquennio debet facere versus dietas civi- 
tates dictum sacramentum. Et hec societas debet observari et teneri de hinc 
ad quinquaginta annos et tantum plus, quantum inter se concordes fuerint. 
Item eodem modo et ordine idem dominus marchio pro communi Mantue ver- 
gus Brixiam, si pervenerit commune Brixie ad hanc societatem in concordio 
illarum predictarum civitatum et domini marchionis et comitis de Santo Boni- 
facio, nec evitÉbit dolo nec fraude, quando sint inde predicte civitates concordes 
ad ipsos Brixienses recipiendos; et etiam versus alias civitates et loca et per- 
sonas, que ad hanc perveniant societatem. Ambaxatores Mantue sunt isti, 
qui iuraverunt et operam prestabunt bona fide, quod alii iurarent: dominus 
Presbiter iudex, Gabriel advocatus, d. Mantuanus Bosonis, d. Novariensis de 
Axandro, et Ándriolus notarius. Dominus autem Gandolfinus de Castel- 


1211 Nov. 22. 301 


novo pro communi Cremone, cuius potestas est, versus Mautuam iuravit, ut 
suprascriptum est. Ámbaxatores vero eiusdem civitatis: d. Albertus de Do- 
varia, Guido Dodonus, Guarizo de Burgo, Iohannes de Zurigo, lohannes Ga- 
sappa, et Lantelmus pistor. De Verona dominus comes Bonifacius, pote- 
stas Verone, pro communi Verone eodem modo iuravit versus Mantuam. 
Ambaxatores Verone sunt isti: d. Dionisius iudex, d. Aleardinus de Capite- 
pontis, d. Mustus de Porta sancti Zenonis, et Ysolanus notarius, qui omnes 
iuraverunt. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Munizipalarchive zu Crémona, C. Ferrarie D. 92. — 


Vgl. $ 369 und oben nr. 215; andere auf dieses Bundesverhältniss bezügliche Urkk. sind 
aus demselben Archive bei Odorici 7, 92 ff. mitgetheilt. 


294. Kaiser Otto IV gibt mit Zustimmung Herzog Diepholds von Spo- 
leto dem Napoleon von den Monaldeschi und dessen Erben die Burg S. 
Maria de Laurentio (in der Grafsch. Todi) zu rechtem Lehen. San Ge- 
nesio 1211 Dec. 22. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Otto quartus divina favente cle- 
mentia Romanorum imperator semper augustus. Decet imperialis magestatis 
celsitudinem, fidelium petitiones benigne admittere et eorum petitionibus iustis 
animum inclinare. Quotiens fidelitas diligenter adtenditur, subiectorum corda 
ad bene serviendum ferventius animantur et iımperialis munificentia altius su- 
blimatur. Noverit universorum imperii fidelium tam presens etas, quam suc- 
cessura posteritas, quod nos attendentes fidelia obsequia, que dilectus fidelis 
noster Nepoleonus, filius quondam Renaldi, imperio et nobis fideliter contulit 
et confert et eum inantea credimus exhibiturum, consensu etiam et voluntate 
atque notitia experti fidelis nostri Diopuldi ducis Spoleti, concedimus, dona- 
mus et proprio confirmamus in rectum feudum et legale eidem Neapoliono et 
suis legitimis heredibus castellum s. Marie de Laurentio, cum turribus, cum 
curte, cum omnibus tenimentis et iustis pertinentiis suis, et cum omni iure ipsi 
castello pertinenti, volentes, ut castellum ipsum cum omnibus tenimentis et 
pertinentiis suis, sicut superius est expressum, nominatus Napolionus et sui 
heredes sem;per in pace teneaut et possideant. Quare mandamus et ex impe- 
riali nostro sancimus edicto, quatenus nulla persona alta vel humilis, eccle- 
siastica vel secularis, iamdictum Neapolionum et suos heredes inde molestare 
audeat vel impedire. Siquis enim huic nostre concessioni, donationi et confir- 
mationi extiterit obviator, pro pena transgressionis mandati viginti libras auri 
puri componat, medietatem fisco nostro et reliqua parti lese. Ut autem, que 
superius continentur, omni futuro tempore rata teneantur et firma, presens 
privilegium scribi et nostre magestatis sigillo iussimus insigniri. Huius rei 
testes sunt: Diopuldus dux Spoleti, comes Ildeprandinus, Fredericus marchio 
de Baden, Fredericus comes de Saraponte, comes Adolfus, magister Iohannes 
Bard[ewicensis] prepositus, Bernardus frater eius, Albertus camerarius, Her- 
wicus dapifer, Ber[ardus] de Colaczon, et quamplures alii. Signum domni 
Ottonis quarti Romanorum imperatoris invictissimi. M. Acta sunt hec 
anno dominice incarnationis m.cc.xi., regnante domno Ottone quarto Roma- 
norum imperatore glorioso, anno regni eius quartodecimo, imperii vero ter- 
cio. —-Data apud Sanctum Genesium, xi. kal. ianuarii, indictione xv. 

Nach Abschrift aus Notariatstranssumpt von 1338 im Munizipalarchive zu Todi, wo- 
nach von der Besiegelung des Orig. nur noch dig rothe Seide vorhanden war. — Vgl. $371 
n. 33 und oben Urk. nr. 206. 


302 1212 Dec. 28. 


255. Im Lehenhofe des Kupitels von Verona wird von der von den Par- 
teien zu Richtern erkornen Gesammtheit der Vasallen einem Vasallen zu 
Gunsten des Kapitels ein Lehen abgesprochen. Verona 1212 Dec. 28. 

Die veneris quarto exeunte decembri, in claustro canonice, in presentia 
d. Bartholomei et d. Enrici causidicorum, Portasini notarii, Augusti, et alio- 
rum. Ibique de lite, que vertebatur inter archipresbyterum canonice, sci- 
licet magistrum Albertum, pro canonica ex una parte, et inter Carazolam, 
coram vasallis, videlicet d. Pecorario, d. Iacomino causidico de Ripeclaria, et 
d. Petro de Capitale, d. Buco, d. Carolio de Guebo, Zardino de Curte alta, 
Zenario, Albertino de Capra, Zugnolo, Blancafarina, et Iohanne sancti Petri; 
et presentibus canonicis, videlicet d. Bonosenioro, presbytero Ercio, magistro 
Benenato, d. Ventura, d. Norandino, d. Wilielmo, d. Valariano, d. Isnardo, et 
d. Iohanne. In qua lite dictus archipresbyter et Carazola elegerunt dictos 
wassalos, ut debeant cognoscere et iudicare inter illos questionem illam, que 
est inter ipsum archipresbyterum et ipsum Carazolam. In qua lite dictus d. 
archipresbyter conquestus fuit dictis wasallis-de predicto Carazola, proponendo 
ipse archipresbyter et.d. Enricus causidicus pro eo, quod ipse Carazola habuit 
in feudum a canonica vi. petias de terra et casale unum, secundum quod in 
breve uno continetur, quod ibi Iohannes notarius legit. Tenor illius brevis tale 
est: ,Ego Carazola vendidi illi de Comucio vi. petias de terra in Paltena in 
diversis oris, de quibus habebain xv. minalia frumenti fictum, et quoddam ca- 
sale in Moste cum olivis et vitibus ........ .....* Item proposuit, quod 
illud feudum vendidit, et non peciit ipse Carazola investituram ipsi archipres- 
bytero de illo feudo. Econtra dictus Carazola non inficiatur, sed confessus fuit, 
quod tenuit illud feudum a canonica, et quod non peciit unquain investituram 
isti archipresbytero Alberto. Item confessus est ipse Carazola, quod illud feu- 
dum vendidit ad filios Comucii pro Ix. libris. Unde d. Pecorarius, habito con- 
scilium cum predictis vasallis, de consensu et loquela dicti archipresbyteri et 
ipsius Carazola, qui dederunt ei licentiam et loquelam, ut diceret sententiam 
de ista lite sine scriptis, talem inde sententiam de predicta lite dedit, sic di- 
cens: ‚Per illas rationes, quas visas et auditas habeo, et confessiones 
factas dicimus et pronuuciamus et privamus ipsum Carazolam ab illo feudo, 
ita tamen, quod nunquam perveniat ad illud feudum, sed in canonica quiete 
remaneat.' Actum est hoc anno domini millesimo ducentesimo tercio de- 
cimo, indictione prima. Ego Iohannes sacri palatii et d. Frederici impera- 
toris notarius interfui et rogatus hanc sententiam scripsi. 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 577. 593. 


256. Die von Ferrara beschwören das mit Cremona, Pavia, Brescia, 
Verona, dem Markgrafen von Este, Ferrara und dem Grafen von S. Bo- 
nifazio eingegangene Bündniss. Ferrara 1213 März 29. 

Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo duodecimo", indictione 
prima, tertio die exeunte mense martii, in palatio episcopatus civitatis Ferra- 
rie, in publica credentia illius civitatis ibidem collecta, in presentia et volun- 
tate domini Aldevrandini marchionis Estensis et potestatis predicte civitatis, 
et domini Guilielini Mastalii consulis communis Cremone, et Coxie de Fabris 
et Oddoni de Avocatis ambaxatorum eiusdem civitatis, et presentia et volun- 
tate domini Rainaldi de Campise consulis communis Papie, et Guilielmi Ma- 
zoui et Rainerii de Curte et Guilielmi de Strada ambaxatorum eiusdem civi- 


1213 März 29. 303 


tatis, nomine et vice communis utriusque civitatis, scilicet Cremone et Papie, 
omnes infrascripti de credentia suprascripta Ferrarie iuraverunt attendere et 
observare societatem et concordiam inter communem Cremone, et Papie, et 
Brixie, et Verone, et marchionis Estensis, et Ferrarie, et comitis Sancti Bo- 
nefacii de civitate Verone, in totum et per totum, pro ut in instrumento vel 
in instrumentis inde facto vel factis ab Oldefredo de Casamala notario seu ab 
Asclerio Cigonia civitatis Papie notario, vel ab aliis publicis notariis conditis 
et factis continetur, et pro ut suprascriptus Aldevrandinus marchio Ferrarien- 
sium potestas et ambaxatores Ferrarie secum in palatio Verone a se iurave- 
rant, scilicet Paganellus de Paganus etc. ! Ibi fuerunt Asclerius Ciglonia 
notarius Papie, et Ugo Bassus, et Petrus correrius civitatis Cremone, rogati 
testes. Ego Bartholomeus de Richello imperatoris Henrici notarius interfui 


et hane cartam scripsi. 
Nach Abschrift Cereda's aus dem Munizipalarchive zu Cremona, C. Ferrarie D. 2. — 
! Folgen 101 Namen. — Vgl. zu S 369. 


257. Der Richter des Podesta von Verona verüffentlicht ein Consilium, 
welches er von den Rechtskundigen von Cremona eingeholt hatte. Verona 
1213 Oct. 30. 

Anno domini millesimo cc. tertio decimo, indictione prima, die mercurii 
penultimo octubris, in presentia d. Dionisii, d. Riprandi, d. Venture Cilese, d. 
Bartholomei de Broilo, d. Ottonelli de Tumba iudicum, Waceti, Otolini de 
Domo Lavagnoli notariorum, et aliorum multorum, in placito communis Ve- 
rone. Ibique cum d. Raimondus de Letebelano, iudex communis Verone 
tempore potestarie d. Aldevrandini Estensis marchionis, haberet recitatum 
placitum, quod d. Albertus archipresbyter maioris ecclesie faciebat pro cano- 
nica ipsius ecclesie hominibus Sancte Marie in Stellis et Veneris, et eorum 
sindicis, aperuit unam literam sigillatam ex [sigi]lo communis Cremone, in 
qua dicebat esse conscilium sibi datum a sapientibus Cremone in causa, quam 
d. Albertus archipresbyter maioris ecclesie Veronensis faciebat hominibus 
Sancte Marie in Stellis et Veneris, et eorum sindicis, et eam apperuit coram 
dicto d. Alberto archipresbytero, et Bartholomeo notario de Stellis, et Por- 
cellana ac Primidecio sindicis Sancte Marie in Stellis et Veneris vel Iuroni; 
in qua vero littera sigilata de dicto sigillo continebatur, secundum quod infe- 
rius continetur: In nomine domini. Amen. De lite et controversia, que 
vertitur inter magistrum Albertum [archipresbyterum] maioris ecclesie Vero- 
nensis nomine ipsius ecclesie ex una parte, et inter sindicos Sancte Marie de 
Stellis et Veneris vel Iuronis ex altera, scilicet Bartholomeum de Stellis no- 
tarium et eius socios, nos Wibertus Multidenarius et Otto de Comite et Al- 
bertus Struxius tale damus conscilium: Viso libello oblato a iamdicto ar- 
chipresbytero, visis et lectis privilegiis, visis ct cognitis instrumentis publicis, 
lectis testibus ab utraque parte productis, et super his omnibus habita diligenti 
inquisitione, idcirco dicimus, iurisdictionem Sancte Marie in Stellis, Veneris 
vel Iuronis, et hominum eorundem locorum pertinere ad maiorem ecclesiam 
Veronensem, et dicimus predictos sindicos et homines eorundem locorum con- 
dempnandos, ut subiaceant iurisdictioni et districtui archipresbyteri et cano- 
nicorum et suorum nunciorum, et debita obsequia et servitia prestent predicto 
archipresbytero et canonicis nomine predicte ecclesie, que pertinent ad iuris- 
dictionem et districtum. Ego Adestus notarius sacri palatii interfui et hoc 
jussu dicti iudicis scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona, — Vgl. Nachtr. zu $ 596. 


304 1213. 


258.' Diephold, Herzog von Spoleto, verspricht denen von Spoleto, mit 
ihrer Hülfe Tre zu zerstören, ihnen dafür das Gebiet von Trevi ver- 
pfändend und im Falle der Nichterfüllung auch Castel Ritaldi verspre- 
chend. 1213. 


Amno m.cc.xiii. Hoc quidem tempore ego Theopuldus dei gratia dux 
Spoleti mea plena et spontanea voluntate trado atque concedo vobis consuli- 
bus Spoleti, scilicet d. Petro, Simono, Monaldo atque Bonoconte, recipientibus 
pro comunitate Spoleti, totum territorium Treviensis, et specialiter Turrim s. 
Benedicti et castrum cum Colle, Azanum et Lapigum, Piscignanum et Clari- 
gnanum cum toto territorio ipsorum et cum pertinentiis, hoc pacto et condi- 
tione in isto contracto supposito, quod ego dictus dux promitto vobis consuli- 
bus nomine comunitatis Spoleti recipientibus . .... proximo settembris... 
.... destruere castrum Treviensis sive ...... et modo ingenio, cum ad- 
iutorio tamen vestro; quod quidem si extent in dicto termino facta omnia pre- 
dicta, ad ine libere revertantur; sin autem hoc factum non fuerit, ex tunc su- 
per predictis do, trado atque concedo vobis dictis consulibus nomine commu- 
nitatis Spoleti recipientibus castrum Ritaldorum cum omnibus ipsius castri 
pertinentiis, et de eo tenimentum trado, et per eum pretium revocando cedo 
donoque licentiam in omnibus predictis uti et frui eodem pro velle vestro. Item 
promitto atque convenio vobis ubique adiuvare, manutenere comunitati Spoleti 
et consulibus, qui erunt pro tempore, contra omnes homines . . . .. . quibus 
recipi a vobis cum dicta extitit condictio pactum de contra et conditio . . . in- 
super obligantes meos heredes ac successores pro comunitate Spoleti recipien- 
tibus vestrisque suecessoribus; et promicto predicta observare et de colludio 
et molestia non facere nec fecisse sub pena pro stipulatione promissa mille 
marcarum argenti ..... . firma permanere, renumptians in his omnibus ex- 
ceptionibus et auxilio et beneficio omni legali, quandocumque a me possit ap- 
poni aliquo tempore. Ego dictus Theopuldus dux Spoleti hanc [cartam], ut 
supra, scribi rogavi, et tactis sacrosanctis evangelis iuravi predicta observare, 
et nullo tempore contravenire. Nos Simon Berardi, Bonichinus Franciscus, 
Philippus Io[hannis], Petrus Herrici, Paganellus, Paulus Retridie et Augu- 
stinus...... inhys omnibus, ut supra, interfuimus et liuius rei rogati testes 
SUMUS, Ego Iohannes iudex rogatus scripsi. 


Nach dem Drucke: Natalucci Documenti inediti di storia Umbra (Foligno 1861) S. 5 
aus neuerer Abschrift. — Vgl. S 371 n. 34 u. Nachtr.; werden die sonstigen Angaben des 
Verfassers der Chronik von Foligno durch diese Urk. und oben nr. 226 bestütigt, so dürfte 
der Name Dragoni um so weniger willkürlich sein. 


259. Ludwig lülwinpfulzgraf und Herzog von Baiern erklürt seine Zu- 
stimmung zu dem Verzichte K. Friedrichs zu Gunsten der römischen 
Kirche. Worms (1214) Oct. 6. 


Ludovicus dei gracia comes palatinus Rheni et dux Bawarie, universis 
presentem paginam inspecturis. Cuin pro reformanda pace et sopienda dis- 
cordia, que fuit inter ecclesiam et imperium pro quibusdam abusionibus et 
possessionibus et aliis rationibus detentis seu occupatis a quibusdam impera- 
toribus et regibus, predecessoribus domini Frederici dei gratia Romanorum 
regis et seinper augusti et regis Sicilie, ipse dominus noster rex de voluntate 
nostra et conscientia et consensu nostro dimiserit, contulerit et donaverit seu 
renunciaverit ac restituerit per privilegium suum possessiones ipsas ac alia 
supradicta, libere et absolute, spontanea voluntate, sanctissimo patri suo et 


1214 Oct. 12. 305 


domino nostro Innocentio sancte Romane ecclesie suinmo pontifici et eius suc- 
cessoribus in perpetuum, attendens ecclesiam et imperium esse unum et idem, 
mutuis se debere vicissitudinibus adiuvare: nos ipsum privilegium approbamus 
et ea, que continentur in ipso, tam de possessionibus, quam de aliis omnibus, 
secundum quod in eodem continetur et exprimitur sigillatim, ita quod de his 
omnibus nihil excipiamus, grata habemus et rata, promittentes pro nobis et 
omnibus successoribus nostris, quod contra privilegium ipsum et consensum 
nostrum et omnia, que continentur in ipso, nullo tempore veniemus. Ad cuius 
rei perennem memoriam presentem paginam couscribi iussimus et sigillo nostro 
consignari. Datum apud Wormatiam, ii. non. octobris, indictione secunda. 


Nach dem Drucke: Bóhmer Wittelsbachische Regesten 135 aus Hs. des XVII. Jh. 
der Barberinischen Bibliothek zu Rom. — Vgl. $ 375. 376. 


260. Formeln für: — I. Bitte um Bestellung von Delegirten durch den 
Kaiser. — II. Bestellung derselben durch den Kaiser. — III. Bericht 
der Delegirten an den Kaiser über das Urtheil. — IV. Urtheil der De- 
legirten. (1215.) 

I. Conqueruntur quidam comites imperatori de comite I., qui eis tria ca- 
stella detinet violenter. — Comes I. nobis tria castella detinet violenter, nec 
possumus per aliquos consequi racionem. Qua propter maiestatem vestram 
attencius exoramus, ut marchioni Estensi et comiti de Patreago iniungatis, ut 
si constiterit, nos ipsa per xl. annorum spacium quiete ac pacifice possedisse, 
nobis castella restituere non postponant. 


II. Committit imperator causam marchioni B. et comiti G. — Ex parte 
comitum de Lang. ad nostre maiestatis aures querela pervenit, quod coines 
L. tria castella, que per xl. annorum spacium se dicunt pacifice possedisse, 
detinet violenter. Ea propter strenuitati vestre precipiendo mandamus, ut rei 
veritatem diligentius inquiratis, et si rem vobis ita esse constiterit, dicta ca- 
stella cum omnimoda integritate comitibus ipsis restituere non tardetis. 


III. Respondent isti imperatori significantes, quomodo sententiam protu- 
lerunt. — Precepit nobis imperialis maiestas, ut controversiam, que vertitur 
inter comitem I. ex una parte et comites de Lardig. ex alia super tribus ca- 
stellis, que idem comes dicebatur per violentiam detinere, sub hac forma ter- 
minare deberemus, videlicet ut si constaret nobis, quod comites ipsi predicta 
castella per xl. annorum spacium pacifice possedissent, sibi eadem restituere 
teneremur. Nos autem rei veritate diligencius inquisita, partem comitis [. con- 
dempnavimus, et comites ipsos in possessionem inisimus corporalem, sicut in 
sententie tenore vestra poterit serenitas tocius rei seriem evidencius intueri. 


IV. Dicant isti sententiam hoc modo [cum] variatione. — Nos A. mar- 
chio, G. et V. comites de G., constituti ab imperiali maiestate cognitores cause, 
que vertebatur inter comitem I. ex una parte, et comites de Lardig. ex alia 
de tribus castellis, que idem comes dicebatur per violenciam detinere, partem 
comitis I. semel et bis citavimus, sibi tercio sub uno peremptorio iniungentes, 
ut ad causam veniret vel ınitteret aliquem responsalem. Ille autem nostra 
iussa contempnens, utrumque facere penitus recussavit. Quare de imperiali 
auctoritate atque prudencium virorum consilio comitem I. velud contumacem 
legittima sententia condempnavimus, et comites ipsos in possessionem misi- 
mus corporalem. — Si autem causa fuerit ordine iudiciario ventilata, post ,de- 
tinere* dictator ita procedat: — Utramque pairtem ante nostram presenciam 

Ficker Forschungen. IV. 20 


306 (1215.) 


convocavimus, ubi pars comitum accionem iniuriarum proponens aiebat, quia 
quod vi metusve causa gestum'est, ratum haberi non debet; unde ante cause 
ingressum restitui postulabant. Comes vero prescriptionem temporis allegabat 
dicens, quod sine alicuius contradiccione possederat per xxx. annorum spa- 
cium et ultra. Sed testes comitum prescriptionis excepcionem de medio aufe- 
rentes, aperte probarunt, quod comes vi et metu castrorum dominium optine- 
bat. Quare auctoritate imperiali et de sapientum conscilio partem comitis 
condempnamus et comites ipsos in possessionem mittimus corporalem. 


Aus Boncompagni Boncompagnus Lib. 4 tit. 4, Hs. des 13. Jahrh. auf der Hofbibl. 
zu München, Cod. lat. 23499, Bl. 31'. — Vgl. S 167; 216 n. 7. 24; 217 n. 23. 


261. Formel: Der Kaiser bestätigt dus Urtheil zweier von ihm zur Ent- 
scheidung einer Appellationssache delegirten Hofrichter. (1215.) 


Cum quelibet controversia per imperialis celsitudinis moderamina possit 
et debeat omni tempore facile sopiri, nolumus, quod litigantium protervitas 
per temporis diuturnitatem iura subvertat; sed nostre magnificentie patrocinio 
tollatur de medio, quicquid ad iuris impedimentum cognoscitur pertinere. Nam 
cum inter dilectos fideles nostros Guidonem Gueram et Aldebrandinum comites 
palatinos pro quibusdam castris et burgis controversia verteretur, pars co- 
mitis Aldebrandini, sicut nobis est per vestras litteras intimatum, post sen- 
tentiam bis latam appellavit et apostolos petivit. Ob quam rem tercio iudici- 
bus curie nostre Pillo videlicet Mutinensi et Bandino Pisano causam ipsam 
commisimus terminandam. Ipsi vero iuris et consuetudinis non ignari, castra 
et burgos comitis Guidonis pronuntiarunt esse debere. Quorum sententiam 
firmam iubemus et illibatam omni tempore consistere roburque perpetuum ob- 
tinere. Si quis autem contra huius edicti nostri tenorem venire presumpserit, 
tantum camere nostre atque prefato Guidoni comiti coınponat, quantum castra 
et, burgi valere dicuntur probabili extimatione. Si vero istud nomine pene sol- 
vere nequiret, rebus omnibus spoliatus pena multabitur corporali. 


Aus Boncompagni Oliva, Hs. des 13. Jahrh. auf der Hofbibl. zu München, Cod. lat. 
23499, Bl. 78. — Vgl. S 168 Nachtr.; 217 n. 9. 24: 502 n. 12. 


262. Boncompagnus über die Arten der kaiserlichen Privilegien nebst 
Formeln für die Ertheilung von Befugnissen an einen Judex ordinarius 
und die Verleihung von Amtsbezirken. (1215.) 

Facit quandoque imperator personale privilegium, ut quando privilegiat 
aliquem iudicem ordinarium, vel concedit aliquid alicui gracia persone, illa ta- 
men vivente. Cum autem privilegiat iudicem ordinarium, ponit primo vel po- 
nere debet titulum, sicut in superioribus, et postea ita in narratione: 
Notum sit universis fidelibus, quod B. iudici nostro*et fideli nostro damus et 
concedimus in toto Ytalico regno potestatem gladii, adoptandi, manumittendi, 
emancipandi, in integrum restituendi, ordinandi tabularios et omnia, que ad 
officium iudicis ordinarii spectare videntur.‘ Potest autem hoc privilegium 
dici personale atque locale, quia uni persone conceditur et extra Ytalicum re- 
gnum iudex taliter privilegiatus nullam recipit potestatem. Porro tantam po- 
testatem raro alicui iudici concedit. In talibus autem privilegiis non subscri- 
bunt aliqui, nec ponitur ibi aliquod signum, nisi quod in fine sigillum ponitur 
imperiale. Unde potest dici, quod privilegiorum aliud sinplex, aliud compo- 
situm. Simplex est illud, in quo non subscribunt principes nec aliqui, nisi forte 
ille, qui tale privilegium facit ex mandato imperatoris. Nam tale privilegium 


(1215.) 307 


dici posset quedam concessio sive confirmacio. Compositum est illud, in quo 
subscribunt principes et signum ponitur imperatoris. Posset etiam dici sol- 
lempne, quia cum quadam fit sollempnitate, quando favore principum robo- 
ratur. Est etiam alia species privilegiorum, qua impetranti aliquid conceditur 
ad tempus, ut cum imperator aliquam provinciam vel forte civitatem sive ca- 
stellum concedit alicui hoc 1nodo: Concedimus tibi Marchiam sive Cala- 
briam sive Salernum per annum vel biennium sive plus secundum magis et 
minus.* Et posset hoc privilegium dici temporale non ex eo, quod in tem- 
pore fiat, quoniam omnia fiunt in tempore; sed quia conceditur ad tempus. 
Est et alia species privilegiorum, qua conceditur aliquid alicui ad beneplacitum 


imperatoris, ut cum dicit: Concedimus tibi civitatem Capuanam, donec 
nostre placuerit maiestati.' Unde tale privilegium potest dici voluntarium, 
non quia & voluntate procedat, sed quia secundum voluntatem dominorum 
potest omni tempore infringi. / 


Aus Boncompagni Oliva, Hs. des 13. Jahrh. auf der Hofbibl. zu München, Cod. lat. 
23499, Bl. 76. — Vgl. S 327 n. 8; 444 n. 12. 


263. Pabst Honorius III fordert die von Cremona auf, ihre Podestaten 
zu Guastalla, welche die Geistlichkeit wegen Nichtanerkennung der welt- 
lichen Gerichtsbarkeit bannten, von diesen und andern Uebergriffen abzu- 
halten. Ferentino 1217 Sept.7. 


Honorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis . . potestati ef 
populo Cremonensi salutem et apostolicam benedictionem. Quanto gratiam et 
favorem sedis apostolice uberius obtinetis, tanto ab ecclesiarum iniuriis de- 
beretis yos ipsos et alios, quos potestis, accuratius cohibere, ut ex effectu 
operis vestre agnoscentes devotionis affectum, vobis magis ac magis reddere- 
mur favorabiles et benigni. Sane grave gerimus et indignum, quod sicut di- 
lecti fili . . archipresbiter et clerici Warstallenses suis nobis litteris intima- 
runt, potestates per vos in terra illa positi et eorum consiliarii preter alias 
iniurias et pressuras, quibus ipsos indesinenter affligunt, eos ad subeundum 
iudicrum seculare compellunt; et quia ipsi, nolentes collum submittere iugo 
importabilis servitutis, laudabiliter renituntur, illi eos posuerunt sub banno, 
parochianis ne ipsis decimas vel oblationes exolvant sub certa pena publice 
inhibentes. Cumque predicti archipresbiter et clerici per nuntios suos venera- 
bili fratri nostro . . Ostiensi episcopo, tunc apostolice sedis legato, huiusmodi 
gravamina nuntiassent, illi litteras eiusdem episcopi, quas ad eos iidem nuntii 
detulerunt, antequam legerentur, turpiter laceratas multis presentibus concul- 
carunt, et mandatis venerabilis fratris nostri . . Cremonensis episcopi, cui ab 
eodem legato negotium commissum fuerat, contempserunt penitus obedire, non 
sine gravi sedis apostolice iniuria et contemptu. Ne igitur alienam culpam 
vestram videamini efficere per consensum, universitatem vestram rogamus et 
monemus attentius, per apostolica scripta precipiendo mandantes, quatinus, 
sicut caram habetis gratiam divinam et nostram, potestates et consiliarios su- 
pradictos, ut ab huiusmodi excessibus decetero abstinentes prefatis archipres- 
bitero et clericis de illatis dampnis et irrogatis iniuriis satisfaciant competen- 
ter, tradita vobis potestate cogatis, ita quod contra vos propter hoc procedere 
non cogamur. Datum Ferentini, viii. idus septembris, pontificatus nostri 
anno secundo. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. zu $ 57. 
20* 


308 1217 Oct. 22. 

264. Der Erzpriester und das Kapitel von Verona bestellen auf Dauer 
ihres Beliebens einen Gastalden und Vicecomes für ihre Besitzungen in 
Judikarien. Verona 1217 Oct. 22. 

Die x. extante octubri, in claustro canonice Veronensis, in presentia d. 
Iacobini de Artinisio causidici, Vicentii, Todeschini, Lafranchini hostiariorum 
eiusdem ecclesie, et Marii conversi, et aliorum. Ibique d. magister Alber- 
tus maioris Veronensis ecclesie archipresbyter vice ac nomine illius ecclesie 
et pro ipsa ecclesia, presentibus et consentientibus d. Bonoseniore, d. Erzone, 
d. Stefano, d. Museto, d. magistro Anselmo, d. Fino, d. Balzanello, d. Hen- 
rico, d. Iohanne, et d. Tudisio, canonicis ecclesie eiusdem, fecit et constituit 
atque statuit Aldrigetum, filum quondam d. Attonis de Vencello de Bergucio, 
in gastaldionem et vicecomitem Bundi et Bergucii, Bolbeni et Desucli, et eun- 
dem Aldrigetum de gastaldia atque vicecomitatu predictorum locorum ad vo- 
luntatem dicti d. archipresbyteri et capituli canonieorum". Quapropter idem 
Aldrigetus iuravit fidelitatem ecclesie predicte et ecclesie sanéti Georgii et 
dicto d. archipresbytero et capitulo canonicorum, et quod ipse adiuvabit eum 
d. archipresbyterum et canonicam manutenere honorem et districtum et iuris- 
dictionem predictorum locorum; et omnia, que sibi visa fuerint utilia canonice, 
in eis locis faciet et inutilia pretermittet; et quod faciet iustitiam et rationem 
inter homines dictorum locorum et omnibus conquerentibus de ipsis hominibus 
habitantibus in predictis locis, et inter eos et de eis ius et iustitiam dicet se- 
eundum leges et postas et secundum bonos mores; conscilium vero, quotiens 
d. archipresbyter et canonici ac eorum nuncii pecierint, secundum quod sibi 
melius et utilius" fuerit, canonice dabit, et credentias sibi comissas per d. ar- 
chipresbyterum et canonicos et eorum nuncium tenebit; et si aliquid additum 
vel diminutum fuerit huic suo iuramento per d. archipresbyterum et canonicos 
attendet. Et hec omnia predicta acta et facta atque statuta sunt ad volunta- 
tem suprascripti d. archipresbyteri et capituli canonicorum. Anno domini 
millesimo ducentesimo xvii., indictione quinta. Ego Portasinus sacri pa- 
latii notarius rogatus interfui et scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. S 126. 324. 


265. Vor dem Bischofe von Trient eutlässt Brian von Castelbarco zwei 
Söhne aus der väterlichen Gewalt. Trient 1218 Juni 27. 

Testes: dominus Henricus Tridentine ecclesie decanus, et d. Andreas de 
Bunixolo, et d. comes Henricus de Epan, et d. Adelpretus dei gratia Triden- 
tini episcopatus vicedominus, et d. Odolricus de Seiano canonicus, et d. Petrus 
de Malusco iudex, et d. Henricus iudex Tridentine curie, et d. Delwardus et 
d. Gerardus iudices, et d. Albertus de Seiano, et d. Zordanus filius d. Otonis 
de Telvo, et d. Peramusius de Garduno, et d. Albertus Mittifocus de Arcu, 
et d. commes Gabriel de Flaono, et d. Rodulfus Rubeus, et d. Peregrinus de 
Portella, et Gandulfinus, et d. Iohannes de Perzino, et d. Henricus de eodem 
loco, et Gabardus condam Scurini, et alii. Anno domini im. ducentesimo 
xviii., indictione sexta, die mercurii, quarto exeunte iunio, in Tridento, in pa- 
latio episcopali. Ibique d. Brianus de Castro Barco, filius condam d. Ar- 
drigeti, veniens coram d. Federico dei gratia Pridentine ecclesie episcopo, di- 
cens, se vele emancipare filios suos Ardrigetum et Azonem. Interrogatus a d. 
episcopo suprascripto dictus Ardrigetus et dictus Azo, si volebant emanzipari 
a potestate sui patris. Qui responderunt et dixerunt, quod sic volebant. Item 
interrogatus d. Brianus a d. episcopo suprascripto, si volebat eos suprascriptos 





1218 Juni 27. 309 


suos filios Ardrigetum et Azonem emanzipare et a sua patria potestate tra- 
dere, respondit et dixit: ‚Sic volo.‘ Et ita dictus d. Brianus dictos suos filios 
Ardrigetum et Azonem in manu prenominati d. episcopi tradidit et prenomi- 
natus d. episcopus dixit eis Ardrigeto et Azone: ,Exstote emancipati et a 
patria potestate liberati.! Et huic emancipacioni suprascriptorum Ardrigeti et 
Azonis prenominatus d. episcopus suum decretum et suam àuctoritatem inter- 
posuit, et eos emancipatos a patria potestate esse liberatos et absolutos." 
Et premio huius emancipationis prenominatus d. Brianus dedit, cessit et tra- 
didit omne ius et omnes raciones et acciones, quod vel quas habebat pro pre- 
mio huius emancipacionis vel habere poterat, suprascriptis suis filiis Ardrigeto 
et Azoni, et eos investivit de castello suo de sancto Georgio in integrum, si- 
cuti pertinet illi castro et castellaro et dosso cum omni suo edificio pertinente, 
et de omni et toto eo, quod idem d. Brianus vel aliquis pro eo habet et visus 
est habere in villa de Avio et sua pertinencia, et in villa de Suscignalo cum 
sua corona et in sua pertinencia, et de xxiiii. galetis ollei omni anno de suo 
olleo et de suo ficto in villa de Nacu, eo modo, ut de cetero suprascripti Ár- 
drigetus et Azo et eorum heredes pro premio huius emancipacionis in se de- 
beant habere et tenere dictum castrum de sancto Georgio cum omni sua per- 
tinencia, et totum id, quod habet et visus est habere in villa et pertinencia de 
Avio vel aliquis pro eo, et in villa de Suscignalo et coronam de Suscignalo et 
in suis pertinenciis, et xxiii. galdas olei de suo ficto in villa de Nacu, cum 
omni iure et honore et omnibus racionibus et accionibus et ius reale et perso- 
nalibus", quod vel quas habet vel habere poterat in suprascriptis locis et per- 
tinenciis in integrum. Et dedit d. Wilemum de Beseno, qui ponat eos in te- 
nutam et possessionem dicti castri de sancto Georgio et de Avio et de Susci- 
gnalo et de corona cum omnibus earum pertinenciis. Unde in continenti 
suprascriptus Brianus reffutavit in manu prenominati d. episcopi totum illud 
feodum, quod dictus d. Brianus est visus habere et tenere in villa et perti- 
nencia de Suscignalo et de Avio ab episcopatu Tridentino, ita quod d. episco- . 
pus ad rectum feodum investire debeat iam dictum d. Brianum et suprascriptos 
suos filios Ardrigetum et Azonem. Unde statim et incontinenti post reffuta- 
cionem prenominatus d. episcopus pro suo episcopatu ad rectum feodum in- 
vestivit d. Brianum et eius filios suprascriptos Ardrigetum et Ázonem nomi- 
natim de toto suprascripto feodo in integrum in suprascriptis villis de Susci- 
gnalo et de Avio et in suis pertinenciis eo modo, quod suprascripti Ardrigetus 
et Azo et eorum heredes existentes semper debent habere et tenere dictum 
feodum a prenominato d. episcopo et suis successoribus "cum warentacione et 
defensione dicti feodi; et si illi suprascripti decesserint sine heredibus, quod 
dictum feodum veniat in heredibus d. Briani. Unde incontinenti suprascripti 
Ardrigetus et Azo ad sancta dei evangelia iuraverunt fidelitatem pretominato 
d. episcopo, in manutenendo personam d. episcopi et:.suas credencias et suum 
honorem et raciones et iura episcopatus et in omnia et per omnia, sicuti ad 
fidelitatem cataneorum pertinet seu pertinere posset et ad nobiles homi- 
nes. Ego Conradinus d. Henrici Romanorum imperatoris notarius huic 
emancipacioni interfui et eam auctoritate et precepto prenominati d. episcopi 
scripsi. 

$ nach Abschr. Durig's aus dem Original im Staatssrchive zu Wien. — Vgl. Nachtr. 
zu 0. 


266. Pabst Honorius III befiehlt denen von Cremona, von der den Be- 


310 « 1219 Mai 11. 


sitzungen der römischen Kirche zum Schaden gereichenden Ableitung des 
Po abzustehen. Rom 1219 Mai 11. 


Honorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis . . potestati et 
populo Cremonensi salutem et apostolicam benedictionem. Si prudenter velitis 
attendere, quem ad vos et civitatem vestram semper habuit apostolica sedes 
affectum, a sui iuris debetis lesione cessare, ne si eam ad iracundiam provo- 
cetis, divinam et ipsius incurratis offensam ac nos, qui tempore vestro eius 
zelamus iustitiam et honorem, adversus vos et predictam civitatem, quod du- 
rum vobis videatur et asperum, disponamus. Cum igitur, sicut intelleximus, 
per terras ecclesie Romane non absque illius lesione flumen Padum educentes, 
illud ab alveo proprio dirigere intendatis, universitatem vestram monemus et 
hortamur attente, districte precipiendo mandantes, quatinus, sicut habetis 
gratiam nostram et apostolice sedis caram, ab huiusmodi curetis presumptione 
cessare, ne, si degeneretis ex ecclesie Romane filiis in privignos, nos, qui ad 
vestrum et civitatis vestre libenter intendimus commodum et honorem, mutare 
patris affectum et animum compellamur. Datum Rome apud sanctum Pe- 
trum, v. idus maii, pontificatus nostri anno tertio. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. 
zu S 361 und unten nr. 269. 


267. König Friedrich II verleiht und restituirt dem Napoleon von den 
Monaldeschi die Burg S. Maria de Laurentio. Ulm 1219 Mai. 


Fredericus secundus divina favente clementia Romanorum rex semper 
augustus et rex Sicilie. Si fidelibus et devotis nostris maiestas nostra meri- 
torum exhibitione respondet, solii sui evehit titulos et ad exhibenda sibi grata 
servicia universos exemplo simili provocat et invitat." Inde est, quod. nos at- 
tendentes sinceram fidem et grata servicia, que tu Nepuleon de Raynaldo fidelis 
noster maiestati nostre devote et fideliter exhibuisti et que inantea poteris ex- 
hibere, de solita liberalitatis nostre clementia concedimus et restituimus tibi 
et heredibus tuis inperpetuum castrum s. Marie de Laurentio, cum omnibus 
iustis tenimentis et pertinenflis suis, sicut antecessores nostri predecessoribus 
tuis castrum illud integre restituerunt et concesserunt; statuentes et firmiter 
iniungentes, ut nulla persona alta vel humilis, ecclesiastica vel secularis, con- 
tra hoc nostre concessionis et restitutionis beneficium vos impetere vel mole- 
stare presumat; quod qui presumpserit, quinquaginta libras auri componat, 
quarum medietas camere nostre, altera vero passis iniuriam persolvatur. Ut 
autem hec rata et firma permaneant, presens privilegium inde fieri fecimus et 
sigillo nostro iussimus communiri. Huius rei testes sunt: Salseburgensis 
archiepisgopus, Pactaviensis episcopus, dux Bavarie et comes palatinus Reni, 
dux Carinthie, abbas S. Galli, dux Spoleti, Riccardus camerarius, et alii 
quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis m.cc.xviiii., inense 
maii, septime indictionis, regnante domino nostro Frederico dei gratia illu- 
strissimo Romanorum rege semper augusto et rege Sicilie, anno Romani regni 
eius in Germania septimo, in Sicilia vicesimo. Feliciter. Amen. Datum 
apud Ulmaın, anno, mense et indictione prescriptis. 


Nach Abschrift aus Transsumpt in der Originalbestätigung K. Friedrichs d. d. 1240 
Aug. in castris ante civ. Firmanam, im Munizipalarchive zu Todi. — Vgl. zu S 379 und 
oben Urk. nr. 206; 254. 


268. Der Bischof von Cremona fordert alle Eingesessenen seiner Diözese 


1219 Aug. 24. 311 


zu Almosen für den Ueberbringer des Briefes auf, damit dieser eine ver- 
wirkte Bannstrafe zahlen kann. (Cremona) 1219 Aug. 24. 


Homobonus sola miseratione divina episcopus Cremonensis. Universis 
Christi fidelibus, tam clericis, quam laicis, in Cremonensi dioecesi constitutis, 
ad quos littere iste pervenerint, eternam in Christo salutem. Quoniam, ut ait 
apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi, pro ut in corpore 
gessimus, sive bonum, sive malum. opportet nos diem inessionis extreme mi- 
sericordie operibus prevenire, ac eternorum intuitu seminare in terris, quod 
reddente domino cum multiplicato fructu recolligere debeamus in celis, firmam 
spem fiduciamque tenentes, quod qui parce seminat, parce et metet, et qul 
seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam. Cum igitur C. 
lator presentium infortunio quodam quemdam suum cognatum saucians captus 
et in carcere detrusus fuerit a comuni Cremone, ac inde post multum tempus 
redemptus quadam pecunie quantitate, decem et novem librarum imperialium 
videlicet inter custodiam carceris et bannum comunis, nec de propriis sine 
Christi fidelium elemosinis summam pecunie solvere valeat supradictam, uni- 
versitatem vestram rogamus, monemus et exortamur in do:nino, atque in re- 
missionem vobis iniungimus peccatorum, quatinus de bonis vobis a deo prestitis 
et collatis pias elemosinas et grata ei beneficia misericorditer conferatis. Vos 
autem, qui spirituales estis prelati ecclesiarum, populum vobis commissum ad 
benefaciendum eidem diligentius inducatis, ut per subventionem yestram ipsius 
inopie consulatur, et vos per hec et alia bona, que domino inspirante feceritis, 
eterne possitis felicitatis gloriam promereri. Datum die octavo exeunte 
augusto, m.cc.xvilii., indictione septima, pontificatus eius anno quinto. Va- 
let ad annum. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. $ 46 n. 15. 


269. Pabst Honorius III meldet Genannten, dass er denen von Cremona 
befohlen habe, von der den Besitzungen der Kirche nachtheiligen Ableitung 
des Po abzustehen, und beauftragt sie, das im Weigerungafalle mit kirch- 
lichen Strafen zu erzwingen. Rom 1220 Jan. 3. 


Honorius episcopus servus servorum dei. Venerabilibus fratribus .. Pa- 
piensi et... Veronensi episcopis et dilecto filio archipresbytero »Pergamensi 
salutem et apostolicam benedictionem. Ad aures nostros dilecto filio C. sub- 
diacono nostro, preposito Ferrariensi, significante pervenit, quod potestas et 
populus Cremonensis fluvium Padi per Figarolum manantem in ecclesie Ro- 
mane preiudicium per alium alveum deducere attemptant contra inhibitionem 
a venerabili fratre nostro . . Hostiensi episcopo, dum legationis fungeretur 
officio, ipsis factam. Unde ipsis nostris damus litteris in mandáto, ut ab hu- 
iusmodi penitus presumptione desistant. Quocirca discretioni vestre per apo- 
stolica scripta mandamus, quatinus, si dicti potestas et populus mandatum 
nostrum neglexerint adimplere, vos eos ob hoc per censuram ecclesiasticam 
appellatione postposita compescatis. Quod si non omnes hiis exequendis po- 
tueritis interesse, duo vestrum ea nichilominus exequantur. Datum Rome 
apud sanctum Petrum, iii. nonas ianuarii, pontificatus nostri anno quarto. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. 
zu S 361 und oben nr. 266. 


270. Auf die Forderung des Hugo, königlichen Grafen der Homagno, die 
Grafschaft Imola und die Geisseln von Imola zurückzustellen, antwortet 





319 | 1220 Jan. 25. 


der Podesta von Faenza vorläufig ablehnend, endgültige Antwort nach ' 
Besprechung mit denen von Bologna vorbehaltend. Faenza 1220 Jan. 25. 


In nomine domini amen. Anno domini millesimo ducentesimo xx., die 
vii. exeunte mense ianuarii, indictione vili. Dominus Ugo de Parma, to- 
cius Romanie comes ex precepto et voluntate: domini Federici Romanorum 
regis et semper augusti, dixit atque denuntiavit et firmiter precepit ex parte 
regis Petro Taurello potestati Faventie, nomine et vice ipsius communis, et 
hominibus ipsius curie eiusdem civitatis in pena et in banno, que leguntur, quod 
in licteris destinatis a d. rege potestati Faventie et communi continetur, quod 
ipse potestas et communis eiusdem terre deberent dare et restituere comita- 
tum Y mole, quem iniquiter retinebant, et obsides hominum civitatis Y mole d. 
Ugoni comiti Romanie; et petiit, quod deberet sibi consilium dare; et litteras 
ipsius d. regis fecit apresentare potestati Favencie et sue curie a Monito! 
nuncio d. regis. Qui potestas dictas litteras recepit et taliter ei in responsum 
dedit, quod consilium, quod ei petierat, non erat de voluntate hominum Fa- 
vencie, "quod deberet sibi consilium dare; et nec dedit et comitatum Y mole, 
et nec obsides "nec eis dabat et non restituebat ad presens; iniciendo?, se te- 
neri Bononiensibus per sacramentum, quod non deberent facere sine eorum 
voluntate et parabola; set ipsi erunt cum potestate Bononie et hominibus eius- 
dem civitatis, et erunt locuti cum eis super his factis, et secundum quod erit 
de voluntate et precepto hominum de Bononia, taliter responderent d. Ugoni 
comiti, quod érit honor imperii et d. regis et quod placeret ipsi comiti sine 
mora; et si sine eis facere possent, statim facerent ad suam voluntatem; .et 
dixerunt ipsi comiti, quod interim non deberet intrare in comitatum Y mole; et 
si intraret, adeo pro malo haberent, ac ipse intraret in civitatem Favencie et 
eam destrueret. Actum in pallacio communis Favencie. Et interfuerunt 
huic instrumento d. Girardus Macalli Gabrielis et Iacobus Lambardani, et 
huius rei rogati sunt testes. Ego Iacobus Y'nolensis notarius his omnibus 
interfui, ut supra legitur, rogatus. 


Aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Imola. — ! ? Hs. monito. — * Undeutlich; 
vielleicht intendendo. — Vgl. Nachtr. zu S 396. 


271. Im Gerichte päbstlicher Delegirten verlangt der Syndikus von Cre- 
mona Entfernung eines verdächtigen Assessor und eines verdächtigen No- 
tar oder wenigstens Zuziehung eines weitern ihm unverdächtigen Assessor 
und Notar. Modena 1220 März 7. 

Predicto vero die et anno et loco et indictione, presentia domini Lan- 
franci Tabisii, et Ambrosii Redoldi, et Homoboni filii domini Petri Morisii, et 
Rubini correrii, ibi testium rogatorum. Dominus Iacopus Scarcosius, sin- 
dicus communis Cremone, ut dicebat, dixit expressim coram domino Rustico 
priori de Columbario, et don Ricardo monaco sancti Benedicti de Pado *ne- 
rone, nuncio domini Ázonis abbatis sancti Benedicti suprascripti, collectis ibi 
pro causa, que vertitur inter abbatem seu monasterium sancti Sixti de Pla- 
centia et commune Cremone, per apostolicam sedem, ut dicebatur, sub Pande- 
campo archipresbitero Mutinensi, predicto domino abbati sancti Benedicti et 
predicto priore: totum, quod dicebat et dicet in antea et dicere et facere vo- 
luerit et libellum ei ibi datum, volebat dicere et facere et recipere ea lege et 
conditione, quod non debet, nec posset facere aliquod preiudicium in aliqua re 
communi Cremone, nec quod faceret, suprascriptos suos iudices seu recogno- 
sceret in suprascripta causa; et tali furia eum accepit et non aliter; et eodem 


1220 März 7. 313 


modo et ordine in termino sibi statuto similiter dixit et denunciavit expressim. 
Item dixit et denunciavit, quod habebat suspectum magistrum Arditionem et 
Ferracaballum notarium, et nolebat ipsum Arditionem esse assessorem illo- 
rum iudicum, quia causam domini don Gandulfi, qui dicit se abbatem sancti 
Sixti, facere videtur, et subditus est dicto domino archipresbitero, qui est ini- 
micus Cremone; et Ferracaballus similiter; et si non posset eos removere, 
volebat, ut dicti iudices debeant habere unum assessorem et unum notarium 
pro communi Cremone non suspectum. Et petit dicto archipresbitero, ut faciat 
et fieri faciat et reddat et reddi faciat omnia instrumenta condempnationum et 
excomunicationis et tenute facte vel dicte ab eis. Qui dixit, ne non facere. 
Ego Petrusbonus de Bredellis notarius sacri palatii interfui et hanc cartam 
scripsi. 
» Nach Abschrift Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. $ 328 n. 12; 
] n. 8. 


979. Ein Justizkonsul ertheilt nach Gestündniss des Schuldners den Be- 
fehl zur Zahlung. Verona 1220 April 25. 

Die sexto exeunte aprili, in palacio communis Verone, in presentia do- 
mini Paganini filii domini Rudulfi de Rivarolo de intu, Prevedelli notarii, do- 
mini Alberti Manarini de Cremona, testium rogatorum ad hoc. Ibique 
dominus Omnebonus causidicus de Bonavida, consul iustitie Verone tempore 
domini Uwizonis de Crescenciis potestatis Verone, precepit domino Grilio cau- 
sidico confitenti et volenti, ut det ac solvat domino Poncio Ámato et domino 
Alberto de Dovera de Cremona septuaginta tres libras septem soldos minus 
quatuor denarios imperialium hinc ad primum diem septembris. Anno do- 
mini millesimo ducentesimo vigesimo, indictione octava. Ego Veimilius 
notarius comitis Rizardi interfui rogatus et scripsi. 


Nach Abschrift Ceredu’s aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, C. Verone 
K. 81. — Vgl. $ 15 Nachtr. 


273. Ein Gläubiger aus Cremona verlangt Verwüstung der Güter eines 
Schuldners zu Verona nach Willen der Mehrzahl der Gläubiger. Verona 
1220 April 27. 


Die quarto exeunte aprili, in Verona, in communi Verone palatio, in 
presentia Venture Iacobini, Dominici, Zuchonis, Paxeti notarii, et aliorum, 
coram domino Omnebono iudice et consule Verone, tempore domini Ugucionis 
de Crexencionibus potestatis Verone. Ibidem dominus Poncius Amatus 
Cremonensis dixit et denunciavit predicto domino Omnebono iudici et consuli 
Verone pro se et communi Verone ad petitionem predieti domini Poncii Á mati, 
ut ipse destrueret et destrui facere deberet bona domini Grosii de Naimerino, 
secundum quod in posta Verone continetur, propter debitum, quod ipse do- 
minus Grosius eidem domino Pontio tenetur, dicens eius bona destrui debere 
ad voluntatem creditorum maioris quantitatis. Anno domini millesimo du- 
centesimo vigesimo, indictione octava. Ego Bonaconsa, qui Prevedellus 
vocor, palatii et domini Ottoni imperatoris notarius interfui et rogatus scripsi. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, C. Verone 
K. 84. — Vgl. S 46 n. 9; 61 n. 2. 


274. K. Friedrich II meldet dem Judex. Presbiter von Mantua,-dass er 
ein früher vom Hofrichter Rufin de Porta zu Gunsten des Kapitels von 





-814 1220 Mai 1. 


Verona gefälltes Urtheil bestätigt habe, und beauftragt ihn mit der Aus- 
führung desselben. Frankfurt 1320 Mai 1. 


Fredericus dei gratia Romanorum rex semper augustus et rex Sicilie, 
fideli suo Presbitero iudici Mantuano gratiam suam et bonam voluntatem. 
Presenti scripto tibi notum facere curavimus, quod nos iustis precibus cano- 
nicorum maioris Veronensis ecclesie annuentes, confirmavimus sententiam la- 
tam a Rufino de Porta Placentino, imperialis curie iudice, pro maiori ecclesia 
Veronensi et dictis canonicis contra Armannum de Campo et fratres eius et 
homines loci de Belbono et de Bregusio et de Bondo super eo, quod deberent 
mitti in possessionem predictorum locorum, tam iurisdictionis, quam etiam lo- 
corum. Mandamus itaque tibi precipiendo, quatenus dictam sententiam secun- 
dum iuris ordinem executioni mandare procures auctoritate nostra. Datum 
apud Franchunfurt, kalendis maii, indictione viii. 


Nach Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Auch gedr. Huillard-Bröholles 
Hist. dipl. Frid. II 1, 776; ebenda 775 die Bestätigungsurk. von 1220 April; oben nr. 233 
das bestätigte Urtheil von 1210 Juli 12. — Vgl. Nachtr. zu $ 243. 


275. Der Richter und Vikar des Podesta von Verona delegirt einem Judex 
für die Dauer der Podestarie die Entscheidung aller Klagen, welche der 
Syndikus des Kapitels gegen Genannten einzubringen gedenkt. Verona 
1220 Aug. 11. 


Die [martii undecimo intrante augusto], in comuni palatio Verone, pre- 
sentibus etc. Ibique d. Monferatus Cremonensis, iudex et vicarius d. Ri- 
zardi Verone comitis, potestatis Verone, comisit d. Ruffino Bocanigre iudici 
comunis Verone regimine dicti potestatis omnes lites et questiones, quas Iaco- 
binus de Bonvilano notarius et sindicus canonice maioris ecclesie Veronensis 
pro ipsa canonica intendit facere contra d. Conradum de Cicardo, ad audien- 
das et diffiniendas secundum iuris ordinem. Anno domini [millesimo du- 
centesimo xx., indictione octava.] Ego Delaitus d. Otonis regis notarius 
interfui et rogatus scripsi. 


Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona; die Zeitangaben nach der 
Ueberschrift ergänzt. — Vgl. Nachtr. zu S 588 n. 13. 


976." Im Gerichte Konrads, Bischofs von Metz und Speier, Hofkanzlers 
und Legaten ganz Italiens, werden von einem Hofrichter die von Brescia 
verurtheilt, dem erwählten und vertriebenen Podesta Maffeo da Correggio 
den ihm versprochenen Gehalt zu zahlen und die Kosten zu ersetzen. 
Borgo S. Donino 1220 Aug. 14. 


trante mensis augusti, in Burgo sancti Donini.! Mafeus de Corigia veniens 
ad presentiam domini Conradi dei gratia Metensis et Spirensis episcopi, im- 
perialis aule cancellarii et totius Italie legati, conquestus est de communi 
Brixie, petens ab ipso communi quingentas libras imp. pro salario ei promisso 
et constituto ab eodem communi, dicens, quod concorditer ellectus fuit in Bri- 
xiensium potestatem, et providentia ipsius civitatis iuravit eum tenere in po- 
testatem per annum presentem; et quod cum ambaxatores ipsius civitatis 
ipsum Brixiam conduxissent, prout ipsius civitatis regimine faciendo, paratus 
fuit iurare regimen et facere; per eum non stetit, quin regimen fecit, immo per 
homines ipsius civitatis; qui talem violentiam scstinuit in civitate, quod ibi 
esse non potuit, nec exercere officium potestatis, quoniaın inobedientes erant 


1920 Aug. 14. | 315 


ei homines civitatis, nec eos compellere potuit, ut sibi parerent?, nec iurare 
voluerunt sequenciam? eius, ut mos est Lombardie et fuit actenus civitatis 
eiusdem; quinimo ipso in hospitio domini episcopi commorante turres trahe- 
bant lapides subra domum, ubi erac, et quod servientes eius graviter percus- 
serunt; et quod eo sic morante in civitate fecit vocari consilium et precona- 
tores ipsius civitatis, requirendo ab eis vice communis, quod paratus erat 
iurare regimen et facere; et ut facerent homines ipsius civitatis presentes esse 
ad faciendum et recipiendum iuramentum eiusdem, quod quidem facere nolue- 
runt; quibus vero violentiis et de causis oportuit eum exire de civitate; et cum 
expectaret, ut concorditer restituerent eum in suo officio, sicut credentia iura- 
mento tenebatur, alium, videlicet Obertum de Gambara, tercio die post reces- 
sum eius in potestatem concorditer elegerunt et iurare fecerunt; et ideo dictus 
Mafeus dicebat, quod per eos stet, quod ipsum officium pothestarie non potuit 
exercere. Qua propter dicebat, quod feudum sibi constitutum et promissum 
ab ipso communi, ut supra dictum est, nihilominus integre habere debeat. Item 
petebat pro expensis factis in ipsa via xxx. libras imp., quas dicebat, id? 
ipsum commune ei solvere similiter promisisse. Ad hec citato Überto de 
Gambara, potestate ipsius civitatis, ut pro ipso commune eidem Mafeo re- 
sponderet, et eo in presentia ipsius domini cancellarii cum ambaxatoribus 
ipsius civitatis constituto, sic respondit, quod sepe dictus Matheus concorditer 
ab illis, quibus data erat potestaria eligendi potestatem, fuit concorditer electus 
et vocatus ad regimen civitatis eiusdem; item quod tota credentia Brixien- 
sium iuravit eum in potestate habere et tenere ac ei parere, qui foret per 
fatos® electores, qui eundem Mafeum eligerunt, electus, etiam quam electionem 
pronunciaverint; et quod pro communi ipsius civitatis sepe fuerunt ad ipsum 
destinati, et specialiter ad conducendum ipsum in civitate pro regimine fa- 
ciendo; et quod ipse personaliter in civitatem ipsam venit et paratus fuit iu- 
rare regimen ipsius civitatis et potestariam, secundum quod supra dictum est, 
et facere regimen ipsius civitatis; et quod ei constitutum fuit ab ipso com- 
muni salarium quingentarum librarum imp. pro feudo suo, duorum iudicum et 
assessorum eius; et ab una parte civitatis, videlicet a parte superiori, vio- 
lentia ei facta fuit malo ordine et lapides de turribus ipsius partis proiecte 
fuerunt supra domum, ubi erat, sicut supra dictuın est; sed dixit, quod com- 
muni displicuit et parti militum, quod ipse recessit de civitate, et de violentia 
ei facta; et quod parata fuit pars militum ipsum tenere in potestaria et ei iu- 
rare; quare dicebat, quod pars ipsa, que fecerat dictam violentiam, ipsum 
salarium solvere debebat et non commune, nec pars militum. Unde Güal- 
fredus de Turricella, iudex regalis curie et domini canzellarii, constitutus ab 
ipso domino canzellario auctoritate legationis, qua fungitur, una cum sociis 
suis iudicibus curie ibi presentibus, videlicet Ottone Bottacio, Presbitero Caccia 
et Rufino de Porta, Ioanne de Regio et Detesalvo Boto, ad ipsam causam 
audiendam et terminandam atque vice sua sententiam proferendam, visis et 
auditis diligenter rationibus et aleghationibus hinc inde productis et deliberato 
consilio, parabola etiam istorum sociorum eius, in presentia dicti domini can- 
zelarii et eius mandato, talem sententiam promulgavit, videlicet quod condem- 
navit supra dictum Übertum potestatem Brixie, nomine et vice communis 
Brixie, et ipsum commune, dicta potestaria ibi presentialiter existente, versus 
eundem Matheum in quingentas libras imp. pro salario suo et iudicum suorum, 
ita quod usque ad duos menses proximos ipsum salarium solvat, ipso Matheo 
iurante, quod per eum non stetit, quod non iuravit potestariau et quod non 


316 | 1220 Aug. 14. 


fecit regimen civitatis; item condempnavit ipsam potestariam, nomine et vice 
ipsius communis, et ipsum commune in xx. lib. imp. pro expensis, quas fecit 
in via, quando ipse ivit Brixiam, facta taxacione et iuramento ei prestito, 
quod tantum expendidit in ipsa via. Et ibidem incontinenti dictus dominus 
canzelarius auctoritate legationis, qua fungitur, predicte potestarie ibi pre- 
senti, nomine et vice supradicti communis, in debito iuramenti fidelitatis [pre- 
cepit], ut usque ad duos menses proximos predictas quingentas viginti libras 
imp. eidem Mateo solvat, nisi quantum remanserit eius parabola. Predictus 
dominus canzelarius de predictis omnibus hanc cartam fieri precepit. In- 
terfuerunt Degolferamus iudex Cremonensis, Guido de sancto Ioanne de Parma, 
Tisius de sancto Petro, Bonifacius de Padua et Azoguido de Tuscho de Bo- 
nonia, et alii multi testes. S. Ego Lantelmus Ferarius Papiensis, impe- 
rialis aule et regalis curie notarius, his interfui et mandato domini canzelarii 
hanc cartam scripsi. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — ! Hs. Domini. — * paterent. — * sequencium. — * in. — * perforos; in alter 
Kopie profores. — Vgl. zu $ 283 n. 8; 508; 597; 599. 


2944. Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, befiehlt dem einen Podesta von 
Brescia sich mit dem andern über die Zahlung dessen, wozu die Stadt 
dem Majfeo da Correggio verurtheilt ist, zu einigen oder die Hälfte zu 
zahlen. Borgo S. Donino 1220 Aug. 18. 


Anno nativitatis domini m.cc.xx,, indictione viii, die martis xv. kal. 
septembris, in Burgo sancti Donini. Dominus Conradus dei gratia Me- 
tensis et Spirensis episcopus, imperialis aule canzelarius et totius Italie lega- 
tus, sue legationis auctoritate precepit Everardo Fabe potestati Brixie in debito 
iuramenti fidelitatis et sub pena cc. marcarum argenti, quatenus usque ad ter- 
minum condempnationis versus Ubertum de Gambara potestatem Brixiersem, 
nomine ipsius communis, pro Matheo de Corigia una cum ipso Uberto altera 
potestaria concordet et solvat eidem Matheo pro salario suo et pro expensis 
quingentas viginti libras imperiales, de quibus ipsum commune est condem- 
pnatum; et si cum ipsa potestaria concordare nequiverit, medietatem solvat 


pro parte sua, Et inde dominus canzelarius hanc cartam iussit fieri. In- 
terfuerunt domini Ottobonus Laudensis episcopus, comes Henricus de Malta, 
Everardus de Lutri, Tisius de Campo sancti Petri, Talamacius testes. S. 


Ego Lantelmus Ferarius Papiensis, imperialis aule et regalis curie notarius, 
interfui et hanc [cartam] iussu domini canzelarii scripsi. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Ueber die sich bier ergebende Thatsache, dass Brescia damals zwei, wohl von 
den streitenden Parteien aufgestellte Podestaten hatte, finde ich bei Odorici, der diese Ur- 
kunden in den Storie Bresciane 8, 72 ff. im Auszuge mittheilt, keinen näheren Aufschluss. 
— Vgl. $ 283 n. 8. 


2478." Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, befiehlt denen von Modena, dem 
Maffeo da Correggio bezüglich der ihm vom Künige übertragenen Appella- 
tionsgerichtsbarkeit zu gehorchen. Modena 1220 Aug. 26. 


Anno nativitatis domini m.cc.xx., indictione vili., die mercurii vii. kalen- 
das septembris, in pallacio communis Mutine, pleno consilio ibi collecto. 
Dominus Conradus dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, imperialis aule 
canzelarius et totius Italie legatus, auctoritate sue legationis precepit Gilio 
de domina Ágnesia potestati et consilio ipsius civitatis vice totius communis 


1220 Aug. 26. 311 


in debito iuramenti fidelitatis, quatenus de cetero de apellationibus ipsius civi- 
tatis respondere debeant Matheo de Corigia, sicut concesse sunt ei per domi- 
num regem. Et inde! predictus canzelarius hanc cartam fieri iussit. In- 
terfuerunt dominus prepositus de Tanna?, Everardus de Lutri, Ribaldus Canis 
de Papia et Gualfredus de Turricella, et multi alii testes. S. Ego Lantel- 
mus Ferarius Papiensis, imperialis aule et regalis curie notarius, interfui et 
hanc cartam de mandato domini canzelarii scripsi. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — ! Hs. existens. — * Terana. — Vgl. S 240 n. 9; 288 n. 11. 


279. Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, verhängt wegen angegebenen 
Ungehorsams über die von Faenza den Heichsbann, der am nächsten Frei- 
tag fällig werden soll. Imola 1220 Sept. 8. 


Anno nativitatis domini millesimo ducentesimo vigesimo, indictione octava, 
die martis octavo mensis septembris, iu palacio domini episcopi Imolensis. 
Quum nos Conradus dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, imperialis 
aule cancellarius et tocius Italie legatus, requisivimus et ammonuimus comune 
et homines Favencie, ut mandatis et voluntati nostre satisfacerent et obedi- 
rent de terris et possessionibus imperii, quas tenuerunt contra baunum imperii 
et adhuc detinent, et de inultis aliis offensionibus factis imperio et domino 
nostro regi, et specialiter de offensionibus et iniuriis ac dampnis datis comuni 
et hominibus Imole, et de fossato, quod fecerunt contra ius in comitatu Imole, 
quod omnino volumus et precipimus explanari, et nullam satisfaccionem ab 
ipsis Faventinis habere potuimus, nec etiam bonam responsionem: ideoque 
auctoritate legacionis, qua fuugimur, ponimus comune et homines Favencie et 
eorum res in banno imperii et domini regis, nisi usque ad diem veneris proxi- 
mum venerint et satisfecerint omnibus mandatis nostris dé predictis omnibus 
' et aliis, que eis precipere voluerimus; quod si non fecerint, ab ipso die in antea 
ubique in toto imperio banniti habeantur; de quo banno exire non debeant nec 
possint, nisi prius camere regali solverint decem milia marcarum argenti, et 
insuper predictum fossatum penitus explanaverint, et dampna data Imolensi- 
bus tempore domini regis et specialiter cum exercitu eidem comuni Imole re- 
stituerint, vel ad eius voluntatem cum eodem comuni inde fuerint in concordia. 
Predictus dominus cancellarius hanc cartam fieri precepit. Interfuerunt 
domini Iacobus Taurinensis, Obertus Astensis, Mainardus Imolensis episcopi, 
Petrus Traversaria, Everardus de Lutri, Mattheus de Corrigia, Gualfredus de 
Turricella de Papia, lohannes de Regio atque Hugolinus de Albizo et multi 


alii testes. Ego Lantelmus Ferrarius Papiensis imperialis aule et regalis 
curie notarius hiis omnibus interfui et hanc cartam iussu domini cancellarii 
Scripsi. 


Aus gleichzeitiger Abschr. im Munizipalarchive zu Imola. — Vgl. Nachtr. zu $ 70. 
78. 285. 


980. Konrad u.8.w., Legat ganz Italiens, bestätigt und verüffentlicht nach 
Ablauf der Bannfrist den von ihm über Faenza verhängten Beichsbann. 
Imola 1220 Sept. 13. 

Anno nativitatis domini millesimo ducentesimo vigeximo, indictione oc- 
tava, die dominico *quartodecimo mensis septembris, in palacio d. episcopi 
Imolensis. Quum sepe amoneri fecimus comune et homines Favencie, ut 
de dampnis ct iniuriis factis imperio, et specialiter de iniuriis factis et dampnis 


318 1220 Scpt. 13. 


datis comuni et hominibus Imole tempore domini.regis in exercitu vel alio 
modo, et de fossato, quod fecerunt contra iusticiam in comitatu Imole, quod 
volumus et ordinamus explanari, ac de aliis excessibus suis, pro quibus ad 
certum terminum ipsos Faventinos in banno d. regis et imperii possuiimus, 
[nisi] mandatis nostris obedirent et satisfacerent de omnibus predictis, et nichil 
inde facere voluerunt: ideo nos Conradus dei gratia Metensis et Spirensis 
episcopus, imperialis aule cancellarius et tocius Italie legatus, auctoritate le- 
gacionis, qua fungimur, confirmamus et ponimus eosdem Faventinos in banno 
d. regis et imperii tali inodo, quod de ipso exire non possint, nisi venerint ad 
satisfaciendum omnibus mandatis d. regis vel nostris, et solverint camere re- 
gali decem millia ınarcarum argenti, que in primo banno continentur, et in- 
super explanaverint dictum fossatum factum inter eos et Imolenses, et de 
dampnis eisdem Imolensibus datis, ut dictum est, eis satisfecerint vel ad 
concordiam cum eis pervenerint ad eorum voluntatem. Preterea publicamus 
res et personas eorum tamquam bannitos imperii, precipientes omnibus fideli- 
bus imperii, ut eos tamquam bannitos et inimicos imperii ac d. regis vitare 
debeant, nec eis prestare debeant aliquod auxilium vel favorem. Predictus d. 
cancellarius hanc cartam fieri iussit. Interfuerunt domini Symon archi- 
episcopus Ravenas, llenricus Bononiensis, Ventura Ariminensis, Mainardus 
Imolensis episcopi, Guido comes Tuscie palatinus, Ubertinus de Ravena, Gual- 
fredus de Turricella, lohannes de Regio, Everardus de Lutri et multi alii 
testes. Ego Lantelmus Ferrarius Papiensis imperialis aule et regalis curie 
notarius hiis omnibus interfui et hanc cartam iussu d. cancellarii scripsi. 


Aus gleichzeitiger Abschrift im Munizipalarchive zu Imola; mit nr. 279 auf einem 
Pergamentblatte. — Wührend 1220 Sept. 14 auf Montag fiel, wird derselbe hier als Sonntag, 
dagegen umgekehrt in Urk. nr. 281 Sept. 13 als Montag bezeichnet; wird in solchen Fällen 
an und für sich dem Wochentage grösseres Gewicht beizulegen sein, so kommt hier hinzu, 
dass der Legat damals zweifellos in der Richtung von Imola nach Bologna reiste. -— Vgl. 
Nachtr. zu S 70. 78. 285. 


981. Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, befiehit denen von Bologna, 
dem Maffeo da Correggio bezüglich der ihm vom Könige übertragenen 
Appellationsgerichtsbarkeit zu gehorchen. Bologna 1220 Sept. 14. 

Anno nativitatis domini m.cc.xx., indictione viii., die lune "terciodecimo 
mensis septembris, in pallacio domini episcopi Bononiensis. Dominus Con- 
radus dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, imperialis aule canzelarius 
et totius Italie legatus, auctoritate sue legationis precepit Guillelmo de Pu- 
sterna potestati Bononie nomine et vice ipsius communis in debito iuramenti 
fidelitatis, quatenus de cetero ipsum commune respoudere debeat Matheo de 
Corigia de apellationibus ipsius civitatis, secundum quod ei concessum per do- 
minum regem Frederieum. Predictus dominus canzelarius hanc [cartam] fieri 
iussit. Interfuerunt Everardus de Lutri, Gual[fre]dus de Turricella, Ioan- 
nes de Regio, Girardus de Tebaldis iudex curie, testes. S. Ego Lantel- 
mus Ferarius Papiensis, imperialis aule et regalis curie notarius, interfui et 
hanc cartam scripsi. 

Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Wegen des Tages der Ausstellung vgl. Urk. nr. 280. — Vgl. S 240 n. 9; 283 
n. 18; 508. 


982. Kaiser Friedrich II bestellt den Benzius von San Miniato zum 
Judex ordinarius und Notar. Im Bisth. Mantua 1220 Sept. 29. 
Federigus dei gratia Romanorum rex semper augustus et rex Sicilie. 





1220 Sept. 29. 319 
Uuiversis imperii fidelibus volumus esse notum, quod nos presumentes de siu- 
ceritate et fidelitatis constantia, quam dilectus imperialis aule fidelis noster 
Benzius de sancto Miniato erga Romanum imperium semper habuit, et merita 
sapientie, quibus esse noscimur illustratus, provisionis oculis intuentes, eum 
iudicem ordinarium et publicum notarium constituimus, volentes, quod utendo 
armis legalibus iustitiam tueatur et vexilla deferat equitatis. Et ut intelligatur 
esse dignus, quem elegimus, ad universorum fidelium imperii volumus notitiam 
pervenire, quod recepto ab eo fidelitatis et officii iuramento damus ei aucto- 
ritate regali ubique per Ytaliam et ubicumque erit liberam potestatem et bai- 
liam de licentia nostri culminis libere predicta officia exercendi. Ceterum ex 
quadam prerogativa gratie specialis hec sibi specialiter duximus in executione 
officii conferenda, videlicet quod possit dare tutores et curatores, emancipare, 
interponere decreta et consentire minoribus, dare etiam ac interponere aucto- 
ritatem et consensum donationibus legittimam summam excedentibus, testes 
recipere ad litem futuram; item volentes litigare sub eo de eorum voluntate 
et assensu, possit de nostra licentia inter tales consentientes in eum habere 
iurisdictionem cognoscendi et iudicandi inter eos; et omnia alia, si qua sunt, 
que ad predicta officia mere et libere spectant vel pertinere noscuntur, 
sine alicuius persone vel privilegii contradictione possit predicta libere exser- 
cere. Ád huius vero cause perpetuam notitiam presentem paginam inde con- 
scribi iussimus et nostre maiestatis sigillo commoniri. Testes autein huic 
concessioni interfuerunt: comes Henrigus de Malta, dominus Everardus de 
Lutri et Iohannes iudex de Regio et alii plures. Data in exsercitu in epis- 
copatu Mantue prope Gode, m.cc.xx., die dominico xii. kalendarum octubris, 
indictione octava. 
Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Volterra. — Vgl. zu S 444; 


dass der Judex ordigarius in Streitsachen nur als gekorner Richter erkennen kann, tritt 
bier deutlicher hervor, als in irgend einem der mir früher bekannten Zeugnisse. 


283. Konrad u.s. w., Legat ganz Italiens, bestätigt die Befehle, welche in 
seinem Auftrage Eberhard von Lautern denen von Faenza in Sachen der 
Geisseln von Imola ertheilte. Im Mantuanischen 1220 Sept. 21. 


Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo vigeximo, indictione 
octava, die lune undecimo kal. octubris, in episcopatu Mantue prope Gode in 
exercitu regali, d. Conradus dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, im- 
perialis aule cancellarius et tocius Italie legatus, auctoritate sue legationis ap- 
probavit et confirmavit preceptum, quod mandato suo fecit, ut dixit ipse d. 
cancellarius et sicut continetur in cartula facta per Giliolum notarium, Everar- 
dus de Lutri Petro Taurello potestati Faventie et ambaxatoribus, qui cum eo 
erant, nomine ipsius communis de absolutione et deliberatione fideiussorum et 
promissorum et pignorum obsidum Imole, super facto expensarum obsidum 
Imole vel eorum occasione, et super facto restitucionis pecunie extorte ab ipsis 
obsidibus vel ab aliis pro eis, secundum quod continetur in alio instrumento 
facto per istum Giliolum notarium. Predictus d. cancellarius hanc cartam fieri 
iussit. Interfuerunt d. Guillelmus episcopus Mantuanus, Matheus de Cor- 
rigia, Gilius de domina Agnesia potestas Mutine, Gualfredus de Turricella, 
Iohannes de Regio et Girardus de Tebaldis iudices curie, testes. Ego Lan- 
telmus Ferrarius Papiensis imperialis aule et regalis curie notarius interfui et 
hanc cartam scripsi. 

Aus gleichzeitiger Abschr. im Munizipalarchive zu Imola; aus anderer Quelle fehler 


390 1220 Sept. 21. 


haft gedr. bei Savioli Ann. Bolognesi 2, 448 und danach Huillard 1, 843. — Auf demsel- 
ben Blatte die bei Manzonius 162 und danach Böhmer Acta imp. 246 gedruckte Urk. K. 
Friedrichs mit ed. kal. oct., wie Böhmer vermuthete. — Vgl. $ 283. 398. 


284. Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, befiehlt denen von Bobbio, ihren 
Bischof und Grafen in Uebung der Grafschaft, mit der ihn der König 
beliehen, nicht zu hindern. Piacenza 1220 Oct. 18. 


C. dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, imperialis aulae cancella- 
rius et totius Italiae legatus. Populo Bobiensi et omnibus in valle Bobü ha- 
bitantibus spiritum sanioris consilii. Cum venerabilis frater Obertus, dominus 
et episcopus vester et comes, per dominum Fridericum dei gratia invictissi- 
mum Romanorum regem semper augustum et regem Siciliae de comitatu, iu- 
risdictione et honore Bobiensis civitatis, totius vallis Bobii et sui episcopatus 
honorifice sit investitus, vobis singulis et universis auctoritate regali manda- 
mus et per subtractionem gratiae regiae serenitatis et poenam ducentarum 
marcharum districte iniungimus, ne aliquis vestrum de cetero dictum episco- 
pum et comitem super praedictis in aliquo molestare praesumat, sed eundem 
omnia praedicta per se seu nuncios suos tenere et pacifice possidere permittat, 
sub poena simili districtius prohibentes, ne de praedictis comitatu, iürisdic- 
tione et honore aliquis, praeter assensum ipsius episcopi et comitis, per se vel 
submissam personam in aliquo se intromittere aut terrae Bobii regimen sus- 
cipere praesumat. Datum Placentiae, xv. calendas novembris, indic- 
tione nona. 


Nach dem Drucke: Poggiali Memorie storiche di Piacenza 5, 135 aus dem Registro 
mezzano der Stadt Piacenza. -— Vgl. $ 120 Nachtr. 


985." Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, verhängt über die von Brescia 
den Reichsbann, falls sie binnen bestimmter Frist die Forderung des 
Maffeo da Correygio nicht erfüllen. Borgo S. Donino 1220 Oct. 27. 


Anno nativitatis domini m.cc.xx., indictione viii., die martis vi. kalendas 
novembris, in Burgo sancti Domnini. Dominus Conradus dei gratia Me- 
tensis et Spirensis episcopus, imperialis aule canzelarius et totius Italie lega- 
tus, auctoritate sue legationis posuit in banno imperii et domini regis pote- 
statem et commune et homines Brixie, nisi ad proximun.festum sancte Marie 
Candellarie solverint Matheo de Corigia quingentas viginti libras imperiales, 
[de quibus] commune versus eum condempnatum; de quo banno exire non 
debeant nec possint, nisi prius solverint camere domini regis quingentas mar- 
chas argenti. Predictus dominus canzelarius hanc cartam fieri iussit. In- 
terfuerunt dominus Iacobus episcopus Taurinensis, magister Olricus protono- 
tarius domini canzelarii, Guielmus de Andito de Placentia, Ioannes Strusius 
de Cremona et Iacobus de Ábraam de Parma testes. S. Ego Lantelmus 
Ferarius Papiensis, imperialis aule et regalis curie notarius, interfui et hanc 
cartam iussu doinini canzelarii scripsi. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Vgl. zu S 70; 72; 283 n. 22 und oben nr. 276. 


986.' Kaiser Friedrich II investirt den Benincasa mit dem Amte des 
Notariats, worauf derselbe in die Hand eines Vertreters des Kaisers den 
Eid ablegt. Bei Rom 1220 Nov. 24. 


In nomine domini nostri Ihesu Christi del eterni. Amen. Notum sit om- 


1220 Nov. 24. 391 


nibus presentis scripti paginam [inspec]turis, quod dominus Fredericus dei 
gratia Romanorum imperator et semper augustus et rex Sicilie, super Monte 
Malo in castris prope almam et venerandam urbem, prope travaccam ef. non 
longe a temptorio ipsius, presentibus viris sapientibus et discretis Iohanne iu- 
risperito, iudice domini Heverardi de Lutri nuntii domini imperatoris in Tuscia, 
et Ruberto iurisperito de sancta [Mar]ia ad montem, iudice et assessore do- 
mini Bonaccursi de Cane Pisanorum tunc potestatis, et presentibus aliis nobi- 
libus et magnatibus... .......... iudice et notario domini imperatoris 
Henrici presente, investivit Benengasam filium Bonaventure de ar. ....... 
TE et de officio artis notariciae sua manu propria, currente dominicae in- 
carnationis anno millesimo ducentesimo vigesimo primo, indictione nona, octavo 
kalendarum decembris. Eodem vero die super eodem monte in castris 
juxta travaccam domini Cunradi imperialis aule cancellarii et totius Ytalie 
legati, presente suprascripto Ruberto iudice et assessore suprascripte pote- 
statis, et presentibus Ildebrandino filio Uguiccionis et Tado filio Salimbeni 
et lohanne filio Bovacciani de Vico testibus ad hec rogatis, et me Guiscardo 
iudice et notario presente, Benencasa predictus post prestitum ab eo iuramen- 
tum fidelitatis consuetum, conputatum sibi a predicto Iohanne pro domino im- 
peratore, iuravit ad saneta dei evangelia in manu suprascripti iudicis quod 
artem notariciam et ipsam notariciam bona fide sine fraude et legaliter exer- 
cebit et faciet secundum contrahentium voluntatem, nil addendo seu dimi- 
nuendo contra contrahentium voluntatem, per quod facti materia videatur im- 
mutari; et quod instrumentum falsum vel cartam falsam non faciet, nec fleri 
faciet, neque fleri consentiet. Testes autem, quos examinabit et scribet, fideliter 
examinabit et scribet, et eorum dicta nemini usque ad publicationem manife- 
stabit, nec falsitatem aliquam in eis conmittet. Insuper ad sancta dei evan- 
gelia iuravit, cetera omnia ad artem notaricie spectantia fideliter et legaliter 
exercere. Ego Guiscardus quondam Bernardini de Silvalonga domini Hen- 
rici Romanorum imperatoris iudex ordinarius et notarius prefatis interfui et 
hec ad veritatis evidentiam et rei firmitatem scripsi et meo signo firmavi. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Pisa, Prov. Olivetani, mitgetheilt 
von Tanfani. — Vgl. zu $ 246 n. 9; 394 n. 2; 508 n. 8. , 


287.” Kaiser Friedrich II nimmt die genannten Ubertini in seinen Schutz 
und gewährt ihnen den ausschliesslichen Gerichtsstand vor dem Kaiser 
oder dessen von Deutschland gesundten Boten. Bei Sutri 1220 Nov. 29. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Amen. Federicus secundus di- 
vina favente clementia Romanorum imperator et semper augustus et rex Si- 
cilie. Officium imperatorie maiestatis exigit et affectus nostre serenitatis [in- 
viltat et ortatur, ut unicuique fidelium nostrorum in sua necessitate non solum 
adesse velimus, verum etiam conservando bona ipsorum et augendo honorem 
et utilitatem eorum promovere studeamus et defendere. Eapropter notum fa- 
cimus universis imperii nostri fidelibus presentibus et futuris, quod nos atten- 
dentes honesta servitia fidelium nostrorum, que nobis fideliter exhibuerunt, 
videlicet Guilelmini, Alberti et Gualter[rii de] Ubertinis, [eos] et filios et ne- 
potes eorum et descendentes eorum et fideles eorum et omnia bona ipsorum 
mobilia et immobilia et possessiones ! — modo aut eis pertinet v[el] ab — ipsi 
imposi — le — — haber — — terris — — cie sive per eos — — istorum 
acquisiverunt, v[idelicet] — mercata, aquas aquarum decursus, pisscationes, 
venationes, palludes, argenti foveas, auri foveas, ferri foveas, et quicquid me- 

Ficker Forschungen. IV. 21 


322 1220 Nov. 29. 


talli vel tesauri in terra sua inveniri potest, montes quoque, valles et ea, que 
ad nos et imperium spectant. Spetialiter autem hoc volumus et eis indulge- 
mus et precipimus, ut nulli potestati Latine vel dominationi alicuius rectoris 
subiaceant, nec ab ipsis ab aliqua eausa compellantur, nec eis respondere in 
aliquo teneantur, sed tantum nobis ac certis? nostris nuntiis de Alamania 
missis subditi sint et respondere teneantur; et si quando vocati fuerint a no- 
bis, ut ad nos veniant, vel à nuntiis nostris, [et] metu vel aliquo iusto impe- 
dimento interveniente venire non possent, per suos responsales nuntios nobis 
et nostris nuntiis sine nostra indignatione*possint respond[ere. Hec autem 
omnia concedimus ipsis] et eorum legiptimis heredibus ab ipsis descendentibus 
et ex imperiali auctoritate confinnamus; atque iub[emus] et statuimus [itaque 
et eadem auctoritate sancimus], ut nullus archiepiscopus, nullus [episcopus], 
nullus [dux, nullus marchio, nullus comes, nullus capitaneus, nulla civitas, 
nullus] consulatu[s nullave potestas, nulla denique persona parva vel magna 
illos et] illorum] heredes in ha[c nostra protectione et confirmatione] violare, 
molestare aut ini[uriari vel in]quietare aut disvestire presumat. Si [quis] vero 
hanc nostram auctoritatem ausu temerario violare vel contempnere presump- 
serit, centum libras auri purissimi pro pena se” compona[t], dimidium nostre 
camere et dimidium iniuriam passis predictis Ub[ertinis] et eorum heredibus; 
nullis aliis privilegiis seu concessionibus ab im[periali] culmine impetratis vel 
impetrandis huic concessioni et privilegio in [aliquo obvian]tibus. Ut autem 
hoc verius credatur et ab omnibus inviolabiliter observetur, presentem pagi- 
nam scribi et maiestatis nostre sigillo iussimus communiri. Huius rei sunt 
testes: Guilielmus "Ostensis episcopus?, *Rodulfus camerarius, comes Henricus 
de Dicise, Guarnerius de Bollanda, U[lricus] Pactaviensis, Sifredus Agustensis, 
Guilielmus [marchio Montisferrati]*, marchio de An[de]x, et multi alii. 
Acta sunt hec anno domini" ab incarnatione domini millesimo ducentesimo vi- 
gesimo, imperante domino Federico secundo dei gratia Romanorum im[pera- 
tore] et semper augusto, rege Sicilie, anno imperii eius primo, regni [vero Si- 
cilie vicesimo] "secundo. Data in ea[stris apud montem Rosulum prope 
Sutrium], tertio [kalendas decembris, indict ]ione *ottava.® 


Aus beglaubigter Abschrift von 1298 im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pub- 
blici. — ! Es folgen sechs, bis auf die wenigen angegebenen Reste ganz zerstörte Zeilen; 
die Stelle scheint im wesentlichen mit dem entsprechenden Absatze in dem an demselben 
Tage für die Guidi ausgestellten Privilege, Huillard Hist. dipl. 2, 59, gestimmt zu haben. 
-— * Hs. ceteris. — ? Der anwesende Bischof von Ostia hiess Hugo, der damalige Bischof 
von Asti Jakob. — * Keine Lücke in der Hs. — 5 Das Wort scheint von anderer Hand, 
dürfte aber, wie das ebenfalls irrige secundo, dem Originale angehören, da jenes Privileg 
für die Guidi dieselben Versehen zeigt. Die Ergünzung der Datirung dürfte zweifellos sein, 
da die Zeugen auf die Zeit unmittelbar nach der Nov. 22 erfolgten Kaiserkrönung deuten. 
— Vgl zu $ 157 n. 8; 323 n. 16 und oben nr. 163. 


288.” Kaiser Friedrich nimmt den Ort Borgo San Sepolero und die dor- 
lige Abtei in seinen Schutz, bestätigt ihmen die Reichsunmittelbarkeit und 
verleiht ihnen angegebene Rechte. (Bei Sutri) 1220 Nov. 29. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Fredericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator et semper augustus et rex Sicilie. In- 
perialem decet solertiam, ecclesias et viros religiosos et loca specialiter imperio 
pertinentia in sua iustitia manu tenere ac defendere, eisque bona ipsorum ac 
possessiones, que a divis imperatoribus et regibus predecessoribus nostris 
sive a quibuslibet aliis personis eis tradite et confirmate sunt, et liberaliter 
augmentare, ac privilegia firmare perpetuo et corroborare; hoc enim ad pre- 


1220 Nov. 29. 393 


sentis vite cursum feliciorem et ad eterne vite retributionem nobis profuturum 
non dubitamus. Ad notitiam itaque universorum imperii nostrorum fidelium, 
tam presentis etatis, quam successive posteritatis, pervenire volumus, "quod 
nos Burgum sancti Sepulcri situm in comitatu Castelli et burgenses, nec non 
ecclesiam eiusdem loci et abbatem Gratianum suosque successores, omnes 
quoque fratres et res ac possessiones predicto loco pertinentes sub tuicionem : 
dominiumque imperii ac nostrum specialiter recepimus, confirmantes omnia 
privilegia a predecessoribus nostris eis collata; precipientes quoque firmissime 
ac perhenni edito inrefragabiliter sancientes, ut nullus umquam archiepiscopus 
vel episcopus, dux vel marchio, et nulla umquam maior minorve persona in 
abbatia illa et burgo predicto aut in aliquibus eorum personis seu pertinentiis 
aliquid sibi iuris audeat ascribere, vel fodrum aliquod seu dationem aut ali- 
quam aliam publicam füntionem ab eis exigere vel recipere. Nec alicui homi- 
num sit licitum ab inperii dominicatu ea tollere et sub alterius potestate col- 
locare, etiam si aliquando sub alio constituta fuerunt et in aliquo publico in- 
strumento iniuste recepta,' in iritum totum revocamus, quia non decet, ut 
specialis domus et res nostra indebitum aliene servitutis iugum sustineat; sed 
abbatia illa et burgus eius ac burgenses nulli mortalium infra burgum vel fines 
burgi teneantur respondere, nisi nostre maiestati imperiali aut nostro certo 
nuntio vel abbati illius burgi. Et per universum nostrum imperium eundo ac 
redeundo cum omnibus rebus suis salvi sint ac securi, et neque in personis, 
neque in rebus suis eos iniuste audeat aliquis inquietare vel molestare; idem 
dicimus de liberis hominibus infra fines burgi domos habentibus, quamvis in 
burgo non habitent. Statuimus etiam inviolabiliter, ut capitanei, qui sunt ha- 
bitatores eiusdem burgi, et eorum masnadarii et alii liberi homines ea, que 
iuraverunt huie abbatie et burgo prenominato, etiam fines et pactiones, quas 
fecerunt, firma perpetuo tenere" et illibata ipsi et eorum heredes; castella 
quoque, que sua voluntate destruxerunt, de cetero non reedificent, et nec ec- 
clesiam, nec aliquod edificium deinceps faciant, nec fieri permittant infra ter- 
minos in hac conventione denotatos. Quicumque autem liber homo in burgo 
illo nunc habitat vel habitare voluerit, omnis sua ratio et iustitia in omni loco 
sibi salva sit et secura. Preter ea, que dicta sunt, predicto abbati et mona- 
sterio sancti Sepuleri concedimus, donamus et largimur omne plateaticum, 
teloneum, placitum atque districtum totamque iurisdictionem burgi sancti Se- 
puleri et omnium pertinentiarum eius, quam de iure tenere debet; et ut iusti- 
tiam faciat in burgo illo toto et in omnibus pertinentiis eius ipsius abbatie ac 
sepe dicti burgi per se vel per alium; et consules eligantur ibi vel statuantur 
voluntate et consensu abbatis supradicti. Nulla et[iam] umquam ecclesiastica 
secularisve persona de cetero ecclesiam aliquam vel hospitale in burgo supra- 
dicto vel eius districtu sine voluntate sepedicti abbatis edificet. Preterea uni- 
versas ecclesias, possessiones et tenimenta atque iustitias, masaritias quoque 
aliosve homines, et generaliter omnia iura vel bona, que ecclesie illi sancti 
Sepulcri ab imperatoribus vel regibus, ab apostolicis aliisve personis collata 
sive confirmata sunt aut in futuro dante deo conferentur, et nominatim eccle- 
siam illam, que est iuxta claustrum monasterii et iuxta plateam burgi, et 
aquam illam regalem, quam habent in flumine Tiberis, sicud illi ecclesie anti- 
quitus concessa fuit, et massaritias de Casapinti, sicut eidem monasterio con- 
cessa sunt, ei auctoritate nostre celsitudinis perpetuo confirmamus, firmiterque 
precipiendo sancimus, ut nullà magna parvave persona ex omnibus supr&- 
dictis aliquid audeat violenter aufferre vel minuere aut iniuste detinere. Res 


21* 


394 1220 Nov. 29. 


quoque ac possessiones omnes burgensium, quas nunc iuste habent aut in fu- 
turo legaliter et cum voluntate abbatis acquisierint, ac similiter omnes eius- 
dem monasterii res ac possessiones racionabiliter aquisitas seu aquirendas ab 
omni mala usaria liberas et absolutas esse decernimus. Si quis vero de rebus 
seu pertinentiis supra dicte ecclesie nunc aliquid iniuste tenet et infra xl. dies, 
postquam fuerit tertio requisitus a supradicto abbate eiusve successoribus, non 
satisfecerit secundum iustitiam, banno nostro subiaceat, et abbati licet in teni- 
mentum intrare nostra auctoritate, quo usque plenam consequatur iustitiam. 
Nichil ohminus precipimus, ut burgus ille non crescat umquam nec extenda- 
tur, nisi in alodium abbatie sancti Sepulcri; et burgus ille, quantumcumque 
potest et voluerit, augmentetur et protendatur infra alodium prenominate ab- 
batie ex omni parte. Volumus insuper ac preceptum nostrum est, ut si quis 
burgensem aliquem sancti Sepulcri in burgo illo vel eius distrietu super aliqua 
re impetierit et securitatem in manu abbatis sancti Sepulcri prestare noluerit, 
burgensem" non teneatur illi sub alico respondere. Hec omnia supradicta de 
abbate et abbatia sancti Sepulcri et burgi ac burgensium' omnium pertinen- 
tiarum suarum rata semper et firına permanere precipimus, salva in omnibus 
imperiali nostra iusticia. Siquis autem, quod absit, magnus vel parvus contra 
huius nostri augustalis edicti statutuin venire presumbserit vel ipsum burgum 
a nostra speciali proprietate aut ab hac sancti Sepulcri* atentaverit, pene mille 
librarum argenti puri subiaceat et examinati, earum medietatem camere im- 
periali et aliam medietatem abbatie prenominate persolvat, et hoc preceptum 
in sua stabilitate permaneat. Ad hec sub eadem pena et sub debito fidelitatis 
ac sacramenti, quo nobis tenentur, firmissime precipimus consulibus Aretine 
civitatis et Castellane presentibus ac futuris et toti populo earundem civitatum 
et toti comuni Ánglarensium et omnibus in comitatu Castelli habitantibus, 
quatinus abbati et abbatie burgi sancti Sepulcri et burgo et burgensibus bona 
fide fortiam et adiutorium atque consilium a[d] se defendendum tribuant et 
nullam eis querram vel malum faciant. Ut autem hec omnia verius credantur 
a cuntis et ab universis omni tempore hoc nostre serenitatis preceptum dili- 
gentius observetur, presentem huius sacre ac perpetue iussionis paginam ma- 
iestatis nostre precepto nostre maiestatis munimine iussimus insiniri. 

Huius rei testes sunt: Bretolldus Aquilegensis patriarcha, Sifridus Augusten- 
sis episcopus, Ulericus Patavensis episcopus, Albertus Tridentinus electus, 
Bertoldus Briscinensis episcopus, Ludewicus dux Bawerie comes palatinus 
Reni, Willelmus marchio Montis ferrati, Aczo marchio Hestensis, Anselmus 
de Iustegen marescaleus, Wernerus dapifer de Bolandia, et alii quam plu- 
res. Singnum domini Frederigi secundi dei gratia invictissimi Romanorum 
imperatoris semper augusti et regis Sicilie. Ego Conradus dei gratia Me- 
tensis et Spirensis episcopus imperialis aule cancellarius vice domini" Colo- 
niensis archiepiscopi et totius Ytalie archicancellarii recognovi. Acta sunt 
hec anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo xx., tertio calendas 
decembris, indictione nona, regnante domino nostro Frederico dei gratia in- 
victissimo Romanorum imperatore semper augusto et rege Sicilie, anno Ro- 
mani imperii eius primo, regni autem Sicilie xx. tertio. Feliciter. Amen. 


Aus beglaub. Abschrift von 1243 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. An- 
scheinend aus derselben Quelle, aber überaus fehlerhaft und mit Lücken gedruckt Mitta- 
relli Annal. Camald. 4, 406 und danach Huillard Hist. dipl. 2, 14. — Vgl. zu $ 137 n. 6; 
157. Eigenthümlich ist die, in den frühern Abdrücken nicht erkennbare, allgemeine Ver- 


ed des Reichsbannes über jeden, der dem Abte nicht zu Rechte stehen will; vgl. zu 
6 > . ‘ 


1220 Dec. 28. 395 


289.” Konrad u.s.w., Legat ganz Italiens, belehnt den Abt von S. Salva- 
tore dell’ Isola mit den Reichslehen seines Klosters. Poggibonzi 1220 
Dec. 28. 

In nomine domini nostri Ihesu Christi. Anno ab eius nativitate millesimo 
ducentesimo vicesimo primo, indiecione nona, quinto kalendarum ianuarii. 
Conradus dei gratia Metensis et Spirensis episcopus, imperialis aule cancella- 
rius atque totius Ytalie domini Frederici secundi Romanorum imperatoris le- 
gatus et Sicilie regis, auctoritate legationis, qua fungebatur, investivit vene- 
rabilem Ugonem abbatem monasterii sancti Salvatoris de Insula pro ipso 
monasterio recipientem de omni recto feudo, quod prefatum monasterium ha- 
buit ab imperio. Data apud Podium Bonithi, coram domino Everardo de 
Lutri, Iohanne de Regio imperialis aule iudice, et Ruberto de sancta Maria 
in Monte iudice, et Ermanno de Catena, et aliis pluribus, in domo Rainaldi 
Burgensis, me Bonvicino iudice atque notario presente et prefata omnia pu- 
blice scribere rogato. SS. Bonvicinus iudex atque notarius donni impera- 
toris prefatis interfui et ea mandato predicti domni caucellarii scripsi meumque 
singnum et nomen imposterum apposui. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. 8. Eugenio di Siena. — Vgl. $ 283 
n. 28; 313 n. 11 Nachtr.; 508 n. 8. . 
e 
290." Konrad u.s.w., Legat durch ganz Italien, bestätigt dem Ventrilius 
aus Pisa und dessen Neffen Ventrilius genannte Besitzungen auf Grund 
einer Verleihung K. Otto's. Pisa 1221 Jan. 4. 


Conradus miseratione divina Metensis et Spirensis episcopus, imperialis 
aule cancellarius et per totam Ytaliam legatus. Ex gratia imperiali et officio 
legationis nostre non solum animos expertorum fidelium imperii in fidelitatis 
constantia roborare, verum etiam aliorum mentes ad devotionis exercitia circa 
fidelitatis observationem inducere intendentes, huius pagine testimonio ad no- 
titiam presentium et memoriam futurorum volumus pervenire, quod nos dili- 
genti animadversione, considerata fidelitatis constantia atque laudabilium me- 
ritorum studiis, quibus se nobiles cives Pisani, experti fideles imperii, Ventri- 
lius atque bone memorie Guido fratres, filii quondam Haldebrandini, imperio 
gratos fecerunt et acceptos, ne recompensationem meritorum eorum videamur 
sine remuneracione tepide supersedere, diligenter perspectis privilegiis dona- 
tionum, concessionum, confirmationum, quas dive recordationis inclitus impe- 
rator Otto tempore imperii sui indulsit eisdem et eorum heredibus, tam in 
masculos, quam in feminas, in quodam tenimento, quod dicitur Gunfus! de 
Macerato, et in castro Tunde cum curia et districtu eius, nec non cum honore 
omni, functionibus? atque usantiis eidem castro attinentibus, silicet cum homi- 
nibus habitatoribus seu allodariis, pratis, nemoribus, terris, aquis, pabulis, 
venationibus et omnibus aliis dominationibus eiusdem castri, cunctisque iusti- 
ciis et honoribus ad memoratum tenimentum *Gunfi de Macerato pertinentibus, 
ne antedicti fideles imperii in iure suo depereant vel eorum legitimi heredes, 
nos autoritate imperiali nostreque legationis damus, donamus, concedimus at- 
que confirmamus predicto Ventrilio et nepoti suo Ventrilio, superstiti heredi 
et filio Guidonis prefati, tam tenimenta Gunfi de Macerato, quam castrum 
Tunde cum omni iure et honore, tam ad tenimentum, quam ad castrum sepe 
dietum pertinente, ut ipsi Ventrilius et suus nepos eorumque legitimi heredes 
secundum formam privilegiorum suorum eis de cetero, sicut dictum est, libere 
utantur et absolute. Mandamus igitur et districte precipimus per gratiam im- 


326 | 1221 Jan. 4. 


perialem et sub pena mille marcarum argenti, secundum quod continetur in 
privilegio domini Ottonis imperatoris inde confecto, ne ulla civitas, "nullum 
comune, ullus dux, ullus marchio vel comes aut vicecomes, ulla prorsus per- 
sona ecclesiastica vel secularis hanc nostre concessionis, donationis et confir- 
mationis formam infringere vel ei ausu temerario contraire presumat. 
Huius rei testes sunt: Norandinus clericus Lunensis, Conradus prepositus de 
Tanna, Everhardus de Lutre, Presbiter et Rufinus Placentini, Iohannes de 
Regio iudices, Hermannus de Catena dapifer, Trushardus pincerna, Anselmus 
mariscalcus, et alii quam plures. Datum Pise, anno domini m.cc.xxi., 
pridie nonas ianuarii, indictione vilii. 

Aus Notariatstránssumpt des 13. Jahrh. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Sammi- 
niato. — ! Hs. Guyfus. — * Hs. factionibus. — Die angeführte Urk. K. Otto's IV, bei Lami 
Mon. 1, 492, bezieht sich nur auf das Castrum Tunde und spricht nur von den Heredibus 


schlechtweg. — Vgl. zu S 283. Auffallend sind die Hofbeamten in Begleitung des Legaten, 
' von welchen Hermann dasselbe Amt schon bei Herzog Philipp bekleidete; vgl. S 313 n. 10. 


290. Eberhard von Lautern, Bote des Kaisers und des Generallegaten in 
T'uszien, kassirt in einem Streite des Bischofs von Pistoja gegen die Stadt 
ein wegen damaligen Ungehorsams des Beklagten im Gerichte des Gene- 
rallegaten gefälltes Besitzeinweisungsurtheil und restituirt den Beklagten, 
weil dieser sich zu satz der Kosten und zur Bürgschaft für gericht- 
lichen Austrag erbot, während der Kläger die Annahme verweigerte. San 
Miniato 1221 März 3. | 


In Christi nomine. Ámen. Cum d. Soffredus Pistoriensis episcopus seu 
eius procurator vel sindicus pro ipso episcopatu conquestus fuisset de Ing. 
potestate et comuni Pistoriensi d. Conrado d. gr. Metensi et Spirensi episcopo, 
imperialis aule cancellario et totius Italie legato, petendo a predicta potestate 
et comuni Pistoriensi, ut per se vel per aliumn non inquietaret, nec impediret 
ipsum episcopum et suos nuntios distringere et cogere et ad placita et datas 
et cavalcatas et rationes faciendas, et bannire et punire omnes homines epis- 
copatus Pistoriensis, et quos episcopus supradictus habet pro suprascripto 
episcopatu, et in quibus iura habet faciendi predicta pro suprascripto episco- ' 
patu, videlicet homines de castro et eurte de Montemagno, et de Quarrata, et 
de Buriano, et de Lamporecchio, et de Orbignano, et de Vinacciano, et de 
Momigno et Fangno, et castro et curte de Celle, de Vignano, de Petriolo, Sa- 
turnana, et de Batoni, et omnia in predictos hoinines facere, que ad iurisdic- 
tionem supradicti episcopatus et episcopi pertinent, maxime cum castra et 
loca et ville, in quibus suprascripti homines sunt et habitant, sint predicti 
episcopi pro episcopatu et ipsius episcopatus, et ad ipsum episcopum pro epis- 
copatu pertineant, et ipsa potestas vel comune non intromittant se ad facien- 
dum aliquod contra predictos homines vel contra aliquem eorum, quod sit 
contra predictum episcopum vel contra ipsum episcopatum, nec aliquod faciant, 
nec fieri faciant, nec prestent impedimentum aliquod, quominus d. episcopus 
pro ipso episcopatu et sui nuntii omnia predicta facere possint et faciant, et ut 
dicta potestas pro ss. comuni reddat et restituat ei omnia, que abstulit ipse 
vel sui antecessores pro comuni vel ipsum comune a predictis hominibus a 
tribus annis retro, vel pro eorum extimatione libras cc. denariorum, salvo iure 
plebis. Cum hec quidem et alia d. episcopus vel eius sindicus peterat a 
predicta potestate pro sd. comuni et ab ipso comuni Pistoriensi, proponendo 
sua iura et rationes, contigit ita, quod ipsi episcopo vel eius sindico contra 
iam dictum comune a ss. d. cancellario vel ab eius iudicibus iussa fuit dari et 


A) 


) 


1221 März 3. 327 


data fuit possessio seu tenuta de predictis. Quo facto iam dicta potestas et 
comune predictum, quia iam dictus d. cancellarius recesserat et intraverat in 
Alamaniam, ad nos Heverardum de Lutra, in Tuscia d. imperatoris Friderici 
secundi et regis Sicilie, ac domini cancellarii iam dicti nuntium et presidem, 
transmisit protestando et dicendo, quod volebant iam dicto episcopo vel eius 
sindico resarscire expensas legitime factas pro ss. tenuta, et satis dare iudicio 
sisti, et defend^.« ss. potestatem et comune predictum in iam dictis petitioni- 
bus, et procedere in ipsa causa et in omnibus, prout iuris ordo postulabat. 
Unde nos iam dictus Heverardus in nostris litteris iam dicto episcopo inti- 
mando citavimus eum, ut per se vel per aliam personam idoneam ante pre- 
sentiam nostram intra certum terminum veniret super predictis responsu- 
rus. Quo termino adveniente utriusque partis sindicus apud Pesciam ante 
presentiam nostram pro suprascripto negotio [se] representavit; et dicto 
utriusque intellecto, quia sindicus ss. episcopi non erat ad omnia sufficiens, 
alium super hoc prefiximus terminum. Quo termino adveniente Claritus sin- 
dicus ss. comunis et iamd. episcopus! apud Senas conspectui nostro se repre- 
sentaverunt; et utriusque partis dicto diligenter intellecto, nos Heverardus ad 
probandas exceptiones ss. episcopi, et specialiter exceptionem excommunica- 
tionis, quam obiiciebat ss. sindico et potestati et consilio Pistoriensi, certum 
statuimus terminum. Infra quem terminum ipse episcopus vel eius sindicus 
nihil de ipsis exceptionibus probare curavit, nec etiam in termino se conspectui 
nostro vel curie nostre representavit. Sindicus tamen ss. comunis in ipso ter- 
mino apud S. Miniatem curie et iudicio? nostro se representavit, paratus pro- 
cedere super predictis. Unde quia nos presentes non eramus, iste sindicus ss. 
comunis recessit. Et iterum postea post aliquos dies rediit idem sindicus et 
apud S. Miniatem representavit se curie et iudicio? nostro, paratus similiter 
procedere super predictis; et predictus episcopus vel eius sindicus nullatenus 
comparuit. Qui sindicus, quia nos non eramus presentes, recessit. Et post 
aliquos dies apud Pesciam idem sindicus representavit se coram nobis prote- 
stando et dicendo, quod paratus erat resarcire expensas predicte tenute iamd. 
episcopo vel eius sindico, et satisdare iudicio sisti. Unde licet propter contu- 
maciam pred. episcopi vel eius sindici nos Heverardus possemus contra ipsum 
episcopuin procedere super predictis, distulimus tamen; et sindicus ss. comunis 
recessit. Postea vero prope castrum de Seravalle in loco s. Angeli, ubi nos 
Heverardus pro factis imperii eramus in colloquio cum Pistoriensibus, pote- 
state et sindico comunis Pistorii, comparente ibidem sindico episcopi supra- 
dicti, coram nobis proposuerunt, qualiter parati erant resarcire expensas sd. 
tenute, et satisdare iudicio sisti. Sed quia sindicus pred. episcopi contra ad- 
versam partem quedam incepit obiicere, nos Heverardus alium statuimus eis 
terminum. Quo termino adveniente sindicus sd. comunis et episcopus co- 
ram nobis fuerunt apud S. Miniatem, ibique multa hinc inde proposita fuerunt. 
Tandem cum iamd. episcopus iterum obiceret potestati et consilio Pistoriensi 
et specialiter ipsi sindico de excomunicatione, quod idem sindicus comunis Pi- 
storiensis penitus negabat, ad cautelam tamen idem Claritus sindicus pro- 
stratus ad pedes sd. episcopi humiliter petiit ab eo, ut eum reciperet ad suum 
et ecclesie mandatum, et si in aliquam inciderat excomunicationem, volebat 
inde observare mandatum suum et ecclesie, et volebat ei pro sd. comuni re- 
stituere expensas legitime factas pro ss. tenuta, et satisdare iudicio sisti, et 
defendere ss. comune, et facere cuncta, que debebat. Episcopus tamen eum 
ad suum mandatum et expensas predictas recipere noluit. Quo facto nos He- 


328 | 1221 Mars 3. 


verardus prefatus habito consilio nostrorum iudicum diximus, quod nobis vi- 
debatur, quod si per idoneam personam pro ss. comuni restituerentur ipsi 
episeopo vel eius sindico expense legitime facte ss. tenute, quod idem episco- 
pus eas recipere debeat; et eis restitutis et data idonea satisdatione iudicio 
sisti, nobis videbatur, quod pd. tenuta deberet restitui ss. comuni; et ita pre- 
cepimus et diximus ss. sindico comunis Pistoriensis, quod faceret ita, quod 
per idoneam personam dicte expense resarcirentur ss. episcopo ab inde ad 
diem sabbati proximi; et nos restitueremus postea ss. comuni iamd. tenutam; 
quas expensas si non reciperet ss. episcopus, diximus nos Heverardus iam- 
dictus, quod nihilominus restitueremus ss. tenutam iamd. comuni. Quo dicto 
ss. Claritus sindicus pd. comunis iterum petiit humiliter ab eodem episcopo, 
ut eum reciperet ad suum mandatum, et incontinenter reciperet pd. expensas, 
quia in continenti in presentia nostra eas sibi resarcire, et satisdare iudicio 
sisti volebat, et facere cuncta, que debebat. Sed episcopus ss. eum ad suum 
mandatum et expensas pd. recipere recusavit. Postea vero ante ss. diem 
sabati universitas et comune Pistorii super predictis alium constituit sindicum, 
puta Iacobum Saracini, prout in publico instrumento exinde per manum Cri- 
stofani notarii confecto continebatur. Qui Iacobus sindicus obtulit apud Pra- 
tum in pd. die sabati iamd. episcopo expensas ss. tenute legitime factas, di- 
cendo sibi, quod eas reciperet, et ostendendo ei ipsam pecuniam. Sed eas 
idem episcopus recipere recusavit, prout etiam hec continebantur in alio in- . 
strumento publico scripto per manum Rinforthati iudicis et notarii. Unde in 
sequenti die idem Iacobus sindicus ss. comunis apud S. Miniatem ante pre- 
sentiam nostram se representavit cum pd. instrumentis, protestando et dicendo 
humiliter nobis Heverardo, ut sibi pro ss. comuni restitueremus ss. tenutam, 
quia paratus erat satisdare iudicio sisti, et facere cuncta, que debebat; ut hoc 
idem etiam in die tertia sequenti fecit Iacobus ss. sindicus, protestando hec et 
petendo, sibi iamdictam tenutam pro iamd. comuni restitui. Unde nos He- 
verardus de Lutra, d. imperatoris ac d. cancellarii nuntius in Tuscia consti- 
tutus, visis et auditis omnibus suprascriptis et diligenter inspectis, recepta ab 
ipso Iacobo sindico cautione iudicio sisti fideiussoria pro ipso comuni, prefatam 
sententiam tenute seu possessionis, datam per dictum d. cancellarium vel per 
Gherardum de Thebaldis de Parma et socios suos iudices curie d. cancellarii, 
cassamus et in irritum deducimus, restituentes possessionem, datam per pre- 
fatum d. cancellarium vel per iamd. Gherardum et socios eius seu per nun- 
tium d. cancellarii vel eorumdem iudicum contra comune Pistorii, eidem Iacobo 
sindico nomine dicti comunis et ipsi comuni et universitati Pistorii, et resti- 
tuendam fore pronunciamus; pronunciamus etiam, ut ss. sindicus nomine co- 
munis Pistorü deponat in sacristia s. Iacobi quinquaginta libras Pisane monete 
pro expensis, quas fecit episcopus prenominatus vel eius procurator vel sin- 
dicus circa ingressum litis pro pd. possessione seu tenuta recipienda, salvo 
iure et reservato utrique parti, si maiores vel minores fuerunt expense facte 
per pd. episcopum vel eius sindicum. Actum prope portam S. Miniatis 
sive casseri, coram Guarzone notario, Ildebrandino Mariscotti, Arnaldo milite 
et Ruberto et Ioanne iudicibus curie, et aliis pluribus, anno nativitatis domini 
m.cc.Xxi., quinto nonas madii, indictione ix. Bonaccursus iudex atque no- 
tarius d. imperatoris ss. omnia de mandato ss. Heverardi publice scripsi meo- 
que signo et nomine roboravi; et ubi superius interlineatum est, scilicet ,satis- 
dare iudicio sisti‘, ego ipse Bonaccursus mea manu scripsi. 

Nos Heverardus de Lutra, d. imperatoris et d. cancellarii nuntius in 


m 


1221 März 3. 329 


Tuscia, constituimus nostrum nuntium Rinforthatum iudiceın et notarium ad 
restituendum sindico et comuni Pistorii tenutam illam, quam dedit vel dari 
fecit d. cancellarius Soffredo Pistoriensi episcopo vel eius sindico. Actum 
Pistorii in domo Baricolti, coram Tldebrando Mariscotti et Ruberto iudice. 
curie, anno nativitatis domini m.ce.xxi., tertio nonas madii, indictione ix. 

Ego Bonvicinus etc. 


Nach den Drucken: Zacharia Anecdotorum medii aevi collectio 353 aus dem Liber . 
censuum der Stadt Pistoja, und Rena e Camici Serie degli antichi duchi di Toscana 6a, 36; 
beide Texte sind unabhängig von einander und bald der eine, bald der andere der vollstän- 
digere und bessere. Der Akt von Mai 5 findet sich nur bei Rena, wo dann noch Protokolle 
über die an demselben Tage an verschiedenen Orten vorgenommenen Besitzeinweisungen 
folgen. — ! Zach. episcopi. — * 2. iudici. — ? Z. curie sudici. — * R. civiliter. — Vgl. 
$ 69 n. 8; 283 n. 43; 394 n. 6; 508 n. 6. 


292." Kaiser Friedrich II befiehlt denen von Brescia, den Maffeo da Co- 
reggio binnen dreissig T'agen zu befriedigen, widrigenfalls er Genannte 
beauftragt habe, sie zu bannen. Messina 1221 Mai 13. 


Federicus dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Si- 
cilie. Potestati, consiliariis et communi Brixie, fidelibus suis, gratiam suam et 
bonam voluntatem. Significante Matheo de Corigia potestate Papiensi, fideli 
nostro, ad audientiam maiestatis nostre pervenit, quod vos quamdam pecunie 
summam, quam sibi debetis pro salario potestarie civitatis vestre, ad quam 
fuit concorditer evocatus, eidem solvere denegastis; et licet venerabilis Me- 
tensis et Spirensis episcopus, imperialis aule canzelarius et totius Italie legatus, 
ipsius Mathei rationibus cognitis diligenter, per sententiam vos ad solutionem 
ipsius pecunie condempnaret, precipiendo vobis sub banno imperii, ut infra 
certum terminum satisfaceretis eidem de pecunia memorata, vos id causam 
efficere non curastis. Nos nolentes igitur predictum fidelem nostrum, quem 
volumus et debemus in sua iustitia confovere, diutius suo iure fraudari, uni- 
versitati vestre sub pena quingentarum marcharum argenti districte preci- 
piendo mandamus, quatenus pecuniam, in qua vos eidem Matheo predictus 
canzelarius condempnavit, sibi iufra xxx. dies post susceptionem presentium 
omni mora et occasione postposita persolvatis; quod si facere neglixeritis, 
noveritis, nos Resonato Zacio et Marco de Fara, fidelibus nostris, dedisse 
nostris litteris in preceptis, ut vos imperii banno subponant, a quo extrahi 
nullo [modo] valeatis, nisi prius dicto Matheo fuerit de pecunia satisfactum. 
Datum Messane, xiii. maii, nona indictione. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Vgl. zu S 70; 217 und oben nr. 285. 


298.' Kaiser Friedrich II meldet denen von Poggibonzi, Orgia und Mon- 
tauto, dass er sie dem Schutze des Pfalzgrafen Aldobrandin von Tuszien 
unterstellt und demselben bis auf weiteres die dortigen Hoheitsrechte des 
Reichs überlassen habe. Messina 1221 Mai 17. 


Fr. dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilie. 
Universis hominibus de Podiobonizi, Orgia et Monteacuto, fidelibus suis, gra- 
tiam suam et bonam voluntatem. Quoniam saluti et indempnitati vestre pro- 
videre disponimus, ut nullius vestri inimici formidare possitis incursus, curam 
et custodiam vestri dilecto fideli nostro Oldobrandino comiti palatino de Tuscia 
committimus, qui de cetero "et in terris ipsis, districtu et pertinentiis earun- 
dem plenam iurisdictionem et vices nostras exerceat, et indepnitatem consi- ' 


330 1921 Mai 17. 


deret singulorum; nam potius salutem et utilitatem vestram celsitudo nostra 
desiderat, quam de terris ipsis comodum proprium attendamus. Quapropter 
fidelitati vestre inandamus et firmiter precipimus singulis et universis, quate- 
nus iurantes eidem comiti de omnibus iustitiis, rationibns et honoribus ac iu- 
risdictione plenaria, que ad nos et imperium seu ad curiam nostram in pre- 
dictis terris et locis pertinet et pertinere noscuntur, de cetero tanquam persone 
nostre intendatis et respondeatis comiti memorato, donec nostra serenitas sibi 
in alio competenti benefitio providebit, et super hoc nostrum receperitis bene- 
placitum et mandatum. Data Messane, xvi. kal. iunii, indictione viiii. 
Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. 


294.' Kaiser Friedrich II meldet denen von Siena, dass er bis auf wei- 
teres den Pfalzgrafen Aldobrandin zu seinem Stellvertreter zu Poggi- 
bonzi, Orgia und Montauto bestellt und ihm alle dortigen RBeichsrechte 
überlassen habe, und fordert sie auf, denselben zu unterstützen. Messina 
1221 Juni 5. 

Fr. dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilie . . 
Potestati, consilio et toti comuni Senensi, fidelibus suis, gratiam et bonam 
voluntatem. Tenore presentium vobis duximus intimandum, quod nos confi- 
dentes plurimum de fidelitate pariter et constantia dilecti fidelis nostri Olde- 
brandini comitis palatini de Tuscia, sibi commisimus omnes vices nostras et 
imperii in Podiobonizi, Orgia et Montacuto; et omnes rationes, iustitias et ho- 
nores et omnem iurisdictionem, quas habemus in predictis locis et in districtu 
sive pertinentiis eorundem, et nobis et inperio pertinere videntur, eidem comiti 
concessimus habendas et percipiendas annuatim, donec sibi nostra serenitas 
in alio competenti benefitio vel eque valenti providebit. Quo circa vobis sub 
ottentu gratie nostre et fidelitatis debito, qua nobis tenemini, districte preci- 
piendo mandamus, quatenus prefato comiti super predictis locis et hiis, que a 
nostra serenitate sunt concessa, inpedimentum aliquod nullatenus prebeatis vel 
gravamen sive molestiam aliquam vel iacturam, sed eidem comiti auxilium, 
consilium et favorem ad obtinenda predicta omnia ad honorem imperii et no- 
strum impendatis contra omnes, qui eundem comitem de prefatis presumerent 
aliquatenus molestare, litteras nostras et mandata taliter impleturi, quod ve- 
stram fidelitatem proinde merito commendare possimus, et dictus comes vobis 
teneatur ad grates. Data Messane, non. iunii, indictione nona. 

Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. 


295.' Kaiser Friedrich [I meldet denen von Poggibonzi, Orgia und Mon- 
tauto, dass er den Magister Guido de "Tomis zu seinem Boten bestellt 
habe, um den Pfalzgrafen Aldobrandin in. Besitz ihrer Orte zu setzen. 
Messina 1221 Juni 13. 

Fr. dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilie. 
Consulibus, consiliis et communibus de Podiohonizi, Orgia et Monte Acuto, 
fidelibus suis, gratiam suam et bonam voluntatem. Per presens scriptum vo- 
bis notum fieri volumus, quod nos facimus et constituimus nostrum certum 
nunptium et specialem missum magistrum Guidonem de Tomis! notarium et 
capellanum nostrum dilectum, et eidem vices nostras committimus ad dandum 
tenutam et corporalem possessionem vice et ex parte nostra dilecto fideli no- 
stro Oldebrandino comiti palatino de Tuscia de predictis locis et rationibus et 
iurisdictionibus nobis et imperio in ipsis locis pertinentibus, sicut in privilegio 


1221 Juni 13. 331 


sibi inde facto plenius continetur. Damus etiam ipsi inagistro Guidoni liberam 
potestatem subponendi banno nostro imperiali centum librarum auri omnes, 
qui contradictores et rebelles extiterint comiti memorato; et omnia precepta 
et ordinamenta, que idem magister Guido suprascriptus contra vos pro pre- 
dicta tenuta et possessione danda prefato coiniti fecerit et ordinaverit, rata 
habebimus et firma et ea usque ad dignam satisfactionem faciemus firmiter 
observari. Data Messine, idus iunii, indictione viiil. 

Aus beglaub. Abschrift im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. — ! Un- 
deutlich; vielleicht Comis oder Temis. — Vgl. zu S 214; beachtenswerth erscheint, dass 
hier einem Boten für den Einzelfall die Vollmacht zur Verhängung des Reichsbannes im 
bestimmten Betrage von hundert Pfund Gold ertheilt wird, dem normalen Betrage der 
Bannbusse, wie er auch von den Legaten verhängt wird, vgl. S 33. 41; wir dürfen danach 
wohl schliessen, dass auch da dieser Betrag zu verstehen ist, wo bei Ertheilung der Befug- 
niss zur Verhängung des Reichsbannes eine Summe nicht genannt ist; vgl. auch zu S 72. 


296. Kaiser Friedrich II meldet denen von Poggibonzi, dass er dem 
Pfalzgrafen Aldobrandin die Verwaltung ihrer Gegend übertragen habe 
und fordert sie zum Gehorsam auf. Bei Piazza 1221 Aug. 10. 


Fr. dei gratia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilie. 
Potestati, consilio totique comuni Posibonice, fidelibus suis, gratiam suam et 
omne bonum. Universitatis vestre litteras solita benignitate recepimus et ea- 
rum pleniter cognovimus intimata. De comite palatino Alebrandino de Tuscia, 
fidele nostro, universitatem vestram scire volumus, nos sibi comisisse magi- 
stratum ipsarum partium. Quare mandamus et precipimus universitati vestre, 
quatenus eidem, usque quo nostre placuerit magestati, de omnibus rationibus 
inperii iusta tenorem privilegii sui respondere et intendere debeatis. Data 
in castris prope Platiam, x. augusti, ix. indictione. 

Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. 


297.” Delegirte des Kaisers bestellen einen Boten, um die von Brescia 
aufzufordern, den Maffeo da Correggio wegen seines Gehaltes zu befrie- 
digen. Pavia 1222 Jan. 29. 


das februarii, in Papia. Resonatus Zacius et Marcus de Fara, cives Pa- 
pienses, cognoscentes ex delegatione imperialis maiestatis supra sententia sive 
precepto domini cancelarii executioni mandando, data sive [dato] contra civi- 
tatem Brixie de feudo domini Mathei de Corigia eidem ab ipso communi sol- 
vendo, et super solutione ipsius feudi fieri facienda eidem, imperiali, qua fun- 
gebantur, auctoritate constituerunt et fecerunt Girardum Erogrum suum missum 
et nuncium specialem, ad denunciandum pro ipsis ex parte ipsorum potestati 
sive consulibus vel rectoribus communis civitatis eiusdem nomine communis 
ipsius civitatis, ut de ipso feudo predicto domino Matheo debeant facere ple- 
nam solutionem. Interfuerunt Iacobus Zacius, Petercannus Pizollus et 
Gruitus de Campesse testes. S. Ego Iacobus Pocacarne imperialis notarius 
[interfui] et hanc [cartam] iussu istorum delegatorum scripsi. | 
Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris avf der Bibl. Quiriniana zu 


Brescia. — Vgl. oben nr. 292 und zu $ 217 n. 5; der dort betonte eingeschränktere Ge- 
brauch des Ausdruckes Delegatus wird danach nicht festzuhalten sein. 


298." Delegirte des Kaisers verhüngen über die von Brescia den Reichs- 


332 1222 März 26. 


bann, falls eie den Maffeo da Coreggio nicht binnen dreissig Tagen befrie- 
digen. Pavia 1222 März 26. 

Anno dominice incarnationis m.cc.xxii., indictione x., die sabati vii. ka- 
lendas aprilis, in Papia. Nos Resonatus Zacius et Marchus de Fara, a 
domino Federico dei gratia Romanorum imperatore et semper augusto delegati 
ad monitionem faciendam potestati, consiliariis et communi Brixie, ut solve- 
rent domino Matheo de Corigia certam pecurie quantitatem pro salario pote- 
starie civitatis eiusdem, ad quam idem dominus: Matheus fuerat concorditer 
evocatus, et de qua dominus canzelarius ipsos versus ipsum dominum Ma- 
theum condempnaverat, et ad subponendum eos banpo imperiali, si mandatum 
domini imperatoris et eorum delegatorum monita. hegligerent adimplere, eo 
quod mandatum imperiale nobis iniunctum ullo modo preterire non possumus, 
nec debemus, volentes mandatum illud, secundum quod suscepimus, adim- 
plere, eo quod domini imperatoris mandatum et nostram amonitionem, quam 
super his eis facimus per literas et nostrum nuncium specialem Gerardum 
Erogrum nomine neglexerunt adimplere, ideoque ipsam potestariam et consi- 
liarios et commune civitatis eiusdem auctoritate imperiali, qua fungimur in hac 
parte, in banno imperii subicimus, nisi usque ad xxx. dies post presentatio- 
nem litterarum, quas eis mandavimus per Gerardum Erogrum nostrum nun- 
cium specialem, eidem domino Matheo satisfecerint de predicta pecuniarum 
quantitate; de quo banno nullatenus valeant exire, nisi prius prefato domino 
Matheo solverint predictam pecuniarum quantitatem. Et inde hanc cartam 
fieri iusserunt. Interfuerunt Gualterius de Castello et Henricus de Gam- 
bolato et plures alii testes. S. Ego Iacobus Pocacarne imperialis notarius 
interfui et scripsi. 

Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Ebenda das Schreiben der Delegirten an die Stadt Brescia desselben Inhaltes. 
— Vgl. zu $ 70; 72. Das Reichsbannverfahren wird hier sichtlich mit grösster Nachsicht 
geübt; der nach nr. 285 vom Kanzler verhängte, längst fällige Bann wird gar nicht berück- 
sichtigt; eben so wenig, dass wieder nach nr. 292 die Stadt bereits einer Strafe von fünf- 
hundert Mark verfallen war; endlich wird hier eine Bannbusse gar nicht erwähnt, als Vor- 


bedingung der Lösung lediglich Gehorsam verlangt. Erst 1225 erlangte Maffeo Zahlung; 
vgl. Odoriei Storie Bresc. 8, 75. 


299. Kaiser Friedrich II bestätigt den Söhnen des Friedrich und des 
Otto von Bargone die ihrem Grossvater und ihren Vätern verliehenen 
und bestätigten Reichslehen. Aquino 1222 April. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilie. Impe- 
rialis excellentia dignitatis tunc digne laudis titulis sublimatur et eminenti de- 
core prefulget, dum fidelium profectibus clemens exponitur et pie prosequitur 
desideria subiectorum. Inde est, quod universis imperii nostri fidelibus notum 
esse volumus, tam presentibus quam futuris, quod Federicus filius quondam 
Federici de Bargono, fidelis noster, ad presentiam maiestatis nostre accedens 
exposuit nostre celsitudini pro se et Bertoldo, Ottone et Opizone fratribus 
suis, et pro Gerardo, Ottone et Guelfo filiis quondam Ottonis de Bargun, con- 
sanguineis suis, qualiter olim predicti Federicus et Otto de Bargun, patres 
eorum, dono et concessione predecessoris nostri regis Conradi Bertoldo patri 
suo facta, et postmodum ex confirmatione divi augusti domini Friderici avi 
nostri et regis Philippi patrui nostri felicis inemorie quedam, que in Borgo 
sancti Donini et castro Bargun imperio debebantur, quiete et pacifice tenuerant 


1222 April." 333 


et habuerant, sicut in eorum privilegio noscitur plenius contineri. Unde pre- 
dictus Fredericus excellentie nostre humiliter supplicavit, ut ea sibi et pre- 
dictis fratribus et consobrinis suis nostra dignaretur serenitas confirmare. Nos 
igitur attendentes eorum devotionem et grata servitia, que nobis et predeces- 
soribus nostris tam ipsi, quam patres et avus eorum hactenus exhibuerant et 
que nobis in antea potuerint exhibere, supplicationes eorum benigne admisi- 
mus et ea, que in predicto Borgo sancti Donini et in castro Bargon dicto Ber- 
tulfo patri predictorum Friderici et Ottonis, filiis eiusdem Bertulfi, patribus 
eorum, a divo augusto domino Frederico avo et rege Philippo patruo nostro 
felicis memorie confirmata [sunt], de solita benignitatis nostre gratia eis et 
eorum heredibus in perpetuum confirmamus, sicut et olim tempore predicti 
avi nostri et dormnini imperatoris Henrici patris nostri recolende memorie ha- 
buisse noscuntur, non obstante privilegio et commissione, quam Ugo Lupus et 
Hugo luliani et fratres eius contra hoc hactenus a curia nostra ad tempus im- 
petrasse dicantur, mandantes et presentis privilegii auctoritate firmiter sta- 
tuentes, ut nulla omnino persona alta vel humilis, ecclesiastica vel secularis 
hanc nostram confirmationem ausu temerario infringere vel violare presumat. 
Quod qui presumpserit, penam centum librarum auri se noverit incursurum, 
quarum medietatem fisco imperiali, alteram vero passis iniuriam persolvat. 
Ut autem hec rata et firma permaneant, presens privilegium exinde fieri feci- 
mus sigillo nostre celsitudinis roboratam. Huius rei testes sunt: Albertus 
Magdeburgensis archiepiscopus, Reginensis episcopus, Iacobus Taurinensis 
episcopus, Hermannus marchio de Baden, Guillielmus marchio Montisferrati, 
Rainaldus dux Spoleti, Conradus burgravius de Nuremberg, comes de Zol, 
comes Henricus de Everstein, et alii quam plures. Signum domini Fri- 
derici secundi dei gratia excellentissimi Romanorum imperatoris semper au- 
gusti et regis Sicilie. M. Acta sunt hec anno doininice incarnationis 
millesimo ducentesimo vicesimo secundo, mense aprilis decime indictionis, im- 
perante domino nostro ' dei gratia excellentissimo Romanorum imperatore 
semper augusto et rege Sicilie, anno quidem Romani imperii secundo et regni 
Sicilie vicesimo quarto. Feliciter. Amen. Datum apud Aquinum, mense, 
die et indictione prescriptis. 


Nach Abschr. Wüstenfelds aus dem Orig. der Erneuerung K. Konrads IV d. d. 1251 
Nov. 23 im Regierungsarchive zu Mantua. — Vgl. Nachtr. zu S 301. 


900." Eberhard von Lautern, des Kaisers und des Kanzlers Bote in Tus- 
zien, bestellt Prokuratoren zum Empfange der Reichssteuer von Siena. 
San Miniato 1222 April 27. . 

In dei nomine. Amen. Universis presentem paginam inspecturis sit pu- 
blice manifestum, quod d. Heverardus de Lutri, d. imperatoris et d. cancellarii 
nuntius in Tuscia con:titutus, constituit Pandonem de Ficecchio et Sbrigatum 
de Senis procuratores ad recipiendum settuaginta marchas boni argenti, quod 
civitas et commune Senensis dare tenetur domino imperatori et d. cancellario. 
Et sic ipsos Pandonem et Sbrigatum procuratores exinde fecit atque consti- 
tuit, proinittens habere et tenere et facere d. imperatorem et d. cancellarium 
firmum et ratum habere et tenere, quiequid exinde per predictos Pandonem 
et Sbrigatum factum fuerit. Actum prope portam castri sancti Miniatis, 
coram Ildebrandino Mariscottj, Currado de Gualien., et Malpilio filio Ildebran- 
dini Mariscotti, anno nativitatis domini millesimo dugentesimo vigesimo se- 
cundo, quinto kalendas maii, indictione decima. Ego Bonvicinus iudex 


334 1222 April 27. 


atque notarius d. imperatoris predictis interfui et ea de mandato suprascripti 
d. Heverardi publice scripsi. 

Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Prov. Riformagioni. — Vgl. zu $ 283 
n. 43; 394 n. 6; die dauernde Zwischenstellung des abwesenden Legaten tritt besonders 
deutlich dadurch hervor, dass auch die Reichssteuer als dem Kaiser und ihm gebührend 
bezeichnet wird. Konrad urkundet sogar noch 1222 Juni 1 zu Aachen als totius Italie le- 
gatus, Lacomblet Niederrh. U.B. 2, 57. Da nun Gunzelin schon 1222 April 28 als Legat 
Tusziens erwähnt wird, Albert von Magdeburg schon vor Juni 17 Legat Oberitaliens wurde, 
vgl. 6 285. 286, so wird kaum zu bezweifeln sein, dass die auffallende Theilung Italiens in 
zwei Legationen zunächst dadurch bedingt war, dass man wegen der fortdauernden An- 
sprüche des Reichskanzlers keinen Legaten für ganz Italien bestellen konnte. 


301.” Pabst Honorius meldet allen im Herzogthume Spoleto, dass bei der 
Zusammenkunft mit dem Kaiser trotz dessen Forderungen nichts zum 
Nachtheile des römischen Stuhles bezüglich des Herzogthums beschlossen 
sei, verbietet ihnen, irgendwem auf Befehl des Kaisers Truppen zu 
schicken, benachrichtigt sie von der Widerspänstigkeit Viterbo's und warnt 
sie vor den Umtrieben des kaiserlichen Seneschall (Gunzelin von Wolfen- 
büttel). Alatri 1322 Mai 13. 


. Honorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis universis fidelibus 
nostris per ducatum Spoletanum constitutis salutem et apostolicam benedic- 
tionem. Cum nichil, quod esset in preiudicium apostolice sedis super ducatu 
Spoletano, cum imperatore disposuimus in colloquio nuper habito cum eodem, 
nec etiam fratres nostri, licet super hoc inportunis precibus fuerimus requisiti 
aliisque multis modis temptati, et in firmo geramus proposito, super hoc nichil 
penitus ordinare, devotionem vestram monemus et exortamur attempte, per 
apostolica vobis scripta mandantes, quatenus in fidelitate ac devotione apo- 
stolice sedis firmiter persistentes de gratia et favore nostro securi a soliditate 
fidei vestre non moveamini, neque terreamini, neque per sermonem, neque per 
epistolam tanquam per nos missam, quat si forsitam apparuerit noveritis 
esse falsam, nec ad mandatum imperatoris, nec alterius ex parte ipsius milites 
seu pedites in cuiusquam mictatis auxilium, licet idem sub pena mille mar- 
charum id vobis mandaret, nisi super hoc mandatum nostrum receperitis spe- 
ciale. Ceterum devotionem vestram volumus non latere, quod nuper, post- 
quam ad civitatem accessimus Alatrinam pro bono et pace Viterbiensium, 
super quo innumeris sumus laboribus et sumptibus fatigati, magistrum militie 
templi in Tuxia, et deinde dilectos filios R. sancti Angeli diaconum cardinalem 
et P. Norvicensem! electum camerarium " nostros duximus destinandos; eoque 
res pervenerat et sic erat etiam procuratum, quod parati fuere Romani nostris 
se subicere beneplacitis et ınandatis. Verum Viterbienses, sicut ex eorundem 
cardinalis et electi relatione didicimus, spiritu rebellionis et infidelitatis ad- 
sumpto super hoc moniti responderunt, se imperatori contra deum? et Roma- 
nam ecclesiam inter alia "intravisse, quod sine mandato ipsius nec pacem nec 
treuguam faciant cum Romanis. Sed et senescalcus imperialis diligenter in- 
ductus, ut vel non prestaret Viterbien[sibus] "temporibus favorem, vel eos ad 
hobediendum nobis et sedi apostolice hortaretur, respondit, quod neutrum 
imperatore faceret inconsulto. Intelleximus etiam, quod predictus senescalcus 
laborare non cessat, qualiter a devotionis soliditate fideles nostros avertere 
valeat, precipiendo venientibus ad eundem, ut imperatori debeant facere iura- 
mentum. Quare presentium vobis auctoritate sub debito fidelitatis et excom- 
municationis et mille marcarum auri pena districte precipimus, quatenus nullus 


1222 Mai 13. ' 335 


omnino vestrum per se vel per alium predictis Viterbiensibus seu eidem se- 
nescalco aut aliis imperialibus nunctiis contra Romanos vel alios aliquod pre- 
stet auxilium vel favorem, sive ad vocationem predicti senescalci vel alterius 
ex parte ipsius Viterbium aut alium locum admictat vel accedat. Datum 
Alatri, iii. id. maii, pontificatus nostri anno sexto. 


Aus gleichzeitiger beglaubigter Abschrift im Registrum Bl. 2 im Munizipalarchive zu 
Assisi. — ! novicen mit Strich über o. — * dm mit Abkürzungsstrich. — Ebenda Bl. 9 
ein früheres, mit dem Anfange des obigen würtlich stimmendes Schreiben des Pabstes, 
schliessend: dicet idom, sicut dicitur, sub pena mille marcarum id vobis mandavit, nisi 
super hoc mandatum nostrum. receperitis speciale; quod et sub pena simili vobis firmiter 
inhibemus. Datum Alatri, $i. non. madii, pont. n. a. sexto. — Vgl. zu S 379; 381. Die 
bisher unbekannte Thatsache. dass im April bei der Zusammenkunft zu Veroli vom Kaiser 
die Zurückgabe des Herzogthums verlangt und vom Pabste verweigert wurde, wird doch 
den Gedanken näher legen, dass Gunzelin im Einverständnisse mit dem Kaiser handelte, 
als er die Reichshoheit wiederherstellte; jedenfalls wird es nun erklärlicher, dass man zu 
Rom an Mitschuld des Kaisers glaubte. 


302. Pabst Honorius III berichtet Delegirten den bisherigen Verlauf des 
Streites zwischen Cremona und dem Abte von S. Sisto wegen Gluastalla 
und Luzzara und beauftragt sie, über die von Cremona wegen ihres Un- 
gehorsams Exkommunikation und Interdikt zu verhängen. Alatri 1222 
Mai 26. 

Honorius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri . . episcopo" 
et dilectis filiis . . abbsti sancti Savini et .. preposito sancte Eufemie Pla- 
centie salutem et apostolicaın benedictionem. Conquerente olim . . abbate 
sancti Xisti Placentie, monasterium suum esse a communitate Creinonensi 
duabus partibus castri et cu:tis Guastalle per violentiam spoliatum, et eos 
curtem Luciarie ad idem monasterium pertinentem contra iustitiam detinere, 
felicis memorie Innocentius papa predecessor noster bone memorie . . episcopo 
Regino commisit huiusmodi questionem. Qui post multas dilationes, recepto 
iterum eiusdem predecessoris nostri mandato, ut in causa ipsa iuxta formam 
sibi traditam procedere non diferret, tandem exigente dictorum Cremonensium 
contumacia possessionem causa rei servande dicto adiudicavit abbati. Qui 
licet corporaliter apprehenderit possessionem eandem, quia tamen illam prop- 
ter adverse partis potentian non potuit retinere, super hoc ad bone memorie 

. Mutinensem episcopum iam dicti predecessoris nostri litteras impetravit. 
Predicta vero communitate ipsi predecessori nostro humiliter supplicante, ut 
supersederet huiusmodi questioni, quousque imperium per approbationem apo- 
stolicam gubernatore gauderet, cum ipsi de locis predictis, que, ut dicebant, 
tenent pignori obligata pro mille libris imperialium, imperio tenerentur astricti 
vinculo iuramenti, idem pred.cessor noster maudavit Mutinensi predicto, ut 
liuiusmodi exceptionem audiret et admitteret, si de iure cognosceret admitten- 
dam; alioquin nullius contradictione vel appellatione obstante in causa ipsa 
procederet iuxta priorum continentiam litterarum. Idem vero Mutinensis au- 
ditis, que partes super hoc voluerunt proponere coram eo, interloquendo de- 
crevit, quod admittenda non erat exceptio supradicta; et deinde crescente con- 
tumacia civium predictorum excomunicationis sententiam protulit in eosdem, 
quibusdam testibus senibus et valitudinariis receptis interim ad cautelain, ne 
probationis copia pereunte iustitia quoque ipsius monasterii deperiret; quorum 
depositiones sepedictus predecessor noster fecit bulle sue appositione muniri. 
Cumque commune predictum iaindictam excomunicationis sententiam per qua- 
driennium contempsissent, tandem mediante ipso predecessore nostro facta 


336 1222 Mai 26. 


fuit quedam temporalis compositio inter partes, et iniunctum venerabili fratri 
nostro . . Parmensi episcopo, ut recepto a prefatis Cremonensibus iuxta for- 
mam ecclesie corporaliter iuramento, relaxatam denuntiaret sententiam su- 
pradictam; qui diligenter mandatum apostolicum adimplevit. Eodem autem 
predecessore nostro interim sublato de ınedio et tempore compositionis supra- 
dicte decurso, dictus abbas causam ipsam . . archipresbitero Mutinensi et . 

abbati Mutiliani, tunc priori de Columbario, a nobis obtinuit delegari. À qui- 
bus cum ipsi Cremonenses peremptorie citati fuissent, ac post multas dila- 
tiones et subterfugia eorum . . sindicus, tandem comparens in presentia eo- 
rundem, libellum partis adverse ac ad deliberandum inducias recepisset, ipso 
abbate frustra fatigato ınultis laboribus et expensis, pars ipsorum Cremonen- 
sium venerabilem fratrem nostrum. . Brixiensem episcopum obtinuit iudicibus 
supradictis adiungi; cuius adiunctionis rescriptum nuntii dictorum Cremonen- 
sium semel eisdem iudicibus exhibentes, eius copiam ipsis ulterius facere no- 
luerunt. Dicto vero episcopo in subsidium terre sancte profecto et . . abbate 
sancti Benedicti eidem in causa huiusmodi subrogato, ab eis comuniter assi- 
gnatus fuit terminus peremptorius civibus sepedictis; quibus non curantibus 
ad ipsorum iudieum presentiam mittere idoneum responsalem, iidem habito 
prudentum virorum consilio pronuntiantes cives ipsos existere contumaces, 
penam contumacie diutius prorogarunt, ut iidem cives possent corrigere moram 
suam. Quibus in sua contumacia perdurantibus, duo predictorum iudicum 
tertio legitime excusato in Cremonenses ipsos excomunicationis sententiam 
protulerunt. Elapso vero duorum mensium spatio, unus predictorum iudicum, 
collega suo committente sibi de consensu partium vices suas, et tertio legitime, 
ut diximus, excusato, ad instantiam sindici et nuntiorum supradicti communis 
personaliter ad Cremonensem civitatem accessit, et potestatem ac consiliarios 
monuit diligenter, ut prestito iuxta formam ecclesie iuramento redirent ad ec- 
. elesiasticam unitatem; sed ipsi eius acquiescere monitis penitus contempserunt. 
Unde ipse ac prefatus collega eius, tertio excusato, dictorum civium duritiam 
advertentes, possessionem causa rei servande predicto adiudicaverunt abbati 
et ipsum in eam corporaliter induxerunt; et tandem singulis de consilio iura- 
toriam cautionem prestantibus relaxarunt sententiam supradictam. Sed ipsis 
civibus dictum abbatem per tergiversationes et consueta subterfugia fatigan- 
tibus, venerabilis frater noster. . episcopus Ostiensis, tunc in partibus illis 
officium legationis exercens, festum purificationis beate Marie proximo prete- 
ritum de nostro speciali mandato partibus terminum assignavit, iniuncto sepe- 
dicto communi, ut ipso termino procuratores idoneos cum omnibus probatio- 
nibus et defensionibus suis, non obstantibus exceptione vel commissionibus 
supradictis, ad nostram presentiam destinarent, ita quod causa posset fine 
debito terminari. Verum ipsi procuratores quosdam non ad procedendum in 
causa, prout acceperant in mandatis, sed potius ad apostolicum iudicium de- 
clinandum ad nostram presentiam destinarunt; qui licet fori exceptionem op- 
posuerint, et sicut viri prudentes ac in iure periti nobis multipliciter suadere 
studuerint, questionem huiusmodi esse relinquendam iudicio seculari, nos ta- 
men habito super hiis fratrum nostrorum consilio exceptionem ipsam non du- 
ximus admittendam; sed licet contra cives ipsos tamquam contra contumaces 
potuissemus processisse de iure, ipsis tamen terininum usque ad dominicam, 
qua cantatur: Ego sum pastor bonus, proximo nunc preteritum duximus con- 
cedendum, eisdem facientes iniungi, ut ipso termino, quem eis pereinptorium 
assignavimus, proeuratores sufficientes cum universis munimentis et rationibus 


1222 Mai 26. 937 


suis ad nostram audientiam destinarent, ita quod ipsa questiu fine posset de- 
bito terminari. Cum igitur quosdam procuratores ad nostram presentiam de- 
stinassent, et ipsis inficiantibus, eorum commune possidere predicta, ipse abbas 
paratus esset probare, quod ea possederat, postquam illis spoliatus fuerat per 
eosdem, ipsi tandem exhibitis abbati predicto imperialibus litteris, per quas 
sub pena centum marcarum inhibebatur eidem, ne dictos cives super hiis in 
foro ecclesiastico conveniret, petentes sibi dari libellum et inducias ad redeun- 
dum Cremonam et deliberandum, cum, sicut premissum est, libellus dudum 
ipsius civitatis procuratoribus cum induciis ad deliberandum semel et secundo 
oblatus fuerit et receptus, a nostra presentia contumaciter recesserunt. Libelli 
vero tenor talis erat: ‚Petit Gandulfus abbas sancti Xisti de Placentia a 
communi Cremone restitutionem vel extimationem possessionis duarum par- 
tium castri et curtis Wastalle cum plena iurisdictione et quasi possessione, 
cum fructibus perceptis a viginti septem annis citra usque ad tempus, quo 
composuit idem abbas cum nuntio eorum mediante bone memorie dotnino In- 
nocentio papa, qua arbitratur et dicit fuisse duo milia septingentas libras im- 
perialium. Item petit fructus perceptos a tempore coronationis Ottonis impe- 
ratoris citra, quos dicit fuisse mille septingentas libras imperialium cum omni 
causa, quia possessio et quasi possessio ablata fuit predicto monasterio per 
commune predictum. Item petit predictas duas partes a dicto communi, que 
pertinent ad ipsum monasterium. ltem petit a dicto communi aliam tertiam 
partem eiusdem castri et curtis cum plena iurisdictione, que ad dictum mona- 
sterium pertinent. Item petit totam curtem Luciarie cum plena iurisditione a 
dicto communi Cremone, que ad ipsum monasterium pertinet. Salvo in omni- 
bus predictis iure addeudi, minuendi sive mutandi. Et petit possessionem vel 
quasi possessionem predicte curtis-et iurisditionis Luciarie a predicto com- 
muni Cremone, dicens sine causa esse apud ipsum commune et ex iniusta 
CAUSA. ' Cum igitur ipsis non possimus ulterius in hac parte deferre in 
preiudicium supradicti monasterii gravibus hac de causa expensis et laboribus 
fatigati, discretioni vestre per apostolica scripta precipiendo mandamus, qua- 
tinus in predicte civitatis potestatem et consiliarios excomunicationis et in 
civitatem ipsam interdicti sententias sublato appellationis obstaculo proferatis, 
ita quod hii, qui durante huiusmodi contumacia eisdem potestati et consiliariis 
in regimine predicte civitatis successerint, dicta sententia teneantur, nec ipse 
sententie relaxentur, donec dicti cives restituendi prefato monasterio expensas 
legitimas, quas illud hac de causa fecisse constiterit a tempore, quo terminus 
peremptorius auctoritate nostra fuit assignatus eisdem, et standi iuri preter 
iuratoriam prestiterint aliam plenariam cautionem; ipsas autem sententias 
sollempniter publicetis per loca, in quibus videritis expedire. Quod si non 
omnes hiis exequendis potueritis interesse, tu frater episcope cum eorum altero 
ea nichilominus exequaris. Datum Alatri, vii. kal. iunii, pontificatus nostri 
anno sexto. 
- Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. S 328 n. 12. 


303. Vor dem Bischofe von T'rient wird in einer Streitsache zwischen den 
Gemeinden Bleggio und Stenico von einem vom Bischofe bestätigten Ur- 
theil Appellation an den Kaiser angekündigt. Trient 1222 Aug. 30. 
Anno domini millesimo cc.xxii., indictione x., die ii. exeunte agusto, in 
Tridento, in pallatio episcopatus, presentibus douino decano, d. Gisloldo, d. 
Odolrico canonicis Tridentinis, d. comite de Tirolo, d. Otone de Telvo, Fede- 
Ficker Forschungen. IV. 22 


338 1922 Aug. 30. 


rico de Livo, Purcardo Saurini et aliis. Ibique coram d. Alberto dei gratia 
venerabili Tridentino episcopo venit quidam nomine Albertinus, ut dicebat de 
Tignarono, sindicus et procurator comunitatis et hominum de sub plebe Blezi, 
dicens idem Albertinus sindicus et procurator pro se et nomine ilius sue co- 
munitatis de sub plebe et pro hominibus illius coimnunitatis predicto d. epis- 
copo: ,Domine episcope Alberte! dictum est michi a quatuor vel tribus diebus 
in za, quod confirmastis sententiam illorum de Stenego et Pulli sindici eorum 
pro illis de Stenego, latam"per d. Gerardum archidiaconum Tridentinum con- 
tra me sindicum iam dicte comunitatis mee, de quodam monte, qui appellatur 
mons Valalgole, de quo lis est inter me et comunitatem meam suprascriptam 
et illos de Stenego; a qua confirmacione sive sententia, si qua fuit, et de eo, 
quod noluistis me et comunitatem meam suprascriptam defendere de illa tenuta, 
quam dominus Norandinus episcopus Veronensis et Rodolfinus de Caceta de 
Verona, delegati a domino imperatore, " de his omnibus ab omni gravamine 
viva voce et pro me et iam dicta mea communitate, cuius sindicus et procu- 
rator sum, semel, bis, ter ad gloriosisimum dominum F. dei gratia Romano- 
rum imperatorem et semper augustum et regem Sicilie appello apostolosque 
peto.‘ Qui dominus episcopus dixit: ‚Si feci, feci; appellatis, cui vultis, cum 
dei gratia et benedicione.* Ego Iohannes sacri palacii notarius interfui et 
hoc scripsi. 


Nach Abschrift Durig's aus dem Orig. im Staatsarchive zu Wien. — Vgl. Nachtr. 
zu S 243. 


304." Alexander, Kastellan von S. Miniato für Gunzelin, Hoftruchsess 
und Legaten Tusziens, schliesst mit Boten der Gemeinde S. Gimignano 
ein Abkommen über sicheres Geleit und gegenseitige Rechtshülfe für die 
Bewohner beider Orte. S. Miniato 1223 Jan. 15. 


In nomine domini. Amen. Hac publica litterarum serie cunctis appareat 
manifestum, quod Alexander sancti Miniatis castellanus pro domino Gontho- 
lino imperialis aule dapifero et Tuscie legato, consensu et voluntate Loderii 
militis eiusdem socii, in cassaro sancti Miniatis, et habito consilio bonorum 
ac sapientum virorum sancti Miniatis, promisit atque convenit Iacobo Asse- 
dicti et Lamberto Turris et Sanguineo consuli mercatorum sancti Geminiani, 
ambasciadoribus comunis et hominum sancti Geminiani, recipientibus et sti- 
pulantibus pro ipso comuni sancti Geminiani et pro hominibus ac mercatoribus 
saneti Geminiani et eius curie, et plenam securitatem dederunt in personis et 
rebus omnibus, ut possint ire et redire secure et confidenter et stare et anbu- 
lare per castrum et curiam sancti Miniatis, scilicet a rivo de Arsiccione usque 
ad Árnum et ab Arno usque Porcari, solvendo et dando pedaggium xxvi. den. 
per salmam a dicto rivo de Arsiccione usque ad Arnum in uno loco ad vo- 
luntatem castellani, et ab Arno usque Porcari salvis pedaggiis consuetis curie. 
Item promisit ipse castellanus eisdem, recipientibus suprascripto modo, facere 
rationem et fieri facere hominibus sancti Geminiani et eius curie querentibus 
justitiam, ita quod ille, cui datum fuerit, ab eo petatur. Preterea versa 
vice suprascripti lacopus et Lambertus atque Sanguineus promiserunt dicto 
castellano, pro comuni et hominibus sancti Geminiani et Stefano nunc rectore 
sancti Geminiani, facere plenam rationem hominibus castri sancti Miniatis et 
eius curie iustitiam querentibus infra xxx. dies a die reclamationis, ita quod 
cui datum fuerit, ab eo petatur; et adie late sententie usque ad xx. dies sen- 
tentiam debeant executioni mandare per res et facultates condempnatorum 





1223 Jan. 15. 339 


mobiles, si inveniantur, sin autem, inmobiles, et defendantur a potestate et 
comuni; si vero aliqua sententia feratur contra aliquem vel aliquos de homi- 
naggio aut persona, ipsi' tradatur vel bona sua ipsi victori, aut forbanditus 
expellatur de terra, aut reconcilietur cum domino suo ad voluntatem victoris; 
hoc solum de coinpositione; et hoc totum intelligatur salvo iure et beneficio 
appellationum, in quibus casibus licet appellari. Item similem securitatem in 
omnibus et per omnia dederuut suprascripti anbasciadores eidem castellano, 
recipienti et stipulanti pro hominibus et comuni sancti Miniatis et eius curie, 
in personis et rebus per totam fortiam sancti Geminiani. Actum in cas- 
saro sancti Miniatis ante ecclesiam beati Michaelis, coram Forteguerra et 
Schiatta et Rodulfo iudicibus sancti Miniatis, et Henrico Paganelli, et Her- 
manno canevario eiusdem cassari, et aliis ad suprascripta testibus et presen- 
tibus. Dominice incarnationis anno millesimo ducentesinio vicesimo tertio, 
octavo decino kalendas februarii, indictione undecima. S. Ego Deotisalvi 
de sancto Miniate iudex et notarius et a domini Octone Romanorum impera- 
tore ordinarius constitutus suprascripti castellani mandato et precibus predic- 
torum anbasciadorum hec omnia scripsi et publicavi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. — Vgl. zu 
$ 286; 394. 


305. K. Friedrich II verleiht dem Erzbischof. Albert von Magdeburg auf 
dessen Lebenszeit die Grafschaft Romaniola. (1323 März?) 

Fridericus dei gracia Romanorum imperator etc. Dilecto principi suo A. 
Magdeburgensi archiepiscopo graciam suam et omne bonum. Tunc princeps 
Romanus gloriatur in subditis, cum ipsorum devocionem ac fidei etc. Volentes 
igitur, ut tui obsequii aliquis appareat [fructus] et laboris, fidelitati tue damus 
et concedimus pleno iure ac iurisdictione perfecta comiciam Romaniole a Folia 
usque ad Renum, a mari usque ad alpes, cum omnibus iuribus, bannis et 
placitis, aquis et piscacionibus, viis et inviis, nemoribus atque bratis, cultis et 
colendis, cum omni etiam racione fiscalium nostrorum redituurn, lucris et annuis 
pensionibus nobis et inperio debitis, serviciis etiam, angariis et parangariis, 
ac universali iure tam in causis civilibus, quam etiam criminalibus iudiciis 
presidendi. Concedimus etiam fidelitati tue, inperiali te per hoc magnificencia 
decorantes, auctoritatem sive potestatem emancipandi, iudices delegatos et 
ordinarios, tabelliones etiam sive notarios publicos faciendi, dandi tutores et 
etiam curatores, animadvertendi in facinorosos tam pena corporali, quam pe- 
cuniaria secundum delicti sive criminis qualitatem. Mandamus igitur et pre- 
cipimus comitibus et baroribus, nobilibus, conmunibus, potestatibus, castella- 
nis ac universis imperii fidelibus per Romaniolam constitutis, ut tibi vite tue 
temporibus obaudiant et obediant in hiis omnibus, que ad iurisdictionem im- 
perialem pertinent, sicut bannum tuum, quod inperiale conscribitur, voluerint 
evitare. Ut igitur nostre donacionis concessio rata et iumutabilis perseveret, 
presentem divalem paginam conscribi iussimus et bulla aurea typario nostre 
maiestatis inpressa fecimus consignari. Huius rei testes sunt etc. 


Nach dem Drucke: Quellen und Erörterungen zur bayer. und deutschen Gesch. 9a, 
271 aus der Summa prosarum dictaminis, Hs. des XIII. Jahrh. auf der Hofbibl. zu München. 
— Vgl. Nachtr. zu $ 254. 258. 308. 327. 397. 446. 


306. Albert, Bischof von Trient und Legat Tusziens, bestätigt den Em- 
pfang der Reichssteuer von Siena. Siena 1223 April 28. 


Anno domini millesimo cc.xxiii., indictione xi., die quarto kal. Madii. 
22* 


340 1223 April 28. 


Ego Albertus episcopus Tridentinus, Tuscie legatus, confiteor me recepisse et 
in veritate recepi a vobis Scolaio camerario et Incontrato et Saladino iudice, 
Forzore Abrei et Tortiapullia provisoribus comunis Senensis pro hoc anno 
signorie et potestarie d. Bonifatii Bononiensis, solventibus pro eodem d. Bo- 
nifatio potestati Senensi nomine comunis et pro comuni Senensi et universitate 
Senensi, lxx. marchas argenti ad pondus et marcham Coloniensem, quas de- 
bebant d. Frederico imperatori solviinistis proximis kalendis madii pro censu. 
Et promitto vobis sub pena dupli de dictis Ixx. marchis pro hoc anno mihi 
solutis per me vel per alium nullam litem vel repetitionem vel brigam facere 
nec movere, renunctians exceptioni non ponderati et habiti argenti et omni 
legum auxilio. Actum Senis coram Bonataccha Tacche, Bonifatio Tomasii 
et Tomasio Aviti civibus Senensibus, et d. Henrigo decano Tridentino, comite 
Orrigo de Ultima, d. Bertuldo de Wanga, d. Petro de Malusco iurisperito et 


Orrigo camerario d. episcopi Tridentini testibus. S. Ego Forensis notarius 
predictis interfui et rogatu dicti episcopi Tridentini scripsi et in publicam for- 
mam redegi. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 148 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. S 286 n. 6. 


907. Peter, Bischof von Tortona, durch eingerücktes Schreiben des Albert, 
Erzbischof von Magdeburg und Reichslegaten, von Juni 25 zur Entschei- 
dung einer Klage des Erzbischofs von Genua gegen die Leute von S. Ro- 
molo delegirt, verhängt über diese wegen Ungehorsams den Reichsbann. 
Tortona 1223 Sept. 1. 

Anno dominice nativitatis m.cc.xxiii., indicione xi, die veneris primo 
mensis septembris, in Terdona in episcopali palacio. Cun causa com- 
missa esset domino Petro Terdonensi episcopo et comiti ex parte domini Al- 
[berti] Magdeburgensis archiepiscopi, sacri imperii legati, secundum quod ex 
eius infrascriptis litteris auctenticis apparebat, que vertitur inter dominum 
Ottonem archiepiscopum Ianue et comunitatem castri sancti Romuli, Albinga- 
nensis diocesis, super iurisdicione dicti castri et reditibus et rebus aliis, infra- 
scriptus dominus episcopus fecit auctoritate predicte delegacionis representari 
litteras citatorias hominibus infrascripti loci, secundum quod per assertionem 
litterarum domini Albinganensis huius mandati exequutoris liquido apparebat. 
Qui homines sancti Romuli recussarunt venire, immo etiam recipere litteras 
contempserunt. Unde infrascriptus dominus episcopus auctoritate sibi con- 
cessa supposuit predictos homines de sancto Romulo imperiali banno, acten- 
dens rebelionem et contumaciam dictorum hominum, ita quod ubique res et 
persone ipsorum detineantur, et a nemine defendantur; et si quid eis in dam- 
num personarum vel rerum illatum fuerit a quocumque, id commitatur im- 
pune; a quo banno non valeant liberari, nisi solverint cc. marchas, quarum 
medietas imperiali camere applicetur, et alia medietas applicetur camere in- 
frascripti domini archiepiscopi lanue. Cuius banni senteuciam suspendimus 
usque ad proximum festum sancti Michaelis, si usque tunc sub examine nostro 
iuri paruerint; alioquin ex tunc sortiatur effectum. Tenor autem istarum litte- 
rarum talis est: 

t Al[bertus] dei gratia sancte Magdeburgensis ecclesie archiepiscopus, 
imperii sacri legatus et comes Romanus. [Venerabili in Christo fratri et amico 
carissimo domino Terdonensi episcopo]! orationes et servicium purissime vo- 
luntatis. Venerabilis in Christo patris domini archiepiscopi lanue gravem re- 
cepimus questionem, quod comunitas castri sancti Romuli, Albingaunensis dio- 


1223 Sept. 1. | 341 


cesis, et Pa. de Cucurno, civis Ianue, ac quedam alie singulares persone de 
castro eodem super iurisdicione dicti castri, reditibus ac rebus ad Iauuensem 
archiepiscopatum de iure spectantibus iniuriantur eidem; et ipsi, sicut debent, 
respondere non curant. Ideoque fraternitati vestre auctoritate legationis, qua 
fungimur, districte precipiendo mandamus, quatinus partibus convocatis et 
auditis hinc inde propositis, quod iustum fuerit, decernatis, facientes, quod 
decreveritis, imperiali auctoritate per bannum etiam et penam imperialem fir- 
miter observari, sicut vobis de iure videbitur expedire. . Data vii. calendis 
iulii, indicione xi. 

Interfuerunt testes dominus Vicinus archipresbiter de Livurno, et dominus 
Obertus camarlengus domini episcopi, et archipresbiter de Sarzano. Ego 
Lantelmus de Casellis sacri palacii notarius interfui et iussu infrascripti do- 
mini episcopi Terdonensis subscripsi. 


Nach dem Drucke: Mon. patriae, Liber iurium reip. Genuensis 1, 696. — ! Die er- 
gänzten Worte stehen im Drucke hinter der Datirung. — Vgl $ 69 n. 15; 72 n. 4; 74 
n. 2; 285 n. 9. 


908. Der Podesta von Padua verurtheilt den Erzpriester des h. Donatus 
zu unlösbarem Banne, weil er sich weigerte, über eine vor ihm verhandelte 
Ehesache Zeugniss zu geben. Padua 1224 März 12. 


Millesimo ducentesimo vigesimo quarto, indictione duodecima, die duo- 
decimo intrante marcio, Padue in communi palacio, concione congregata ad 
sonum campanarum. Dominus Guido de Landriano Padue potestas, ha- 
bito quamplurium virorum peritorum consilio, ex officio sue potestarie con- 
depnavit, Iohannem archipresbyterum sancti Donati esse perpetuo forbanni- 
tum, et tanquam falsarium in libris forbannitorum ponendum esse et scriben- 
dum, et quod bona ipsius archipresbiteri debeant publicari, et quod ei aliqua 
fides in Padua et Paduano nullo tempore vel aliquatenus adhibeatur, cum vo- 
catus esset ab eo, ut diceret testimonium super facto cuiusdam cause matri- 
monialis, que inter Ballegantem filium Iacobi de Bernardo ex una parte, et 
donnam Beatricem filiam domini Arsolonis ex altera sub eodem archipresbi- 
tero fuerat ventilata; qui archipresbyter cum esset a dicto domino potestate 
iterum *inquisitus, ut veniret coram eo pro supra dicto negotio, et clamatus 
coram eo voce preconia sub pena mille librarum, ut veniret, non venit, imo 
precepta potestatis penitus recusavit. 


Nach dem Drucke: Dondi dall' Orologio Dissertazioni sopra l' istoria ecclesiastica di 
Padova 7, 41 ex codice veteri statutorum. — Vgl. Nachtr. zu S 47. 59. 


309. Der Podesta von Pavia zeigt dem Podesta und Rath von Cremona 
an, dass allen Cremonesen im Gebiete von Pavia sicheres Geleit gewährt 
sei, und bittet um Gegenseitigkeit. Pavia 1224 März 24. 


Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo vigesimo quarto, in- 
dictione duodecima, die dominico nono kal. aprilis, in palatio novo communis 
Papie. Multimode probitatis et industrie militi, domino Rolando Rubeo 
potestati, totique consilio Cremonensi, Bernardus de Cornano Papiensis po- 
testas salutem et perpetue dilectionis constantiam. Sinceri amoris immensitas 
et pristina et relativa dilectio non tepescens, qua semper vicissim et indisso- 
lubiliter fuimus copulati, nos inducunt plurimum et hortantur, quod antiquum 
ac mutue dilectionis vinculum conservatur civitatis. Hinc est, quod presenti 
publico instrumento vobis facimus manifestum, quod de voluntate nostra et 


349 . 1224 März, 24. 


consilii nostri procedit ac gratum nobis videtur quamplurimum et acceptum, 
ut omnes de civitäte et iurisdictione vestra, qui ad nostram civitatem accedere 
voluerint, in personis et rebus accessum habeant liberum et securum, ita quod 
in tota iurisdictione nostra in eundo, stando et redeundo non impediantur, nec 
aliquatenus offendantur. Si quis vero ausu temerario aliquem ipsorum mole- 
stare vel impedire presumpserit, nostram indignationem et bannum communis 
Papie se noverit incursurum. A vobis in signum :nutue dilectionis, licet non 
expediat, postulantes, ut omnibus nostre iurisdictioni subiectis, qui ad vestram 
civitatem accedere voluerint, consimilem fidantiam tribuatis. Ad cuius rei evi- 
dentiam et robur nostro tempore valiturum presentem paginam scribi iussimus 
in forma publici instrumenti et eam sigillo communis Papie munimine robo- 
rari. Interfuerunt Petrus de domina Refuda, Rolandus Georgius, et Ro- 
glerius Toscanus testes. Ego Gualterius Robba sacri palatii notarius hanc 
cartam iussu suprascripte potestatis scripsi. 

Nach Abschrift Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, G. 50. — 
Vgl. S 41 n. 12. 


310.” Der Kämmerer Reinalds, Herzogs von Spoleto und Legaten Tus- 
ziene, bestätigt den Empfang der Reichssteuer von Siena. Siena 1224 
(Mai 18). 

Anno domini m.cc.xxiiii., indictione xii., die xv. kal." Ego Niccolaus 
Dominici, camerarius d. Renaldi ducis Spoleti, legati d. Frederigi imperatoris 
in Tuscia, nomine dictorum d. imperatoris et ducis confiteor in veritate rece- 
pisse a te d. Bernardo Orlandi Russi Senensi potestate, solvente nomine co- 
munis Senensis, lxx. ınarchas boni et puri argenti ad pondus, quo solvi debe- 
bat, pro redditu huius presentis anni, quod annuatim debet comune Senense 
d. imperatori. Et dictum argentum confiteor mihi esse solutum Senis mea 
. voluntate et in termino, quo solvi debet. Et promitto tibi recipienti noinine 
dicti comunis, quod ego vel mei succe[ssores] sive d. imperator vel dux pre- 
dicti nullam litem vel controversiam movebimus vel faciemus tibi vel tuis suc- 
cessoribus de dictis marcis argenti; et si contra predicta vel aliquod eorum 
factum fuerit, duplum eius, unde lis mota fuerit, nomine pene tibi dare pro- 
mitto, et post ea data contraetum firmum tenere, obligans in his me et meos 
successores tibi et tuis successoribus; et renuntio exceptioni non soluti et non 
ponderati argenti et omni excepcioni legum et iuris auxilio. Actum Senis, 
coram Ranerio Zacconis, Rinbaldo Iusmari, Ragonese Albertini hostiarii, 
Tornamparte Ormanni, Chiaribaldo Cacciamaius, et aliis multis testibus ro- 
gatis. S. Ego Appulliese notarius, quod supra continetur, scripsi rogatus. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 151 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu $ 286 n. 11. 
Da die Reichssteuer Mai 1 fällig war, vgl. nr. 306, und in der Quittung gesagt ist, dass der 
Termin eingehalten sei, so dürfte diese am wahrscheinlichsten im Mai ausgestellt sein. 


911. Dem Herzoge von Venedig wird vom Bischofe von Padua ein Schrei- 
ben des Bischofs von Tortona, delegirten Richter des Pabstes, übersandt, 
worin dieser jenen auffordert, die Venetianer mit kirchlichen Strafen zum 
Abbruche des Verkehrs mit den exkommunizirten Cremonesen zu zwingen. 
Venedig 1225 Febr. 16. 

In nomine leshu Christi filii dei viventis in secula. Amen. Eius salutaris 
nativitatis anno millesimo ducentesimo vigesimo quinto, indictione tertiade- 
cima, die tertiodecimo exeunte martio, in presentia, quorum noinina legentur 


1225 Febr. 16. 343 


inferius. Iohanninus de Mediolano presentavit litteras domino Petro Ziano, 
duci Venetiarum, ex parte domini Ior. dei gratia Paduani episcopi et eius si- 
gillo sigillatas, hunc modum continentes: 

Magnifico et potenti viro domino Petro Ziani, dei gratia Venetiarum, 
Dalmatie atque Chroacie duci, nec non quarte partis et dimidie totius imperii 
Romanie domino. lord. sola miseratione divina Paduanus episcopus licet in- 
dignus salutem et dierum longitudinem cum gloria et honore. Potentie vestre 
presenti pagina innotescat, nos nuper a venerabili fratre episcopo Terdonensi, 
iudice delegato domini pape, recepisse litteras in hunc modum: 

Venerabili patri et domino dei gratia Paduano episcopo, Petrus sola dei 
miseratione Terdonensis episcopus licet indignus, domini Pape iudex delegatus, 
reverentia cum salute. Ex mandato domini pape domino duci et populo Ve- 
netiarum scripsimus pluries et instanter, ne cum Cremonensibus mercimonia 
contraherent, qui excomunicati sunt iamdudum auctoritate Romane sedis per 
nos et per alios vice alia delegatos super violentia, quam faciunt monasterio 
sancti Systi de Placentia in curtibus et iurisdictione Luciarie et Wastalle, 
quas auferunt monasterio supradicto. Unde quia dicti Veneti nostrum, imo 
domini pape mandatum dicuntur contempnere, cum ipsis Cremonensibus con- 
trahendo, paternitati vestre cum reverentia iniungimus auctoritate nobis com- 
missa, ut dictos Venetos ad servandum mandata, eis contra Cremonenses facta 
per speciales litteras domini pape et nostras, censura ecclesiastica compellatis. 
Ceterum quia vos tamquam patrem, amicum et dominum specialem, et uni- 
versum populum Venetum diligimus puro corde, et semper cupimus dicere ac 
facere in omnibus et per omnia ea, que ad vestrum statum, commodum et ho- 
norem debeant redundare et etiam vestre civitatis, sapientiam vestram hor- 
tandam duximus et rogandam, quatinus omnia mandata et precepta vobis & 
domino papa, a memorato domino episcopo Terdonensi iudice delegato domini 
pape et ab aliis vobis facta super negotio memorato dignemini inviolabiliter 
observare, alioquin quantumcumque vos diligamus, licet inviti, non possemus 
pacifice tollerare, quin contra vos mandatum apostolicum secundum deum et 
iustitiam exequeremur: 

Testes interfuere dominus Marinus Cunctarini, dominus Iohannes Quirini, 
dominus Dominicus Quirini, et alii. Actum in palatio predicti domini du- 
cis. Ego Ubertus scriptor notarius sacri palatii rogatus interfui, ut vidi, 
scripsi et complevi. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Munizipalarchive zu Cremona, C. Guastalle, K. 11. 
— Vgl. S 328 n. 12 Nachtr. und unten nr. 312. 


312. Peter Ziani, Herzog von Venedig, meldet dem Bischofe von Padua, 
dass er, in Erfüllung der Forderungen des Bischofs von Tortona als 
pübstlichen Delegirten, denen von Cremona den Aufenthalt unter An- 
drohung der Entziehung des Rechtsschutzes, und den Venetionern den 
Verkehr mit ihnen bei Strafe untersagt habe. Venedig 1225 April 2. 


Venerabili in Christo patri et amico suo dilecto Iordano, dei gratia Padue 
episcopo, Petrus Ziani eadem gratia Venetiarum, Dalmatie atque Chroatie 
dux, dominusque quarte partis et dimidie totius imperii Romani, salutem et 
sincere dilectionis affectum. Litteras, quas nuper nobis vestra paternitas pro 
Cremonensibus tamquam excomunicatis arctius evitandis direxit, in ipsis lit- 
teris tenore litterarum domini episcopi Terdonensis vobis directarum inserto, 
recepimus devote et intelleximus, que continuerant, plenius mentis affectione. 


344 1225 April 2. 


Verum cum olim, ex eodem per ipsum dominum episcopum Terdonensem ad- 
moniti, ipsos Cremonenses sub voce preconia licentiari et expelli de Venetiis 
"fecerimus diligenter, nec postea factum apud nos preconatum nequaquam fue- 
rit, quod sciamus, miramur aliquantulum, quod huiusmodi admonitiones nobis 
reiterantur. Tamen ne ordinationi domini pape vel eius delegati, quod absit, 
videamur contraire, vestre admonitioni in hac parte parere volentes, quod 
prius feceramus, duximus innovandum, per preconem nostrum alta voce super 
scala Rivoalti, ubi banna nostra solent divulgari, precipi facientes die secundo 
scilicet intrante hoc mense aprili in hec verba: ‚Mandat dominus dux pre- 
cipiendo, ut si aliqui homines Cremone sunt in Venetiis hinc ad diem dominice 
proximum in personis et rebus debeant exire Venetiam, quoniam denunciati 
sunt domino duci et eius consilio pro excomunicatis, et in Venetiis redire non 
debeant, donec reconciliati fuerint cum sancta ecclesia; et si evenerit, quod 
infra ipsum terminum, ut dietum est, enm rebus et personis non recesserint, 
vel si post recessum eorum redierint in Venetiis, nisi prius fuerint sancte ec- 
clesie reconciliati, et dampnum aliquod habuerint in personis vel rebus in Ve- 
netiarum districtu, nullam de cetero inde habebunt rationem, nec a domino 
duce, nec & suo consilio. Item nullus homo habitans in Venetiis ab hodie in 
antea audeat illos hospitari in domo, quam tenet, nec res ipsorum reservare, 
nisi prius ipsi Cremonenses sancte ecclesie fuerint reconciliati; et qui contra 
hoc fecerit, amittet libras Venetas triginta et soldos duodecim et medium; et 
sciatis pro certo, quod illi, qui ipsos Cremonenses hospitati fuerint vel mer- 
catum cum illis fecerint, sunt excomunicati.* Hec autem premissa pro ad- 
monitione vestra fecimus nullam fraudem interponendo, sicuti qui cupimus 
mandata ecclesie, licet gravia sint, nobis in hoc facto devotius adimplere. Ro- 
gamus ergo, ut devotionem nostram executionis vestre admonitionis a nobis 
observata dicto domino episcopo Tertonensi significetis, ne adhuc, sicut prius, 
emulis nostris ferre aures suas debeat accomodare. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Munizipalarchive zu Cremona, €. Padue D. 21. — 
Vgl. S 328 n. 12. 15 Nachtr. und oben nr. 811. 


318. Der Bischof von T'ortona, delegirter Richter des Pabstes, verhängt 
wegen Lüssigkeit des Herzogs in Verhinderung des Verkehrs mit den ex- 


kommunizirten Cremonesen über ganz Venedig das Interdikt. "Tortona 
1225 Moi 1. 


Anno dominice incarnationis millesimo duce.ıtesimo vigesimo quinto, in- 
dictione tertiadecima, die iovis primo intrante madio, in Terdona, in episcopali 
palatio. Quia dominus Petrus Terdonensis episcopus, domini pape iudex 
delegatus super negotio iam dudum acto inter monasterium sancti Sixti Pla- 
centie et civitatem Cremone pro Luciaria et Guastalla, admonuit dominum 
ducem Venetiarum per litteras suas et per dominum patriarcham Gradensem 
et per dominum episcopum Paduanum, sicut patet ex tenore publici instru- 
menti, quod prohiberet cives Venetienses, ne cum mercatoribus Cremonensibus 
mercimonia aliqua vel contractus faceregt vel contraherent, et dictus dominus 
dux circa dictam adinonitionem inobediens extiterit et negligens, nec predicta 
servare vel servari curaverit, idcirco dictus dominus episcopus civitatem totam 
Venetie generali supposuit interdicto, precipiendo, quod nullum ibi divinum 
officium celebretur, nisi infra quindecim dies de his venerint satisfacturi, et 
: quod iam dicta servabunt, quousque Cremonenses in sua contumacia perdura- 
verint. Et ut iam dictis fides indubitata adhibeatur, sigillo nostro fecimus 


1225 Mai 1. | 345 


communiri. Interfuerunt testes presbiter Martinus de Sancto Simone, pres- 
biter Iohannes de Dernisio, et Rainaldus de Carana. Ego Iohannes de 
Bronno sacri palatii notarius interfui et hanc cartam iussu supraacripti do- 
mini episcopi scripsi. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Munizipalarchire zu Cremona, C. Guastalle E. 87. — 
Vgl. S 328 n. 12. 15 Nachtr. und oben nr. 311. 


314. Peter, Bischof von Tortona und delegirter Richter des Pabstes, 
meldet dem Kapitel von Vicenza, dass er, weil ein Cremonese Podesta zu 
Vicenza, und sein Bote dort misshandelt sei, über Podesta und Ráthe die 
Eakommunikation und über die Stadt das Interdikt verhängt habe. (1222 5.) 


Venerabilibus in Christo patribus et dominis reverendis . . capitulo Vi- 
centino, Petrus sola dei miseratione humilis Terdonensis episcopus licet in- 
dignus, domini pape iudex delegatus, sinceram in domino caritatem. Quia 
contumacia Cremonensium exigente propter violentiam, quam faciunt mona- 
sterio sancti Systi Placentie, qui etiam per totam Lombardiam ab officiis et 
regiminibus civitatum mandato apostolico sunt remoti, scripsimus pluries do- 
mino episcopo vestro, quatinus commune Vicentie ammoneret, ut dominum 
Wil. Amatum, civem Cremonensem, a suo regimine amoverent, insuper dictum 
potestatem et comune Vicentie amoneret, ut de iniuria illata nostro, imo do- 
mini pape nuntio, quem pro his mandabamus ad dominum episcopum vestrum, 
per nuncios potestatis et communis predicti, quem verberibus et contumeliis 
affecerunt, aufferrentes etiam ipsi litteras et expensas, quasi non sufficerit, 
quod eum in ignominiam nostram et Romane ecclesie in personam graviter 
afflixerant, sicut ex eiusdem nuncii iuramento investigavimus veritatem, alio- 
quin dictam potestatem vestram et omnes credendarios civitatis vestre de- 
nunciaret excomunicatos et totam civitatem generali subiiceret interdicto; 
verum cum dominus. . episcopus vester circa nostrum, imo domini pape man- 
datum, pro ut nobis intimatum est, possit de negligentia et inobedientia plu- 
rimum reprehendi, cum nulla excomunicatio, nullum interdictum in civitate 
vestra pro memoratis excessibus observetur, et dicta potestas in civitate 
vestra in suo regimine perseveret: noveritis, nos pro predictis causis et ex- 
cessibus excomunicasse candelis accensis pótestatem et consiliarios omnes 
civitatis vestre, et totam civitatem generali subiicimus interdicto. Unde fra- 
ternitati vestre auctoritate apostolica, qua fungimur, districte precipiendo man- 
damus, quatinus predictam excomunicationem et interdictum sollemniter pu- 
blicetis et observetis, et per totam civitatem vestram faciatis firmiter observari, 
nisi facta denunciatione ad dies quindecim satisfacturi venerint in nostra pre- 
sentia super excessibus memoratis. Domino quoque vestro . . episcopo inti- 
metis, quod nisi usque ad dies quindecim se excusaverit de negligentia et in- 
obedientia, quam circa nostra, imo domini pape mandata exercuit, contra 
ipsum licet inviti taliter procedemus, quod indevotionem suam, si ita est, re- 
manere non videbitur impunitam. 


Nach Abschrift Cereda's aus der Hs. H. 27 im Munizipalarchive zu Cremona. — In 
demselben Archive finden sich noch eine Menge von Schreiben mit Androhung oder Ver- 
hängung von Kirchenstrafen gegen Städte, welche den Verkehr mit Cremona nicht abbra- 
chen oder Cremonesen zu Podestaten wählten. — Vgl. S 328 n. 12. 


315. Vor einem ständigen Königsboten und vor Konsuln, Judices und 
Notaren wird eine Emanzipation vorgenommen. Lodi 1226 März 18. 


Anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo ducentesimo 


346 1226 März 18. 


vigesimo sesto, die mercurii quintodecimo kal. aprilis, indictione quintadecima, 
in broletto communis Laude ante ianuam ecclesie maioris in via publica, pre- 
sentibus Odone Aureo et Guidotto de Lapoma et Faciolo Pocalodo et Anri- 
gacio de la Flora et Alberico de Lantelmo et Petro et Bernardo fratribus, qui 
dicuntur Ricii, et pluribus aliis testibus rogatis. Venit Ugo Boldizonus 
civis Laudensis una cum Guilielmino filio suo coram infrascriptis misso regis 
et consulibus et iudicibus et notariis dicendo, quod volebat emancipare ipsum 
Guilielnum filium suum et eum de sua virtute et potestate et dominio dimit- 
tere. Et ibi dominus Anricus de Somaripa missus regis et notarius a quo 
ipsis" diligenter interrogavit' dictum patrem, et si sua sponte volebat facere 
eam emancipationem, et si dictus Guillelmus filius eius volebat eam suscipere. 
Et ipsi responderunt et dixerunt: sic. Et ibi presentibus et consentientibus 
dominis Oddoni de Guillelmo et Amizoni Baiocco et Baxano de Casetti con- 
sulibus tunc Laudensibus, et Iacobo Breve et Anselmo Grosso et Iohanni Ca- 
rasali iudicibus, et Zanebello de Melese et Anselmo Moena et Archimbaldo de 
Somaripa notariis, et ibi statim dictus Ugo accepit eum Guilielmum filium 
suum per manum dextram, et duxit eum versus horientem et dedit ei virtutem 
et potestatem, et concessit ei licenciam vendendi, donandi, alienandi, guadiam 
dare, fideiubere pro altero, testes producere et omnia alia cum integritate fa- 
cere, que licet" facere homini, qui sit sui iuris et potestatis; et dedit et con- 
cessit ei omne peculium, quod modo habet aut in antea habere et aquistare 
potuerit; et dedit et concessit ei in partem sedimen unum cum edificiis super 
habentibus, in quo ipse Guillelminus moratur prope domum Liprandi ...... 
et a meridie Ottabelle uxoris quondam Maze de Busco; item perticas una” et 
tabulas vi. ...... plus vel que iacent ad Fayzagum; item perticas vi. et 
mediam ronchi, que dat fictum Aimerico de Aizago, quod iacet in Puligano, 
et alia utensilia de domo, solvendo ipse Guillelmus tertiam partem debiti co- 
munalis; ea ratione, uti amodo in antea dictus Guilielmus et eius heredes, aut 
cui dederit, habere et tenere debeat omnes istas res, et facere de eis iure pro- 
prietario nomine, quicquid facere voluerit, sine contradictioue istius patris sui 
eiusque heredis. Et pro hac emancipatione manifestavit dictus Guillelmus, se 
recepisse ab eo Ugoni patri suo istas res et insuper launachild unius clamidis. 
Actum Laude in isto broletto. Interfuerunt ibi prenominati testes rogati. 

Ego lacobus de Sesto pallatii notarius ac [iudex ordinarius roga]tus hanc 
cartam tradidi et scripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand; Prov. Dominikaner zu Lodi. — Vgl. 
Nachtr. zu $ 237. 


316. Kaiser Friedrich II bestätigt dem Orden der Kreuztrüger Schutz- 
briefe seines Grrossvaters und Vaters und bewilligt den ausschliesslichen 
Gerichtsstand vor dem Reiche oder gekornen Richtern, die Vertretung 
beim Kalumnieneide und andere angegebene Rechte. Rimini 1226 Mürz. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem et Sicilie 
rex. Et si omnia caduca sunt hominum et temporum diuturnitate labantur, 
fiunt tamen ex hominibus aliqua perpetue stabilitati conexa, illa silicet, que 
divinis addita cultibus hereditatis dei funiculum inter homines ampliant, tunc 
precipue, cum loca venerabilia, in quibus placens deo sectatur hospitalitatem 
militia, imperialis potentie favore muniunt et eis munimenta, que vetustas non 
diluit, votive libertatis indulgent. Notum igitur esse volumus universis imperii 


1226 März. | 341 


fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod fidelis noster Bartholomeus ve- 
nerabilis prior hospitalis Potentie et procurator hospitalis ordinis Crucifero- 
rum, quod iuxta Bononiam in strata mayori situm est, ad presentiam nostram 
accedens ostendit nobis duo privilegia, olim eidem hospitali a divis augustis 
condam progenitoribus nostris Romanorum imperatoribus Frederico avo et 
Henrico patre memorie recolende indulta. In uno quorum vidimus conti- 
neri, qualiter prefatus dominus imperator Fredericus avus noster intuitu retri- 
butionis eterne predictum hospitale Crucifferorum et omnia huius professionis 
hospitalia in imperio Romano constituta et in domino costituenda, et concta 
eorum bona mobilia et inmobilia atque possesiones futuras et presentes, in 
sue protectionis defensione et custodia suscepit et confirmavit; statuens et im- 
periali auctoritate firmiter precipiens, ut mulla prorsus saeri imperii persona 
contra hoc sue mayestatis edictum ea in locis sive rebus aut personis atemp- 
tare, nec aliquibus iniuriarum dampnis seu calumpniis auderet infestare; quod 
qui faceret, mayestatis reus centum libras auri puri componet, dimidium ca- 
mere sue et reliquum iniuriam passis. In alio quidem privilegio domini 
imperatoris Henrici patris nostri continebantur in omnibus et per omnia sin- 
gula supradicta, hoc tamen in eo addito, ut hospitale, quod fuit aput Cesenam 
eiusdem professionis, cum omnibus atinentiis suis rehedificarent et refice- 
rent. Ipsis demum privilegiis nobis exhibitis, dictus prior mayestati nostre 
atentius suplicavit, ut privilegia ipsa et que continentur in eis confirmare de 
nostra gratia dignaremur. Nos autem eiusdem prioris suplicationibus benig- 
nius inclinati, considerato quidem zelo pie observantie regularis, que indefexe 
fulget in hospitali predicto, ac inspecta devotione, quam dictus prior et fratres 
eiusdem ad nostram habere celsitudinem dinoscuntur, predicta privilegia avi 
et patris nostri et que continentur in eis, prout in ipsis sunt apertius denotata, 
iam dicto hospitali Cruciferorum et domibus suis eiusdem professionis per- 
petuo confirmamus. De habundantiori quoque gratia celsitudinis nostre vo- 
lentes quieti ac paci hospitalis eiusdem et domorum suarum inposterum be- 
nignius providere, hospitale ipsum et omnes domos suas professionis eiusdem, 
cum possessionibus et bonis suis stabilibus et mobilibus hominumque personas, 
que et quas nune iuste habent et imposterum iusto titulo poterunt adipisci, 
sub nostra et imperii protectione recepimus et tutela. Et liceat priori et fra- 
tribus hospitalis eiusdem et aliorum etiam hospitalium suorum omnia, que 
ipsis fuerint in vita vel in morte cuiusquam iuste colata, recipere et habere; 
nullique liceat bona ipsorum iniuste invadere vel aufferre, vel personam ali- 
quam ex eis extrahere vel rem ibi recomendatam aufferre; nullus etiam ausus 
sit cansas in eis tractare, seu coloquia ordinare. Precipimus insuper, ut nemini 
liceat a domibus hospitalium ipsorum, prioribus, confratribus et hominibus 
eorundem, occasione alicuius festivitatis colende vel nuptiarum seu militie fa- 
ciende, aliquid exigere vel invitis aufferre; ipsosque trahere et invitos ducere 
apud proprium acusantis iudicem vel agentis; sed apud iudices et arbitros 
comuniter ellectos vel imperatoris legatum seu nuntium, qui pro temporibus 
fuerint. Et quod nulli liceat opponere contra iam dictas hospitale, domos, 
priores, confratres et homines eorundem capitula civitatum et statuta castel- 
lorum, que a sacris legibus cons[titu]tis deviare canonibus dinoscuntur; et in 
suis causis liceat priori et fratribus ipsarum ordinare", quod sacramentum ca- 
lumpnie subeat et lites peragat; liceatque eis aquas de fluminibus derivare et 
clausuras facere pro follis et molendinis construendis ad usus domorum ho- 
spitalium sine gravi accolentium dampno; liceat quoque eis mercimonia sua, 


348 1226 März, 


naves proprias vel conductas per mare, tam per terram, quam per mare sine 
pasagio vel toloneo transducere et portare. Concedimus insuper et confirma- 
mus predicte domui hospitalis Potentie professionis eiusdem ecclesiam sancti 
Angeli, que constructa est in plano Potentie in curte olim Girole, cum omni- 
bus pertinentiis suis, sicut voluntate illorum, qui eam actenus pro imperio te- 
nebant, iuste recuperavit; que quamvis destituta sit bonis suis, tamen nostra 
imperiali auctoritate sanccimus, ut liceat nominate domui hospitalis bona ipsius 
ecclesie sancti Angeli requirere et ordine iudiciario recuperare, prescriptione 
centenaria non obstante. Confirmamus insuper ei silvam ab Adenulfo Firmano 
episcopo sibi concessam, que est prope hospitalem Potentie supradictum. Sta- 
tuentes et presentis privilegii auctoritate firmiter iniungentes, ut nyulla omnino 
persona "parva vel humilis, ecclesiastica vel secularis, iamdictas domos hospi- 
talium Cruciferorum, priores et fratres ipsarum ac homines de supradictis 
omnibus molestare, vel eorum bona invadere seu perturbare presumat. Quod 
qui presumpserit, in sue temeritatis vindictam centum libras auri puri pro 
pena componat, quarum medietas camere nostre, altera vero passis iniuriam 
persolvetur. Ut autem hec omnia rata semper et illibata permaneant, presens 
privilegium fieri et sigillo mayestatis nostre iussimus comuniri. Huius au- 
tem rei testes sunt: A. Madeburgensis ecclesie archiepiscopus, L. Reginus 
archiepiscopus, R. Curiensis episcopus et abas sancti Galli, I. Taurinensis et 
M. Ymolensis episcopi, R. dux Spoleti, comes Gonterus de Quevrenberc, 
comes Redulfus de Avensburc, comes Conradus de Wasserburc, comes Sifri- 
dus de Vienna, comes Ricardus de Principatu maraschalcus aule imperialis, 
et alii quamplures. Signum domini Friderici secundi dei gratia invictissimi 
Romanorum imperatoris semper augusti, Ierusalem et Sicilie regis. (M.) 
Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo ducentessimo vigesimo 
sexto, mense martii quartedecime indictionis, imperante domino nostro Fre- 
derico secundo dei gratia invictissimo Romanorum imperatore semper augusto, 
Ierusalem et Sicilie rege, anno Romani imperii eius sexto, lerusalem primo, 
regni vero Sicilie vicessimo octavo. Feliciter. Amen. Data apud Arimi- 
num, anno, mense et indictione prescriptis. 


Nach Abschrift aus beglaubigter Kopie von 1251 im Staatsarchive zu Mailand. — 
Vgl. S 22 n. 13; Nachtr. zu S 157. 


917. Kaiser Friedrich II theilt dem Grafen und Gemeinden der Roma- 
niola den Inhalt von vier Privilegien seines Vaters und Grrossvaters für 
das Kloster S. Apollinare in Classe mit, Beachtung derselben anbefchlend. 
Parma 1226 Mai. 


Fridericus dei gracia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem 
et Sicilie rex. Comiti Romaniole, Ravennatibus, vicecomiti Arymine’, Ary- 
minensibus civibus, hominibus Lonzanensibus, Cesenatibus, Forolivensibus, 
Cerviensibus, Sarsanensibus et universis civitatibus et civitatum rectoribus 
atque comunitatibus civitatum et locorum et aliis quibuscunque presentes lit- 
teras inspecturis, fidelibus suis, graciam suam et bonam voluntatem. Notum 
facimus universitati vestre, quod Benedictus venerabilis abbas sancti Apolli- 
naris in Classe, fidelis noster, quedam scripta imperatoris Fr. quondam avi 
nostri et Henrici imperatoris patris nostri recolende memorie nostre celsitu- 
dini presentavit, humiliter supplicans et devote, ut quecunque continebatur" in 
eis, observare facere in perpetuum dignaremur. In uno quorum vidimus 
contineri, qualiter dictus quondam avus nostes, ecclesiam sancti Apollinaris in 


1226 Mai. 349 


Classe cum universis personis divinis ibidem mancipatis et mancipandis, ob- 
sequiis, terris, hominibus sive possessionibus quibuscunque ei pertinentibus in 
sua protectione recipiens, privilegium, quod indulserat ipsi ecclesie, et que 
contiuebantur in eo, precepit et voluit firmiter observari; et specialiter de pla- 
cito et districtu, et ut nullus homines ipsius ecclesie, et nominatim de Gahio 
in civitatibus aut locis vestris ad habitandum vobiscum reciperet; et si qui 
homines ipsius ecclesie civitates vestras vel loca vobis pertinentia inhabitant, 
ipsos sine dilatione ad loca iamdicte ecclesie redire compelleret; et quibuscun- 
que personis eiusdem ecclesie super quibuslibet querimoniis, quas proponerent, 
plenam iusticiam facietis. In alio-quoque scripto eiusdem avi nostri vidi- 
mus contineri, qualiter precipiebat generaliter per Romaniolam constitutis, ut 
si qui potentes haberent vel adepti fuerint personales prestaciones a rusticis 
sive colonis monasterii Classensis, mortuis colonis sine herede vel ab agris 
solitis migrantibus, consuetum onus persone imponant agris, quos excoluere 
debitores. Et quia quidam obtinuerant de terra eiusdem monasterii sine con- 
sensu abbatis et fratrum suorum, quod est contra formam iuris, id dictus 
quondam avus noster in irritum revocavit et statuendo sanctivit, ut nulla per- 
sona alta vel humilis, ecclesiastica vel secularis, terre sancti Appollinaris oc- 
casione personalis prestacionis predicte debitum aliquod vel tributum imponeret. 
Precepit etiam, ut nullus homo presumeret accipere de terra monasterii su- 
pradicti absque consensu abbatis et fratrum suorum, quinquaginta librarum 
auri penàm transgressoribus imponendo. In uno vero scripto imperatoris 
Henrici quondam patris nostri vidimus contineri, qualiter precepit Marcualdo 
marchioni Ancone, duci Ravenne, quondam senescalco suo, Waltero Fanensi, 
Henrico Pensauriensi et Gothebuldo, ut abbati Classensi et eius fratribus, 
aput quemcunque eorum de quibuscunque personis querelam deponerent, iu- 
sticiam plenam facerent secundum quod leges et iura postulant, remoto omni 
usu vel consuetudine, que contra legem esse videntur. In alio quoque 
scripto eiusdem patris nostri continebatur, qualiter recipiebat comitibus, capi- 
taneis, nobilibus et universis hominibus in Romania, marchia Ancone aut in 
ducatu Spoleti constitutis, ut omnia privilegia monasterio sancti Apollinaris 
in Classe concessa firma et illibata servarent, et homines eiusdem monasterii 
neque in comendacionem, neque in guardiam, neque ad alia qualibet servicia 
recipiant; set quos receperunt, omni occasione postposita predicto monasterio 
omnino dimittatur, pena decem librarum auri transgressoribus imponendo. 

Nos igitur supplicationibus predicti abbatis misericorditer inclinati et consi- 
derantes affectionem, quam predicti imperatores Fridericus avus et Henricus 
pater noster habuerunt erga monasterium ipsum, que de pia karitate et in- 
genti benignitate provenit, collectis capitulis singulis predictorum scriptorum 
ea in unum redigi fecimus, universitati vestre sub pena triginta marcharum 
auri et gracie nostre optentu districte precipiendo mandantes, quatinus 
scripta predictorum avi et patris nostrorum et quecuuque continentur 
in eis firmiter in perpetuum observetis, nec aliquis vestrum sit ausus, 
qui dictum 1inonasterium, abbatem, fratres et successores suos contra te- 
norem presentis mandati nostri super predictis omnibus offendere, gravare, 
molestare seu perturbare presumat; quod qui presumpserit, predictam pe- 
nam se noverit incursurum, medietatem camere nostre, aliam medietatem 
passis iniuriam persolvendam. Data apud Parmam, anno dominice in- 
carnationis millesimo ducentesimo vicesimo sexto, mense maii, quarte decime 
indictionis. 


3850 1326 Mai. 


Aus dem Orig. auf der Bibl. Classensis zu Ravenna, Prov. S. Appolinare in Classe. 
— Vgl. Nachtr. zu $ 318 n. 10; 318 n. 9. 


918.' Kaiser Friedrich II fordert die Pisaner unter Androhung einer 
Ungehorsamsstrafe von zehntausend Mark wiederholt auf, den von ihnen 
gefangenen Grafen Andreas Lupinus an Berthold, Bruder Herzog Rai- 
nalds von Spoleto, auszuliefern. Borgo San Donino 1226 Juli 8. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem 
et Sicilie rex. Potestati, consilio totique communi Pisanorum, fidelibus suis, 
gratiam suam et bonam voluntatem. Meminimus nuper scripsisse vobis in- 
iungendo sub pena decem milium marcharum argenti, ut comitem Ándream 
Lupinum proditorem nostrum, quem’ hiis diebus cepistis et tenetis captivum, 
assignaretis Bertoldo fratri R. ducis Spoleti, fideli nostro, ad mandatum no- 
strum custodiendum. Sane si ipsas litteras nostras iam recepistis, vel si adhuc 
eos non recepistis, nichilominus scribimus iterato vobis, sub pena predictorum 
decem milium marcharum argenti districte precipientes, quatenus predictum 
comitem proditorem nostrum cum omnibus secum captis cum biacio et omnibus 
rebus suis, necnon et cum omnibus litteris, quas secum habebant, predicto 
Bertoldo fideli nostro incontinenti receptis hiis litteris omni mora et occasione 
postpositis assignetis, ut ipsum cum omnibus predictis teneat et custodiat ad 
mandatum celsitudinis nostre; scientes, quod nullum possetis nobis modo ser- 
vicium isto gratius exhibere, et proinde celsitudinem nostram ad omnia vestra 
commoda poteritis semper magis propiciam invenire. Nam si secus, quod 
nullatenus speramus aut credimus, per vos fieret, id adeo molestum ferremus, 
quod preter indignationem nostram, quam inde graviter incurreretis, penam 
predictam solvere vos irrefragabiliter oporteret. Datum aput Burgum 


Nach Abschr. Tanfani's aus dem Orig. im Staatsarchive zu Pisa, Atti pubblici. Das 
Siegel welches anhing, fehlt. — Vgl. zu S 72; ist hier nur von einer Geldstrafe, nicht 
auch, wie gewöhnlich, vom Banne die Rede, so mag das Rücksicht auf die befreundete 
Stadt sein, ohne sachlich einen Unterschied zu begründen, da fortgesetzter Ungehorsam 
doch zum Banne bätte führen müssen. Vgl. auch zu S 394. 


919. Kaiser Friedrich II nimmt das Kloster Chiaravalle bei Mailand in 
seinen Schutz, befreit dasselbe unter angegebenen Bedingungen vom gericht- 
lichen Eide und verleiht ihm Wassergerechtigkeiten. Parma 1226 Juli. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem et Sicilie 
rex. Cum imperatoriam deceat ınagestateın merita suorum fidelium diligenter 
attendere et subiectorum iustis postulationibus adesse, tanto potius ad sacro- 
sanctas ecclesias tenetur reducere occulos pietatis, quanto regi regum gratius 
residet, cum et sue pietatis operibus noster adhibetur assensus. Ea propter 
notum facimus universis imperii fidelibus presentis etatis et future posteritatis, 
quod nos attendentes honestam vitam et religiosam conversationem dilecto- 
rum nostrorum, videlicet Petri venerabilis abbatis monasterii sancte Marie de 
Caravalle et conventus ipsius, Cisterciensis ordinis, quod situm est iuxta Me- 
diolanum, ad instar Friderici avi nostri, Romanorum imperatoris augusti me- 
morie recolende, pro anime nostre remedio ipsum abbatem et monasterium 
nominatum, ac omnes in eo divinis mancipatos et mancipandos obsequiis, cum 
omnibus eorum bonis stabilibus et mobilibus, que nunc iuste et rationabiliter 
possident, et in posterum largitione principum, oblatione fidelium vel aliis 


1226 Juli. 351 


iustis titulis poterunt adhipisci, sub nostra et imperii protectione ac defen- 
sione suscepimus. Ad augmentum autem imperialis gratie et incrementum sue 
religionis eis indulgemus, ut si in prosecutione causarum suarum ad fundan- 
dam petitionem suam aut ad exceptionem sive replicationem testibus idoneis 
vel instrumentis sufficientibus, quod intendunt, probaverint, vel si nichil ad- 
versus eos ab illis vel a quo convenirentur, probatum fuerit, nullum deinceps 
iuramentum eis in iudicio deferatur. Et quia ipsius abbatis relatione audivi- 
mus, quod litigiis fatigantur, necnon et de facto enormi iactura gravantur oc- 
casione aquarum, tam illarum, que publici iuris sunt, quamque privati, pro eo 
quod ipsas de alveis avertunt, ut eas inter septa monasterii sui ad cotidianos 
usus inducant, et ad predia irriganda ad usum molendinorum, follarum sive 
pistarum, et ut ad alias suas utilitates convertant, volentes manus nostre mu- 
nificentie largius aperire, ad maioris gratie nostre cumulum de certa scientia 
et gratia speciali decernimus et sanccimus, ut nulla persona ecclesiastica vel 
secularis dictum monasterium, sive ibidem vel alibi famulantes, de jpsis aquis 
vel pro ipsis molestare audeat vel presumat; sed eas ubicumque voluerint, 
pro sue voluntatis arbitrio, sine preiuditio spetialis iuris alieni, ad suos usus 
et utilitates valeant derivare; non obstante aliquo iure, quo quis prohibeatur 
de alveo seu flumine publico vel privato aquas avertere vel etiam derivare. 
Quicumque autem dictum monasterium vel conventum ipsius contia huius 
nostri privilegii paginam molestare vel inquietare presumpserit, nostre mage- 
statis offensam et penam centum librarum auri optimi se noverit incursurum, 
medietatem quarum fisco nostro, aliam medietatem predicto monasterio iube- 
mus esse solvendam. Ad cuius rei memoriam et robur perpetuo valiturum 
presens privilegium scribi et magestatis nostre sigillo iussimus inferius robo- 
rari. Huius rei testes sunt: Geroldus patriarcha lerosolomitanus, Albertus 
Magdeburgensis archiepiscopus, Henricus Mediolanensis, Landus Reginus ar- 
chiepiscopi, Henricus Warmatiensis, Engelhardus Nuwenburgensis, Cunradus 
Hindelsemensis, Ekehardus Merseburgensis, Henricus Basiliensis, lacobus 
Taurinensis, Ugo Vercellensis, Iacobus Astensis, Albertus Brixiensis, [ohannes 
Bergamensis, Gratia Parmensis episcopi, Hugo abbas de Morbach, Albertus 
dux Saxonie, Lodowicus lantgravius Turingie, Rainaldus dux Spoleti, Her- 
mannus marchio de Baden, Henricus de Swarzeburch,. Conradus de Everstein, 
Sifredus Vienne, Maynardus de Molebach, et alii quamplures. Signum 
domini (.M.) Friderici secundi dei gratia invictissimi Romanorum imperatoris 
semper augusti, lerusalem et Sicilie regis. Acta sunt hec anno dominice 
incarnationis millesimo ducentesimo vicesimosexto, mense iulii, indictione 
quartadecima, imperante domino Frederico Romanorum imperatore semper 
augusto, lerusalem et Sicilie rege glorioso, anno imperii eius sexto, regni Ie- 
rosolimitani primo, regni vero Sicilie anno vicesimonono. Feliciter. Amen. 
Datum apud Parmam, anno, mense et indictione prescriptis. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Mailand. Das anhüngende Siegel 
beschädigt. — Vgl. S 22 n. 13. | 


320.” Kaiser Friedrich LI bestätigt denen von Pontremoli ihre Besitzun- 
gen innerhalb angegebener Gränzen und die ihnen von früheren Kaisern 
verliehenen Hoheiterechte. Pontremoli 1226 Juli. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator semper augustus, Hyerusalem et Sicilie 
rex. Decet imperialis excellentie dignitatem, vota suorum fidelium favorabiliter 


352 1226 Juli. 


prosequi et ea sic effectu prosequente complere, quod exhibita ipsius gratia 
presentibus sit ad gaudium et posteris ad exemplum. Universis igitur fidelibus 
imperii, tam presentibus quam futuris, volumus esse notum, quod nos atten- 
dentes fidem puram et devotioneın sinceram, quam comune Pontistremuli, 
fideles nostri, erga nos et iınperium semper habuisse dignoscuntur, nihilominus 
etiam advertentes eorum fidelia satis et grata servitia, que nobis et imperio 
semper exhibuerunt et que in antea de bono in melius poterunt exhibere, con- 
firmamus eis et heredibus ac successoribus eorum in perpetuum omnes terras 
suas, que his finibus distinguuntur, videlicet a fauce Cise et a fauce montis de 
Cirono infra versus burgum Pontistremuli, et ab utroque flumine Caprie supra, 
sicut dividuntur terre marchionum Malespine a terris communis Pontistremuli 
per illa duo flumina, et a Monte Rotondo et a Monte Gottari citra versus 
eundem locum Pontistremuli; item a loco illo citra, qui dicitur Capra mortua, 
et a flumine Tarodane citra, sicut dividuntur terre Placentinorum a terris co- 
munis Pontistremuli, et a Cruce ferrea infra versus eundem locum Pontistre- 
muli, prout terras ipsas per prenominatos fines iuste hactenus tenuisse nos- 
cuntur. De abundantiori quoque culminis nostri gratia, qua fideles nostros et 
benemeritos digne consuevimus prevenire, concedimus et confirmamus dicto 
comuni Pontistremuli, quicquid feudi et beneficii tenere et haberc consueverunt 
ab imperio rationabiliter usque modo, cum oınni iurisdictione et honore ad 
dictum comune de iure spectantibus, quemadmodum ea omnia per privilegia 
predecessorum nostrorum Romanorum imperatorum seu regum eidem coinuni 
concessa fuisse plenius dignoscuntur, salva per omnia imperii iustitia. Man- 
damus itaque authoritate presentis privilegii firmiter statuentes, ut nulla un- 
quam persona alta vel humilis, ecclesiastica vel secularis in premissis ompibus 
dictum comune Pontistremuli contra presentem concessionem et confirmationem 
nostram offendere, inquietare vel molestare presumat; quod qui presumpserit, 
centum librarum auri penam incurrat, quarum medietas camere nostre, altera 
vero passis iniuriam persolvatur. Ut autem nostra supradicta semper firma 
et illibata permaneant, presens privilegium iude fieri et sigillo maiestatis nostre 
iussimus communiri. Huius rei testes sunt: Lando venerabilis Reginus 
archiepiscopus, Coradus Yldesemensis episcopus, frater Iohannes Boianensis! 
episcopus, Rainaldus dux Spoleti, C. marchio Malaspina, Thomas comes Sa- 
baudie et marchio in Italia, comes Sifridus de Vienna et alii quam plures. 
Signum domini Friderici dei gratia invictissimi Romanorum imperatoris semper 
augusti, Hyerusalem et Sicilie regis. M. Acta sunt hec anno dominice in- 
carnationis millesimo ducentesimo vigesimo sexto, anno imperii eius sexto, 
mense iulii, quartadecima indictione, imperante domino nostro Friderico dei 
gratia invictissimo Romanorum imperatore semper augusto, Hierusalem et Si- 
cilie rege, regni Hierusalem primo, regni vero Sicilie vigesimo nono. Feliciter. 
Amen. Datum Pontistremuli, anno, mense, indictione prescriptis. 

Aus neuerer Abschr. einer beglaubigten Abschr. von 1884 der Bestätigungsurk. K. 
Ludwigs von 1329 (April) 12 (vgl. unten) im Staatsarchive zu Florenz, eingeheftet in das 


Repertorium des Arch. diplomatico T. 2 Vol 2. — | Hs. frater lobotanus. — Vgl. oben 
Urk. n. 142 und S 405. 


391.” Kaiser Friedrich II erklärt, Sarzana immer beim Reiche behalten 
zu wollen, und befreit dasselbe von jeder Gewalt ausser der seinigen und 
der seiner Legaten und Kapitdne. Sarzana 1226 (Juli). 


In nomine sancte et individue trinitatis. Federicus etc. ipsiusque avi 


1226 (Juli). 353 


uostri divi augusti vestigiis laudabiliter inherentes, predictum burgum Sarzane 
cum pertinentiis eius et habitautes in eo cum omnibus burgensibus sub spe- 
ciali nostra et imperii protectione recipimus, ipsum in dominio nostro, sicuti 
alias civitates et castra imperii, perpetuo retinere volentes, ita quod per nos 
aut successores nostros nulli alii aliquo unquam tempore conferatur, locum 
specialem nostram cameram et imperii 'cameram reputantes. Burgum quoque 
prefatum cum pertinentis eius ab omni alterius iurisdictione, potestate et do- 
minio in perpetuum eximiinus, ita quod nulli alii subsint vel respondere aut 
cogi ad iustitiam vel ad servitium aliquod in civilibus aut criminalibus causis 
per alium teneantur, nisi per nos aut legatos nostros aut capitaneos, qui ibi- 
dem extiterint pro tempore ordinati; conventionibus post predictum privile- 
gium ipsis burgensibus ab ipso avo nostro concessum in preiudicium imperii 
cum aliqua persona ecclesiastica vel seculari contractis presentis nostre aucto- 
ritatis decreto in irritum revocatis. Statuimus igitur et imperiali auctoritate 
sancimus edicto, quatenus nulla persona alta vel humilis, ecclesiastica vel se- 
cularis, predictos burgenses etc. Ad huius itaque protectionis etc. Huius 
rei testes sunt: frater Hermannus magister hospitalis sancte Marie Theutoni- 
corum Hierusalem, Raynaldus dux Spoleti, Ricardus Filangerius marescalcus, 
Manfredus marchio Lanze, Malaspina. Signum domini Frederi etc. 

Acta sunt hec anno domini m.cc.xxvi., mense "augusti, [indictione] xvi., im- 
perante domino [nostro] Federico, [anno Romani] imperii sexto, regni Hieru- 
salem primo et regni Sicilie vicesimo " octavo. Datum Sarzane, anno, 


mense et indictione prescriptis. 


Aus Landinelli Storia di Sarzana, Hs. der Nationalbibl. zu Florenz, Magliab. XXV, 
558 Bl. 70. — Noch unvollständiger aus einer genuesischen Hs. desselben Werkes bei 
Huillard Hist. dipl. 2, 667. -- Vgl. zu S 127 n. 7 und oben nr. 133. 


922. (Erzbischof Albert von Magdeburg) bestellt einen Untergrafen für die 
Fowaniola. (1226 Juli?) 

Sicut serenissimus dominus noster Fridericus Romanorum imperator et 
semper augustus, Iherusalem et Sicilie rex, circa celsitudinis sue culmen nostre 
devocionis desiderium accendi pariter et accingi frequenter considerat.et fer- 
venter, sic nimirum obsequii nostri operas partes protrahit ad diversas, ibi 
maxime, ubi labor devocionis nostre esse potest sibi et imperio multipliciter 
fructuosus, presenciam nostram ordinans et disponens. Licet enim pro modulo 
possibilitatis nostre presencia nostra in partibus Romaniole fuerit et esse de- 
beat imperio fruetuosa, visum est tamen prenotato domino nostro imperatori 
et principibus imperii aliquantis, nos ad ca que magis urgent negocia debere 
proficisci, cooperante multum huic imperatoris et principum consilio fidelitate 
et constancia vestra, utpote qui nunquam ab-imperio recessistis, nec unquam 
auctore domino recedetis; certi sunt etenim per omnia et securi, quod occa- 
sione nostre absencie defectum in nullo sentire debeat fides vestra. Cum Io- 
hannes de Wormacia fidelis noster in comicia Romaniole nobis servierit iam 
secundo!, ita quod ipsius famulatus devocio semper nobis placuerit tanquam 
viri providi et discreti, nullius male voluntatis pretextu, nullius etiam occa- 
sione defectus, quin sciat et possit nobis et inperio obsequi et servire, ipsum 
ad presens aliis nostris duximus serviciis applicandum. Substituimus etiam 
dicto Iohanni nobilem virum fidelem imperii atque nostrum de predicti domini 
nostri imperatoris speciali beneplacito et mandato, H. de tali loco, conmitten- 
tes eidem per totam Romaniole comiciam in omnibus et per omnia vices no- 

Ficker Forschungen. IV. 23 


354 (1296 Juli?) 


stras cum omnibus iuribus et honoribus, iurisdictione et potestate, imperio 
mero et mixto, auctoritatem etiam cognoscendi de causis tam civilibus quam 
criminalibus et easdem causas prout ius dictaverit decidendi, pure et simpli- 
citer secundum omnem formam et tenorem privilegii, quo ad nos ab excellencia 
imperiali est eiusdem comicie donacio devoluta. Auctoritatem etiam plenissi- 
mam damus ipsi inponendi banna, daudi tutores et curatores, et omnia tota- 
liter faciendi, que persone nostre conpetunt ex ipsius privilegio et officio co- 
micie, non obstantibus conmissionibus, quas tali et fratribus eius, nec non et 
tali de Aquisgrano, Iohanni etiam de Wormacia supradicto, cui ipsam conmi- 
seramus aliquociens comiciam, quandoque dedimus, quorum conmissiones et 
privilegia ex certa sciencia revocamus. Cum igitur speremus, quod quantum 
ad personam Alberici? nostri vicecomitis antedicti sufficienter sit comicie pro- 
visum, fidelitatem vestram rogamus, monemus pariter et hortamur sub debito 
fidelitatis, quo tenemini imperio atque nobis, ut ipsum recipiatis honorifice et 
honorificencius pertractetis, honorantes ipsum et habentes pro comite et do- 
mino vice nostra; et de racionibus et reditibus nostris respondeatis eidem; 
inpendatis etiam persone eius omne id coninodi et honoris, quod nobis velletis 
inpendere, si personaliter adessemus. Ut igitur constet vobis lucide de pre- 
dictis, presens privilegium conscribi iussimus et sigilli nostri munimine robo- 
rari, eatenus valiturum, donec id ex vera sciencia duxerimus revocandum. 
Nach dem Drucke: Quellen u. Erörterungen zur bayer. u. deutschen Gesch. 9a, 271 


aus der Summa prosarum dictaminis, Hs. des XIIT. Jh. auf der Hofbibl. zu München. — 
! secundo anno? — ?* Hs. anscheinend alueriti. — Vgl. Nachtr. zu 397. 


323." Bertold, Bruder Reinalds Herzogs von Spoleto und Legaten Ita- 
liens, Vikar des kaiserlichen Hofes, löst die von Poggibonzi von allen vom 


Kaiser oder dessen Boten über sie verhängten Strafen und Bannen. Siena 
1226 Aug. 19. 


In nomine"individue trinitatis. Anno dominice incarnationis millesimo 
cc.xxvi., indictione xiii., xiiii. kal. setembris. Ego Bertoldus, frater Ri- 
naldi ducis Spoleti et totius legati Ytalie, imperialis aule vicarius, remicto et 
relaxo tibi Convento camerario comunis Podiibonizi pro ipso comuni recipienti 
et ipsi comuni omnes penas et banna impositas vel inposita, iniunctas sive 
iniuncta ipsi comuni vel potestati ipsius comunis vel alicui persone pro ipso 
comuni a domino imperatori vel ab aliquo nuntiorum eius, sive per licteras, 
sive horetenus sint inposita vel iniunta pro aliquo excessu a vobis facto; et 
pactum de non petendo tibi pro tuo eomuni recipiendo et ipsi comuni facio, et 
libero et absolvo te Conventum et ipsum comune ab omnibus penis et bannis 
et iniuntis ipsi comuni vel alicui persone pro-comuni ab aliquo imperatore vel 
nuntiorum eorum", et promicto omnia suprascripta firma tenere et contra non 
venire sub pena centum marcarum puri argenti, quam tibi Convento pro co- 
muni recipienti dare promicto; et post omnia servare spondeo, renuntiando 
omni legum auxilio. Actum Senis in ecclesia sancti Vicentii coram Iacobo 
iudice ipsius d. Bertuldi, Alexandro et Boncio Micordine et Dietisalve Ver- 
milli, qui testes fuerunt. Ego Guidaloctus domini Octonis imperatoris Ro- 
manorum iudex ordinarius et notarius his omnibus interfui, rogatus scripsi. 

Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. — Vgl. zu 
$ 72 n. 18 vnd Urk. nr. 324; danach wird der Bann zunächst wegen Nichtzahlung der 


Reichssteuer verhüngt, dann ein Abkommen getroffen sein, wonach die Zahlung geleistet, 
die verwirkten Bannbussen aber erlassen wurden. Vgl. auch zu S 268 n. 13; 394. 


1226 Aug. 19. 20. 355 


324." Bertold, Bruder Reinalds Herzogs von Spoleto und Legaten Ita-- 
liens, Vikar "T'usziens bevollmächtigt zum Empfange der für drei Jahre 
rückständigen Reichssteuer von Poggibonzi den Leonard de Sasso Hosso, 
Kastellan von S. Quirico, welcher dann den Empfang bestätigt. Siena 
1226 Aug. 19.20. 

In nomine*individue trinitatis. Anno dominice incarnationis millesimo 
cc. Xxvi., indictione quartadeciina, xiiii. kal. septembris. Harum litterarum 
publicarum tenor faciat omnibus manifestum, quod dominus Bertoldus, frater 
domini Rinaldi ducis Spoleti et totius Ytalie imperialis aule legati, in Tuscia 
vicarius, constituit et ordinavit Leonardum de Sasso Rosso, castellanum sancti 
Quirici, procuratorem suum et suprascripti d. Rinaldi legati ad recipiendum 
pecuniam sive argentum, quam et quod comune Podiibonizi vel d. Bonacor- 
sinus potestas ipsius castri dare debent domino imperatori vel ducibus supra- 
scriptis dominis Rinaldo et Bertoldo pro annuo censu suprascripti communis et 
castri, et promisit sub pena centum marcarum argenti, quod quicquid inde 
fecerit, ratum et firmum tenebit et contra non veniet. Actum Senis in ec- 
clesia sancti Vincenti, coram lacobo iudice ipsius d. Bertuldi et Dietisalve 
Vermilli et Alexandro filio Albertini Uscerii et Boncio Mingardine et Con- 
vento Frederighi et Salimbene de Sena testibus rogatis. 

$ Alia die sequenti in domo suprascripti Bonci suprascriptus Leonardus 
coram suprascriptis testibus fuit confessus, recepisse et habuisse et sibi solu- 
tam et numeratam esse in veritate, non spe future numerationis, a Convento 
filio olim Frederighi, dante et solvente ut camerario comunis Podiibonizi, et 
sibi recipienti pro domino Rinaldo et Bertoldo prenominatis, mille ducentas 
xl. et viii. libr. Lucensis et Pisane monete pro cc.xl. marcis argenti, quas cc.xl. 
marcas comune Podiibonizi dare et solvere tenebatur domino imperatori, et . 
ipsis ducibus d. Bonacorsinus potestas Podiibonizi dare promisit apud sanctum 
Miniatum; et hanc pecuniam confessus est recepisse pro reditu, quod supra- 
scriptum comune dare debebat domino imperatori pro tribus annis. Unde libe- 
ravit suprascriptum eomune, potestatem suprascriptum et Conventum came- 
rarium ipsius comunis ab omni prestatione, qua coinune tenebatur d. impera- 
tori pro suprascripto censu imperio debito ab hac die retro, et pactum de non 
petendo solempne et speciale ipsi Convento pro comuni recipienti fecit, et pro- 
misit et convenit ipsi Convento sub pena centum meorcarum argenti omnia 
suprascripta et singula firma tenere et contra non venire; quam penam ipsi 
Convento pro suprascripto comuni stipulanti dare promisit, si contrafactum 
esset; et pena data omnia suprascripta observare convenit; et in his omnibus 
obligavit se et ipsos duces et eorum heredes et successores ipsi Convento pro 
comuni recipienti et suis successoribus, renuntiando exceptioni non numerate 
pecunie et fori privilegiati et omni legum auxilio. — | Actum Senis in predicto 
loco. Ego Guidaloctus domini imperatoris Octonis ordinarius iudex et no- 
tarius hiis omnibus interfui et rogatus ss. 

Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pubblici. — Vgl. su 
$ 286 n. 13; 394. 
325. Pabst Honorius bewilligt denen von Bieti, welche einst fast allein 
von allen Nachbarn dem Kaiser (Otto) widerstanden, dass sie gleich den 
campanischen Städten dem Pabste unmittelbar unterworfen sein sollen, 
wie ihnen das schon von seinen Vorgüngern Cölestin und Innozenz zuge- 
sichert war. Rieti 1226 Sept. 26. 

Honorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis potestati et populo. 


23 * 


356 1226 Sept. 26. 


Reatinis in perpetuam memoriam. Etsi singuli ad apostolice recurrant privi- 
legium libertatis, apud quam potestatis plenitudo noscitur residere, alii ut 
suam iustitiam 'consequantur, et alii ut quasi filii benemeriti consequantur 
gratiam specialem, dignum est et equitas persuadet, ut et illis ordo servetur 
iustitie, ac aliis in Romane ecclesie devotione iugiter persistentibus protectionis 
et defensionis specialis gratia non negetur. Sane nobis ex parte vestra fuit 
multotiens supplicatum, ut vos et terram vestram ad marus nostras sicut ci- 
vitates Campanie teneremus, presertim cum felicis recordationis Celestinus et 
Innocentius predecessores nostri Romani pontifices id vobis promiserint, ac 
super hoc etiam litteras apostolicas habueritis, que dicebantur in exustione 
vestre civitatis ammisse. Cum igitur tu, fili potestas, super iis de assensu 
nostro s. Salvatoris et s. Quirici ac s. Mathei de Monticulo abbatibus assi- 
stentibus tibi, testes quosdam ınerito fide dignos receperis, per quos iuratos 
constitit de promissione ac litteris supradictis, sicut littere dictorum abbatum 
et depositiones dictorum testium nobis exhibite declararunt: nos diligentius 
attendentes puritatem, devotionem et constantiam fidei, quam ipsa civitas 
nostra Romane ecclesie servavit hactenus et servare proponit in posterum non 
solum in prosperis, sed etiam in adversis, memoriter etiam retinentes, qua- 
liter vicinis vestris fere omnibus retro respicientibus preter obsessiones, in- 
sultus et minas aliorum, que omnia sustinuistis iutrepide in ipsius imperatoris 
adventu, qui personaliter obsedit eamdem non sine Romane sedis iniuria et 
contemptu, Reatini et re et nomine inventi fuerint et in devotione stabiles et 
in fidelitate constantes, vos et civitatem vestram cum districtu et iurisdictione 
et aliis bonis vestris ad manus nostras et per nos ecclesie Romane in poste- 
rum duximus retinendos in plena libertate, qua tenemus ipsas Campanie civi- 
tates, que Romane ecclesie nullo medio sunt subiecte. In vestre igitur devo- 
tionis auginentum vos et civitatem ipsam nostre petitionis et defensionis pri- 
vilegio communimus, districtius inhibentes, ne vos tanquam Romane ecclesie 
devotos filios et immediate subiectos quisquam audeat sine sedis apostolice 
speciali mandato de cetero molestare, sed vos et vestra sub nostre defensionis 
clipeo libera de cetero maneant et quieta. Sane pro iis, que de proventibus 
pontis et maleficiorum iudicii curia percipere consuevit, triginta libras sedi 
apostolice annis singulis persolvetis. Decernimus ergo, ut nulli omnino homi- 
num liceat, hanc paginam nostre protectionis et concesse libertatis, nec non 
et inhibitionis infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc 
attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri 


et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Ego Honorius catholice 
ecclesie episcopus ss. T Ego Augustinus Hostiensis et Vellitrensis episco- 
pus ss. + Ego Pelagius Albanensis episcopus ss. + Ego Nicolaus Tus- 


culanus episcopus ss. + Ego Lando Penestrinus episcopus ss. + Ego 
Oliverius Sabinensis episcopus ss. + Ego Guala s. Martini presb. card. 
ss. .— T Ego Stephanus basilice xii. Apostolorum presb. card. ss. + Ego 
Octavianus ss. Sergii et Bacchi diac. card. ss. + Ego Gregorius s. Theo- 
dori diac. card. ss. + Ego Rainerius s. Marie in Cosmedin diac. card. 
ss. + Ego Stephanus s. Adriani diac. card. ss. + Ego Egidius ss. Cosme 
et Damiani diac. card. ss. + Ego Petrus s. Georgii ad Velum aureum diac. 
card. ss. Datum Reate per manum magistri Guidonis domini pape notarii, 
vi. kal. octobris, ind. xiiii., incarnationis dominice anno m.cc.xxvi., pontificatus 
vero domni Honorii pape iii. anno decimo. 

Nach dem Drucke: Galletti Memorie di tre chiese di Rieti 159. — Vgl. $358n. 1; 370n.3. 


1226 Nov. 14. 357 


326. Der Richter des Podesta von Cremona verhängt einen Bann wegen 
Missethat, der nach Verlauf des Tages fällig sein soll. Cremona 1226 
Nov. 14. 

Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo vigesimo sexto, in- 
dictione quintadecima, die sabati quartodecimo intrante novembri, in palatio 
communis Cremone, presentia Guilielmi de Medicis et Uberti Bugne ibi te- 
stium. Dominus Riprandinus Guidonis de Ronco, nunc iudex et vicarius 
domini Guilielmi de Lendenaria, Cremonensis potestatis, posuit in bannum 
Papa Sumpnum, de quo non exeat, nisi per totum suprascriptum diem veniret 
stare preceptis potestatis Cremone, nisi solvet communi Cremone viginti et 
quinque libras ad rationem imperialium, nominatim pro furto de Cabanis et 
pro querela domini Guilielmi de Oscasali. Et Ubertus Cagadinarii correrius 
eridavit parabola dicti domini Riprandini. Ego Gratiadeus de Uvonibus 
sacri palatii notarius interfui et hanc cartam scripsi. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, C. Diverso- 
rum L. 37. — Vgl. S 53 u. 20. 


927." Leonard von Sasso Rosso, Kastellan von S. Quirico, gewährt denen 
von Siena Sühne für den zu Orgia angerichteten Schaden, und verspricht, 
auch den früheren Kastellan von Orgia zur Sühne zu bestimmen und dem 
Kaiser und dem Herzoge Reinald zu melden, dass der Ehre des Reichs 
und seiner Boten genuggethan sei; worauf ihm vom Podesta von Siena, 
Burg und T’hurm von Orgia übergeben wird. Siena 1226 Nov. 16. 


Anno domini m.cc.xxvi., indictione xv., die xvi. kal. decembris. Ego 
Leonardus de Saxorusso, castellanus sancti Quirici, facio vobis domino Petro 
Monaldi dei gratia Senensi potestati, recipienti nomine comunis, et officialibus 
et universitate" Senensi finem et refutationem et transactionem et pactum de 
non petendo de omnibus dannis, illatis in castro Orgie in turri, cassaro et muro 
et rebus ablatis et aliis rebus omnibus, vel rebus ablatis vel damnis datis ho- 
minibus curtis Orgie ab aliquo vel aliquibus Senensibus comuniter vel alio 
modo, et omnem iniuriam remitto et promitto, quod ab hodie ad xv. dies fa- 
ciam et curabo, quod Paulus, qui fuit castellanus de Orgia, faciet finem et 
transactionem de predictis ad dictum viri sapientis vel comunis Senensis. Et 
promitto vobis, quod omnia et singula ablata Bartalomeo Micchelis civi Se- 
nensi restitui faciam. Et hec omnia et singula promitto facere et fieri facere 
et observari sub pena c, marcarum argenti. Et promitto vobis, quod ad ve- 
stram inquisitionem per nuntium et litteras vel per meam personam propriam 
significabo et significabit dictus Paulus domino imperatori et duci Renaldo, 
quod de dictis dannis et iniuriis, ut honori imperii et suorum nuntiorum ex- 
pedit, est integre satisfactum, et de gratia imperatoris et ducis litteras repor- 
tare et hec omnia exsequendo et faciendo, prout melius viderimus, ad utilita- 
tem comunis Senensis. Item promitto vobis sub dicta pena, quod de predictis 
vel occasione predictorum nullam litem faciam vel fieri faciam vel permittam 
comuni vel universitati Senensi vel alicui civi Senensi omni exceptione remota, 
renuntiando etiam omni iuris beneficio mihi competenti vel competituro. 
Postea dominus Petrus Monaldi Senensis potestas supradictus reassignavit 
dicto domino Leonardo castellano sancti Quirici castrum et turrim de Orgia, 
et mandavit Bartalomeo Piccolomini et Vigoroso consulibus mercatorum et 
Dono et Ildibrando consulibus pizicariorum, ut predictorum possessionem sibi 
darent et restituerent. Et dictus dominus Leonardus nomine imperii et domini 


358 1226 Nov. 16. 


ducis et suo a dicto domino Petro Monäldi Senensi potestati castrum et turrim 
confessus est recepisse, et de dannis in eis datis sibi esse satisfactum; et de 
his osculando dietus dominus Leonardus ("te potestati pacem reddidit. 
Actum Senis coram Iacobo Talomei, Boufilio Maconcino, Castellane iudice et 
Iacobo notario testibus rogatis. S. Ego Appulliese notarius, que supra 
"continentur, seripsi rogatus. . 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu S 394. 


928. Pabst Honorius schreibt den Rektoren des Lombardenbundes bezüg- 
lich der vierhundert Ritter, welche von ihnen gemäss der Sühne mit dem 
Kaiser für dessen Kreuzzug zu stellen sind. Lateran 1227 Jan. 5. 

Onorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis rectoribus socie- 
tatis Lombardie, Marchie ac Romaniole salutem et apostolicam benedictionem. 
Cum in forma concordie inter vos et carissimum in Christo filium Federicum 
Romanorum imperatorem illustrem semper augustuın et regem Sicilie per nos 
facte duximus statuendum, ut ad honorem dei omnipotentis et ecclesie ac 
ipsius imperatoris detis eidem imperatori pro subsidio terre sancte in expensis 
vestris per biennium milites quadringentos, transituros in ipsius imperatoris 
passagio, quod est statutum ab ipso et [ab] Romana ecclesia approbatum, 
auctoritate presentium declaramus, ut si forte ipse, quod absit, non transierit 
ünperator, transire non teneantur inilites supradicti, nisi forsan ipsum impe- 
ratorem propter necessitatem evidentem et manifestam et à sede apostolica 
approbatam contingeret non transire. Datum Laterani, nonis! ianuarii, 
pontificatus nostri anno undecimo. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — ! Hs. nono. — Vgl. S 108 n. 4. 


929. Kaiser Friedrich II fordert die Grafen, Barone und Gemeinden der 
Romaniola auf, mit Rath und That zur Wiederherstellung der Stadt 
Imola beizutragen. Messina 1227 Jan. 13. 

Fr. dei gracia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem et Si- 
cilie rex. Comitibus, baronibus et universis comunitatibus civitatum, castro- 
rum et villarum per Romaniolaın constitutis, quibus presentes littere ostense 
fuerint, fidelibus suis graciam suam et bonam voluntatem. Quam diligenter et 
efficaciter ad reparationem civitatis Ymole, que camara est imperii spetialis, 
celsitudo nostra intendere velit et debeat, ex litteris nostris, quas propter hoc 
spetialiter vobis sepe iaın misimus, universitas vestra potuit plene scire. Cum 
igitur super hoc nostra serenitas intendere non desistat, universitati vestre 
mandamus, requirimus et monemus, sub pena quingentarum marcharum ar- 
genti singulis vestrum firmiter iniungentes, quatenus ad integram reparationem 
civitatis ipsius iusta requisicionem et ordinacionem Tadei et Bonicomitis fra- 
trum comitum Montisfeltri et Orbini et comitum Malvicinorum de Bagnaca- 
vallo, nostrorum fidelium, sic diligenter, unanimiter et ylariter vestrum auxilium 
et consilium impendatis, ut cito dicta civitas integre reparari valeat, et nos 
de tam sincera et prompta devocione vestra tam universos, quam singulos 
multipliciter commendemus. Datum Messane, xiii. ianuarii, xv. indictione. 


Aus beglaubigter gleichzeitiger Abschrift im Munizipalarchive zu Imola. — Unvoll- 
ständig gedr. bei Manzonius 177 und danach Böhmer Acta imperii 258. — Vgl. Nachtr. 
6. 


380. Pabst Gregor IX beauftragt den Bischof von Modena, unter ange- 


1227 Sept. 27. — 359 


gebenen Bedingungen Guastalla und Luzzara an die von Cremona zu 
überlassen und dieselben von Bann und Interdikt zu lösen. Anagni 1227 
Sept. 27. 


Gregorius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri episcopo 
Mutinensi salutem et apostolicam benedictionem. Cum tractatus concordie inter 
civitatem Cremone et monasterium sancti Sixti Placentie fuerit initiatus in 
presentia nostra et fere ad finem usqué productus, presentium tibi auctoritate 
mandainus, quatinus si potestas et cives eiusdem civitatis iuxta mandatum 
nostrum tibi tradiderint possessionem locorum, super quibus est controversia 
inter ipsos et monasterium supradictum, postquam corporaliter possessionem 
ipsam habueris, tria millia librarum bonorum et legalium imperialium ab eis- 
dem civibus, quia id actum fuit in concordie tractatu, requiras, prefigendo ad 
hoc eis terminum competentem; quas si tibi tradiderint, postquam eas in po- 
testate tua plene habueris, eis loca ipsa, salvo iure ecclesie Romane, sine di- 
latione restituas et facias, quod . . abbas et conventus monasterii supradicti 
perpetuo renuntient questioni super hoc inter ipsos et cives eosdem exorte, ac 
relaxans iuxta formam ecclesie consuetam excomunicationis et interdicti sen- 
tentias in . . potestatem et consiliarios civitatis predicte ac ipsam civitatem 
hac de causa prolatas. Pecuniam prefatam cum necessaria diligentia et cautela 
apud monasterium de Columba deponas, iniungens abbati et conventui eius- 
dem loci, ne illam seu aliquam partem eius tradant alicui sine nostro speciali 
mandato, ut in utilitates sepedicti monasterii sancti Sixti secundum nostre 
provisionis arbitrium convertatur. Porro si predicta processerint, litteras no- 
stras obtentas pro ipso monasterio contra ipsos cives et . . episcopum Cre- 
moneusem, exhibendas tibi a . . latore presentium, cancellare procures et no- 
bis remittere per eundem; alioquin predicta tradas abbati, per eum hiis, quibus 
eas dirigimus, exhibendas. Quidquid autem super hiis factum fuerit, nobis 
per litteras tuas cures fideliter intimare. Datum Anagnie, v. kalendas oc- 
tobris, pontificatus nostri anno primo. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. $ 298 Nachtr.; 
$ 328 n. 12. 


331. Ein Syndikus der Stadt Cremona erhebt Einsprache dagegen, dass 
der Richter an einem Ferialtage ein Urtheil spreche. Verona 1229 Juni 29. 


In nomine domini nostri Yeshu Christi. Amen. Anno ab incarnatione 
eiusdem millesimo ducentesino vigesimo nono, indictione secunda, die iovis, 
qui est tertius exeunte iunio, in palatio episcopi Veronensis. Coram ma- 
gistro Landulfo de Posterla, capellano domini Guifredi, miseratione divina tituli 
sancti Marci presbiteri cardinalis, apostolice sedis legati, et auditore causarum 
ipsius domini cardinalis, dixit et protestatus fuit Adam Galassa sindicus com- 
munis Cremonensis nomine ipsius communis de causa sive questione, que ver- 
tebatur inter Boninum civem Astensem crucesignatum ex una parte et com- 
mune Cremone seu ipsum sindicum nomine ipsius communis ex alia coram 
dicto magistro Landulfo nomine et vice ipsius domini cardinalis, et.dixit et 
denunciavit ipsi magistro Landulfo, ne de predicta causa sive questione de- 
beret sententiam ferre aliquam, quia tempus feriatum erat et non poterat de 
iure ferri sententiam. Interfuerunt testes donnus Benedictus abbas sancti 
Zenonis Verone, donnus Bonefacius abbas sancti Nazarii, [donnus Ubertus 
abbas] sancte Trinitatis, donnus Lanfrancus abbas de Maguzano, Galicianus 
canonicus Mutinensis, Albergatus hostiarius dicti domini cardinalis, Martinus 


360 1229 Juni 29. 


de Albarinis de Pergamo iudex, Ventura de Bavoso miles Veronensis, et Sal- 
vaterra notarius episcopi Veronensis, et quamplures alii. Ego Oddo no- 
tarius filius quondam Bernardi de Nomono::o Novariensis interfui et hanc car- 
tam scripsi et subscripsi. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. zu 
GS 577 n. 28. 


332. Der Auditor eines Kardinallegaten urtheilt in Sachen eines Kreuz- 
fahrera gegen die Stadt Cremona auf Grundlage eines eingerückten Rechts- 
gutachtens. Verona 1229 Juni 29. 


In nomine domini nostri Yeshu Christi. Amen. Auno ab incarnatione 
eiusdem millesimo ducentesimo vigesimo nono, indictione secunda, die iovis, 
qui est tertius exeunte iunio, in palatio episcopi Veronensis. Cum coram 
magistro Landulfo de Posterla, capellano domini Guifredi, miseratione divina 
tituli sancti Marci presbiteri cardinalis, apostolice sedis legati, et auditore 
causarum ipsius domini cardinalis, diu causa sive questio verteretur ínter Bo- 
ninum civem Ástensem crucesignatum ex parte una, et commune Cremone seu 
Adam Galassam sindicum communis Cremonensis nomine ipsius communis ex 
alia, super eo quod ipse Boninus dicebat, quod commune Cremone seu potestas 
pro ipso communi abstulit vel auferri fecit instrumenta dicti Bonini pertinentia 
ad causam, quam ipse habebat cum ipso communi, per que instrumenta dice- 
bat ipse Boninus dictum cemmune Creinone in sex millibus librarum imperia- 
lium sibi teneri, respondente ipso sindico et dicente nomine ipsius communis, 
non esse verum, quod commune Cremone seu potestas pro ipso communi ab- 
stulisset vel auferri fecisset dicta instrumenta, per que idem commune sibi in 
dicta quantitate teneretur, nec ipsa instrumenta volebat ei restituere, quia non 
habebat: dictus magister Landulfas pronunciavit et tulit sententiam presenti- 
bus suprascripto Bonino et prefato sindico in scriptis in hunc modum: 

‚In nomine domini. Ego magister Landulfus de Posterla, capellanus domini 
Guifredi miseratione divina tituli sancti Marci presbiteri cardinalis, apostolice 
sedis legati, visis et auditis rationibus, allegationibus, attestationibus et de- 
fensionibus utriusque partis super questione seu causa, quam Boninus cruce- 
signatus civis Ástensis coram me vice ipsius domini cardinalis contra com- 
mune Cremone sive sindicum ipsius communis nomine eiusdem communis movet 
seu habet, in qua dicebat dictus Boninus, quod commune Cremone sive pote- 
stas pro ipso communi abstulit vel auferri fecit instrumenta dicti Bonini per- 
tinentia ad causam, quam ipse habet cum dicto communi, per que dicebat 
ipsum commune sibi in predictis sex millibus librarum teneri, habito consilio 
plurium sapientum virorum per manum Oddonis notarii Novariensis autenti- 
cato, cuius tenor talis est: „In nomine sancte et individue trinitatis. Super 
questione sive causa, quam movet Boninus de Aste contra commune Cremone, 
consilium dominorum Eleazari de Agordo, et Rustici archipresbiteri Ferra- 
riensis, et Simonis iuris professoris, et Ugolini iudicis de Padua, et Conradi 
de Posterla tale est: videlicet quod dominus cardinalis et apostolice sedis lega- 
tus facta taxatione et delato iuramento Bonino suprascripto condempnet sin- 
dicum communis Cremonensis pro ipso communi et ipsum coinmune in libris 
sexcentis et quinquaginta imperialium, dandis et solvendis eidem Bonino ob 
hoc, quia commune Cremone et potestas pro ipso communi abstulit vel auferri 
fecit instrumenta dicti Bonini pertinentia ad causam, quam habebat dictus 
Boninus cum communi Cremone. Actum currente millesimo ducentesimo 


x 


1229 Juni 29. 861 ' 


vigesimo nono, indictione secunda, die martis, qui est quinto exeunte iu- 
nio. Ego Oddo notarius, filius quondam Bernardi de Nomenonio de civi- 
tate Novarie, predictis interfui et de voluntate suprascriptorum dominorum 
suprascriptum consilium scripsi et subscripsi. * et habito consilio quam- 
plurium aliorum clericorum et laicorum in utroque iure peritorum, vice et auc- 
toritate prefati domini cardinalis, facta taxatione et ipso Bonino iurante, quod 
suum interest usque ad libras sexcentas et quinquaginta imperialium, con- 
dempno per sententiam Adam Galassam sindicum communis Cremone pro ipso 
communi et ipsum commune in libris sexcentis et quinquaginta imperialium, 
dandis et solvendis eidem Bonino usque ad quindecim dies post festum sancti 
Petri proxime venturum; alioquin ex tunc consules et consiliarii eiusdem civi- 
tatis Cremone sint excommunicati.* Quod sacramentum ibidem dictus 
Boninus coram ipso magistro Landulfo prestitit sive fecit. Unde idem ma- 
gister Landulfus plures cartas uno tenore fieri precepit. Interfuerunt testes 
donnus Benedictus abbas saneti Zenonis, donnus Bonefacius abbas sancti Na- 
zarii, donnus Ubertus abbas sancte Trinitatis, donnus Lafrancus abbas de 
Maguzano,. Galacianus canonicus Mutinensis, Albergatus hostiarius dicti do- 
mini cardinalis, Martinus de Albarinis de Pergamo iudex, Ventura de Bavoso 
miles Veronensis, et Salvaterra notarius episcopi Veronensis, et quamplures 
alii. Ego Oddo notarius, filius quondam Bernardi de Nomenonio Nova- 
riensi, interfui et hanc cartam scripsi et subscripsi de mandato suprascripti 
magistri Landulfi. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Stadtarchive zu Cremona. — Vgl. Nachtr. zu $ 577 
n. 28; 596 n. 4. 


333." Gebhard von Arnstein, Legat in Italien, verpflichtet sich denen von 
Siena, die diesjährige Aernte von Montepulciano zu verwüsten. Porcile 
1231 Mai 21. 


In nomine domini. Amen. Cunctis sit per hanc scripturam publicam ma- 
nifestum, quod dominus Gevehardus de Arnesten, dei et domini Fr. Romano- 
rum imperatoris gratia in Ytalia legatus, auctoritate sue legationis, qua fun- 
gebatur, sub obligatione bonorum sue legationis promisit et convenit sollemp- 
niter sub pena quingentarum marcarum argenti Gratiano iudici et ambasciatori 
comunis Senensis recipienti pro ipso [comuni], quod ipse devastabit blava 
Montispulciani huius [anni]... bona fide et devastari faciet tempore, quo 
ipse recollig[untur], sicut ınelius sine fraude devastari poterint. Verumtamen 
si sine fraude aliqua ipsum guastum remaneret ..... non fieret in blavis et 
arboribus extra .. ... in locis, que vidantur absque fraude . . . . devastari, 
remaneat in arbitrio et laude domini Ildebrandini Guidonis Cacciacontis, ita 
quod super ipsa debeat provide et libere dicere et laudare super ipsa ad suam 
voluntatem. Et omnia, sicut dicta sunt, dictus dominus Gevehardus promisit 
et convenit dicto Gratiano sub obligatione prefata adimplere et facere bona 
fide omni fraude remota. Acta s[unt] predicta apud portum de Poreile, 
presente d. Ildebrandino prefato, d. Rainaldo fratre suo et Cacciaguerra de 
Licignano testibus, dominice incarnationis anno m.cc.xxxi., indictione iiii., xi. 
kalendas iunii. S. Ego Deotisalvi iudex et notarius et a domino Octone 
Romanorum imperatore ordinarius constitutus mandato prefati Gevebardi hec 
scripsi et publicavi. 

Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. R. Acq. Bagni. — Vgl. zu 
$ 286 n. 22. 


362 (1231 Aug.) 


934." Die von Montepulciano melden dem Podesta von Florenz, dass der 
Kaiser sie durch einen Boten bei Strafe von tausend Mark habe vor sich 
laden lassen, und ersuchen ihn um bezügliche Weisungen. (1231 Aug.) 

Summa probitate pariter et scientia decorato domino Ottoni de Mandello, 
dei gratia Florentie egregie potestati, Rainerius Zinghini, potestas Montispo- 
litiani, et eiusdem terre consilium et commune promptum semper et fidele ser- 
vitium. Vestre circumspecte prudentie presentibus litteris facimus manifestum, 
quod Rainerius de Carpegna ex parte imperatoris venit ad castrum nostrum 
superius nominatum, mandans nobis ad penam mille marcarum argenti, quod 
ad viii. dies post eius mandatum nos debeamus imperiali conspectui presen- 
tare. Unde nos habito consilio comunis nostri ab eo instanter terminum nobis 
postulavimus prorogari; et eo nobis prorogare nolente, recessit. Quare do- 
minationem vestram, sicut possumus, exoramus, quod nobis vestris litteris 
demandetis, quod super hiis nos facere opporteat; nam prout bene novit do- 
minacio vestra, mandatum eius minime faceremus, etiam si imperator esset 
hostiliter eirca castrum, sine vestro speciali mandato et parabola comunis 
Florentie, quos post deum super omnes dominos ac defensores nostros specia- 
lissimos reputamus. 

Aus beglaub. Abschr. mit den nicht übereinstimmenden Daten 1230 Aug. 30, Ind. 5 
im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni  — Ist nach den bei Huillard.Hist. dipl. 3, 288 
gedruckten Stücken wohl zu 1231 zu setzen; vgl. auch nr. 335, wo bereits ein anderer 
Podesta genannt wird. — Vgl. zu S 70; 72. 


93b." Ein Bote des Gebhard von Arnstein, Legaten in Italien, fordert die 
von Montepulciano zum Gehorsam gegen den Legaten auf, der sie mit der 
Aussenpartei und mit Siena versöhnen wolle; was sie ablehnen, wenn 
nicht Florenz zustimme. Bei Montepulciano 1231 Oct. 21. 

In nomine domini. Amen. Anno dominice incarnationis millesimo cc.xxxi., 
imperante d. Fr. secundo gloriosissimo Romanorum imperatore et semper 
augusto, v. kal. novembris, quarte indictionis. Huius publici instrumenti 
serie cunctis evidenter appareat, quod d. Henricus de Priolis, miles et nuntius 
d. Gevehardi de Arnenstein sacri imperii in Ytalia legati, de eius mandato 
et ex parte sua requisivit Rainerium Stephanum, civem Urbevetanum et tunc 
potestatem Montispolitiani, pro ipso comuni, quod volebat, quod comune dicti 
castri rediret ad mandatum predicti d. legati, et quod d. legatus predictus 
volebat dictum castrum et homines ipsius castri in bono statu retinere et in 
pace et concordia cum inimicis ad honorem et decus imperii et suum, et quod 
volebat comune dicti castri pacificare cum militibus ipsius castri, quos dictum 
comune eiecerat extra castrum, et cum comuni Senensi. Qui Rainerius Ste- 
phani dicti castri potestas taliter pro ipso comuni respondit, quod ad manda- 
tum legati predicti vel eius nuntii prefati esse vel redire nolebat, nec pacem 
cum exitis aut cum Senensibus habere volebat sine mandato et parabola po- 
testatis et comunis Florentie. Actum iuxta predictum castrum loco, qui 
vocatur Costa sancti Iohannis, presentibus mults testibus: Ugone de Stein. 
Theutonico, Currado et Henrico, Ranuccio de sancto Quirico, Ristoro Rodulfi, 
Guasco, Andrea, Aringario de Montepolciano et aliis pluribus. S. Ego 
Altimanus imperialis aule notarius predictis interfui et, ut supra legitur, ro- 
gatus scripsi et publicavi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. su $ 286 n. 22. 


336. Die Boten der Stadt Brescia berichten dem Podesta über geheime 


1232 März. 868 


Abmachungen zwischen den Boten des Lombardenbundes und den Kar- 
dindlen (Jakob von Palestrina und Otto von S. Nicolaus in carcere Tul- 
liano) bezüglich des beabsichtigten Kompromisses wegen der Streitigkeiten 
zwischen dem Kaiser und den Lombarden. (1232 März.) 


Prudenti et nobili viro, domino O. potestati Brixie, Ioannes de Minervis 
et V. Truffi, Petrus Volanus et Obizo Ugonum, rectores et ambaxatores com- 
munis Brixie, salutem cum reverentia. Nulli litteras istas legi faciatis, nisi 
iuramento credenciau fecerit. Vestre dominationi notum facimus, quod postea- 
quam misimus ad vos Girardum notarium, sequenti die rectores et ambaxa- 
tores societatis Lombardie locuti fuerunt cum cardinalibus super capitulo 
emendationis offense, quam dicit imperator sibi a Lombardis factam, et super 
adventu filii eius et principum eius in Lombardiam, ipsis respondentibus, quod 
nos daremus eis in scriptis, quod super illis capitulis volebamus. Quibus tale 
scriptum dedimus, quod non credebamus, nos offensionem imperatori fecisse, 
nec volebamus facere emendationem, nisi nudum et purum honorem, et non 
que pertinerent ad parationem rerum vel obsequium personarum. Super ad- 
ventu filii eius et principum diximus, quod placebat, ut venirent cum centum 
militibus tantum et sine armis, qui non deberent dampnum Lombardis dare 
vel vim inferre. Quibus a cardinalibus intellectis responderunt, quod non fa- 
cerent nobis aliud preceptum, nisi secundum predictum modum absque con- 
serísu rectorum et ambaxatorum; et de hoc facta est publica scriptura. Ve- 
rumtamen volebant, quod commissio fieret in eis publice generalis, quia pro 
maiori honore sibi reputabant et melius putabant factum posse procedere. 
Quibus a nobis auditis responsio cardinalium omnibus nobis placuit; sed po- 
stulavimus ab eis primo, quam sub eis commiteremus, irent ad imperatorem 
et scirent, si volebat in eos committere et nos et Mediolanum, quia interim, 
dum ibant ad imperatorem, volebamus a nostris civibus licentiam commissio- 
nis habere; sed alie civitates dicebant, se posse facere commissionem statim, 
secundum quod dictum est. Cardinales vero die dominico vii. die intrante 
mense marcii arripuerunt iter eundi ad imperatorem; cum quibus vadit epis- 
copus noster. Preceperunt autem nobis cardinales sub pena excommunicationis 
et rectores sub debito iuramenti, ut nullus rector seu ambaxator recederet sine 
illorum licentia; et visis illorum litteris iremus Faventiam, si haberent ab im- 
peratore bonam responsionem. Quapropter vobis ınandamus, ut vestris litteris 
per harum latorem mittatis, si vultis nos facere commissionem in cardinalibus, 
secundum quod predictum est. Noveritis insuper, quod secundum quod videre 
et intelligere potuimus, in cardinalibus magnam fiduciam habemus, maxime 
quia unus illorum est Placentinus et alius de Vercellensibus partibus. — $ 
Sciatis hic scriptam litteram parvam et hic clausam cardinales propria manu 
scripsisse. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Es finden sich hier eine Anzahl auf die Streitigkeiten des Kaisers mit dem 
Lombardenbunde bezügliche Stücke, aber ohne genauere Einhaltung der Zeitfolge. Es sind: 
— I. Schreiben des Pabstes von 1227 Jan. 5; oben nr. 328. — II. Das Zusatzprotokoll zum 
Kompromiss von 1232 Mai 13, gedr. Mon. Germaniae 4, 297 und sonst, aber mit dem 
Unterschiede, dass der weitläufigere Eingang alle Zeugen des Kompromisses selbst auf- 
führt; dass weiter hier die Boten von Faenza nicht genannt sind, dagegen an derselben 
Stelle zwischen den Boten von Ferrara und Mantua: pro Cummis Petro de Romano nuncio 
et procuratore ipsius communis. — III. Das Kompromiss selbst, gedr. Mon. Germaniae 4, 
294 und sonst, aber unter Ausscheidung der von den Kardinälen vorgelegten Artikel, in- 
dem es heisst: Akbi scripta sunt capitula (vgl. IX.) und ohne Unterschrift des Notar; die 
Varianten stimmen, insbesondere in den Namen, am meisten mit dem Abdrucke bei Mu- 


364 (1232 März.) 


ratori Antig. It. 4, 326. — IV. Exemplum procurationis magistri Ernanni, quod. sic in- 
eipit: Federicus u.s.w.; gedr. Mon. Germ. 4, 298 und Huillard 4, 345, wo aber Paduam 
zwischen Mantua und Ferrara fehlt. — V. Der Brief des Kaisers an den Pabst von 1233 
Aug. 14, gedr. Böhmer Acta imperii 266 und Huillard Rouleaux de Cluny 92; nach dem 
Schlusse heisst es: Autenticum vero huius ezempli sigillo aureo bullatum in se retinwi do- 
minus papa dicendo, se velle illud conservare. — VI. Anträge der Brescianer;‘ unten 
nr. 337. — VII. Das Protokoll von 1233 Mai 24; unten nr. 344. — VIII. Das Protokoll 
von 1233 Juni 7; unten nr. 345. — IX. Exemplum capitulorum nobis datum per cardi- 
nales, super quibus nobis dicunt, ut cum imperatore debeamus facere pacem. Cum d. Fede- 
ricus u.s. w.; gedr. Mon. Germ. 4, 295 und sonst, eingerückt in die Beurkundung des Kom- 
promisses; vgl. IIT. — X. Obiges Schreiben der Boten von Brescia. — XI. Rückäusserungen 
lombardischer Städte; unten nr. 338. — XII. Die Vollmacht von 1237 Juli 24; unten 
nr. 360. — Vgl. zu diesen Urkunden Nachtr. zu $ 108. 240. 373. 608. 


337. Anträge der Brescianer bezüglich der Beantwortung der Forderun- 
gen des Kaisers an den Lombardenbund und bezüglich der dem Kaiser 
zu stellenden Forderungen. (1232.) 


Infrascripte sunt petitiones imperii et responsiones facte illis petitioni- 
bus: Prestabitur iuramentum fidelitatis d. imperatori, sicut mox est. — 
Huic sic respondeatur, quod Brixiensibus hoc videtur conveniens, secundum 
quod mox est, pro ut in pace Constantie continetur. Renunciabitur iura- 
mentis, si qua facta sunt in preiudicium honoris et iuris d. imperatoris et im- 
perii. — Respondeatur, nullum tale iuramentum factum esse; renuncietur 
tamen, salvo quod non inteligatur, quod societas Lombardie, Marchie et Ro- 
magne, et pax Constantie, et sacramenta facta occasione ipsius pacis et s0- 
cietatis vel facta inter civitatem et civitatem, facta sint in preiudicium honoris 
et iuris imperii sive domini imperatoris. Promitatur de parendo iuri com- 
parentibus coram d. imperatore ac eius vicariis seu legatis in Lombardia. — 
Respondeatur, quod hoc fieri non debet, cum sit contra pacem Constantie con- 
cessam et factam Lombardis. Satisfiet de offensis et iniuriis, vel stando 
mandatis et gratie imperatoris, vel parendo iuri coram principibus Italicis vel 
Germanis, exclusis hiis, qui merito sunt suspecti; ita tamen, quod curia non 
declinetur omnino. — Respondeatur, quod nulle offense vel iniurie d. impera- 
tori facte sunt; sed si aliquod diceretur esse factum, est factum in honorem 
Romane ecclesie et in defensionem sui iuris, et non in iniuriam vel ofensam 
d. imperatoris vel imperii; et insuper consueverunt iniurie et offense remitti 
in pace ex gracia pro bono pacis; verumtamen [quod] deberet fieri de iniuriis 
et offensis, fiat sub d. papa et ecclesia. Super regalibus fiat restitutio de 
manifestis; de dubiis stabitur iuri coram principibus, ut predictum est. — Re- 
spondeatur, quod de regalibus fiat secundum pacem Constantie et privilegia 
concessa, et non aliter. Fiat restitutio noviter ablatorum adherentibus d. 
imperatori. — Respondeatur, quod illud fiat sine dampno et fructibus, et illud 
idem fiat de noviter ablatis [civitatibus] Lombardie et sociis eorum et adhe- 
rentibus eis a d. imperatore vel ab adherentibus ei. 

Videtur Brixiensibus, quod infrascripta petant: Videtur, quod d. im- 
perator remittat illis de societate Lombardie, Marchie et Romagne omnem 
rancorem et eccessum, et omnem iniuriam et offensam, si quam vellet dicere, 
sibi fuisse factam; et eos in plenitudine sue gratie recipiat, remittendo, revo- 
cando et cassando omnes sententias et constitutiones et banna data et lata 
contra illos de societate. ^ Item quod d. imperator debeat confirmare et 
aprobare pacem Constantie et dictam societatem et concedere, ut ipsa societas 
possit renovari et augmentari per illos de societate. Item quod privilegium 


^ 


(1232.) 365 


sive privilegia concessa et data, et concessiones facte civitatibus, burgis et 
castris et locis, que sunt vel erunt de societate predicta, per ipsum et prede- 
cessores suos vel eorum nuncios, que tamen non sint contra pacem Constantie, 
confirmentur, et specialiter privilegium sive privilegia concessa ecclesie et 
episcopo Brixiensi super appellationibus. Item quod d. imperator non ve- 
niat cum exercitu per se vel per alium contra illos de societate predicte, et 
quod teneatur facta concordia non capere partem inter civitates Lombardie, 
Marchie et Romagne, nec inter aliquam earum, nec inter aliquos de predictis 
civitatibus vel de aliqua earum. Item quod d. papa provideat super cau- 
tionibus et securitatibus prestandis et faciendis de concordia atendenda et ob- 
servanda, et specialiter per sacramenta et promissiones et obligationes d. 
imperatoris et archiepiscoporum et episcoporum et principum et baronum Ale- 
manie, et per excommunicationem eclesie, ut ex tunc d. imperator, si contra 
faceret, et contra facientes sint excommunicati; et si d. imperator contra fa- 
ceret per se vel per alium contra predictam concordiam, quod omnes, qui ei 
tenerentur, vinculo alicuius promissionis vel fidelitatis sint absoluti et ei nullo 
modo teneantur. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Vgl. Anm. zu Urk. nr. 336. 


338. Rücküusserungen von Mailand, Brescia, Lodi, Vercelli, Novara, 
Como einerseits, Piacenza andererseits auf die ihnen von den zu Schieds-- 
richtern bestellten Kardinälen vorgelegten Forderungen des Kaisers. 
(1232.) / 


In nomine domini. Super capitulis datis per domnos cardinales Lom- 
bardis ita respondeatur: Prestetur iuramentum fidelitatis d. imperatori, 
sicut moris est fieri sacramentum fidelitatis a Lombardis imperatori. Re- 
nuntietur iuramentis, si qua facta sunt in preiudicium honoris et iuris d. Fe- 
derici imperatoris, ita quod non intelligantur sacramenta societatis Lombardie 
et Marchie et Romanie vel inter civitatem et civitatem facta, quod facta sint 
in preiudicium honoris et iuris imperii sive d. imperatoris.. Super capitulo 
illo continenti, ut promittatur de parendo iuri etc., bene volunt Lombardi, 
quod comunia civitatum conquerentibus de his comuuibus faciant iustitiam 
coram d. imperatore, si in Lombardia fuerit, vel coram eius legatis, qui sint 
in Lombardia, non suspectis et in loco non suspecto; et hoc intelligatur de 
immobilibus rebus; dum tamen qui sunt vel fuerunt subditi civitatum vel ha- 
bentes causam ab eis subditis, non audiantur aliquo modo contra comune sue 
civitatis; nec de rebus concessis per euin vel eius genitores alicui de societate 
Lombardie civitati, loco vel persone audiat querimoniam. Veruntamen hoc 
capitulum et ultimum capitulum: Fiat restitutio etc. posita sunt ad preces et 
ad instantiam inimicorum nostrorum Lombardie, et nou ad honorem et statum 
et utilitatem imperii; unde salvo honore d. imperatoris super eis non esset 
insistendum, sed iuri, quod est in pectore eius, debere relinqui. Super alio 
capitulo: Satisfiat de iniuriis etc. non creditur, quod aliqua satisfactio fieri 
debeat, cum remissio iniuriarum sit facta precepto quondam d. Onorii pape 
et d. Gregorii pape, qui nuuc est, a domino imperatore Lombardis in alia 
pace, nec postea aliqua offensio sit facta; sed quicquid factum est, ad defen- 
sionem et tutelam factum est, quod licitum est, ut clamant iura omnesque 
leges, et per ipsum d. Onorium papam et d. Gregorium nunc papam in ipsa 
pace et concordia fuerit stabilitum, quod deberet fieri d. imperatori per Lom- 


366 (1232.) 


bardos; et secundum illas concordias pareatur voluntati d. pape. Super 
alio capitulo: Super regalibus etc. observetur per Lombardos d. imperatori, 
secundum quod observatum fuit d. Federico imperatori avo suo et quondam 
d. Henrico imperatori patri eius, et ordinetur, sicut fuit ordinatum per pre- 
dictos eius genitores. Super ultimo vero capitulo: Fiat restitutio noviter 
ablatorum ete., responsum est, ut supra continetur, quod non pertinet ad ho- 
norem imperatoris, sed est de petitionibus inimicoruni; et: Noviter ablatorum, 
intelligunt Lombardi et intelligi sane debet, rebus immobilium ablatorum a 
tempore presentis discordie inter imperatorem et Loimbardos cepte infra; dum 
tamen qui sunt vel fuerunt subditi civitatum vel ab eis causam habentes, non 
audiantur contra comune sue civitatis. E converso fiat ab imperatore et 
seguacibus eius nobis: Salvis in omnibus capitulis et quolibet eorum, et 
reservatis omnibus concessionibus, datis, privilegiis factis per istum d. impera- 
torem et eius genitores predictos, silicet d. Fredericum et Henricum, et om- 
nibus nostris iuribus; et quod imperator teneatur non procedere de aliquo, 
quod esset in concessionibus et datis sive privilegiis, sive quod veniat contra 


data illa et privilegia. Audiatur primo responsio petitionum Lombardo- 
rum, ut adimpleantur petitiones Lombardorum, si competenter fieri poterit, 
alioquin successive. Supradicte responsiones facte sunt predictis capitulis 


pro comune Mediolani et pro comune Brixie et pro comune de Laudi et pro 
comuni Vercellarum et pro comune Novarie et pro comune Cumarum. 

Super capitulo fidelitatis dicunt Placentini, quod sibi videtur, quod Lom- 
bardi, si pacem debent habere cum imperatore, competenter non possunt vi- 
tare, quin novum sacramentum prestent imperatori; sed in eo, quod dicitur: 
Sicut mox est, dicunt, quod illud est multum generale. Unde dicunt, quod 
illum sacramentüm debet referri ad novum pactum seu concordiam, que fiet 
inter imperatorem et Lombardos. Super secundo capitulo renunciationis 
dicunt, quod postquam sacramentum fidelitatis factum fuerit imperatori a Lom- 
bardis secundum formam predictam, quod videtur renuntiasse iuramento, si 
quod factum fuit in preiuditium imperatoris; unde non oportet, quod istud ca- 
pitulum interponatur, nec videtur locum habere in hac parte, cum superfluum! 
reputetur. Super tercio capitulo de parendo iuri etc. dicunt, quia si im- 
perator debet esse iudex, qui cercius et inimicus de longo tempore extitit 
Lombardorum, et propitius atque benignus inimicis Lombardorum, fauctores 
extiterint imperatori contra Lombardos in causis, que agitabantur vel agitari 
possunt inter Lombardos vel singularem civitatem Lombardie et inimicos 
Lombardorum vel singularem civitatem eorum; merito timere possunt Lom- 
bardi, ne ius eorum pereat, vel quod imperator eorum iuri certium se oppo- 
nat; et ideo putant, esse merito excusandum. Super quarto capitulo satis- 
faciendi de ofensis etc. dicunt, quod si aliqua iniuria facta fuit a Lombardis 
imperatori, quod remissa a summo pontifice voluntate imperatoris, nec a tem- 
pore remissionis circa aliqua offensa per Lombardos facta est, sed potius per 
imperatorem et eius fautores, quia armata manu et more hostili in Lombardos 
et eoruin amicos insultavit, occidendo crudeliter homines, mulieres turpiter et 
minus honeste violando et domos comburendo. Unde dicunt, illud capitulum 
locum non habere in hac parte; sed potius de excessibus imperatori merito 
conqueri possunt Lombardi. Super quinto capitulo restitutionis regalium 
etc., quod destinguantur, que sint regalia manifesta. Super sexto capitulo 
restitutionis noviter ablatorum etc. dicunt, quod istud capitulum de novo inter- 
positum est ad instantiam inimicorum Lombardie, et specialiter pro detrimento 


(1232.) 387 


et morte civitatis Placencie. Unde dicunt, quod nullo modo est consenciendum 
in eo. Unde supra predictis capitulis ambaxatores civitatum Lombardie 
ibunt coram cardinalibus ad examinanda dicta capitula; et ad removenda su- 
perflua de dictis capitulis et ipsa reducenda ad bonum modum et utilem pro 
Lombardis dent operam cum effectu. Sed non credit potestas Placencie, quod 
predicti ambaxatores civitatum Lombardie, qui ituri sunt, sufficientes sint ad 
terminanda predicta et diffinienda; sed ei videtur, quod Mediolanum et eius 
amici magnifice et decenter et maioriter debeant congruo tempore interesse 
coram legatis et pro predictis negotiis terminandis et finiendis, si modus et 
forma poterit inveniri, quo predicta cum honore et utilitate societatis Lom- 
bardie poterimus terminare et complere. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — ! Hs. supra filium. — Vgl. Anm. zu Urk. nr. 336. 


339. Gebhard von Arnstein, Legat in Italien, befiehlt Einhaltung der 
Entscheidung seines Richter Robert und des Vikar von Val dé Nievole als 
von ihm delegirter Richter bezüglich Gränzstreitigkeiten zwischen Massa 
und Castiglione. Othano 1232 Aug. 29. 


In nomine domini. Amen. Cunctis sit per hoc instrumentum publicum 
manifestum, quod cum d. Gevehardus de Arnesten, dei et domini F. Roina- 
norum imperatoris gratia in Ytalia legatus, auctoritate legationis sue, qua 
fungebatur, dedisset et concessisset plenam potestatem plenumque mandatum 
Roberto iudici suo et vicario Vallis Nevoris providendi et perscruptandi fines 
inter comune et homines de Massa et comune et homines de Castellione et 
transfinandi et fines ponendi et ordinandi et iudicandi, sententiandi, arbitrandi, 
pronuntiandi inter eosdem super omnibus litibus et discordiis, que erant inter 
eos, et faciendi omnia, que ipsos facere oporteret inter predictas, et comuniter 
et divisim, prout continetur in carta facta manu mei Deotisalvi iudicis et no- 
tarii, et precepisset Campuli de Massa pro ipso communi et ipsi comuni, et 
rectori de Castillione pro ipso coımuni et ipsi comuni sub pena et banno quin- 
gentarum librarum, ut observarent omnia prefata, et que iudex et vicarius 
prefati dixerint, ordinaverint, preceperint in predictis, et ipsi iudex et vicarius 
habito consilio sapientum et intellectis dictis testium receptorum ad predicta 
et plene deliberato super omnibus dixerint et pronunciaverint inter eos, et de- 
signaverint fines et ordinaverint, prout continetur in carta publica facta manu 
Frederici iudicis et notarii, visa et lecta a me Deotisalvi iudice et notario: 
idem d. legatus memoratus partibus coram se convocatis pluries et tunc pre- 
sentibus coram eodem consulibus videlicet de Massa, Rovinello et Baldinello 
et Maccione notario, sindico ipsius comunis, et aliis quibusdam ipsius comunis, 
et Iacobo rectore Castillionis et Forestano sindico et camerario et aliis quibus- 
dam ipsius comunis, cum eodem consilio habito super predictis et volendo, 
quod quicquid factum fuerit et dictum et pronuntiatum inter predictos per 
predictos iudicem et vicarium, perpetuo illesum et incorruptum observaretur, 
quia suo mandato fecerunt et pronuntiaverunt, auctoritate sue legationis, qua 
fungebatur, precepit et precipiendo pronuntiavit et utrique partium predicta- 
rum sub pena mille libr. den. iuiunxit, quod cuncta et singula, que per eosdem 
dicta et pronuntiata fuerunt, ut in carta prenominata continetur facta manu 
Frederici iudicis et notarii predicti, perpetuo durent et conserventur inter eos- 
dem inlesa et nulla partium sub predicta pena in aliquo comuniter vel divisim 
audeat contra facere vel venire, ita quod quotiens aliqua partium predictarum 


368 1232 Aug. 29. 


contra fecerit vel facere attemptaverit, totiens incidat in penam predictam et 
ipsam persolvere teneatur atque persolvat. Acta sunt hec in ecclesia de 
Othano, coram Iohanne et Roberto iudicibus curie, d. Malpilio de sancto Mi- 
niate, Ubaldo iudice de Castillione, Orlando et Uguiccione fratribus de Othano, 
et aliis testibus ad predicta, anno dominice incarnationis m.cc.xxxii, iii. ka- 
lendas septembris, iiii." indictione. S. Ego Deotisalvi iudex et notarius et 
a domino Octone Romanorum imperatore ordinarius constitutus predictis in- 
terfui et mandato domini legati predicti hec scripsi et publicavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Massa di Val di Nievole. — Vgl. 
zu S 286 n. 22; 414; 508 n. 15. 


940." Gebhard von Arnstein, Legat in Italien, beauftragt auf Bitten des 
Podesta von Siena den Herkenbert, seinen Kastellan zu S. Quirico, die 
Gränze zwischen den Gebieten von Orvieto und Siena durch Zeugen fest- 
stellen zu lassen. S. Quirico 1232 Oct. 2. 


In nomine domini. Amen. Anno dominice incarnationis millesimo ducen- 
tesimo trigesimo secundo, sexta indictione, sexto non. octobris, in burgo sancti 
Quirici, in domo Ildebrandini de Clerico, coram d. Ildebrandino Guidonis Ca- 
ciacontis, Gratiano iudice, Iohanne de Papa et Vigoroso civibus Senensibus, 
et aliis testibus ad infrascripta. Dominus Gevehardus de Arnesten, dei 
et d. Fr. Romanorum imperatoris gratia in Ytalia legatus, ad inpetrationem 
et preces d. Gerardi Rangoni Senensis potestatis commisit Herchinberto, \ 
castellano suo sancti Quirici, auctoritate legationis, qua fungebatur, quod re- 
ciperet et recipi faceret, examinaret ac examinari faceret, pro ut expedieret, 
omnes testes sibi assignatos et requisitos ad perscruptandum et dividendum 
et designandum omnes fines et loca inter districtum Urbetanorum ex una parte 
et comitatum dictum Senensium seu districtum, vel aliorum quorumque comu- 
nium seu nobilium, qui confinant et habent terras suas et possessiones iuxta 
terras et confines ipsorum Urbetanorum, et testes receptos ac examinatos su- 
pradictos publicari faciat et redigi in scripturam publicam, ut per eosdem et 
ipsorum dicta et adtestationes veritas rerum discernatur et per ipsorum casuin 
deperiri non valeat vel obfuscari, inmo omnia per perhennem rei memoriam 
conserventur in suo statu. S. Ego Dotesalvi iudex et notarius et a d. 
Ottone Romanorum imperatore ordinarius constitutus mandato iam dicti d. 
legati hec scripsi et publicavi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu S 286 n. 22; 414. 


341.” Peregrin von Caserta, Anwalt des Grosshofgerichtes, überbringt 
denen von Florenz ein eingerücktes, auf ihren Streit mit Siena bezügliches 
Schreiben des Kaisers von Sept. 9, dessen Annahme verweigert wird, und 
lädt sie vor das Gericht des Kaisers, um sich wegen der Klagen Siena’s 
und wegen ihres Ungehorsams gegen den Kaiser zu verantworten. Florenz 
1232 Oct. 2. 


S. Anno domini nostri Ihesu Christi millesimo ce.xxxii., indictione vi., 
secundo die intrante mensis octubris, Frederico imperante. Me Vitalem 
publicum notarium castri Monts sancti Savini, dominum Buonaverem iudicem 
ordinarium adque publicum notarium filium Guidonis de Mantangnano, et Ru- 
bertum publicum notarium de Nasciano iudex Pellegrinus de Caserta, mangne 
curie imperialis advocatus, rogavit adtente, ut ego supra dictus Vitalis no- 
tarius et predicti Bonavere et Rubertus ire deberemus ad palatium potestatis 


1232 Oct. 2. 569 


consilii et comunis Florentie cum ipso iudice, visuri qualiter dua paria littera- 
rum imperialium idem iudex ex parte d. imperatoris offerre volebat predictis, 
videlicet potestati, consilio adque comuni civitatis predicte, et quod etiam au- 
dire deberemus ea, que ex parte d. imperatoris proponere et dicere volebat in 
palatio predicto coram nobis predictis, predictis videlicet potestati, consilio 
adque comuni; et me suprascriptum notarium rogavit diligenter, ut quicquid 
fieret, tam de oblatione litterarum predictarum et receptione earundem et re- 
sponsione predictorum, scilicet potestatis, consilii adque coinunis predictorum, 
quam et de omnibus alis deberem ad futuram rei memoriam in scripturam 
publicam redigere, testimonio et subscriptionibus predictorum, videlicet d. Bona- 
vere iudicis et notarii et Ruberti notarii, secundum consuetudinem Tuscie ro- 
boratam. Cuius preces admittentes ego Vitalis publicus notarius, Bonavere 
iudex ordinarius adque notarius et Rubertus publicus notarius cum ipso iudice 
ad predictum palatium ivimus; et coram nobis prememoratis notariis idem 
iudex, domino Adree de Iacobo potestate [et] consilio generali predicte civi- 
tatis residentibus in eodem palatio, presentavit, adsingnavit et dedit dicto 
potestati pro parte eiusdem potestatis, consilii et comunis predictorum quas- 
dam litteras imperiales sigillo d. imperatoris munitas. In quibus continebatur, 
ut ex ipsarum lectione in predicto palatio publice facta coram nobis perpendi, 
qualiter d. imperator ınittebat per suas sacras litteras predictis, videlicet po- 
testati, consilio et comuni Florentie, ut de cetero ad” quibuslibet offensionibus 
Senensium desisterent. Continebatur etiam in eisdem litteris, quod d. impe- 
rator offerebat universis et singulis de Florentia plenam iustitiam de Senen- 
sibus supradictis. Et licet multa in eisdem litteris continerentur, tamen con- 
tinebatur in eisdem, quod predictus d. imperator mittebat civibus supradictis 
Florentinorum, ut ea, que dictus iudex Pellegrinus de Caserta curie sue advo- 
eatus et fidelis suus dixerit, eis ex parte sua indubitanter credant. Quibus 
litteris perlectis et intellectis iudex Pellerinus prememoratus assurgens, post 
multas locutiones et monitiones eiusdem iudicis Pellegrini prememorati, pre- 
cepit prefatus iudex Pellegrinus ex parte d. imperatoris sub perentorio et sub 
pena decem milium marcarum argenti predictis, videlicet potestati et consilio, 
tam ex parte eorum, quam ex parte totius comunis civitatis predicte, quod in 
festo Omnium sanctorum primo venturo debeant mittere procuratorem vel 
sindicum coram imperiali maiestate facturum iustitiam pro parte eorundem 
Senensibus vel eorum procuratori vel syndico de iniuriis, dannis illatis et ma- 
lefitiis commissis eisdem a predictis civibus Florentinis. Item predictus iudex 
Pellegrinus precepit eisdem, tam ex parte eorum, quam ex parte comunis pre- 
dicte civitatis, ex parte imperiali sub perentorio et sub pena aliarum decem 
milium ınarcarum argenti, quod mittant procuratorem vel syndicum coram d. 
imperatore pro parte eorum facturum iustitiam ipsi principi in termino pre- 
dicto de eo, quod spreto mandato imperiali eis facto et spreta pena eis impo- 
sita centum milium marcarum argenti, ne contra Senenses et alios de Tuscia 
amodo guerram facereut, congregatis eorum viribus postmodum Quercem- 
crossam diruerunt et alia dampna Senensibus et aliis fidelibus ipsius d. impe- 
ratoris intulerunt. Item predictus iudex Pellegrinus precepit predictis potestati 
et consilio, tam pro parte eorum, quam et pro parte totius comunis Florentie, 
sub alia pena decem milium marcarum argenti, quod de cetero non facerent 
aliquam guerram Senensibus et aliis fidelibus imperatoris, et ne eos in aliquo 
molestarent, ex quo d. imperator eis de Senensibus iustitiam offerebat, de quo 
dixit dictus iudex, se habere sacras litteras imperiales, quas predictis potestati 
Ficker Forschungen. IV. 24 


370 1232 Oct. 2. 


et consilio presentavit coraın me Vitali notario suprascripto et testibus supra- 
dictis. Set fere omnes-de consilio, ceteris non contradicentibus, predictas lit- 
teras recipere renuerunt, inibentes acriter predicto potestati, ne recipere eas 
deberet. Et tunc dictus iudex Pellegrinus recesit de ipso palatio et ipsas lit- 
teras aperuit et desigillavit coram me Vitali notario predicto et predictis testi- 
bus, ut de earum tenore certi esse possemus; et ea legimus, ut earum exem- 
plum ex ipsis orriginalibus litteris assumptum deberem ego Vitalis notarius 
prefatus redigere in publica documenta, predictorum testium subscriptionibus 
roborata. Tenor autem ipsarum litterarum talis erat: 


Frederigus dei gratia Romanorum [imperator] et semper augustus, Ieru- 
salem, Sicilie rex. Potestati, consilio totique comuni Florentie, fidelibus suis, 
gratiam suam et bonam voluntatem. Satis et evidenter et sepe voluntatem 
nostram universitati vestre patefecisse recolimus, ut a crebra infestatione Se- 
nensium nostrorum fidelium ob reverentiam imperialis culminis desistere de- 
beretis, offerentes vobis cum favore iustitiam pro offensis, quas ab ipsis inter- 
dum vos asseretis recepisse. Ex qua efficax et inrefragabile iussionis nostre 
comptente connicimus argumentum, quod vos primis iussionibus non coptepti, 
set coınptenenptes easdem, ad iteratas iniurias prorupistis et iteratas a nobis 
iussiones et litteras expectastis, volentes totiens iterare conteptum, quoties 
mandata recepistis iterata, et quod ob benivolentie gratiam per vos nobis de- 
beret adtribui ad virtutem, per obauditionis hodium reducistis ad copteptum, 
volentes etiam nunc de novo, prout pro certo comperimus, congregatis vestris 
et vestrorum viribus et eorum, qui nobis et imperio sunt infesti, predictam 
civitatem Senensem offensis multiplicibus et iniuriis molestare. Ne igitur dis- 
simulare nos credatis offensas, que [in] iniuriam eiusdem imperii et nostri de- 
tractionem honoris tam frequenter a vobis, in detrimentum etiam nostrorum 
fidelium attentantur, universitati vestre sub banno decem milium marcarum 
argenti auctoritate presentium litterarum indicimus, ut de cetero a quibuslibet 
offensionibus Sene.:sium nostrorum fidelium desistatis; et nos iterum vobis 
universis et singulis iustitiam plenam offerimus.") Motum igitur vestrum ob- 
latio nostra iustitie equitate considerata suspendat et leges gentium querite, 
que ab imperiali dextera divina potentia et populorum consensus unanimis et 
antiqus exigi, universis et singulis acministrari sua sit. Ea vero, que iudex 
Pellegrinus de Caserta advocatus curie nostre, noster fidelis, vobis ex parte 
nostra dixerit, indubitanter credatis. Datum Melfie, v. settembris, indic- 
tione sexta. *) imperator et de predictis 


| Actum est hocin civitate Florentina, in palatio predicte civitatis, in pre- 
sencia et testimonio d. Bonavere iudicis ordinarii et notarii et Ruberti publici 
notarii de Nasciano ad hoc testibus rogatis. S. Ego Vitalis notarius pre- 
dictis interfui, superius interlineavi ‚alii‘, s[cilicet] ubi legitur ,consequenter 
noster', subscripsi ,unperator et de predictis‘, nulla dubitatio inde oriatur, 
omnia suprascripta a iudice Pellegrino suprascripto rogatus scripsi et complevi 
et in publicam formam redegi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu S 72 n. 6; 74 
n. 6; 165 n. 9; 201 Nachtr. 


949." Peregrin von Caserta, Anwalt des Grosshofgerichtes, überbringt 
denen von Pistoja auf den Streit zwischen Florenz und Siena bezügliche 
Schreiben des Kaisers und lädt sie vor das Gericht des Kaisers, um sich 


1232 Oct. 3. | 311 


wegen der Klagen Siena’s und wegen ihres Ungehorsams gegen den Kaiser 
zu verantworten. Pistoja 1232 Oct. 3. 

S. Anno domini nostri Ihesu Christi millesimo cc.xxxii., indictione v., 
tertia die intrante mensis octubris, Frederico imperatore. Coram me Vi- 
tale publico notario castri Montis sancti Savini de plano Aretii, et in presentia 
et testimonio d. Bonavere iudicis ordinarii adque notarii filii Guidonis de Mon- 
tangnayo et Ruberti publici notarii de Nasciayo de plano predicto, ad hoc ro- 
gatorum et vocatorum testium, iudex Pellegrinus de Caserta, mangne im- 
perialis curie advocatus, qui pro imperialibus serviciis apud Pistorium exe- 
quendis venerat, in episcopio Pistoriensi, domino lacobo de Burgo potestate 
Pistoriensium et consilio eiusdem civitatis ibidem congregato, presentavit et 
dedit ex parte d. imperatoris ipsi potestati pro parte sua et predieti consilii 
et comunis predicte civitatis duo paria litterarum, quas dominus imperator 
mittebat ipsi potestati, consilio et comuni predictis, que publice lecte in pre- 
dicto episcopio fuerunt coram me Vitale notario et coram supradictis testibus, 
ipsis potestate et consilio presentialiter ibi existentibus. In una paria lit- 
terarum continebatur, qualiter dominus noster imperator per eas significabat 
eisdem, quod ipse se obtulerat plenam iustitiam universis et singulis de Flo- 
rentia facturum de Senensibus; continebatur etiam in eisdem litteris, *qualiter 
dominus noster imperator" quod idem d. imperator precipiebat Pistoriensibus, 
ne aliquod auxilium vel favorem prestarent ammodo Florentinis contra Se- 
nenses, et quod ipsi nullam molestiam de cetero presumerent inferre Senen- 
sibus. In alio pario litterarum continebantur omnia, que erant in prioribus 
litteris, unum tamen plus erat, quod d. imperator precipiebat predictis, vide- 
licet potestati, consilio totique comuni Pistoriensium, predicta omnia sub pena 
v. milium marcarum argenti. Ultimo tamen tam in prioribus litteris, quam in 
posterioribus continebatur, ut ea, que dictus iudex Pellegrinus de Caserta 
curie sue advocatus et fidelis suus eis dixerit, ex parte sua indubitanter cre- 
dant. Quibus litteris perlectis et intellectis, iudex Pellegrinus prememo- 
ratus assurgens, post multas locutiones et monitiones eiusdem iudicis Pellegrini 
precepit prefatus iudex Pellegrinus ex parte d. imperatoris sub perentorio et 
sub pena quinque milium marcarum argenti, scilicet predictis potestati et con- 
silio, tam ex parte eorum, quam ex parte tocius communis civitatis predicte, 
quod in festo Omnium sanctorum primo venturo debeant mittere procuratorem 
vel syndicum coram imperiali maiestate facturum iustitiam pro parte eorun- 
dem Senensibus vel eorum procuratori vel syndico de iniuriis, dampnis illatis 
et malefitiis commissis eisdem a predictis civibus Pistoriensium. Item predictus 
iudex Pellegrinus precepit eisdem, tam ex parte eorum, quam ex parte co- 
munis predicte civitatis, ex parte imperiali sub perentorio et sub pena aliarum 
quinque milium marcarum argenti, quod mittant procuratorem vel syndicum 
coram d. imperatore pro parte eorum facturum iustitiam ipsi principi in ter- 
mino predicto de eo, quod spreto mandato imperiali eis facto et spreta pena 
eis inposita centum milium marcarum argenti, ne contra Senenses et alios de 
Tuscia guerram facerent, congregatis eorum viribus cum Florentinis postmo- 
dum Quercumcrassam diruerunt et alia dampna et iniurias multas Senensibus 
et aliis fidelibus ipsius d. imperatoris intulerunt. Item predictus iudex Pelle- 
grinus precepit predictis potestati et consilio, tam ex parte eorum, quam ex 
parte totius comunis Pistoriensis, sub pena aliarum quinque milium marcarum 
argenti, quod de cetero non facerent aliquam guerram Senensibus et aliis fide- 
libus d. imperatoris, et ne eos in aliquo molestarent, et ne deinceps Florentinis 


24* 


912 1232 Oct. 3. 


predictis favorem aliquem vel aminiculum aliquod presumerent contra Senen- 
ses et alios d. imperatoris fideles modo quollibet ministrare. Actum est 
hoc in civitate Pistoriensium in episcopio, in presencia et testimonio d. Bona- 
vere iudicis ordinarii adque publici notarii filii Guidonis de Montagnana et 
Ruberti publici notarii de Nasciano ad hoc testium rogatorum et vocato- 
rum. S. Ego Vitalis notarius predictus interfui, omnia suprascripta a iudice 
Pellegrino suprascripto rogatus scripsi et complevi et in publicam formam 
redegi. 
Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. nr. 341. 


948." Gotfrid de Prefectis, Kapellan und Bote des Pabstes, exkommuni- 
zirt Podesta und Rath von Florenz, weil dieselben sich weigerten, mit 
Sienu einen billigen Frieden einzugehen oder die Entscheidung ihrer Strei- 
tigkeiten dem römischen StuMe zu überlassen. S. Quirico 1232 Oct. 15. 


Noverint universi presentem paginam inspecturi et audituri, quod ego 
Gotifridus de Prefectis, domini pape subdiaconus et cappellanus, ab eodem 
domino pro facienda pace inter Florentinos, Senenses et Urbevetanos in Tus- 
ciam destinatus, si dominus mihi gratiam contulisset, primo apud Senas ac- 
cessi, et adunato consilio, quod consuevit negotia civitatis Senensis disponere 
et complere, ad sonum campane more solito, potestatem et consilium Senense, 
nomine comunis Senensis, monui et diligenter induxi et precepi, ut ipsi iuxta 
mandatum domini pape, eis per literas destinatum, quos in ipso consilio pre- 
sentavi et legi feci et diligenter exponi, cum Florentinis pacem facerent vel 
saltem cum eis treuguas competentes inirent, infra quas iudicio vel concordia 
possit discensio suborta sopiri; et si ista non fierent, totum negotium infra 
xv. dies a receptione dictarum licterarum domini pape iuxta tenorem ipsarum 
in manu ecclesie ponere procurarent; interim Senenses contra Florentinos et 
eorum adiutores nichil penitus actentarent. Predicti autem potestas et consi- 
lium Senense, nomine et vice communis Senensis, deliberatione habita inter 
ipsos, tamquam obedientie filii, monitis meis et domini pape mandatis in om- 
nibus obedire curantes, cum dictis Florentinis parati fuerunt facere pacem vel 
treuguas libenter inire cum eis et omnia facere, que dominus papa mandabat; 
et si pax vel treugue non fierent, totum negotium in manu ecclesie libere po- 
suerunt, sicut patet per publica instrumenta. Quo pacto accedens Floren- 
tiam, et universali Florentino consilio, quod consuevit negotia ardua et magna 
civitatis Florentie disponere et complere, ad sonum campane et per preconem 
more solito congregato in palatio comunis, potestati et ipsi consilio assignavi 
litteras, quas per me dominus papa misit eisdem, quas legi feci et diligenter 
exponi; quibus lectis et expositis diligenter, potestatem et consilium ipsum 
similiter monui et diligenter inducere studui atque precepi eisdem ex parte 
domini pape, nomine et vice comunis Florentini, ut attendentes, quam hono- 
rifice dominus papa scripbebat eisdem et quantum semper Florentinam civi- 
tatem dilexerat et diligere proponebat, nisi per eos steterit, in futurum cum 
dictis Senensibus pacem reformarent vel saltem cum eis treuguas competentes 
inirent, infra quas iudicio vel concordia possit discordia suborta sopiri, aut 
infra xv. dies a receptione litterarum domini pape iuxta tenorem ipsarum ne- 
gotium totum in manu ecclesie ponerent; interim Florentini contra Senenses 
et eorum adiutores nichil penitus attentarent, sicut iam Senenses fecerunt su- 
pradicti. Qua deliberatione supra premissis habita inter ipsos, responderunt 
potestas et consilium nomine et vice comunis Florentini, quod volebant cum 


1232 Oct. 15. 318 


Senensibus facere facem. Cum autem quesierim, qualem pacem cum Senensi- 
bus facere vellent, potestas et consilium nominati, nomine et vice comunis 
Florentini, quedam mihi dederunt in scriptis, que dicebant fore convenientia 
paci; in quibus multa a Senensibus exigebant sibi fieri Florentini, que omnia 
sunt per manus Baronis mei notarii publicata. Et quamvis illa non con- 
venientia paci, sed inconvenientia mihi et indebita viderentur, tamen ea, sicut 
mihi exhibita a Florentinis fuerant, Senensibus apportavi, querens ab eis in 
consilio Senensi, utrum ipsi facere vellent ea, que ab eis petebant Florentini; 
atque potestas et consilium nomine et vice totius comunis Senensis, delibera- 
tione habita inter ipsos et dicentes: ‚Cum a nóbis Florentini inhonesta et in- 
convenientia exigant, illa non facere volumus, nec debemus; sed hoc modo 
cum Florentinis volumus facere pacem, quod si nos Senenses habemus aliquid 
vel tenemus, quod sit Florentinis, parati sumus eis dimictere et restituere; et 
si ipsi habent vel tenent aliquod de nostro, restituant nobis; et si nos offen- 
dimus, sumus parati emendare competenter pro nobis et eis; et si ipsi nos 
offenderunt, volumus recipere meudum competeus pro nobis et eis; et si super 
hoe, videlicet de mendo, a quo cui fiendo, vel restitutione fienda dubium vel 
negatio appareret, parati sumus et volumus sub examine iustioris et poten- 
tioris domini, quam sit supra terra, scilicet domini pape inde stare; item pa- 
rati sumus facere treuguas competentes, infra quas possit iudicio vel concordia 
discordia suborta sopiri; et si neutrum istorum provenerit, possuimus nos et 
iterum, si necesse est, nos ponimus libere in manu domini pape de toto ne- 
gotio, sicut nos ante posuimus, ut apparet per manus predictas Baronis et 
Apullesi notarii.‘ Habita huiusmodi responsione Senensium, quam feci per 
Baronem meum notarium publicari, iterum Florentiam redii et, more solito ad 
campane sonum prefato Florentie consilio congregato, responsionem Senen- 
sium supra petitis ab ipsis potestati et ipsi consilio legi feci, eos per memet- 
ipsum monens actentius et inducens studens", et moneri faciens per alios viros 
religiosos, supplicando eis plicatis brachiis et coniurando ipsos per aspersio- 
nem sanguinis Ihesu Christi ac in remissione peccaminum iniungendo, ut deum 
habentes pre oculis attenderent et viderent, quod superbia hominis cito transit 
et spiritus domini super quietum et humilem requiescit, honestis responsioni- 
bus et oblationibus Senensium concedere dignarentur, et ab eorum petitionibus, 
que potius superbiam quam equitatem sapere videbantur, resilire deberent po- 
nendo negotium in manu ecclesie, sicut Senenses fecerant. Ex quo pax non 
interveniebat, nec iniebantur treugue infra terminum constitutum. Qui licet 
requisiti fuerint et moniti per precedentia tempora per venerabiles patres et 
dominos bone memorie B. titulo sancte Prudentiane, deinde vero S. titulo 
sancti Laurentii in Lucina, et G. titulo sancti Marci presbiteros, ac O. sancti 
Nicholai in carcere Tulliano diaconum cardinalem, demum autem per discretos 
viros magistros Pand. subdiaconum et notarium ac B. cappellanum domini 
pape, postremo autem per venerabilem patrem episcopum Perusinum ad hoc 
pluries destinatum, ut mandatum domini pape Florentinis per ipsos destina- 
tum pro facienda pace vel treuguis ineundis aliquibus competentibus", in nullo 
tamen ipsi patres et domini cum aliis proficere voluerunt. Demum ego licet 
minimus omnium, habens nichilominus actoritatem apostolice sedis, credidi 
radicem humilitatis a cordibus eorum penitus non esse evulsam ad percipien- 
dum spiritum caritatis et pacis, licet in vanum usque hue monui, tamen ipsos 
Florentinos diligenter et inducere studui, non solum semel, sed pluries, ut 
mandatis apostolicis prefatis super hoc eisdem directis per me ipsi obedire 


374 1232 Oct. 15. 


curarent. Qui more surdis” aspidis obturantes aures suas ad id non potuerunt 
induci nec monitis, nec preceptis; sed semper ipsi voluerunt in eorum primo 
proposito permanere, ab eorum inconvenientibus et indebitis petitionibus contra 
Senenses minime discedendo. Datis itaque ulterius induciis dierum multorum, 
ultra quos dominus papa mandaverit litteris suis eisdem Florentinis, donec 
iverim Urbevetum et redierim apud Senas, et etiam ibidem Florentie et circa 
Senas xx. diebus et amplius ultra terminum eis a summo pontifice suis litteris 
assignatum commorans, credens, quod nunquid requirerer a Florentinis pre- 
dictis, non fui ab eis aliquatenus requisitus. Quare Florentinorum petitionibus 
superfluis attente visis, et oblationibus iustis Senensium diligenter inspectis, 
cum deliberatione magna, habito prudentum virorum consilio supra processi- 
bus universis de contingentibus, quantum in me fuit et dominus mihi gratiam 
concessit supra ipso negotio nil obmictens, iuxta domini pape mandatum, ne 
Florentini prefati de eorum contumacia et superbia glorientur, potestatem et 
consilium Florentinum, actoritate domini pape, qua fungor, excomunico et 
precipio ipsos sicut excomunicatos artius evitari, donec a tanta contumacia et 
superbia resipiscant. Et ut fides possit presenti pagine plenius adhiberi, ipsam 
meo sigillo feci muniri. Lata est et recitata hec sententia apud Sanctum 
Quiricum castrum domini imperatoris, Áretine dyocesis, in anno domini mille- 
simo cc.xxxii., pontificatus domini Gregorii noni pape anno sexto, indictione 
vi., idibus octubris, presentibus venerabilibus viris Crifo sancti Antimi, Rai- 
nerio sancti Salvatoris, Iohanne de Ropheno, Benedicto de Ardellis et Alberto 
de Turri abbatibus, Bonavvida archidigcono Aretino, magistro Ugone prepo- 
sito Senensi, magistro Guidone canonico Aretino, et discretis viris Manaseo 
de Sancto Quirico, Iohanne de Clusinano, Alebrandino de Pava et Iohanne de 
Sperenne plebanis, et nobilibus viris Alberto de Monte Acuto et Girardone 
civibus Aretinis militibus, et Stantiolo et Lontorico consulibus Sancti Quirici, 
et pluribus aliis. Et ego Baro Pipernensis notarius, prolationi et recitationi 
huius sententie interfui, quam de mandato domini mei Gotifridi de Prefectis, 
domini pape subdiaconi et capellani, publicavi, scripsi fideliter et signavi. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, mitgetheilt 
von Banchi. — Vgl. Urk. nr. 341 und 342; dass dieses auffallende Eingreifen der Kirchen- 
gewalt in Streitigkeiten rein weltlicher Natur im Einverständnisse mit der Reichsgewalt 
erfolgte, wird nirgends ersichtlich, wenn es auch zu vermuthen ist. 


944. Die Boten des Lombardenbundes theilen dem Pabste ihre Wünsche 
mit bezüglich des über die Streitigkeiten zwischen dem Kaiser und dem 
Bunde zu füllenden Schiedsspruches. Rom 1233 Mai 24. 

In nomine domini. Anno a nativitate domini m.cc.xxxiii., die lune, ix. 
die ante kalendas iunii, indictione vi. Cum ita erit, quod d. papa vocasset 
Henricum de Castelliono et Mudalberghum iudicem civitatis Mediolani, et Te- 
totium de Tetociis et Paladinum de Saloe civitatis Brixie, et Paganinum iu- 
dicem de Vigencia et Thomasium Caputnigrum civitatis Padue, et Bagarottum 
legum doctorem et Premadicium de Ziriminis de Bononia, et Petrum Caciam 
iudicem de Placencia, et Gardanetum de Faentia, et Iacobum de Alexandro 
iudicem de Mantua, ambaxatores predictarum civitatum ac sindicos et actores 
societatis Lombardie, Marchie et Romanie et predictarum civitatum, coram 
se, ut tractaret super facto compromissi facti in dominos cardinales silicet Ia- 
cobum Prenestinum ellectum et Oddonem tituli s. Nicolai in Carcere Tulliano, 
et dedisset eis tres cardinales, silicet Ioannem de Columpna et Stefanum Co- 
mitem et prefatum Oddonem, qui cum eis audirent et tractarent, quod Lom- 


© 


1233 Mai 24. 375 


bardi vellent fieri circa predicta per d. papam et eius fratres, et etiam tractatu 
habito cum eis et auditis his, que ab ipsis cardinalibus fuerunt proposita: ita 
propositum fuit per eos domino pape et infrascriptis, porectum et lectum eidem 
domino pape per predictos, ut inferius continetur; quod scriptum fecit ibi tradi 
et dari Ioanni cubiculario suo. Series autem predicti scripti hec est: In 
nomine domini. Super capitulo de satisfactione, que petitur, respondemus pro 
societate Lombardie, Marchie et Romanie et singulis civitatibus, locis et per- 
sonis singularibus, qui in ea societate continentur, quod nulla debet fieri satis- 
factio, cum nulla fuerat iniuria. Super articulo securitatis faciende Lombardis 
et modo inveniendi, ne ledantur, petunt, ut ordinetur per d. papam et eius 
curiam, quod imperator vel rex vel principes eius non debeant iotrare Lom- 
bardiam, Marchiam nec Romaniam, donec complete confirmata fuerint omnia, 
que tractantur per d. papam de compositione facienda et firmanda inter im- 
peratorem et societatem Lombardie, Marchie et Romanie. Item quali tempore 
venire debeant et quanto tempore stare et per quem locum petunt, antequam 
intrent Lombardiam vel Marchiam vel Romaniam, quod debeat significari ci- 
vitatibus de societate et rectoribus societatis predicte ab ecclesia vel ab impe- 
ratore; et tunc, secundum quod eis iustum visum fuerit ad honorem dei et 
sacrosancte Romane ecclesie et summi pontificis pertinere, respondebunt illi 
de societate et disponent de predictis. De numero militum, qui venturi erunt, 
petunt, quod non veniant ultra centum et sine armis, et non debeant facere 
vel tractare vel movere aliquam guerram vel violentiam vel gravamen alicui 
vel aliquibus, nec eundo vel stando, vel partem capere in aliqua civitate vel 
loco societatis predicte. Item quod nullum gravamen faciat imperator alicui 
homini vel loco pro eo, [quod] in societate intraverit vel quia sit de societate. 
Iteın quod d. imperator omnia banna et statuta et ordinamenta et edicta seu 
decreta et leges et constitutiones facta vel factas, et sententias latas per d. 
imperatorem vel suos nuncios contra societatem Lombardie, Marchie et Ro- 
manie, vel contra civitatem aliquam vel locum vel castrum vel singularem 
personam vel universitatem de ipsa societate, debeat revocare et cassare et 
irritare, et proinde habeantur, ac si facta vel dicta vel lata non essent; et re- 
stituat omnes civitates et loca et castra et singulares personas prefate socie- 
tatis in pristinum statum, quo erant ante predicta, et eos in suam gratiam - 
recipiat et restituat et eis faciat pacem. Item quod omnia privilegia et con- 
cessiones facta et factas ab ipso imperatore et antecessoribus eius sive nunciis 
suis seu ab aliquo eorum alicui civitati vel loco vel castro vel singulari per- 
sone de ipsa societate confirmet; et societatem predictam confirmet presentem 
et futuram. Item omnia predicta confirmentur per imperatorem et principes 
eius, scilicet iuramento prestito ab alique iurante in anima imperatoris eius 
mandato, et sacramento corporaliter prestito a d. Henrico rege eius filio et ab 
omnibus principibus. eorum. Item quod d. papa et ecclesia Romana recipiat 
societatem Lombardie, Marchie et Romanie et homines illius societatis et loca 
in sua protectione. Et hec omnia fuerunt acta et facta in presentia domi- 
norum Stefani Comitis et Rainaldi episcopi Ostiensis cardinalium et Rofredi 
hostiarii d. pape et fratris Ioannis cubiculatoris domini pape. Actum est in 
pallacio sive in hortu d. pape in civitate Rome apud s. Iohannem Latera- 
num. Ego Marchisius Sinistrarius notarius sacri pallacii civitatis Medio- 
lani interfui et rogatus scripsi. 

Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl Quiriniana zu 
Brescia. — Vgl. Anm. zu Urk. nr. 336, 


316 1233 Juni 7. 


345. Die Boten des Lombardenbundes ersuchen den Pabst um Aufklä- 
rung über einzelne Punkte des über die Streitigkeiten zwischen dem Bunde 
und dem Kaiser gefällten Schiedsspruches, und erklären insbesondere, 
dass der Pabst keine Bestimmungen über Anhänger des Kaisers habe 
irefen dürfen. Rom 1233 Juni 7. 

In nomine domini amen. Anno a nativitate domini m.cc.xxxiii., die 
martii, vii. die mensis iunii, indictione vi. Cum d. Bagarottus legum doctor 
et Premadicius de Ziriminis civitatis Bononie, et Mudalbergus iudex et An- 
ricus de Castelliono civitatis Mediolani, et Paganus iudex de Vigantia et Tho- 
masius Caputniger civitatis Padue, et Petrus Cacia civitatis Placentie, et Gai- 
danetus de Faentia civitatis Faentie, et Paladinus de Salode civitatis Brixie, 
et Iacobus de Alexandro civitatis Mantue et ambaxatores illarum civitatum 
ac sindici et actores societatis Lombardie, Marchie et Romanie et predictarum 
civitatum essent coram d. papa et dicerent et rogarent eum, ut ipse apponeret 
in dicto suo sive ordinamento, quod fecerat inter societatem et dictas civitates 
ex una parte et imperatorem ex altera, scilicet quod imperator faceret pacem 
et rancorem remitteret et servaret pacem omnibus adherentibus societatis pre- 
dicte et civitatibus predictis. Ad quod respondit d. papa, quod verba, que 
erant in dicto laudo sive ordinamento, silicet hec: ,Universaliter singulis et 
singulariter universis,‘ tantundem operabantur, quantum si apponerentur pre- 
dicta verba. Item petierunt, ut exponeret et diceret eis, si intelligitur, quod 
ista verba silicet: ‚Que discordie occasione premisse, refferentur ad illud, 
quod dicitur: ,Imperiali celsitudini adherentibus.‘ Ad quod respondit d. papa, 
quod referebantur ad omnia, silicet tam ad proximum dictum, silicet ei, quod 
dicitar: ,Banna constitutionesque, sententias et ordinamenta etc.,‘ quam ad 
superius dictum, ubi dicitur: ,Imperiali excelentie adherentibus tam eclesia- 
sticis quam mundanis firmam pacem inviolabiliter observent,* ut similiter in- 
telligatur, discordie occasione premisse, et ita intelligit. Item petierunt, si per 
illa verba, silicet hec: ,Imperiali celsitudini adherentibus etc.,* teneantur illi 
de societate servare pacem Cremonensibus, Papiensibus, Parmensibus, Reginis, 
Mutinensibus, Veronensibus et Trivisinis et Ravennatibus. Ad quod respondit 
d. papa, quod non tenentur ex isto arbitrio, quia non erant in arbitrio, nec 
promiserunt, nec promissum fuit pro eis; et propter hoc si Lombardi ex aliis 
causis facerent guerram predictis, non inciderent in pena compromissi; et ita 
dixit se intelligere. Item petierunt, quod declararet suis literis predicta omnia, 
sicut réspondit et intelligit. Ad quod respondit d. papa, quod si aliqua super 
his predictis oriretur dubitatio et sibi referantur, predicta per illos de socie- 
tate bene faciet cum deliberatione fratrum suorum. Item dixit idem d. papa, 
quod non intelligit, quod si adherentes imperatori non servaverint pacem so- 
cietati et civitatibus iam dictis, quod societas et civitates iam dicte teneantur 
eis in aliquo. Qui vero ambaxatores et sindici dixerunt et protestati fuerunt 
coram d. papa, quod in suo laudo sive ordinamento gravaverit societatem 
predictam et civitates predictas, nihil pro eis in suo laudo et ordinamento 
apponendo, et dixerunt, quod nihil poterat dicere de adherentibus imperatori, 
cum nec ipsi adherentes compromisissent, nec imperator pro eis. Inter- 
fuerunt testes d. Rainaldus 'episcopus Ostiensis et cardinalis, et Oddo tituli 
s. Nicolai in Carcere Tulliano cardinalis, et Melegianus de Birago civitatis 
Mediolani, et Walterius de Civitate et Rofredus ostiarii d. pape, et Dimirus 
et Nicola de s. Iermano similiter ostiarii d. pape. Et plura instrumenta uno 
tenore fieri sunt rogata. Actum Rome super pallacium d. pape apud eccle- 


[5 


1233 Jani 7. 977 


siam s. Ioannis Laterani. Ego Marchisius Sinistrarius civitatis Mediolani 
et notarius sacri pallacii interfui et rogatus scripsi. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Brescia. — Der angezogene Schiedsspruch ist gedruckt Monumenta Germ. L. 2, 299 und 
sonst. — Vgl. Anm. zu Urk. nr. 336. 


946. Gebhard von Arnstein, Bote des Kaisers und Legat ganz Italiens, 
bannt die von Montalcino, so dass sie einer Strafe von viertausend Mark 
verfallen sein und, wenn sie sich binnen einer weiteren Frist nicht stellen, 
befehdet werden sollen. Bei Siena 1233 Oct. 5. 


Anno domini millesimo ce.xxxiii., die tertio nonas octubris, indictione 
vii. Omnibus evidenter appareat, quod dominus comes Ghiavardus de 
Arnesten, nuntius domini imperatoris et totius Ytalie legatus, postquam rediit 
a curia imperatoris et esset extra portam de Camollia prope ecclesiam olim 
sancti Basilii, in presentia infra dictorum testium et aliorum multorum, fecit 
per Rubertum de sancta Maria ad montem, iudicem suum, dici, quod ambas- 
ciatores comunis Senensis fecerant querimoniam aput predictum comitem de 
Montalcinensibus et de eorum comune de eo, quod predicti Montalcinenses 
coniurati erant cum inimicis comunis Senensis et cum inimicis imperii et spe- 
cialiter cum Florentinis prodita parte comunis Senensis; et qualiter ipse iudex 
cum domino Henrigo socio predicti comitis ex parte predicti comitis citaverat 
eos in eorum consilio, ut die mercurii proxime venienti venirent vel mitterent 
facturi rationem et responsuri de iure predicto comuni Senensi coram predicto 
comite sub pena iiii. mille marcarum argenti. Et unde pro eo, quod non ve- 
nerant, nec sufficientem responsalem miserant, fecit per predictum iudicem 
dictos Montalcinenses et eorum comune publice exbanniri, et exbannivit in 
quattuor mille marchis argenti; et dedit parabolam et licentiam predictus co- 
mes Guilielmo Amati potestati Senensi pro dicto comuni recipienti et ipsi 
comuni Senensi et civibus Senensibus faciendi guerram predictis Montalcinen- 
sibus et eorum comuni per se et adiutores suos et homines de comitatu suo 
ad sensum et voluntatem comunis Senensis et hominum civitatis eorumdem, 
nisi die veneris proxime venienti venerint coram nuntiis suis et castellanis 
facturi rationem de conmissis pro dicto comuni Senensi et alteri pro eo. 
Actum extra civitatem Senensem, coram Incontrato Assaliti, Bonifazio Mari- 
scocti, Bartholomeo Piccolihomini, Ianne Gallerani, Gualterocto Lucchesi, et 
aliis multis rogatis testibus. S. Ego Arnolfinus iudex supradictis interfui 
et, quod superius legitur, de mandato et parabola predicti comitis scripsi et 
in publicam formam redegi. 


Nach Abschrift aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 236, im Staatsarchive zu Siena, mitge- 
theilt von Banchi. — Vgl. S 76 Nachtr.; 286 n. 22. 


947." Der Bischof von Volterra unterstellt genannte Orte seines Bisthums 
bis auf Widerruf denen von S. Gimignano, um sie insbesondere gegen die 
von Volterra zu vertheidigen. Vechenna 1234 Febr. 15. 


In nomine domini. Amen. Anno domini millesimo cc.xxxiüii., indictione 
viil., xv. kalendarum martii. Cuntis legentibus pareat manifeste, quod do- 
minus Pag[anus] dei gratia Vulterranus episcopus, volens iura et rationes 
episcopatus manutenere et defendere, dando et concedendo plenam auctorita- 
tem et liberam potestatem .. potestati sancti Geminiani pro comuni et ipsi 
comuni, precepit eisdem potestati et comuni nomine iuramenti inter se facti et 





318 1234 Febr. 15. 


per fidelitatem, ut dent et concedant et ponant rectores vel consules aut ca- 
stellanos et masnaderios adque custoditores vel cuiuscunque nomine censean- 
tur in castris episcopatus Vulterrani, silicet Montevultraio, Monteciniosoli et 
in Petra, pro dicto domino episcopo et episcopatu, quousque a dicto domino 
episcopo fuerit specialiter revocatum, et iuvent adque pro posse defendant et 
defendi faciant dicta castra cum eorum districtu ab omnibus eorum et domini 
episcopi et episcopatus et comunis sancti Geminiani inimicis, et specialiter & 
Vulterranis, qui comuniter et divisim cotidie laborant et conantur predictum 
dominum episcopum et episcopatum in suis iuribus, rationibus et honoribus, 
et terras episcopatus supradictas et comune sancti Geminiani offendere et eis- 
dem iniuriari pro posse; et promisit supradictus dominus episcopus, quod 
totum et quicquid dicta potestas pro comuni et comune sancti Geminiani fe- 
cerit, ordinaverit et instituerit de predicta custodia et defensione terrarum 
dictarum et omnibus suprascriptis, ratum et firmum habebit et tenebit, et 
contra non veniet per se vel per alium ullo modo vel ingenio. Actum apud 
.Vechennam, in curia domini episcopi, coram presbitero Michaele dicti domini 
episcopi capellano, Alberto clerico et rectore ecclesie de Petra, Viniano filio 
domini Ugolini de Casallia, Iohanecto camarlingo et Guilichino cursore domini 
episcopi, qui omnibus suprascriptis interfuerunt rogati et vocati testes. S. 
Ego Buonfiliolus quondam Michecti de Montevultraio auctoritate imperialis 
aule notarius, ut supra legitur, scripsi et de mandato suprascripti episcopi 
publicavi. 

Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Gimignano. — Vgl. zu S 120 
n. 13; 135 n. 19. 


348." Herkenbert, Kastellan von S. Quirico, gestattet denen von Siena, 
von den Bewohnern der Grafschaft eine Beisteuer erheben zu dürfen, on- 
gegebene Orte davon ausnehmend. Siena 1235 Juli 27. 

Anno domini millesimo ducentesimo tricesimo quinto, indictione octava, 
die vi. kalendas augusti. Appareat evidenter, quod cum d. Bernardinus 
Pii Mutinensis, Senensis potestas, voluntate consilii campane civitatis Senensis 
peteret d. Herc[henberto], sancti Quirici castellano, quod sua voluptate, con- 
sensu et licentia volebat ipse et comune Senense, quod comitatenses de comi- 
tatu Senensi iuvarent comune Senense in quadam quantitate pecunie, quam 
ipsis comitatensibus volebat imponere competentem, si vellet, et per manus 
facere colligi, narrando ei, qualiter octo millia libr. den. pro facto pacis dictum 
comune solvere tenebatur ad presens. Ipse d. castellanus presens per inter- 
positam personam, videlicet Bonaguidam Petri de la Mendica, respondit, quod 
eius voluntas erat, quod inde faceret ad suum et dicti comunis sensum et vo- 
luntatem, habendo miseriam tamen de pauperibus, qui comode solvere nequi- 
rent; excepit inde sanctum Quiricum, Vignonem et Licignanum Ultrassum, 
quibus noluit, quod quiequid peteretur; sed de aliis omnibus ad suum faceret 
sensum. Actum Senis in palatio Boninsegne, coram Renaldo Ranerii Ru- 
stichini, Ranerio Ugonis de Valcortese, Ugolino Fifofaffi et d. Ugolino Gua- 
linghi presentibus testibus. Ego Talomeus notarius predictis interfui et 
ea scripsi et publicavi. 

Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 208 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu $ 414 n. 23. 


Die Gewalt des Kastellan von S. Quirico erstreckt sich danach sichtlich über die ganze 
Grafschaft, wie die der spätern Vikare. 


349. Vom Verleteten und seinen Sühnen wird wegen einer Verwundung 


1236 Febr. 3. 319 


mit den Brüdern des Verletzers Sühne geschlossen, indem diese die Zu- 
stimmung desselben verbürgen und Ersatz der Kosten des Verletzten nach 
Ausspruch bezeichneter Personen versprechen. Villa bei Trient 1236 
Febr. 3. 

Die dominico tercio intrante februario, in domo d. Federici de Albianno 
posita in Villa de iuxta castrum Tridenti, in presencia eiusdem d. Federici, 
presbiteri Henrici, Ottonis de Gamdo, Albanni Armoini, Homobelli de Padua, 
Albanni de Villa, Iohannis Bonaventure, Guillelmi Badethe. Ibique Bona- 
vida de Costa et eius filii Federicus et Martinus pro se et omnibus de sua 
parte, qui de hoc studium habent, et quos possurt mittere et trahere sine suo 
avere dando, ex una parte, et Iohannes et Henricus fratres, filii quondam 
Abrianni de Costa, pro se et Ventura fratre suo et pro omnibus de sua parte, 
qui de hoc studium habent, quos possunt mittere et trahere sine suo avere 
dando, ex altera parte, inter se vicissim fecerunt finem et pacem et remissio- 
nem de omni iniuria et de omni dampno et maleficio, quam et que inter se 
fecerant usque ad hodiernam diem; et nominatim de vulneracione, quam dictus 
Ventura frater ipsorum fecerat dicto Bonavide cum una lancea, et de omni eo 
toto integre, quod inter se petere et dicere possent nomine vel occasione ipsius 
vulneracionis et percussionis; et promiserunt inter se vicissim dictam finem, 
pacem et remissionem in pena quinquaginta librarum Veronensium, ratis om- 
nibus existentibus ipsa soluta, imperpetuum firmam et ratam habere et tenere, 
nec contra venire; pro qua pena solvenda et omnibus istis et infrascriptis ob- 
servandis obligaverunt sibi ad invicem omnia sua bona presencia et ventura. 
Et promiserunt dicti Henricus et Iohannes in pena l. librarum Veronensium, 
promissa dicto Bonevide et eius filiis, quod facient dictum Venturam fratrem 
suum dictam pacem et finem et omnia ista firma et rata habere et tenere im- 
perpetuum nec contravenire, et quod facient ipsum Venturam dictam pacem 
et omnia predicta confirmare et laudare et facere eodem modo, sicut ipsi fe- 
cerant. Preterea iuraverunt dicti Bonavida, Federicus et Martinus eius filii, 
et dicti Henricus et Iohannes dictam pacem, finem, remissionem et omnia pre- 
dicta imperpetuum firma et rata habere et tenere, nec contra venire aliquo 
modo vel iure; et quod facient dictum fratrem suum Venturum ita per omnia 
confirmare et laudare, et eamdem pacem et finem facere, si deus eos adiuvet 
eiusque sancta evangelia. 

Eodem die et loco, in presentia presbiteri Henrici, Iohannis Blanchinelli 
et aliorum. Ibique dictus Henricus et Iohannes, quilibet eorum in totum 
renunciantes etc., promiserunt dare et solvere d. Federico de Albianno et Ot- 
toni de Gamdo, recipientibus nomine ac vice dicti Bonavide, dare" ei totum 
illud, quod eis precipient et dicent" pro medicatura et expensis, quas dictus 
Bonavida fecerat in vulneracione, quam dictus Ventura fecerat ipsi Bonevide, 
dicti domini Federicus et Otto de Gamdo concorditer ad eorum arbitrium et 
eorum voluntatem; et pro ita adtendendo obligaverunt eis pignori omnia sua 
bona, recipientibus pro dicto Bonavida. 

Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — Vgl. S 51. 


350. Ein Judex zu Trient verurtheilt nach Geständniss des Kurators der 
Schuldnerinnen zur Zahlung einer Summe binnen vierzehn Tagen. Trient 
1236 Febr. 4. j 

Die lune quarto intrante februario, in Tridento, iu palacio episcopatus, 
in presencia dominorum Iacobi, Ezolini iudicum, Iohannis iudicis, Carli de 





——— —— —- —— 


380 1236 Febr. 4. 


Burgo novo, lohannis notarii, et aliorum. Ibique d. Iordanus iudex per 
sententiam condempnavit Gislerium de sancto Benedicto, curatorem filiarum 
quondam Wiolandi de Burgo novo, sicut earum curatorem pro eis presentem 
et confitentem et volentem, in lxvii. libras et mediam Veronensium, dandis et 
solvendis Sycherio procuratori uxoris sue domine Gisle vel ipse domine Gisle 
pro eo, hinc ad quindesimam resurgentem proximam, pro quarta parte dotis 
ipsius d. Gisle, que fuit cclxx. libram Veronensium, salva racione residui 
dicte dotis. Item ibidem Matheus notarius fuit protestatus, quod non vult, 
quod dictum terminum sibi faciat per iudicium in solucione dotis uxoris sue 
solvende, cum pocior fuerit terminus pro sua racione, quam dicta domina Gisla.- 
Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — Vgl. Nachtr. zu $ 15. 


351. Der Richter des Grafen von Tirol als Podesta von Trient verur- 
theilt nach Gestündniss der Schuldner zur Zahlung einer Summe binnen 
acht Tagen. Trient 1236 Febr. 5. 


Die martis quinto intrante februario, in Tridento, ante domum d. Pelle- 
griui de Rambaldo [constituti ad racionem faciendam per d. Adelpertum co- 
mitem Tyrolensem potestatem Tridenti et episcopatus]!, in presentia domino- 
rum Olderici, Henrici de Wicomario et aliorum. Ibique d. Pellegrinus de 
‚Rambaldo per sententiam condempnavit dominam Gislam et eius filium Pas- 
qualem, presentes, confitentes et volentes, in xi. libras" et xiii. solidos dandis 
et solvendis Venture Calliario a crastina ad octo dies. 


Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — ! Ergänzt aus anderen 
vollständigeren Aufzeichnungen des Buchs. — Vgl. Nachtr. zu S 15. 


352. Vor dem Richter des Grafen von Tirol als Podesta von Trient er- 
klärt der Kurator von Schuldnerinnen, dass er Zahlung einer Summe, zu 
der er verurtheilt war, nicht beschwören wolle, sondern dem Gläubiger 
Tenuta gegeben werden solle, was dann durch einen Juden ausgeführt wird. 
Trient 1236 Febr. 18. 19. 


Anno domini millesimo ducentesimo trigesimo sexto, indictione nona, die 
lune xii. exeunte februario, in Tridento, in palacio episcopatus, in presencia 
dominorum iudicum" Salveterre, Boniamici notarii, et aliorum. Ibique co- 
ram d. Aychelmo constituto ad racionem faciendam per d. Adelpertum comi- 
tem Tyrolis, potestatem Tridenti et episcopatus, Gislerius de sancto Benedicto, 
tutor et curator filiarum quondam Wiolandi de Burgo novo, dixit, quod de sua 
voluntate erat, quod daretur tenuta Matheo notario de centum et quinquaginta 
libris super bonis dictarum filiarum quondam dicti Wiolandi, mandando sen- 
tenciam execucioni, pro dote et occasione dotis domine Adinghe matris ipsa- 
rum, et quod nollebat iurare, et quod daretur ei tenuta, licet esset absens; et 
hoc dixit, cum dictus Matheus peteret dictam sententiam mandare execucioni. 

Die martis xi. exeunte februario, in Tridento, in palacio episcopatus, in 
presencia dominorum Hezelini, Iohannis, Iacobi iudicum, Oluradini notarii, 
Trentini, Iohannis notar[iorum], Zacarani, Boniamici notar[iorum], et alio- 
rum. Ibique d. Iordanus iudex, quia vidit, quod Gislerius de sancto Be- 
nedicto, curator et tutor filiarum quondam Wiolandi de Burgo novo, nolluit 
iurare de solvendo Matheo notario c. et l. libras, in quas erat condempnatus 
pro dictis minoribus, et quod de su& voluntate erat, quod daretur eidem Ma- 
theo tenuta, mandando sententiam execucioni dedit tenutam eidem Matheo de 
bonis dictarum filiarum quondam dicti Wiolandi valentibus c. 1. libras Vero- 


1236 Febr. 18. 19. 381 


nensium, et dedit ei Calvum viatorem, qui det ei dictam tenutam [et de ex- 
pensis ]. ! 

Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — ! Später zugefügt. — 
Vgl. Nachtr. zu S 15 und oben nr. 350. 


353. Kaiser Friedrich II meldet dem Bischofe, Kapitel, den Bürgern 
und allen Eingesessenen des Bisthums Trient, dass er die Verwaltung des 


Bisthumes seinem Getreuen Wiboto übertragen habe. Wetzlar (1236) 
Mai 5. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem 
et Sicilie rex. Venerabili episcopo Tridentino, dilecto principi suo, capitulo, 
civibus Tridentinis et universis in districtu episcopatus ipsius morantibus, 
quibus presentes littere hostense fuerint, fidelibus suis gratiam suam et omne 
bonum. Quia indempnitati ecclesie vestre ac tocius terre districtus vestri com- 
mode intendere volumus, ut debemus, ecce quod Wibotonum, officiatum et 
fidelem nostrum, illuc pro ordinando pacifico et tranquillo statu ecclesie vestre 
et tocius districtus de nostra curia destinamus, ut ecclesiam ipsam et totum 
districtum ipsius custodiat et procuret, pacem et iusticiam universis et singulis 
observando. Quo circa fidelitati vestre firmiter et districte sub otentu gratie 
nostre precipimus et mandamus, quatenus eidem Wibotoni officiato et fideli 
nostro de omnibus, sicut ad tranquilluiu statum ipsius ecclesie, civium et uni- 
verse terre districtus eiusdem spectare noscuntur, intendatis et respondeatis 
de cetero ad honorem et fidelitatem nostram, et nullus sit, qui ei super hiis 
opponere se presumat. Datum apud Wetflariam, v. madii, ix, indictione. 


Nach Abschr. Durig's aus gleichzeit. Kopie im Liber Uberti notarii im Staatsarchive 
zu Wien. — Vgl. Nachtr. zu S 406. 


904. Kaiser Friedrich II delegirt dem Haward Richter zu Brixen die 
Entscheidung einer an ihn gebrachten Appeliation von einem Urtheile des 
Bischofs von Trient. Wetzlar (1236) Mai 5. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem 
et Sicilie rex. Hawardo iudici Brixinensi, fideli suo, gratiam suam et omne 
" bonum. Ex parte Bertholoti, fratris Albertini de Bozano, fidelis nostri fuit 
propositum coram nobis, quod cum inter ipsum ex una parte, et Bertramum 
filium Mazelini ex altera sub pena cuiusdam contractus coram venerabili Tri- 
dentino episcopo questio verteretur, idem episcopus perperam ih causa pro- 
cedens contra eundem Bertholotum iniquam tulit diffinitivam sententiam, a 
qua idem nostram audienciam appellavit. Quare fidelitati tue mandamus et 
precipimus, quatinus, si tibi constitemit de premissis, revocato in statum de- 
bitum, quiequid post appellacionem huiusmodi inveneris temere attemptatum, 
vocatis, qui fuerint vocandi, et auditis hinc inde propositis in causa procedas, 
eadem previa racione facturus, que statueris, auctoritate nostri culminis fir- 
miter observari. Datum apud Wetphelariam, v. madii, nona indictione. 
Nach Abschrift Durig's aus Kopie von 1237 im Liber Iacobi notarii im Staatsarchive 
zu Wien. — Vgl. S 167; 216 n. 26; Nachtr. zu S 406. Pr 
355. Vor dem Appellationsrichter des Grafen von Tirol als Podesta von 


Trient wird eine Appellation eingebracht und den Parteien ein Termin 
bestimmt. Trient 1236 Mai 6. 


Die martis sexto intrante madio, in Tridento, ante domum Iohanuis de 


382 1236 Mai 6. 


Aldegherio, in presencia dominorum Iohannis de Aldegherio, Ottonis de Brixia, 
Ottonis notarii et aliorum. Ibique coram d. Pellegrino de Rambaldo, iudice 
appellationum constituto per dominum Adelpertum comitem Tyrolis potesta- 
tem Tridenti, ponit Oluradinus notarius curator filiorum d. Adelperii, quod 
male fuit iudicatum per d. Iordanum et eius socios de causa, [que] vertebatur 
inter ipsos ex una parte, et Martinum Bonambucam et eius uxorem ex altera; 
ad quod respondit Martinus et eius uxor Flordiema, quod bene fuit iudicatum 
et male appellatum. Unde d. Pellegrinus statuit terminum partibus ad diem 
lune ad hostendendas suas raciones. 


Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — Vgl. Nachtr. zu S 243. 


356." Der Bischof von Volterra bestellt auf Grund der ihn dazu berech- 
tigenden päbstlichen und kaiserlichen Privilegien den Podesta zu Monte- 
 vultraio. Casole 1236 Sept. 9. 


[n nomine domini. Amen. Anno domini millesimo cc.xxxvi., indictione x., 
v. idus septembris. Appareat, quod dominus Pag[anus] dei gratia Vul- 
terranus episcopus, cui ius nullo medio expectat propter concessionem sibi et 
episcopatui Vulterrano factam de rectoribus et potestariis ponendis in terris 
episcopatus Vulterrani, ut patet in privilegiis dicto domino episcopo et epis- 
copatui Vulterrano concessis a domino papa et imperatore, elegit pro potestate 
et rectore communis Montisvultraii pro hoc anno presenti, silicet a proximo 
festo Omnium sanctorum ad unum anum proxime expletum, pro feudo com- 
posito et statuto in constituto Montisvultraii per homines Mon.isvultraii super 
constituto faciendo pro predicto comuni electos, virum nobilem d. Nappoleo- 
nem civem Florentinum elegit, et dictum officium rectorie vel potestarie ei 
concessit. Actum in domo plebis de Casulis, coram viris nobilibus dominis 
Gualfredo et Iacobo de Montevultraio et Michele rectore populi Montisvultraii, 
qui suprascripte electioni consenserunt et interfuerunt testes. S. Ego Bon- 
filiolus quondam Michetti de Montevultraio auctoritate inperialis aule notarius 
predictis interfui et de mandato supradicti domini episcopi scripsi et publicavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. — Vgl. zu S 120 
n. 13; 135 n. 18. 


357. Verhandlungen über eine Sühne, bei welcher der Verletzer dem Ver- 
letzten Befolgung seiner Gebote versprach, und dieser ihm gebot, das Bis- 


thum zu verlassen und es ohne seine Erlaubniss nicht wieder zu betreten. 
Trient 1236 Sept. 21 — Nov. 30. 


Die sabbati xi. exeunte septembre, in Tridento, ante domum quondam 
d. Ambrosii gastaldii, in presentia d. Gabardi, Trentini, Iohannes notariorum 
et aliorum. Ibique d. Iohannes iudex, faciens racionem per d. Wibotum 
potestatem Tridenti et episcopatus per d. imperatorem, presente ipso d. 
Wiboto statuit terminum d. Iuanno de Tunno absenti ad diem mercurii proxi- 
inum, ut veniat coram eo responsurus Bonhomo vel eius nuncio; et hunc ter- 
minum statuit ad postulacionem Paganini fratris dicti Bonihomi; et Valentus 
viator debet denunciare. 

Postea die martis octavo exeunte septembre, in domo d. Ambrosii, in 
presencia dominorum [acobi iudicis, Aymerici Sospinelli, Iohannis et alio- 
rum. Ibique in presencia d. Wiboti potestatis predicti dictus Paganinus 
pro suo fratre Bonhomo proposuit dicens, quod dictus Bonhomus frater suus 


1236 Sept. 21 — Nov. 20. 983 


occasione cuiusdam rixe, quam habuerat cum dicto Iuanno, iuraverat precepta 
ipsius d. Iuanni ad preces amicorum ipsius luanni, et inde dederat eidem fidem 
observandi et adtendendi illud, quod idem Iuannus ei preciperet; et quod idem 
Iuannus precepit dicto Bonhomo per sacramentum, quod deberet exire de epis- 
copatu Tridenti, nec in episcopatum de cetero deberet redire, nisi de voluntate 
et parabola ipsius Iuanni; quod quidem preceptum fuerat iniquum; et quod d. 
Wibotus et eius iudex statuerat ipsi d. Iuanno terminum, quod in crastina 
deberet esse coram eo responsurus dicto Bonhomo vel eius nuncio; ad quem 
terminum et 4d quam causam volebat esse dictus Bonushomo personaliter; sed 
non audebit venire propter iuramentum predictum, quod fecerat. Unde pete- 
bat dictus Paganinus, quod d. potestas deberet dare parabolam et licenciam 
dicto Bonohomo, quod veniret in Tridentum ad suam causam prosequendam; 
itaque dictum preceptum deberet reduci ad arbitrium boni viri secundum for- 
mam delicti, si in aliquo eidem offensus fuerat, et secundum quod iuris ordo 
postulat. Quo audito dictus d. Wibotus ibidem dedit licenciam et parabolam 
dicto Bonihomo absenti et dicto Paganino pro eo, ut debeat venire et uti sua 
racione coram eo vel suis iudicibus, non obstante dicto iuramento et precepto 
et fideiussoribus inde datis vel pena propter hoc promissa. 

Die eodem [mercurii primo intrante octubre], ante domum d. Ambrosii 
quondam, in presencia dominorum Gabardi, Bonaventure notariorum, Trentini 
notarii et aliorum. Ibique coram d. Henrico de Porta, faciente racionem 
per d. Wibotum potestatem Tridenti et episcopatus, confitetur Bonushomo, 
quod iuravit precepta d. Iuanni occasione cuiusdam rixe, quain insimul habue- 
runt, et quod ipse d. Iuannus precepit ei, quod exiret de episcopatu Tridenti 
et non deberet redire in Tridentum nec in episcopatum, nisi de licentia ipsius 
domini Iuanni. Unde petit, quod illud preceptum reducatur ad arbitrium boni 
viri, cum fuerit iniquum secundum formam delicti; dicens ipse Bonushomo, 
quod nullam fecit eidem d. Iuanno offensionem, sed iuravit precepta ipsius 
pro faciendo ei honore et suis amicis. Item ibidem in iure confitetur d. Iuannus, 
quod ipse Bonushomo bene iuravit sua precepta, et quod ei precepit, quod 
deberet sibi dare xxv. libras in ipsa die, qua fecit ei preceptum; et illas ei 
non dedit; et quod fecit ei alia precepta, que non observabat; et quia non ob- 
servabat, nec observavit illa precepta, precepit ei, quod deberet exire de Tri- 
dento et episcopatu et quod non deberet redire, nisi de sua licencia. Et petit 
ipse d. luannus, quod ille Bonushomo debeat sibi dare dictas xxv. libras. Ad 
quod respondit dictus Bonushomo, quod non vult ei illas dare. Confitetur Bo- 
nushomo, quod dedit eidem d. Iuanno fidem observandi precepta sua, post- 
quam ei preceperat, quod ei daret xxv. libras, et non ante illud. Idem confite- 
tur d. Iuannus. Ponit d. Iuannus, quod dictus Bonushomo, quod extraxerat 
spatam et cutellum de vagina, volendo ipsum d. Iuannum interficere sine eo, 
quod d. Iuannus eidem faceret aliquam offensionem. Quod non credit Bonus- 
homo. Terminum ad probandum utrique parti a die veneris ad quindecim dies. 

Die eodem [iovis sexto intrante novembre], in palatio episcopatus, in 
presencia dominorum Iacobi iudicis, Stephani, Trentini notariorum, et alio- 


rum. Ibique d. Albertus iudex precepit d. Iuanno presenti, quod non de- 
beat pignorare d. Ottolinum de Tunno occasione fideiussionis Bonihominis 
fratris Paganini, donec finita erit causa, quam insimul habent. Item ibidem 


d. Albertus statuit terminum dicto d. Iuanno presenti et Paganino fratri Boni- 
homi pro ipso Bonohomo ad probandum de causa, quam insimul habent, usque 
ad alteram diem post sacram sancti Vigilii proximam. 





384 1236 Sept. 21 — Nor. 20. 


Die iovis xi. exeunte novembre, in Tridento, ante domum d. Ámbrosii 
gastaldii quondam, in presentia dominorum lacobi, Alberti iudicum, Trentini 
notarii et aliorum. Ibique d. Henricus de Porta statuit terminum d. Iuanno 
absenti et Bonihomo et eius fratri Paganino pro eo presenti ad octo dies ad 
probandum et peremptorie. 


Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. Dasselbe enthält keine 
weiteren, auf diese Sache bezüglichen Stücke. — Vgl. S 51. 


358." Der Podesta von Perugia verpflichtet sich eidlich unter Vorbehalt 
aller Freiheiten und Rechte der Stadt zur Aufrechthaltung der Herrschaft 


der römischen Kirche im tuszischen Patrimonium und im Herzogthume 
Spoleto. Todi 1236 Dec. 5. 


In nomine domini. Amen. Anno nativitatis eiusdem m.cc.xxxvi., indic- 

tione nona, die quinta introeunte mense decembri, tempore domini Gregorii 
pape noni. Hic est tenor iuramenti, ad quod potestas sive sindicus comunis 
Perusii iurat coram domino Alatrino domini pape subdiacono et capellano. 
Ad honorem dei omnipotentis patris et filii et spiritus sancti, beate Marie vir- 
ginis et beatorum apostolorum Petri et Pauli omniumque sanctorum, ad hono- 
rem quoque sancte Romane ecclesie ac domini pape. Ego M. potestas, syn- 
dicus seu procurator comunis et universitatis Perusii, eiusdem civitatis, comunis 
vel universitatis noniine ac mandato, iuro ac bona fide sine fraude observare 
promitto, quod adiutor ero et defensor pro posse meo ad retinendum, conser- 
vandum, manutenendum et defendendum patrimonium beati Petri in Tuscia et 
ducatum Spoletanum in devocione, subiectione ac fidelitate sancte Romane 
ecclesie &c domini pape spiritualiter et temporaliter, et conservandum et reti- 
nendum pacem ac tranquillitatem dictorum patrimonii et ducatus, fidelitate ac 
mandatis domini pape semper salvis, et salvis comuni Perusii et universitati 
privilegiis, contractibus, iuribus, usibus, iurisdictionibus, libertate, tenutis, 
personis omnibus et singulis, que, quos et quas comune Perusii et universitas 
eiusdem actenus habuit et nunc habet; sic me deus adiuvet et hec sancta dei 
evangelia. Hec acta sunt in palatio comunis Tuderti, coram domino Rai- 
nerio Orlandi Ursi, Rainerio notario de Cortonio, domino Iohanne de Fracta, 
domino Iohanne archipresbiteri" Perusinis, et domino Marcovaldo nepote su- 
pradicte potestatis, testibus rogatis. S. Ego Simon imperialis aule nota- 
rius supradictis omnibus interfui et, ut supra legitur, verbo et mandato supra- 
dicti domini Algtrini scripsi et in hanc publicam formam redegi. 


. Aus dem Liber submissionum B. BL 53' im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
$ 360 und Urk. nr. 225. 


359. Der kaiserliche Podesta von Trient löst einen Gebannten, nachdem 
dieser eidlich Gehorsam versichert und Bürgen gestellt hatte. Trient 1236 
Dec. 29. 


Anno domini millesimo ducentesimo trigesimo septimo, indictione decima, 
iudictione decima, die lune tercio exeunte decembre, in Tridento, in palacio 
episcopatus, in presencia dominorum Olderici de Besenno, lacobi, Iordani iu- 
dicum, Mathey notarii, Oluradini, Henrici de Morio et aliorum. Ibique 
coram d. Sycherio de Montealbano, potestate Tridenti et episcopatus per d. 
Fredericum imperatorem, d. Albanetus de Castrofumdo iuravit stare preceptis 
dicti d. Sycherii de banno et pro banno, in quo positus fuerat per d. Wibotum, 
tunc potestatem Tridenti per dictum d. imperatorem, pro eo quod legittime 


* 


1236 Dec. 29. 985 


citatus fuerat, ut veniret coram eo racionem faciendo d. Olderico decano Tri- 
dentino et magistro Olderico scollastico et Lanzo de Tremenno, homini suo, 
de rebus ablatis eidem, et standi in iudicio, et solvendi iudicatum, et venire 
ad terminum et terminos. Fideiussores inde extiterunt domini Arpo de Clesio, 
Porcardus Longus de Cagno, Iacobus de Formigaro et Aldrighettus de Castro- 
barco, et quilibet in totum renuncians etc.' Quo facto dictus d. Sycherius 
ipsum Albanetum ab ipso banno absolvit, et precepit Anicio viatori, quod 
cridet ipsum extra dictum bannum. 

Aus dem Liber Uberti notarii im Reichsarchive zu Wien. — Vgl. Nachtr. zu S 47. 406. 


360. Der Podesta von Brescia bevollmächtigt Genannte für die vor ge- 
nannten Kardinallegaten zu führenden Verhandlungen über den Frieden 
zwischen dem Kaiser und den Lombarden. Brescia 1237 Juli 24. 


In Christi nomine. Anno a nativitate eiusdem m.cc.xxxvil., indictione 
X. Ibi in continenti d. Guifredus de Pirovano Brixiensis potestas nomine 
et vice comunis Brixie et deliberato consilio generali comunis Brixie, more so- 
lito cum campana pulsata et voce preconia per civitatem et suburbia coadu- 
nato, de voluntate et consensu totius illius consilii et omnium de dicto consilio 
fecit, constituit, creavit atque ordinavit dominos Gracium de Iseo et Romani- 
num de Sancto Gervasio, viros nobiles et discretos civitatis iam dicte, suos et 
predicti comunis certos nuncios et procuratores, sindicos et auctores, specia- 
liter ad eundum coram dominis Rainaldo Ostiensi et Veletrensi dei gratia 
episcopo et Thomasio tituli s. Sabine miseratione divina presbitero cardinale 
et apostolice sedis legatis, ad responsionem seu responsiones faciendum et fa- 
ciendas iam dictis d. cardinalibus super capitulis porectis per magistrum Alla- 
manorum, nuncium d. imperatoris, eisdem d. cardinalibus, et per ipsos d. car- 
dinales datis et consignatis potestati et comuni Brixie; et ad petitiones seu 
allegationes et propositiones faciendas et allegandas et proponendas coram 
dictis. d. cardinalibus pro comuni Brixie; et ad compromissum faciendum et 
recipiendum a d. imperatore et adherentibus ei, et sub ipsis cardinalibus; et 
ad pacem faciendam vel recipiendam et finem et remissionem de omni eo, 
quod olim obvenerit inter d. imperatorem et ei adherentes ex una parte, et 
Lombardos ex altera; et ad omnia necessaria ad predicta et circa facienda et 
exercenda, et adtendenda [et] observanda omnia precepta dictorum d. cardi- 
nalium tali modo, quod dicti sindici nomine comunis Brixie et pro ipso comuni 
Brixie possint componere et respondere et complere dictam concordiam et 
dictam pacem secundum formam, tenorem et modum responsionum factarum 
et faciendarum pro comune Mediolani capitulis et forme capitulorum, datis et 
porrectis a iamdictis d. cardinalibus comunibus civitatum et locorum societatis 
Lombardie; promittendo iam dictus d. Guifredus potestas nomine et vice su- 
prascripti comunis stipulanti suprascriptis sindicis, quod habebit et tenebit in 
perpetuo omnia, que idem sindici fecerint in predictis et circa predicta, firmum 
et ratum, firma et rata, tanquam per ipsum et comune Brixie semper forent 
facta, et sicut semper pro comuni Brixie presens adessent. Actum est hoc 
in domo habitationis potestatis civitatis Brixie, die veneris viii. exeunte iulio; 
presentibus dominis Imblavato et Ayulfo militibus potestarie predicte, et d. 
Pexono de Orianis atque Pace de Buccis civibus Brixiensibus, et aliis pluribus 
testibus huius rei. Ego Bonaventura Muscharum notarius interfui rogatus 
et verbo predicti d. Guifredi potestatis hanc cartam scrip .i. 


Nach Abschr. des Pietro da Ponte aus dem Liber poteris auf der Bibl. Quiriniana zu 
Ficker Forschungen. IV. 25 


586 1237 Juli 24. 


Brescia. — Vgl. Anm. zu Urk. nr. 336. — Wegen dieser Verhandlungen vgl. den Brief 
der Kardinallegaten bei Huillard Hist. dipl. 5, 88 und Ann. Placentini, Mon. Germ. 18, 475. 


361.” Pabst Gregor IX gestattet denen von Assisi, gleich den anderen 
Städten des Herzogthums einen Podesta und andere Beamte trotz der 
entgegenstehenden pübstlichen Verfügung wählen zu dürfen. Viterbo 1237 
Sept. 3. 

Gregorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis . . potestati, con- 
silio et populo Asisinatibus salutem et apostolicam benedictionem. Quia vos 
filios reputamus ecclesie speciales, prompti libenter habemur ad gratiam, quam 
vobis fore propendimus oportunam. Vestris igitur supplicationibus inclinati, 
ut in civitate vestra potestatem et alios officiales, sicut cetere civitates du- 
catus Spoletani, libere creare possitis, non obstante ordinatione contraria per 
sedem apostolicam confirmata, vobis auctoritate presentium concedimus facul- 
tatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis 
infringere vel ei ausu temerario contrahire. Siquis autem hoc attemptare pre- 
sumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli aposto- 
lorum eius se noverit incursurum. Datum Viterbii, tercio non. septembris, 
pontificatus nostri anno undecimo. 

Aus gleichzeit. Abschr. im Munizipalarchive zu Assisi. — Vgl. zu $ 360 n. 7. 


962. Ein Delegirter des Kaisers, durch eingerücktes kaiserliches Schrei- 
ben damit beauftragt, lässt Genannte laden, sich binnen dreissig Tagen 
am Hofe des Kaisers gegen eine Klage zu verantworten. Breguzzo, Bol- 
beno und Zuclo 1238 Oct. 12. 


In Christi nomine. Xii. intrante octubrio, in villa Berguzii de episcopatu 
Tridenti, in presentia d. presbyteri Omneboni de Teiono, Aldrigeti filii quon- 
dam Atonis de Berguco, Bellaverii habitatoris Verone filii quondam Otolini 
de Berguzo testium, et aliorum. Ibique Salvester nuncius capituli maioris 
Veronensis ecclesie et d. Galvagni de Turisendis, delegati in ea parte impe- 
ratorie maiestatis, in comuni vicinitate de Berguzo et Bondo coadunata per 
preceptum saltuarii ejusdem terre, representavit ibi literas, sigillatas sub si- 
gillo iam dicti d. Galvagni, Venceiolo, Benvegnuto fratribus presentibus filiis 
quondam Warnardi, Warimberto filio quondam Otonis, Alberto quondain Io- 
hannis de Berguzo, vice eorum et aliorum sociorum, nomina quorum in dictis 
literis continentur. Tenor quorum talis erat: 

Galvagnus de Turisendi, delegatus in hac parte imperatorie maiestatis, 
dilectis viris Bovolco, Venceiolo quondam Ottonis, Warimberto quondam 


Ottonis, Albertum et Rodulfo fratribus filiis quondam Iohannis, Otolino, Beffa - 


de Berguzio, salutem et omne bonum. Noveritis, nos ab imperatoria maiestate 
recepisse noviter literas in hunc modum: 

Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem 
et Sicilie rex, Galvagno de Turisendis de Verona, fideli suo, gratiam suam et 
bonam voluntatem. Transmissa exellencie nostre venerabilis capituli Vero- 
nensis, fidelium nostrorum, petitio continebat, quod cum homines Berguzii, 
Bondi, Bolbeni et Disucli in Tridentino districtu consueverant sacramenta pre- 
stare ecclesie Veronensi, nunc Bobulcus, Venceiolus et Benvenutus fratres filii 
quondam Warnardi, Venceiolus quondam Ottonis, Waribertus quondam Otto- 
nis, Albertinus et Rodulfus fratres filii quondam Iohannis, Ottolino, Beffa de 
Berguzio, et quidam alii de ipsi locis, quorum nomiua exprimentur, sacramenta 


1238 Oct. 12. 387 


prestare denegant, ut tenentur, et iura ipsius ecclesie maliciose et contra iu- 
stitiam detinent occupata. Cum igitur intentionis nostre sit, ecclesiarum iura 
illibata servari, et dictum capitulum velit eos in nostra curia convenire, fide- 
litati'tue precipiendo mandamus, quatenus supradictos homines ex parte no- 
stra cites, quod tercesimo die post citationem tuam sub peremptorio ad curiam 
nostram veniant eidem capitulo super premissis iudicio responsuri. Diem vero 
citationis, formam, [personas], coram quibus ipsos citaveris, et quicquid inde 
feceris, rescribas nostre culmini serenitatis. Data in castris in obsidione 
Brixie, xii. septembrarum, xii. indictionis. 

Ideoque auctoritate cesarei culminis vobis districte precipiendo manda- 
mus, quatinus trigesimo die a receptione presentium literarum peremptorie 
conspectui maiestatis imperatorie vos omni mora et difficultate remotis pre- 
sentare curetis, capitulo Veronensi vel eius procuratori respondere parati. 

Item die suprascripto in villa Bolbeni, aput domum Ioh. Vencier de pre- 
scripto loco, in presentia predicti d. Omneboni presbyteri, Lafranchi Baranti, 
et Martini nepotis dicti Lafranchi testibus, et aliis, dictus Salvester represen- 
tavit et legi fecit dictas literas Pellegrino Cestario, saltuario de Bolbeno, et 
quibusdam aliis de Bolbeno vice et nomine omnium eorum de Bolbeno, qui 
noluerunt fidelitatem iurare capitulo suprascripte ecclesie Veronensis, in totum, 
ut superius scriptum est. Item eo die, in villa Desucli apud domum Bona- 
vide eiusdem loci, in presentia prenominati d. presbiteri Omneboni, Pasquali 
quondam Rivanelli, lohannis filii Ottonis Desucli testibus, et aliis, predictus 
Salvester illud idem ibi de predictis literis quibusdam hominibus Desucli fecit, 
ut in aliis suprascriptis locis fecerat. Anno domini millesimo cc.xxxviii., 
indictione xi. Ego Zalterius d. regis etc." 


Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 6 102 
n. 17; 201 n. 6; 217. 


363. Zwei Grosshofrichter urtheilen, dass wegen Ungehorsams genannter 


Angeklagten das Kapitel von Verona in die Güter derselben einzuweisen 
ci. Cremona 1238 Nov. 18. 


In nomine domini nostri lesu Christi. Anno incarnationis eius millesimo 
ducentesimo trigesimo octavo, die iovis octavo decimo novembris, duodecima 
indictione, imperante domino nostro Frederico dei gratia invictissimo Roma- 
norum imperatore semper augusto, Ierusalem et Sicilie rege, anno imperii eius 
octavo decimo, regni Ierosolimitani quartodecimo, regni vero Sicilie anno qua- 
dragesimo secundo. Feliciter. Amen. Dum nos Rofridus de Sancto Ger- 
mano et Peregrinus de Caserta, magne imperialis curie iudices, apud Parmam 
curiam regeremus, Silvester procurator canonice maioris ecclesie Veronensis, 
de cuius procurationis mandato curie plene constitit, in nostra presentia con- 
stitutus proposuit coram nobis, quod cum olim ad petitionem predicte ecclesie 
Veronensis imperialis curia legitime et peremptorie citari fecisset Venceolum 
et Benevenutum fratres, Guarimbertum et Albertum quondam Iohannis de 
Burgo, qui sunt de villa Berguzi et Bondi, Peregrinum Cestarium et Silvarium 
de Bulbenis, ut in certo termino venirent ad imperialem curiam, eidem ecclesie 
in iudicio responsuri super eo, quod sacramenta fidelitatis, que eidem ecclesie 
prestare tenebantur, exhibere denegabant eidem, etiam quod quedam iura 
ipsius ecclesie detinebaut contra iusticiam occupata, ipsi in termino sibi pe- 
remptorie assignato venire ad curiam non curarunt, nec aliquem trasmiserunt, 
qui eorum absentiam excusaret, predicto Silvestro procuratore in ipso termino 


26 * 


388 1238 Nov. 18. 


comparente in curia et eorum absentiam incusante. Cumque de citatione facta 
et peremptorio assignato predictis, nec minus etiam de contumatia eorumdem 
nobis suprascriptis iudicibus plene constaret, habito diligenti cum deliberatione 
consilio cum viris providis et discretis, qui tunc presentes erant in curia, de- 
crevimus prenominatum Silvestrum procuratorem et dictam ecclesiam Vero- 
nensem mittendos esse in possessionem causa rei servande bonorum predicto- 
rum Venceoli, Benevenuti, Guarimberti, Alberti, Peregrini et Silvarii quousque 
effecti tedio veniant super premissis eidem ecclesie in iuditio responsuri. Ad 
cuius rei memoriam hoc presens scriptum inde fieri fecimus per manum Angeli 
magne imperialis curie notarii, nostris subscriptionibus roboratum. Actum 
Cremone, anno, die, mense et indictione pretitulatis. + Ego Roffridus de 
Sancto Germano magne imperialis curie iudex. + Ego Peregrinus iudex. 
S 69 Porn neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 


964. Sodeger von Tito, kaiserlicher Podesta von Trient, bestellt auf Be- 
Jehl des Kaisers und zweier Grosshofrichter einen Boten, um den Syndi- 
kus des Kapitels von Verona in den ihm zuerkannten Besitz von Gütern 
zu Bondo und Breguzzo zu setzen. Trient 1338 Dec. 7. 

Anno demini millesimo ducentesimo trigesimo octavo, indictione xi., die 
martis septimo intrante decembri, in Tridento in palatio episcopatus, in pre+ 
sentia dominorum etc.” Ibique cum d. Seiderius de Tyto, potestas et ca- 
pitaneus Tridenti et episcopatus per. d. Fr. imperatorem, recepisset in man- 
datis ab ipso d. imperatore et dominis Rofrido de Sancto Germano et Peregrino 
de Caserta, magne imperialis curie iudicibus, ut deberet in possessionem in- 
ducere Sylvestrum sindicum et procuratorem capituli maioris ecclesie Vero- 
nensis de bonis Bevulchini et Vemceigioli fratrum et Werimberti et Alberti 
quondam Iohannis de Burgo, qui sunt de villis Bragucii et Bundi, causa rei 
servande et inductum in ipsam possessionem defendere, pro tenuta et posses- 
sione datis eidem Silvestro contra predictos ab eisdem iudicibus propter eorum 
contumaciam: dictus d. Sedoerius habito super hoc consilio sapientum con- 
stituit Sadebonum viatorem sue curie Tridenti suum nuncium, et eidem prece- 
pit, ut dictum Silvestrum debeat inducere et ponere in tenutam et possessio- 
nem bonorum predictorum Bevulchini, Vencigioli, Warimberti et Alberti causa 
rei servande, vice et nomine dicti capituli maioris ecclesie Veronensis. Ego 


Obertus etc. 
Nach neuerer Abschr. im Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu S 201. 


365. Vor dem kaiserlichen Podesta von Trient verwahrt sich der Syndi- 
kus des Kapitels von Verona dagegen, dass jener gegen die dem Kapitel 
gehörigen Gemeinden in Judikarien vorgehe, andernfalls dagegen an den 
Kaiser appellirend. Trient 1238 Dec. 9. 

Anno domini millesimo ducentesimo trigesimo octavo, indictione xi., die 
lovis nono intrante decembri, in Tridento, in palatio episcopatus, in presentia 
d. Ezelini iudicis, Zuchi de... ..., Oddonis notarii, Macagnini notarii, et 
aliorum. Ibique coram d. Sedoerio de Tyto, potestati Tridenti et episco- 
patus per d. Fridericum imperatorem, magister Bonencontus, syndicus et pro- 
curator capituli et canonice maioris ecclesie Veronensis, pro ipso capitulo et 
ecclesia proposuit dicens, quod ipse d. Sodoerius non debet aliquid facere con- 
tra homines et comunitates de Bergucio, Bundo, Bulbeno et Desuclo, vel ali- 


1238 Dec. 9. 389 


quam violentiam vel iniuriam eis inferre, quod esset in preiuditium aliquod 
vel gravamen dicti capituli et ecclesie, cum dicte ville et homines habitantes 
in eis sint de iurisdictione dicti capituli et ecclesie Veronensis et immediate 
ad ipsam ecclesiam et capitulum pertineant. Et si ultra hoc procedere vellet, 
pro dicto capitulo et ecclesia viva voce ad d. imperatorem appellavit, et bona 
ipsorum et ipsos homines et communitates ponens sub protectione dicti d. im- 
peratoris. Et ibidem Zalterius notarius pro se et fratribus et suo patre coram 
dicto d. Sedoerio se representavit dicens, quod paratus erat audire et facere 


precepta dicti d. Sedoerii, secundum quod de iure facere debebat. Ego 
Obertus de Placentia notarius sacri palatii huic interfui et scripsi. 

Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 126. 419. 


366. Genannte von Bondo bestellen einen Prokurator, um vor dem Kaiser 
oder dessen Vikar oder Legaten ihre Streitigkeiten mit dem Kapitel zu 
Verona auszutragen. Tione 1239 Jan. 2. 


In Christi nomine. Anno a nativitate eiusdem ın.cc.xxxvilli., indictione 
xii, die secundo intrante ianuario, in ponticello domus plebis Sancte Marie 
Teionis, in presentia etc. Ibique Moscardus et Pelegrinus fratres, filii 
Bovolchini de Bondo, fecerunt et constituerunt Atolinum Befam, filium quon- 
dam Fedrici de Bondo, suum nuncium et procuratorein et defensorem in placito, 
quod habent vel intendunt habere cum capitulo maioris ecclesie Verone, vel 
idem capitulum contra illos, coram d. Federico divina gratia Romanorum in- 
victissimo imperatore, vel coram eius vicario seu legato, taliter quod possit 
ita facere et petere rationem, luere tenutam, oponere acionem, alegare et re- 
spondere, et omuia utilia facere in ipsa causa, et etiam concordium et trans- 
actionem cum ipso capitulo ad suum velle facere, velud in propriis personis, 
promitentes sub obbligatione omnium rerum suarum semper habere ratum 
totum, quod ipse [in] prescriptis omnibus capitulis fecerit, et solvere iudica- 
tum. Ego .... entinus notarius sacri palatii interfui et rogatus scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu $ 201. 


367." Gebhard von Arnstein, Legat in Italien, bestimmt, dass angegebene 
Orte und Personen zu Castiglione Aretino gehören und an den Lasten 
desselben Theil zu nehmen haben. Castiglione 1239 Mai 10. 


In nomine domini. Amen. Omnibus evidenter appareat, quod dominus 
Geveardus de Arinsten, sacri imperii in Ytalia legatus, &uctoritate sue lega- 
tionis, cognoscens infrascriptas villas et loca.esse et esse debere de curia Ca- 
stellionis Aretini, et quod infraseripte ville et loca fecerunt et facere debent 
omnia servitia, datia et collectas et honera subire cum comuni Castillionis 
Aretini, sicut ville et loca, que sunt et esse consueverunt et debent de curia 
et districtu ipsius castri Castillionis Aretini, ideo idem dominus legatus aucto- 
ritate sue legationis, qua pro imperio fungitur, ad omnem dubitationem tol- 
lendam statuit, voluit et decrevit, ut ipse ville et loca, quorum et quarum 
nomina sunt ista, videlicet villa sancti Antonini, villa de Cozana, villa de 
Noceta, villa de Sosantia, villa de sancta Margarita, villa de Collesiccho, 
vila sancte Christene, «ila de sancta Agnessa, villa de sancto Savino, 
villa de sancto Martino de Teto, villa de Teto, villa de Vingnale, villa 
de Agello, villa de Polvano, villa de sancto Laurentio, villa de sancto 
Stefano, villa de plebe de Kio, villa de Fontanella, villa de Petreto, villa 


890 1239 Mai 10. 


sive castrum de Tuoro, et omnes habitantes in plebatu de Kio et in valle 
de Kio, et etiam villa Pergognane, et villa sancte Lucie, et omnes habitantes 
in Rucano, qui sunt et esse consueverunt de curia Castillionis Aretini, tam 
predicti, quam omnes habitatores presentes et futuri predictarum villarum et 
locorum sint et esse debeant de curia Castillionis Aretini, ad omuia servitia 
et honera sub eunda comuniter cum ipso castro Castillionis Aretini, tam pro 
inperio et exercitu pro inperio faciendo, quam pro omnibus aliis negotiis et 
factis sine contradictione omnium personarum; et sic idem dominus legatus 
statuit, voluit, decrevit et iussit. Predicta omnia acta sunt et statuta a 
predicto domino legato in domo plenis Castillionis Aretini presentibus d. Ilde- 
braldino Guidonis Cacciacontis, d. Roberto Gangi de Luca et Guidotto iudici- 
bus dicti d. legati, et presente d. Iacobo potestate dicti castri Castillionis et 
consilio generali eiusdem castri, et aliis pluribus, anno nativitatis domini mil- 
lesimo cc.xxxviiii., vi. ydus madii, indictione xii. Ego Federicus iudex et 
notarius Romani imperii et predicti domini legati scriba et notarius hiis interfui 
et de mandato domini legati in publicam formam redegi. 


Aus beglaub. Abschr. von 1353 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Castiglione Fio- 
rentino. Im Siegel des Orig. befand sich ein Adler, die Umschrift war unleserlich. — Da- 
nach ist die $ 286 n. 24 ausgesprochene Vermutbung, Gebhard sei in dieser Zeit in 
Deutschland gewesen, zu berichtigen. 


368. Heinrich, König von Torre und Gallura und Legat ganz Italiens 
verkündet allen in der Mark Ancona, dass er die von Cagli nach Rück- 
kehr zum Gehorsam von dem durch seine Boten über sie verhängten 
Reichsbanne gelöst habe. Jesi 1240 Jan. 30. 

Henricus dei et imperiali gratia rex Turrium et Gallure et sacri imperii 
totius Italie legatus domini Friderici imperatoris. Notum facimus universis 
per Marchiam Guarnerii constitutis, tam presentibus quam futuris, quod cum 
homines civitatis Calle pro eo, quod ad mandatum magnitudinis nostre renue- 
bant venire, positi fuerint in banno quatuor millium marcarum argenti per 
nobiles viros Sanguineum de Collenzon et Falleronem de Falleronibus, nostros 
nuntios speciales, ipsis postmodum ad mandatum nostrum et imperii libere 
redeuntibus, eos a predicto banno perpetuo duximus absolvendos, imperiali 
nobis auctoritate commissa mandantes, quatenus nullus sit, qui predictos ho- 
mines civitatis Callensis occasione banni prefati impetere omnino vel mole- 
stare presumat. Unde ad futuram memoriam presens scriptum exinde fieri 
fecimus, sigillo magnitudinis nostre munitum. Datum Esii, xxx. ianuarii, 
xiii. indictionis. 

Nach dem Drucke: (Gentile) Disamina di Pergola 103 aus dem Orig. im Stadtarchive 
zu Cagli. — Vgl. Nachtr. zu S 72. 78. 


369.” Heinrich, König von Torre und Gallura, Generallegat ganz Ita- 
liene, nimmt das Hospital zu Siena und dessen Besitzungen in den Schutz 
des Reichs. Siena 1241 März 17. 

Henricus dei et imperiali gratia rex Turrensis et Gallurie et sacri imperii 
totius Italie legatus generalis et domini Friderici secundi divi augusti filius. 
Per presens scriptum notum esse volumus universis imperii fidelibus, tam pre- 
sentibus quam futuris, quod cum Cacciacomes reetor hospitalis pauperum 
sancte Marie de Senis ad nostram presentiam accessisset, nostre magnitudini 
umiliter supplicavit, ut ipsum hospitale sancte Marie sub protectione ac de- 
fensione imperii recipere dignaremur. Nos igitur eiusdem rectoris supplicatio- 


1241 März 17. | 391 


nibus de regie nostre benignitate gratie clementissime inclinati, ob reverentiam 
precipue Ihesu Christi, per quem totius honoris regie dignitatis cognoscimus 
incrementa, eumdem rectorem et dictum hospitale sancte Marie cum personis 
ibidem domino famulantibus, familia et omnibus rebus mobilibus et stabilibus, 
que ipsum hospitale in presentiarum iuste tenet et possidet, vel in antea iusto 
titulo poterit adipisci, sub imperii protectione recepimus speciali; universitati 
vestre mandantes, imperiali vobis auctoritate firmiter iniungendo, quatinus 
nullus sit, qui prenominatum hospitale sancte Marie cum nominatis personis, 
familia et omnibus rebus eorum, constitutis ubique per Tusciam, contra hanc 
imperii protectionis paginam offendere indebite seu molestare presumat; quod 
qui presumpserit, indignationem imperialis culminis se noverit incursurum. 
Ad huius itaque nostre concessionis memoriam et robur in posterum valitu- 
rum presens scriptum fieri et sigillo nostre magnitudinis iussimus commu- 
niri. Datum in civitate Senensi, anno dominice incarnationis millesimo 
ducentesimo quadragesimo primo, septimo decimo martii, quartedecime in- 
dictionis. 

Nach Abschrift aus beglaubigter Kopie von 1247 Oct. 17 im Staatsarchive zu Siena, 
Prov. Spedale di Siena, mitgetheilt von Banchi. — Vgl. zu $ 287. 


940." Kaiser Friedrich II nimmt die von Spoleto wieder én seine Gnade 
auf, erlässt inen alle verwirkten Strafen, und bestätigt ihnen ihre Rechte 


und Besitzungen auf so lange, als sie in der Treue des Reichs verharren 
werden. Vor Spoleto 1241 Juni. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina fa- 
vente clementia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem et Sicilie 
rex. Tune exaltatur Romanum imperium, cum supplicum precibus condescen- 
dit; tunc eius dilatatur potentia, cum in severitatibus cohartatur; tunc nobili 
more se vendicat, cum indulget; sed in illis potissime serenitatis auguste cla- 
ritas velud quoddam sidus irradiat, quos abigeatibus aliquorum ab antique 
devotionis et fidei pascuis oberrantes ad ovile dominicum mansuetudinis baculo 
potius revocat, quam virga serenitatis adducat. Ea propter noverit tam pre- 
sens etas, quam successura posteritas, quod nos de favorabili gratia civitatem 
Spoleti et universos ac singulos Spoletanos in plenitudinem gratie nostre re- 
cipimus et favorem, et tam civitatem eandem, quam universos et singulos 
Spoletanos cum omnibus bonis suis sub protectione ac defensione culminis 
nostri suscipimus speciali, civitatem et ipsos sicut bonus dominus fideles suos 
in omnibus tractaturi, offensas omnes, quascumque et quocumque modo contra 
nos et imperium seu nostros et imperii nuntios et vicarios hactenus commise- 
runt, eisdem de potestatis nostre plenitudine remittentes, et ipsos ab omnibus 
penis, bannis et condempnationibus, quibus nobis et imperio, vicariis nostris 
ef. nuntiis tenerentur, penitus absolventes. Confirmamus etiam et conservabi- 
mus eis omnes bonos usus et approbatas consuetudines, quibus temporibus 
divorum augustorum avi et patris nostri memorie recolende usque ad hec fe- 
lieia tempora nostra usi fuisse noscuntur. Tenebimus etiam universitatem et 
singulos Spoletanos in omni bono statu et honore, quo tenemus seu tenebimus 
aliquam civitatem de ducatu Spoleti, dimittentes eis tenendas omnes tenutas, 
castra et villas, que et quas tenebant, nec non rationes et iura, que et quas 
habebant in castris, tenutis et villis, quando primum ducatum ipsum intravi- 
mus, videlicet secundo preterito mense ianuarii tertiedecime indictionis. No- 
mina castrorum, tenutarum et villarum sunt hec: Colle Revaliusu cum Pissi- 


892 1241 Jani. 


niano, Campellum cum tenimentis suis, Sellanum cum tenimentis suis, Munia- 


num, Rocca Albrici cum hominibus et tenimentis suis, castrum Cerreti cum 
hominibus et. tenimentis suis, Paternum cum hominibus et tenimentis suis et 
Rocca Paterni, castrum Vallis cum hominibus et tenimentis suis, castrum 
sancti Felicis cum hominibus et tenimentis suis cum Geppa Rosani et criptis 
Narci, castrum sancte Anatolie cum hominibus et tenimentis suis, castrum 
Bufonis cum hominibus et tenimentis suis, Rocca Accarini cum hominibus et 
tenimentis suis, Battiferia cum hominibus et tenimentis suis, Scopulum, Alo- 
dolum et Castangia cupa et villa Curdiliani et Casalis cum hominibus et teni- 
mentis suis, Coste monte Mancini usque ad sommitatem montis et exit inter 
palatium filiorum Albrici et muricem et venit per Riguzanum et capit Rufilia- 


.num et descendit ad Tartarenam per pedem Calvesani et tenimentis omnibus 


plebate sancti Britii, villa Beroite et villa Aczani cum ominibus et tenimentis 
suis, castrum Paroccli cum pertinentiis suis, Lapperinum, Ancaianum et Ce- 
sellum cum pertinentiis suis et omnia loca, castra et ville et homines, qui sunt 
citra loca versus civitatem Spoletanam usque ad civitatem, communia com- 
muni et specialia specialibus personis; item iura, que habent in castro Cam- 
muri, in castro Pontis, in castro Piczole, in eastro Iuvi, in Arrone et in castro 
Laci. De abundantiori quoque gratia nostra statuimus, quod in civitate pre- 
dicta vel extra in districtu ipsius et specialiter in monte sancti Helie nullum 
castrum, nullam munitionem seu domum, nec aliquod omnino edificium facie- 
mus seu fieri mandabimus, nec ex factis aliquod contra predictorum Spoleti- 
norum nostrorum fidelium voluntate auferemus vel auferri mandabimus nostris 
utilitatibus vel usibus applicandum. Statuimus quoque et imperiali sancimus 
edicto, ut predicta omnia sint eis de cetero valitura, dummodo in nostra fide- 
litate et imperii persistentes a nostris unquam servitiis non recedant. Firmiter 
etiam prohibemus, quatenus nullus dux, nullus marchio, nullus archiepiscopus 
vel episcopus, nullus comes, nullus capitaneus aut vicarius, nulla civitas, nul- 
jum commune, nulla universitas, nulla demum persona alta vel humilis, eccle- 
siastica vel secularis, antedictos Spoletanos fideles nostros universos aut sin- 
gulos contra presentis privilegii nostri tenorem ausu temerario inquietare, 
molestare seu perturbare presumat; quod qui presumpserit, indignationem 
culminis nostri se noverit incursurum et ducentas libras auri optimi pro pena 
compositurum, quarum medietas fisco nostro et reliqua medietas passis iniu- 
riam applicetur. Ad cuius memoriam et robur perpetuo valiturum presens 
privilegium fieri et bulla aurea tipario nostre magestatis impressa iussimus 
communiri. Huius rei testes sunt: Fridericus illustris regis Castelle filius 
dilectus nepos noster, Thomas comes Acerre, Henricus de Morra magne curie 
nostre magister iustitiarius, Iacobus de Morra capitaneus in ducatu Spoleti, 
magister Petrus de Vinea magne curie nostre iudex, Ricardus de Traiecto no- 
tarius noster et alii quam plures. Signum domini nostri M. Friderici se- 
cundi dei gratia invictissimi Romanorum imperatoris semper augusti, Ierusa- 
lem et Sicilie regis. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo 
ducentesimo quadragesimo primo, mense iunii, quartadecima indictione, im- 
perante domino nostro Friderico invictissimo Romanorum imperatore semper 
augusto, lerusalem et Sicilie rege, imperii eius anno vicesimo primo, regni 
Ierusalem sexto decímo, regni vero Sicilie quadragesimo quarto. Feliciter. 
Amen. Datum in castris ante Spoletum, anno, mense et indictione pre- 
scriptis. 

Nach dem Drucke: Sansi Saggio di documenti storici tratti dall' archivio del com- 


1241 Joni. 399 


mune di Spoleto (Foligno '1861) S. 5 aus dem Original im Stadtarchive zu Spoleto. — Vgl. 
zu S 72 n. 18; 382. 


971. Pandulf von Fasanella, Generalkapitün von Tuszien, kommt mit 
Siena überein, dass der Podesta von Belforte seiner Stellung entsagen und 
der Ort Konsuln wühlen soll, ohne dass das den vom Reiche, wie von der 
Stadt geltend gemachten Rechten auf den Ort vorgreifen soll. Siena 1241 
Nov. 3. 


Anno millesimo cc.xlt., indictione xv., die iii. nonas novembris. Ap- 
pareat omnibus evidenter presens instrumentum inspecturis, quod dominus 
Pandolfus de Fasanella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis, ex officio, 
quod gerit pro domino nostro Friderico imperatore, et Iohannes Passignani 
sindicus comunis Senensis pro comuni Senensi ita ad invicem pacti sunt et 
concordaverunt super signoria, quam dominus Berardone de Colle dicebatur 
recepisse in castro de Belforte, de cuius castri possessione pendet questio inter 
dominum imperatorem et commune Senense, quod dictus dominus Pandolfus 
dicet vel dicendo mandabit dicto Berardoni, ut exsiat de dicto regimine soluto 
sibi salario suo, et hominibus de Belforte, ut solvant ei salarium et licentient 
eum et faciant sibi consules, quo usque pendet questio dicta; hac protestatione 
et tenore expressim facto et adiecto in hae concordia inter dictum dominum 
Pandolfum et dictum sindicum, quod ista omnia nullum faciant preiudicium 
alicui partium, silicet imperio vel comuni Senensi in proprietate vel posses- 
sione vel alio iure, quod dicant se habere in dicto castro. Actum Senis in 
domo Iacobi quondam Rodulfi Moscionis, coram dominis Bonricovero, Gra- 
tiano, Gerardo iudice, Gualterocto comitis, Ranerii Patricii et Upone Alamanni, 
testibus presentibus. Ego Manuel Orlandi notarius predictis interfui et de 
mandato dicti domini Pandolfi et sindici et rogatus ab eis scripsi et publicavi 
et in publicam formam redegi. 


Nach Abschrift aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 239°, im Staatsarchive zu Siena, mitge- 
theilt von Banchi. — Vgl. $ 410 n. 11; 414 n. 23 und unten Urk. von 1244 April 25. 


949." Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in Tuszien, bestätigt unter 
Vorbehalt der Befehle des Kaisers denen von S. Gémignano ihre Besitzun- 
gen und Rechte und die Wahl des Podesta, vorbehaltlich des die freie 
Wahl beschränkenden kaiserlichen Edikts. S. Gimignano 1241 Nov. 29. 


In nomine domini. Amen. Dominus Pandulfus de Fasanella, imperialis 
in Tuscia capitaneus generalis, auctoritate, qua fungitur, concedit et confirmat 
comuni et universis et singulis homiuibus sancti Geminiaui et curtis omnes 
bonas et antiquas consuetudines, possessiones, tenimenta et omnia iura, que 
et quas hodie iuste tenent et possident, tam intus, quam extra; promittit etiam 
eis predicta auctoritate, quod dictum comune et singulos eiusdem in presentia 
domini nostri imperatoris in suis iuribus et iustis possessionibus eos commen- 
datos habebit, interponendo partes suas circa promotionem et meliorationem 
predicte terre. Preterea promittit et confirinat eis, ut statuta ad honorem do- 
mini nostri et bonum statum ipsorum facere possint et iura reddere, maleficia 
punire, dare tutores et curatores inter suos, ut iuste consueti sunt. Promittit 
etiam eis, ut possint eligere rectorem vel potestatem, salvo imperiali mandato 
et edicto nuper per Tusciam facto de non eligendis vel recipiendis potestatibus 
vel rectoribus sine speciali mandato et licentia principis et capitanei, salvo 
quod pro futuris temporibus non sit eis preiudicium, quin eligere possint. In 


394 1241 Nov. 29. 


quibus predietis omnibus reservat et conservat imperiale beneplacitum et 
mandatum. Ad huius autem rei memoriam et dicti comunis cautelam presens 
publicum instrumentum fieri iussimus per manus Altimanni notarii nostri et 
sigillo nostro pariter communiri. Actum apud sanctum Geminianum, in 
anno domini millesimo cc.xli., imperante domino nostro Fr. secundo invictis- 
: simo Romanorum imperatore, die mercurii xxvii. novembris exeuntis, xv. in- 
dictione, coraın d. Philippo de Brundusio magne imperialis curie iudice, d. 
Rogerio de Pizzo vicario Collis et episcopatus Vulterrani, d. iudice Iohanne 
de Monte Albano, Frederico notario de Pescia et aliis pluribus testibus ad 


predicta. S. Ego Altimannus de Montefollonico imperialis curie et nunc 
dicti domini capitanei notarius hiis interfui et ea de mandato suo scripsi et 
publicavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. Von der Besiege- 
lung die Einschnitte. — Vgl. zu $ 238; 410; 416 n. 38; 421 n. 7. 


949." Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in T'uszien, befiehlt dem 
Vikar für Colle und das Bisthum Volterra, die von S. Gimignano, weil 
sie sich den Geboten des Kaisers gehorsam erwiesen, in ihren Rechten zu 
‚schützen. S. Gimignano 1241 Nov. 27. 


Pandulfus de Fasanella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis. Nobili 
viro . . vicario Collis et episcopatus Vulterrani salutem et amorem sincerum. 
Cum homines et comune castri sancti Geminiani ad nostram requisitionem ad 
fidelitatem et mandatum domini nostri imperatoris venerint fideliter et devote, 
imperiali vobis auctoritate, qua fungimur, precipiendo mandamus, quatenus 
ipsos comuniter et divisim in eorum iustis petitionibus et rationibus habeatis 
propensius commendatos, non perinittentes, quod de possessionibus, quas iuste 
tenent et possident, preter iuris ordinem extrahantur vel contra iustitiam pre- 
graventur, aut per aliquem indebite et contra iuris ordinem ipsis possessioni- 
bus spolientur. Ad huius autem rei memoriam presens publicum instrumentum 
per manus Altimanni notarii nostri fieri iussimus et coram subscriptis testibus 
publicari. : Actum apud sanctum Geminianum, in auno domini millesimo 
ce.xli., imperante domino nostro Fr. secundo, die mercurii xxvii. novembris, 
xv. indictione, coraın d. Philippo de Brundusio magne imperialis curie iudice, 
d. iudice Iohanne de Montealbano, Frederico notario et alii pluribus testibus 
ad predicta. S. Ego Altimannus de Montefollonica imperialis curie et 
nunc dicti capitanei notarius hiis interfui et ea de mandato suo scripsi et 
publicavi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. — Vgl. zu 
$ 410; 414. 


944. Der Syndikus der Stadt Siena ersucht den Pandulf, Generalkapi- 
tän von Tuszien, um Mittheilung der auf den Streit zwischen dem Reiche 
und Siena über Belforte und Radicondoli bezüglichen Akten und Beweis- 
stücke. Siena 1241 Dec. 16. 


Petit Iohannes Passignani sindicus comunis Senensis a vobis domine 
Pandolfe, capitanee pro domino imperatore in Tuscia generalis, acta publicata 
et actitata in causa, que vertitur inter dominum imperatorem ex parte una, et 
comune Senense ex altera, de Belforte et Radicondoli, et omnia, que debetis 
referre domino imperatori, et quod fiat inde edictio omnium, quibus usus est 
vel usurus procurator domini imperatoris, specialiter instrumentorum et testium, 


1241 Dec. 16. 395 


si testes sunt introductorum, a dicto procuratore domini imperatoris; salvis 
exceptionibus competentibus comuni Senensi et protestationibus factis per me 
supradictum sindicum comunis Senensis. Actum Senis, coram dominis 
Ildibrandino Guidi Cacciacontis, Guinisio Venture, Forteguerra Guinisii, Bo- 
natacca Tacche, Asalto Iohannis, Leonardo Tebaldini, testibus presentibus; 
in anno domini millesimo cc.xli., indictione xv., die xvii. kalendas ianuarii. 

Ego Rustichellus Vitemori de Saltennano et nunc comunis Senensis auctori- 
tate imperiali notarius predictis interfui, scripsi et publicavi. 


Nach Abschrift aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 239, im Staatsarchive zu Siena, mitge- 
" theilt von Banchi. — V gl. S 410 n. 11; 414 n. 23 und unten Urk. von 1244 April 25. 


375." Der Podesta von Siena lässt einen Prokurator bestellen, um vom 
Kaiser Beachtung der Rechte der Stadt durch ihn, seine Boten und die 
Grafen Ildebrandeschi zu erwirken. Siena 1241 Dec. 23. 


In nomine domini. Amen. Nos Bernardinus Pii Mutinensis, dei gratia 
Senensis potestas, facimus et constituimus te Gratianum iudicem comunis 
Senensis nostrum vicarium ad faciendum sive constituendum cum auctoritate 
generalis consilii campane, more solito congregati in ecclesia sancti Christo- 
fori, Ranerium Mathei iudicem sindicum sive procuratorem vel actorem co- 
munis Senensis ad impetrandum a d. nostro invictissimo et gloriosissimo Fr. 
imperatore, quod possimus habere cives nostros et tenere eos pacifice, et. quod 
ipsi non molestentur a nunciis suis, et ad procurandum ita, quod constituta 
civitatis Senensis inter cives et subditos civitatis eiusdem habeantur rata, et 
quod nec per ipsum et suos nuntios rumpantur vel vitientur; et quod civibus 
Senensibus satisfiat de eo, quod comites Ildebrandus, Bonifatius et Guilielmus 
singularibus hominibus civitatis Senensis debuerant; et quod non tollatur pe- 
dagium vel curatura vel ripa vel subripa civibus Senensibus per totum comi- 
tatum lldibrandescum, nisi secundum formam contractus celebrati inter comune 
Senense et comites superius nominatos; et ad omnia et singula faciendum, 
quod circa predicta vel predictis fuerint necessaria faciendum, et ad omnia alia 
et singula peragendum, quod comuni Senensi dictus sindicus viderit expe- 
dire. Actum Senis, coram d. Rustichino Falconis iudice et Ventura Pieri 
notario testibus presentibus, in anno domini millesimo cc.xli., indictione xv., 
die x. kal. ianuarii. Ego Manuel Orlandi imperiali auctoritate notarius, 
ut supra legitur, de mandato dicte potestatis scripsi et publicavi. 

Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 239 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 414 n. 23. 


946," Der Assessor und Vikar des Hugo Alpisiane, Vikars zu Colle für 
den Generalkapitän in Tuszien, und der Rath von Colle gewähren denen 
von Siena sicheres Geleit. Colle 1242 Febr. 17. 


In nomine domini. Amen. M.cc.xli., xii. kal. marcii, indictione xv. 
Pateat universis, quod nos Benedictus de Silva, assessor et vicarius domini 
Ugonis Alpisiane, in Colle vicarii pro d. Pandulfo de Fagianella pro imperio 
in Tuscia capitaneo generali, et consilium totun) ad sonum campane more so- 
lito convocatum prestamus, damus et concedimus securitatem plenam et licen- 
tiam omnibus et singolis hominibus et personis de civitate Senarum eiusque 
comitatu eundi et redeundi et standi per Colle et curiam et districtum sive 
forciam in personis et rebus hinc ad proximas kal. madii, nullo impedimento 
seu intesimenti imminente timore vel aliqua qualibet iniuria seu gravamine eis 
vel alicui eorum vel alicui pro eis vel aliquo eorum ab hominibus de Colle et 


396 1242 Febr. 17. 


eius curia vel aliquo eorum inferendo. Actum Colle in domo d. Sovarzi, 
tunc curia comunis de Colle, coram Ild[ebrando] Transilie, Buonisegna notarii, 
Buomodato nunptio comunis. S. Ego Castaldus imperialis notarius et tunc 
scriba dicti comunis predicte securitati et licentie interfui et de mandato dicti 
Benedicti assessoris et vicarii et dicti consilii eam subscripsi et publicavi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu S 414; Colle 
scheint danach überhaupt keinen Podesta gehabt zu haben, sondern unmittelbar durch den 
Vikar verwaltet zu sein; vgl. auch unten Urk. von 1245 Aug. 2. 


941." Senator und Rath von Rom beschwören ein auf Dauer des Krieges 
mit Perugia geschlossenes Bündniss und verpflichten sich, keinen Vertrag 
mit dem Reiche ohne Perugia einzugehen. Rom 1242 März 12. 


In nomine domini. Amen. Ad honorem dei omnipotentis et ad honorem 
et reverentiam sancte Romane ecclesie et alme et inclite urbis Rome et civi- 
tatis Perusii et omnium aliarum terrarum, civitatum adque comunium, que in- 
frascripto iuramento tenebuptur et facient cum voluntate senatus et populi 
Romani. Sub anno domini millesimo cc.xlii., indictione xv., mensis martii die 
xii. intrante, apostolica sede vacante, congregato urbis consilio in domo sancte 
Marie de Canpitolio, ubi consuetum est more solito congregari, de mandato 
domini Mathei Rubei dci gratia alme urbis illustris senatoris, et ad peticionem 
domini Pieri Egidii notarii et sindici comunis Perusii, dictus d. Matheus Rubeus 
senator de voluntate et mandato dicti consilii, tanquam senator urbis, et con- 
siliarii omnes in dicto consilio existentes iuraverunt tactis sacrosanctis evan- 
geliis iuvare et defendere civitatem Perusii et Perusinos et ornnes alias terras, 
civitates et comunia, que simili iuramento tenebuntur et facient cum voluntate 
senatus et populi Romani, ut dictum est, bona fide sine fraude; et iuraverunt 
non facere pactum neque finem nec menamentum aliquod cum complemento 
cum imperio nec cum aliquo, qui preesset imperio, nec cum eius nuntio vel 
nuntiis, nec cum eius posito vel positis sine civitate Perusii vel Perusinis et 
sine omnibus aliis terris, civitatibus et comunibus, que simile iuramentum fa- 
cient cum voluntate senatus et populi Romani, ut dictum est, donec inter im- 
perium et ecclesiam guerra duraverit, et sic federatos se simul tenere predicta 
guerra durante, ut dictum est. Nomina vero consiliariorum, qui predicta 
iuraverunt presente me magistro Pandulfo scriniario infrascripto, sunt hec: 
Homodeus de Trivio etc. S. Ego magister Pandulfus dei gratia sancte 
Romane ecclesie scriniarius predictis omnibus interfui et, ut supra legitur, de 
mandato d. Mathei Rubei dei gratia alme urbis senatoris et consilii rogatuque 
predicti Pieri Egidii notarii et sindici comunis Perusii scripsi et publicavi. 

Aus dem Liber submissionum C. Bl. 32/ im Munizipalarchive zu Perugia. — ! Folgen 
84 Namen. — Vgl.zu $ 412. Eine wesentlich entsprechende Beurkundung des Bündnisses 
zwischen Rom, Perugia und Narni von demselben Datum ist, irrig zu 1227, gedruckt: Ca- 


rolus Guzzonius, qui et Ancaranus, Historiae Umbrae monumenta, fasc. II (Florentiae 
1851) p. 8. 


948. Der Vicecomes der Besitzungen des Kapitels von Verona in Judi- 
karien beschwürt sein Amt und legt das Schreiben vor, durch welches seine 
Bestellung kundgegeben wird. Breguzzo 1242 Mai 11. 


In Christi nomine. Die undecimo intrante madio, in porticalia ecclesie 
sancti Andree de Berguzio, in presentia Venceioli quondam Atti, Venceioli 
quondam Warnardi, Bonesigne filii Federici, Viviani de Baranto de Berguzio, 
Ruzenelli, Nicolai notariorum de Berguzio, testibus rogatis, et aliorum. 


1242 Mai 11. 507 


Ibique in communia vicinitatis Berguzii et Bondi, more solito congregata, Al- 
driginus filius quondam d. Aldrigeti de Berguzio, viso uno publico instru- 
mento, scripto sub signo et nomine Wilielmi Bonivilani notarii, facto die ve- 
neris sexto exeunte aprili, sub anuo & nativitate domini millesimo cc.xlii., 
indictione quintadecima, in quo continetur, quod d. Stephanus dei gratia Ve- 
" ronensis ecclesie archipresbyter pro ipsa ecclesia et capitulo eiusdem ecclesie 
constituisset et ordinasset et elegisset dictum Aldriginum suum nuncium et 
castaldionem et vicecomitem in predictos Bondi et Berguzii, Bolbeni et De- 
sucli et Zucai ad rationem faciendam et dicendam in ipsis locis; ad sancta 
dei evangelia iuravit, quod faciet et exercebit dictam vicem secundum, quod 
continetur in predicto instrumento predicte vilicationis et vicecomitatus. Hoc 
facto predictus Aldriginus rapresentavit et legi fecit predicte communitati et 
hominibus ipsius coımmunitatis de Bondo et Bergozio litteras, sigillatas sub 
sigillo capituli maioris Veronensis ecclesie; tenor quarum talis est: 

Stephanus dei gratia sancte Marie maioris Veronensis ecclesie archipres- 
byter et capitulum ipsius, universis fidelibus: suis viris providis et discretis 
terrarum Berguzii, Bundi, Bolbeni et Desucli Zuzai, et communitatibus terra- 
rum ipsarum, salutem et gratiam suam et bonam voluntatem. Volentes uni- 
versos et singulos earum terrarum in suis rationibus conservari et eorum iura 
manutenere illesa, virum providum et discretum Aldriginum, Aldrigeti quon- 
dam filium de ipso Berguzio, quem, ut intelleximus, sua probitas plurimum 
recomendat ad laudem, de quo etiam plenius confidimus et speramus, vobis 
dedimus et damus pro capitulo et ecclesia Verone in vicecomitem et rectorem, 
ut inter vos rationem faciat et ius dicat pro ipsa et capitulo Verone per annum 
venturum a kalendis maii proximi inde ad unum, et exinde ad revocationem 
ipsius et voluntatem capituli Verone; probitatem vestram rogantes et monentes 
attentius et vobis firmiter iniungentes sub debito fidelitatis, ut eidem Aldrigino 
facto sui regiminis iuramento obedire curetis, et ipsum sicut vestrum viceco- 
mitem sive gastaldionem pro ecclesia Verone honorare; scientes, quod quid- 
quid obbedientie et honoris ei prestiteritis, persone nostre et capitulo ecclesie 
Veronensis reputabimus esse factum. Datum die sabati quinto exeunte 
aprili, in canonica Verone, m.cc.xlii., indictione xv. 

His factis, homines predicte communitatis Berguzii et Bondi dixerunt, 
quod omnia predicta eis placebant. Anno domini millesimo ec.xlii., indic- 
tione xv. Ego Galterius d. regis Federici notarius lis omnibus interfui 
rogatus et scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
6 126. 324. 


879. Mit Zuziehung und Bestätigung eines Judex ordinarius wird eine 
Emanzipation vorgenommen. Im Bisth. Gubbio 1242 Juli 11. 


In noniiue sancte et individue trinitatis. Anno dominice incarnationis mil- 
lesimo cc.xlii., tempore d. Frederici imperatoris, die xi. intrante mense iulii, in- 
dictione xv. Dominus Munaldus Suppolini, auctoritate d. Quatalitis iudicis 
ordinarii interposita, emancipavit filios suos Uguitionem et Guidonem volentes 
et petentes, et a manu et patria potestate eosdem absolvit, concedens et dans 
prenominatis suis filiis plenam et liberam potestatem emendi, vendendi, do- 
nandi, permutandi, iuditio sisteudi, testamentum quoque faciendi et omnia fa- 
cienda, que quilibet Romanus civis et pater facere et exercere potest sine con- 
tradictione patrie potestatis, et omne comodum sue acquirere utilitati et in- 


398 1242 Juli 11. 


comodum sustandi eisdem actribuit facultatem; et insuper in premium eman- 
cipationis et in partem eorum «dedit et concessit dictis suis filiis emancipatis 
partem suam castri Gasacastaldi de hominibus, terris, possessionibus, hedifitiis, 
iuribus et actionibus sibi competentibus in dicto castro et eius curte, et versus 
omnes personas pro dicto castro et eius curte, ut admodo habeant et teneant, 
et quicquit eis et suis heredibns deinceps placuerit, faciant; et dictas res con- 
stituit, se possidere pro predictis et eorum nomine, donec in tenutam intra- 
verint corporaliter, in quam intrandi et tenendi licentiam et potestatem aucto- 
ritate propria sibi contulit adque dedit, promictendo pro se et suis heredibus, 
predicta omnia firma tenere et nullo tempore contravenire aliqua ratione vel 
occasione, sub pena dupli extimationis dictarum rerum stipulatione promissa, 
et pqna soluta contractus firmus permaneat; domino Quatalite predicta omnia 
confirmante et auctoritate imperiali, qua fungitur, predicta omnia informavit, 
et cives Romanos et patres familias esse decrevit eosdem. Actum est in 
diocesi Eugubina, ante portam monasterii sancte Marie de Alphiolo, presen- 
tibus testibus ad hoc specialiter rogatis et vocatis domino Rainerio abbate 
sancte Marie, d. Iohanne Bonomoli, d. Guidone Iannis, Pelagallo ministro 
dicte ecclesie et Ugolinello di Petroio. Ego Salvolus notarius hiis omnibus 
preseus interfui et rogatus a predictis et mandato dicti iudicis scripsi et 
complevi. 


Aus dem Liber submissionum C. Bl. 54^ im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
$ 444. 447. 


380. Heinrich, König von Torre und Gallura, Legat in Italien überlässt 
denen von Cremona unter Vorbehalt der Verfügungen des Kaisers das 
den Placentinern abgenommene Roncarolo. Cremona 1242 Aug. 


Henricus dei et imperiali gratia rex Turritanus et Gallurae et sacri im- 
perii in Italia legatus, domini Friderici imperatoris secundi divi augusti filius. 
Dignum est et rationi consonans equitatis, ut qui pro servitiis imperii fideliter 
laborant, dignis meritorum premiis debeant ampliari. Cum igitur marchio 
Lancea potestas, consilium et commune Cremone nostre celsitudini humiliter 
supplicarent, ut castrum Roncaroli, quod fuit de territorio rebellium Placen- 
tinorum, quod quidem tempore nostro ad honorem et exaltationem serenissimi 
caesaris patris nostri cum exercitu suo felici devicimus, rec non villas et ca- 
sales [Gironta, Deselita, Ugini, Scuranum] cum toto plebatu Belizoni, Zave- 
nengi, Arsure, Tazii, Zirovani et Rodii concedere dignaremur ad habendum et 
tenendum perpetuo ad honorem et fidelitatem eiusdem domini et patris nostri 
et ad specialem confusionem rebellium imperatoris patris nostri. Nos igitur 
ipsorum supplicationibus favorabiliter annuentes, attendentes quoque fidem 
plenam et devotionem sinceram, quam Cremonenses ad personam gloriosissimi 
patris nostri et sacrum imperium habuerunt semper et habere satagunt in- 
defesse et in antea etiam habere presumuntur, castrum suprascriptum Ron- 
charoli [nec non villas et casales Gironta, Deselita, Ugini et Scurani cum toto] 
plebatu Belezoni cum omnibus iustitiis, iuribus et pertinentiis usque ad man- 
datum eiusdem domini ac patris nostri eisdein Cremonensibus dilectis imperii 
fidelibus auctoritate legationis nostre duximus coacedendum, salvo in omnibus 
et per omnia mandato, voluntate et ordinatione imperatorie maiestatis. Ad 
huius igitur nostre concessionis memoriam et robur in perpetuo valiturum 
presens privilegium fieri et sigillo nostro iussimus corroborari, die, mense et 
indictione suprascriptis. Datum apud Cremonam, anno dominice incarna- 


1242 Aug. 399 


tionis millesimo ducentesimo quadragesimo "tertio, mense augusti, quintede- 
cime indictionis. 

Nach Abschr. Wüstenfelds aus dem an einigen Stellen durch Abschaben des Perga- 
ments unleserlich gewordenen Orig. im Munizipalarchive zu Cremona. Die Namen inner- 
halb der Klammern von W. nach Berücksichtigung von Resten der Schriftzüge und von 
jetzt in der Gegend von Roncarolo vorkommenden Namen wiederhergestellt. Vom Siegel 


nur der Strang von roth-gelb-weisser Seide. — Die Bestätigung des Kaisers ist gedruckt 
Böhmer Acta imperii 791. — Vgl. S 287; 404 n. 5.9. 


381.” Pandulf von Fasanella, Generalkapitän in Tuszien, verurtheilt 
wegen Nichterscheinens der Kläger diese in die Kosten des Termins. 
Grosseto 1242 Nov. 3. 


In nomine domini. Amen, Quia Iacobus Lungubardi et filii Baccenemieci 
de Florentia non comparuerunt in iudicio coram cur[ia] apud Grossetum in 
termino perhemptorie prefisso eis et comuni sancti Geminiani pro causa, quam 
simul habebant et quam moverant eidem comuni dicti Iacobus et filii "Abba- 
cenemici, Iohanne sindico dicti comunis, ut constitit, comparente, ideo dominus 
Pandulfus de Fasanella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis, dictum sin- 
dicum licentiavit, condempnans adversam partem in xxx. sol. Pisanorum par- 
vulorum pro expensis factis in termino supradicto taxatis a iudice; qui contu- 
maces non audiantur nisi dictis denariis restitutis. Actum in maiori ecclesia 
Grosseti, in anno domini millesimo cc.xlii., imperante domino Fr. secundo, die 
lune iii. novembris, prime indictionis, coram Fr. notario curie, Gilio et Iohanne 
notariis et Matheo de Salerno testibus ad predicta. S. Ego Altimannus 
de Montefullonica imperialis curie et nunc predicti capitanei notarius hiis in- 
terfui et mandato dicti capitanei hec scripsi et publicavi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. — Vgl. zu S 410. 


382." Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in Tuszien, befiehlt dem 
Prokurator der Güter des Bisthums Arezzo, von angegebenen Gütern der 
Abtei Pratalea keine Leistungen zu verlangen, falls sie nicht dem Bis- 
thume gehörten. Grosseto 1242 Dec. 2. | 


Pandolfus de Fasanella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis. Nobili 
viro domino Panzo de Castellione, procuratori iu terris episcopatus Aritii, sa- 
lutem et dilectionem sinceram. Pro parte abbatis abbatie de Pratallia, fidelis 
imperii, expositum fuit coram nobis, quod tu pro terris dicte abbatie, que sunt 
Congirate, occasione quod dicis, eas pertinuisse ad episcopatum Aretinum, de 
dietis terris exigis terraticum et dirictum, et contra iustitiam dictam abbatiam 
molestas, et predictos predicta occasione de quadam villa etiam "quadam, que 
vocatur Pecza, ab hominibus abitantibus in eadem exigis datia et collectas, 
eamdem abbatiam in predictis contra iustitiam agravando. Unde nolentes, 
quod terras no.ı pertinentes ad episcopatum predictum sub episcopatu reducas, 
mandamus vobis imperiali auctoritate, qua fungimur, quatenus facta diligenti 
inquisitione, si ad episcopatum non pertinuerunt supradictum terre predicto, 
occasione creditorum episcopatus vel alia occasione pro episcopatu predicto 
ipsam abbatiam in predictis terris molestare non debeas, salvo in aliis iure 
imperii. Datum Grosseti, secundo- decembris, prime indictionis. 


Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Camaldoli. Auf das Schrei- 
ben folgt das bezügliche Zeugenverhör. — Vgl. S 410; 414; da Nachtr. zu S 412 auch ein 
Procurator der Abtei Farfa erwähnt wird, so scheint der Titel zunächst für die Verwalter 
der für das Reich eingezogenen Kirchengüter üblich gewesen zu sein. 


400 1242 Dec. 18. 


383. Der kaiserliche Podesta von Trient befiehlt seinem Kapitän zu Ste- 
nico, den Gastalden und Vicecomes des Kapitels zu Verona in der Ge- 
richtsbarkeit über Breguzzo, Bondo, Bolbeno und Zuclo nicht zu hindern. 
Trient 1242 Dec. 19. 


Nos Sodgerius de Titho, potestas Tridenti et episcopatus per d. impera- 
torem. Ad petitionem Bonaventure Recaneti, sindici et procuratoris maioris 
ecclesie et capituli Veronensis, mandavit Simoni capetaneo suo apud Stenegu, 
et in partibus illis, districte precipiendum in hunc modum: Quia constitit 
nobis per privilegia imperatorum et maxime d. nostri imperatoris Federici, et 
per instrumenta publica, quod ecclesia et capitulum maioris ecclesie Veronensis 
habent iurisdictionem faciendi iustitiam et rationem in villis sitis in episcopatu 
Tridenti, scilicet in Bergutio, Bondo, Bolbeno et Disuculo et in pertinentiis 
suis, et usi sunt ea in illis locis, mandamus tibi districte precipiendo, quatenus 
Aldriginum filium quondam Aldrigeti de Bergutio, gastaldionem et vicecomitem 
prefati capituli ad faciendam rationem in locis illis absolvas, et suos fideius- 
sores a sacramento et satisfactione tibi prestitis occasione exercicii iurisdic- 
tionis, quam exercebat in predictis locis pro dicta ecclesia et capitulo; et quod 
de cetero non impedias eum, nec molestes exercentem iurisdictionem et iusti- 
tiam facientem secundum tenorem privilegiorum suorum, et secundum quod 
usi sunt huc usque illi de ecclesia et alii pro ea. Actum est hoc anno 
m.ce.xli., inditione xv., die sabbati xiii. exeunte 1nense decembris, Tridenti, 
in palatio superiori episcopatus, presentibus d. Bonfado iudice, d. Sordano 
ludice, et Edegrino Cose notario et aliis. Ego Bonisigna d. Henrici regis 
notarius interfui rogatus, et scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. S 419 n. 5; 
Nachtr. zu S 414. 


984, Mit Zustimmung des ihr von einem Judex ordinarius bestellten 
Mundwaldes, nach gesetzlicher Befragung durch Judex und Notar und 
mit erhaltener Vollmacht des Judex verkauft eine Frau Grundstücke. 
Prato 1243 Mai 29. 


In nomine domini dei eterni. Anno dominice incarnationis millesimo du- 
centesimo quadragesimo tertio, quarta kal. iunii, indietione prima. Ego 
quidem Pretiosa, filia quondam Michelis Gianni Pellai et filia Lombarde filie 
Benassaie, cum conseusu et verbo Borgongnonis notarii mei mundualdi, ad 
meam postulationem michi dati et confirmati a domino Simintendi iudice or- 
dinario, meaque libera et spontanea voluntate, legitimaque dicti iudicis et Tho- 
ringi notarii interrogatione precedenti cum congruenti responsione sequenti, et 
eiusdem iudicis auctoritate mihi prestita, et etiam presente et consentiente 
mihi dicta Lombarda mea matre, confitendo, me habere decem et octo annos 
et ultra, manifesta sum, quia per hoc publicum instrumentum vendicionis iure 
proprio vendo, do, trado atque concedo tibi Amadori filio quondam Borgolini 
et tuis heredibus ad possidendum per proprium et imperpetuum integre vide- 
licet unam petiam terre etc. ! Insuper ego predicta Pretiosa iuro ad sancta 
dei evangelia corporaliter tacta predicta omnia et singula semper firma et rata 
habere et tenere, et ea omnia et singula in totum, ut dicta sunt; observare 
facere et complere. Hec acta sunt Prati ad pedem turris de Fossa, pre- 
sentibus lohanne filio Guidonis, Rosticcio nepote Orlandi et Ranuccino Top- 
paio, ad hec omnia testibus rogatis. S. Ego Simintendi iudex ordinarius 
atque notarius supradicte Pretiose mulieri predictum Borgongnonem, ut supra 


1243 Mai 29. 401 


legitur, mundualdum dedi et eidem mulieri meam auctoritatem prestiti et pre- 
dictis omnibus interfui ipsisque subscripsi et singnum mee manus apposui. 

S. Ego Thoringus notarius filius Panfi predictis omnibus interfui eaque publice 
rogatus scripsi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Spedale di Prato. — 1 Folgen die 
Einzelnheiten über den Verkauf. — Vgl. S 444. 448. 


385.” Walter, Reichsvikar von Montagutolo, untersagt im Namen des 
Kaisers und des Generalkapitäns unter Drohung einer Bannstrafe dem 
Kastellan von Monteriggioni, auf einer Besitzung der Abtei dell Isola für 
die Stadt Siena Heu schneiden zu lassen. Bei Monteriggioni 1243 Juni 3. 


In nomine domini. Amen. Anno eiusdem millesimo cc.xliii., indictionis 
prime, die iii. non. iunii. Ex hac publica serie liquido appareat universis, 
quod Gualterius vicarius pro imperio Montis Agutuli accessit ad possessionem 
et locum sive paludem monasterii sive abbatie de Insula, que appellatur Ca- 
netum, positum inter Montemreggionem et abbatiam predictam, et invenit ibi 
castellanum dicti castri Montereggionis cum secatoribus pro eo fenum de pa- 
lude predicta secantes; qui posuit eidem castellano Monteregionis et precepit 
eidem ex parte d. imperatoris et d. Pandulfi capitanei Tuscie generalis ad 
bannum et ad penam mille marcarum argenti, ut fenum de possessione et pa- 
lude non secaret, nec secari faceret, nisi faceret pro monasterio ex officio, 
quod geritur. Et ipse dictus castellanus Montereggionis respondit et dixit: 
‚Ego faciam secari fenum de palude et possessione pro comuni Senensi, sicut 
impositum est mihi ad penam et ad bannum a camerario comunis Senensis et 
quattuor comunis Senensis", qui appellatur quattuor comunis Senensis.‘ 
Actum in palude et possessione predicta, coram Saraceno de Fila, Ranuccio 
Cierrineri, Maranuccio Guidonis de Villano, et Cambio Ricoveri, et aliis plu- 
ribus testibus. Ego Ugo Foschi Albertini notarii predictis interfui et ea 
de mandato dicti Gualterii vicarii scripsi et publicavi. 

Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 255 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 410; 414. 


886.” Albert Nozardi, Grosshofrichter und Vikar des Podesta, und der 
Rath von Siena verwahren sich dagegen, dass durch die dem Kaiser ein- 
gerüumte Befugniss, wonach eine ihm missfällige Wahl unwirksam sein 
solle, der Wahlfreiheit der Stadt überhaupt Abbruch geschehe. Siena 1243 
Juli 17. ' 

. In nomine sancte et individue trinitatis. Anno domini millesimo cc.xlii., 
die xvi. kal. augusti, indictione prima, domino Frederigo secundo Romanorum 
imperatore regnante. Appareat evidenter, quod dominus Albertus Nozardi, 
magne imperialis curie iudex, vicarius d. Ildibrandini Guidi Cacciacontis se- 
cunda vice Senensis potestatis absentis, in consilio civitatis predicte ad sonum 
campane in ecclesia sancti Christofori more solito congregato, et ipsi iidem 
consiliarii, quorum nomina inferius continentur, et Adrianus Ranuccii syndicus 
universitatis predicte, quod consilium factum fuerat pro renovatione sive elec- 
tione vel nominatione facienda de rectore dicte terre pro anno futuro iuxta 
consuetudinem et dicte civitatis constituta, vice et nomine dicti comunis pro- 
testati sunt et dixerunt, quod illa potestas, quain contulerant in serenissimum 
principem Frederigum dominum suum, vel relatio potestatis, silicet quod si 
electio vel nominatio, que fieret de rectore predicto, displiceret principi me- 


morato, quod non teneret et pro non facta haberetur, nullum dicto comuni 
Ficker Forschungen. IV. 26 


402 1243 Juli 17. 


preiudicium generaret super iure et consuetudine eligendi sibi rectorem et pos- 
sessione vel quasi electionis et iuris eligendi, in qua ipsum comune erat et diu 
extiterat, quam possessionem et ius sibi dictum comune integrum reservabat, 
et quod per predicta vel aliquod eorum nullum ius principi quereretur, nec etiam 
electo vel nominato. Nomina consiliariorum sunt hec qui protestati sunt 
et dixerunt, ut superius continetur: Dominus Donusdeus Guinisii etc. ! 
Actum Senis in ecclesia sancti Christofori, coram d. Uguiccione Bandini iudice, 
d. Ranerio Matheo iudice, d. Villa iudice, Sitio notario, Stratume Mastinelli, 
Pietro notario, Frederigo Vencecastelli, Orlando Actaviani notarii, et Barthole 
Augustini, et Palmerio Ranuccii notario, rogatis testibus. S. Ego Sachet- 
tus notarius filius Rustichelli his omnibus interfui et, quod supra legitur, de 
mandato et rogatu vicarii et sindici et consiliariorum prefatorum scripsi et 
publicavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — ! Folgen 179 Namen. — 
Vgl. zu $ 416 n. 39; 509. 


987." Der abgehende Podesta vor Siena verpflichtet den Pandulf von Fa- 
sanella, Generalkapitàn in Tuszien und Podesta von Siena, und dessen 
Vikare, das Angegebene einzuhalten und zu zahlen. Siena 1243 Dec. 30. 


In nomine domini. Amen. Nos Ild. comes Guidonis Cacciacomitis, dei 
gracia et domini imperatoris Senensis potestas, de consilio d. Iacoppi iudicis, 
Albizi camerarii et dominorum Renaldi Alexi, Uguiccionis Bandini iudicis, 
Nicole Rozi et Ugonis Alamanni, quatuor provisorum dicti comunis, pro facto 
comunis et nostri officii imponimus d. Pandulfo de Fascianella, in Tuscia pro 
imperio capitaneo generali, potestati Senensi dei et domini imperatoris gracia, 
licet absenti, et vobis d. Graziano iudici et d. Fortarrigo, vicariis eiusdem et 
comunis Senensis, hace publica scriptura, quod observare debeatis, et etiam 
ipse d. Pandulfus observare teneatur et observari et firmas teneri faciat omnes 
contractus et venditiones de rebus et bonis comunis Senensis factas a nobis 
vel a vicariis nostris tempore nostro, sicut apparent per publica instrumenta 
sive formam consilii et ordinamentum vi. bonorum hominum et contra non 
veniant ullo modo. Item imponimus ipsi et vobis, quod inveniatis vel inveniri 
faciatis omnes illos, qui non solverunt suum datium tempore nostro — —; et 
de his solvatis et satisfaciatis militibus, qui iverunt pro comuni in servicium 
d. imperatoris apud Viterbium, de eo quod restitit ad solvendum eis a comuni 
de eorum solidis -— — Item imponimus ipsi et vobis, quod solvatis et solvi 
faciatis marchas, quas tenemur solvere imperatori occasione census, cum so- 
lute non fuerint tempore nostro; et hoc quam citius potestis sine fraude. — . 
— Item imponimus ipsi et vobis, quod solvatis et solvi faciatis dominis Gili- 
berto Ranieri Matthei et Bernardino Uguiccionis ambasciatoribus cominunis, 
qui iverunt ad d. imperatorem pro comuni tempore nostro, totum illud, quod 
recipere debebunt pro complemento dicte ambasciate do eorum soldis et 
feudo. Actum Senis, coram Sacchetto et Palmerio notariis et d. Alberto 
Nozaroli testibus presentibus, in anno domini m.cc.xliii., indictione ii., die iii. 
kal. ianuarii. S. Ego Orlandus, quondam Octaviani notarius predictis in- 
terfui et ea de mandato dicte potestatis et dictorum officialium subscripsi et 
publicavi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu S 410; 416. 


388." Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in Tuszien und Podesta 


1244 Jan. 9. 403 


von Siena, schickt seinen Vikaren zu Siena zur Darnachachtung ein ein- 
gerücktes Schreiben des Kaisers von 1243 Oct. 35, worin er befiehlt, 
genannte Senenser wegen Schulden nicht gefangen zu setzen. Grosseto 
1244 Jan. 9. 


Appareat omnibus evidenter, quod d. Bonavista Tacche representavit d. 
Gratiano iudici comunis Senensis et vicario d. Pandulfi de Fascianella, pote- 
statis eiusdem comunis, ex parte prefati d. Pandulfi quasdam litteras et eius 
sigillo sigillatas, quarum tenor talis erat: 

Pandulfus de Fascianella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis, dei 
et imperatoris gratia Senensis potestas, nobilibus viris dominis Gratiano iudici 
et Fortarigo Ran[utii] camerario comunis Senensis et vicariis suis salutem et 
amorem sincerum. Recepimus sacras imperiales litteras in hac forma: 

Fredericus etc. Pandulfo etc. Bonatacche et Ranerius eius frater de Senis 
fideles nostri nobis humiliter supplicaverunt, ut cum ipsitimeant per potesta- 
tem Senensem capi de personis propter quedam debita, in quibus Senensibus 
quibusdam tenentur, licet non continentur in statuto civitatis Senensis, quod 
aliquis pro aliquo debito capi debeat de persona, providere sibi super hoc be- 
nignius dignaremur; quorum supplicationibus inclinati tue fidelitati mandamus, 
quatenus, si premissis veritas suffragatur, eidem potestati Senensi precipias, 
ut ipsos fratres vel fideiussores eorum occasione alicuius debiti non capiat de 
persona; sed si aliquis contra eos habuerit aliquid questionis, illud mediante 
iustitia prosequatur. Datum in castris in obsidione Viterbii, Xxv. octobris, 
secunde indictionis. 

Volentes igitur sacrum imperiale mandatum exequi reverentur, inperiali 
vobis auctoritate, qua fungimur, firmiter precipientes mandamus, quatenus in 
executione imperialis mandati taliter procedatis, quod in predictis per vos 
nullus inveniatur defectus. Datum Grosseti, viii. ianuarii, secunde in- 
dictionis. 

Actum Senis coram d. Thomasio iudice et Tivaceio Guarnerii et aliis 
pluribus testibus presentibus, in anno domini millesimo cc.xliii., indictione se- 
cunda, die xviiii. kalendas febr. S. Ego Manuel Oliverii notarius predicte 
representationi interfui et ea rogatus scripsi et publicavi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Francesco. — Vgl. zu $ 46; 
410; 416. 


389.” Die Gastalden von Belforte und Radicondoli schwören, ihr Amt 
für die kaiserliche Kurie, wie für die Stadt Siena treu zu führen, und die 
Hälfte der Einkünfte jener, die Hälfte dieser abzuliefern. Siena 1244 
April 25. 

In dei nomine. Amen. Anno domini millesimo ducentesimo xliiii., impe- 
rante domino nostro Frederico secundo, die vii. kal. madii, secunde indictio- 
nis. Huius publici instrumenti serie cunctis evidenter appareat, quod 
Ugerius castaldus castri Belfortis et Ugolinus castaldus de Radicondola in 
presentia et de mandato d. Pandulfi de Fasanella, imperialis in Tuscia capi- 
tanei generalis et nunc de imperiali mandato Senensis potestatis, tacto libro 
evangeliorum iuraverunt baliam et officium dictorum castrorum facere et exer- 
cere bona fide sine fraude, tam pro parte imperialis curie, quam etiam pro 
parte comunis Senensis, et medietatem omnium reddituum et proventuum dic- 
torum castrorum dare et assignare imperiali curie, et aliam medietatem comuni 
Senensi, salvo semper in omnibus iure curie et iure comunis predicti. Actum 

26* 


404 1244 April 25. 


Senis, in domo filii quondam Ugonis Rogerii, presentibus d. Gratiano iudice 
comunis Senensis, d. Fortarrigo camerario, Tinaccio Guarnerii, lohanne de 
Benafro et Iohanne de Capua notariis curie, et aliis pluribus testibus. Ego 
Alamannus imperialis curie et nunc dicti capitanei notarius hiis interfui et de 
mandato suo scripsi et publicavi. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 243 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. $ 410; 414 
n. 23; 416. 


390. Kaiser Friedrich LI nimmt Sarzana in seinen Schutz und erklärt, 
dass dasselbe nur ihm, seinen Vikaren und deren Beamten unterworfen 
sein soll. Lucca 1244. Aug. 


Fridericus etc. lustis fidelium etc. Per presens scriptum notum facimus 
universis imperii fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod nos attendentes 
fidem puram et sinceram devotionem, quam comune de Sarzano, fideles nostri, 
erga nos et imperium hactenus habuerunt, considerantes etiam grata servitia, 
que dicti fideleg nostri nobis exhibuerunt hactenus et exhibere poterunt in 
antea gratiora, comune ipsum cum omnibus bonis suis mobilibus et immobili- 
bus, que nunc habent et de cetero iusto titulo poterunt adipisci, sub nostra et 
imperii protectione recipimus speciali, promittentes eisdem, quod nullo unquam 
tempore dominio nostro et imperii subtrahemus nec iurisdictioni subiiciemus 
alterius, sed eos in manibus nostris et imperii tenebimus semper et servabi- 
inus, ita quod nobis erunt immediate subiecti nostrisque vicariis et eorundem 
vicariorum officialibus in partibus ipsis pro tempore statuendis, sicuti fuerunt 
temporibus progenitorum nostrorum divorum augustorum memorie recolende; 
mandantes, quatenus nullus sit, qui predictum commune contra presentis pro- 
tectionis nostre tenorem impedire vel molestare presumat. Quod qui presump- 
serit etc. Ad huius igitur etc. Datum apud Lucam, anno domini m.cc.xliiii., 
mense augusti, secunde indictionis. 


Aus Landinelli Storia di Sarzana, Hs. der Nationalbibl. zu Florenz, Magliab. XXV, 
558 Bl. 70‘. — Unvollstündiger aus einer genuesischen Hs. desselben Werkes bei Huillard 
Hist. dipl. 2, 667. — Vgl. zu S 127 n. 7 und oben nr. 133 und 321. 


391." Im Grosshofgerichte wird wegen Nichterscheinens der Beklagten auf 
Besitzeinweisung des Abtes und Konvents von S. Salvatore in Monte 
Amiate als Klägers erkannt. Foggia 1245 (Jan. — April). 


In nomine domini dei [eterni et salvatoris nostri Ihesu Christi. Anno ab] 
incarnatione ei[us millesimo ducentesimo quadragesimo quinto, mense . . . . ., 
ter[cie indictionis, imperante d. [nostro Fr. dei gratia invictissimo] Romano- 
rum imperatore semper augusto, [lerusalem et Sicilie rege, imperii eius anno 
vicesimo] quinto, regni lerusalem vicesimo primo, [regni vero] Sicilie quadra- 
gesimo septimo. Feliciter. Amen. Dum nos Hei[nricus de Tocco, Roffri- 
dus de] sancto Germano, Guillelmus de Vinea, Iohannes de Marturauo, Leo- 
nardus de Spoleto et lacobus de Pisis, magne imperialis curie iudices, apud 
Fogiam curiam regeremus, venerabilis abbas monasterii sancti Salvatoris de 
Monte Amiato, Maynfredus nomine, pro se et pro parte conventus eiusdem, 
quasdam citationis litteras presentavit, in quibus vidimus contineri, universi- 
tatem castri Montisnigri, quod est in Tuscia, de mandato imperiali citatam 
esse per nobilem virum dominum Pandulfum de Fasanella, imperialem in Tuscia 
capitaneum generalem, ut eidem abbati et conventui pro parte eiusdem mona- 
sterii super decimis tocius tenimenti ipsius castri et possessionum ipsius, * idem 


1245 (Jan. — April) 405 


abbas et conventus habere debebat et percipere consuevit, in die termini lit- 
teris comprehenso veniret per sindicum legitime ordinatum, eisdem in imperiali 
curia responsura. Et cum idem abbas pro se et pro parte conventus sui legi- 
time constitutus compareret in termino in imperiali curia coram nobis, adver- 
sariorum suorum non comparencium in termino absenciam incusavit. Et post 
terminum multis diebus elapsis, in quibus partem adversam de ritu curie du- 
ximus expectandam, pars adversa non comparuit, nec per defensorem aut ex- 
cusatorem ydoneum, aut per sindicum legitime constitutum. Nos vero qui supra 
iudices, habito cum deliberatione consilio diligenti, quia de ipsius universitatis 
presumpta contumacia constare plenarie videbatur, abbatem et conventum pro 
parte ipsius monasterii in possessionem vel quasi iuris percipiendi decimas de 
predictis possessionibus eiusdem castri decrevimus fore mittendos, et pro de- 
tentis per decem annos hactenus decimis et subtractis, quarum extimationem 
in libello petitionis sue vidimus contineri, videlicet de quinquaginta libris Pi- 
sanorum parvorum, predictos abbatem et conventum in possessionem bonorum 
ipsius universitatis mitti iussimus iuxta mensuram extimationis superius de- 
clarate, ut ex hoc affecti tedio ipsorum adversarii eisdem veniant in iuditio 
responsuri. Ád cuius rei memoriam et perpetuam firmitatem presens scriptum 
inde per manus Peregrini de Caserta, magne im[perialis curie in] iusticiariatu 
notarii, fleri fecimus, nostris subscriptionibus roboratum. Actum Fogie, 
anno, mense et indictione prescriptis. + Ego Henricus de Tocco magne 
[imperialis curie iudex. ] T Ego Roffridus de sancto [Germano magne im- 
perialis curie iudex.] T Ego Guillelmus de Vinea magne imperialis curie 
iudex. + Egolohannes de Marturano magne imperialis curie iudex ss. 

T Ego Iacobus de Pisis magne imperialis curie iudex suseripsi. 


Aus dem stark beschädigten Original im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator in 
M. Amiate. — Die Ausstellung füllt nach dem Itinerare des Kaisers, wie nach den sizi- 
lischen Regierungsjahren in die ersten Monate des Jahres. — Vgl. zu $ 204; 206; 509; 
598; beachtenswerth ist das Vorkommen von zwei Nichtsizilianern als Hofrichtern. 


392.” Pandulf von Fasanella, Generalkapitdn in Tuszien, befiehlt auf 
Grund eines eingerückten Befehles des Kaisers vom 24. Jan. dem von ihm 
oder seinem Bruder und Vikar Thomas bestellten Rektor der Orte der 
Abtei S. Salvator de Monte Amiate auf seine Stellung zu verzichten, wo- 
rauf ihm der Abt dieselbe wieder überträgt. Grosseto 1245 März 9. 

In nomine dei eterni. Amen. Pateat universis, quod domino Manfredo 
venerabili abbati monasterii sancti Salvatoris de monte Amiati in presentia 
magnifici viri d. Pandulfi de Fasanella, imperialis in Tuscia capitanei generalis, 
existente et pro parte sua et conventus dicti monasterii ab eodem d. capitaneo 
postulante, ut iuxta tenorem imperialis mandati per eundem abbatem noviter 
ad dictum capitaneum impetrati, cuius mandati tenor inferius apparebit, rec- 
tores per eumdem capitaneum seu per Thomasium de Fasanella, fratrem suum 
et dudum vicarium ipsius, ordinatos in terris suis et monasterii antedicti in 
preiudicium eiusdem monasterii ab ipsis officiis et rectoria removere deberet, 
et specialiter d. Guiliccionem de Mossilliano, dudum electum in rectoriam ca- 
strorum abbatie et Montis Latronis, idem d. Pandulfus capitaneus ad instan- 
tiam dicti abbatis, viso et diligenter inspecto dicti imperialis mandati tenore, 
volens ipsum imperiale mandatum debita reverentia observare, prefato d. Gui- 
liccione mandavit auctoritate legationis sue, quam in Tuscia pro imperio gerit 
et habet, ut dicte electione de se facte pro anno presenti in rectoriis predictis 
per se ipsum capitaneum seu per Thomasium fratrem suum prefatum statim 


406 1245 März 9. 


renuntiare deberet. Propter quod d. Guiliccius antedictus eidem electioni re- 
nuntiavit omnino. Forma cuius imperialis mandati hec est: Fr. ete. — 
— Datum Fogie, xxiiii." ianuarii, iii. indictionis. ! Quibus sic sollempniter 
peractis, prefatus d. M. abbas dicti monasterii, nomine atque vice ipsius mo- 
nasterii et conventus eiusdem, pro iure ipsius monasterii conservando eundem d. 
Guiliceionem in rectoriam dietorum castrorum duxit noviter eligendum. Qui d. 
Guilliccio rectoriam ipsam recepit, imperiali mandato et dicti d. capitanei reser- 
vatis; ad hec eodem d. capitaneo asserente et dicente, quod huiusmodi electio 
hactenus facta per se capitaneum vel per T. dictum fratrem suum de d. Guilicione 
predicto ipso monasterio et iuri ipsius nullum possit preiudicium in futurum ge- 
nerare vel inferre; super quibus omnibus iamdictus capitaneus imperiale man- 
datum et suum atque ius imperii illesum penitus voluit reservare. Acta sunt 
hec apud Grossetum in episcopatu civitatis ipsius, presentibus et ad hec vocatis 
testibus d. Gratiano de Senis iudice et assessore dicti capitanei, Übertino de 
Castro Florentino, Beniamino et Bonavere iudicibus de Montepulciano et Ber- 
nardino Guillelmi de Monte Latrone, sub anno dominice incarnationis m.cc.xliiii.," 
viiii. marcii, iii. indictionis, serenissimo domino nostro Fr. Romanorum impe- 
ratore feliciter imperante. S. lacobus Renaldus de Podiobonizi imperiali 
auctoritate publicus notarius predictis, dum sic fierent, interfui et de mandato 
dicti d. capitanei, cuius sum ad presens notarius, ea omnia scripsi et in publi- 
cam formam redegi, et prout in autentico predictarum imperialium litterarum 
imperiali bulla munitarum vidi et legi, ita hic fideliter exemplavi. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvatore in M. Amiate. — ! Das 
eingerückte Schreiben gedr. Böhmer Acta imperii selecta 274. — Vgl. zu S 410; 419 n. 5. 


398." Thomas von Ophen, Vikar der Maritima und der Ildibrandescha, 
8etzt auf Grund eines eingerücklen Befehle des Pandulf von Fasanella, 
Generalkapitäns in Tuszien, das Kloster Vivo in Besitz eines Grund- 
stückes. Hospitale Pagani 1245 Juni 23. 

In nomine domini Amen. Appareat publice, quod d. Thomasius de 
Opheno, vicarius Maritime et comitatus Ildibrandeschi, recepit a domino Pan- 
dulfo de Fascinellis, sacri imperii in Tuscia capitaneo generali, litteras in hanc 
formam: 

Pandulfus de Fascianellis etc. nobili viro Thomasio de Opheno etc. Cum 
contra dominum Lambertinum et filios et dominos Mattarellone et filios Io- 
hannem Orselli et Orlandinum de Lacacciata de Campagnatico pronunctiave- 
rimus Iohannem sindicum monasterii seu heremi de Vivo fore mittendum in 
tenutam et possessionem terre laboratorie posite ad hospitale Pagani, coheret 
ab uno latere Salsula, ex alia Malacza, sicut mictit Salsula in Malacza et Ma- 
lacza in Scudellanum, sicut constat carta facta manu Frederici notarii, man- 
damus vobis auctoritate imperiali, qua fungimur, quod viso dicto instrumento 
dictum sindicum in possessionem dicte terre secundum formam instrumenti 
inducatis et in ea defendatis eundem, sicut postulat ordo iuris. Datum 
Grosseti etc. 

Unde dictus d. Thomasius vicarius, volens dictum mandatum executioni 
mandare, die veneris xxiii. iunii apud dictum locum personaliter accessit et 
dictum Iohannem sindicum monasterii predicti, eius nomine et pro ipso heremo 
recipiente, in corporalem tenutam et possessionem circa dicta terra posita ad 
ospetale Pagani secundum formam suprascripti mandati diligenter induxit 
8. i. &. p. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo ce.xlv., die 


1225 Juni 23. 407 


veneris xxiii. iunii, coram iudice Ubaldo de Mariolo carie sancti Miniati, d. 
Forte castellano castri de Yschia, Sansone de Cucullo, Ugolino Babulce Uber- 
tini et Rolandini de Campagnatico, Palmerio Bibulco, Ildibrandini de Ricia, 
et aliis presentibus ad hec rogatis testibus. Notarius fuit Vivaldus de 
Pontremolo. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. 8. Mustiola. — Vgl. zu S 410 n. 4; 
414; 419 n. 4. 


394.” Ein (vom Generalkapitän in Tuszien beauftragter) Judex verhört 
Zeugen über die Rechte der kaiserlichen Kurie zu Colle und Orten der 
Umgebung. (Colle 1245) Juli 9. 


Exemplum inquisitionis facte per Ughectum iudicem de Burgo sancti 
Genesii de iuribus et redditibus ad imperialem euriam pertinentibus in Colle 
et eius districtu et villa de Paurano et Collata. — — $ Gerardus de Monte 
Aguto quondam Federigi testis iuratus nono iulii interrogatus dicit, quod tem- 
pore imperatoris Henrigi patris imperatoris Frederici presentis vidit homines 
ville de Paurano et ville sancti Corbonis et ville de Collalto et ville de Ver- 
. niano prestare anuatim et facere servitia nunptiis dicti imperatoris Henrigi, 
silicet fodrum xxvi. den. pro focolari et unum starium grani ad starium cur- 
rentem in dictis villis, et unum barule vini duorum stariorum; et vidit predictos 
nunptios imperii reddere ius et reddi facere in dictis villis et homines dictarum 
villarum, et punire maleficia ab eis commissa, et facere ostem et cavalcatam 
ad voluntatem dictorum nunptiorum imperii; et ipsos homines vidit iurare 
precepta dictorum nunptiorum imperii. Item tempore imperatoris Ottonis dicit, 
quod vidit predictos homines dictarum villarum prestare et facere servicia su- 
pràdicta annuatim nunptiis dicti imperatoris Ottonis, et ipsos nunptios imperii 
reddere ius inter homines dictarum villarum et punire maleficia ab eis com- 
missa. Item tempore imperatoris Frederici presentis vidit homines predicta- 
rum villarum facere et prestare omnia predicta servitia annuatim nunptiis 
imperii, et ipsos nunptios imperii punire maleficia ab ipsis hominibus com- 
missa; et predicta fieri vidit a tempore, quo coronatus fuit dictus d. Fr. im- 
perator, usque ad "eventum seu reversionem, quam fecit in Tusciam de Lom- 
bardia, quod presumit esse quinque anni, quod fuit dicta reversio. De aliis 
iuribus et racionibus ad imperium pertinentibus, tam in villis predictis, quam 
in Colle et eius districtu, diligenter interrogatus dicit, se nichil aliut scire; nec 
odio vel amore precio vel precibus testificatur. $ Accursus de Monteaguto 
— — dicit etiam, quod ipse idem testis pluries precepto nunptiorum imperii, 
qui morabantur pro tempore in Monteaguto, ivit ad predictas villas et recepit 
fodrum xxvi. den., granum et vinum. Item dicit, quod vidit homines cuiuslibet 
predictarum villarum dare annuatim unam albergariam nunptio imperii, qui 
morabatur pro tempore pro castellano in Monteaguto, cum quotcunque per- 
sonis et equis ad ipsas villas vel aliquam earum iret; et predictam albergariam 
dabant mane et sero, et ipse idem comedit pluries cum dictis castellanis, 
quando recipiebant dictas albergarias. Et de aliis — — dicit, se nichil scire, 
nisi quod tempore vicarie d. Thomasii de Malanotte, quando fuit vicarius in 
sancto Quirico, congregatis hominibus dictarum villarum apud plebem de Scola 
iuraverunt et fecerunt fidelitatem dicti d. imperatoris Fr. et suorum nunptio- 
rum et filiorum et d. Pandulfi capitanei et dicti d. Thomasii vicarii isto teste 
"presente. — — $ Aldobrandus de Monteaguto — — dicit, quod tem- 
pore imperatoris Fr. presentis vidit d. Curradum de sancto Miniato, castella- 





408 (1245) Juli 9. 


num Montisaguti pro imperio, habere et recipere servicia predicta ab homini- 


bus predictarum villarum per vi. annos vel vii, — —. $ Oliverius de 
Monteaguto — — vidit ipsos castellanos ponere atque statuere suos nunptios 
in dictis villis — —. $ Datus de Monteaguto — — dicit, quod dicti ca- 


stellani habebant in ipgis villis eorum castaldiones; et de predictis omnibus 
dicit quod est publica fama in Monteaguto et eius castellania — —. — S Ugo- 
linus de sancto Chimento — — dicit, quod vidit homines ville de Verniano 
dare unam albergariam Federico castellano Montisacuti; et vidit Iohannem 
Ugolinum de sancto Corbone — — deportare super asinam unam salmam vini 
predicto castellano — —. 

S. Ego Perfectus de sancto Miniato imperiali auctoritate iudex ordina- 
rius et notarius de mandato d. Curradi de Trevellis, imperialis castellani et 
potestatis in sancto Miniato et curia, asserentis se hoc habere in mandatis a 
d. Frederico de Antiochia, d. imperatoris filio, sacri imperii vicarii generalis, 
hanc predictam inquisitionem de actis curie, prout iuveni apud sanctum Mi- 
niatum, ut superius dictum est, fideliter exemplavi et, sicut in autentico huius 
inquisitionis facto coram Ughecto iudice de Burgo sancti Genesii et scripto 
manu Carbonis notarii de sancto Miniato continetur, ita in hoc exemplo per 
me fideliter scriptum est sine diminucione et mendacio ideoque me subscripsi. 

Aus dem Originaltranssumpt im Staatsarchive zu Siena. Das gesammte Verhör be- 
steht aus vier Rollen, von welchen jede die obige Ueberschrift und dieselbe notarielle Be- 


glaubigung hat. — Das Jahr ergibt sich aus nr. 395, wo die Aufnahme dieses Verhörs 
befohlen wird. — Vgl. zu $ 313; 371; 410; 414. 


395." Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in Tuszien, nachdem er 
durch eingerücktes Schreiben an den Vikar von Colle von Juni 37 eine 
Untersuchung bezüglich angeblich der kaiserlichen Kurie gehörige Orte 
angeordnet hatte, entscheidet durch Urtheil, dass die Gemeinde Colle im 
rechtmässigen Besitze derselben sei. S. Miniato 1245 Aug. 2. 


In nomine domini. Amen. Venerabilis vir comes Pandulfus de Fagianella, 
capitaneus in Tuscia generalis, super inquisicione seu mandato facto per Gui- 
donem Ughettum de Burgo contra comune et universitatem de Colle vallis 
Else et super lieteris missis ad dictum comune et universitatem, quarum licte- 
rarum tenor talis est: 

Pandulfus de Fagianella, imperialis in Tuscia capitaneus generalis, Chac- 
ciacomiti vicario de Colle salutem et amorem sincerum. Cum iudicem Ugettum 
de Burgo super facienda inquisitione tam de villis silicet Collalto, Paurano, 
sancti Cerboni et Portene et Verniani cum podio Montis Vasonis cum perti- 
nenciis suis, que ville et podium, ut nobis relatum est, ad imperialem curiam 
pertinent, quas villas et podium occupatas tenetis, et super aliis redditibus et 
iuribus imperialis curie, tam in castro, quam in villis seu districtu, presentia- 
liter transmictamus vobis et comuni et universitati predicte de Colle, manda- 
mus imperiali auctoritate, qua fungimur, quod tam in deponendo, quam in 
aliis eidem iudici attendere et parere curetis ita, quod vestram possimus exinde 
devotionem commendare; et si iuramentis testium volueritis pro comuni vestro 
per sufficientem sindicum interesse, placet nobis et volumus, quod illum coram 
dicto iudice transmictatis. Datum Senis, die xxvii. iunii, tertie indictionis. 

super eo, quod dicebatur dietum comune et homines universitatis de 
Colle occupatas tenere indebite et iniuste dictas villas et podium et alia iura 
ad dictam curtem pertinencia, tam in castro, quam in villis seu districtu, vis& 


1245 Aug. 2. 409 


dicta inquisitione et visis iuribus et probationibus ostensis per Tribaldum sin- 
dicum dictorum comunis et universitatis de Colle et instrumento sindicatus 
dicti Tribaldi, visa etiam probatione solenni facta coram eo, tam per testes 
ydoneos, quam aliis viis de longinqua et pacifica possessione dictarum villarum 
et podii, quam dictum comune de Colle habuit, et quadam concessione, quam 
dictus d. Pandulfus fecit dicto comuni sub anno domini millesimo co.xxxviiii.", 
sexto kalendas marcii, indictione xiii., et toto processu hac de causa facta 
contra dictum comune et universitatem, causis supradictis eoque solenniter et 
diligenter discusso et omnibus et singulis consideratis et ponderatis, que circa 
predicta consideranda cognovit et maxime, quod dicta universitas de Colle et 
homines ipsius sunt fideles et devoti imperii, et eorum fidem puram et devo- 
tionem sinceram, et pro gratis serviciis, que Romano imperio exibuerunt hac- 
tenus fideliter et devote, et que domino nostro Romanorum imperatori exibere 
poterunt in antea gratiora, invocato Christi nomine ex auctoritate, qua fun- 
gitur, sibi ab ipso domino imperatore concessa, et omni iure, via et modo, 
quibus melius potuit, dictum commune de Colle et universitatem ipsius per 
hanc sententiam et hiis scriptis absolvit ab omnibus et singulis in dietis pro- 
cessu et inquisitione contentis, decernendo dictum comune et homines de Colle 
dictarum villarum et podii iustos et legittimos possessores, ac eos cum dictis 
villis et podio et aliis eorum bonis et iuribus, que nunc tenent et possident et 
que in antea poterunt iusto titulo adipisci, sub antedicti imperii protectione 
recipiens e£ mandans, dictum comune et homines et universitatem de Cholle 
deinceps super dictis villis, podio et iuribus ac bonis ab aliquo officiali, uni- 
versitati vel alia quacumque persona nullatenus molestari vel aliqua via in- 
quietari seu gravari; quod qui presumpserit indignationem predicti domini im- 
peratoris et Romani imperii se noverit incursurum, — Lata et pronunptiata 
fuit dicta sentencia et alia supradieta iniuncta ac decreta per dictum comitem 
Pandulfum in castro sancti Miniatis in palatio, ubi ipse moratur, eo pro tri- 
bunali sedente, sub annis domini millesimo cc.xlv., die secundo augusti, in- 
dictione tertia, presentibus testibus Carbone notario de Burgo, Cortese de 
Strove, Bernardino quondam Benvenuti de Monte Agutolo, Francescho Bo- 
naccorsi de Colle, et pluribus aliis ad hec testibus, et presente dicto Tribaldo 
sindico dictam sententiam ferri petente et insistente. Ego Ragonese quon- 
dam Palmerii de Neapoli publicus notarius et nunc dieti domini capitanei pre- 
dictis omnibus interfui et de mandato dicti domini capitanei scripsi et publicavi. 


Aus beglaubigter Abschrift von 1309 im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu $ 410; 
414 und oben nr. 394. 


396.” Pandulf von Fasanella, Generalkapitün in Tuszien, lässt Zeugen 
über die Rechte des Reichs in der Grafschaft Siena vernehrien. (1245.) 


Inquisitiones facte de comitatu Senensi et de iuribus imperii in ipso co- 
mitatu tempore d. Pandulfi de Fascianella capitanei generalis in Tuscia. 
$ Martinus de Raneto de Sticciano iuratus dicit, quod nescit curiam imperii 
habuisse vel habere demanium in Sticciano vel eius curte; dicit tamen, quod 
homines ipsius terre usi sunt dare annuatim curie imperiali xxvi. den. pro 
foculare, exceptis nobilibus, officialibus, portonariis, viduis, orfanis et francis, 
et aliud nescit. — — $ Taccius Incontri iuratus dicit, quod nescit curiam 
imperii habuisse vel habere demanium in villa Monteleone vel earum curia, 
dicit tamen, quod homines Lactaie usi sunt dare annuatim curie imperiali xxvi. 
den. pro foculare, exceptis nobilis, balitoribus, portonariis, viduis et hominibus, 


412 1248 April 6. 


missam personam vel submittendam petere vel exigere posset. Item volumus 
et promittimus eis, quod de cetero potestates qui pro tempore erunt in eadem 
civitate, erunt contempti tantum salario tricentarum librarum Ravennatum et 
Anconitarum, iuxta quod in privilegio vel rescribto domini nostri serenissimi 
imperatoris sibi exinde facto plenius continetur. Item promittimus, quod quam 
citius commode fieri poterit, faciemus expediri factum Petine per compositio- 
nem, si fleri poterit, aut per sententiam, prout postulat ordo iuris. Item pro- 
mittimus, quod non capiemus, nec capi faciemus, nee extrahemus, nec extrahi 
faciemus contra suam voluntatem, occasione officii iudicatus, notariatus vel 
militie seu aliquo modo vel occasione, aliquem vel aliquos de eadem civitate vel 
eius districtu; set quotiens et quando iniungitur eis aliquos milites ad impe- 
rialem exercitum destinare, ipsi eligent convenientes milites in imperialibus 
serviciis destinandos. ltem promittimus, quod nos ad presens et vicarii, qui 
decetero pro tempore erunt, dabimus dicto comuni Camerini pro potestate 
vnum de fidelibus imperii bonum et ydoneum, qui dicto comuni placebit, iudi- 
cem et notarium eciam pro salario tricentarum librarum superius nominato. 
Item quod taliter ordinabimus, quod dominus noster serenissimus imperator & 
carcere liberabit dominum Corradum Murolci de Camerino, remittendum et 
restituendum eisdem. Item absolvimus ab omni banno, si quid incurrerunt, 
Iohannem domini Philippi et Uguiczonellum domini Corradi. [tem remittimus 
culpas, offensiones et banna, si quas vel si qua commiserunt communia et ho- 
mines Ancariani, Avolle et Sefrii vel aliquorum aliorum occasione communis 
Camerini, et faciemus et curabimus, quod dominus Marinus de Ebulo vicarius 
ducatus faciet similiter de illis, qui sunt de iurisdictione sua, et dabimus stu- 
dium et operam efficacem, quod dominus noster serenissimus imperator hec 
omnia de sue benignitatis gratia conservabit. Ad cuius rei futuram memoriam 
presens scribtum per manus Raonis de Caramania notarii nostri exinde fieri 





et sigillo nostro iuximus communiri. Quod ego Rao de Caramania predicti 
domini Robberti notarius de mandato eiusdem domini scribsi et meo signo si- 
gnavi. S. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Urbino. Von der Besiegelung die 
Einschnitte. — Vgl. zu $ 72 n. 18; 408 n. 19; 415 n. 11; 416 n. 22; 417 n. 4. 


9399." Kaiser Friedrich II nimmt die von Camerino wieder in seine Gnade 
auf und gewährt ihnen Begünstigungen bezüglich des Gehaltes des Podesta. 
Capua 1246 Mai. 

Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem 
et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fieri volumus universis imperii fide- 
libus, tam presentibus quam futuris, quod nos ad bonum statum subditorum 
sacri nostri imperii reformandum potius, quam ad vindictas eorum, si quando 
forte pravis seducti consiliis labantur in criminosum aliquod aspirantes, vo- 
lentes eisdem misereri potius, quam ulcisci, comune et homines civitatis Ca- 
merini et eorum districtus, clericos et laycos, tam singulariter singulos, quam 
universaliter universos, in plenitudinem gratie nostre recipimus et favoris, re- 
mittentes eisdem de gratia speciali omnes culpas, offensiones, penas et banna, 
si quas et si qua contra maiestatem nostram seu nuntios nostros aut contra 
potestatem eorum commisissent hactenus vel committere attemptassent, quo- 
eumque modo vel occasione. Concedimus ipsis preterea, quod potestates, qui 
in civitate predicta erunt, decetero sint contenti salario trecentarum librarum 

-— À Pavennatum per annum, iuxta quod in litteris celsitudinis nostre missis eisdem 


ks 


(1245.) 411 


xii. indictionis, in civitate Senarum in palatio filiorum Guidi Gregorii, ubi 
morabatur dictus potestas; et ad huius rei fidem hiis publice subscripsi. 


Aus dem Originaltranssumpt im Staatsarchive zu Siena, — ! Am Rande der folgen- 
den Zeugenaussage. — Vgl. zu S 410; 414. 


397. Der Erzbischof von Ravenna gibt das Notariat für den vierten 
Theil von Argenta zu lebenslänglichem Lehen. Bologna 1246 Jan. 23. 


In Christi nomine. Amen. Anno a nativitate domini nostri Iesu Christi 
millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, die nono exeunte mense ianuarii, 
indictione quarta, tempore d. Innocentii pape quarti. Nos Thedericus di- 
vina permissione sancte Ravennatensis ecclesie archiepiscopus tibi Marcoaldo, 
filio Beniamini nostri iudicis, in vita tua et donec vixeris in feudum damus et 
concedimus tabellionatus officium et cartulerium quarte partis terre et castri 
nostri et hominum de Argenta, videlicet medietatem a.domo quondam Mane- 
gorti inferius, et de predicta parte iure feudi presentialiter [te] investimus, ut 
deinceps predictam [artem] secundum dictam partem tibi concessai possis et 
debeas exercere, operari et facere, et instrutnenta concessionum, locationum et 
singula alia instrumenta, facienda a ministris sancte Ravennatis ecclesie, pro 
dicta parte tibi concessa facere, scribere debeas et complere tamquam notarius 
ecclesie Ravenne. Concedimus tibi preterea confectionem instrumentorum, 
concessiomum, emptionum omnium factarum ab omnibus de Cavallis ab hinc 
retro usque ad hodiernam diem. Acta fuerunt hec omnia in civitate Bo- 
nonie in palatio episcopali, in presentia d. Alixandri Ravennatis ecclesie car- 
dinalis, Albertinelli Zanzi, Patareni Martinelli et Belitti fratrum et Guidoctoli 
de Cavallo, de predictis omnibus testium vocatorum. Ego Arduinus de 
. Cavallo imperiali auctoritate notarius predicta, ut supra legitur, mandato pre- 
dicti d. archiepiscopi scripsi et publicavi. T Legimus. 

Nach dem Drucke: Tarlazzi Appendice ai Monumenti Ravennati 1, 184 ex schedis 
Amadesii. — Vgl. Nachtr. zu $ 251. 


998.' Robert von Castiglione, Generalvikar in der Mark, nimmt die von 
Camerino wieder in die Gnade des Kaisers auf und macht ihnen angege- 
bene Zusicherungen. Matelica 1246 April 6. 

In dei nomine. Amen. Anno ab incarnatione eius millesimo ducentesimo 
quadragesimo sexto, imperante domino nostro Fr. dei gratia invictissimo Ro- 
manorum imperatore semper augusto, lerusalem et Sicilie rege, die veneris 
sexto aprilis, quarte indictionis, apud Matelicam, coram d. Filidero Raynaldi, 
d. Gentile de Petriolo, d. Petro Orbesatie, d. Oddone comunis Armalei, d. Io- 
hanne de Betoito, magistro Raynero de Fulgireo, Rainero Bivenne de Fulgineo 
et Bonafesta de Monticlo. Nos Robbertus de Castilione, sacri imperii in 
Marchia vicarius generalis, auctoritate nobis ab imperiali maiestate concessa 
recipimus comune et homines Camerini et eorum districtus, clericos et laycos, 
tam singulariter singulos, quam universaliter universos, in plenam imperialem 
gratiam et favorem, remittentes eis omnes culpas, offensiones, penas et banna, 
si quas vel si qua contra dominum nostrum serenissimum -imperatorem sive 
eius nuncios vel etiam potestatem, quod absit, commisissent vel committere 
attentassent hactenus usque modo, qualicumque modo vel occasione. Item ab- 
solvimus tam comune, quam homines supradictos & prestatione residui salarii 
ducentarum librarum, quas dominus Fr. del Testa dudum eorum potestas ab 
eis vel ab aliquo ipsorum per se, eius heredes vel successores seu eius sub- 


419 1246 April 6. 


missam personam vel submittendam petere vel exigere posset. Item volumus 
et promittimus eis, quod de cetero potestates qui pro tempore erunt in eadem 
civitate, erunt contempti tantum salario tricentarum librarum Ravennatum et 
Anconitarum, iuxta quod in privilegio vel rescribto domini nostri serenissimi 
imperatoris sibi exinde facto plenius continetur. Item promittimus, quod quam 
citius commode fieri poterit, faciemus expediri factum Petine per compositio- 
nem, si fieri poterit, aut per sententiam, prout postulat ordo iuris. Item pro- 
mittimus, quod non capiemus, nec capi faciemus, nec extrahemus, nec extrahi 
faciemus contra suam voluntatem, occasione officii iudicatus, notariatus vel 
militie seu aliquo modo vel occasione, aliquem vel aliquos de eadem civitate vel 
eius districtu; set quotiens et quando iniungitur eis aliquos milites ad impe- 
rialem exercitum destinare, ipsi eligent convenientes milites in imperialibus 
serviciis destinandos. Item promittimus, quod nos ad presens et vicarii, qui 
decetero pro tempore erunt, dabimus dicto comuni Camerini pro potestate 
unum de fidelibus imperii bonum et ydoneum, qui dicto comuni placebit, iudi- 
cem et notarium eciam pro salario tricentarum librarum superius nominato. 
Item quod taliter ordinabimus, quod dominus noster serenissimus imperator a 
carcere liberabit dominum Corradum Murolci de Camerino, remittendum et 
restituendum eisdem. Item absolvimus ab omni banno, si quid incurrerunt, 
Iohannem domini Philippi et Uguiczonellum domini Corradi. Item remittimus 
culpas, offensiones et banna, si quas vel si qua commiserunt communia et ho- 
mines Ancariani, Avolle et Sefrii vel aliquorum aliorum occasione communis 
Camerini, et faciemus et curabimus, quod dominus Marinus de Ebulo vicarius 
ducatus faciet similiter de illis, qui sunt de iurisdictione sua, et dabimus stu- 
dium et operam efficacem, quod dominus noster serenissimus imperator hec 
omnia de sue benignitatis gratia conservabit. Ad cuius rei futuram memoriam 
presens scribtum per manus Raonis de Caramania notarii nostri exinde fleri 


et sigillo nostro iuximus communiri. Quod ego Rao de Caramania predicti 
domini Robberti notarius de mandato eiusdem domini scribsi et meo signo si- 
gnavi. S. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Urbino. Von der Besiegelung die 
Einschnitte. — Vgl. zu $ 72 n. 18; 408 n. 19; 415 n. 11; 416 n. 22; 417 n. 4. 


9899." Kaiser Friedrich II nimmt die von Camerino wieder in seine Gnade 
auf und gewährt ihnen Begünstigungen bezüglich des Gehaltes des Podesta. 
Capua 1246 Mai. 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem 
et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fleri volumus universis imperii fide- 
libus, tam presentibus quam futuris, quod nos ad bonum statum subditorum 
sacri nostri imperii reformandum potius, quam ad vindictas eorum, si quando 
forte pravis seducti consiliis labantur in criminosum aliquod aspirantes, vo- 
lentes eisdem misereri potius, quam ulcisci, comune et homines civitatis Ca- 
merini et eorum districtus, clericos et laycos, tam singulariter singulos, quam 
universaliter universos, in plenitudinem gratie nostre recipimus et favoris, re- 
mittentes eisdem de gratia speciali omnes culpas, offensiones, penas et banna, 
si quas et si qua contra maiestatem nostram seu nuntios nostros aut contra 
potestatem eorum commisissent hactenus vel committere attemptassent, quo- 
cumque modo vel occasione. Concedimus ipsis preterea, quod potestates, qui 
in civitate predicta erunt, decetero sint contenti salario trecentarum librarum 
Ravennatum per annum, iuxta quod in litteris celsitudinis nostre missis eisdem 


1246 Mai. 418 


plenius noscitur contineri; absolventes nichilominus comune et homines supra- 
dictos a prestatione residui salarii ducentarum librarum, quas Fridericus Testa 
de Aretio dudum potestas eorum ab eis vel ab aliquo eorum per se, heredes 
aut successores suos vel eius summissam personam aut summittendam petere 
vel exigere posset. De habundantiori quoque gratia nostra culpas, offensiones 
et banna, si quas vel si qua contra nos commiserunt comunia et homines An- 
carianj, Avolle et Sefri vel aliqui alii occasione comunis Camerini, duximus 
perpetuo remittenda de imperialis plenitudinis potestate; firmiter statuentes et 
imperiali sanctientes edicto, quatinus nulla persona alta vel humilis ecclesia- 
stica vel secularis comune et homines Camerini vel aliorum preseriptorum lo- 
corum in fide et devotione nostra et imperii persistentes contra presentis 
scripti nostri tenorem ausu temerario inquietare, molestare seu perturbare 
presumat; quod qui presumpserit, indignationem culminis nostri se noverit in- 
cursurum et centum libras auri optimi pro pena compositurum, quarum me- 
dietas fisco nostro et reliqua medietas passis iniuriam applicetur. Ad cuius 
rei memoriam et robur perpetuo valiturum presens scriptum fieri et sigillo 
maiestatis nostre iussimus communiri. Datum Capue, anno dominice in- 
carnationis millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, mense madii, quarte 
indictionis, imperante domino nostro Fr. dei gratia invictissimo Romanorum 
imperatore semper augusto, lerusalem et Sicilie rege, imperii eius anno vice- 
simo sexto, regni lerusalem vicesimo secundo, regni vero Sicilie quadragesimo 
nono. Feliciter. Amen. Phs.! 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Urbino. Von der Besiegelung die 
Einschnitte, — ! Wohl Philippus aufzulösen und den Schreiber der Urkunde bezeichnend; 
vgl. Huillard 6, 313. 329. 340. Vgl. S 72 n. 18; 417 n. 4, und oben nr. 398. 


400." Friedrich von Antiochien, Generalvikar in Tuszien und von Amelia 
bis Corneto, gewührt der Gemeinde Montevoltraio Abgabenfreiheit auf drei 
Jahre und bestätigt ihre dem Rechte des Reichs nicht nachtheiligen Ge- 
wohnheiten, unter Vorbehalt der Bestellung des Podesta durch den Kaiser 
und dessen Vikar in Tuszien. Montevoltraio 1246 Mai 16. 


Fr. de Antiochia, domini imperatoris filius, sacri imperii in Tuscia et ab 
Amelia usque Corgnetum per totam Maritimam vicarius generalis. Notum fa- 
cimus universis imperii fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod nos ac- 
tendentes puram fidem et devotionem sinceram, quam comune Montisvultrarii 
erga imperialem excellentiam gerit et habet, nec non grata et accepta servitia, 
que universi homines ipsius terre domino imperatori serenissimo patri nostro 
contulerunt devote et que conferre poterint in futurum, et specialiter super re- 
vocanda terra ipsa et fortellitia eiusdem terre ad manus imperialis curie, im- 
periali auctoritate, qua fungimur, concedimus, quod predictum comune Montis- 
vultrarii et eius curia nec non clerici et ecclesie dicti comunis sint liberi et 
absoluti ab omnium servitiorum honere, tam reali quam personali, usque ad 
annos tres connumerandos ab odierna die inantea ad hoc, ut homines dicti co- 
munis, qui pauperes sunt occasione guerre et gravati honeribus debitorum, 
predicto tempore exhonere" se valeant et in quiete manere. Concedimus etiam 
eidem comuni curiam et districtum, iusta quod actenus iuste tenuit et nunc 
tenet, salvo iure imperii et aliorum de iure contendere volentium de predictis. 
Concedimus etiam, ut habentes possessiones in Montevultrario et eius curia 
atque districtu, teneantur cum hominibus dicti comunis datia dare et alia ser- 
vitia facere pro hiis, que ibi possident, licet alibi moram trahant. Item con- 


414 . 1246 Mai 16. 


servamus sibi auctoritate predicta omnes bonas et antiquas consuetudines 
eorum iuri imperii non contrarias, et maxime circa ordinationem officialium 
dicte terre et salarium eorundem, hoc tamen aperte servato, quod vicarius 
sive potestas anno quollibet statuatur in dicto comuni a principe et eius vicario 
in Tuscia iusta dispositionem ipsorum. Ad cuius rei fidem et debitam firmi- 
tatem presens privilegium exinde fieri et sigillo nostro pendenti iussimus com- 
muniri. Actum in plebe Montisvultrarii, anno domini millesimo cc. qua- 
dragesimo sexto, die sextodecimo madii, quarta indictione. Huius rei testes 
sunt d. Gualterius de Calcinaria civis Pisanus et potestas Senarum, d. Rai- 
naldus Sovarzi de Colle, iudex Filippus de Brundusio, iudex Amicus de "Sal- 
mona assessores nostri, d. Perro marrschalcus, d. Iohannes Toschanus came- 
rarius, d. Berardus de Raiano, d. Bastus de Amgarrano socii nostri, et alii 
quamplures. 


. Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Volterra. Von der Besiegelung die 
Einschnitte. — Vgl. S 410; 415 n. 11; der vollständige Text bestätigt die dortige Annahme. 


401. Kommissäre des Kapitels zu Verona bestellen einen Vicecomes zu 
Poliano, welcher mit ihrer Zustimmung die Strafen festsetzt und Ge- 
schworne bestellt, von welchen neue Saltner ernannt werden. .Poliano im 
Veronesischen 1246 Dec. 9. 


. Die dominico nono intrante decembri, in villa Poliani sub porticolia ec- 
clesie sancti Petri, in presentia d. Bonifacii de Bella canonici maioris Vero- 
nensis ecclesie sancte Marie, Enrigeti sindici dicte ville Poliani, Archilixini 
filii Stelle massarii dicte ville, Poie fratris suprascripti Enrigeti, Calvelli de 
Rava, Viuli de Trentino, et aliorum multorum testium. Ibique in vicinia 
Poliani, ad sonum campane more solito coadunata, d. Bonfadus et Iohannes 
de d. Donisio, canonici suprascripte maioris Veronensis ecclesie, ex commis- 
sione eis facta per d. Stephanum archipresbyterum dicte maioris Veronensis 
ecclesie et capitulum, pro ipsa ecclesia et capitulo eligerunt, costituerunt et 
ordinaverunt d. Omnebonum Civiterium notarium presentem in vicecomitem 
dicte ville seu terre Paliani de hinc ad unum annum expletum, et de inde in 
antea ad eorum et dicti archipresbyteri et capituli voluntatem, ut possit et 
debeat exercere ufficium dicte visconcie, prout dictus d. archipresbyter et ca- 
pitulum posset; et hec presentibus omnibus infrascriptis vicinis coadunatis 
ibidem ad sonum campane; scilicet Henrigetus de Rivanello sindicus dicte 
ville, Achiliximus filius Stelle massarius etc. — 

Quo facto dictus d. Omnebonum vicecomes dicte terre Poliani pro dicta 
ecclesia et capitulo, tanquam vicecomes ipsius ecclesie et capituli, tales postas 
et regulas, banna, ordinamenta et statuta per Bovolchinum, olim vicecomitem 
dicte terre Poliani, approbavit, laudavit et confirmavit. Preterea ibi inconti- 
nenti dictus d. Omnebonum vicecomes dicte terre Poliani pro dicta ecclesia et 
capitulo, tamquam vicecomes ipsius ecclesie et capituli, tales postas et regulas, 
banna et ordinamenta et statuta, de voluntate suprascriptorum canonicorum 
ibi adstantium, in dicta terra Poliani de omnibus terris, vineis et possessio- 
nibus et uemoribus iacentibus in dicta villa, territorio seu districtu, fecit, or- 
dinavit atque [posuit], ut inferius legitur. Videlicet quod omnis homo omnis- 
que persona de prenominata terra Poliani debeant se cavere facere offensionem 
unus alteri, et de accipiendo de alienis rebus, de incidendo alienos arbores et 
viueas alicui, et de deguastando bona alicuius persone, et de faciendo contra 
iurisdictionem dicte ecclesie et contra sacramentum et contra honorem d. archi- 


1246 Dec. 9. 415 


presbiteri et canonicorum et capituli et ipsius canonice et dicti vicecomitis, ne 
cadant in banno illius vicecomitis et capituli. | 

In primis si aliquis vulneraverit aliquem illius terre Poliani cum aliqua 
arma, emendet et emendare debeat pro unaquaque vice decem libras denario- 
rum Veronensium. Item si aliquis vulneraverit aliquem ita, quod ipse 
obierit vel aliquod membrum amiserit, emendet xxv. libras pro banno. 
Item si aliquis erit preceptum, ut veniat coram vicecomite, et recusaverit ve- 
nire, emendet quinque soldos pro banno pro omni vice, quod preceptum fue- 
rit. Item si aliquis fecerit se dedecus vel dismencierit se vel imbragaverit 
se coram vicecomite, emendet xl. soldos den. Ver.; et si fecerit dedecus unus 
alteri, emendet xx. soldos; et si fecerit dedecus vicecomiti, emendet c. soldos 
pro banno pro omni vice, quod fecerit. Item ille vel illi, qui non erit ad 
viciniam vel coram vicecomite tintinabulo pulsato et per nuncium vicecomitis 
precepto vel preconizato per viatorem, emendet pro unoquoque et unaquaque 
vice v. soldos pro banno. Item ille vel illi, qui recusaverint iurare precepta 
vicecomitis, emendet xx. soldos pro unaquaque vice et postas. Item si 
quis vetaverit pignus bandi vel regule nuncio vicecomitis, emendet xx. soldos 
pro omni vice et pro omni capitulo. Item si quis recusaverit attendere et 
obedire precepta vicecomitis vel sui nuncii, emendet xx. soldos pro banno. 
Item si quis desterminaverit terram alicuius vel occupaverit de terra illius 
communis Poiani, emendet xx. soldos pro banno. ]tem si aliquis traxerit 
lapidem ad domum alicuius, vel in curte vel ad misolentiam vel contra ali- 
quam personam, emendet pro unaquaque lapide xx. soldos den. pro banno; et 
si fregerit alienam domum vel edificium, emendet c. soldos den. pro banno pro 
omni vice. Item si aliquis inciderit alienas vineas vel arbores fructiferos, . 
vel deguastaverit alienas blavas vel legumina, emendet c. soldos pro banno. 
Item si aliquis inventus fuerit cum bestiis in predicta regula Puliani, emendet 
de cobla bovum, si erit in blavis x. soldos, et si erit in vineis vel in erba 
emendet x. soldos in die, et in nocte duplum; de equo, de equa, de asino, de 
mulo et de mula xxx. denarios pro unaquaque bestia in blava, et in erba xii. 
.denarios pro unaquaque; et de porco et de porca xii. pro unoquoque in die, et 
in nocte duplum; de ramo pecudum ad v. inferius xii. denarios pro unaquaque 
et ad v. superius xx. soldos, si erit in blava vel leguminis vel in vineis; et si 
erit in erba x. soldos Ver. in die, in nocte duplum, pro unaquaque et pro uno- 
quoque baculo, qui abuerit bestias in ramo pecudum. De ramo caprarum ad 
v. inferius v. soldos; de una sola, et si erit plures usque ad quinque, xxx. de- 
narios pro unaquaque; et a quinque superius xl. soldos pro unoquoque bacolo 
et pro unoquoque massario in die, et in nocte duplum. Et ille vel illi, qui te- 
nuerit capras in villa Poliani et pascolaverit in Poliano sine loquella viceco- 
mitis et ex quo fuerit interdictum, emendet xl. soldos pro banno. Item si 
aliquis inventus fuerit auferrendo de alicuius rebus, blavis, leguminibus, fruc- 
tibus, aleis, cepolis, puris et de legnamine alicuius, emendet pro unoquoque et 
pro unaquaque vice v. soldos in die, et in nocte duplum. Item si aliquis 
inventus fuerit accipere de aliena uva sive oliva, emendet v. soldos in die, et 
in nocte duplum. Item si aliquis inventus fuerit devastando vel incidendo 
in alienis sexagis vel cesie, vel fregerit aliquam seraiam, emendet v. soldos 
Veronenses in die, et in nocte duplum. Et si inciderit aliquod lignum munitum,. 
emendet xx. soldos pro banno, si non fuerit fructiferum. Item si aliquis 
fecerit furtum in villa Poliani de bove vel de vacha vel de asina vel aliqua 
bestia seu de aliqua re, emendet c. soldos Veronenses pro banno; et ille qui 


416 1246 Dec. 9. 


locaverit furtum, emendet xl. soldos; et si interfecerit illas bestias, emendet 
x. libras pro banno. Item si quis stranaverit vel forzaverit aliquam mu- 
lierem, emendet x. libras pro banno. Item si aliquis guadiaverit aliquam 
mulierem sine consensu et voluntate suorum parentum et sui patris, emendet 
x. libras den. Ver. pro banno. Item si aliquis interdixerit aliquam mulie- 
rem, dicendo suam fore, et non reperitur, emendet c. soldos pro banno. 

Item si aliquis conduxerit aliquam mulierem viam de domo sua, emendet c. 
soldos Veronenses pro banno. Item si aliquis devastaverit viam aliquam 
vel stratam, emendet xx. soldos pro banno; et postea aptet eam vel illam. 

Item si aliquis abstulerit vel fecerit auferre aquam de vaso suo, emendet xx. 
soldos pro banno; et si aliquis fecerit aliquam rumpitudinem, et si abluerit 
cepollas vel navonos vel rapas vel puros vel erbas in fontanis vel circa fon- 
tanis, emendet v. soldos Veron. pro unaquaque vice et pro unoquoque capi- 
tulo. Item quod nullus debeat tenere capras in villa Poliani sine loquella 
vicecomitis; et qui contrafecerit, emendet xl. soldos Veronenses pro banno. 

Item si aliquis postaverit lignamen vinearum Veronensium causa vendendi, 
emendet x. soldos Ver. pro omni vice, nisi prius denunciaverit saltuariis unde 
abstulisset illam lignam, vel ostendisset saltuariis. Item ille vel illi, qui 
appellaverit se a precepto vicecomitis vel a precepto sni nuncli, et palacium 
appellationem amiserit, emendet xl. soldos Ver. pro banno. Item ille vel 
illi, qui non solverit dacias sibi impositas ad terminum seu terminos consti- 
tutos, emendet v. soldos pro banno. Item si quis dispignoraverit viceco- 
mitem vel suum nuncium, emendet x. soldos den. Ver.; et si vicecomes iverit 
ad suam domum occasione predicta cum vicinia, emendet xx. soldos Ver. pro 
omni vice. Item si aliquis conduxerit vicecomitem coram potestate vel co- 
ram consule vel iudice Veronensi pro aliqua causa, et illam causam admiserit, 
emendet xl. soldos; et pars attendat ita, quod possit accipere banna et im- 
ponere de omnibus aliis rebus, que non continentur in predictis postis. 

ltem ne quis debeat portare de nocte nec conducere lignamen vinearum, nec 
alium lignamen ad villam, nec ad civitatem; et qui contrafecerit et inventus 
fuerit, emendet xx. soldos pro qualibet vice sine verbo vicecomitis vel eius 
puncii. Item si quis saltuarius falsam manifestationem fecerit, puniatur et 
ei auferatur xx. soldos pro qualibet vice pro banno, et deiciatur de officio, si 
in ea falsitate [inventus fuerit]. Item si quis ex saltuariis steterit mani- 
festandi aliquem fraudulenter, amore seu timori, pretio vel precibus, vel ali- 
qua alia de causa, et in ea falsitate inventus fuerit, emendet xx. soldos pro 
qualibet vice et auferatur de officio. Item si aliquis fecerit inesclentiam 
vel [in]sultum aliquem, emendet x. libr. pro banno. Item si quis posuerit 
ignem in domum vel in seietem vel in blavuın alicuius, emendet xv. libras pro 
banno; et si posuerit ignem in feno vel in palea, emendet c. soldos Ver. pro 
omni vice. Item' die suprascripto et loco et presentia in dicta vicinia coa- 
dunata suprascriptus d. Omnebonum vicecomes ellegit Enrigetum de Rivanello 
dicti communis, et Achilixinum de Stella massarium dicti communis, et Pre- 
veinum, et Vialum, et Francum, et Vitalinum, qui omnes debeant elligere in 
dicta villa seu curia Poliani pro eo vicecomite bonos et utiles ad manifestan- 
dum omnes personas, que contra suprascripta banna et ordinamenta fecerint. 
Qui omnes predicti ibi ad presens de mandato dicti vicecomitis iuravere ad 
sancta dei evangelia, attendere omnia precepta dicti vicecomitis et capituli, et 
facere et exercere omnia ea, que eis imposita fuerint per ipsum vicecomitem 
vcl rer eius nuncium in toto tempore sui regiminis [in] saltuariis elligendis et 


1246 Dec. 9. 411 


in daciis ponendis et in omnibus aliis negociis, que eis imposuerint, et in elli- 
gendo modo de novo saltuarios in suprascripta curia Poliani. Qui ibi ad pre- 
sens elligerunt Arantium de Prevegno, et Pennatium, et Vitalinum, et Alear- 
dum per saltuarios; qui saltuarii ibi ad presens iuravere ad sancta dei evan- 
gelia, custodire et salvare dictam curtem et regulam Poiani bona fide sine 
fraude, et manifestare omnes personas facientes dampna in dicta regula, seu 
accipientes de rebus alienis dicte regule, de hinc ad proximum festum sancte 
Marie "civialis et de in antea ad voluntatem suprascripti vicecomitis, remoto 
odio, amore, amicicia, inimicicia, prece et precio et omni alia occasione, et hoc 
infra octo dies postquam eos invenerit. Preterea dictus vicecomes: precepit 
dictis saltuariis, ut omnia suprascripta attendant et observent in eius banno. 
Anno domini millesimo ducentesimo xlvi., indictione quarta. Ego Buzaca- 
rinus de Bascilio d. Federici regis notarius interfui rogatus et scripsi. 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtz. zu 
$ 126. 243. 324. 


402. Richard Filangieri, Generalvikar von Pavia aufwärts übermittelt 
dem Podesta und der Gemeinde Pavia ein Schreiben, worin ihm der 
Kaiser befiehlt, ungerechte Forderungen der Stadt an das Kloster S. Sal- 
vator abzustellen, falls die bezüglichen Klagen gegründet seien; er gewährt 
der Stadt eine Frist zur Berathung, ihr inzwischen jedes Vorgehen gegen 
das Kloster untersagend. Pavia 1246 Dee. 13. 

R. Filancerius, sacri imperii a Papia superius vicarius generalis, dilecto 
et per omnia diligendo militi provido et discreto B. de Palude, Papiensi po- 
testati, et toti communi civitatis eiusdem, salutem cum plenitudine gaudiorum. 
Discrecioni vestre volumus esse notum, nos ex parte domni cesaris dudum - 


recepisse litteras in hac forma: Fr. dei gracia Romanorum imperator etc. 1 
— — Datum etc. Nos autem super hoc per syndicum dicti monasterii 


cum instancia sepius requisiti, non valentes evitare imperiale mandatum, vos 
et G. Liberellum vestrum syndicum sepius citari fecimus ac requiri; qui una 
cum sapientibus vestris post multas dilaciones et excepciones, tam declina- 
torias, quam dilatorias, oppositas coram nobis ex parte vestra postulavit ter- 
minum deliberandi et consulendi cum sapientibus civitatis, utrum veletis 
cedere vel causare. Volentes igitur, ut acta quelibet coram nobis sine sub- 
spictione et cum deliberacione procedant, peticioni dicti syndici annuendo vobis 
concedimus terminum consulendi et causam deliberandi cum sapientibus civi- 
tatis, precipiendo vobis et communi Papie in debito fidelitatis sub pena et 
banno, quod à vobis et communi iam dicto aufere velemus, quatinus contra 
monasterium antedictum vel eius bona nullatinus procedatis absque nostra 
licencia et mandato, nisi prius inter vos et dictum monasterium per nos ra- 
cione previa fuerit, quod iustum vel debitum, difinitum. Datum Papie, 
terciodecimo decembris, quinta indictione. 


Aus beglaubigter Copie von demselben Tage im Staatsarchive zu Mailand. — ! Die 
eingerückte Urk. bei Böhmer Acta imperii 275 aus derselben Quelle. — Vgl. $ 403. 


408." Friedrich von Antiochien, Generalvikar in Tuszien (und) von Amelia 
bis Corneto, befiehlt dem Rektor von Prato, das dortige Stift gegen An- 
forderungen der Gemeinde in Schutz zu nehmen, so weit die Leistungen 
an die Kurie nicht darunter leiden. Toscanella 1247 Febr. 21. 
Fridericus de Antiochia, domini imperatoris filius, sacri imperii in Tuscia" 
Fieker Fersebungen, IV. 27 


418 1247 Febr. 21. 


ab Amelia usque Cornetum et per totam Maritimam vicarius generalis. Nobili 
viro domino Berlingherio de Stagia, rectori Prati, fideli imperii, salutem et 
amorem sincerum. Cum prepositus et canonici Pratenses sub protectione im- 
perii consistant et a nobis humiliter postulent, ut per comune de Prato in 
daciis et collectis contra eorum consuetudinem molestari non permitterimus, 
mandamus vobis auctoritate imperiali, qua fungimur, quatenus contra consue- 
tudinem diu per eos obtentam in predictis a comuni de Prato pro facto ipsius 
comunis molestari non permictatis, dum tamen servitia curie nullum patiantur 
defectum, facientes eisdem de hominibus et personis Prati, quotiens expedierit, 
iustitie complementum, ut pro defectu iustitie nulla supersit eis materia con- 
querendi. Datum apud Tuscanum!, xxi. februarii, v. indictionis. 


Aus beglaub. Abschr. von 1247 April 4 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Preposi- 
tura di Prato. — ! Oder Tuscanam. — Vgl. zu S 410; 414. 


404." Im Grosshofgerichte werden die Brüder Friedrich und Pepo aus 
Pisa zur Herausgabe von Pian Castagnajo an den Abt und Konvent von 
S. Salvatore in M. Amiate verurtheilt. Terni 1247 Müàrz. 


In nomine domini dei eterni et salvatoris nostri Ihesu Christi. Anno ab 
incarnatione eius millesimo ducentesimo quadragesimo septimo, mense martii, 
quinte indictionis, imperante d. nostro Fr. dei gratia invictissimo Romanorum 
imperatore semper augusto, Ierusalem et Sicilie rege, imperii eius anno vice- 
simo septimo, regni Ierusalem vicesimo tertio, regni vero Sicilie quadragesimo 
nono. Feliciter. Amen. Dum nos Henricus de Tocco, Roffridus de sancto 
Germano, Guillelmus de Vinea, Iohannes de Marturano et Martinus de Padua, 
magne imperialis curie iudices, olim apud Fogiam curiam regeremus, proposuit 
Mayfredus abbas monasterii sancti Salvatoris de monte Amiato contra Bonam 
gratiam procuratorem Frederici et Peponis quondam lacob fratrum, civium 
Senensium, quod constitit, qui tenent castrum Plani Castagnarii pro indiviso; 
quod castrum dixit pertinere ipsi monasterio iure dominii vel quasi. Quare 
petiit predictus abbas nomine predicti monasterii, predictum castrum a pre- 
dicto procuratore pro parte ipsorum fratrum sibi restitui cum fructibus inde 
perceptis et percipiendis; fructus perceptos extimavit centum libras Pisano- 
rum parvorum. Predictus Bona gratia predictorum conventorum litem conte- 
stando confessus fuit, predictos conventos possidere castrum petitum; cetera 
negavit salvis rationibus et exceptionibus suis. Lite igitur coram nobis 
legitime contestata, et dato termino partibus ad probanduın, productis hinc 
inde testibus, privilegiis et instrumentis in iudicio presentatis, facta inde copia 
utrique parti, disputatione super probatis habita, curia Fogiam! procedente, 
ubi nos Riccardus de Monte nigro magne imperialis curie magister iustitiarius 
curiam regebamus et nobis predicti iudices assidebant, post solempnem dispu- 
tationem super probatis habitam, renuntiatum extitit et conclusum, existente 
procuratore pro parte dictorum fratrum lacobo Baroncelli, de cuius procura- 
tione". Demum Iterannem curia redeunte, nos qui supra magister iusti- 
tiarius et iudices, habito cum deliberatione consilio diligenti, visis etiam et 
diligenter inspectis rationibus utriusque partis, quia intentionem dicti d. abba- 
tis plene vidimus esse fundatam, parte altera aliquid efficaciter non probante, 
per quod probata dicti abbatis eliderentur in aliquo, predictum Iacobum pro- 
curatorem dictorum conventorum pro parte ipsorum et ipsos conventos ad 
restitutionem predicti castri, prout petitum est, faciendum dicto abbati sen- 
tentialiter duximus condempnandos, fructuum questione suspensa ; condempnan- 


1247 März. 419 


tes nichilominus predictum procuratorem pro parte dictorum conventorum et 
ipsos conventos in centum quadraginta libris Pisanorum parvorum, solvendis 
dicto abbati, quas taxatione nostra precedente iuravit se legitime expendisse. 
Ad cuius rei memoriam et perpetuam firmitatem presens scriptuni inde per 
manus Petri de Caserta, magne imperialis curie in iustitiaratu notarii, fieri fe- 
cimus, subscriptionibus nostra et predictorum iudicum roboratum. Actum 
apud Iterampnem, anno, mense et indictione prescriptis. 1 Ego Riccardus 
de Monte nigro magne imperialis curie magister iustitiarius. T Ego Hen- 
ricus de Tocco magne imperialis curie iudex. + Ego Roffridus de sancto 
Gerinano magne imperialis curie iudex. 1 Ego lohannes de Marturano 
magne imperialis curie iudex. 

Aus beglaub. Abschr. von 1249 Febr. 3 im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvatore 
in M. Amiate. — ! Zu Foggia ist der Kaiser zuletzt 1246 Dec. und 1247 Jan. nachweis- 
bar; die nach der sonstigen Fassung auffallende zweimalige Erwähnung des Ortes wird 
daraus zu erklären sein, dass der Prozess Anfang 1245 zu Foggis eingeleitet war, vgl. 
$ 206 n. 13, dann nach längerer Abwesenheit des Hofes Ende 1246 dort fortgesetzt wurde. 


— Vgl. zu $ 204; 206; 509; 598; auch hier, wie oben nr. 391, findet sich ein Nichtsizi- 
lianer als Hofrichter. 


405." Kaiser Friedrich II hält genehm, was Magister Walter von Oora, 
Erwählter von Capua, auf Grund seiner allgemeinen Vollmacht für den 
Abschluss der Heirath Manfreds, Sohnes des Kaisers, dem Grafen Ama- 
deus von Savoien bezüglich der Restitution von Rivoli vereprochen. Cre- 
mona 1247 Mai 8. 

Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Ierusalem 
et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fieri volumus "universis imperii 
fidelibus, tam presentibus quam futuris, presentes litteras inspecturis, quod 
nos gratum, ratum et acceptum gerimus, quicquid de restitutione castri Ri- 
pularum facienda A. comiti Sabaudie et in Ytalia marchioni, dilecto consan- 
guineo et fideli nostro, magister Walterius de Ocra, venerabilis Capuanus 
electus, cappellanus, notarius et fidelis noster, auctoritate procurationis gene- 
ralis, quam sub aurea bulla typario nostre maiestatis impressa habuit de ina- 
trimonio consumando inter Beatricem, filiam ipsius comitis, et Manfredum 
Lanceam, dilectum filium nostrum, cum eodem comite et T. de Sabaudia co- 
mite, fratre suo, tractavit, pepigit, convenit et iuramento firmavit, incommu- 
tabiliter tenentes predictam restitucionem complere eidem À. comiti Sabaudie, 
completis nostris serviciis, que habet pre manibus ad nos aput Taurinum per- 
sonaliter venienti", ubi nos ipsos specialiter propter hoc duximus conferendos. 
Ad huius itaque rei testimonium presens scriptum ex inde fieri et bulla [aurea] 
typario nostre maiestatis impressa iussimus comuniri. Datum Cremone, 
octavo madii, quinta indictione. 

Nach Abschr. Tourtual's aus dem Original im Staatsarchive zu Turin. Die Goldbulle 
hängt an grüner Seide. — Vgl. zu S 419 n. 18. Schon 1245 Sept. versprach der Kaiser, 
dem Grafen Rivoli zu restituiren, wenn es in seine Hände kommen werde; vgl. Huillard 


6, 367, wo statt des unverständlichen e£ restitutionem nach Abschr. Tourtual's restituemus 
zu lesen ist. 


406. Bonacursus de Palude, Generawikar von Pavia aufwärts, lässt 
zwei Schreiben transsumiren, welche der Kaiser und der Generallegat 
König Heinrich bezüglich Klagen des Klosters S. Salvator gegen die Stadt 
Pawia an ihn richteten. Pavia 1247 Mai 11. 
Anno nativitatis domini millesimo ducentesimo quadragesimo septimo, 
27% 


490 1247 Mai 11. 


indictione quinta, die sabati undecimo mensis madii, in Papia. ! Dominus 
Bonacursius de Palude, sacri imperii a Papia superius vicarius generalis, pre- 
cepit infrascripto Palmerio publico notario, ut auctenticaret et in publicum 
reddigeret infrascriptas litteras sibi porrectas per dominum Lanfrancum prio- 
rem sancti Salvatoris nomine ipsius monasterii ex parte domini imperatoris, 
item et ex parte domini regis Sardenie, in Italia generalis legati, ipsorum si- 
gilorum munitas, sigillis cereis. Tenores quarum litterarum sunt: Fride- 
ricus dei gratia Romanorum imperator etc.? Henricus dei et imperiali 
gratia rex Sardinie etc. ? Dictus vicarius hanc cartam fleri precepit. Inter- 
fuerunt Marcoaldus Ysembardus, Bertramus de Nazario, Engilerius de Cam- 
pexe et Hosmondus Salomon testes. Ego Palmerius de Monticellis per d. 
Fr. imp. notarius etc. Ego Guidotus Canis regalis curie notarius etc. 


Aus dem Orig. im Regierungsarchive zu Mailand. — ! Hs. pp. mit Abkürzungsstrich. 
— ? Gedr. Huillard Hist. dipl. 6, 920 aus derselben Quelle. — * Gedr. Böhmer Acta im- 
perii aus derselben Quelle. — Vgl. S 403. 


407." Der kaiserliche Säckelmeister in "'uszien bestätigt den Empfang 
der jährlichen Reichssteuer von Siena, nach Abrechnung des an Siena 
wegen Montieri zu zahlenden Zinses. Siena 1247 Aug. 7. 


In nomine domini. Amen. Anno eiusdem millesimo cc.xlvii., indictione 
v., die vii. idus augusti. Ego Tomasius de Gurgio, domini imperatoris 
notarius, receptor et dispensator pecunie imperialis curie in Tuscia, de septua- 
ginta marcis argenti, quas comune Sen. dare tenetur annuatim imperiali curie 
et dare tenebatur pro anno isto presente de mense maii proxime preteriti 
quinte indictionis, confiteor accepisse a te d. Iohaune Guastellionis camerario 
comunis Senensis, solvente pro ipso comuni, ex mandato facto eidem comuni 
de dictis marchis solvendis a dominis Phylippo et Amico iudicibus d. Frederici 
regis, d. imperatoris filii, in Tuscia et de Amelia usque Cornetum et per totam 
Maritimam vicarii generalis, ex parte ipsius d. Fr. regis, cxxxv. l. den. Sen. de 
summa cecl.libr., que erat pro dictis Ixx. marchis ad rationem c. sol. pro 
qualibet marcha, et facta deductione et ex computatione inter me et te, tibi 
retinuisti et excomputavi cexxv. libr. et unam medalliam pro ceusu, quem co- 
mune Senense habere debet de castro Monterii; de quibus Ixx. marchis que 
solvi debebant pro anno isto presenti de dicto mense maii dictum comune 
Senense libero et absolvo, et pactum tibi pro dicto comuni recipienti de ipsis 
marchis facio de ulterius non petendo inde quicquid vel earum occasione, pro- 
mittens tibi, ut dictum est, recipienti pro dicto comuni de ipsis marchis vel 
earum occasione nullam " vel brigam facere vel movere dicto comuni vel alii 
pro eo; etin bis exceptioni non numerate pecunie et non facte excomputationis 
et deductionis et omni iuris et legum auxilio renuntio. Actum Senis, in 
ecclesia mansionis templi in Camollia, coram dominis Guidone Giscardi, Ra- 
nerio Maffei iudicibus, et dominis Renaldo Gilii, et Bernardino Biancho, et 
Tebaldo Renaldi, Catelano Pepi et Phylippo notario, testibus presentibus et 
rogatis. Ego Palmerius quondam Vive notarii imperiali autoritate notarius 
interfui et ea rogatus scripsi et publicavi. 


Aus dem Kaleffo vecchio Bl. 294 im Staatsarchive zu Siena. - Vgl. zu $ 410 n. 21 
und den Vertrag über Montieri bei Huillard Hist. dipl. 6, 7. 


408.' Hugo Kardinalpriester von S. Sabina schreibt den Provinzialen 
der Minoriten in Italien, dass der Pabst ihnen erlaube, von den dem 


1247 Aug. 11. 491 


Kaiser anhüngenden Städten Geleitsbriefe anzunehmen und diejenigen 
zum Gottesdienste zuzulassen, welche dem Kaiser gezwungen Abgaben 
zahlen. Bei Lyon 1247 Aug. 11. 

Karissimis in Christo fratribus, viris religiosis, universis ministris pro- 
vincialibus ordinis fratrum minorum per Ytaliam constitutis, frater Hugo mi- 
seracione divina tit. sancte Sabine presbiter cardinalis salutem in domino sem- 
piternam. Certificari per summum pontificem [vo]luist(i, si] a potestatibus 
civitatum aut aliorum locorum adherencium Frederico quondam imperatori 
litteras de conductu recipere, sine quibus de loco ad locum secure accedere non 
potestis, et eos, qui eidem F. aut officialibus suis tallias et exactiones alias 
dant coacti, admittere ad divina vos et fratres vestri licite valeatis. Ad hec 
autem d. papa respondit, quod sine periculo excommunicationis tales litteras 
ab ipsis potestatibus potestis recipere, ac eos et eas, qui huiusmodi tallias et 
exactiones prebent inviti, admittere ad divina sine preiudicio alterius, dum- 
modo iidem alias ipsi F. spontanei non impendant consilium sive auxilium seu 
favorem. Datum apud sanctum Andream iuxta Lugdunum, iii. idus au- 
gusti, pontificatus d. Innocencii pape iiii. anno quinto. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Francesco. — Vgl. zu $ 425. 


409. Heinrich, König von Sardinien, Reichslegat in Italien, meldet dem 
Podesta von Borgo San Donino und der getreuen Parmenser, dass er 
den Befehl, einen getreuen Parmenser aus dem zu Borgo belegenen Gute 
des Klosters '"T'heodotis zu Pavia zu unterstützen, zwrückgenommen habe. 
Cremona 1248 März 20. 

Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo quadragesimo octavo, 
indictione septima, die lune decimo extante marcio, in Cremona, presentibus 
dominis Alamano de Crescenzano et castellano de Strata et Gabriele de Durno, 
testibus rogatis. Dominus Zavatarius de Strata, domini Henrici illustr 
regis Sardenie "potestatis Cremone vicarius, precepit michi Gabrieli de Bon- 
tempis notario infrascripto, quatenus quasdam litteras regales autenticarem, 
exemplarem et in publicam formam redigerem ad eternam rei memoriam ha- 
bendam et retinendam. Que quidem littere sigillo prefati domini regis sigillate 
erant, in cuius sigillationis forma cerea sculpta erat equi imago et militis cum 
clipeo et ense assistentes" in eo, et turris post tergum in ea; in qua hee littere 
tenebantur facte per litteras capitales: Sigillum Henrici regis Turrium et Ga- 
luri. Quarum litterarum regalium talis erat tenor: 

Henricus dei et imperiali gratia rex Sardinie, sacri imperii in Italia le- 
gatus, nobili viro Nicolao Mastagio, potestati Burgi et fidelium Parmensium, 
ac aliis p[otestat]ibus inantea futuris aput Burgum, imperii fidelibus, salutem 
et dilectionem sinceram. Cum olim per nostras litteras mandassemus fratri 
Alberico ministro domus ecclesie sancte Marie, quam monasterium Theodotis 
Papie habet in Burgo sancti Donini, ut cuidam Parmensi, Cervo nomine, fideli 
imperii pro sustentatione sua et uxoris debent de bonis ipsius monasterii sub- 
venire, ad supplicationem nobilium virorum ambaxatorum Papiensium, qui do- 
mum, ecclesiam, res et possessiones de Burgo, quarum cure preest frater Al- 
bericus predictus, abatisse predicti monasterii Theodotis de Papia pertinere 
dixerunt et per dictum fratrem ipsius monasterii nomine procurari, nos ob 
honorem communis Papiensis omnem gratiam facere volentes abatisse et mo- 
nasterio nominato, mandatum nostrum, quod de sustentatione ipsius Cervi 
Parmensis feceramus eidem fratri, presentibus revocamus et ipsam domum, 


499 | 1248 März 20. 


ecclesiam, res et possessiones omnes, quas dictum monasterium de Papia ha- 
bet in Burgo et districtu et partibus adiacentibus, in protectionem nostram 
recipimus et mandamus, ut nullus ecclesiam, domum, possessiones et res ipsas 
indebite aggravet aut molestare presumat. Propter quod devotioni vestre 
mandamus, quatenus ad requisitionem dicti fratris Alberici vel alius, qui res 
ipsas et domum procuraret, ad ipsius monasterii iura servanda vestrum im- 
pendatis de cetero auxilium et favorem, nec ipsum paciamini gravari ab aliqno 
vel indebite molestari; quod qui fecerit indignacionem nostram se noverit in- 
cursurum. Datum Cremone, xx. marcii, vii. ind. 

S. Ego Gabriel de Durno imperialis notarius interfui et. scripsi. S. 
Ego Gabriel de Bontempis a domino Friderico imperatore notarius predictas 
litteras de mandato prefati d. Zavaterii vicarii hic fideliter scripsi, exemplavi, 
autenticavi et in publicam formam redegi et meum signum apposui. 


Aus dem Originaltranssumpte im Stastsarchive zu Mailand. — Vgl. S 287. 404. 


410. Wezelo von Prata, Generalvikar in der Mark und Podesta von 
Padua, lädt genannte Brüder von Castelnovo in Val Sugana in einer 
Rechtssache vor sich nach Padua, ihnen sogleich drei Termine mit Ein- 
schluss des peremtorischen bestimmend. Padua 1248 April 7. 


Guecilius de Prata, imperatorie magestatis vicarius generalis in Marchia 
et Paduanus potestas, providis viris dilectis suis Guilielmo, Michaeli et Phi- 
lipo de Castronovo fratribus, filiis condam domini Andree de Castronovo, sa- 
lutem et amorem. Nicolaus de Brenta, filius condam domini Guecili de Cal- 
donacio, lator presentium a nobis cum instancia postulavit, quod cognitionem 
cause cuiusdam mulieris, que ut dicitur vocatur Palmeria, uxor condam Sala- 
monis de Scorele, que ut dicitur fuit filia cóndam Azerbini de Castronovo et 
Armirade uxoris eiusdem, cuidam comiteremus iudici Tridentino audiendam et 
fine debito terminandam, quia idem asserit Nicolaus, medietatem mulieris pre- 
dicte et heredum eiusdem ad se secundum iuris ordinem pertinere. Nos vero 
inducti petitione nolentes procedere, nisi vos nostris literis coram nostra pre- 
sentia citaremus, prudenciam vestram tenore presentium requirendum duximus 
et monendum, quatenus die lune proximo post pasqua ad quindecim dies post 
coram nostra debeatis presentia conparere, sin autem ad diem mercurii postea 
proxime venientem; in quo siquidem termino, si venire non curabitis coram 
nobis, ad diem sabbati postea sequentem proxime vobis terminum perempto- 
rium duximus statuendum; ad quem si veneritis vel non veneritis coram nobis, 
in dicto negocio dante domino procedemus, secundum quod de iure videbitur 
procedendum. Date Padue, vii. mensis aprilis, indictione vi. 


Nach Abschr. Durig's aus Notariatsstranssumpt von 1248 April 10 im Statthalterei- 
archive zu Innsbruck. — Vgl. S 406 n. 22. 


. 411.. Podesta und Rath von Bologna beschwören den eingerückten, insbe- 
sondere gegen den Kaiser gerichteten Vertrag zwischen Bologna und Imola. 
Bologna 1248 Sept. 6. 


In nomine domini eterni. Amen. Anno domini millesimo ducentesimo 
quadragesimo octavo, indictione sexta, die dominico sexto intrante septem- 
bre. D. Bonifacius de Caro, potestas Bononie, fecit consilium generale et 
spetiale ad sonum campanarum in palatio veteri more solito congregari; in 
quo quidem fuit d. Ugo de Baldeca, sindicus constitutus a comuni Imole, ut 


1248 Sept. 6. 423 


patet publico instrumento manu Aldebrandi filii Arandi de Imola notarii facto, 
in dicto consilio lecto, narrans, qualiter dictum comune ipsum destinaverat 
pro concordia confirmanda et iuranda inter utrumque commune, ut ex forma 
pacti et concordie et conventionis continetur, tenor cuius talis est: Hec 
est concordia pactorum et conventionis facte inter Bononiam et comune Imole, 
quod comune et homines Bononie fecerunt, promiserunt, iuraverunt concor- 
diam, amorem et societatem et conventionem cum comune et hominibus Imole, 
hoc modo silicet, quod comune et homines Bononie dabunt operam servare et 
manu tenere civitatem et comune Imole inter se in pace, concordia et bono 
statu; et defendent et iuvabunt civitatem predictam contra omnem personam et 
hominem toto posse, et specialiter contra Fredericum depositum quondam im- 
peratorem et eius fautores. Item quod facient exercitum et cavalcatam in ser- 
vicio dicte civitatis contra omnem hominem et universitatem, et specialiter 
contra Fredericum depositum et eius fautores, quotiens per litteras et ambas- 
catores seu nuntios predicte terre fuerint requisiti in terminum eis designatum, 
nec inde disscendent sine voluntate et licentia dicte terre, eo salvo, quod si 
comune et homines predicte terre vel aliorum de predicta civitate inter se ha- 
berent guerram vel discordiam de inceptis vel factis futuris cum aliqua per- 
sona vel universitate, que esset de societate comunis Bononie, comune Bononie 
teneatur eos bona fide concordare toto suo posse; et dictum comune teneatur 
stare et debeat composicioni et disposicioni civitatis Bononie. Et permittent 
homines civitatis et districtus Imole omnem mercatum et mercandadiam de- 
ferre de civitate et per civitatem Bononie, et de districtu et episcopatu et per 
districtum et episcopatum Bononie, sine aliquo dacio vel tolloneo; et eciam 
ipsi cives et comitatini idem facere possint, et omnes de districtu [et] episco- 
pata. Et e converso, quod comune et homines civitatis Imole fecerunt, 
promiserunt, iuraverunt concordiam, amorem et societatem et conventionem 
cum comune et hominibus Bononie, hoc modo silicet, quod comune et homines 
Imole dabunt operam servare et manu tenere civitatem Bononie inter se in 
pace et concordia et bono statu; et defendent et iuvabunt civitatem predictam 
contra omnem personam et hominem toto posse, et specialiter contra Frede- 
ricum depositum condam imperatorem et eius fautores. Item quod facient 
exercitum et cavalcatam in servicio predicte oivitatis contra omnem hominem 
et universitatem, et specialiter contra Fredericum depositum et eius fautores, 
quotiens per litteras seu nuntios vel ambascatores predicte civitatis fuerint 
requisiti, infra terminum eis designatum, nec inde se disscendent sine voluntate 
et licentia dicte civitatis; eo salvo, quod si comune et homines predicte civitatis 
vel aliqui de predictis inter se haberent guerram vel discordiam de inceptis vel de 
factis futuris cum aliqua persona vel universitati, que scit vel esset de societate 
comunis Imole, comune Imole teneatur eos bona fide concordare toto suo posse; 
et dictum comune teneatur et debet stare composicioni et disposicioni civitatis 
Imole. Et permittent homines civitatis et districtus Bononie omne mercatum 
et mercandadiam deferre de civitate et per civitatem Imole, et de districtu et 
episcopatu et per districtum et episcopatum Imole, sine aliquo dacio vel tol- 
loneo; et eciam ipsi cives et comittatini idem facere possint, et omnes de di- 
strictu et episcopatu. Item si qua imframissio vel sequestratio facta esset, 
vellicentia data, quod revocetur inter dicta comunia, et fiat iusticia vel per 
potestatem seu iudices dictarum civitatum, vel arbitrio, sicut concordaverint. 
"Item quod omnes banniti pro maleficio pro comuni Bononie, qui amodo in antes _ 
comiserint maleficium, non possint nec debeant stare in civitate Imole et di- 


424 1248 Sept. 6. 


strictu. Item quod omnes banniti pro comuni Imole, qui amodo in antea co- 
miserint malefcium, non possint nec debeant [stare] in civitate Bononie, nec 
in eius districtu. Item fit conventio inter dictas civitates, quod si aliqui de 
dictis civitatibus vel districtus contraxerint inter se, quod ab eo solummodo 
requiratur, cui datum fuerit, et non a dictis comunibus. Et si aliquid additum 
vel diminutum fuerit voluntate utriusque civitatis, quod de addito teneantur 
et de diminuto scint absolluti. Quam concordiam, amorem et conventionem 
et societatem d. Bonifatius de Caro potestas Bononie de voluntate [et] man- 
dato tocius consilii supradicti iuravit corporaliter a’ sancta dei evangelia, et 
promisit dicto d. Ugoni ambascatori et sindico comunis Imole, recipienti et sti- 
pulanti nomine et vice dicte comunis; et omnes et singuli de dicto consilio 
similiter iuraverunt et dicto sindico promiserunt, recipienti pro ipsi comuni 
dictam concordiam, amorem et conventionem et societatem, et omnia et singula 
supradicta, que in isto instrumento continentur, firma et rata habere perpetuo 
habere et tenere, et in nullo non contrafacere vel venire aliqua occasione vel 
ratione. Interfuerunt presentes d. Koglerius Caponus et d. Rolandus de 
Casali iudices et assessores dicti d. Bonifacii potestatis Bononie, et Rolandus 
Iohannis Angellelli notarius, et Iacobinus Paulini Fabri notarius, et Draconus 
notarius, et plures alii testes. Ego Iacobinus lohanini de Lamassa nunc 
comunis Bononie notarius ad reformationes consiliorum mandato dicte pote- 
statis et consilii manu mea scripsi. 


Aus dem Libro rosso der Stadt Imola im dortigen Stadtarchire. — Vgl. $ 64; 
Nachtr. zu S 396. 


412." Der Judex Amicus von Sulmona beauftragt auf Grund eines ein- 
gerückten kaiserlichen Befehls von Febr. 15 den Notar Mattheus von S. 
Quirico, die Brüder Friedrich und Pepo von Siena an den kaiserlichen 
Hof zu laden, um ihre Appellation gegen ein Urtheil des Grosshofgerichtes 
zu verfolgen. Feghine 1249 März 25. 


In dei nomine. Awen. Anno incarnationis eius millesimo ducentesimo 
quadragesimo octavo', die vicesimo quinto martii, septime indictionis apud 
Figinum. Ego Adam de Sulmona, publicus in imperio auctoritate impe- 
riali notarius, declaro scripto presenti, quod iudex Amicus de Sulmona, re- 
ceptis quibusdam sacris imperialibus litteris eodem die pro parte monasterii 
sancti Salvatoris de Monte Ainiato, tam formam ipsarum litterarum, quam 
etiam mandatum suum de executione ipsarum per litteras suas anuli sui signo 
munitas transmisit et scripsit notario Matheo de sancto Quirico, in forma in- 
frascripta: 

Discreto viro notario Matheo de sancto Quirico, dilecto amico suo, judex 
Amicus de Sulmona salutem et amoris affectum. Noveritis me nuper ab im- 
peratoria maiestate sacras recepisse litteras in hac forma: 

Fr. dei gratia Romanorum imperator semper augustus, lerusalem et Si- 
cilie rex. Iudici Amico de Sulinona, fideli suo, graciam suam et bonam volun- 
tatem. Recolit excellentia nostra, causam appellationis interposite ad audien- 
tiam nostram a Pepone et Friderico, civibus Senensibus, a seutentia lata per 
iudices nostre curie contra eos pro monasterio sancti Salvatoris de Monte 
Amiato super castro Plani Castangarii prorogasse usque ad reditum nostrum 
in Tusciam terminandam; et quia post prorogationem habitam spatium unius 
anni lapsum est in preiudicium monasterii nominati pro eo, quod adversa pars 
e& castrum possidet, [et] obventiones omnes et proventus percipit ex eodem, 


1249 März 25. 495 


que debent," causam appellationis prosequi et sine dampno more ad iudicium 
festinare, fidelitati tue precipiendo mandamus, quatenus predictos Peponem et 
Fridericum peremptorie cites, ut omni toto processu questionis ipsius" per se 
vel procuratores suos tricesimo post citacionem tuam prosecuturos causam 
appellacionis in nostra curia se presentent, eundem terminum nichilominus 
parti monasterii prefixurus, diem citacionis, formam presencium et quicquid 
inde feceris nostri culmini rescribendo. Data Cremone, xv. februarii, sep- 
time indictionis. 

Verum cum ad hoc exequendum personaliter interesse non possim, aliis 
imperialibus serviciis prepeditus, vobis super hoc vicem meam duxi presenti- 
bus committendum, auctoritate michi commissa vobis ex imperiali parte in- 
iungens, quatenus attenta forma suprascripti imperialis mandati tam prefatos 
Peponem et Fridericum, quam etiam partem monasterii supradicti peremptorie 
citetis et prefatum peremptorium terminum triginta dierum prefigatis eisdem 
a die citacionis vestre, quo se debeant in magna imperiali curia presentare per 
se vel procuratores instructos cum toto processu questionis predicte, prosecu- 
turos, ut iuris est, causam appellationis predictam; diem vero citacionis, for- 
mam presencium, coram quibus et quicquid inde feceritis, domino imperatori 
et magne sue curie rescribatis per vestras litteras vestro sigillo munitas vel 
publicum instrumentum. Presentes autem litteras anulo meo sigillari feci, cum 
sigillum proprium penes me non haberem et ad maiorem cautelam suprascrip- 
tum mandatum mandavi redigi in formam publicam seu publicum documen- 
tum. Actum apud Figinum, presentibus et ad hoc vocatis et rogatis te- 
stibus dominis Nepolione, Iacobo et Guidone Francese militibus de Figino, 
anno, mense, indictione et die pretitulatis. 

Ad cuius autem rei fidem presens scriptum ego predictus Adam aucto- 
ritate imperiali publicus in imperio notarius scripsi de mandato predicti iudicis 
Amici et in publicam formam redegi meo signo munitam. S. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. S. Salvator in M. Amiate. — Vgl. 
zu S 201. Nachtr.; 206 n. 15 und oben nr. 404. 


418. Der Erzpriester und das Kapitel zu Verona verlännern die Voll- 
machten ihres Vicecomes in Judikarien auf ein Jahr. Verona 1249 
März 31. 


Die mercurii ultimo exeunte marcio, in ponticello dormitorii canonice 
maioris ecclesie Veronensis, presentibus etc. Ibique d. Stephanus archi- 
presbyter suprascripte maioris ecclesie, presentibus et expresse consentientibus 
dominis Presbytero, Nobilo, Viviano, Bonfado, lohanne, Iudisio, Gralanto, 
Iacobo et Marzo canonicis, pro ipsa canonica et capitulo eiusdem prorogavit 
terminum vicecomitatus facti d. Antonio de Desuclo de episcopatu Tridenti in 
terris Bregucii, Bolbeni, Desucli et Zuze, prout in quodam instrumento facto 
manu suprascripti d. Enrigazii notarii continetur, hinc ad unum annum; et ad 
maiorem cautellanı de novo constituit ipsum d. Antonium vicecomitem in dictis 
terris hinc ad unum annuw, ut dictum est; ita quod possit et debeat uti et 
exercere iurisdictionem et vicecomitatum illarum terrarum, secundum quod in 
dicta carta facta manu suprascripti d. Enrigacii continetur, et prout dictus 
archipresbyter et capitulum facere posset. Millesimo ducentesimo quadra- 
gesimo nono, indictione septima. Ego Bonefine de Mercato novo d. F. im- 
peratoris notarius interfui rogatus et scripsi. 

Nach neuerer Abschr. aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — V gl. Nachtr. zu $ 126.324. 


496 1249 Sept. 17. 


414. Im Rathe zu Siena wird auf Grundlage kaiserlicher Schreiben an 
(Galvano) Lancia und an die Stadt über die Bestellung des künftigen 
Podesta und seines Richters berathen und Beschluss gefasst. Siena 1249 
Sept. 17. 


Die xv. kalendas octubris. In nomine domini. Amen. Factum est 
generale consilium campane in ecclesia sancti Cristofori more solito coadunato 
a domino Bernardino de Faventia, dei et domini imperatoris gratia Senarum 
potestati. In quo proposuit et consilium petiit, si videtur eis, quod aliud 
sit faciendum super facto potestatis futuri anni, cum redierit Ugolinus de Lar- 
nino missus ob hoc ad principem et adduxerit licteras, quas imperator mittit 
ad marchionem Lance, que lictere nobis misse fuerunt lecte in presenti con- 
silio, et licteras, quas imperator mittit nobis significando, qualiter mandat 
dicto marchioni, ut det nobis unum ex his, quos nominavimus, qui sit ei magis 
fidelior et nobis utilior. Item super facto iudicis foretanei, quem habere de- 
bemus pro anno futuro, si videtur eis, quod per nuntium sive pinzocherum vel 
alium religiosum, qui iverit pro potestate, aliquid fiat de facto dicti iudicis et 
qualiter, si consiliarii illum intendunt habere de Lombardia. Super predictis 
debeatis consulere, quid sit faciendum pro comuni. Dominus Iohannes 
Guastellionis consuluit dicens super facto potestarie future, quod mittatur do- 
mino marchioni predicto cum licteris sibi missis ab imperatore, et mittatur ad 
potestates elettas, ut moris est; de facto iudicis dicit, quod non fiat modo ali- 
qua novitas, sed quando videbitur potestati et curie, quod sit de eo electio 
facienda, eligetur unus de Tuscia bonus et idoneus, domino concedente. 
Dominus Aringerius Ugolini iudex consuluit dicens idem, quod dominus Io- 
hannes, et hoc plus, quod scribatur domino ınarchioni, quod tenemur iura- 
mento et ordinamento nostre civitatis habere unum ex nominatis, et si alius 
mitteretur, non reciperetur a nobis. Ranerius Patrici consuluit dicens idem, 
quod dixit dominus Áringerius iudex, et hoc plus, quod non vult aliquem, nisi 
ex nominatis; de facto iudicis concordat se cum aliis ad hoc, ut non sit Pisa- 
nus. Dominus Vesconte iudex consuluit dicens idem, quod dominus lo- 
hannes, de facto potestatis; super facto iudicis dicit, quod vult eum de Tuscia; 
et vult, quod potestas et sua curia de electione ipsius expresse faciat consi- 
lium. Dominus Bernardinus Albus consuluit dicens, quod scribatur domino 
marchioni, quod nos volumus unum ex nominatis a nobis in potestate, et quod 
nuntius, qui iverit ad dictum marchionem faciat summi instrumentum coram 
dicto marchio', dicendo ei, quod sumus parati recipere unum ex illis quattor 
a nobis nominatis iuxta formam litterarum domini imperatoris nobis missa- 
rum; de iudice concordat se cum aliis dicitoribus. Concordatum est consi- 
lium, quod mittatur pro potestatibus elettis, ut moris est; quod scribatur do- 
mino marchioni, sicut videbitur potestati et curie melius et convenientius, ut 
unum ex nominatis habeamus, et littere nobis misse a principe trascripte mit- 
tantur ei; sed non mittantur marchioni dicendo, quod teneamur tantum reci- 
pere unum ex nominatis et alios non reciperemus; neque fiat carta coram eo, 
ut dixit dominus Bernardinus. De facto iudicis concordavit consilium, quod 
eligatur de Tusscia et super hoc expresse fiat consilium. 


Nach Abschrift aus den Consigli della Campana Vol. 1, Bl. 68 im Stastsarchive zu 
Siena, mitgetheilt von Banchi. — Vgl. S 411 n. 16; 416 n. 40. 


415. Rainald von Supino, Graf der Romagna und Generalvikar in 
Lombardien, bekennt von der Stadt Imola fünfhundert Pfund geliehen 





1249 Sept. 21. 491 


zu haben und dieselben nach einem Jahre zurückzahlen zu wollen. Imola 
1249 Sept. 21. 

In nomine domini amen. Anno a nativitate eiusdem millesimo ducente- 
simo quadragesimo nono, indictione septima, die martis decimo exeunte sep- 
tembri, in palacio episcopatus civitatis Imole, coram dominis Alidoxio de 
Massa, Amico Tipaldorum, Palmerio Mauri, Iacobo Enfangato, Bonazunta 
Prodenzoli, Pharulfo Imolensis, Nicola domine Duciane, Petracino Vinciguerre, 
Iohanne Cariolo et aliis testibus rogatis. Dominus Raynaldus de Suppino, 
comes Romanie et in Lombardia vicarius generalis, renunciando prescripcioni 
fori, ita quod ubique et apud quemlibet iudicem, tam laycum quam ecclesiasti- 
cum, et omni civitate et loco, et maxime in hac civitate Iınole realiter et per- 
sonaliter possit et debeat conveniri, et omni alii legum auxilio et excepcioni et 
defensioni, promisit Iacobo Donati tunc massario communis de Imola ibidem 
presenti, stipulanti nomine et vice communis Imole, et hanc promissionem re- 
cipienti nomine eiusdem communis, dare et solvere ipsi massario vel eius suc- 
cessori vel successoribus pro communi Imole et nomine ipsius communis, sive 
certo nuncio ipsius communis, a die festivitatis s. Micaellis proximo venturo 
uxque ad unum annum proxime venturum completum, quingentas libras Bo- 
nonienses, quos fuit confessus et manifestus ab eodem massario pro communi 
Imole et nomine communis Imole dante mutuo acceppisse, renunciando excep- 
cioni non numerate et non recepte seu non habite pecunie, et excepcioni doli, 
et condicioni sine causa, et omni alii excepcioni, quam contra hanc confessio- 
nem et manifestacionem opponere posset. Et siita non atenderit et solverit 
ipsi massario, "sipullànti et recipienti hanc promissionem nomine communis 
Imole, dare et solvere nomine pene ex duobus tres promisit, stipulacione sortis 
rata manente, et totum dampnum et omnes expensas inde habitum et factas 
ei restituere, credendo de dampnis et expensis simplici verbo dicti massarıi 
seu successoris, qui pro tenıpore dicte solutionis fuerit, vel certi nuncii com- 
munis Imole sine sacramento et testium probacione. Et pro istis omnibus et 
singulis integre attendendis et observandis, obligavit dictus comes prefato 
massario communis et stipullanti nomine dicti communis pignori omnia sua 
bona presencia et futura. Ego Visinus de Cogno notarius domini Salvi de 
Carmiano potestatis Imole et communis Imole huic interfui et rogatus hanc 
cartam ita scripsi. 

Aus dem Libro rosso der Stadt Imola im dortigen Munizipalarchive. — Vgl. Nachtr. 
zu S 383. 404. 


416. Im Rathe zu Siena wird ein Schreiben vom 31. Dec. 1250 vorge- 
legt, in welchem Galvano Lancia, Generalvikar von Amelia .bis Corneto, 
befiehlt, denen von Siena die Grafschaft Ildebrandescha zu übergeben. 
Siena 1251 Jan. 4. 


In nomine domini. Amen. Appareat omnibus evidenter hanc presentem 
paginam inspecturis, quod viri nobiles Bonus Iohannes et magister Buona- 
fidanza de Montefiaschone ostenderunt et presentaverunt domino Ventrillio 
Guidonis Ventrillii de Pisis, dei et imperiali gratia Senensi potestati, in ge- 
nerali consilio ad sonum campane in ecclesia sancti Christofori more solito 
congregato, licteras nobilis viri domini Galvani, sacri imperii ab Amelia usque 
Cornetum et per totam Maritimam vicarii generalis, continentes hanc formam: 

Nobilibus viris Bono Iohanni et magistro Bonafidanze de Monteflascone, 
dilectis amicis suis. Galvaneus Lance sacri iinperii ab Amelia usque Cornetum 


498 1251 Jan. 4. 


et in comitatu Ildibrandesco et tota Marictima capitaneus generalis, salutem 
et sinceram dilectionem. Cum a sacra imperatoria maiestate nuper receperi- 
mus firmiter in mandatis, ut comitatum Aldobrandescum cum omnibus suis 
pertinentiis manutenendum, tuendum et defendendum contra omnes rebelles 
imperii pro parte serenissimi domini nostri cesaris et illustris viri domini Man- 
fredi, filii sui, comuni Senaruın assignare debeamus, vobis ex imperiali parte, 
qua fungimur, auctoritate mandamus firmiter iniungendo, quatenus receptis 
presentibus sine mora apud Senas vos personaliter conferatis, et predictam 
comitatum cum omnibus suis pertinentiis inanutenendum, tuendum et defen- 
dendum contra omnes imperii rebelles, et recuperandum terras occupatas de 
eodem a rebellibus imperii pro parte serenissimi domini nostri cesaris et illu- 
stris viri domini Manfredi predicto comuni Senarum assignatis, de cuius as- 
signatione publicum instrumentum ad cautelam fieri faciatis, quod factum ad 
nos celeriter transmittatis per presentium portatorem, cum ipsum ad impe- 
rialem presentiam nos opporteat destinare incontinenti. Datum apud Mon- 

Actum Senis in ecclesia sancti Cristofori, in consilio civitatis Senarum, 
presentibus domino Gentile iudice comunis Senarum, Inghiramo Dietavive no- 
tario, Bencivenne Guazecti, et aliis pluribus testibus. S. Ego Padrone 
quondam Gualterotti imperiali auctoritate notarius ostensioni et representa- 
tioni predictarum licterarum interfui in consilio supradicto, et autenticas licte- 
ras, sigillo facto ad modum secuti domini Galvanei Lancee munitas, vidi et 
legi coram dictis testibus licteratis et mandato dicte potestatis et prefatorum 
ambasciatorum nichil addendo vel minuendo sumpsi hic fideliter, scripsi et 
exemplavi et publicavi. Erat enim in eo sigillo ymago scuti minoris cum qui- 
busdam signis grossis et minutis, et lictere circum posite sigillo dicebant: ‚Ego 
qui mando Galvaneus Lancea pando.* In anno domini millesimo cc. quin- 
quagesimo, indictione nona, die secundo nonas ianuarii. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, mitgetheilt von Banchi. — 
Vgl. S 411 n. 17 u. Nachtr. 


417. Podesta und Rath vor Grosseto unterwerfen die Stadt auf angege- 
bene Bedingungen denen von Siena. Grosseto 1251 Jan. 27. 


In nomine domini. Amen. Nos Guerruzius quondam cancellarii civis Se- 
nensis, potestas Grosseti, de consilio et auctoritate expressa generalis et spe- 
tialis consilii campane dicti comunis, more solito congregati in ecclesia maiori 
dicte terre, quorum consiliariorum dicte terre nomina inferius continentur, vice 
et nomine dicti comunis, nostra libera et spontanea voluntate, solempni et le- 
gittima stipulatione interposita, convenimus et promictimus vobis domino 
Ventrillio quondam Guidonis Ventrilli de Pisis, dei gratia Senarum potestati, 
recipienti nomine et vice dicti comunis, et tibi Uliverio Gregorii, sindico dicti 
comunis pro dicto comuni stipulanti, ad honorem domini nostri imperatoris et 
domini Manfredi eius filii et comunis Senensis, salvare et guardare, manute- 
nere et defendere civitatem Grosseti et possessionem eiusdem, apprehensam 
a comuni Senense ex assignatione ipsi comuni Senensi facta a domino Gual- 
terio! vel alio pro eo mandato imperiali et apprehendendam, et iuvare, manu- 
tenere et defendere comune et homines civitatis Senarum in retinendo tenutas 
et possessiones apprehensas et apprehendendas a dicto comuni Senense vel 
ab alio pro eo, de rebus predictis et de comitatu Ildibrandescho, et spetialiter 
de redditibus et ipsos redditus olim pertinentibus ad curiam, sicut intelligitur, 


1951 Jan. 27. 429 


sine fraude, salva tamen ipsi comuni Grosseti iurisdictione et dominio signorie, 
ita quod liceat ipsi comuni Grosseti eligere per tempora signoriam dicte terre, 
quam voluerit, de civitate Senarum; et quod de xxvi. denariis, que annuatim 
debentur pro focolari a Grossetanis, ipsum comune Grosseti et homines dicte 
terre, quantum a comune Senense, sint liberi et absoluti. Et iuvare comune 
et homines civitatis Senarum, defendere et recuperare bona fide sine fraude 
comitatum Ildibrandeschum, ipsi comuni Senensi assignatum, ut dictum est, 
ab omni persona et loco, receptum et recipiendum a comuni Senense predicto; 
et iuvare, guardare et defendere pro posse civitatem Senarum et comune Se- 
nense et omnes homines ipsius civitatis contra omnem personam et locum, et 
res et bona ipsorum in Maretima et comitatu Ildibrandescho, excepto quod 
contra imperatorem et dominum Manfredum predictum et filios et heredes 
ipsius imperatoris. Maretima vero intelligatur, quantum adhest a Massa usque 
ad Pontillionem, et a gressis de Sassoforte usque ad Fornalim, et a Civitella 
usque ad Sassum et per Monteamiatum, ut volgariter dicitur, et usque Pon- 
tillianum, et sicut trahit flumen Arminis usque mare. Et non tollere, nec tolli 
permictere alicui civi Senensi aliquod pedagium, guida sive curaturam, ripam 
sive sub ripam vel aliquid loco ipsorum in civitate Grosseti sive eius fortia et 
districtu; et auferenti vel volenti auferre, contrariare pro posse. Et non facere 
aliquod divietum, per quod homines civitatis Senarum et districtus eiusdem 
non possint libere et secure emere et portare de civitate Grosseti et per eius 
fortiam et districtum ad civitatem Senarum res commestibiles et alia com- 
mertia et alias res quascumque; et contra volenti resistere pro posse, et facere 
divietum et prohibitionem de omnibus rebus, tam commestibilibus, quam aliis, 
omnibus et singulis personis et locis, quibus comune Senense fecerit vel fieri 
voluerit, et quando voluerit, videlicet Montalcinensibus et Montepulcianensibus 
et aliis inimicis comunis Senensis, quos haberet per tempora comune Senense; 
et dictum divietum servare et servari facere et non revocare vel revocari per- 
mictere sine licentia expressa comunis Senensis. Et tenere amicos comunis 
Senensis pro amicis, et inimicos Senarum pro inimicis, et non facere sotie- 
tatem sive iuramentum vel pactüm vel contractum aliquod vel aliquid aliud 
in fraudem predictorum cum aliquo inimico comunis Senensis, nec aliquod 
"monamentum tenere, et spetialiter cum comitibus Guillielmo et Ildobrandino 
vel aliquo eorum, vel aliquo pro eis, vel filiis seu heredibus ipsorum, sine 
licentia expressa comunis Senensis. Et dictam terram Grosseti nulli dare vel 
concedere vel permictere, quod detur vel concedatur, nisi comuni Senensi; et 
maxime dictis comitibus vel alicui eorum vel alii pro eis; et concedere dictam 
terram Grosseti comuni Senensi guarnitam et sguarnitam ad voluntatem dicti 
comunis Senensis sine fraude. Et eligere et habere rectorem sive potestatein 
in Grosseto et eligi facere per tempora de civitate Senarum, illum tamen, 
quem comune Grosseti eligerit seu voluerit, et non aliunde. Et predicta ponere 
et poni facere in constituto civitatis Grosseti tenenda et servanda per singula, 
et posita non tollere, nec tolli permictere, quin potestates Grosseti, qui fuerint 
per tempora, predicta tenere et observare teneantur, scilicet firma et illibata 
semper tenere iurent de rectoria in rectoriam in perpetuum. Et facere et cu- 
rare ita, quod omnes homines dicte terre sine fraude promictent et iurabunt 
predicta omnia et singula facere, tenere et observare. Que omnia et singula 
promictimus vobis dicto modo stipulantibus adtendere et' observare et obser- 
vari facere, et nullam exceptionem iuris vel facti obponere contra ea vel ali- 
quod eorum sub pena mille marcharum argenti, quas vobis predicto modo 





430 1251 Jan. 27. 


dabimus et dare promictiinus, si contra factum fuerit; et si, ut dictum est, in 
singulis non fuerit observatum, et pena data vel commissa, predicta firina te- 
nere, que totiens commictatur, quotiens contra factum fuerit. Pro quibus om- 
nibus et singulis observandis obligamus nos et nostros successores et dictum 
comune et bona dicti comunis vobis stipulantibus et recipientibus, ut dictum 
est; et hec vobis facimus, quia nobis pro comuni Grosseti et ipsi comuni pacta 
et conventiones inscripta fecistis per sindicum comunis Senensis superius or- 
dinatum. Renuntiantes condictioni indebiti et sine causa et rei sicut non geste 
et doli et metus et in factum exceptioni et omni iuris et legum auxilio. Et 
tactis sacro sanctis evangeliis corporaliter iuramus, dictum contractum et omnia 
et singula supradicta actendere et observare, et observari facere, et contra 
non venire vel facere in perpetuum ullo inodo. Et omnes homines de civitate 
Grosseti infrascripta omnia et singula supradicta, sub dicta pena solemni et 
legiptima stipulatione premissa, promictimus et iuramus tibi Uliverio sindico 
dicti comunis, recipienti pro dicto comuni, adtendere et observare per singula; 
et dicta pena soluta vel commissa, predicta firma permaneant. Nomina vero 
consigliariorum sunt hec: Ventura Raneri de Massa camerarius, dominus 
Harmannus Mazzagalli, dominus Albertus Orlandi, Angnellus de Pisis, Mar- 
soppus quondam Synibaldi, Bandellinus, Iohannes Cenghiarelli, Donus Bor- 
ghesi, Tudinus domini Bonacorsi, Gharardus Bencivegne, Niccholaus domini 
Uguecionis, Bonfilius Ubaldi, Gallus domini Ormanni, Rodolfinus Ildibrandi, 
Primeranus Guarcaldi, Petrus notarius, Venutus de Florentia, Iohannes 
Stroppii, Bandus Guidi, Iacobinus sartor, Uguccione de Roccha, Bonalberghus 
Rustichi, Cambius Portapera, Iohanninus tabernarius, Ugolinus de Colupna, 
Bencivenne Legatelli, Bonannus Henrugucci, Pilicona Poncaiole, Bonacorsus 
Aiuti, Bonaldegna Iacobi, Ranerius Pilliarme, Pisanus sartor, Bonaventura 
Longus, Inghilbertus Ranucci, Ildibrandus Biczachini, Gratia Bernigerii, Petrus 
Mangonis, Gualghierinus calzolarius, Matheus Mannelli, Micciolfus . . . . ., 
lidibrandinus Maltallioli, Bonfilius Clarelli, Benectuccius notarius, Ranerius 
de Suvicille, Alamannus Biliocti, Factilietus Benencase, Ugolinus domini Pi- 
dolli, Ranerius de Aretio, dominus Tomasius Gherardi, dominus Ranuccius 
Tiezi, Mariscotus Bostaccii, dominus Bernardinus Manentis, Luccerius no- 
tarius, Rubertus Mastriricti, Dietaviva Batacce, Aringerius Menabue, Ioachinus 
Alamanni, Uguecio Ferrantis, Iohannes Guarnaldini, Pisanus Brizii, Micceuccius 
Uguccionis, Ranuccius Mostelle, Cacciaguida Bonaguide, Dietisalvi Elie, Ber- 
nardus Picalis, Bonaiunta Focacciole, Farolfus Albertini, Amideus Chicchii, 
Parte Grossoli, Tancredus de Bolgari, Uliverius Mercii, Ansaldus barberius, . 
magister Iacobus medicus, Ventura Ranerii camerarius dicti comunis. 
Actum Grosseti in dicta ecclesia, coram Donosdeo Guinisii notario, Guidone 
Iannini notario, Bernardino notario de Grosseto, Guillielino notario et domino 
Forteguerra Guinisii testibus presentibus et rogatis. In anno domini m.cc.l., 
indictione viiii., die vi. kalendas februari. SS. Ego Ranerius Toscani no- 
tarius predictis interfui, alii notario scribere mandavi, et mea manu publice 
subscripsi. 

Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, mitgetheilt von Banchi. — 


! Gualvaneo? — Vgl. S 411 n. 18 u. Nachu. 
418." König Wilhelm bestätigt denen von Perugia auf Bitten des Pabstes 
die von ihnen zu Città della Pieve und zu Montone erworbenen Rechte. 
Lyon 1251 April 17. 

Willelmus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Dilectis fide- 


1251 April 17. 431 


libus suis, potestati et communi Perusino, gratiam suam et omne bonum. 
Grande per litteras apostolicas et laudabile de vobis testimonium gratanter 
accepimus, quod in omnibus adversitatum fluctibus erga sedem apostolicam 
fidei vestre sinceritas intemerata permansit; quo adeo gratie nostre plenitu- 
dinem meruistis, ut dignum censeat maiestatis nostre serenitas, devotionis 
vestre desideriis, quod ab ipsa provide flagitant, non negari. Hinc est, quod 
intercessioni sanctissimi patris nostri Innocentii summi pontificis devota promp- 
titudine obsequentes ac supplicationibus vestris benivolum impertientes assen- 
sum, iura, conditiones atque servitia dudum in Castro Plebis eiusque perti- 
nentiis, Clusine diocesis, a Bernardino Burgarelli et Raynerio filio, nec non 
Andrea et Huguitione nepotibus eiusdem Bernardini, prout pertinebant ad 
ipsos, vobis legitime, ut asseritur, tradita quovis titulo vel concessa, nec non 
et conditiones et servitia civitati vestre ab hominibus castri Montonis, Castel- 
lane diocesis, sponte promissa, vobis et per vos eidem civitati, sicut hec omnia 
dicuntur documentis expressa legitimis, confirmamus de gratia speciali et pre- 
sentis privilegii patrocinio communimus. Datum Lugduni, anno domini 
millesimo cc. quinquagesimo primo, xv. kal. maii. 

Aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Perugia; von der Besiegelung die gelb und 
rothe Seide, — Es muss auffallen, dass der Pabst dem Könige, der auch die Perusiner als 
seine Getreuen bezeichnet, in Gegenden eine Einflussnahme gestattet, welche die Kirche als 
zu ihrem Gebiete gehörig betrachtete. Nach der Seite von Chiusi bin wird freilich die sp&- 


tere Gränze des Kirchenstaates wohl wesentlich durch die Ausdehnung des Stadtgebietes 
von Perugia bestimmt sein. Vgl. nr. 419. 


419." König Wilhelm verleiht denen von Perugia auf Bitten dee Pabstes 
Castiglione Chiusino. Lyon 1351 April 17. 


Willelmus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Dilectis fide- 
libus suis, potestati et comuni Perusino, gratiam suam et omne bonum. Grande 
per litteras apostolicas et laudabile testimonium grattanter accepimus, quod 
in omnibus adversitatum fluctibus erga sedem apostolicam fidei vestre since- 
ritas intemerata permansit; quo adeo gratie nostre plenitudinem meruistis, ut 
dingnum censeat maiestatis nostre serenitas devotionis vestre desideriis, quod 
ab ipsa provide flagitant non negari. Hinc est quod intercessioni sanctissimi 
patris nostri Innocentii summi pontificis devota promptitudine obsequentes ac 
supplicationibus vestris benivolum impertientes assensum, castrum Castilionis 
Clusini cuin omnibus pertinentiis suis, quod longo tempore tenuisse dicimini 
ac multa pro capiendo eodem nuper de ostium ecclesie ac sublimitatis nostre 
manibus dispendia pertulisse, vobis et per vos civitati vestre de regalis muni- 
ficentie liberalitate concedimus et presentis privilegii patrocinio communimus, 
edicto perpetuo prohibentes, ne quis dux, marchio, comes vel quevis univer- 
Bitas aut persona vos vel civitatem vestram super hiis contra concessionis 
nostre tenorem audeat quomodolibet molestare; si quis autem hoc aptemptare 
presumpserit, noverit se indignationis nostre incursurum dispendium, ae cen- 
tum librarum auri multam fisco nostro irremissibiliter soluturum. Data 
Lugduni, anno domini millesimo cc. quinquagesimo primo, xv. kal. maii. 


Aus dem Liber submissionum A. Bl. 148 im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. 
nr. 418. 


420. König Konrad bestätigt den Herren von Bargone ein ihnen von sei- 
nem Vater verliehenes Privileg. Cremona 1251 Nov. 23. 


Conradus dei gratia in Romanorum regem electus, Ierusalem et Sicilie 


432 1251 Nov. 28. 


rex. Notum esse volumus universis, tam presentibus quam futuris, quod Gi- 
rardus, Oddo et Guelfus filii quondam Oddonis de Bargono, fideles nostri, ad 
nostram accedentes presentiam obtulerunt privilegium munitum sigillo pendenti 
quondam dive memorie serenissimi cesaris genitoris nostri, supplicantes hu- 
militer maiestati nostre, ut privilegium sibi, Roggerio et Davisio filiis quondam 
Frederici, nec non Friderico filio quondam Opizonis de Bargono, eorum con- 
sortibus, confirmare de nostra gratia dignaremur. Cuius tenor privilegii per 
omnia talis erat: In nomine etc. ! Nos igitur attendentes fidem puram 
et devotionem sinceram, quam predicti Gerardus et Otto et Guelfus et eorum 
predicti consortes ad progenitores nostros et ad maiestatem nostram continue 
habuerunt, considerantes etiam grata et accepta servitia, que ipsi predicti pro- 
genitoribus nostris, nobis et impero contulerunt et que conferre poterunt in 
antea gratiora, predictum privilegiuin in predicta forma transscriptum de spe- 
ciali maiestatis nostre gratia eisdem fidelibus nostris et eorum heredibus, ex- 
cellentissimi quondam domini genitoris nostri vestigiis inherentes, perpetuo 
duximus confirmandum. Ad cuius rei memoriam et robur in postea valiturum 
presens privilegium fieri per manus notarii Petri de sancto Georgio fidelis 
nostri, curie nostre notarii, et sigilli nostre maiestatis munimine iussimus com- 
muniri. Datum apud Cremonam, anno dominice incarnationis millesimo 
ducentesimo quinquagesimo primo, die iovis, vigesimo tertio novembre, decime 
indictionis, in presentia Bertoldi marchionis de Hoemberg dilecti consanguinei 
et familiaris nostri, Manfredi marchionis Lancie, Überti marchionis Pelavicini 
sacri imperii a Lambro inferius capitanei generalis, magistri Gualterii de Ocra 
regni nostri Siciliae magistri cancellarii, et comitis Goffredi de Lomello, et 
aliorum quam plurimorum, anno imperii nostri primo. Feliciter. Ámen. 


Nach Abschr. Wüstenfelds aus dem Regierungsarchive zu Mantua. Das Siegel hängt 
an gelbem Seidenfaden. — ! Folgt die Urk. K. Friedrichs II von 1222 April, oben nr. 299. 
— Vgl. Nachtr. zu $ 301. 


491. Pabst Innocenz leyitimirt aus apostolischer Machtvollkommenheit 
den Obizo, Enkel des Markgrafen von Este. Perugia 1252 Juli 9. 


Innocentius episcopus servus servorum dei, dilecto filio nobili viro Obi- 
zoni, nato quondam Rainaldi nati dilecti filii nobilis viri marchionis Estensis, 
salutem et apostolicam benedictionem. Consuevit sedes apostolica, que 
nonnuinquam ignotos gratia prevenit et favore, viros nobiles et ipsius devotos 
gratis attollere beneficiis, congruis preferre honoribus, ac donis potioribus ho- 
norare. Cum igitur, sicut dilectus filius nobilis vir marchio Estensis nobis 
significare curavit, quondam Raynaldus pater tuus, natus eius, qui infra annos 
pubertatis existens cum Adelita nato nobilis viri Alberici de Romano per verba 
contraxerat de futuro, te genuerit ex soluta; nos volentes te, qua possumus, 
lionestatis et decoris beneficentia prevenire, ut quanto honoratior per gratiam 
sedis apostolice redderis, tanto gratior et ainabilior habearis, eiusdem mar- 
chionis precibus inclinati, tecum quod huiusmodi non obstante defectu, aut 
aliquo iure canonico vel civili, possis ad omnes legitimos actus admitti, et 
eidem succedere marchioni in omnibus bonis eius, ac si fuisses de legitimo 
matrimonio procreatus, dummodo ipse marchio de suo corpore masculum legi- 
timum non reliquat heredem, auctoritate apostolica de potestatis plenitudine 
dispensamus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre dispen- 
tationis infringere vel ei ausu temerario coutraire. Si quis autem hoc atten- 
tare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli 


1252 Joli 9. 433 


apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Perusii, vii. idus iulii, 
pontificatus nostri anno decimo. 


Nach dem Drucke: Veratti Di aleuni documenti relativi ad Obizzo II d' Este 8. 31. 
— Vgl. $ 257 u. Nachtr. 


499. Pabst Innocenz ersucht König Wilhelm, den Obizo, Enkel des Mark- 
grafen von Este zu legitimiren. Perugia 1252 Juli 18. 


Innocentius episcopus servus servorum dei, carissimo in Christo filio V., 
regi Romanorum illustri, salutem et apostolicam benedictionem. Ad ea, 
quae nobis votiva et aliis profutura conspiciis, haberi te facilem credimus et 
paratum. Quare fit, quod pro his, quos corde sincero diligimus et favore pro- 
sequimur spirituali, eo libentius te rogamus, quo speramus celerius exaudiri. 
Cum igitur quondam Rainaldus natus dilecti filii nobilis viri marchionis Estensis 
solutus dilectum filium Obizonem genuerit ex soluta, serenitatem tuam rogan- 
dam duximus attentius et hortandam, quatenus cum ipso, quod huiusmodi non 
obstante defectu possit ad omnes legittimos actus admitti, et eidem succedere 
marchioni in omnibus bonis eius, ao si fuisset de legittimo matrimonio pro- 
creatus, duminodo idem inarchio ex se genitum legittimum non relinquat he- 
redem, studeas dispensare, preces nostras cum promptitudinis benevolentia 
impleturus, quod id gratum habentes plurimum et acceptum celsitudineın tuam 
proinde multipliciter commendemus. Datum Perusii, xv. kal. augusti, 
pontificatus nostri anno decimo. 


Nach dem Drucke: Veratti Di alcuni documenti relativi ad Obizzo II d' Este S. 33. 
— Vgl. $ 257 u. Nachtr. 


423. König Konrad IV bekundet, dass er den Markgrafen Hubert Pala- 
vicini zum Generalvikar der Lombardei vom Lambro aufwärts, wie ab- 
wärts, bestellt habe. Canosa 1253 Febr. 22. 


Coradus dei gratia Romanorum in regem ellectus semper augustus, Ieru- 
salem et Sicilie rex. Prelatis ecclesiarum, marchionibus, comitibus, potestati- 
bus, consiliis, communibus, baronibus, militibus et universis per totam Lom- 
bardiam, tam a Lambro superius quam inferius, constitutis, dilectis fidelibus 
suis, gratiam suam et bonam voluntatem. Inter curas et meditationes 
assiduas, quibus acumen nostri sensus evigilat, id occurrit precipuum votis 
nostris, ut solium regie dignitatis, quod armis iam insignivimus, armemus 
legibus et cultu iustitie decoremus, ut alternantibus se rerum et temporum 
vicibus, dum apte sibi sub provido preside leges et arma conveniunt, utrum- 
que tempus necessario moderamine gubernemur, quorum usum sic nobis con- 
gruis decrevimus adaptare temporibus, ut dum leges condimus et iustitiam 
propagamus, fideles et boni sub rege pacifico effecti pacis et iustitie posessores 
in omni quiete et tranquillitate respirent, infideles et facinorosi, qui nostrorum 
roseta fidelium proprii contagii spinositate deformant, de regiminis nostri ro- 
sario seduli cultoris officio radicitus extirpentur. Ad quod efficaciter exequen- 
dum, etsi quelibet regio, tam per imperium, quam regna nostra, nostro subiecta 
regimini regie beneficium provisionis imploret, ad eam tamen nostre circum- 
spectionis oculos specialiter providimus dirigendos, que sui placiditate nos 
allicit et culmini nostro pro ceteris obsequiosa pariter et fructuosa consistit. 
Sane etsi persone individuitas minime paciatur, quod ubique simul pro voto 
nostrorum fidelium possimus nos exibere presentes, ad huius modi tamen partes 


sollicitudinis illas decrevimus admittendos, quos fides experta reddit conspicuos 
Ficker Forschungen. IV. 28 


— zu .a__ 0... 


434 1253 Febr. 22. 


et probabilis industria cireumspectos. Noveritis igitur, quod nos confisi de 
fide, industria, legalitate et sufficiencia Uberti marchionis Pallavicini, dillecti 
familiaris et fidelis nostri, attentis tam dignitate [provincie], quam qualitatibus 
incollarum, eum per totam Lombardiam, tam a Lambro superius, quam in- 
ferius, generalem vicarium sacri imperii deliberatione provida duximus sta- 
tuendum, ut ubi concors fuerit prelature paritas, et prelatus ipse tam nobili, 
tam digne provincie preesse se gaudeat, ipsaque provincia sub tam industrii 
prefecti moderamine glorietur; concedentes eidem merum et mixtum imperium 
et gladii potestatem, quo possit in facinorosos decernere et excessus corrigere 
singulorum; adiecimus nichilominus ei universa et singula, que ad generalis 
vicarie officium pertinere noscuntur, quemadmodum per divum augustum ge- 
nitorem nostrum felicis memorie, predicta omnia dilligentie sue a Lambro in- 
ferius commissa hactenus extiterunt. Quapropter universis [et] singulis sub 
obtentu gratie nostre firmiter et districte precipiendo mandamus, quatenus de 
omnibus ad officium vicarie ipsius spectantibus, ad honorem et fidelitatem 
nostram, quietum et pacificum statum predicte provincie quilibet eidem mar- 
chioni tamquam persone nostre devote pareat et intendat, ut et ipse in decreta 
sibi provincia beneplacita nostra more solito laudabiliter exequatur, et affectus 
nostrorum fidelium per effectum operis in conspectu nostre celsitudinis comen- 
detur; scituri universi et singuli, quod de bannis, penis, sententiis et statutis, 
que idem marchio contra indevotos, contumaces et transgressores tullerit et 
statuerit, nihil nostra serenitas immutabit, sed ea perpetuo rata et firma te- 
nebimus et faciemus ab omnibus inviolabiliter observari. Datum Canusie, 
vicesimo secundo februarii, undecime indictionis. 


Aus der Historia Pallavicina fol. 8, Hs. des 15. Jahrh. auf der Nationalbibliothek zu 
Parma. — Vgl. Nachtr. zu S 404 n. 15. 


494." Pabst Innocenz IV verleiht einem Bürger von Perugia die Aemter 
des Judex und Notar. Perugia 1253 April 15. 


Innocentius episcopus servus servorum dei. Dilecto filio Synibaldo quon- 
dam Mathei iudicis, civi Perusino, salutem et apostolicam benedictionem. 
Quia si ius sibi quilibet in propria causa dictaret, non sopirentur discordan- 
tium lites, sed potius augerentur et eorum fieret odium immortale, provida fuit 
deliberatione provisum, ut certe persone, que forent in iure perite, ad iudica- 
tus assumerentur officium et aliorum lites iuxta iuris ordinem terminarent. 
Rursus ne contractuum memoria deperiret, inventum est tabellionatus officium, 
quo contractus legitimi ad cautelam presentium et futurorum memoria scrip- 
tura publica notarentur. Cum igitur de tua nobis ad utrumque officium ydo- 
neitate constaret, tam iudicatus, quam tabellionatus officia, nec non et facul- 
tatem dandi tutores et curatores, emancipandi, manumittendi, adoptandi, 
exemplandi protocolla, interponendi decretum, decernendi alimenta, publicandi 
testes et instrumenta tibi duximus concedenda, ut illa et eorum executionem, 
que ad eadem officia pertinent, prudenter et fideliter exequaris et ad te, cum 
necesse fuerit, in hiis que ad predicta pertinent, recurratur. Nulli ergo omnino 
hominum liceat, hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu teme- 
rario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem 
omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incur- 
surum. Datum Perusii, xvii. kal. maii, pontificatus nostri anno decimo. 


Aus dem Orig. im Munizipalarchive von Perugia; von der Besiegelung die roth und 
gelbe Seide. — Vgl. zu $ 265. 444. 


1253 April 17. 435 


425." Pabst Innocenz IV befiehlt dem Rektor des Herzogthums Spoleto, 
die von Sassoferrato wegen der Wahl des Podesta nicht weiter zu belä- 
stigen, sondern zu gestatten, dass sie denselben aus Perugia nehmen. Pe- 
rugia 1253 April 17. 

Innocentius episcopus servus servorum dei. Dilecto filio Bonifacio de 
Foliano, nepoti et capellano nostro, rectori ducatus Spoletani, salutem et apo- 
stolicam benedictionem. Volentes homines de Saxoferrato, Nucerine diocesis, 
pro fidei puritate, quam ecclesie ipsiusque fidelibus hactenus servaverunt, non 
solum in suo iure servare, verum etiam eos favore prosequi gratie specialis, 
discreptioni tue per apostolica scripta mandamus, quatenus ipsos super eligenda 
sibi potestate aliquatenus non molestes, set ut ipsam de Perusio sibi pro sue 
libito voluntatis prefitiant patiaris; ita quod non oporteat eos ad nos ob hoc 
amplius laborare vel super hoc tibi replicari mandatum. Datum Perusii, 
xv. kal. maii, pontificatus nostri anno decimo. 


Aus dem Liber submissionum C. Bl. 22' im Munizipalarchive zu Perugia. — Vgl. zu 
S 360 n. 7. 


496. Der Podesta von Bologna verhängt aus angegebenen Ursachen den 
Bann wegen Missethat über die von Faenza und gestattet einem zu Re- 
pressalien gegen dieselben Berechtigten, sich in angegebener Weise zur 
Genugthuung zu verhelfen. Bologna 1256 Febr. 9. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Amen. Anno domini m.cc.lvi., 
indictione xiiii., die nono intrante februario. Cum d. Tigrinus quondam d. 
Malpigli civis Bononiensis habuerit et habeat cartam represalie sibi concessam 
per commune Bononie et d. Henricum de Monza olim potestatem civitatis 
" Bononie contra commune et homines civitatis Faventie et districtus et bona 
eorum et res eorundem de mille quingentis libris Bon., ut vidi contineri et 
" continetur in quadam carta scripta manu Benedicti Guizardini notarii, et hoc 
ideo habeat et habuerit, quia commune et homines civitatis Faventie et di- 
strictus tractate et ordinate cum vexillis et banderiis, equites et pedites, et 
armata manu duabus vicibus venerunt ad Laderchium, que terra est de di- 
strictu et iurisdictione civitatis Bononie, destruendo, dilapidando et combu- 
rendo palatium et turrim et molendina, que dictus d. Tigrinus habebat intra 
Laderchium, et etiam occidendo in dictis molendinis unum suum molendina- 
rium, et alia plura dampna et gravamina inferendo eidem, et pro predictis 
[iniuriis] commune et homines civitatis Faventie per plures literas ex parte 
communis Bononie fuerint requisiti, ut dicto d. Tigrino deberent satisfacere de 
predictis aut eidem sub communi iudice rationabiliter respondere et ius facere, 
et eidem neglexerint ius facere et noluerint satisfacere de predictis, ut de pre- 
dictis in memorata carta evidenter continebatur, confecta sub anno domini 
m.cc.lii., indictione x., die nono intrante iunio, et de predictis et ob predicta 
dictus d. Tigrinus dederit et vendiderit omnia iura, rationes et actiones sibi 
competentes contra commune, homines et personas, bona et res et possessio- 
nes civitatis Faventie et districtus d. Tadeo quondam d. Baldi de Castro s. 
Petri, ut vidi contineri et continebatur in quadam carta scripta manu Guidonis 
Romei notarii, confecta sub anno domini m.cc.lv., indictione xiii., die iiii. ex- 
eunte madio, ideoque d. Manfredus de Marenco potestas Bononie de con- 
sensu et voluntate consilii credentie et generalis communis Bononie, secundum 
reformationem consilii communis Bononie scripta per Ugolinum notarium q. 
Alberti Pelliparii, et seriem reformationnm populi Bononiensis scriptam per 


28* 


-A&L. LL 


436 1256 Febr. 9. 


d. [Vitalianum] notarium d. Iordani de Luxeuo capitauei populi Bononiensis 
habita et concessa sibi absolutione illius statuti, quod est in sacramento po- 
testatis et incipit: ,Rationes, leges et statuta communis Bononiensis etc.*, et 
alterius capituli, quod est in eadem rubrica et incipit: ,Bampnitos vero in libro 
vel in libris bampnitorum communis Bon. conscriptos etc.*, et alterius capituli, 
quod est sub eadem rubrica et incipit: ,Neminem pro bampnito habebo vel 
tenebo, nisi reperiatur scriptus in libro vel in libris bampnitorum etc.*, et al- 
terius statuti, quod est sub rubrica: ,Quod nullus ponatur in bampno, nísi 
secundum hanc formam, et incipit: ,Placet, quod nullus ponatur in bampno 
etc.*, et alterius statuti, quod est sub rubrica de penis bampnitorum: ,Item in 
bampnitos pro debito dicemus etc.*, et alterius capituli, quod est sub eadem 
rubrica et incipit: ,Addimus tam in bampnitos pro maleficio, quam in bamp- 
nitos pro debito etc.‘, commune et homines civitatis Faventie et districtus 
singulariter singulos et communiter universos condemnavit et condemnare fecit 
in bampno communis Bononie pro maleficio, et positi sunt in bampnum com- 
munis Bon. mandato dicti potestatis et voluntate consilii generalis et spetialis 
communis Bon., de quo bampno exire non possint, nec eximi vel cancellari, 
nisi hinc ad octo dies venerint, et composuerint et concordaverint cum dicto 
d. Tadeo et ei satisfecerint de dicta quantitate pecunie et de damnis datis 
dicto d. Tigrino ob dictas causas, ita quod licitum sit eidem d. Tadeo per se 
et suos nuncios quoscunque, ubicunque et quandocunque voluerit, sua aucto- 
ritate sine interpellatione et requisitione communis et potestatis Bon. presentis 
vel futuri, capere, detinere, apprehendere, facere sequestrare, vendere, alie- 
nare et apud se retinere, donec sibi integre satisfecerit de dictis mille quin- 
gentis libris Bon. et de omnibus et singulis antedictis, et se indempnem con- 
servaverit de eisdem, nullo iure, statuto et ordinamento aut reformatione facta 
vel facienda a communi Bon. obviante. Cridati et positi sunt in bampno 
communis Bon. pro maleficio per Vivianum bampnitoreın communis die pre- 
dicta in consilio generali et spetiali communis congregato in palatio veteri 
communis Bon. ad sonum utriusque campane, audiente et plene intelligente 
consilio universo, persone!, res et bona hominum civitatis Faventie et di- 
strictus. Actum in palatio veteri communis Bon. die predicta, presen- 
tibus etc. 

Nach dem Drucke: Tonduzzi Historie di Faenza 291. — ! Dr. universo. Personas —. 
— Vgl. $ 63 Nachtr. Bologna war übrigens damals ohnehin mit der Innenpartei von 


Faenza in Streit und schon Jan. 6 ein Bann um Missethat gegen Faenza beschlossen; vgl. 
Savioli 3, 324. 


491. Der Podesta von Brescia als gekorner Schiedsrichter bekundet die 
Bedingungen, unter welchen Cremona und Mantua beständigen Frieden 
mit einander halten sollen. Brescia 1257 Juni 21. 


[n nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Nos Griffus de Griffis 
civis Brixiensis, nunc potestas communis Brixie, arbiter et arbitrator et ami- 
cabilis compositor inter civitates et homines Cremone et Mantue et sindicos 
eorundem communium et hominum, ut continetur in carta compromissi scripta 
per Martinum filium quondam domini Bonfati de Scoviono notarium, die martis 
tertio exeunte madio, millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, indictione 
quintadecima, videlicet dominum Tropinum Broffonum sindicum, nuntium, 
actorem et procuratorem domini Bernardi de Sesso, potestatis Cremone, et 
communis et hominum et universitatis Cremone, secundum quod continetur iu 





1257 Juni 21. 437 


quodam publico instrumento sindicatus scripto per Florentinm Sicenardum 
notarium, scribam communis Cremone, die June undecimo exeunte madio, anno 
dominice incarnationis millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, indic- 
tione quintadecima, ex una parte, et dominum fratrem Antonium de Botto 
sindicum, nuntium, actorem et procuratorem domini Nordii de Nordiis, pote- 
statis Mantue, et communis et hominum et universitatis Mantue, secundum 
quod continetur in quodam publico instrumento sindicatus scripto per Riche- 
bonum filium quondam domini Bonacursi de Crema, dictatorem communis 
Mantue, die mercurii nono exeunte madio, currente millesimo ducentesimo 
quinquagesimo septimo, indictione decima quinta, ex altera: laudamus, 
arbitramus et pronuntiamus, quod pax comunalis et perpetua sit et fiat et 
servari debeat inter ipsa communia et homines ipsorum communium Cremone 
et Mantue, et iurari debeat per sindicos suprascriptos nomine et vice potesta- 
tum et communium et universitatum et hominum, a quibus sunt sindici con- 
stituti; et etiam iuretur per potestates et homines utriusque civitatis infra 
kalendas augusti proxime venturas. Item quod potestas et commune Man- 
tue et homines Mantue et eiusdem districtus debeant et teneantur salvare et 
guardare in avere et personis toto suo posse, bona fide, sine fraude homines 
et res civitatis Cremone et communis et hominum Cremone et illius districtus 
per terram et aquam et districtum Mantue; et non offendere de cetero per se, 
nec per alios, nec pati offendere per se, nec per alios commune et homines et 
loca et terras Cremone et eiusdem districtus per suam terram vel aquam eius- 
que districtum. Item eodem modo quod potestas et commune Cremone etc. 1 

Item quod aliquis vel aliqui civitatum Cremone et Mantue vel districtuum ire 
vel transire non possint hostiliter vel cum armis per terram vel aquam alicuius 
ipsarum civitatum sine voluntate et licentia alterius ipsarum civitatum, per 
cuius territorium vel aquam ire vellent; et hoc capitulum intelligatur ad sanum 
et purum intellectum nostrum, quem intellectum dicimus et interpretamus de- 
bere intelligi hoc modo, videlicet hostiliter et cum armis vel sine armis causa 
capiendi arma. Item quod commune et homines Mantue non debeant pati 
aliquem vel aliquos, qui robaverint in toto districtu Cremone intrare cum ro- 
baria vel preda in districtum Mantue ad suum posse; et si intraverint, com- 
mune et homines Mantue teneantur toto suo posse, bona fide, sine fraude ca- 
pere et detinere predatores et res predatas, donec dicta preda et res robate 
plene fuerint restitute. Item eodem modo, quod commune et homines Cremone 
etc. 1 Item quod omnes carcerati Cremone et districtus et omnes alii et 
specialiter Ferrarienses, qui fuerunt capti ad Burgumforte, qui occasione pre- 
sentis guerre detenti et carcerati sunt pro servitiis vel occasione servitiorum 
communis Cremone, et sunt vel fuerint in fortia communis Mantue et hominum 
districtus Mantue, sine aliquo gravamine debeant relaxari, salvis expensis 
cibi et potus; ita quod omnes promissiones, talie et obligationes facte et ob- 
sides et pignora data per dictos carceratos per se vel per interpositam per- 
sonam, et pene commisse et non commisse et promisse relaxentur et resti- 
tuantur et nullius momenti sint; et omnes contractus et promissiones et obli- 
gationes facti et facte in fraudem predictorum sint cassi et casse et nullius 
valoris; et manulevatores et fideiussores et iuratores et mandatores et cuius- 
libet generis intercessores eorum non teneantur. Similiter et Cremonenses 
omnes carceratos Mantue et districtus et omnes alios, qui occasione presentis 
guerre etc.! Que omnia supradicta debeant attendi et observari per ipsa com- 
munia et per ipsos sindicos nominc ipsorum commuuium de hinc ad diem iovis, 


438 1257 Juni 21. 


qui erit duodecimus dies mensis iulii proxime venturi. Item quod commune 
et homines Mantue et eius districtus non debeant offendere commune et ho- 
mines Cremone et Cremonenses in toto districtu Cremone nec alibi in avere 
vel personis; et si aliquis Cremonensis in servitio amicorum suorum caperetur 
per aliquem vel aliquos de Mantua vel eius districtu in aliqua parte, quam 
citius esse poterit, debeat relaxari cum persona et rebus. Item eodem modo 
quod cominune et homines Cremone etc. Item quod de dampnis datis et 
iniuriis et malefitiis hinc retro factis et commissis pro presenti guerra et occa- 
sione presentis guerre per commune et singulares personas Cremone et eius 
districtus communi et alicui singulari persone civitatis Mantue et districtus in 
personis et rebus nichil dicatur et nichil dici vel peti possit, nec aliqua de pre- 
dictis vel occasione predictorum recipiatur querela; et ex forına istius pacis 
omnia predicta intelligantur remissa. Item eodem modo, quod de dampnis 
datis etc.! Item quod si aliquis de cetero banniretur per commune Cre- 
mone et se reduxerit in civitatem Mantue vel eius districtum, quod potestas et 
commune Mantue infra octo dies post requisitionem eis fhctam per commune 
Cremone teneantur ipsum bannitum expellere de civitate et districtu Mantue 
et tota virtute communis Mantue, et amplius non permittere eum stare vel 
permanere in civitate et toto districtu Mantue. Item eodem modo quod si ali- 
quis etc. ! Item quod omnes terre communis Cremone per commune Mantue 
occupate, et specialiter Luzaria Cremonensibus dimittàntur, et castrum etiam 
Montesauri sine ponte et aliis edificiis, domibus et guarnimentis ibi factis per 
commune Mantue, que commune Mantue ibi habet; qui pons cum predictis 
omnibus et singulis in commune Mantue debeat devenire. Et ipsi Cremonenses 
de terris communis Mantue occupatis per commune Cremone idem faciant 
Mantuanis. Et ea, que iu hoc capitulo continentur, debeant attendi et obser- 
vari in totum de hinc ad diem dominicum, qui erit vigesimus secundus dies 
mensis iulii proxime venturi, per ipsa communia et sindicos ipsorum commu- 
nium nomine et vice ipsorum communium. Item quod dominus marchio et 
commune Cremone dimittant Capellettis bannitis communis Cremone pacifice 
omnes redditus et fruges possessionum suarum, videlicet presentis anni hinc 
ad proximum festum sancti Martini, et deinde ad quatuor annos completos 
sine aliquo onere, scilicet illarum possessionum, quas habebant et possidebant 
tempore, quo exiverunt de terris suis; salvo quod per hoc non intelligatur, que 
guasta eis facta, debeant ipsis mendari, preterquam a tempore tregue citra; 
et elapso illo termino respondeant in omnibus communi Cremone, sicut faciunt 
Barbarasi. Hoc addito, quod ipsi possint habere et tenere super possessio- 
nibus suis in episcopatu Cremone uxores et filias et gastaldos et familias suas 
et filios masculos minores duodecim annis tali modo, quod cum filii masculi 
excesserint etatem duodecim annorum, teneantur exire de episcopatu Cremone 
et ibi ulterius non morari. Capelleti vero omnes banniti teneantur non venire, 
nec stare in Cremonam vel in districtum aliquo modo vel ingenio; et si aliquis 
venerit, ipso iure statim intelligatur reductus ad statum, in quo erat ante pa- 
cem, ita quod ipsi Capeleto transgressori dominus marchio vel cummune Cre- 
mone ad aliquod pactum pacis vel beneficium nullatenus teneatur. Et idem 
fiat in omnibus et servetur per commune Mantue in bannitis communis Mantue, 
qui exiverunt extra civitatem Mantue ab initio presentis guerre habite inter 
commune Mantue et Cremone citra. Item quod predicti sindici nomine 
ipsorum communium et ipsa communia debeant satisdare de quatuor millibus 
marchis argenti ad invicem idonee et hinc ad diem inereurii, qui erit decimus 


1257 Juni 21. 439 


octavus dies mensis iulii proxime venturi, de attendendis et observandis om- 
nibus suprascriptis et predicta pace. Et predicte satisdationes fiant per 
utrumque commune et sindicos ipsorum communium nomine et vice ipsorum 
communium in civitate Regii de quatuor millibus marchis argenti; et similiter 
in civitate Pergami de quatuor millibus marchis argenti. Item quod pre- 
dicti Capelletti banniti, et banniti communis Mantue, qui exiverunt extra civi- 
tatem Mantue ab initio presentis guerre habite inter commune Cremone et 
Mantue citra, possint consequi per suos nuntios omnia iura sua in iudicio et 
extra, non obstantibus aliquibus bannis vel statutis ipsarum civitatum, nec 
aliquibus maleficiis hinc retro per eos factis vel commissis. Et omnia su- 
prascripta et singula in quolibet et singulo capitulo laudamus, arbitramus et 
pronuntiamus, debere attendi et observari per ipsos sindicos et per ipsa com- 
munia, et precipimus predictis sindicis et per eos predictis communibus, ut 
attendant et attendi faciant et observent et observari faciant omnia predicta 
et singula predictorum, sicut supra laudata, arbitrata et pronuntiata sua, in 
quolibet et singulo capitulo sub pena quatuor millium marcharum argenti in 
compromisso apposito. Et insuper predicti sindici presentialiter iuraverunt ad 
sancta dei evangelia nomine et vice communium predictorum et hominum, & 
quibus sunt sindici ordinati, predictam pacem perpetualiter et inviolabiliter - 
per se et per ipsa communia et homines observare, pacis osculo interve- 
niente. Laudata et arbitrata et pronuntiata et precepta sunt omnia et 
singula suprascripta per supradictum dominum Griffum in palatio maiori com- 
munis Brixie, in publico et generali consilio communis Brixie, sonitu campane 
et voce preconia more solito congregato, die iovis decimo exeunte iunio, anno 
domini millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, indictione quintade- 
cima, in presentia domini Bernardi de Sesso potestatis Cremone, domi- 
norum Homoboni Morisii, Iohannis Medalie iudicum, Bavanini de Bellottis, 
: Valfredus qui dicitur Gandienus de Dovario, Grimerii Frixoni, Guilielmi de 
Hermenzonibus, Montini de Multisdenariis, Marchisii de Boccacio, Benvenuti 
de Fraganesco, Girardi de Advocatis, Martini de Gablaneta, Zanbe de Fon- 
tanella atque Degoldei de Aliprandis, ambaxatorum communis Cremone; 

et domini Nordii de Nordiis potestatis Mantue, dominorum Bartolomei de Nu- 
volono, Henrici de Campethello, Alberti Pagani Bergontii iudicum, Bosini de 
Zanicallo, Alberti de Recovrato, Bonifatii de Arlotis, Tomaxini domini Lom- 
bardi de Bellotis, Amadei de Cremaschis, Gratiadei de Ripa, Raimondini 
quondam Zanni comitis, et Venturini domini Accarini, Bocalate de Bovis, Avan- 
zini domini Benvenuti Riatti et Gratiadei de Bonifantis, ambaxatorum com- 
munis Mantue; et dominorum Egidii de Bagrolo, Piurdi de la Nuce, Io- 
hannis de Paterno iudicum et assessorum predicti domini Griffi, et Alberti 
de Sancto Iervasio et Bartholomei de Homezolo militum ipsius domini Griffi, 
et fratris Iacopini de Álxanoris de ordine minorum, atque dominorum Lan- 
franci de Lavello longo, Antonii domini Henrici de Lavello longo, Pexoni de 
Oriariis, Gabrielis Trioni, Azeboni de Pallatio, Proini de Pallatio, Ardezoni 
de Confanoneriis, Bonifatii de Lecapestis, Milleti de Advocatis et Abetatoris 
de Ugonibus et Iohannis de Gavardo et Iohannis de Pedezochis, nuntiorum tunc 
potestatis Brixie, et Bagantii Bernerii et Amadei preconum communis Brixie, 
testium rogatorum. Ego Martinus filius quondam domini Bonfati de Scoviono 
sacri palatii notarius hiis omnibus suprascriptis rogatus interfui, et verbo, 
licentia et mandato predicti domini Griffi predicta perpetuavi et publicavi, et 
etiam rogatu predictorum sindicorum et potestatum Cremone et Mantue. 





440 1257 Juni 21. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, L. L. L. — 
! Es folgt in wörtlich übereinstimmender Fassung dieselbe Bestimmung zu Gunsten Man- 
tua's. — Vgl. $ 64 n. 5; 66 n. 2. 


428.” Pabst Alexander IV gibt Auftrag, denen von Perugia die Graf- 
schaft Gubbio gegen Zins auf fünf Jahre zu verleihen, indem er die frühere 
Verleihung derselben an die Stadt Gubbio als ohne seine Vollmacht ge- - 
schehen für nichtig erklärt. Viterbo 1257 Dec. 23. 


Alexander episcopus servus servorum dei. Dilecto filio magistro Uberto 
de Cocanaco, capellano nostro, salutem et apostolicam benedictionem. Dilec- 
torum filiorum communis Perusii precibus de fratrum nostrorum consilio an- 
nuentes, te ad civitatem Perusinam ducimus transmittendum, per nostras tibi 
sub certa forma litteras committentes, ut comitatum Eugubinum, quod est 
Romane ecclesie speciale, iura, iurisdictiones et proventus ipsius cum illius 
pertinentiis sindico eiusdem comunis ad hoc specialiter constituto ipsius co- 
munis nomine, tenendum et possidendum ab eis a proximis kalendis ianuarii 
usque ad quinquennium, sub certo censu concedere sub certis conditionibus 
certaque forma procures. Quocirca discreptioni tue per apostolica scripta man- 
damus, quatenus facta huiusmodi concessione comune supradictum seu procu- : 
ratorem vel sindicum suum eorum nomine in corporalem possessionem comi- 
tatus, iurisdictionum et iurium predictorum et pertinentiarum eius per te vel 
alium inducas et defendas inductos, dilectos filios, nobilem virum potestatem 
et comune Eugubinum, qui comitatum ipsum et alia predicta tenere dicuntur 
ex parte nostra, monens diligentius et inducens, eisque sub mille marcharum 
argenti precipiens, nec non ipsos, qua convenit, districtione compellens, quod 
comitatum et alia supradicta eidem comuni Perusino sine difficultate restituant 
et ea ipsos pacifice possidere permittant, non obstante concessione de hiis eis 
facta per dilectum filium Iohannem electum Anagninum, tunc ducatus Spole- 
tani rectorem, quam utpote sine nostra conscientia et auctoritate presumptam 
ratam non habuimus, set autoritate presentium irritamus, auxilio fidelium illa- 
rum partium ad hec, si opus fuerit, invocato, contradictores districtione, qua 
convenit, appellatione postposita compescendo. Data Viterbii, x. kal. ia- 
nuarii, pontificatus nostri anno quarto. 


Aus dem Liber submissionum A. Bl. 89 im Munizipalarchive zu Perugia, wo sich 
noch mehrere Urkunden über diese Angelegenheit finden. Vgl. die Urkunden über die 1258 
Jan. 2 erfolgte Uebergabe der Grafschaft an Perugia bei Theiner Cod. dipl. dom. temp. 
1, 137. 


499. Pabst Alexander IV gebietet denen von Perugia unter Drohung 
von Strafen, denen von Fermo, welche sich gegen die Herrschaft der 
Kirche aufgelehnt haben, keine Hülfstruppen zu schicken oder die etwa 
schon abgesandten zurückzurufen. Viterbo 1258 Juli 15. 

Alexander episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis . . potestati. . 
capitaneo, consilio et communi Perusino, fidelibus nostris, salutem et aposto- 
licam benedictionem. Ad audientiam nostram ex quorundam fidedignorum re- 
latione pervenit, quod vos antique devotionis et solite fidelitatis, qua nobis et 
ecclesie Romane tenemini, nec non benivolentie, qua vos et civitatem vestram 
non solum dum essemus in minori officio constituti, verum etiam postquam 
fuimus ad apicem summi apostolatus assumpti, prosecuti fuimus, immemores 
quasi facti, in subsidium Firmanorum nostrorum et ecclesia predicte rebellium 
contra nos et predictam ecclesiam ac dilectum filium nobilem virum Anibaldum 


1258 Juli 15. 441 


nepotem nostrum, marchie Ánconitane rectorem, qui iustam eiusdem ecclesie 
causam prosequitur, contra eos certam intenditis mittere militum comitivam; 
et licet nequaquam induci potuerimus ad credendum, quod vos adversus eccle- 
siam ipsam, cuius terram ex debito fidelitatis tenemini, prout consuevistis 
hactenus, contra omnem hominem defensare, talia presumatis, quia tamen id 
constanter assertum extitit coram nobis, providimus dignum fore, vobis hoc 
tenore presentium intimare, ut vos a tam iniquo et perverso proposito, si quod 
iam forsitan in hac parte, quod avertat dominus, concepistis, penitus desi- 
stentes illud nullatenus producatis in partum, neque vos involvatis ad aliqua, 
per que contra vos et civitatem vestram deum, nos et predictam ecclesiam 
provocetis. Cum igitur hoc, si a vobis fieret, non esset aliud, nisi patenter 
eandem Romanam ecclesiam vestram matrem et dominam impugnare, nosque 
id non possemus aliquatenus sustinere, presertim cum honorem nostrum et 
ipsius ecclesie in hoc graviter tangeretis, universitati vestre sub debito fideli- 
tatis, qua ecclesie predicte tenemini, ac sub mille, militi vero sub quinquaginta, 
et pediti sub vigin.iquinque marcarum argenti pena, districtius inhibemus, ne 
in presidium predictorum rebellium aliqui vestrum generaliter vel particula- 
riter ire, vel vos mittere aliquos milites aut equites vel pedites, seu alias pre- 
stare ipsis consilium, auxilium aut favorem publicum vel ocultum, sicut no- 
stram et apostolice sedis caram habetis gratiam, presumatis; et si in eorum 
subsidium aliquos iam milites vel pedites transmisistis, illos penitus revocare 
curetis; alioquin scire vos volumus, quod et predictam penam a vobis integre 
faciemus exigi, et alias etiam contra vos et civitatem vestram, tamquam ad- 
versus nostrorum rebellium defensores, spiritualiter et temporaliter, prout ex- 
pedire viderimus, auctore domino procedemus. Datum Viterbii, id. iulii, 
pontificatus nostri anno quarto. 


Aus dem Original im Munizipalarchive zu Perugia; die Bleibulle hängt an. — Vgl. 
zu S 408. 


430." Pabst Alexander IV fordert die von Perugia auf, den Rektoren des 
Herzogthums und der Mark Ancona gegen die Angriffe der Boten Man- 
freds, früheren Fürsten von Tarent, zu unterstützen. Anagni 1259 
Jan. 11. 


Alexander episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis . . potestati .. 
capitaneo, consilio et comuni Perusino, fidelibus nostris, salutem et apostoli- 
cam benedictionem. Experte devotionis et probate constantie civitas Perusina 
sic semper erga Romanam ecclesiam sinceritatis affectibus fervuit, sic inma- 
eulata fidei puritate illi affuit inconcusse, quod honoris eius zelatrix assidua 
ipsius obsequiis oportunitatis tempore reverenter se obtulit, et exurrexit ad 
experiendum pro ipsa suarum quantitatem virium animose, dum vexillo fideli- 
tatis explicato previa civitatibus reliquis in predicte sedis obsequium, quotiens 
expedivit, ardenter occurrens, et suos illius servitiis humeros indefessos ex- 
posuit, et civitates ipsas ad promptiorem famulatum sedis eiusdem exemplo 
suorum operum excitavit. Ex hac utique egregia civitate suscepit semper et 
suscipit mater ecclesia filios benedictionis et gaudii, filios factis et fama pol- 
lentes, filios oportuni auxilii et favoris, in quibus suavem delibat dulcorem 
reverentie filialis, et de quibus etiam haurit continue amenum innate sinceri- 
tatis odorem. Ex hac etiam civitate incliti semper athlete, robusti pugiles et 
electi propugnatores ipsius ecclesie prodierunt, qui fide fulgentes, ferventes 
devotione ac experientia precipui ad preliandum prelia domini contra ipsius 


449 1259 Jan. 11. 


persecutores ecclesie sub diversitate temporum se intrepidis animis accinxe- 
runt. Vos etenim estis populus dei egregius, gens magnifica et strenua multi- 
tudo, qui pro ipsius honore obsequiis sponse sue vos totaliter mancipastis; vos 
estis congregatio fortium regis regum, in quorum revera manibus gladii sunt 
ancipites ad defendendum ecclesiam et ecclesiasticam libertatem. Confidenter 
igitur tante fortitudinis et constantie filios, in quibus suscitasse videtur do- 
minus fortium Machabeorum spiritum et aliorum suorum veterum bellatorum, 
in presenti necessitatis articulo pro defensione terre memorate ecclesie, quam 
Manfridus quondam princeps Tarentinus, persecutor ipsius ecclesie manifestus, 
per suos intendit occupare nuntios, duximus requirendos universitatem vestram, 
rogantes et hortantes attente ac per apostolica vobis scripta sub debito fide- 
litatis, quo ecclesie predicte tenemini, districte precipiendo mandantes, quati- 
nus experientes more solito vires vestre potentie adversus predictos ipsius 
Manfredi nuntios, qui iam Anconitanam marchiam invasisse dicuntur, conati- 
bus eorum resistere magnanimiter studeatis, vestrum auxilium et favorem di- 
lectis filiis Orlando de Ferentino consobrino et capellano, ducatus Spoletani, 
et nobili viro Anibaldo nepoti nostris, Marchie predicte rectoribus, quotiens 
oportunum fuerit, liberaliter exhibendo. Et cum dilectum filium fratrem Bon- 
vicinum, cubicularium nostrum, ad vos et civitatem vestram, prout a nobis 
per vestras petivistis litteras, destinemus, volumus, ut eidem fratri B. in hiis, 
que vobis super premissis ex parte nostra dixerit, firmam adhibere fidem illa- 
que efficaciter adimplere curetis. Datum Anagnie, iii. idus ianuarii, ponti- 
ficatus nostri anno quinto. 


$ Aus dem Original im Munizipalarchive zu Perugia; die Bleibulle hängt an. — Vgl. 
zu $ 408. 


431. König Manfred bestellt denen von Siena auf deren Ansuchen seinen 
Getreuen Francesco Troghisio zum Podesta. Lucera (1259) Oct. 7. 


Manfredus dei gratia rex Sicilie, consilio et comuni civitatis Senarum, 
dilectis devotis suis, salutem et dilectionem sinceram. Affectum et devotionem 
vestram ex pluribus et certis indiciis celsitudo nostra precepit, et obsequiorum 
exhibitione gratorum cognoscimus intrinseca cordis vestri. Set in eo potissime 
devotionis vestre diebus istis certa nobis indicia pretendistis, quod potestatem 
pro vestro regimine exhibi vobis pro futuro anno a nostra celsitudine humiliter 
implorastis. Et cum ad omnia vota vestra et commoda favorem nostrum vobis 
impendere proponamus, ad hoc votum potissime vobis adesse volumus, quod 
respicit ad salutem comunem et prosperum statuin vestrum, de quo magis su- 
mus solliciti, quam de negotio alio nostrain excellentiam contingente. Propter 
quod virum fide et probitate cospicuum Franciscum de Troysio, socium, mili- 
tem et fidelem nostrum, ad petitionem et supplicationem factam nobis pro 
parte vestra per fratrem Bivianum et fratrem, Bartholomeum, quod ad no- 
stram presentiam transmisistis, pro futuro potestate vobis transmictimus, de 
cuius fide et sinceritate confidimus ab experto. Vos igitur gratanter et devote 
recipientes eundem, a quo de exercendo officio ipso coram predictis fratribus 
sacramentum prestari fecimus, et quod ad regimen civitatis ipsius fideliter 
invigilet et prudenter intendat, in omnibus et per omnia, que ad dictum spec- 
tant officium, eidem debeatis intendere et parere ad honorem et fidelitatem 
nostram. Dat. Lucerie, vii. octubris. Consilio et comuni Senarum dilectis 
devotis suis. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Ritormagioni. — Vgl. Nachtr. zu S 416. 





1960 Febr. 443 


432. König Manfred bestätigt denen von Colle das eingerückte Privileg 
Kaiser Friedrichs von. 1246 Jan. und verleiht ihnen angegebene Hoheits- 
rechte, falla sie Besitz derselben zur Zeit seines Vaters erweisen können. 
Venosa 1260 Febr. 

Manfreidus dei gratia rex Sicilie. Presentis scripti serie notum fieri vo- 
lumus universis, tam presentibus quam futuris, nos attendentes fidei et devo- 
tionis constantiam, quam universitas castri de Colle, fideles nostri, a divo 
quondam domino imperatore Frederico, memorie celebris patre nostro, ad ma- 
iestatem nostram continuant laudabiliter et conservant, ad supplicationem 
eorum specialiter culmini nostro factam omnia ea, que fuerunt predicte uni- 
versitati per dictum dominum patrem nostrum concessa, pro ut scripto eidem 
olim per imperialem maiestatem indulto, cuius tenor declaratur inferius, con- 
tinetur, universitati iam dicte in fide nostri culminis presistenti de nostra gratia 
confirmamus, concedentes de habundatiori gratia nostra hominibus universi- 
tatis eiusdem in fide similiter nostra morantibus, quod si districtum et curiam, 
quas hodie possidere se asserunt et tenere, tenuerunt et possiderunt predicto 
tempore domini patris nostri, districtum ipsum et curiam teneant et possi- 
deant, sicut ipsa tenuerunt et possiderunt prenominato tempore domini patris 
nostri memorie recolende. Tenor vero prefati scripti per omnia talis est: 

Fredericus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, leru- 
salem et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fieri volumus universis im- 
perii fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod universitas castri de Colle, 
fideles nostri, maiestati nostre humiliter supplicarunt, ut tam ipsos, quam 
possessiones et bona eorum, que nunc iuste tenent et possident et in antea 
iusto titulo poterunt adipisci, sub nostra et imperii protectione recipere, et 
confirmare eis omnes bonos usus et aprobatas consuetudines, quibus tempo- 
ribus divorum augustorum avi et patris nostri memorie recolende usque nunc 
usi fuisse noscuntur, de nostra gratia dignaremur. Nos itaque attendentes 
fidem puram et devotionem sinceram hominum dicti castri, pro gratis quoque 
servitiis, que nobis et imperio exibuerunt hactenus fideliter et devote, et que 
exibere poterunt in antea gratiora, ipsorum supplicationibus benignius inclinati 
predictam universitatem et homines dicti castri de Colle, fideles nostros, cum 
possessionibus et bonis eorum omnibus, que nunc iuste tenent et possident et 
adipisci iusto titulo poterunt in futurum, sub nostra et imperii protectione re- 
cepimus, specialiter omnes bonos usus et approbatas consuetudines, quibus 
temporibus predictorum avi et patris nostri felicis memorie usque nunc usi 
fuisse noscuntur, eisdem nostra gratia confirmantes; mandantes etiam et im- 
periali sanctientes edicto, quatenus nullus sit, qui predictam universitatem et 
homines fideles nostros, in fide et devotione nostra et imperii presistentes, 
contra presentem protectionis et confirmationis nostre tenorem temere mole- 
stare seu perturbare presumat; quod qui presumpserit, indignationem nostri 
culminis se noverit incursurum. Ad huius itaque protectionis et confirmationis 
nostre memoriam et robur perpetuo valiturum presens scriptum fieri et sigillo 
maiestatis nostre iussimus communiri. Datum Grosseti, anno dominice 
incarnationis millesimo ducentesiino quadragesimo quinto, mense ianuari, quarte 
indictionis. 

Ad cuius confirmationis, concessionis et gratie nostre memoriam et ata- 
bile firmamentum presens scriptum per Donatum de Sido notarium et fidelem 
nostrum scribi et sigillo maiestatis nostre iussimus coınınuniri. Datum 
Venusii, per manus Gualterii de Ocra regni Sicilie cancellarii, auno dominice 


444 | 1260 Febr. 


incarnationis millesimo ducentesimo sexagesimo, mensis februari, quarte in- 
dictionis, regnante domino nostro Manfriedo, dei gratia inclito rege Sicilie, 
anno regni eius tertio. Feliciter. Amen. 


Nach Abschrift aus beglaubigter Kopie von 1281 im Staatsarchive zu Siena, mitge- 
theilt von Banchi. — Vgl. Nachtr. zu S 416 n. 47. 


433. König Manfred bestätigt denen von Grosseto ihre Besitzungen und 
Rechte, verspricht sie unter seiner unmittelbaren Herrschaft behalten zu 
wollen und gestatiet ihnen Wahl des Podesta unter Vorbehalt seiner Be- 
stätigung. Venosa 1260 April. 


Manfridus dei gratia rex Sicilie. Presentis privilegii serie notum facimus 
universis, tam presentibus quam futuris, quod nos, quibus cordi est personas 
et loca quelibet dominio nostro subietta manutenere in pacis et tranquillitatis 
dulcedine ac fovere, civitatem Grosseti, homines et personas civitatis eiusdem, 
ad nostra nuper mandata et beneplacita redeuntes, cum omnibus bonis et re- 
bus eorum mobilibus et immobilibus ac sese moventibus et possessionibus, 
sitis intra predictam civitatem et extra, tam in districtu quam etiam extra 
districtum ipsius civitatis, cum domibus, portis, turribus, muris, fossis, vallis 
et cum toto circuitu et pertinenciis suis, et cum omnibus et singulis munitio- 
nibus dicte civitatis, castra etiam, homines et personas, tam comunis et uni- 
versitatis, quam aliorum omnium civitatis eiusdem, cum omnibus bonis, rebus 
et possessionibus eorundem sub protettione et defensione maiestatis nostre 
recipimus et favore, pollicemur eis, quod civitatem ipsam et omnes homines 
supradittos cum bonis omnibus, rebus et possessionibus suis semper in nostro 
dominio volumus retinere; eximentes ipsos cum predictis omnibus bonis, rebus 
et possessionibus suis ab omni iure et dominio aliarum quarumlibet persona- 
rum, omnesque bonos usus et bonas consuetudines obtentas in civitate ipsa 
hue usque, et omnes libertates et frankitias, quibus tam dictum comune et 
universitas, quam homines et persone dicte civitatis usi sunt hactenus, iura 
etiam omnia, tenimenta, possessiones et iurisdictiones, quascumque dicta ci- 
vitas, comune et universitas, homines et persone civitatis eiusdem habent nunc 
vel in antea iuste poterunt adipisci, ipsis de spetiali gratia confirmantes, et 
defendere a personis quibuslibet pollicentes eisdem. Et licet propter recomen- 
dationem, quam quondam dominus imperator recolende memorie, pater noster, 
de predicta civitate Grosseti quibusdam hominibus Tuscie fecit, homines civi- 
tatis eiusdem compulsi quodam modo et inviti fidelitatem prestiterunt contra 
nostre maiestatis honorem, tamen ut superius diximus, civitatem ipsam et ho- 
mines eius semper volumus in nostro dominio retinere; promittimus eis, quod 
civitatem ipsam predicta de causa recomandare nemini deberimus, sed ipsam 
sub nostra iurisditione et dominio curabimus omni tempore conservare; de 
spetiali gratia concedentes eisdem hominibus, quod ipsi omnes et singuli ubi- 
que per regnum nostrum, in eundo, redeuudo, et morando pro eorum negotiis 
peragendis cum mercimoniis et rebus eorum, ea libertate et immunitate gau- 
deant et fruantur, quibus in regno nostro fideles nostri regnicoli fruuntur et 
gaudent. Ad habundantiorem quoque gratiam comuni et universitati dicte ci- 
vitatis concedimus et in perpetuum confirmamus obtentam consuetudinem, 
quam habuerunt hactenus antea tempore dominii predicti domini patris nostri, 
et etiam in tempore dominii sui et usque ad eius obitum, de vocanda videlicet 
et eligenda potestate in regimine civitatis eiusdem; dummodo ille qui, ut est 
dictum, potestas eligendus est per eosdem, fidelis noster et de generatione 


1261 Jan. 19. 447 


437." Jordan von Aglano, Generalvikar von Tuszien, meldet denen von 
Siena, dass er dort statt des Guercius de Aquis seinen Richter Pereziolus 
de Firmo zu seinem Vikar bestellt habe. Pistoia, 1261 Jan. 19. 
Iordanus de Anglano, dei et regia gratia comes saneti Severini, regius 
in Tuscia vicarius generalis, nobilibus et prudentibus viris d. Guillelmo de 
Petracupa capitaneo Senarum, consilio et comuni civitatis eiusdem, domini 
regis fidelibus, dilectis amicis suis, salutem et amorem sincerum. Dum pre- 
sencia d. Guercii de Aquis, dilecti consanguinei nostri, aliquando sit nobis pro 
servitiis regiis oportuna, et nobilem et providum virum d. Perieziolum de Firmo, - 
dilectum iudicem nostrum, quem fidelem et ydoneum cognoscimus ab experto, 
loco nostri ad regimen civitatis ipsius providerimus statuendum, nobilitati et 
devotioni vestre mandamus, quatenus prefato d. Periziolo de omnibus, que ad 
vicariatus officium dicti regiminis spectare noscuntur, eidem tamquam vicario 
in terra* ipsa per nos loco nostri statuto pareatis et efficaciter intendatis ad 
honorem et fidelitatem d. nostri regis. Datum Pistori, xviiii. ianuarii, 


Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 359', im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu $ 410. 


438." Jordan von Aglano, Generalvikar in Tuszien und Podesta von 
Siena, ersucht die von Siena, den angegebenen Theil seiner Besoldung 
seinem dortigen Vikar zu zahlen. Siena 1261 Febr. 19. 

lordanus de Aglano, dei et regia gratia comes sancti Severini, regius in 
Tuscia vicarius generalis, potestas Senarum, nobilibus et prudentibus viris ca- 
merario, quactuor et communi civitatis predicte, d. regis fidelibus, salutem et 
amorem sincerum. Cum de salario regiminis nostri a communi Senarum nobis 
statuto nobili et sapienti viro d. Petricciolo de Firmo, vicario nostro in civitate 
ipsa, quadringentis libris per vos exiberi velimus, nobilitati et dilectioni vestre 
mandamus, quatenus quantitatem ipsam iusta consuetudinem vestram, sicut 
acciderit, per tempora exibere curetis. Data Senis, xix. februarii, iiii. in- 
dictionis. 

Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 359', im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 410. 


489." Die Kardinäle der römischen Kirche fordern die von Perugia zum 
Widerstande gegen den Grafen Heinrich, Vikar in der Mark, auf, den 
Manfred mit der Eroberung des Herzoathums beauftragte, und verbieten 
ihnen jeden Verkehr mit Manfred. Viterbo 1261 Juli 4. 

Miseratione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte ecclesie 
Romane cardinales. Dilectis filiis... potestati, .. capitaneo, consilio et comuni 
Perusino, ecclesie Romane fidelibus, salutem in domino. Illum ab antiquis tem- 
poribus erga Romanam ecclesiam continuavit civitas Perusina devotionis af- 
fectum, eamque cordis observavit constantiam, ut inter civitates alias fidelitatis 
titulo specialiter insignita illas exemplo suo ad eiusdem ecclesie obsequium 
laudabiliter animaret. Nam in ipsius agendis ecclesie sic sollicita semper ex- 
-titit et attenta, quod in eorum susceptione se promptam exhibuit, in prosecu- 
tione reddidit studiosam et in consumatione stabilem demonstravit; propter 
quod tamquam devotione preminens et ampliori ab ipsa ecclesia honorari fa- 
vore meretur et attolli gratia potiori. Nos autem tantam firmitatem fidei tan- 
tamque animi puritatem sedulo recolentes, in conspectu altissimi erectis ad 
eum mentis oculis preces effundimus, ut vos velut strenuos eiusdem ecclesie 
pugiles at probatos athletas bonivolentie sue donis amplificet et virtutis muni- 


446 | 1260 Nov. 20. 


43b." Manfred, König von Sizilien, verleiht der Stadt Siena wegen ihrer 
erprobten Treue den Ort Montepulciano mit allen dortigen Reichsrechten. 
Foggia 1260 Nov. 20. 


Mainfredus dei gracia rex Sicilie. Cedit ad titulos principis et spectat 
ad excellentiam presidentis, servitorum magnitudinem et devotorum constan- 
ciam condignis beneficiis compensare, ut dum remunerata laborum suorum 
servicia devotorum attendit sinceritas, ad continuanda devotionis obsequia, 
cuius fructum gustavit et meritum, forcius et studiosius accendatur. Ea propter 
per presens privilegium notum fieri volumus universis, tam presentibus quam 
futuris, quod nos puritatem fidei et devotionis constanciam attendentes, quam 
comune civitatis Senarum, fideles nostri, ad dive memorie dominum patrem 
et omnes progenitores nostros continua semper successione temporis habue- 
runt, considerantes quoque preclara satis et grata servicia, que dictis proge- 
nitoribus nostris et nobis post eos iugiter prestiterunt, indefesso studio pre- 
stant assidue et prestare melius poterunt in futurum, castrum Montispulciani 
vallis Clane cum tota* sua curia et districtu, hominibus pheudatis et non pheu- 
datis, terris cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, nemoribus, aquis aqua- 
rumque decursibus, domibus, tenutis, possessionibus, affictis, serviciis, censi- 
bus, redditibus, usibus et omnimoda ac plenissima iurisdiccione, nec non et 
cum omnibus nobis competentibus et in posterum competituris, et que ad im- 
perium pertinent et pertinere videntur, et omnibus iuribus et exaccionibus 
quocunque modo quesitis in omnibus supradictis, eidem comuni Senarum in 
devocione nostri nominis existentibus in perpetuum de speciali gracia et certa 
consciencia duximus concedendum, dantes eidem comuni liberam et plenam 
potestatem apprehendendi propria auctoritate corporalem possessionem et 
quasi dicti castri et omnium predictorum. Ad huius autem gracie et conces- 
sionis nostre memoriam ac robur perpetuo valiturum, presens privilegium per 
magistrum Iohannem de Brundusio notarium et fidelem nostrum scribi et si- 
gilo maiestatis nostre iussimus communiri. Datum Fogie, per manus 
Gualteri de Ocra regni Sicilie cancellarii, anno dominice incarnationis mille- 
simo ducentesimo sexagesimo, mense novembris vicesimo eiusdem, quarte in- 
dictionis, regnante domino nostro Manfredo dei gracia serenissimo rege Sicilie, 
regni eius anno tercio. Feliciter. Amen. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. Das Siegel in rothem 
Wachs hängt an gelb und rother Seide. — Vgl. zu $ 410. 


436." Jordan von Aglano, königlicher Generalvikar in Tuszien und Po- 
desta, von Siena, ersucht die von Siena, seinem dortigen Vikar die ihm 
versprochene Besoldung zu zahlen. Pistoja 1261 Jan. 11. 


Iordanus de Aglano, dei et regia gratia comes sancti Severini, regius in 
Tuscia vicarius generalis et potestas Senarum, capitaneo, consilio, comuni, 
camerario et quactuor Senarum, d. regis fidelibus, amicis suis, salutem et 
amorem sincerum. Cum de salario potestarie nobis promisso d. Guercio de 
Aquis, dilecto consanguineo et vicario nostro, per tempora iusta formam con- 
stituti civitatis ipsius respondi velimus, devotionem vestram requirimus, qua- 
tinus de eodem salario per tempora, sicut acciderit, iusta formam statuti pre- 
dicti respondeatis eidem, sicut. nobis tenemini respondere. Data Pistorii, 
Xi. ianuarii, ilii. indictionis. 

Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 359, im Staatsarchive zu Siena. .— Vgl. zu $ 410. 


1261 Jan. 19. 441 


487." Jordan von Aglano, Generalvikar von Tuszien, meldet denen von 
Siena, dass er dort statt des Guercius de Aquis seinen Richter Pereziolus 
de Firmo zu seinem Vikar bestellt habe. Psstota 1261 Jan. 19. 
Iordanus de Anglano, dei et regia gratia comes sancti Severini, regius 
in Tuscia vicarius generalis, nobilibus et prudentibus viris d. Guillelmo de 
Petracupa capitaneo Senarum, consilio et comuni civitatis eiusdem, domini 
regis fidelibus, dilectis amicis suis, salutem et amorem sincerum. Dum pre- 
sencia d. Guercii de Aquis, dilecti consanguinei nostri, aliquando sit nobis pro 
servitiis regiis oportuna, et nobilem et providum virum d. Perieziolum de Firmo, - 
dilectum iudicem nostrum, quem fidelem et ydoneum cognoscimus ab experto, 
loco nostri ad regimen civitatis ipsius providerimus statuendum, nobilitati et 
devotioni vestre mandamus, quatenus prefato d. Periziolo de omnibus, que ad 
vicariatus officium dicti regiminis spectare noscuntur, eidem tamquam vicario 
in terra* ipsa per nos loco nostri statuto pareatis et efficaciter intendatis ad 
honorem et fidelitatem d. nostri regis. Datum Pistorii, xviii. ianuarii, 


Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 359', im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 410. 


438. Jordan von Aglano, Generalvikar in Tuszien und Podesta von 
Siena, ersucht die von Siena, den angegebenen Theil seiner Besoldung 
seinem dortigen Vikar zu zahlen. Siena 1261 Febr. 19. 

lordanus de Aglano, dei et regia gratia comes sancti Severini, regius in 
Tuscia vicarius generalis, potestas Senarum, nobilibus et prudentibus viris ca- 
merario, quactuor et communi civitatis predicte, d. regis fidelibus, salutem et 
amorem sincerum. Cum de salario regiminis nostri a communi Senarum nobis 
statuto nobili et sapienti viro d. Petricciolo de Firmo, vicario nostro in civitate 
ipsa, quadringentis libris per vos exiberi velimus, nobilitati et dilectioni vestre 
mandamus, quatenus quantitatem ipsam iusta consuetudinem vestram, sicut 
acciderit, per tempora exibere curetis. Data Senis, xix. februarii, liii. in- 
dictionis. 

Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 359‘, im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 410. 


439.” Die Kardindle der römischen Kirche fordern die von Perugia zum 
Widerstande gegen den Grafen Heinrich, Vikar in der Mark, auf, den 
Manfred mit der Eroberung des Herzogthums beauftragte, und verbieten 
thnen jeden Verkehr mit Manfred. Veterbo 1261 Juli 4. 

Miseratione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte ecclesie 
Romane cardinales. Dilectis filiis . . potestati, .. capitaneo, consilio et comuni 
Perusino, ecclesie Romane fidelibus, salutem in domino. Illum ab antiquis tem- 
poribus erga Romanam ecclesiam continuavit civitas Perusina devotionis af- 
fectum, eamque cordis observavit constantiam, ut inter civitates alias fidelitatis 
titulo specialiter insignita illas exemplo suo ad eiusdem ecclesie obsequium 
laudabiliter animaret. Nam in ipsius agendis ecclesie sic sollicita semper ex- 
titit et attenta, quod in eorum susceptione se promptam exhibuit, in prosecu- 
tione reddidit studiosam et in consumatione stabilem demonstravit; propter 
quod tamquam devotione preminens et ampliori ab ipsa ecclesia honorari fa- 
vore meretur et attolli gratia potiori. Nos autem tantam firmitatem fidei tan- 
tamque animi puritatem sedulo recolentes, in conspectu altissimi erectis ad 
eum mentis oculis preces effundimus, ut vos velut strenuos eiusdem ecclesie 
pugiles at probatos athletas bonivolentie sue donis amplificet et virtutis muni- 


448 1261 Juli 4. 


mento preservet. Porro quia ex preteritis conicitur probabiliter de futuris, et 
confidentius auxilium illorum requiritur, quorum alias probitas est probata, 
nos nuper post obitum felicis recordationis d. Alexandri pape quarti intellecto, 
quod eiusdem ecclesie adversarii ad occupandas vicinas vobis terras ipsius 
ecclesie oculos aviditatis iniecerunt, vos rogandos duximus et monendos, no- 
stris vobis sub certa forma litteris iniungentes, ut vobis ipsis et aliis etiam 
vobis in apostolice sedis devotione coherentibus providentes eisdem adver- 
sariis, si forte ad aliqua regionis vestre loca manum invasionis vel impugna- 
tionis extenderent, potentie vestre resisteretis obice et contra eos aliis ipsius 
ecclesie fidelibus et devotis, si quam molestiam ab ipsis adversariis pati eos 
contingeret, tamquam domus dei propugnatores fortissimi oportuni ope iuva- 
minis assistere curaretis. Verum licet huiusmodi litteras suffecisse credamus 
ad vestram in hiis sollicitudinem excitandam, quia tamen non nocet amisso 
subdere calcar equo, et ad nostrum de novo pervenit auditum, quod Manfredus 
quondam princeps Tarentinus, predicte persecutor ecclesie manifestus, Henri- 
getto dicto comite, in Anconitana marchia executori sue pessime voluntatis, 
per suas nuper iniunxit litteras, ut ducatus Spoletani fines invaderet ad eius 
occupationem totis viribus intendendo; quia etiam intelleximus, quod idem 
Manfredus credens sue veneno perfidie vestre inficere fidei puritatem suas vo- 
bis super hoc litteras destinavit, vos suos fideles et devotos, quod debuistis 
graviter ad animum revocare, in eisdem suis inscribere litteris non verendo: 
dignum fore providimus, quamquam id non multum esse necessarium censea- 
mus, animorum vestrorum promptitudinem ad resistendum dicto Manfredo 
suisque officialibus iteratis exhortationibus excitare. Ideoque universitatem 
vestram, sicut iterum, sic attentius monemus, rogamus et hortamur, attente 
vobis nichilominus sub debito fidelitatis, quo ecclesie predicte tenemini, pre- 
sentium tenore districte precipiendo mandantes, quatinus antiquate vestre 
probitatis atque constantie memores existentes, illa studeatis prefate ecclesie 
matri vestre assistere firmitate, pravis et perversis eiusdem Manfredi conati- 
bus resistendo, et confidelibus vestris de ipso ducatui oportunum adversus 
ipsum Manfredum suosque fautores tribuendo auxilium et favorem, ut si hac- 
tenus claruistis devotionis titulo, circa eam manifestius de cetero luceatis, et 
a dicti Manfredi verbis fallacibus aures vestras penitus avertentes, repellatis 
eminus contrarie suggestionis impulsus, nequaquam deinceps suas recipiendo 
litteras vel nuntios, neque vestros ad eum nuntios seu litteras, cum ex hiis 
gravi notari possetis infamia, destinando, ita d. ......... sincere dilexi- 
mus, sinceriori ex hoc prosequamur affectu et efferamus inter alios memorate 
ecclesie filios prerogativa favoris et gratie specialis. Datum Viterbii, iii. 
non. iulii. 

Aus dem Original im Munizipalarchive zu Perugia; von acht Siegeln die Pergament- 
streifen und einige Reste. — Vgl. zu $ 408. 409. 


440." Bartholomeus de Astis, Generalvikar der Maritima und der Ilde- 
brandescha und Podesta von Grosseto, erhält die Zustimmung Genannter, 
" von den Brüdern von Pere'a den Treueid für König Manfred sechwüren 
zu lassen. Bei Pereta 1262 Juni 20. 


Annodomini millesimo ducentesimo sexagesimo secundo, indictione quincta, 
die duodecimo kal. iulii. Pateat omnibus evidenter presentem paginam in- 
specturis, quod cum d. Bartolomeus de Astis, in Marittima et comitatu Ildi- 
brandescho vicarius generalis et potestas Grosseti, esset snper mena et tractatu 


1262 Juni 20. 49 


de recipienda fidelitate pro d. rege Manfredo a Raneriu de Pereta et fratribus, 
et Cristoforus Mancinus et Ugolinus Belmontis, ambaxiatores comunis Se- 
nensis, dicerent Bonconti de Monte Orgiali et Bernardino de Civisciano, quod 
milites et homines comunis et civitatis Senensis, qui erant in exercitu super 
Peretam, erant ibi in adiutorium et favorem ipsorum Bernardini et Boncontis 
et pro ipso Bernardino et Bonconte, parati erant et volebant facere guerram, 
quibus ipsi Bonconte et Bernardinus vellent ad voluntatem eorum, non ob- 
stante aliquo precepto, quod idem vicarius eis vellet facere de predictis, pre- 
fati Bonconte et Bernardinus responderunt et dixerunt, quod placebat eis et 
volebant in totum, et quicquid idem vicarius inde vellet, et sibi placeret. Et 
placebat etiam eis, quod dictus d. vicarius pro prefato d. rege reciperet fide- 
litatem a Ranerio de Pereta et fratribus suis, et quod securaret se bene ab 
eis, et ipsi de omni eo, quod prefatus vicarius inde faceret, erant taciti et con- 
tenti. Actum in exercitu prope Peretam in valle Caschionis, coram d. Ber- 
nardino quondam d. Iohannis Pape et d. Manente de Cerreto, testibus pre- 
sentibus et rogatis. S. Ego Benentende notarius, filius quondam magistri 
Ilderini, predictis interfui et ea rogatus scripsi et publicavi. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Danach scheint auch 
Manfred in diesen Gegenden einen besondern Generalvikar bestellt zu haben; vgl. zu $ 411. 


441. Die Gemeinde Monte Milone leistet dem Könige Manfred und dem 
Konrad Capece, dessen Vikar in der Mark, dem Herzogthume und der 
Romagna den Treueid und beschwört das mit Tolentino, S. Severino und 
Matelica geschlossene Bündniss. Monte Milone 1263 Mai 8. 


In dei nomine. Amen. Anno d. m.cc.lxiii., indictione vi., regnante sere- 
nissimo d. nostro rege Manfredo inclito rege Sicilie, regni eius anno v., die 
viii. madii; actum in domo communis Montis Milonis in consilio generali et 
speciali. Dominus Bonusaccursus Accapti, iudex dicti communis, magister 
Deducturus, notarius dicti communis, in consilio generali et speciali more so- 
lito congregato in domo communis predicti, et ipsum consilium totum et con- 
siliarii omnes nemine discordante iuraverunt ad sancta dei evangelia corpora- 
liter, readfirmant et renovant fidelitatis sacramenta d. nostri regis serenissimi 
Manfredi incliti regis Sicilie et heredum suorum et d. vicarii Corradi Capeci 
vicarii sui in Marchia, Ducatu et Romandiola, recipientis pro eodem d. nostro 
rege, cum omnibus capitulis, que de iure et de facto spectant et pertinere 
possunt et debent, quam debent fideles naturali domino suo, et quod terram 
Montis Milonis et commune eiusdem terre et speciales personas in perpetuum 
manutenebunt et copservabunt ad fidelitatem, servitium et mandatum predicti 
d. nostri regis et dicti d. vicarii et aliorum suorum officialium et in his, que 
spectant ad honorem celsitudinis sue; contrarios, infideles, proditores seu re- 
belles non admittent, nec admitti eis scientibus patientur in terra et districtu 
Montis Milonis; licteras, nuntios, relationes aliquas non recipient a Manfredo, 
qui vocari se facit ducem Spoletanum, vel ab aliquo alio pro ipso, sive qua- 
cumque alia persona seculari vel ecclesiastica adversantibus d. nostro regi; et 
si contingerit aliquos seculares vel religiosos facere vel referre aliquid contra 
honorem d. nostri regis verbo vel licteris, quod ipsos captos de personis ad 
presentiam d. vicarii predicti transmittent, quam citius poterunt, cum litteris 
sive relationibus, quas deferrent; et predictos proditores adversarios seu re- 
belles pro inimicis suis habebunt et ipsos ad mandatum predicti d. vicarii et 
aliorum officialium curie offendent pro posse, et cum eisdem participationem 

Ficker Fersehungen. IV. 29 


450 1263 Mai 8. 


aliquam non habebunt in derogationem regii nominis et honoris; et terras 
amissas rebelles in Marchia ad servitium d. nostri regis toto suo posse bona 
fide sine fraude curabunt revocare et reducere; personam predicti d. vicarii et 
aliorum officialium curie et mansnadam d. nostri regis salvabunt et curabunt 
et conservabunt inlesam contra omnes personas de mundo toto eorum posse. 
Item societatem sive pacta et conventiones societatis habite et facte inter coin- 
mune Tolentini, commune Sancti Severini, commune Mathelice et commune 
Montis Milonis in omnibus, que spectant ad honorem, fidelitatem et servitium 
maiestatis d. nostri regis, cuim omnibus capitulis in ipsa societate contentis, in 
perpetuum et inviolabiliter iuraverunt et promiserunt eodem modo conservare; 
et ex nunc renovaverunt eandem presenti iuramento, promittentes ipsam so- 
cietatem nullo tempore frangere rumpere vel infrangere. Nomina illorum, 
qui iuraverunt sub predicta forma in predicto consilio, sunt hec: D. Bonus 
Scagnus etc. Insuper iuraverunt predicti predicta facere iurari et super 
eodem singulariter per singulos homines castri et districtus Montis Milonis 
usque ad v. dies post reversionem nostri syndici, prout in nota d. nostri vi- 
carii plenius continetur. Actum in domo communis Montismilonis, coram 
d. Petro Cesarii de Tolentino, magistro Andrea notario, Filippo d. Carbonis, 
Tantamato baiulo et Albertutio Pizzarone et aliis pluribus. Et ego Gal- 
vanus Bartholomei notarius dicti communis his omnibus interfui et de licentia 
et mandato dicti d. iudicis et totius consilii scripsi et publicavi. 


Nach dem Drucke: Acquacotta Memorie di Matelica 2, 111. — Einen entsprechen- 
den Eid leisteten Mai 6 die von S. Severino, Mai 8 die von Tolentino. Ebenda 107. 109. 
— Vgl. Nachtr. zu $ 408 n. 31. 


449." Francesco Semplice, Generalvikar in Tuszien, und genannte Haupt- 
leute der deutschen Söldner bestätigen der Stadt Siena den Empfang des 
Soldes für die auf sie entfallende Mannschaft. Siena 1264 Febr. 12. 


In nomine domini. Amen. Anno incarnationis Christi millesimo ducente- 
simo sexagesimo tertio", indictione septima, die secundo idus februarii. 
Appareat, quod d. Franciscus Simplex, vicarius regius in Tuscia generalis, 
nomine suo et vice ac nomine serenissimi d. Manfredi, cuius vices gerit et facit 
in Tuscia, in presentia et cum assensu et consensu magistrorum Folkinardi, 
Bertuldi et Henrici, comestabilium Theuthonicorum et stipendiariorum tallie 
contingentis comune Senense, et ipsi iidem comestabiles pro se ipsis et pro 
suis comestabiliis et stipendiariis eorundem, pacto sollempni et legittima sti- 
pulatione interposita liberaverunt et absolverunt d. Ugolinum de Sesso, dei et 
regia gratia potestatem Senensem, d. Andelo de Andelo eadem gratia capi- 
taneum populi et comunis Senensis, Hugolinum domini Nichole dictum Pirozum 
camerarium comunis Senensis, Palmarium Bonaccursi, Hugolinum Uguiccionis 
ex quattuor provisoribus comunis Senensis, Hugonem domini Ildebrandi Sar- 
raceni camerarium populi Senensis, d. Hugonem Belmontis, Rossum Gual- 
cherini et Minum Alexii, priores xxiii, recipientes nomine et vice dicti co- 
munis et populi Senensis, et ipsum eundem comune, populum et homines ipsius 
comunis Senensis, et pactum eciam fecerunt eisdem recipientibus, ut dictum 
est, de quicquam ulterius non petendo de omni eo, quod comune Senense seu 
populus Senensis vel aliqui cives Senenses pro ipso comuni et populo et ho- 
minibus comunis Senensis tenerentur solvere, ut deberent seu promisissent 
hactenus, pro tallia supradicta seu tallie militibus seu stipendiariis, unde ap- 
pareat instrumentum vel non. Et promiserunt similiter pro predictis vel eorum 


1264 Febr. 12. 451 


aut alicuius eorum occasione dictis coinuni et populo — — nullam litem vel 
brigam seu questionem aliquam ulterius facere vel movere, et facere et curare 
ita, quod supradicti milites Theutonici seu stipendiarii de dicta tallia de su- 
prascriptis omnibus et subscriptis stabunt taciti et contenti, et quod exinde 
nullam litem vel brigam per se vel per alios comuni et populo — —- facient 
vel movebunt; et predicta omnia et singula promiserunt attendere et obser- 


vare sub pena dupli eius, unde lis fieret, — — obligando ad supradicta omnia 


observanda se et successores suos et bona sua omnia supradictis potestati, 
capitaneo et officialibus, ut dictum est, recipientibus. Et hec omnia et singula 
ideo dicti d. vicarius et comestabiles fecerunt, quia confessi fuerunt et recbg- 
noverunt, sibi satisfactum esse de dictis stipendiis seu soldis contingentibus 
comune Senarum de dicta tallia et de omni eo, quod comune Senense vel ali- 
quis pro comune Senensi solvere tenebatur seu debebat vel promiserat pre- 
dicta occasione; et pro residuo et complemento solutionis et satisfactionis — 
— in presentia mei notarii et testium subscriptorum recognoverunt et confessi 
sunt, se recepisse quattuor milia et octingentas libr. den. Sen. minutorum a 
supradictis dominis potestate, capitaneo et officialibus communis et populi Se- 
nensis, renunciantes in hoc facto exceptioni non numerate — — pecunie — 
— omnique alii iuris et legum auxilio. Et ego subscriptus notarius supra- 
dictis d. vicario et comestabilibus volentibus et predictum profitentibus precepi 
per guarentisiam nomine iuramenti iuxta formam capituli constituti Senensis, 
ut cuncta supradicta faciant et firma teneant et observent. Et ad maiorem 
supradictorum omnium firmitatem supradictus d. vicarius huic presenti publico 
instrumento sigillum suum fecit apponi. Actum Senis, in domo templi, 
eoram dominis Iacobo Palliarensis, Rainerio Maffei Graziano, Uberto de Mon- 
tevarchi iudicibus, Silvestro notario d. vicarii, Albizo Dietaiuti, Tholomeo Pe- 
lacanis et Orlando Orlandini notario, et aliis pluribus testibus rogatis. S. 
Ego Castellanus Ranerii Pertonarii notarius et tunc scriba populi Senensis de 
Senis predictis interfui et ea rogatus publicavi et scripsi. 
. Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu $ 15. 410. 


443." Die von Lucca bestellen Bevollmächtigte, um dem Könige Manfred 
und dem Guido Novellus, seinem Generalvikar in "T'uszien, Treue zu 
schwören und ihnen Stadt und Gebiet zu übergeben. Lucca 1264 Aug. 14. 

In Christi nomine. Amen. Dominus Lambertus de Branchalo, iudex et 
vicarius d. Gualterotti de Maone, dei gratia potestatis Lucani, ut de ipsius 
vicariatu apparet per cartam publicam scriptam sive subscriptam manu Ru- 
gerii iudicis et notarii filii Nicolai Bonelli et Lucani comunis cancellarii, cuius 
anni sunt millesimo ducentesimo sexagesimo quarto, nonodecimo kal. septem- 
bris, indictione septima, consensu et auctoritate d. Ferri, iudicis et vicarii d. 
Rustichelli de Montecatino capitanei, et anxianorum Lucani populi, et etiam 
consensu et auctoritate consiliariorum maioris generalis et invitati consilii ci- 
vitatis Lucane, in ecclesia sancti Micahelis in foro ad sonum campane et voces 
preconum more solito congregati, et ipsi consiliarii una cum dictis vicariis et 
anxianis sibi invicem consentientes, quorum consiliarorum et anxianorum no- 
mina sunt hec, videlicet Concius Spallionis etc.,! pro ipso Lucano comuni et 
eius vice et nomine, fecerunt, constituerunt et creaverunt ipsius Lucani comu- 
nis sindicos et procuratores d. Riccomum qd. d. Bernardi Bolgarini, licet ab- 
sentem tanquam presentem, et Rustichellum filium d. Curradi Rustichelli, pre- 
sentem et suscipientem, et quemlibet eorum insolidum, ita quod occupantis 


29* 


EA SAGEN. MEPaErEmÓ. aV Ter e Upepe! 


452 1264 Aug. 14. 


non fit melior conditio, et ita quod simul et separatim ad infrascripta facienda 
admittantur, ad iurandam et faciendam fidelitatem excellentissimo d. Manfredo 
regi Sicilie et nobilissimo viro d. comiti Guidoni Novello, eius in Tuscia vi- 
cario generali pro eo, pro Lucano comuni et eius vice et nomine, et ad comit- 
tendum pro dicto Lucano comuni et ipsum Lucanum comune et eius episcopa- 
tum, comitatum, fortiam, castra et terras libere in manibus et potestate dicti 
d. comitis pro ipso d. rege recipientis, et ad ossequendum et conplendum et 
observandum omnia ipsius d. comitis pro dicto d. rege precepta, voluntatem 
et mandata, et ad pacta, conventiones et transactiones et finem cum ipso d. 
comite pro dicto d. rege facienda, tractanda et complenda, et generaliter ad 
omnia et singula cum ipso d. comite pro dicto d. rege facienda et complenda, 
que ipsi sindici facere et tractare et complere voluerint, et ad stipulationes et 
promissiones propterea faciendas et recipiendas, et ad promittendas penas et 
stipulandas, quascunque voluerint, et ad obligandum propterea ipsum comune 
et eius bona, dantes eisdem et cuique eorum pro Lucano comune generale et 
inrevocabile mandatum, et promittentes omni tempore firma et rata habere et 
tenere et observare id totum et ea omnia, quod et que dicti sindici vel aliquis 
eorum fecerit, tractaverit, composuerit sive compleverit, sub obligatione bono- 
rum et rerum dicti comunis et hominum civitatis Lucaue. Actum Luce, in 
suprascripta ecclesia sancti Michaelis in foro, coram d. Lambertesco iudice et 
Iacobo Brunicardi cancellario et Addamo precone Lucani comunis, testibus ad 
hec vocatis. Anno nativitatis domini millesimo ducentesimo sexagesimo 
quarto, indictione septima, nonodecimo kal. septembris. S. Acherius Pa- 
gani imperialis aule iudex et notarius hiis omnibus interfui et hec causa me- 
morie scripsi et publicavi. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — 1 Folgen die Namen. — 
Vgl. zu $ 410. 


444. Der Richter des Podesta gibt sitzend und schriftlich ein Zwischen- 
urtheil gemäss eingeholtem Rathe und in Abwesenheit der einen Partei. 
Verona 1264 Dec. 17. 

Die mercurii quintodecimo exeunte decembri, in palatio communis Ve- 
rone, in presentia Gracia Dei notarii de Pischere, Berre notarii, Áriani notarii 
de Lanfranchino, et Leonis notarii de d. Nicholao de Godio, testium et alio- 
rum. Ibique coram d. Bernardino de Urionibus de Mutina, iudice commu- 
nis Verone tempore d. Gerardini de Piis de Mutina potestatis Verone, in que- 
stione, que vertitur inter d. Omnembonum de Gislerio, sindicum et procura- 
torem canonice maioris ecclesie Veronensis ex una parte, et Antonium de 
Galtarossa ex altera, que est, an sindicatus dicti Omneboni valeat, an non, 
consilium d. Gruni iudicis de Bergamo, et Giroldi Frenarii laici tale est, quod 
pronuncietur dictos sindicatus valere et tenere. Qui d. Bernardinus interlo- 
quendo, sedens, in scriptis dixit, pronunciavit et sententiavit in omnibus et 
per omnia, ut superius, presente dicto ser Omnebono, absente dicto Antonio, 
tamen legitime citato; cuius absentia dei presentia repleatur; et condepnavit 
dictum Antonium absentem in expensis legitime factis in dicta questione, dando 
et solvendo dicto d. Omnebono sindico nomine dicte canonice hinc ad decem 
dies. Lata fuit hec sententia ante tertiam, pulsato tintinabulo ad faciendam 
rationem. Anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo quarto, indic- 
tione septima. Ego Tomasius de Pauca popina d. Frederici imperatoris 
[notarius] interfui rogatus et scripsi. 


1264 Dec. 17. 453 


Nach neuerer Abschrift aus dem Kapitelsarchive zu Verona. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 577. 596. 


445. König Manfred bestätigt denen von Matelica die ihnen einst von 
Perzival Doria, damals königlichem Vikar der Mark, verliehenen Frei- 
heiten. San Gervasio 1265 Sept. 

Mainfridus dei gratia rex Sicilie. Per presens privilegium notum fieri 
volumus universis presentibus et futuris, quod homines communis Mathelice 
fideles nostri maiestati nostre attencius supplicarunt, ut quasdam indulgentias 
et libertates ac immunitates concessas eis per quondam Percivallum de Hauria, 
tune vicarium nostrum in Marchia, que in patenti scripto ipsius confecto exinde 
et eius sigillo munito plenius continentur, ratas gerere et confirmare de gratia 
dignaremur. Nos autem fidem eorum et merita debita consideratione pensan- 
tes, predictas libertates et immunitates ac gratias, quatenus provide et rite 
facte sunt et continentur in instrumento predicto, ratas gerimus et presentis 
privilegii nostri munimine confirmamus eisdem in fidelitate perseverantibus 
celsitudinis nostre, salvis in omnibus et per omnia honore, fidelitate, mandato 
et ordinatione nostra. Ad huius autem gratie et confirmationis nostre memo- 
riam et perpetuam firmitatem presens privilegium fieri et maiestatis nostre si- 
gillo iussimus communiri. Datum apud Sanctum Gervasium,. auno dominice 
incarnationis millesimo ducentesimo sexagesimo quinto, mense septembris, 
none indictionis, regnante domino nostro Maynfrido dei gratia serenissimo rege 
Sicilie, regni eius anno octavo. Feliciter. Amen. 


Nach dem Drucke: Acquacotta Memorie di Matelica 2, 120 aus dem Orig. mit wohl- 
erhaltenem Siegel. — Vgl. S 408 n. 33. 


446." Guido Novellus, Generalvikar von T'uszien, befiehlt denen von Siena, 
die von Orvieto öffentlich zu bannen und nach Kräften zu befehden. Siena 
1265 Oct. 17. 

Anno domini millesimo cc.lxiiit.', indictione vili, die xvi. kal. novem- 
bris. Omnibus hoc instrumentum publicum inspecturis, evidenter appareat, 
quod in presentia mei notarii et testium infrascriptorum d. comes Guido No- 
vellus, vicarius generalis in Tuscia pro d. rege Manfredo, precepit d. Ugolino 
de Sexo, potestati, et d. Andalo de Andalo de Bononia, capitaneo populi et 
comunis Senensis, et etiam consiliariis eiusdem comunis "eiusdem et populi 
congregatis in ecclesia sancti Christofori, ut moris est, cum adiunta rectorum 
artium et societatum et centum bonorum hominum partezerium et vexillifero- 
rum et eorum consiliarorum” ex parte regie maiestatis et ex auctoritate sui 
officii vicarie, quod ipsi deberent facere exbanniri publice comune et homines 
de Urbeveteri et eius iurisdictione in continenti, et facere eis guerrain et mo- 
lestiam toto posse in personis et rebus et terris et forcia eorum et omnibus 
de ipsorum iurisdictione et districtu, et quod ita fieri faciant a suis et ab om- 
nibus de ipsorum forcia et districtu et ab aliis omnibus, quibus potiuntur, et 
quod ipsos Urbevetanos, tam de civitate, quam de iurisdictione ipsorum, de 
cetero habeant pro inimicis et rebellibus. Actum Senis, in ecclesia sancti 
Christofori, coram Orlando Actamanno notario, Crescentio Bernardini et Chap- 
ciaconte Titelini notario, testibus presentibus. Ego Orlandus quondam 
Orlandini notarius predictis interfui et ea omnia de mandato predictorum co- 
mitis et potestatis et capitanei et rogatu consiliariorum dictorum scripsi et 
publicavi. | 

Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 456, im Staatsarchive zu Siena. — Vgl. zu S 75. 410. 


454. 1266 Mai 13. 


441. Kurl, König von Sizilien, meldet Allen in den Grafschaften Pro- 
vence und Forcalquier, wie in seinen lombardischen Gebieten, dass er dort 
den Wilhelm Estendard zum Seneschall bestellt habe. Capua 1266 
Mai 13. 

Karolus dei gracia rex Scicilie, ducatus Apulie, principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andagavie, Provincie et Folchalcherii comes, universis per 
Provincie ac Folchalcherii comitatus, nec non per terras nostras Lombardie 
constitutis, fidelibus nostris, graciam nostram et bonam voluntatem. De dis- 
cretione ac legalitate Guillelmi dieti Estendardi, dilecti fidelis nostri, plenam 
fiduciam obtinentes, ipsum seneschallum nostrum, tam in comitatibus nostris 
Provincie et Fulchalcheri, quam in terris, quas tenemus in partibus Lom- 
bardie, tenore presentium duximus statuendum. Ideo fidelitati vestre firmiter 
precipiendo mandamus, quatenus eidein Guillelmo tanquam seneschallo a maie- 
state nostra constituto in omnibus, que ad seneschalli officium pertinent, pa- 
reatis humiliter et efficaciter intendatis. Nos enim penas et banna, que tulerit, 
ratas habebimus atque firma. Datum Capue, per manum Roberti de Barro 
magne regie curie nostre prothonotarii, terciodecimo tnadii, none indictionis, 
regni nostri anno primo. 

Aus dem Munizipalregister von Asti, Bl. 341, im Staatsarchiv zu Wien. 


448, Podesta und Anzianen von Bagnacavallo bestimmen, auf welche Be- 
dingungen alle Gebannten der Gemeinde Lösung vom Banne erhalten 
können. Bagnacavallo 1267 Jan. 14. 

Hec est provisio et dispensatio per d. Rizzardum de Artesiis potestatem 
Bagnacavalli, d. Bernardinum de Cunio, Gratulum, Filippum Ugonis Romaldi, 
Petrum Stefani et Ioannem Grinzi, antianos comunis Bagnacavalli, super ban- 
nitis actenus communis Bagnacavalli et condempnatis et super eorum bannis 
et coudempnationibus actenus eis datis et factis, scilicet curenti anno m.co.Ixvii. 
et ab inde retro, qualiter dieti banniti et condempnati possint et debeant de 
eorum bannis et condempnationibus eximi et cancellari, et quidquid debent 
solvere comuni Bagnacavalli pro bannis et condempnationibus sibi datis. Que 
provisio facta fuit per predictos dominos de comuni concordia et voluntate 
ipsorum et de supradictorum antianorum expresso consilio et consensu sub 
die xiv. intrante ianuario, anno d. m.ec.lxvii., ind. x. Bagnacavalli in domo 
comunis Bagnacavalli; et hoc secundum reformationem consilii generalis co- 
munis Bagnacavalli facta die viii. intrante ianuario. In primis providerunt, 
dispensaverunt et comuniter voluerunt, quod omnes banniti comunis Bagna- 
cavalli possint sub anno c..... m.cc.Ixvii. currente et ab inde retro, haben- 
tes pacem et concordiam cum suis avversariis vel eorum heredibus, et etiam 
quod presentati comuni Bagnacavalli tempore predicto et ab inde retro, possint 
et debeant de bannis et condempnationibus sibi datis et factis eximi hoc modo, 
videlicet quod . .... . de Guidolinis bannitus possit et debeat cancellari de 
suo banno solvendo comuni Bagnacavalli decem solidos; Cortesi de Cottignola 
cancelletur de suo banno pro omicidio solvendo comuni quinque libras Bono- 
nienses; Saltisanus serviens d. Azzonis cancelletur de suo banno solvendo 
comuni decem solidos et sic de ceteris. Item providerunt, dixerunt et vo- 
luerunt de comuni concordia et voluntate ipsorum, quod quicumque est in 
banno communis Bagnacavalli positus pro predicto tempore, scilicet anno d. 
m.cc.Ixvi. et ab inde retro, pro omicidio vel alio maleficio, quod penam exigat 
capitalem, possint exire de ipso banno habendo pacem cum suis avversariis et 


1267 Jan. 14. 455 


solvendo comuni lx. solidos Bononienses. Alii vero banniti tempore predicto 
et abinde retro, pacem liabentes cum suis avversariis, possint exire de eorum 
bannis solvendo quilibet eorum x. solidos Bononienses. Quibus omnibus 
testes fuerunt rogati d. Ioannes de Rasuriis iudex communis Bagnacavalli, 
Brandolus et Guido Bolnisius, et alii. Ego Ug..... Savini imperiali 
auctoritate et Bagnacavalli notarius omnia et singula suprascripta scripsi et 
publicavi. 


Nach dem Drucke: Malpeli Dissertazioni sulla storia di Bagnacavallo S. XXXVII 
aus dem Gemeindearchive. — Vgl. Nachtr. zu S 49. 


449." Die von S. Gimignano verpflichten sich, unter Vorbehalt der Gebote 
der Kirche, dem Könige Karl von Sizilien, dessen Gemahlin und deren 
Erben zur Treue und zum Beistande, insbesondere gegen Konradin, wo- 
gegen ihnen vom Bevollmächtigten des Königs Schutz, freie Wahl der Be- 
amten und Wiederaufnahme der Ghibellinen zugestanden wird. S. Gimi- 
gnano 1267 Mai 15. 


In nomine domini nostri Iehsu Christi. Amen. Millesimo ducentesimo 
sexagesimo septimo, die xv. mensis maii, decime indictionis, existente d. Cle- 
mente sanctissimo sancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifice. 
Notum sit presentibus et futuris, quod ad honorem domini nostri Iehsu Christi 
et sanctissime matris eius beatissime virginis Marie et domini pape et sancte 
Romane ecclesie et excellentissimi d. Karuli, dei gratia regis Sicilie, et do- 
mine Beatricis uxoris eius, eadem gratia regine Sicilie, et heredum suorum, 
dominus Bectus de Ibriacis, nobilis civis Pisanus, laudabilis castri sancti Ge- 
miniani potestas, pro comuni dicti castri in pleno consilio eiusdem castri, in 
coro plebis castri predicti ad sonum campane more solito congregato, voluntate 
ipsius consilii pro eiusdem universitätis nomine, et ipsi consiliarii infrascripti, 
quorum nomina inferius apparebunt, nomine dicte universitatis et eorum pro- 
prio nomine iuraverurt et promiserunt d. Roberto de Laveno, iuris profexori, 
procuratori et familiari domini regis predicti, recipienti nomine dicti d. regis 
et domine regine et heredum eorum, quod dicta universitas et ipsi et heredes 
eorum erunt fideles dicti d. regis et dicte d. regine et heredibus" eorum, et 
quod ipsi personas eorum et eorum bona defendant et salvabunt suo posse 
contra omnes universitates et personas, exceptis summo pontifice et sancta 
Romana ecclesia, et quod eorum dampnum non querent, nec facient, nec sub- 
stinebunt, sed prohibebunt suo posse; et si non poterunt prohibere, eis vel 
suis certis nunciis, quam cito poterunt, nunptiabitur. Item quod facient om- 
nibus inimicis eorum in Tuscia vivam guerram, et quod ipsos d. regem et d. 
reginam et heredes eorum et gentem dicti d. regis aiuvabunt contra Corradi- 
num, nepotem quondam Frederigi olim Romani imperatoris, et gentem suatn 
et contra omnes alios inimicos suos in Tuscia, salvis semper in omnibus et per 
oinnia mandatis summi pontificis et dicte Romane ecclesie. Et statuerunt po- 
testas dicti castri nomine ipsius comunis et omnes consiliarii infrascripti, quod 
omnes homines castri predicti et eius districtus teneantur et debeant facere 
predictis d. regi et d. regine et heredibus eorum dictum sacramentum in ma- 
nibus illorum, qui ad hoc statuentur per potestatem dicti castri, recipientium 
nomine predictorum d. regis et d. regine et heredum suorum. Versa vice 
d. Robertus predictus procurator d. regis, habens potestatem a d. rege faciendi 
pactiones et promissiones cum hominibus dicti castri et aliis hominibus Tuscie, 
promisit ipsi potestati, recipienti nomine coinuuis dicti castri et districtus, quod 








456 1267 Mai 15. 


dominus rex predictus dictum castrum et homines dicti castri et districtus et 
eorum iura salvabit et defendet ubique in terra et in mari, sicut bonus domi- 
nus debet salvare bonos fideles suos, exceptis illis, qui essent inobedientes 
ecclesie vel sibi et illis, quos potestas et etiam dictum comune haberet pro re- 
bellibus sive pro inimicis, et etiam exceptis illis, quos capitaneus Guelforum 
vel consilium Guelforum vel maior pars consilii Guelforum dicet suos inimicos. 
Et quod ipsi homines sancti Geminiani possint eligere potestatem et rectorem 
et iudices et officiales in dicto castro et districtu, ut eis videbitur, omni tem- 
pore de illis, qui essent et fuerint fideles ecclesie et domino regi; et facere de 
illorum exitiis Ghibellinis illud, quod eis videbitur, dum modo faciant bonam 
securitatem, ut dictis Guelfis videbitur convenire, quod sint fideles sancte Ro- 
mane ecclesie et domino regi et comuni santi Geminiani; et hoc faciendo pos- 
sint eos reducere in castrum secure, ut eis videbitur; et quod potestas, qui 
nunc est in dicto castro, remaneat in suo regimine usque ad terminum suum, 
non minuendo officium suum, sed penitus confirmando. Et hec acta sunt salvis 
mandatis summi pontificis et sancte Romane ecclesie. Nomina autem con- 
siliariorum sunt hec: D. Guicciardus q. d. Arigi etc. ! In quorum testi- 
monium dictus d. Robertus, nomine d. regis predicti et dicte d. regine et he- 
redum suorum, et dicta potestas, nomine dicti comunis, et consiliarii supra- 
scripti dicti castri, etiam nomine dicti comunis et universitatis et districtus, 
preceperunt fieri plura instrumenta eiusdem tenoris, sigillanda sigillis dicti d. 
Roberti et dicte potestatis comunis predicti. Acta sunt hec omnia in sancto 
Geminiano, in coro plebis dicti castri, presentibus testibus d. Frederigo de 
Aretio iudice et assessore dicti comunis, Nerio notario filio Rigetti, Lamberto 
olim Petri precone dicti comunis, Martino et Ambrogino nuntiis comunis iam- 
dicti, et aliis pluribus. S. Ego Pantaleus filius q. Bonaccursi, auctoritate 
imperiali notarius et predicto" comuni nunc scriba existens, predictis omnibus 
interfui et ea scripsi et publicavi rogatus. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Gimignano; von drei Siegeln die 


Einschnitte. — Ebenda, Prov. Colle, ein grossentheils wórtlich übereinstimmender Vertrag 
mit Colle von Mai 16. — ! Folgen 43 Namen. — Vgl. zu $ 387. 


450." Bevollmächtigte von Pisa, Siena und der ghibellinischen Partei in 
Tuszien bestellen den Heinrich von Kastilien, Senator Roms, zum Gene- 
ralkapitän in Tuszien auf fünf Jahre unter Vorbehalt der Rechte König 
Konrads. Rom 1267 Dee. 1. 


In dei nomine. Amen. Ad honorem dei et beate virginis Marie et omnium 
sanctorum et sanctarum dei et ad honorem et aucmentum et bonum statum 
contrahentium infrascriptorum. Ex hac scriptura publica pateat manifeste, 
quod nobiles viri Guido de Caprona et Henrigus Fraxie iuris peritus, sindici 
et procuratores comunis Pisani ad infrascripta facienda, ut de ipsorum sindi- 
catu et procuratione constat in publico strumento rogato et firmato manu 
Pamtonerii notarii filii Bencivenis de Riglone, scribe publici cancellarie Pisani 
comunis, sub anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo, indictione 
decima, idus septembris secundum curssum Pisanorum; et nobiles viri Pal- 
merius iuris peritus et Iusmare quondam Rimbaldi et frater Megloratus olim 
vocatus Cozus, sindici et procuratores comunis Senarum, ut de ipso sindicatu 
et procuratione constat in publico instrumento rogato et firmato a Iohanne no- 
tario quondam Guidonis, sub anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo 
septimo, indictione decima, die kalendarum augusti, secundum curssum Senen- 


1267 Dec. 1. 451 


sium ad infrascripta facienda; et nobilis vir Grugherius iuris peritus, sindicus 
et procurator partis Ghibelline de Tuscia ad infrascripta facienda, ut de ipsius 
sindicatu et procuratione continetur in publico instrumento rogato et facto a 
Buonacurso notario de Pistorio, sub anno domini millesimo ducentesimo sexa- 
gesimo septimo, indictionis decime, die vigesimo iulii, secundum curssum Pi- 
storii, a me notario infrascripto visis et lectis, sindicatus et procuratoris no- 
mine pro ipsis communibus et parte et eorum vice et nomine, spiritus santi gratia 
invocata, elegerunt, nominaverunt, fecerunt et constituerunt dictorum comu- 
nium et partis et cuiusque eorum in Tuscia capitaneum generalem excelsum, 
magnificum et illustrem virum dominum Henrigum, olim, bone memorie illu- 
strissimi regis Castelle filium et nunc alme Urbis senatorem, presentem et 
recipientem per spatium quinque annorum et per ipsum tempus, cum salario 
decem milium librarum denariorum Pisanorum minute monete anuatim, quod 
salarium suprascripti sindici sindicatus nomine pro suprascriptis comunibus et 
parte ipsi domino Henrigo capitaneo, sollepni stipulatione interposita, dare et 
solvere anuatim promiserunt et convenerunt in tribus pagis, videlicet singulis 
quactuor mensibus cuiuslibet anni in principio dictorum mensium tertiam par- 
tem totius summe predicte; et dare et solvere ducentis militibus et domicellis 
de Spanya bene munitis armis et equis, quorum centum sint milites et alii 
domicelli, stipendia per suprascriptum tempus totum singulis tribus mensibus 
in principio dictorum mensium, solidos decem denariorum Provinigensium mi- 
liti per diem, et domicello solidos sex denariorum eiusdem monete per diem 
totius predicti temporis, ad eorum"militum et domicellorum riscum de armis 
et equis. Qui dictus dominus capitaneus dictam electionem acceptavit et re- 
cepit et promisit et convenit et ad sancta dei evangelia iuravit, dietis sindicis 
pro dicetis comunibus et parte recipientibus et eorum vice et nomine, dictum 
suum offitium capitanie bene et legaliter gerere ad bonum statum dictorum 
comunium et partis, et in ipso offitio uti consilio trium vel quactuor sapientium 
virorum sibi dandorum a dictis comunibus et parte in exercendis negotiis ipso- 
rum comunium et partis, specialiter salvo, quod si dictus capitaneus vellet 
suum proficuum et comodum facere, vel equitare, vel acquirere castra, vel 
ampliare honorem et comodum suum, tunc in predictis non teneatur uti con- 
silio predictorum; et venire et stare in Tusciam ad dictas civitates et partem 
ad dictum suum offitium exercendum, et habere et tenere secum per predictum 
tempus in capitania predicta suprascriptos ducentos milites et domicellos bene 
munitos, ut dictum est, et dare dictis comunibus et parti duo millia militum 
et ultra in eorum servitium ad eorum voluntatem, quotiens et quando placuerit 
eisdem, ipsorum comunium et partis stipendiis et expensis, salvis et reservatis 
semper omnibus iurisdictionibus, consuetudinibus dictis comunibus et parti et 
comunibus hominum dicte partis et eorum rectoribus et offitialibus, tam inter 
comunia suprascripta, quam in eorum comitatibus seu districtibus sicut nunc 
habent seu solite sunt habere, et creationibus et eletionibus dictorum rectorum 
et offitialium. Salvis in omnibus predictis honoribus illustrix regis Curradi, et 
quod non intelligantur predicta fore facta contra ipsum et eius onorem; in hac 
forma, quod non sit preiudicium et contrarium hiis, que dicti ,sindici* promi- 
serunt ac ordinaverunt cum dicto domino Henrigo; eo salvo, quod si dictus 
dominus Henrigus esset contrarius dicto domino regi et non esset eius amicus 
dicto vel facto vel opere, ad omnia predicta, que cum ipso fecerunt, vel aliquid 
predictorum dicte comunitates et pars eidem domino Henrigo nullatenus te- 
neantur, nec habeant firmitatem. Et salva semper etiam sotietate, quam Pi- 


458 1267 Dec. 1. 


sani habent cum Venetis. Que omnia suprascripta et infrascripta dictus capi- 
taneus ex una parte, et predicti sindici sindicatus nomine pro dictis comunibus 
et parte eorum vice et nomine ex altera, inter sse ad invicem sollepniter sti- 
pulantes promiserunt et convenerunt facere et adtendere, et contra per se vel 
alium aut alios non facere vel venire aliqua ratione vel causa, de iure vel de 
facto, ad penam et sub pena trium milium marcharum puri et optimi auri; 
quam penam, qui fidem fregerit et predicta non observaverit, fidem servanti 
dicte partes inter sse ad invicem per stipulationem sollepnem componere et 
dare convenerunt et promiserunt; et pena quidem soluta vel commissa una 
vice et pluribus, predicta omnia suprascripta semper in eorum permaneant 
firmitate; obligando inter sse vicissim, videlicet dictus dominus capitaneus se 
et suos heredes et bona sua omnia, et dicti sindici ipsa comunia et partem et 
bona omnia dictorum comunium et partis et cuiuslibet eorum sindicatus no- 
mine pro ipsis comunibus et parte una alteri dicte partes, altera alteri et 
eorum heredibus.et successoribus; que bona una pars pro altera se constituit 
eius romine vicissim precario possidere; renunciando exceptioni doli et metus, 
conditioni indebiti et sine causa, et rei non sic geste, et non factarum et pro- 
missarum dictarum promissionum et obligationum, et omni legum auxilio. 
Quibus peracttis, incontinenti predicti sindici sindicatus nomine pro dictis co- 
munibus et parte iuraverunt sequimentum dicti domini capitanei et offitii sui 
adtendere et observare per totum supradictum tempus, et eidem obbedire 
tamquam eorum capitaneo in omnibus, que ad ipsius capitanie offitium per- 
tinere noscuntur. Et taliter de predicti omnibus dictus dominus capitaneus 
et sindici suprascripti me Usimbardum notarium infrascriptum et Rubertinum 
notarium de Perignano et Iannem Iacobi et Braccium de Viola notarium scri- 
bere rogaverunt, et de predicto contractu unum et plura cuillibet parti per me 
Usimbardum possint confici strumenta et notarios antedictos. Actum Urbi, 
in palatio sauctorum quactuor Coronatorum, ubi idem dominus capitaneus mo- 
rabatur, presentibus domino Azzone iudice, Guidonis Bo de Parma, domino 
Uguiccione iudice, domino Ianni Mainerio, magistro Vitagli de Averssa, Mari- 
scopto notario, domino Marito de Florentia, domino Ormanno de Pistorio, 
domino Ugolino Belmonti et domino Uberto iudice de Senis, testibus ad hec 
rogatis; sub anno domini millesimo cc.Ixvii., indictione undecima, prima die 
kalendarum decembris, secundum curssum alme Urbis. ^ Ego Usimbardus 
olim Buoninsegne de Casule, imperiali auctoritate notarius, hiis omnibus in- 
terfui et, ut supra legitur, predictarum partium mandato scripsi et in publi- 
cam formam redegi rogatus; et ‚sindici‘ inter subscriptionem penne lubrico et 
lingue transcurssum propria manu signavi. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni; mitgetheilt 
von Banchi. — Vgl. zu S 387. 410. 


451." Heinrich von Kastilien, Senator Roms, geht mit Pisa, Siena und 
der ghibellinischen Partei ein immerwüährendes Bündniss ein, wonach er 
insbesondere zur Besitznahme des Domanium des Reichs in Tuszien in 
angegebener Beschränkung berechtigt sein soll. Rom 1267 Dec. 1. 


In dei nomine. Amen. Ad honorem dei et beate virginis Marie et om- 
nium sanctorum et sanctarum dei. Appareat manifeste, quod magnificus et 
egregius vir donnus Henrigus, olim domini Ferrandis illustriximi regis Castelle 
filius et nunc alme Urbis senator ex una parte, et nobiles viri Guido de Ca- 
prona et Henrigus Fraxie iurisperitus, sindici et procuratores comunis Pisani 


1267 Dec. 1. 459 


etc., ! et nobiles Palmerius iurisperitus et Iusmare quondam Rimbaldi et frater 
Megloratus olim vocatus Cozus, sindici et procuratores urbis Senarum etc.,! 
et nobilis vir Grugherius iurisperitus, sindicus et procurator partis Ghibelline 
de Tuscia etc.,! vice et nomine dictorum comunium et partis sindicatus et 
procuratorio nomine pro dictis comunibus et parte ex altera, talem inter sse 
confederationem et sotietatem perpetuo duraturam inierunt, fecerunt et con- 
traxerunt: Videlicet quod supradicti sindici sindicatus nomine pro ipsis 
comunibus et parte iuraverunt ad sancta dei evangelia super animam hominum 
dictorum comunium et partis, et sollepni et legiptima stipulatione promiserunt, 
dictum donnum Henrigum et suos descendentes iuvare et manutenere in per- 
sonis et rebus, et eius honorem et dignitatem augere et ampliare. Et ad do- 
manium imperii in Tuscia acquirendum et occupandum et occupatum vel ac- 
quisitum conservandum suprascripta comunia et pars dabunt eorum auxilium 
et favorem contra omnem personam et locum; exceptis terris Ficecchii, Sante 
Crucis, et Castro Franchii; et hiis, que tenet comune Pisanum et que conti- 
nentur in privilegiis sibi concessis a Romanorum imperatoribus; et exceptis 
terris comitatus et districtus Pisani, in quo est et intelligatur Massa Maritime; 
et exceptis terris comitatus et districtus civitatis Senensis et que comune Se- 
nense tenet vel consuevit tenere vel in quibus ius habet, et maxime terris in- 
frascriptis; et que sunt infra confinia inferius denotate versus civitatem Senen- 
.sem cum curtibus et districtibus et plena iurisdictione earum remaneant et 
remanere debeant pleno iure civitati et comuni Senensi, silicet Grossetum, 
Ischia, Montorgiale, Cotone, Collesabatino, Cinigianum, Montepinzulum, Mon- 
telatrone, Monteiuovi, Potentino, Segiano, Castiglone vallis Urcie, Campi- 
glese, Plana Castagnaia, Aspreto, Castiglone Senese, Sarteiano, Montepul- 
ciano, Turrita, Bethulle, Collolungo, Pogiolo, Rigomagno, Pogio Sante Cecilie, 
Monasterium, Montalto, Sexsta, Campi, Montelucho Berardingo, Cerreto, 
Selvole, Querciagrossa, Stagia, Casole, Lecciole, Montegenoli, Silano, Mont- 
albanum, Fosine, Rocchetta, Castiglone Bernardi, Cerfalcho, Prata, Perolla, 
Cavorrano, Caldana, Ravi, Giuncarico, et Montepescali; et salvo et reservato 
comuni Senensi iure census, quod habet in comitatu Ildibrandesco et terris 
ipsius comitatus; et exceptis terris comitatus et districtus civitatis Florentie; 
et exceptis terris comitatus et districtus civitatis Pistorii; et exceptis Prato et 
terris districtus ipsius; et exceptis terris, que ab ipsis civitatibus Florentie et ca- 
stro Prate detinentur seu possidentur seu detineri vel possideri consueverunt seu 
solite sunt; et exceptis terris nobilium dicte partis Ghibelline, in quibus nullum ius 
habeat vel habere possit ullo modo occasione domanii imperii; et exceptis terris 
' Santi Miniatis et Podiibonizi et eorum curiis seu districtibus; salvo tamen 
quod si-ipsa comunia Santi Miniatis et Podiibonizi vel alterum ipsorum eorum 
spontanea voluntate voluerint subesse suprascripto domino Henrigo, ipsa co- 
munia et pars dabunt eorum auxilium et favorem ad ipsas terras regendas et 
conservandas; et si subesse seu stare noluerint, pacta, que dicta comunia et 
pars habent cum comunibus ipsarum terrarum Santi Miniatis et Podiibonizi, 
sint salva et firma et inviolabiliter debeant observari; et in eo casu idem do- 
minus Henrigus eos ad predicta compellere non debeat, nec eis aliquam inferre 
violentiam. Et quod dicta comunia et pars habebunt et tenebunt amicos dicti 
domini Henrigi pro amicis, et inimicos pro inimicis. Qui suprascriptus 
donnus Henrigus e converso promisit et ad sancta dei evangelia iuravit su- 
prascriptis sindicis pro suprascriptis comunibus et parte recipientibus, pre- 
dictam et infrascriptam confederationem et sotietatem firmam et ratam per- 


460 1267 Dec. 1. 


petuo habere atque tenere, et contra non facere vel venire aliquo modo seu 
ingenio, et ipsa comunia et partem in personis et rebus defendere, iuvare et 
manutenere, et singulares homines dictorum comunium et partis, et iura et 
bona et possessiones dictorum comunium et partis, et maxime terras et pos- 
sessiones superius nominatas contra omnem personam et locum et universi- 
tatem. Et quod amicos dictorum comunium et partis habebit et tenebit pro 
amicis, et inimicos pro inimicis, et maxime regem Carulum; nec sustinebit 
seu tollerabit dictum regem Carulum dominium seu dominationem aliquam in 
dictis comunibus et parte habere set ad exterminationem ipsius et sui offitii 
seu dignitatis totis suis viribus et suorum intendet et faciet. Et quod de ipso 
rege et inimicis dictorum comunium et partis se reget et faciet ad omne be- 
neplacitum dictorum comunium et partis, nec recipiet eos sine voluntate et 
beneplacito dictorum comunium et partis; et quod non erit in consilio vel facto 
consensu vel assensu, quod dicta comunia et pars, seu singulares homines dic- 
torum comunium et partis perdant seu abmictant possessiones, honores et 
iura, que pro ipsis comunibus et parte vel aliquo eorum et singularibus homi- 
nibus dictorum comunium et partis habentur et tenentur et possidentur ubi- 
cumque locorum, et maxime, que suprascripta sunt, et que a civitate Pisana 
et suis civibus habentur, tenentur et possidentur in Sardinea, nec de ea vel de 
eis invadet vel occupabit seu molestabit, set ea conservabit et defendet dictis 
comunibus et parti et singularibus hominibus dictorum comunium et partis 
contra omnem personam et locum; et si qua iura, bona et possessiones dicto- 
rum comunium et partis vel alicuius eorum vel hominum singularium dictorum 
comunium essent ablata seu diminuta, vel in antea abmitterentur vel dimi- 
nuerentur, iuvabit totis suis viribus et suorum recuperare et recuperata ser- 
vare. Salvis in omnibus supradictis honoribus illustrix regis Curradi etc.? 
Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni; mitgetheilt 
von Banchi. — ! Wie in nr. 450. — * Alles Folgende wie in nr. 450, nur dass der Satz 


Quibus peractis — pertinere noscuntur. und die Schlussbemerkung in der Fertigung des 
Notar hier fehlt und dass es Actum urbis Rome heisst. — Vgl. zu $ 387. 410. 


459. Heinrich von Kastilien, Senator von Hom, und die Stadt Eom 
schliessen unter angegebenen Bedingungen ein Bündniss mit Pisa, Siena 
und den tuszischen Ghibellinen. Rom 1267 Dee. 1. 


In dei nomine. Amen. Ad honorem dei et beate virginis Marie eius ma- 
tris, beatorum apostolorum Petri et Pauli et sanctorum omnium, et bonum 
statum contrahentium, et malum et confusionem inimicorum suorum. Pateat 
omnibus evidenter, quod illustrix vir dominus Henrigus filius olim bone me- ' 
morie domini Ferrandis serenissimi regis Castelle, et nunc dei gratia Urbis 
alme senator, et nobilis et discretus vir dominus Iacobus cancellarius Urbis 
predicte, nuntius, procurator et sindicus populi et comunis Urbis ad infra- 
scripta specialiter constitutus, ut continetur in sceda et carta rogata et scripta 
manu Palmerii notarii, sub anno domini millesimo cc.lxvü., indictionis unde- 
cime, die xviii. mensis novembris, una cum ipso domino senatore et eius vo- 
luntate et inandato expresso nomine et vice dicti populi et comunis Urbis pro 
parte una; et nobiles viri Guido de Caprona et Henrigus Fraxie iurisperitus, 
sindici et procuratores comunis Pisani etc.,! et nobiles viri Palmerius iudex, 
Iusmare quondam Rimbaldi et frater Megloratus olim vocatus Cozus, sindici 
et procuratores comunis Senarum etc.,! et nobilis vir Grugherius iurisperitus, 
sindicus et procurator amicorum Pisanorum et Senensium, qui nuncupantur in 





1267 Dec. 1. 461 


Tuscia Ghibellini, ut de ipsius sindicatu etc.,! sindicatus et procuratorio no- 
mine pro dictis comunibus et suprascriptis amicis ipsorum comunium ex altera: 
talem ut infra dicitur contraxerunt, inierunt et fecerunt sotietatem et confede- 
rationem inter ipsa comunia et suos suprascriptos amicos perpetuo duratu- 
ram: In primis, quod utraque pars amicos alterius partis habebit et 
tenebit pro amicis, et inimicos pro inimicis. Item quod predicte partes adiu- 
vabunt se ad invicem defendere, manutenere totis eorum viribus in personis 
et rebus contra omnem personani et universitatem et loca. Item quod homines 
et singulares persone utrius partis salvi sint et securi in personis et rebus in 
terra et fortia cuillibet eorum, tam per terram, quam per aquaın, sani et nau- 
fragi. Item quod Romani tractentur et conserventur et expediantur in per- 
sonis et rebus suis, sicut Pisani in civitate et comitatu Pisano, et in civitate 
et comitatu Senensi sicut Senenses, et in districtu et fortia suprascriptorum 
amicorum dictorum comunium Pisanorum et Senensium. Et similiter e con- 
verso Pisani, Senenses et predicti amici sui cum personis et rebus suis, sicut 
Romani, apud Romam et in districtu suo tractentur, conserventur ef expe- 
diantur. Item quod Pisani, Senenses et suprascripti amici sui seu aliqui de 
dictis civitatibus et amicis non erunt in consilio, facto, assensu vel consensu, 
quod dominus senator, ut senator, et populus et comune Romanum seu aliquis 
de dicto comuni et populo perdant seu abmictant possessiones, honores et 
iura, que pro ipso comuni et populo Romano et singularibus hominibus dicti 
comunis et populi habentur seu detinentur vel possidentur ubicumque locorum, 
nec de ea vel de eis invadent vel occupabunt seu molestabunt, set ea conser- 
vabunt et defendent eis contra omnem personam et locum et universitatem seu 
loca et universitates totis viribus ipsorum comunium et predictorum amicorum 
suorum; et si qua abmicterentur, seu abmissa vel diminuta aut ablata essent, 
recuperare iuvabunt et recuperata servare. Et e converso dictus dominus 
Henrigus senator et eius successor, tamquam senator, et dictum comune et 
populus Romanus non erunt in consilio, facto, assensu vel consensu, quod co- 
mune Pisanum, Senense et predicti amici sui, seu aliquis eorum de dietis 
comunibus et amicis iam dictis vel aliquo dictorum comunium et amicorum 
suorum perdant seu abmictant possessiones, honores et iura, que pro ipsis 
comunibus et predictis amicis suis et pro singularibus hominibus ipsorum co- 
munium et amicorum suprascriptorum et cuiusque ipsorum habentur seu deti- 
nentur vel possidentur ubicumque locorum, et maxime, que a civitate Pisana 
et pro civitate Pisana et suis civibus habentur seu detinentur in Sardinea; nec 
de ea vel de eis invadent vel occupabunt vel molestabunt, set ea conservabunt 
et defendent eis contra omnem personam et locum et universitatem, seu loca 
et universitates totis viribus ipsius domini senatoris, ut senatoris, et comunis 
et populi Romani; et si qua abmicterentur seu abmisa vel diminuta aut ablata 
essent, recuperare iuvabunt et recuperata servare. Item quod Romani facient 
et curabunt pro posse, facere inviolabiliter observare sententias dudum latas 
per dominum Brancaleonem de Andalo olim alme Urbis senatorem, nomine et 
vice alme Urbis et populi Romani, pro Pisanis contra Lucenses, Ianuenses et 
homines Santi Miniatis supra irritationem sententiarum seu arbitriorum olim 
prolatorum per Florentinos contra ipsos Pisanos pro dictis Lucensibus, Ia- 
nuensibus et hominibus Santi Miniatis prefatis. Item quod supra facto lausium 
et reprasagliarum, que inter Romanos et Pisanos habentur, hinc inde inve- 
niantur duo boni et discreti homines ab una quaque ipsarum civitatum Rome 
et Pisarum, qui supra predictis et salute utriusque comunis provi dere debeant 


469 1267 Dec. 1. 


componere et pacisci, prout eis melius videbitur expedire; et quod supra hiis 
per predictos compositum et pactum fuerit, per suprascriptas comunitates 
effectui mancipabitur; et dominus senator Urbis predicte et capitaneus eorum 
super iis componendis et paciscendis suum interponat auxilium et favorem, ita 
quod compleatur ad suam voluntatem. Quam sotietatem secundum supra- 
scriptam formam et omnia et singula suprascripta et infrascripta predictus 
dominus senator, tamquam senator, et predictus dominus Iacobus sindicus co- 
munis et populi Romani pro eis sindicatus nomine, voluntate et mandato dicti 
domini senatoris ex parte una, et predicti sindici Pisanorum, Senensium et 
suprascriptorum amicorum suorum sindicatorio nomine pro dictis comunibus 
et amicis suis suprascriptis ex altera, ad invicem inter sse sollepniter stipu- 
lantes promiserunt et convenerunt et iuraverunt predicti sindici tactis evan- 
geliis sacrosantis firmam et ratam et rata et firma perpetuo habere atque 
tenere, et contra pro se vel alium sive alios non facere vel venire ratione ali- 
qua vel causa, ad penam et sub pena etc.? — — et omni legum auxilio. 
Salvis in omnibus supradictis honoribus illustrix regis Curradi, et quod pre- 
dicta non intelligantur fore facta contra eum; et salvis honoribus supradicti 
domini senatoris; et salva semper societate quam Pisani habent cum Venetis. 
Et taliter me Usimbardum eto. ? 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, mitgetheilt 
von Banchi. — ! Wie in nr. 450. — ? Wie in nr. 450, nur dass Heinrich als Senator be- 
zeichnet und die Stadt Rom berücksichtigt ist. — * Wie in nr. 450, nur mit Actum Rome 
und ohne die Schlussbemerkung des Notar. — Vgl. zu S 387. 


453. Im Lehenhofe des Patriarchen von Aglei wird geurtheilt, dass nur 
der Nichtritterbürtige, welcher mit Zustimmung des Landesherren Ritter 
geworden, lehensfühig sei und sich ritterlicher Ehren bedienen dürfe. 
1267. 

Eodem anno, cum d. Henricus de Villalta quaereret a venerabili patre 
d. Gregorio dei gratia electo Aquilegensi, ut iudicari faceret per laudum curiae 
suae: quid iuris esset, si aliquis, qui non esset de natura militum, neque per 
patrem, neque per avum, neque proavum, et perveniret ad honorem militiae 
propter divitias suas vel aliter, si posset habere manum feudi et heredes ipsius 
possent hereditare feudum? et quaerente ipso d. Aquilegensi electo, iudicatum 
fuit per d. Henricum de Villaita: quod si illi, qui acceperat militiam, non con- 
tradictum fuit per aliquam partem vel per dominum terrae tempore receptionis 
suae militiae, quod deberet uti honore militiae et hereditare feudum ipse et 
heredes sui. Ex alia parte iudicatum fuit per d. Cononem de Murucio: quod 
si cum voluntate domini terrae acceperit militiam, deberet ipse et heredes eius 
habere manum feudi et uti honore militari; sin autem, non possit habere ma- 
num feudi, nisi vivente illo, de cuius manu feudum accepit, nec uti honore 
militari ipse vel heredes eiusdem. Cuius d. Cononis sententia fuit a maiori 
parte curiae approbata. 


Nach dem Drucke: De Rubeis Monumenta ecclesiae Aquileiensis 755 ex x codice The- 
sauri Claritas. — Vgl. S 261 Nachtr. 


464." Pabst Clemens IV meldet denen von Perugia, dass er die von Città 
di Castello als Verräther der Kirche gebannt habe, und verbietet ihnen 
jeden Verkehr mit denselben. Viterbo 1268 April 3. 

Clemens episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis, potestati, capi- 
taneo, consilio et communi Perusii, salutem et apostolicam benedictionem. 


1268 April 3. 463 


Cives Civitatis Castelli olim devotionis spiritum pretendentes ad nostra et 
ecclesie Romane rediere mandata et de illis observandis prestiterunt per spe- 
ciales sindicos iuramentum; ac etiam quedam castra pro cautionibus nobis 
exhibere curarunt. Uede cum ipsi iuramentum huiusmodi temere violarint, 
adiınplere nonnulla precepta, que ipsis fecimus, contempnentes et de civitate 
predicta nonnullos concives eorum eiecerint, ac insuper quandam masnatam 
Theutonicorum ibidem recepisse dicantur in nostram contumeliam et contemp- 
tum, nos ipsos propter hoc tamquam ipsius ecclesie proditores mandavimus 
diffidari. Ideoque volumus et universitati vestre sub debito fidelitatis, quo 
ecclesie predicte tenemini, et pena mille marcarum argenti districte precipiendo 
mandamus, quatinus cum eisdem proditoribus nullum habeatis commertium 
nullumque ipsis favorem, consilium ve! auxilium impendatis, mandatum no- 
strum super hiis taliter impleturi, quod indignationem nostram filialibus di- 
noscamini studiis. evitare. Datum Viterbii, iii. non. aprilis, pontificatus 
nostri anno tercio. 


Aus dem Original im Munizipalarchive zu Perugia; die Bleibulle h&ngt. — Vgl. zu 
6 328 n. 15. 


455. Konrad, Herzog von Schwaben, König von Jerusalem und Sizilien, 
bestätigt der Stadt Siena die Zahlung von viertausend zweihundert Unzen 
Gold. Pisa 1268 Mai 14. 


In nomine domini. Amen. Pateat evidenter omnibus hanc paginam in- 
specturis, quod serenissimus dominus Corradus secundus, dei gratia dux Sua- 
vie, lerusalem et Sicilie rex, confessus fuit recepisse et habuisse a Pelegrino 
Martini, Alexio Bernarduccii et Ranerio Zanghini notario, civibus Senensibus, 
sindicis et procuratoribus, actoribus et nuntiis spetialibus comunis Senensis ad 
infrascripta facienda et recipienda, ut continetur in publico instrumento sindi- 
catus facto manu Bonaventure Silvestri notarii, dantibus et solventibus pro 
comuni et populo Senense, quattuor milia ducentas untias boni et puri auri 
pro complemento summe et quantitatis quinque iuilium unziarum auri, sibi do- 
mino regi debitarum a dicto comuni Senense. Pro quibus vero quattuor mili- 
bus ducentis unziis auri et pro ipsarum extimatione habuit et recepit et rece- 
pisse confessus fuit non spe future numerationis a dictis sindicis decem et octo 
miliaria et noningentas octuaginta septem libras et decem soldos denariorum 
Pisanorum minutorum in una parte, et trigintaseptem centenaria bonorum 
florinorum grossorum boni et puri auri in alia parte, extimatorum in viginti 
quattuor soldis et sex denariis denariorum Pisanorum minutorum pro quolibet 
florino; quorum denariorum et florinorum fecit dari et deponi dictus dominus 
rex Banduccio Boncontis civi Pisano bancherio seu cansori, recipienti pro se 
et Guicardo Cinquini sotio suo, dictos florinos auri et xviii. m. et viiii.c. Xxvii. 
libras et x. soldos denariorum Pisanorum minutorum, causa solvendi dictam 
pecuniam militibus stipendiariis ipsius domini regis; et alia vero parte fecit 
dari et solvi ix. libras denariorum Pisanorum minutorum Bonifatio Riccii cre- 
ditori sui domini regis pro x. unziis auri, quas dicto domino regi inutuavit in. 
Portu Alfino. Cuius rei causa dictus dominus rex dictum comune Senense et 
populum Senensem et ipsorum bona et dictos sindicos, pro dicto comuni et po- 
pulo recipientes, et omnem aliam personam a dictis quattuor milibus ducentis 
unziis auri et pro eis et earum occasione liberavit, et pactum eis recipientibus, 
ut dictuin est, fecit de ulterius non petendo, immo de eis se bene quietum et 
contemptum vocavit ab eis; et promisit eisdem sindicis, ut dictum est, reci- 


464 1268 Mai 14. 


pientibus de dictis quattuor milibus ducentis unziis auri et pro eis et earum 
occasione nullam litem vel brigam facere vel movere sub pena dupli ipsarum 
unziarum auri ab eo ipsis sindicis solempniter promissa; et renuntiavit excep- 
tioni non numeratarum et non ponderatarum dictarum unziarum auri et non 
numerate, non solute et non accepte pecunie et non facte extimationis et de- 
positionis et rerum non sic gestarum et omni alii iuris et legum auxilio; et 
mandavit mihi Palmerio notario infrascripto de predictis facere publicum in- 
strumentum, quod instrumentum sigillo pendenti sue maiestatis iussit muniri 
et plenarie roborari. Actum in civitate Pisana in vescovile, coram domino 
Froderigho Austrie et Stirie' et marchio palatino, palatino Verone, et doinino 
comite Guidone Novello comite palatino, et domino comite Froderigho Lancie, 
et domino Ruberto de filiis Mangerii, et Bonifatio Riccii testibus presentibus 
et rogatis. In anno domini millesimo cc.ixvili., indictione xi., die ii. idus 
madii. S. Ego Palmerius quondam Vive imperiali anctoritate notarius 
predictis interfui et ea mandato dicti domini regis et rogatu dictorum sindico- 
rum scripsi et publicavi. 

Aus dem Orig. im Staätsarchive zu Siena, mitgetheilt von Banchi. Das in der Ur- 


kunde angekündigte Siegel scheint nie vorhanden gewesen zu sein. — Vgl. Nachtr. zu 
6 143 n. 9. 


456." Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in Tuszien, ver- 
leiht dem Nottus Salimbene die Vikarieen von S. Quirico und Orgia. Rom 
1268 Sept. 28. 

Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Folchalkerii comes, Romani imperii in 
Tuscia vicarius generalis. Notto Salinbene, militi Senensi, dilecto familiari et 
fideli suo, gratiam suam et bonam voluntatem. Attendentes grata ac accepta 
servitia, que nobis diversis locis et teınporibus strenue, prudenter et fideliter 
prestitisti ac prestare poteris in futurum, te, de cuius fidelitate, strenuitate 
atque prudentia plenam fiduciam obtinemus, vicarium nostrum in castris sancti 
Quirici et Orgie presentium tenore statuimus, tibique predictorum castrorum 
cum omnibus vicariatibus iuribus et pertinenciis eorundem, excepta vicaria 
Montis Acuti, commictimus vicarias, volentes, ut in ipsis eandem, quam nos, 
obtineas potestatem, ac universis de predictis castris et eorum vicariis ac per- 
tinentiis districtius iniungentes, ut tibi tanquam nostro vicario in omnibus 
efficaciter pareant et intendant, ita tamen, quod nostro in Tuscia vicario ge- 
nerali, qui erit pro tempore, obedire in hiis, que ad suum spectant officium 
tenearis. In cuius rei testimonium presens scriptum fieri et maiestatis nostre 
sigillo iussimus communiri. Actum Rome, in arce capitolii, anno domini 
inillesimo ducentesimo sexagesimo octavo, mense septembris, vicesimo octavo 
die eiusdem mensis, indictione duodecima, regni vero nostri anno quarto. Fe- 
liciter. Amen. Datum per manum Roberti de Baro, regni Sicilie protho- 
notarii. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. Vom Siegel Stücke an roth 
und gelber Seide. — Vgl. S 414 Nachtr., wo dieselbe Verleihung in abweichender Fassung. 


407." Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in T'uszien, ver- 
leiM auf Dauer seines Beliebens dem Donusdeus Lutteringi, Guelfen aus 
Siena, und dessen Erben die Orte Montefollonica und Montichiello, Trani 
1268 Dec. 8. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 


1268 Doc. 8. 465 


Urbis senator, Andegavie, Provincie et Forqualquerii comes, ac Romani im- 
perii in Tuscia vicarius generalis. Per presens privilegium notum facimus 
universis, tam presentibus, quam futuris, quod nos attendentes dampna gravia, 
que nobilis vir Donusdeus Luttheringhi, civis Senensis Guelfus, dilectus miles 
et devotus noster, pro fide Romane ecclesie nostrique devocione nominis est 
perpessus, eiectus à bonis et a patria diras penas exilii coactus diucius expe- 
riri; considerantes quoque grandia et accepta servicia, que idem Donusdeus 
diu pro partibus et temporibus eidem ecclesie atque nobis studuit exhibere, ac 
volentes eum pro suis meritis respicere graciose, Montisfullonice et Montichelli 
castra, sita in Aretina et Clusana diocesi, cum curiis, districtibus, vassallis, 
possessionibus, vineis, terris cultis et incultis, pratis, nemoribus, pascuis, 
aquis aquarumque decursibus, aliisque iuribus et iurisdictionibus ac pertinen- 
ciis eorundem et Romani imperii eidem Donusdeo et heredibus eius in feudum 
nobile et gentile de speciali gratia damus, concedimus et donamus, ab eodem 
Donusdeo et ipsis heredibus, quamdiu nobis placuerit, retinenda, investientes 
ipsum "Donasdeum per nostrum anulum de premissis; pro quibus utique ca- 
stris ab eo ligium homagium et fidelitatis recepimus iuramentum; salvo in 
omnibus et per omnia ecclesie Romane mandato. Ut autem huiusmodi nostra 
donatio et concessio plenum robur obtineat firmitatis, presens privilegium 
exinde fleri et sigillo maiestatis nostre iussimus communiri. Actum in civi- 
tate Tranensi, in castro ipsius civitatis, presentibus venerabili patre . . Aure- 
lianensi episcopo, Hugone duce Burgundie, Philippo primogenito imperatoris 
Constantinopolitani illustris, Petro de Bellomonte regni Sicilie camerario et 
Thoma de Coziaco milite, ac quampluribus aliis. Datum per manum ma- 
gistri Gaufridi de Bellomonte cancellarii, et Roberti de Baro prothonotarii 
regni Sicilie, anno domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo, mense 
decembris, die octavo eiusdem mensis, duodecime indictionis, regnante domino 
Karolo gloriosissimo rege Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senatore, Andegavie, Provincie et Forqualquerii comite, Romani imperii 
in Tuscia vicario generali, regni eius anno quarto. Feliciter. Amen. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. Ein Theil des Siegels hängt 
an roth und gelber Seide. — Vgl. zu $ 387. 


458. Nach Bestellung von Dos und Donatio propter nuptias wird eine 
Ehe vor dem Notar abgeschlossen. Trient 1269 Febr. 9. 

Anno domini millesimo cc.]xviiii., indictione xii., die mercurii quinto in- 
trante februario, in Tridento, in domo condam ‘Bozi de Ruza, in presencia 
Martini notarii, Girardi condam Geroldi, Wagnie becario, Zanchanisi viatoris, 
Pasaroti qui Riprandi dicitur, Oldorici sartoris, testium rogatorum et alio- 
rum. ' Ibique Pretus de Spondo filius condam * * eonfesus et mani- 
festus fuit, se lege vivere Romana vel Romanorum; confesus et manifestus 
fuit, se in dotem accepise a Belina, filia condam Hyngelmarii de Ruza, 1. libras 
Veronensium parvulorum inter denarios et res extimatas et preciatas, renun- 
cians exceptioni non date et non numerate et non tradite dotis, etin se habere 
dixit tempore contractus, et exceptioni doli mali etin factum, pacti et conventi 
renunciavit. Unde dictus Pretus iure pignoris et nomine donationis propter 
nuptias investivit dictam Bellinam eius sponsam nominatim de tantis suis bonis 
mobilibus et inmobilibus, presentibus et futuris, ubicunque sit vel inveniri 
possit, valente duplum dicte dotis cum sua donatione, et per eam se possidere 
constituit vel quasi, tali pacto inter eos habito, si contingerit eum Pretum pre- 

Ficker Forschungen, IV. 30 


466 1269 Febr. 9. 


mori ante eam Belinam eius sponsam sine communibus heredibus durante 
matrimonium, quod ipsa Bellina tune habeat dictam suam dotem in integrum, 
et medietatem dotis de bonis dicti Preti eius sponsi lucrari debeat nomine do- 
nationis propter nuptias, silicet dotem et donationem Ixxv. libras Veronensium 
parvulorum. Et si ipsa fecerit aliquod dispendium, vel aliquis pro ea venerit 
in aliquo dampno in petendo dictam dotem cum sua donatione, ad totum ei 
reficere promisit in eius dicto sine sacramento, sine aliqua probatione. Si vero 
contingerit dictam Bellinam eius sponsam [premori] ante eum Pretum eius 
sponsum sine communibus heredibus durante matrimonium, quod ipse Pretus 
tunc medietatem dicte dotis lucrari debeat nomine donationis propter nuptias, 
et alia vero medietas ipsa det, iudicet vel relinquet, cui voluerit, vel veniat in 
suis proximioribus sine contradictione suprascripti Petri eius sponsi. Inter- 
rogata vero ipsa Bellina per me notarium infrascripto, si volebat dictum Pre- 
tum sibi in maritum legiptimum; que respondit et dixit: ‚Sic volo libenter.' 
Interrogato vero ipso Preto per me notarium infrascriptum, si volebat accipere 
dictam Bellinam sibi in uxorem legiptimam; qui respondit et dixit: ,Sic volo 
libenter.* Et ita voluntas utrius facit matrimonium. Unde ibi in continenti 
dictus ipse Pretus eam Bellinam vadiavit et desponsavit cum uno anulo in 
eius digito ponendo, eamque osculatus fuit afectu uxoris copulando ipsa' sibi 
in uxorem legiptimam in matrimonio. 

Ego Iohannes sacri palacii notarius hoc suprascriptum instrumentum ex 
inbreviaturis condam Pascalis notarii condam d. Simeonis fideliter extraxi et 
sumpsi ex auctoritate mihi data per d. Odoricum Cazium iudicem facientei 
racionem in curia Tridentina per d. M. ducem Karinthie et comitem Tirolis 
nec non Tridentine ecclesie advocatum, nil adens vel diminuens, quod sensum 
vel sententiam mutet, meumque signum posui et rogatus me subscripsi. 


Nach Abschrift Durig's aus dem Originaltranssumpt im Statthaltereiarchive zu Inns- 
bruck. — Vgl. S 444 n. 8. 


459.” Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs durch die Kirche 
in Tuszien, befiehlt seinem Generalvikar in Tuszien, denen von S. Gimi- 
gnano den früher mit ihnen eingegangenen Vertrag zu halten, falls sie 
sich zu angegebener Beschränkung der Wahl des Podesta verstehen, sonst 
aber ihnen einen Rektor zu setzen. Melfi 1269 Sept. 13. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Folchalquerii comes, Romani imperii 
in Tuscia per sanctam Romanam ecclesiam vicarius generalis. Nobili viro pro- 
vido et discreto Iohanni Brifaudi, vicario generali in Tuscia, dilecto fideli suo, 
gratiam suam et bonam voluntatem. Ex parte.. potestatis et hominum sancti 
Geminiani, fidelium sancte Romane ecclesie et nostrorum, fuit exposituin co- 
ram nobis, quod ipsi fecerunt pactum cum Roberto de Laveno iuris profes- 
sore, dilecto consiliario et familiari nostro, tunc temporis nostro nomine in 
Tuscia existente, quod ipsi iuraverunt fidelitatem ipsi Roberto, recipienti no- 
stro nomine et heredem nostrorum. et facere vivam guerram perpetuo contra 
omnes inimicos nostros; et dictus Robertus concessit eis nostro nomine, ut 
possint eligere potestatem de parte ecclesie atque nostra; et plura alia fece- 
runt promissa et facta, secundum quod in litteris sigillatis sigillis dicti Roberti 
et dicti comunis videre poteritis contineri. Unde nobis humiliter supplicarunt, 
quod ipsum privilegium deberemus eis de gratia confirmare. Unde nos consi- 
derantes, quod utilius est nobis, ut post officium vicarie nobis commisse te- 


je 


1269 Dec. 13. | 467 


neantur nobis et nostris ad fidelitatem et ad alia, que in ipso scripto conti- 
nentur, quam tempore vicarie ibi ponere potestatem, previdimus hoc modo, 
quod volumus, quod ipsi in persona tua nobis et nostris heredibus renovent 
pacta, que in ipsis scriptis continentur, hoc inodo, quod si hoc fecerint, con- 
cedimus eis, ut ipsi possint eligere quactuor bonos fideles ecclesie atque nostros 
ad regimen dicti loci, et nos unum de illis quactuor confirmabimus in potesta- 
tem. Unde si hoc volunt tibi, prout diximus, renovare, non ponas ibi rectorem, 
sed permictas ipsos quactuor eligere et eleetionem ad nostram presentiam de- 
stinare; et si hoc facere nolunt et ponere in licteris, quod teneantur eligere 
quactuor, sicut dictum est, ponas ibi bonum rectorem talem, qui sciat eos bene 
regere, ita quod non habeant de malo rectore materiam conquerendi. Data 
Melfie, tertio decimo septembris, xiii. indictionis, regni nostri anno quinto. 
Nach Transsumpt in der Originalurk. des Vikar Johann d. d. Pistoia 1269 Dec. 6, 


durch welche er den eingerückten Vertrag von 1267, oben nr. 449, bestätigt, im Staats- 
archive zu Florenz, Prov. S. Gimignano. — Vgl. zu S 416 Nachtr. 


460." Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in Tuszien, 
schreibt seinem dortigen Generalvikar , denen von Montepulciano einen 
Podesta ihrer Wahl zu geben, falls der Gewählte den angegebenen Forde- 
rungen entspreche. Neapel 1269 Dee. 10. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie ac principatus Capue, 
alme Urbis senator, Andegavie, Provincie ac Forcalquerii comes, et Romani 
imperii in Tuscia per sanctam Romanam ecclesiam vicarius generalis. Iohanni 
Brittaldo, generali vicario in Tuscia, dilecto consiliario, familiari et fideli suo, 
gratiam suam et bonam voluntatem. Ad petitionem potestatis, consilii et co- 
munis Montispuliziani, devotorum nostrorum, per eorum nuntios et litteras 
nuper exinde celsitudini nostre factam, fidelitati tue presentium tenore man- 
damus, quatenus ad requisitionem et representationem ipsorum devotorum 
nostrorum exinde tibi pro parte nostri culminis faciendam illum eis in pote- 
statem eorum pro fucturo anno concedas pro parte nostre celsitudinis et con- 
firmes, quem ipsi ad hoc iuxta morem duxerint eligendum, dum tamen, pro[ut 
eis]dem rescribimus, is, qui electus fuerit, nulla suspectus macula, in prose- 
guendis laud[abilis mat]ris ecclesie nostrisque servitiis, et omnibus, que ho- 
norem ipsius ecclesie nostrorumque" respiciant, et etiam ad vivam et debitam 
guerram hostibus faciendam fervens et strenuus affectu pariter et effectu nos- 
catur ab expertis sue probitatis operibus specialis; quod si forte, qui electus 
fuerit, talis non esse credatur, ad concessionem vel confirmationem ipsius ali- 
quatenus non procedas. Data Neapoli, x. decembris, xiii. indictionis, regni 
nostri anno quinto. 


Aus beglaub. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Montepulciano, — Vgl. zu 
$ 416 Nachtr. 


461. Otto von Sparoaria, Pfalzgraf von Lomello, investirt Genannten 
nach geleistetem T'reuschwure mit dem Amte des Notariats. Borgofranco 
1270 Febr. 19. 


Auno nativitatis domini millesimo ducentesimo septuagesimo, indictione 
terciadecima, die mercurii decimonono mensis februarii, in Burgofrancho. In 
praesentia domini Ottonis de Sparoaria, comitis pallatini de Lomello, Faravellus 
fillus Sigembaldi Vocicangne de Nonis iuravit fidelitatem excellenti domino 
imperatori, qui pro temporibus fuerit, regi dei gratia Ierusalem et Sicilie, et 

80 * 


468 1270 Febr. 19. 


ipsi comiti aliisque comitibus de Lomello, prout mox est vasalorum suis do- 
minis iurare; et quod deinceps non fecerit cartam seu membranam falsam vel 
singulam, neque in cartulis abrasis sive bombicis, nec quod in ea plus minusve 
contineatur, quam contrahentes fuerint in concordia; dicta testium recte scri- 
bet; que et dicta sentenciarum secreta tenebit eademque alicui non pandet, 
quousque fuerint propalanda; et universa ea, que arti et officio notarie perti- 
neant, et recte et legaliter se exercebit. Et ita praefatus dominus comes Otto 
dictum Faravellum arte notarie auctoritate, qua fungebatur, et privilegio libe- 
raliter investivit. Ad huius rei evidentiam et cautelam praesens instrumentum 
fieri iussit et sui sigilli pendentis cerei robore comuniri. Insuper, quod cartulas 
et bona ecclesiastica et cuiuslibet loci religiosi, viduarum et orphanorum bona 
fide manutenebit ac defendet ubique totis viribus et posse. Qui vero praeno- 
minatus comes dixit et praecepit isti Faravello sub vinculo iuramenti, qua- 
tenus non debeat cartulam facere, nisi prius habuerit à suo magistro artis 
faciendi. " Et addidit in suo sacramento, quod non erit in parte, ubi amittat 
vitaın vel membrum, neque concedet, quod eorum" honor diminuatur; et si in 
parte fuerit, ubi eorum honor voluerit diminui, fide bona, si poterit, prohibebit; 
si vero prohibere nequiverit, quam citius poterit, hoc eis denunciabit per se 
vel per suum certum missum vel per suas certas literas; credentiam eis tenebit 
modis omnibus, et erit eis verax et fidelis, ut bonus vasallus esse debet suo 
domino. Interfuerunt Otto Ysembardus et Petrus Gualerius testes. 
Et ego’ 

Nach Abschrift aus dem Kommunalregister von Asti, Bl. 374, im Staatsarchive zu 
Wien. — Vgl. S 248 n. 25. 


462. Der Bote eines Justizkonsul zu Cremona setzt in dessen Auftrage 
einen Gläubiger in Besitz der Güter eines gebannten Schuldner. Cremona 
1271 April 23. 


Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo septuagesimo primo, 
indictione quartadecima, die iovis octavo exeunte aprili, in palatio communis 
Cremone, presentia Guberti de Mondenariis et Iohannis Boni Mantuani, ibi 
testium rogatorum. Dominus Maximus de Sancto Marcho, tunc consul 
iustitie Cremone porte Natalis, fecit suum nuncium Mayam correrium presen- 
tem et recipientem, ut vadat ex sua parte et dicte iustitie in vicinia sancti 
Vitalis ad domum Guilielmi de Rubeis, cui dicitur Mola, et ponat in tenutam 
magistrum Pugnum mansionarium ecclesie maioris Cremone vel alium pro eo 
de bonis et rebus, que sunt dicti Guilielmi, ubicumque reperientur de suis 
bonis, primo de mobilibus, et postea de immobilibus, in decem solidis ad ra- 
tionem imperialium, salvo iure pluris et aliarum personarum, ideo, quia erat 
in banno pro eo in libro iustitie Cremone. Eodem vero anno et die et 
mense et indictione, presentia Rubei, qui stat cum Picenardis, et fratris Gui- 
lielmi, ibi testium rogatorum. Suprascriptus Maia correrius nuncius supra- 
scripti consulis iustitie Cremone, ex sua parte et dicte iustitie, ivit in vicinia 
sancti Vitalis ad domum Guilielmini de Rubeis, cui dicitur Mola, et posuit in 
tenutam magistrum Pugnum de bonis et rebus, que sunt dicti Guilielmini; in 
primis de una domo cupata et murata, iacente in vicinia sancti Vitalis, coheret 
ab una parte via, ab alia Martinus de Novaria, ab alia ingressus; item de 
duobus hostiis dicte domus; item de una alia domo copata et murata, iacente 
in dicta vicinia, coheret ab una parte Favazolus de Favaciis, ab alia via, ab 
alia ingressus; item de duobus hostiis dicte domus, et de tribus vegetibus et 


1272 April 3. 469 


c., in decem solidis ad rationem imperialium et c., ideo, quia erat in banno 
pro eo in libro iustitie. Ego Raymondus de Thanato notarius ab impera- 
tore Frederico interfui et hanc cartam rogatus scripsi. 


Nach Abschrift Cereda's aus dem Original im Munizipalarchive zu Cremona, nicht- 
registrirte Urkk. — Vgl. S 46 Nachtr. 


463. Vor einem Notar und ständigen Königsboten, der die Befugniss er- 
theilt, wird eine Emanzipation vorgenommen. Mailand 1272 April 3. 


In nomine domini. Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo 
septuagesimo secundo, die dominico, tercio die aprilis, indictione quintade- 
cima. Dominus Falconus de Anna, civitatis Mediolani, porte Cumane, cum 
auctoritate mei Leoni Belletorne notarii et missi regis infrascripti, et inter- 
venientibus interrogationibus et responsionibus et solempnitatibus necessariis, 
emancipavit et a paterna potestate liberavit Iacobum et Filipum filios eius 
utrumque maiorem annis viginti. Actum in via pubblica sancti Tome in 
cruce sichariorum, presentibus Ármenulfo de Armenulfis, et Petro de Muzano, 
et Iosepho Incino, et Zillorio Bellecorne, et Iacobo de Sollario, et Vicentio 
Pasquale notariis, et presentibus d. Guidone de Modoetia qui dicitur de Ba- 
rate, et d. Árnoldo de Modoetia iudice, et Alberto de Albegnis, et Stephano 
filio Chunradi de Muzano, filio quondam Aimerici Vicentii, testibus rogatis, 
omnibus civitatis Mediolani, porte Cumane. Ego Leonus, filius quondam 
Rainoldi Belletorni parrochie sancti Thome in cruce sichariorum Mediolani, 
notarius et missus regis, auctoritatem prestiti, ut supra, et rogatus tradidi et 
scripsi. Ego Cristofanus filius Uberti de Casate notarius scripsi. 

Aus neuerer Abschrift im Staatsarchive zu Mailand. — Vgl. Nachtr. zu $ 237. 


464. Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in Tuszien, 
nennt denen von S. Miniato vier Personen, um daraus den Podesta zu 
wählen, auf eine derselben bestimmter hinweisend. Rom 1272 April 8. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Forchalkerii comes, Romani imperii 
in Tuscia per sanctam Romanam ecclesiam vicarius generalis. Viris providis 
et discretis potestati, consilio et comuni santi Miniati, fidelibus suis, gratiam 
suam ac bonam voluntatem. Volentes vobis de regimine ydoneo providere, 
quatuor vobis nominavimus, quorum unum eligatis in potestatem vestrum pro 
futuro anno cum salario consueto; inter quos ponimus et nominamus Renerum 
Riccari de Luca, quem recipiatis et habeatis pro rectore et potestate vestro 
pro futuro anno, si ipsum aliis duxeritis preferendum. Datum Rome, anno 
domini m.cc.Ixxii, mense aprelis, viii. eiusdem, xv. indictione, regni nostri 
anno septimo. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Ministo. — Vgl. zu $ 416 
Nachtr. 


465." Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in Tuszien, be- 
stimmt, dass die von S. Miniato fortan ihren Podesta aus vier von ihm 
bezeichneten Personen zu wählen haben. Rom 13723 April 10. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Forcalquerii comes, imperii Romani 
per sanctam Romanam ecclesiam in Tuscia vicarius generalis. Consilio et 
communi sancti Miniati, fidelibus suis, gratiam suam et bonam voluntatem. 


410 . 1272 April 10. 


Ut terra vestra per rectores ydoneos et fideles ad honorem sancte Romane 
ecclesie atque nostrum bonumque statum vestrum salubriter auctore domino 
gubernetur, infrascriptam formam in preficiendo vobis potestate pro tempore 
de cetero volumus observari: videlicet quod instante tempore de novo pote- 
state ad vestrum regimen assumendo nos quatuor personas adid nominabimus 
et etiam eligemus, in nostris vobis licteris denotandos, quarum unam, quam 
‚vos malueritis, in vestrum recipietis et tenebimini recipere potestatem, eique 
sicud vestro potestati par ebitis et efficaciter intendetis; quam utique formam 
per nostrum in Tuscia vicarium generalem, tam presentem, quam futurum, 
observare precipimus, et ne contra illam veniat, tenore presencium inhibe- 
mus. Datum Rome, anno domini m.cc.]xxii., decimo aprelis, xv. indictio- 
nis, regni nostri anno septimo. 


Aus dem Original im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. Miniato. — Vgl. zu $ 416 
Nachtr. 


466." Opizinus von den Vógten von Lucca bestellt auf Grundlage der sei- 
nem Geschlechte von K. Friedrich LI verliehenen Befugnisse einen Kleriker 
des Kapitels von Pisa zum Notar und Judex ordinarius. Lucca 1273 
Febr. 8. 


In dei nomine. Amen. Anno domini millesimo cc. septuagesimo tertio, 
ind. prima, die octavo intrante februario, temporibus Gregorii pape decimi, 
imperii sede vacante. Feliciter. Multum utile fore dignoscitur publice scri- 
bere ac autentice ea, que apud inagistratus et presides peraguntur. Unde cum 
Guiducius q. Bonacursi de Chaglella clericus Pisani capituli proposuerit se ad 
artem et exercitium notarie seu tabelionatus et iudicatus sive iurisdictionis 
voluntarie! officium perveuire, ut publice tanquam autentica persona negotia 
huiusmodi et acta posset describere, stans coram d. Opizino q. d. Opizi de 
Advocatis de Luca, comite sacri palatii et nuntio imperii speciali, qui ab eo 
imperio et ab ipsis imperatoribus habet ipse et omnes de prole sua auctorita- 
tem et potestatem et iurisdictionem faciendi, ordinandi atque constituendi no- 
tarios seu tabeliones atque iudices ordinarios, et hoc idem sui antiqui et ante- 
cessores comites habuerunt, supplicavit dictus Guiducius atque postulavit & 
dicto d. comite Oppizino, ut ei sua curialitate et pro dignitate et auctoritate, 
quam habet a dicto imperio, et pro honore imperii conferret officium notarie, 
et eum ordinaret et faceret atque constitueret notarium seu tabelionem et iu- 
dicem ordinarium, et concederet ei omnia, que ad ipsa offitia videlicet tabelio- 
natus et ordinarie iurisdictionis pertinere noscuntur, per illam auctoritatem et 
dignitatem, quam habet et sui antecessores hactenus a Romano imperio et 
Romanis imperatoribus confirmatam et auctenticatam habuerunt, sicut in 
eorum privilegio a me infrascripto notario viso et lecto plenarie continetur, 
cuius tenor est talis: In nomine sancte et individue trinitatis. Federicus 
secundus etc.” Exemplum imperialis eminentie decenter extollimus etc. Lan- 
berto, Duodo, Bisdomino, Orlandino etc. et eorum heredibus confirmamus etc. 
et potestatem et ordinariam iurisdictionem eis q. s. comites sacri palatii et 
speciales imperii nuntii faciendi iudices ordinarios et tabeliones et emancipa- 
tiones etc. Que vero prefatus Opizus comes et missus imperii audiens et 
cognoscens, supradictum Guiducium esse ydoneum et hominem bone fame, 
fecit ipsum subire sacramentum, quod fideliter absque falsitate omnia, que 
spectant ad officium tabelionatus et ordinarie iurisdictionis, exercebit et pu- 
blica instrumenta in cartis membranis scribet et omnia fideliter faciet, prout 


1273 Febr. 8. 411 


a mandantibus audiet evidenter. Quibus peractis dictus comes Opizus ex auc- 
toritate imperiali fecit et investivit dictum Guiduccium cum penna et cala- 
mario et obsculo de omnibus faciendis, que ad offitium notarie ac iudicatus et 
ad quodlibet ipsorum per totum Romanum imperium pertinere noscuntur. Ád 
cuius rei notitiam pleniorem hec omnia prescripta et suprascripta fecit appenso 
inferius suo sigillo proprio roborari. Actum Luce in canonica s. Martini, 
presentibus d. Petro Boninsegne canonico dicte canonice, Matheo filio Spiliati 
de Pisis, Lanberto Uberti de Luca et fratre Luca de servis s. Marie ad hec 
vocatis testibus et rogatis. S. Ego Bonus q. Azolini notarius idemque 
auctoritate imperiali iudex ordinarius de comitatu Florentie hec omnia de man- 
dato dicti comitis fideliter scripsi et publicavi. 


Aus dem Orig. im Archive Roncioni zu Pisa. Das Siegel fehlt. — ! ue mit Abkür- 
zungszeichen. — Vgl. zu $ 254 n. 4. Ein früheres Zeugniss für die Bestellung von Judices 
durch die Vögte von Lucca ist mir nicht bekannt geworden, obwohl ich nun auch das Staats- 
archiv zu Lucca für diesen Zweck habe durchsehen können. Dagegen enthält dieses zahl- 
reiche ältere Zeugnisse für Uebung der verschiedensten Befugnisse der freiwilligen Gerichts- 
barkeit durch die Vügte. Und zwar ergibt sich, dass Befugnisse und Titel bedeutend weiter 
zurückreichen, als ich auf Grundlage der bisher bekannten Zeugnisse S 252. 253. annahm. 
Schon 1126 sitzt Sensanima als sacri palatii comes et missus donnt imperatoris zu Gericht, 
ad ea agenda, que sibi per officium ab inperatore Henricho datum commissa erant, und 
gibt Erlaubniss zur Veräusserung von Pupillengut. Der Pfalzgrafentitel geht danach min- 
destens auf die Zeit K. Heinrichs V zurück; am wahrscheinlichsten dürfte es sein, dass 
Titel und Befugnisse dem bis dahin mit Sicherheit nur im Besitze des Amtes des Vogtes 
nachweisbaren Geschlechte vom Kaiser nach dem Tode der Mathilde verliehen wurden. — 
Vgl. auch zu S 525 Nachtr.; 582 n. 6. 


467.' Karl, Künig von Sizilien, Generalrikar des Reichs in Tuszien, 
empfiehlt seinem dortigen Generalvikar die von Montepulciano, falls sie 
im Kriege gegen Genua das Geforderte leisten. Orvieto 1273 Juni 5. 


Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulee et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Forcalquerii comes, Romani imperii in 
Tuscia per sanctam Romanam ecclesiam vicarius generalis. . . Vicario in 
Tuscia generali, fideli suo, gratiam suam et bonam voluntatem. Cum homines 
Montispulizianis propter merita fidelitatis eorum favore regio prosequamur, 
volumus et mandamus, quatenus ipsos in eorum agendis et iuribus habeas fa- 
vorabiliter commendatos, dumodo servitium eis pro parte nostra iniunctum in 
guerra Ianuensibus facienda prompte ac fideliter exequantur. Datum apud 
Urbem Veterem, anno domini millesimo cc.Ixxiii., die v. iunii, prime indictio- 
nis, regni Dostri anno octavo. 


Aus beglaub. Abschrift von 1275 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Montepulciano. 
— Vgl. zu $ 387. 


468." Podesta und Rath von Bologna bewilligen dem Saracenus de Lam- 
bertinis Hepressalien gegen die von Modena und verhängen über dieselben 
d.n Bann. Bologna 1273 Juli 19. 


Anno domini millesimo ducentesimo septuagesimo tertio, indictione prima, 
die xiii. exeunte iulio, dominus Guidoctus de Ponte Carali, potestas Bononiae, 
proposita quaerela coram ipso per dominum Saracenum de Lambertinis, civem 
Bononiae, quod quum praedictus dominus Saracenus esset potestas Mutinae, 
impeditus fuit in regimine ipsius civitatis per capitula viginti quatuor et ho- 
mines dictae terrae; itaque non potuit complere dictum regimen; et ea de 
causa requisitus sit potestas et consilium et commune Mutinae per literas dicti 


472 | 1273 Juli 19. 


domini potestatis, capitanei, antianorum et consilii communis Bononiae, quod 
satisfaceret dicto domino Saraceno de dictis damnis et iniuria; et satisfacere 
noluerunt; contra quod reformatum sit in consilio et massa populi ipso domino 
Iacopi Amorecti Lanzavecle, capitaneo populi Bononiae, ad scrutinium cum 
ferlinis datis, ae etiam in consilio generali et speciali communis Bononiae, 
. factum pro partito per dominum Guidoctum de Ponte Carali, potestatem Bo- 
noniae et Imolae, quod represalia dari debeat dicto domino Saraceno contra 
commune Mutinae civitatis et districtus Mutinae pro dictis damnis et iniuria, 
et bannum dicto communi et hominibus terrae praedictae: praedictus do- 
minus potestas ac etiam consilium speciale et generale communis Bononiae, 
secundum formam praedictarum reformationum, dat et concedit praedicto do- 
mino Saraceno represaliam contra commune et homines civitatis Mutinae et 
districtus, in avere et personis; ita quod sua auctoritate et sine requisitione 
potestatis, capitanei vel aliorum officialium communis Bononiae, possit capere 
homines civitatis Mutinae et districtus ac reprendere pro satisfactione prae- 
dictorum damnorum ac iniuriae, ad voluntatem praedicti domini Saraceni; et 
quod liceat praedicto domino Saraceno, res praedictorum accipere, ubiquumque 
ex eis repererit sive reperire poterit, ad suain voluntatem. Et nihilominus 
praedictus dominus potestas et consilium praedicto communi Mutinae et ho- 
minibus civitatis et districtus Mutinae dat bannum pro praedictis iniuriis et 
damno; et ex nunc sic intelligantur esse banniti communis Bononiae. Et prae- 
dicta dat et concedit et voluit robur habere, non obstante statuto reformato 
vel aliquo iure, quod praedictis vel alicui praedictorum posset aliquo dero- 
gare. Quae omnia et singula acta fuerunt in palatio veteri communis Bo- 
noniae, congregato consilio generali et speciali communis Bononiae ad sonum 
utriusque campanae more solito, praesentibus Petro Franchedi notario, Bona- 
cosa Muranarii Cachanelli, et aliis. Ego Amatore Zagni Pistoris, et nunc 
pro communi Bononiae ad scribendum reformationes communis ad discum cum 
domino potestate, ut supra legitur, interfui et de mandato dicti domini pote- 
statis et consilii scripsi. 


Aus den Monumenta civ. Bononiae, Vol. 38 n. 73, Hs. des 18. Jahrh. auf der Uni- 
versit&tsbibliothek zu Bologna. — Vgl. zu S 63 Nachtr. 


469.' Karl, König von Sizilien, Generalvikar des Reichs in Tuszien, 
meldet denen von S. Miniato, dass er Genannten zu ihrem Podesta für 
dae kommende Jahr ernannt habe. Siena 1273 Aug. 14. 

Karolus dei gratia rex Sicilie, ducatus Apulie et principatus Capue, alme 
Urbis senator, Andegavie, Provincie et Forchalkerii comes, Romani imperii in 
Tuscia per sanctam Romanam ecclesiam vicarius generalis. Consilio et comuni 
sancti Miniati, fidelibus suis, gratiam et bonam voluntatem. Cum nos Dego 
de Cancelleriis de Pistorio, de ipsius prudentia et fidelitate confisi, potestariam 
terre vestre a kalendis septembris proximo futuris usque ad unum annum du- 
xerimus concedendam, fidelitati vestre precipiendo mandamus, quatenus eidem 
Dego tamquam potestati vestre pro tempore predicto in hiis, que ad officium 
suum pertinent, pareatis et efficaciter intendatis, providentes ei de salario 
consueto. Datum Senis, anno domini m.cc.Ixxiii., die xiiii. augusti, prime 
indictionis, regni nostri anno nono. 


Aus dem Original im Stastsarchive zu Florenz, Prov. S. Minato. — Vgl. zu $ 416 
Nachtr. und oben nr. 464. 


470." Der Podesta von Siena verurtheilt genannte Missethäter ale ge- 


1273 Dec. 16. 413 


ständig, weil sie nach geschehener Bannung sich am Termine des Bannes 
nicht stellten. Siena 1273 Dec. 16. 

In dei nomine. Ámen. Hec sunt condempnationes facte per nobilem vi- 
rum d. Guidonem de Tripoli de Rembertis, dei et regia gratia honorabilem 
potestatem Senarum, de consilio et consensu d. Donosdei iudicis et assessoris 
comunis Senensis et d. Fredi iudicis inalleficiorum comunis Senensis, de male- 
ficis et excessibus infrascriptis, de accusationibus et inquisitionibus et de- 
nunptiationibus infrascriptis: Item Cionem, filium Uguiccionis comitis de 
Civitella, Iohannellum Lunardi de Saltennano, qui moratur ad Fercole, quia 
fuerunt denunptiati per apodissam Cassotte, et constat nobis per inquisitionem 
contra eos factam, quod venerunt ad domum Guidi Orlandi de Gambaruccio 
prope balneum de Petrivolo, et in ipsa domo hospitati fuerunt, et in mane in 
reparatione ceperunt dictum Guidonem, et miserunt ei funem in farsotto, et 
duxerunt ipsum ligatum; et Demdus presbiter dicte terre et Guittone et Bono- 
filliolus de dicto loco composuerunt inter ipsum Guidonem et predictos Uguic- 
cionem et Iohannellum et fecerunt eis dare x. libr. den. Et fuerunt predicti 
legiptime requisiti et postmodum esbaniti, et non comparuerunt in terminum 
esbanimenti, nec postea; eis sic habitis pro confessis, ideo quemlibet eorum 
in m. libr. den. comuni Senensis solvendas secundum formam statuti et ordi- 
namenti comunis Senensis et omni iure, quo melius possumus, et quod resti- 
tuant x. libr. den. predicto Guidoni, similiter condempnamus. Lecte et 
publicate fuerunt omnes predicte condempnationes apud sanctum Peregrinum, 
coram Iacobo Dietisalvi notario et Dietisalvo Rusticho notario testibus pre- 
sentibus, in anno domini m.cc.Ixxiii., indictione secunda, die sabbati xvi. de- 
cembris. 

Aus dem Kaleffo vecchio, Bl. 748, im Staatsarchive zu Siena. -- Vgl. zu S 53. 54. 


LI 
471. König Rudolf empfiehlt allen Ständen des römischen Reiches einen 
Boten für Italien. (1273-91.) 

Rud. etc. Strennuis et egregüs viris marchionibus, comitibus, nobilibus, 
capitaneis, potestatibus et communibus universis per Romanum imperium 
constitutis, ad quos littere iste pervenerint, graciam suam et benivolam vo- 
luntatem. Tenore presencium universitatis vestre noticie declaramus, quod 
nos de circumspeccione ac fidelitate religiosi et honorabilis viri A. fiducie ple- 
nitudinem obtinentes, eundem ad transalpinas imperii partes duximus desti- 
nandum, dantes sibi speciale mandatum et potestatem plenariam statuendi, 
ordinandi et omnia procurandi de vestro consilio, que honori cesareo et utili- 
tati imperii viderit opportuna. Hinc est, quod universitatis vestre prudencia 
votivis affectibus exhortamur, quatenus super hiis ei pro nostra et imperii re- 
verencia favorabiliter aspirantes consiliis et auxiliis graciosis, de aliis vie huius 
necessariis sibi eciam tam libenter, quam liberaliter providere curetis, ut 
propter hoc apud nos vestra devocio debeat merito comınendari. 


Aus Hs. des beginnenden 14. Jahrb. auf der Hofbibliothek zu Wien, Cod. nr. 2408 
Bl. 43'. — Wird blosse Formel sein. 


479. Statuten der Stadt Padua über die Gebannten und über die Güter- 
abtretung. 1216-1276. 

1. Statutum vetus, conditum millesimo ducentesimo sextodecimo, pote- 
state domino Fulcone de Guarino: Aliquis forbanitus pro aliquo debito 
non occidatur, nec vulneretur, et si quis contrafecerit occidendo seu vulnerando 


414 1216-1276. 


euin, puniatur et penam paciatur, ac si forbanitus non esset. Si vero pro ma- 
leficio aut pro debito maleficii, etiam si vulneratus fuerit, quod non possit 
agere, licet exierit de libro forbanitorum. 

9. Millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, indictione quintadecima, 
potestate domino Bartholomeo de Soppo, additum fuit: ^ ^ Etiam si potestas 
haberet arbitrium, et postquam cognoverit, et ei manifestum fuerit, aliquem 
esse forbanitum, scilicet pro maleficio vel pro debito maleficii, potestas non 
possit nec debeat super denunciatione vel accusatione a quocumque facta am- 
plius procedere, sed ipsam accusationem seu denunciationem penitus canzellare. 

9. Potestate domino Roberto de Robertis, millesimo ducentesimo septua- 
gesimo sexto, indictione quarta, additum fuit: Et hoclocum habeat eciam, 
si occisus fuerit aliquis forbanitus pro homicidio vel occasione homicidii, vel 
pro condempnatione in personam facta vel pecuniaria librarum quinquaginta 
vel ultra, condempnatione iniurie in dictam summam computata. 

4. Statutum vetus conditum millesimo vigesimo octavo, potestate domino 
Bonifacio Guidonis de Guizardo: Interpretamus et declaramus, quod de- 
bitum maleficii intelligatur pro assaltu cum armis facto, percussione, ferita, 
. scapillatura, vulnere, homicidio vel accusatione homicidii, pro furto maioris 
summe soldorum sexaginta, rapina, violencia, scacco, incendio, falso testimonio 
vel falsa carta sive instrumento, pro muliere violenter cognita, pro bestiis vul- 
neratis et mortuis, pro vitibus et arboribus fructiferis incisis et devastatis, et 
navibus, quarum dampnum sit maioris summe librarum decem. 

5. Statutum vetus conditum ante millesimum ducentesimum trigesimum 
sextum: Si quis in libro forbanitorum, scilicet de debitis generalibus, 
scriptus fuerit pro bannito, et post unum mensem steterit forbannitus, abinde 
si aliqua iniuria illata fuerit ei in persona, dummodo non vulneretur nec inter- 
fieiatur, et si quod dampnum ei datum fuerit vel acciderit quoquo modo in 
bonis suis, nullum ius nec restitutionem ab aliqua persona vel communitate 
consequi debeat vel habere, licet aliquando desierit esse bannitus. Et si ali- 
quis bannitus fecit vel faciet aliquem bannire, teneatur ipsum extrahere de 
libro suis expensis. Et dies apponatur et scribatur in libris forbanitorum, 
quando quisque forbannitus in libro forbanitorum scribitur. 

6. Potestate domino Marco Quirino, millesimo ducentesimo sexagesimo 
primo: Forbanniti scripti in libro forbanitorum, tam pro veteribus debitis, 
quam pro novis, nullum officium ordinarium vel extraordinarium, ambaxariam 
vel capitanariam, vel potestariam alicuius ville, vel aliquod civile munus pro 
comuni Padue vel pro comuni alicuius ville habere debeant, nec etiam stare 
in conscilio sexcentorum vel in conscilio. Et si quis contra aliquod predicto- 
rum fecerit, accipiendo officium ordinarium vel extraordinarium, ambaxariam, 
capitanariam, potestariam alicuius ville, vel aliquod aliud civile munus, vel 
stando in conscilio maiori vel minori, componat comuni Padue solidos centum 
pro qualibet vice et quolibet predictorum. Et si quis forbanitus in aliquo pre- 
dictorum fuerit electus, non valeat, nec teneat de iure, neque de facto, etiam 
si postea exierit de libro forbanitorum. Si vero aliquo errore perseveraverit 
in aliquo predictorum et salarium perceperit, illud eum duplo dare et restituere 
teneatur comuni. Et potestas et cataveres' teneantur inquirere de predictis, 
et positos in officiis extrahere, ipsosque condempnare et bona esigere. Et illi, 
qui fuerint forbanniti, si reperientur in terra comunis, solidos sexaginta co- 
muni Padue componant; si reperientur in palatio, solidos centum; medietas 
quorum bannorum sit comunis et alia accusantis. Et quilibet possit accusare; 


1216-1276. 415 


et si est bone fame-et oppinionis, et solvat dacyam pro libris quinquaginta ad 
minus, stetur suo sacramento; et de fama et oppinione sit in arbitrio potestatis. 

7. Potestate domino Roberto de Robertis, millesimo ducentesimo septua- 
gesimo sexto, additum fuit: Et accusationem facere debeat infra octo dies, 
postquam eum invenerit in palatio vel in platheis; ulterius autem non audia- 
tur. Et si per plures accusatus fuerit aliquis de eodem die, iudex super om- 
nibus accusationibus procedere debeat et teneatur, precipiendo unam solam 
securitatem predicto accusato. Et pro illa tantum accusatione, que probata 
fuerit, condempnetur; et medietas condempnationis primo accusatori, si pro- 
baverit, adiudicetur; alioquin secundo vel tercio, et sic de singulis. Et postea 
vel eius iudices et procuratores comunis vel aliquis alius officialis non possit 
aliqua occasione affidare eos, nisi de voluntate creditoris vel creditorum, pro 
quo vel quibus fuerint forbaniti. 

8. Potestate domino Roberto de Robertis, millesimo ducentesimo septua- 
gesimo sexto, additum fuit: Et quicumque de cetero stabit forbanitus et 
in libro forbanitorum de debitis generalibus scriptus per annum, possit per 
creditorem vel eius heredes et eum, qui habuerit iura cessa ab aliquo ex pre- 
dictis, capi et detineri et in carceribus poni et detineri, donec satisfecerit de 
debito, pro quo fuerit forbanitus, salvo statuto beati Antonii confessoris. 

9. Potestate domino lacobino Rubeo, millesimo ducentesimo septuage- 
simo tercio: Statuimus et ordinamus, quod si aliquis forbanitus pro de- 
bitis comunis aut generalibus veniret in domo potestatis Padue, pozolo comunis 
Padue seu in palatio et terra comunis Padue, et accusatus et denuntiatus erit 
de hoc, quod idem forbanitus nullam habere possit excusationem pretextu ali- 
cuius detentionis, nec pro detento quis forbanitorum predictorum habeatur, 
nisi semper et continue cum ipso forbannito erunt precones comunis Padue, 
aut nisi forte berroderii domini potestatis illum forbannitum pro aliquo male- 
ficio aut aliquo dacio persolvendo aut testimonio reddendo super aliquo male- 
ficio ad dominum potestatem vel ad suos iudices conducerent, vel nisi idem 
forbannitus ferrias ad pedes aut detemptus erit et steterit continue die noctu- 
que in palatio seu camaris palatii aut in carceribus, ita tamen, quod nullo- 
modo pro detempto pro aliquibus supradictis de causis quis habeatur, seu 
nullam possit habere excusationem, si modo aliquo vel ingenio descenderit de 
palatio comunis Padue. Et si aliquis predictorum forbannitorum venerit in 
domo potestatis vel super palacium aut terra comunis, quod quilibet possit 
venire ad dominum potestatem Padue et eius iudices et dicere eis vel uni 
eorum, quod dent sibi precones et berroderios ad capiendum predictum for- 
bannitum; et potestas et eius iudices precones et berroderios dare teneantur 
cuilibet petenti ad capiendum forbanitum inventum in supradictis locis. Et si 
aliquis forbanitus capietur, quod non relaxetur, donec solverit condempnatio- 
nem et bannum comunis Padue, secundum quod continetur in statuto comunis 
Padue; medietas banni sit comunis et alia accusantis sive denunciantis; non 
derogando propter istam reformationem, quin omnes homines possint accusare, 
secundum quod hactenus accusabant secundum formam statuti comunis Padue. 

10. Potestate domino Roberto de Robertis, millesimo ducentesimo sep- 
tuagesimo quinto: Statuimus, quod de carceratis comunis Padue tres libri 
fiant cum nominibus et prenominibus et locis, unde sunt ipsi carcerati, et cum 
quantitatibus et causis, pro quibus carcerantur; unus quorum stet penes iudi- 
cem, qui maleficiis preest; alius penes conservatores rationum comunis Padue; 
tercius apud capitaneum carceris. 


416 1216-1276. 


]1. Eodem potestate, millesimo ducentesimo septuagesimo sexto, addi- 
tum fuit: Et capitanei carcerum teneantur incontinenti, cum aliquis captus 
ductus fuerit ad carceres, in scriptis portare dictis conservatoribus nomen et 
prenomen detempti et causam, quare detemptus est, et ex cuius comissione; 
et quando relaxabitur, similiter illud refferatur dictis conservatoribus, et ex 
euius comissione et quare relaxatur; quod si non fecerint, condempnetur pro 
quolibet et qualibet vice in libris decem denariorum Veneciarum. 

12. Statutum vetus, conditum ante millesimum ducentesimum trigesimum 
sextum: Forbannitos huius civitatis, quos recipere licebit secundum for- 
mam bannorum potestatis et comunis Padue, in bannum non recipiat, nisi 
mandata potestatis attendere iuraverit, et iustitiam facere illi vel illud adim- 
plere, pro quo sunt forbanniti, et de banno satisfecerint; neque penam banni 
remittat potestas, nisi secundum formam statuti vel de conscilio officialium vel 
maioris partis causa paupertatis. 

13. Millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, indictione quintade- 
cima, potestate domino Bartholomeo de Soppo, additum fuit: Nec alicui 
bannum vel condempnationem remittat, nec aliquem de carceribus faciat re- 
laxari, qui condempnatus vel forbanitus foret de maleficiis et pro maleficiis, 
que continentur supra in eadem rubrica, secundo statuto, nisi condempnatus 
vel forbanitus solverit comuni Padue condempnationem, et iniuriam hiis, qui 
passi fuerint. Et si potestas contrafecerit, solvat comuni Padue de suo et in- 
iuriam passis; nec possit de hoc petere absolutionem, nec habere; et si pe- 
cierit vel habuerit, solvat comuni libras mille. Et ut forbanniti huius civitatis 
pro maleficiis, qui in libro forbanitorum sunt scripti, de Padua et Paduana 
expellantur, bona fide potestas studeat. Et omnes, qui de cetero forbanientur 
ex quacumque causa, forbanitos non habeat potestas, nisiillos, qui reperientur 
scripti in libro forbanitorum comunis Padue, vel qui secundum statutum for- 
baniti sunt, scilicet homicidas, qui sunt forbanniti, licet non sint scripti. 

14. Statutum vetus, conditum ante dictum millesimum: Si aliquis 
forbanitus iniuste et malo modo.et per fraudem de libro forbanitorum descrip- 
tus vel canzellatus fuerit, ipsum in libro poni et scribi faciat potestas, et illi, 
qui malo modo descripserit vel canzellaverit, centum libras adimat potestas. 
Et si centum libras non solverit, manum ei amputari faciat potestas. Et illi, 
qui iniuste et malo modo et per fraudem fecerit aliquem describi vel canzellari, 
centum libras aufferat potestas. 

15. Statutum vetus, [conditum] ante dictum millesimum: Et si in- 
venerit potestas aliquem fecisse alium in libro forbanitorum malo modo pro 
maleficio poni, dampnum et expensas in duplum ei, qui positus fuerit, resar- 
cire faciat potestas et solvere ab eo, qui poni fecerit, sine aliqua controversia, 
et libras centum pro banno ei auferat potestas. Ceterum si quis fecerit ali- 
quem poni in libro forbanitorum pro debito malo modo, ab eo solidos centum 
potestas auferat et exigat nomine pene; et dampnum et expensas forbanito in 
duplum restituere compellat potestas. 

16. Statutum vetus, conditum ante dictum millesimum: ^ Siquis fuerit 
forbannitus, et venerit aliquis volens ipsum iterum forbannire, non audiatur, 
nec admittatur, nisi iustam causam et manifestam forbaniendi potestati et 
procuratoribus hostenderit per summariam cognitionem. Et liceat forbannito 
constituere procuratorem, et habere defensorem ad deffensionem forbanniti vel 
sui vel suarum rerum, nisi esset forbanitus pro maleficio probato. 

17. Potestate domino Iacopino Rubeo, millesimo ducentesimo sexagesimo 


1216-1276. 477 


septimo: Forbanitus aliquis non possit agere vel petere in causa vel ex 
causa civili coram potestate vel aliquo alio iudice, nec per se, nec per procu- 
ratorem, et rationem agendo habere non debeat, donec fuerit bannitus. 

18, Potestate domino Ottone de Mandello, millesimo ducentesimo trige- 
simo sexto: Statuimus, quod forbanniti, qui fuerint pro debito forbanniti, 
possint exire de libro forbannitorum pro solidis decem usque ad quindecim 
dies, postquam fuerint forbanniti, si fuerint de civitate; et si fuerint de villis, 
possint exire usque ad unum mensem de libro forbanitorum pro solidis decem; 
et quod elapsis quindecim diebus in civibus, et triginta in illis de villis, solidi 
viginti solvantur pro banno libri pro quolibet forbanito. 

19. Potestate eodem et millesimo: Si quis citatus fuerit per preco- 
nem, ut veniat ad testificandum, et non venerit et propter hoc forbanitus fuerit, 
in bannum non admittatur, nisi de voluntate illius, qui postulabat, ut produ- 
ceretur, voluntate dico iusta, congrua et convenienti, arbitrio potestatis et eius 
iudicis moderanda secundum qualitatem rei, cause, persone et facti. 

20. Statutum vetus, conditum ante millesimum ducentesimum trigesimum 
sextum: Et forbaniti pro debitis, qui detenti fuerint, in eodem carcere non 
ponantur cum illis, qui pro maleficiis et furtis detinentur. Et mulieres for- 
bannite, si detente fuerint, non ponantur in eodem carcere cum viris. 

21. Statutum vetus, conditum ante dictum millesimum: Quicumque 
detentus fuerit in carcere seu captivitate, non teneatur solvere hospiti domus 
vel domino ultra denarios duodecim pro quolibet die, postquam fuerit abso- 
lutus; tantum denarios quatuor in die solvat pro turri. Et dominus domus vel 
carceris sive hospes non possit nec debeat plus accipere seu aufferre. Et si 
contrafecerit, libras decenı comuni componat. 

22. Potestate domino Roberto de Robertis, millesimo ducentesimo septua- 
gesimo sexto, indictione quarta, additum fuit: Et pro introitu et exitu 
denariorum duodecim, et pro imbogatura et disbogatura solidos tres, pro lu- 
minaria denarios duodecim, et non ultra. Et si capitaneus acceperit ab aliquo 
seu permiserit accipere ultra predictam suminam, vel aliquid aliud ex aliqua 
alia causa, condempnetur in restitutione eius, quod acceptum fuerit per se vel 
per alium, ei, a quo fuerit acceptum, in duplum, et in libris decem comuni pro 
quolibet et qualibet vice. Et quilibet possit accusare et habeat medietatem 
banni. Et sacramento eius, a quo acceptum fuerit, credatur. Et si aliquem 
dimiserit de carceribus sine licencia potestatis vel suorum iudicum vel alterius 
officialis, de cuius precepto et comissione in carceribus positus fuerit, vel eius 
successoris, per dominum potestatem vel eius iudicem vel officialem, ex cuius 
commissione carceratus fuerit, compellatur incontinenti omni iuris solempnitate 
et iudiciorum strepitu omissa satisfacere tam comuni, quam singularibus per- 
sonis de omni eo, pro quo fuerit carceratus, statuto aliquo non obstante. 

98. Statutum vetus, conditum millesimo ducentesimo trigesimo primo, 
die quintodecimo exeunte marcio, in potestaria domini Stephani Badoarii: 

In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Ad postulationem venerabilis 
fratris et beati Ántonii confessoris de ordine fratrum minorum statutum et 
ordinatam fuit, quod nullus de cetero pro aliquo debito sive debitis pecuniariis, 
tam preteritis, quam presentibus et futuris, teneatur in carceribus, si voluerit 
renuntiare bonis suis, intelligendo tam de debitoribus, quam de fideiussoribus. 
Et si aliqua renunciatio vel cessio facta fuerit in fraudem a debitoribus vel 
fideiussoribus, quod ipsa renunciatio vel cessio non valeat, nec teneat, nec 
creditoribus preiudicet. Et si ipsa fraus non poterit hostendi esse facta in 





478 1216-1276. 


fraudem, quod sit in arbitrio potestatis. Et istud statutum non possit mutari 
vel minui seu aufferri in perpetuum per concionem vel conscilium vel per mu- 
tatores statuti aliquo modo vel ingenio; et si istud statutum non semper repe- 
riretur in statuto et hostenderentur instrumenta huius tenoris facta per Pata- 
vinum notarium de Zaınboneto, tunc notarium sigilli, quod potestas nichilominus 
observare teneatur et in statuto poni facere, secundum formam instrumenti, et 
sit precisum. 

24. Potestate domino Marco Quirino, millesimo ducentesimo sexagesimo 
primo: Si aliquis voluerit cedere bonis suis hoc modo cedat, scilicet quod 
depositis omnibus vestimentis et calciamentis, infula et capello, exceptis ca- 
misia et serrabula, in publica concione vel maiori conscilio centum hominibus 
presentibus ad minus per tres vices super quadrum altum trium pedum po- 
natur, et sit in maiori sala palacii, cum natibus percuciat dicendo ter alta 
voce: Cedo bonis. Intelligendo, quod ex hac cessione etiam fruges feudorum 
refutentur, et fruges feudorum sine aliqua dilatione dentur creditoribus in so- 
lutum, salvo iure dominis et coheredibus. Facta vero cessione precipiatur ei 
per potestatem vel eius iudicem, ut non veniat in civitaten Padue et sub- 
urbia. Et si venerit postea in civitate Padue et suburbiis, nisi incontinenti 
concordaverit se cuin creditoribus suis, depositis vestimentis, excepta camisia 
et serrabula, tres situle aque volvantur super eum sedentem super lapidem 
predictum. Et sic debeat fieri, quociens captus fuerit, et componat comuni 
Padue solidos centum, et oinnia vestimenta dentur creditoribus, excepta ca- 
misia et serrabula. Et postquam aliquis cesserit bonis, non debeat portare 
arma, neque mantellum valentem ultra solidos septem pro quolibet. Et quo- 
ciens creditores eius invenerint ultra, quam dictum est, possint ei accipere 
sine nuncio potestatis. Et aliquis, qui cesserit bonis a tempore captionis civi- 
tatis citra, vel in futurum cedet, non possit, nec debeat habere aliquod offi- 
cium ordinarium vel extraordinarium vel aliquod civile munus, et potestas hoc 
observari facere teneatur. Et si quis, qui cesserit bonis a tempore captionis 
civitatis Padue citra, captus fuerit in civitate vel suburbiis civitatis, puniatur, 
ut supra dietum est in eo, qui de cetero cedet. 

25. Potestate domino Laurencio Teopolo, millesimo ducentesimo sexa- 
gesimo quinto: Et si quis homo hinc retro cesserit, vel in futurum cedet 
suis bonis, et postmodum fuerit in concordia cum suis creditoribus, quod dicta 
cessio non faciat ei aliquod preiudicium in honoribus et officiis comunis Padue, 
ita quod eos et ea habere possit sicut alii cives. Et deillis, qui cesserint bonis 
et hinc retro cesserunt a tempore captionis civitatis Padue citra, fiant duo 
libri, nomina quorum in eis scribantur; de quibus libris unus stet apud pro- 
curatores et alius apud notarios sigilli. 


Nach Abschrift Schupfer's aus dem ältesten Statutenbuche auf dem Munizipalarchive 
zu Padua. In der Hs. sind die Abschnitte nicht mit Zahlen bezeichnet, doch ist $ 13 eine 
Zählung erwähnt, welche den Additionen keine besondere Zahl gibt. — Vgl. S 43 ff. 


478. Der Bote eines Justizkonsul von Cremona fordert in dessen Auf- 
trage auf, dass jeder, der für den Erben des Petrebellus eintreten oder 
sich zum Erben machen will, sich binnen zehn T'agen zu stellen habe, 
widrigenfalls ein Genannter in den Besitz der Güter gesetzt werden wird. 
Cremona 1277 Jan. 26. 


Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo septuagesimo septimo, 
jndictione sexta, die mercurii vigesimo sexto ianuarii, in palatio communis 


1277 Jan.26. — 479 


Cremooe, presentia Gabrielis de Multisdenariis et Ghirardi de Pisce correrio, 
ibi testium rogatorum. Dominus Iacomus Biaqua, tunc consul iustitie Cre- 
mone, fecit suum missum Giberynum de Plebe correrium presentem, ut vadat 
ex sua parte in vicinia saneti Viti ad domum heredis quondam Petrebelli sive 
ibi, ubi stare consueverat dictus quondam Petrebellus, et ibi debeat dicere et 
presentare et per preceptum dare et alta voce cridare, 8i esset aliqua persona, 
amicus, vicinus seu propinquus vel aliqua alia persona, qui vellet defendere 
suprascriptum heredem vel bona eius, vel facere se heredem; veniant usque 
ad decem dies coram suprascripto consule vel socio, prolam factam! de dicta" 
herede per dominum don Melium archipresbiterum inaioris ecclesie Cremone; 
alioquin transactis illis decem diebus, qua die et hora suprascriptus consul 
vel socius vellet, daret tenutam suprascripto domino Melio vel alii pro eo de 
bonis et rebus suprascripte heredis, ita quod missum et ambasciatam amplius 
ei mittet. Postea vero die suprascripto, anno, mense et indictione, supra- 
scriptus correrius ivit in suprascripta " ad domum suprascripte heredis sive ibi, 
ubi stare consueverat dictus Petrebellus quondam, et ibi in presentia domini 
Dolcii Musoni et Ospinelli de Roncarolo, ibi testium rogatorum, dixit et de- 
nunciavit et per preceptum dedit et alta voce cridavit in omnibus et per omnia, 
üt dictum est. Ego Manuel de Azanello notarius ab imperatore Frederico 
interfui et hanc cartam rogatus scripsi. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, nichtregistr. 
Urk. — ! pro lamentatione oder proclamatione facta? — Vgl. S 46 Nachtr, 


474. Der Bischof von Trient verhüngt nach gefragtem Urtheil wegen ver- 
weigerter Besitzeinweisung über den Ungehorsamen das Bannum heris. 
Trient 1279 Dec. 12. d 


Anno domini m.cc.Ixxix., indictione vii., die martis xii. intrante decembri, 
Tridenti, in castro Boni Consilii, in presentia Iohannis Canevarii, Otolini Lozi, 
Vielmi notarii, Manegete de Levigo, Frisonati de Rochabruna, Trintini no- 
tarii et Anzii de Plaza et aliis rogatis testibus. Ibique cum d. Henricus 
dei gratia venerabilis episcopus Tridentinus dedisset tenutam causa rei sér- 
vande Geroldo Sehrech et eius fratri Odorico, Locheler de Novo quondam 
Bertoldi Rikelerii, et Hanrico Progis et eius fratri Bertoldo quondam Concii 
Progii de Nova de ducentis libris denariorum veterorum parvulorum de dua- 
bus partibus unius mansi iacentis in Nova Teutonica, ubi dicitur Lahuch Moaz, 
in preiudicio Fedrici Volfeli de Nova Teutonica, constituendo Michaelem, qui 
dicitur Porzelara, viatorem curie Tridentine, qui eis daret dictam tenutaın et 


ponat, prout in carta tenute inde continetur suprascripta manu mei infrascripti - 


notarii, volendo ipse viator eos ponere et dare dictam tenutam, ipse Volfeli 
denegavit et noluit, quod ipse eos poneret, neque eis daret dictam tenutam 
dictarum duarum partium ipsius mansi. Et ipse viator ex parte dicti d. epis- 
copi precepit et denuntiavit eidem Volfeli, ut die lune heri Tridenti perhemp- 
torie coram eo d. episcopo comparere deberet, pro tenuta vetita eisdem re- 
sponsurus et racionem facturus. Ipse enim Geroldus pro se et sicut procurator 
dicti fratris sui Odorici, prout in carta procurationis scripta manu lohannis 
notarii quondam Nicole de Egna continetur, sub anno domini m.cc.Ixxix., in- 
dictione vii, die sabbati nono intrante decembris in burgo Egne etc., et d. 
Bertoldus pro se [et] tanquam procurator dicti sui fratris Hanrici, prout in 
carta procurationis scripta manu Conradi notarii continetur, sub anno domini 
m.cc.Ixxix., indictione vii., die martis v. intrante decembris Tridenti in palatio 


480 1279 Dec. 12. 


episcopatus ete., comparuerunt coram eo d. episcopo petendo, quod sibi iusti- 
tiam exhiberet de eo Volfeli et procederet contra eum iustitia mediante, cum 
ipse Volfeli legittime citatus [nec] per se, nec per aliquem responsalem coram 
eo d. episcopo comparuerit in dicto termino diutius expectatus. Idem d. epis- 
copus interrogavit d. Apruinum quondam d. Zelemie de Castronovo, ut super 
hoc rectum laudum exhiberet et faceret in debito fidelitatis. Qui d. Apruinus 
dixit et laudavit: Ex quo data fuit dicta tenuta ipsis Geroldo, Odorico, Hen- 
rico, Bertoldo de dictis duabus partibus ipsius mansi per ipsum d. episcopum 
in preiudicio ipsius Volfelini de dictis cc. libris, et dictus viator volendo eis 
dare dictam tenutam et eos ponere in tenutam, sed ipse Volfeli vetavit eisdem 
dictam tenutam dari, et quod ipse viator precepit ex parte dicti d. episcopi, 
quod in dicto termino perhemptorio conparere deberet pro tenuta vetita, quod 
dictus d. episcopus de iure potest eum Volfeli ponere in bannum heris et con- 
stituere sibi terminum, ut de ipso banno se extrahi faciat coram eo d. epis- 
copo, alioquin poneretur eciam in bannum persone. Et hoc laudum fuit lau- 
datum et affirimatum per dominos Frisonem de Belvedero, Beraldum de Levigo, 
Rizardum de Silva et Leonem Andream de Albiauo et Riprandum Aldigerii 
et per alios circumstantes ibidem. Et ita dictus d. episcopus hoc laudum ap- 
probavit, pronunciando ipsum Fedricum Volfeli in bannum heris propter eius 
contumaciam exigentem et statuendo ei terminum perhemptorium hinc ad octo 
dies, ut Tridenti coram eo d. episcopo comparere debeat ad faciendum se ex- 
trahi de dicto banno heris, alioquin ipse pronunciabit eum in banno rerum * 
eciam persone. Et constituit Michaelem Porzelanam predictum viatorem, qui 
eum in dictum bannum heris cridet et dictum terminum ei denunciet. Qui 
Porzelana yiator venit et dixit mihi notario infrascripto, quod in pallatio Tri- 
denti ipsum Volfeli in banno rerum cridavit ex parte dicti d. episcopi et eciam 
dixit, quod bene denunciasset ei et" dictum terminum et preceptum sibi fecit, 
quod in dicto termino coram eo d. episcopo compareret faciendi" se extrahi de 
dicto banno rerum; sin autem, pronunciabitur in bannum eciam persone. 

Ego Zacheus sacri palatii notarius huic interfui et rogatus scripsi. 


Aus neuerer Abschrift in der Bibliotheca Dipauliana 817, 292 zu Innsbruck. — Vgl. 
6 47 Nachtr.; $ 511 n. 7. 


475. Ein Justizkonsul erklärt zwei Brüder für grossjährig, nachdem die- 
selben erklärten, nach longobardischem Rechte leben zu wollen, und ihr 
Alter beschwuren. Pavia 1280 Febr. 17. 


Anno nativitatis domini millesimo ducentesimo octuagesimo, indictione 
octava, die sabbato decimo septimo mensis febbruarii, in Papia. Quum 
Zuchonus Tensus consul iusticie Papie cognovit iuramento Bernardi Biscosse 
et Biscossi de Biscossis, filiorum quondam Papii Biscosse, qui iuraverunt in 
presencia dicti consulis, se lege vivere Lombarda et de cetero velle vivere 
ipsa lege, et ipsam legem elegerunt in presencia ipsius consulis; et quum co- 
gnovit iuramento ipsius Bernardi, ipsum esse maiorem annis viginti quatuor; 
et quum cognovit sacramento dicti Biscossi, ipsum esse maiorem annis viginti 
tribus, et etiam aspectu corporis et persone ipsorum fratrum et cuiuslibet 
ipsorum: idcirco dictus consul ex parte publica pronunciavit, ipsos fratres et 
quemlibet eorum fore maiores legitima et perfecta etate et per se tanquam 
maiores sua negocia gerere posse. Et inde dictus consul hanc cartulam fieri 
precepit. Interfuerunt Carbonus Guercius, Georgius de Verzario et Pan- 
dulfus Rasus testes. Ego Guidotus Canis regalis curie notarius in hac 


1280 Febr. 17. 481 


cartula a me tradita scripsi. Ego Resonatus Canis notarius hanc cartulam 
iussu suprascripti Guidoti scripsi. 


Aus neuerer Abschrift im Staatsarchive zu Mailand, Prov. S. Maria mater domini zu 
Pavia. — Vgl. Nachtr. zu $ 238. 459. 


476." Rudolf, Hofkanzler und Generalvikar in Tuszien, nimmt die von 
Colle in den Schutz des Reichs und bestätigt ihnen ihre guten Gewohnheiten. 
Pisa 1281 Aug. 2. 


Rudolfus imperialis aule cancellarius et pro sancto Romano imperio et 
serenissimo domino Rodolfo dei gratia Romanorum rege semper augusto in 
Tuscia vicarius generalis. Universis et singulis, tam presentibus quam futuris, 
presens privilegium inspecturis, salutem et supradicti domini regis gratiam et 
bonam voluntatem. Per presens scriptum publicum notum fieri volumus uni- 
versis imperii fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod universitas castri 
de Colle, fideles imperii et supradicti domini regis, nobis humiliter supplica- 
runt, ut tam ipsos, quam possessiones et bona eorum, que nunc iuste tenent 
et possident et in antea iusto titulo poterunt adipisci, sub imperii et eiusdem 
domini regis protectione recipere et confirmare eis omnes bonos usus et appro- 
batas consuetudines, quibus temporibus divorum augustorum Frederici primi, 
Henrigi eius filii et Frederici secundi memorie recolende usque nunc usi fuisse 
noscuntur, de prefati serenissimi domini regis gratia dignaremur. Nos itaque 
attendentes fidem puram et devotionem sinceram hominum dicti castri, pro 
gratis quoque servitiis, que Romano imperio exibuerunt hactenus fideliter et 
devote et que domino nostro serenissimo regi Romanorum exibere poterunt in 
antea gratiora, ipsorum supplicationibus benignius inclinati predictam univer- 
sitatem et homines dicti castri de Colle, fideles imperii et serenissimi domini 
regis predicti, cum possessionibus et bonis eorum omnibus, que nunc iuste 
tenent et possident et adipisci iusto titulo poterunt in futurum, sub imperii 
Romani et predicti domini regis protectione recipimus spetiali, omnes bonos 
usus et approbatas consuetudines, quibus temporibus predictorum divorum 
augustorum usque nunc usi fuisse noscuntur, eis de dicti domini gratia confir- 
mantes; mandantes etiam et imperiali sanctientes edicto, quatenus nullus sit, 
qui predictam universitatem et homines, fideles imperii et eiusdem domini 
regis, in fide et devotione imperii et ipsius domini regis persistentes contra 
presentis protectionis et confirmationis nostre tenorem temere molestare seu 
perturbare presumat; quod qui presumpserit, indigrationem predicti domini 
regis et Romani imperii se noverit incorsurum. Ad huius itaque protectionis 
et confirmationis nostre memoriam et robur perpetuo valiturum presens scrip- 
tum publicum manu Donati Benci Ricovari de Florentia, notarii et familiaris 
nostri dilecti fieri, sigillo nostro pendenti iussimus communiri. Datum 
Pisis, in cappella archiepiscopatus ecclesie Pisane, anno dominice incarnationis 
millesimo ducentesimo octuagesimo primo, die secundo augusti, none indictio- 
‚nis, presentibus d. Guidone de Suzzaria legum excellenti doctore, d. Barone 
quondam d. Aldobrandini de Mangiatori de Sancto Miniate, et d. Iohanne pre- 
posito Turicensi de Alamania, testibus ad predicta. Ego Donatus Benci 
Ricovari de Florentia, eiusdem domini cancellarii notarius, presens privilegium 
de mandato ipsius scrissi et publicavi meoque signo signavi. 

Aus beglaub. Abschrift von 1282 Jan. 2 im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — 
Vgl. zu $ 387. — Im Staatsarchive zu Florenz befindet sich nach dem Repertor der Atti 


pubblici noch eine, während meiner Anwesenheit nicht aufzufindende Urk. von 1282 Sept. 21 
Ficker Forschungen. IV. 81 


489 1281 Aug. 2. 


verzeichnet: Lettere patenti del cancelliere vicario imperiale, con le quali promette, che nel 
passaggio, che farà l'imperatore Ridolfo in Toscana con la sua comitiva, non inferirà gra- 
vame alcuno alla città e comune di Firenze, revocando nel tempo istesso tutte le citazioni 
e bandi contro della medesima proferite fino a quel giorno. 


477." Rudolf, Hofkanzler und Generalvikar in T'uszien, gestattet unter 
Vorbehalt aller Reicherechte denen von Siena Aufschub des T'reuschwures 
und Besitz der Reichsgüter bis zur Ankunft des Königs oder seines Heeres 
in Tuszien, und bestätigt, achthundert Pfund von ihnen erhalten zu haben. 
S. Miniato 1282 Juli 22. 

Rodulfus imperialis aule cancellarius et pro serenissimo d. Rodulfo Ro- 
ınanorum rege semper augusto in Tuscia vicarius generalis. Nobilibus et sa- 
pientibus viris d. Guidoni Salvatico, dei gratia in Tuscia comiti palatino et 
eadem gratia honorabili Senensi potestati, et quindecim gubernatoribus et de- 
fensoribus populi et civitatis Senensis, nec non eiusdem terre sapienti cousilio 
et comuni salutem et dilectionem sinceram. Considerata fide et devotione vestra, 
quam geritis et habetis circa honores augendos excellentissimi et potentissimi 
d. Rodulfi Romanorum regis et semper augusti, ac etiam fide et devotione, 
quam geritis erga nos, qui ipsius d. regis vice fungimur in provincia Tuscie, 
proviso etiam nichilhominus deliberato nostro consilio, quod ex indulgentia et 
gratia infrascripta vestra fides et devotio fortius fervescet circa regiam maie- 
statem, et ob alias causas infrascriptas et de gratia spetiali ex auctoritate 
nobis commissa suspendimus vobis et singularibus personis vestre civitatis et 
comitatus et iurisdictionis eiusdem sacramentum fidelitatis, ita quod nobis vel 
alii pro dicto d. regi non teneamini ad ipsum sacramentum fidelitatis prestan- 
dum, nec possitis, nec teneamini inde gravari vel inquietari, donec iam dictus 
d. rex venerit in Tusciam vel ipsius militum Theotonicorum magna potentia, 
silicet numero quingentorum secundum consuetudinem Tuscie. Concedimus 
etiam vobis, quod usque ad dictum tempus, silicet usque ad &dventum pre- 
fati d. regis vel ipsius potentie superius declarate, possitis et sit vobis licitum, 
iura imperii in civitate et comitatu et iurisdictione Senensi tenere ac pacifice 
possidere, ita quod nobis, nec alii, nisi ut dictum est, non teneamini respon- 
dere, et pro ipsis iuribus recuperandis a vobis et singulis personis vestre civi- 
tatis et comitatus et iurisdictionis non possimus, nec debeamus nos intromit- 
tere, nec possit alius, qui pro dicto d. rege veniret in Tusciam, nisi prius 
estaret una de conditionibus supradictis; ita tamen, quod per istam indulgen- 
tiam et gratiam sive concordiam non intelligatur remissio redditus et proven- 
tus preteriti temporis, presentis et pendentis et iurium imperii; sed sint in eo 
statu et iure, in quo essent, si hec gratia et indulgentia sive concordia non 
fuisset facta, existente una de condicionibus supradictis. Concedimus etiam 
vobis, quod de rebellibus et extrinsecis vestris turbatoribus civitatis vestre, 
qui mandatorum nostrorum extiterint contemptores, reponendis et remittendis 
in civitatem vestram et comitatum, seu de eorum concordia facienda vobiscum, 
non possimus nec debeamus nos intromittere, nec possit alius qui pro dicto d. 
rege veniret, donec extiterit una de conditionibus antedictis, nisi procederet de 
voluntate vestra et expressa concordia. Nam ex causis supradictis et circum- 
specta conditione et statu terre vestre omnem indulgentiam: et gratiam supra- 
scriptam vobis concedimus et damus, ut superius continetur; et quia pro fa- 
ciendis expensis in honoribus augendis et recuperandis iuribus imperii nobis 
dedistis et vos dedisse confitemur per manum Cioli Provenzani et Iacobi Io- 
hannis notarii nuntiorum et ambasciatorum vestrorum monete vestre octin- 


1282 Juli 22. 483 


gentas libras denariorum. Et ad maiorem fidem et ad robur omnium predic- 
torum predicta nostro sigillo fecimus comuniri, et ea per infrascripti notarii 
manum iussimus publicari. Acta sunt hec et celebrata in imperiali arce 
sancti Miniatis, in anno domini millesimo cc.lxxxii., indictione x., die xxii. 
mensis iulii, in festo b. Marie Magdalene, coram d. Guidone de Suggiaria iuris 
civilis professore, et d. Iohanne preposito Turicensi, et d. Herrigho plebano 
Haimertingen[si] cappellano predicti d. cancellarii, et d. Hermanno notario 
dicti d. cancellarii, et Petro de Casarone de Urbe notario d. cancellarii ante- 
dicti, presentibus testibus et ad hec rogatis atque vocatis. Ego Iacobus 
quondam Iohannis notarius predictis omnibus interfui et ea de rogatu et man- 
dato dicti d. Rodulfi imperialis aule cancellarii et pro serenissimo Rodulfo 
Romanorum rege et semper augusto in Tuscia vicarii generalis scripsi et 
publicavi. 


Aus beglaub. Abschrift von 1288 Mai 5 im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, — 
Vgl. zu $ 387. 


478." Diethalm von Guttingen, Generalvikar in Tuszien, fordert die von 
Florenz auf, von der Absicht, sich Poggibonzi zu unterwerfen, abzustehen. 
S. Miniato (1284 März). 


[Diet]halmus de Guttingen, imperii et serenissimi d. Rudolfi Romanorum 
regis semper augusti in Tuscia vicarius generalis. Nobilibus et prudentibus 
viris, . . potestati, . . capi[taneo], consilio et comuni Florentie, salutem et to- 
tius honoris et glorie incrementum. Pervenit nuper ad aures nostras, quod 
vos comune et homines de Podiobonizi, comune et homines Cata ....... 
nostre iurisdictioni subiectos, suddere vobis intenditis ac vestram iurisdictio- 
nem extendere super eos; de quo non modicum adıniramur, si molestare vos 
5. pajrte imperii iurium, quam pro eo tenemus, qui tenemini non mo- 
lestare nobis iura imperii, sed augere. Et ideo vos auctoritate presentium ro- 
gamus ac requirimur....... u]t a tali processu et intentione desistatis ad 
hoc, ut non possitis de molestia inculpari, inmo de desistentia commendari. 
Datum in arce sancti Miniatis. 

Aus beglaub. Abschrift von 1284 März 6 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Poggi- 
bonzi, in der bemerkt ist, dass der Brief März 5 übergeben wurde. — Vgl. zu S 387. Diet- 
halm wurde nicht vom Kónige selbst zum Generalvikar ernannt, sondern der Kanzler und 
Generalvikar Rudolf bestellte ihn 1283 Mai 28 als vicarium, procuratorem et nuntium im- 
pers et predicti domini regis et nostrum in provincia Tuscie, seine eigenen Vollmachten 
auf ihn weiter übertragend, also ein &hnliches Vorgehen. wie wir es in den frühern Zeiten 
K. Friedrichs II fanden; vgl. S 390 ff.; der König bestätigte Nov. 5 diese Kommission, 
ohne Diethalm einen Titel beizulegen; beide Urkk. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. S. 
Miniato, und gedr. Lami Mon. eccl. Flor. 1, 363. 364; es kann daher auffallen, dass Diet- 
halm sich hier und nr. 480 Generalvikar nennt, zumal der König 1284 Mai 1 den Johann 


von Avesnes als Nachfolger Rudolfs zum Generalvikar bestellte; in nr. 479 gibt der König 
dem Diethalm keinerlei auf sein Amt bezüglichen Titel. 


479.' König Rudolf beauftragt den Diethalm von Guttingen, die von 
Poggibonzi zu schützen, sich für sie bei den Florentinern zu verwenden 
und diesen ein Schreiben des Königs zu übergeben. Zürich 1284 Juni 15. 

[Rudolfus dei] gratia Romanorum rex semper augustus. Strenuo viro . . 
de Guttingen, dilecto fideli suo, gratiam suam et omne bonum. Cum nos pru- 
dentes viros potestatem [et commune] Podio Bonizi, fideles nostros et imperii, 
ob preclare fidei et devotionis constantiam, quibus nos et sacrum Romanum 
imperium spe... .... favor... ... singulari... ... namus, fidelitatem 

31* 


484 1284 Juni 15. 


tuam, de qua plene confidimus, affectuose requirimus et rogamus studiose 
mandantes, quatenus pred.......... . . pertinentem . . . . is negotiis tibi 
habeas favorabiliter recommissos, et apud prudentes viros . . potestatem et 
comune Florentie efficaciter elabores, ........ .. rebus. . non mole.... 
nostra reverentia fideliter et amicabiliter tamquam zelatores speciales imperii 
prosequantur, sic quod tuo mediante presidio absque . . . libertate. .... S&- 
lubriter valeant respirare, ut provide fidei tue promptitudinem multipliciter 
conmendemus. Datum Diuregi, xvii. kal. iulii, regni nostri anno xi. 

[Et era ]nt scripta in una cedula inclusa predictis litteris domini regis: 
Certim litteras, quas civitati Florentie pro negotio castri Bonizi et fidelium 
nostrorum ibidem commorantium [transmitti]mus, per fidelem nuntium ad re- 
quisitionem nuntiorum eorundem studeas presentare. 


Nach beglaub. Abschr. von 1284 Juli 8 im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Poggibonzi. 
— Vgl. zu $ 387. 


480." Diethalm von Guttingen, Generalvikar in Tuszien, übersendet denen 
von Florenz eim die Angelegenheit von Poggibonzi betreffendes Schreiben 
König Rudolfs. S. Miniato 1284 Juli 8. 

[Diethalmus de] Guttingen, imperii et serenissimi domini Rudolfi Roma- 
norum regis semper augusti in Tuscia vicarius generalis. Nobilibus et poten- 
tibus viris dominis . . potestati, capitaneo, prioribus [artium, consilio] et co- 
muni honorabilis civitatis Florentie, dilectissimis imperii fidelibus, salutem et 
omnium incrementa bonorum. Cum ex parte victoriosissimi domini nostri regis 
predicti [recepi]mus litteris in mandatis, quod maiestatis sue litteras, quas 
potestati, consilio et comuni civitatis vestre pro negotio terre de Podiobonizi 
transmittit, preter alia, que predicte littere ad [nos conti]nebant, vobis cura- 
remus per fidelem nuntium presentari, ipsa mandata cum reverentia debita 
exequentes, ecce, quod memoratas superius litteras sigillatas sigillo solito dicti 
domini nostri regis, quarum suprascripta explicant: ,Potestati, consilio et co- 
muni civitatis Florentie, fidelibus nostris dilectis‘, vobis per Bonaccursum 
fidum et iuratum nuntium nostrum transmictimus presentandas, rogantes af- 
fectione, qua possumus, quatenus ob dicti domini nostri reverentia ipsarum 
litterarum continentiam effectui mancipetis, ut de sincera devotione ac ... 
possitis coram dicto domino nostro commendari; et quicquid super his facere 
intenditis, nobis per latorem predictum, si complacet, respondete, scientes, 
quod de predictarum domini regis litterarum [facta] presentatione, quas in 
nostro fecimus registrari registro, predicto latori dabimus plenam fidem. 
Datum in arce sancti Miniatis, die viii. iulii, indictionis xii. 

Aus beglaub. gleichzeit. Abschr. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Poggibonzi. Es 
folgen noch Notizen über die Uebergabe im Rathe zu Florenz, grossentheils unleserlich, aus 
denen sich aber ergibt, dass der Brief des Königs ehrerbietig in Empfang genommen und 


dem Boten versichert wurde, dass man dem Inhalte nachkommen werde. — Vgl. zu $ 387 
und oben nr. 479. 


481.” Genannte Parteien schliessen eine Sühne, nachdem die betheiligten 
Frauen nach dem Gesetze vom Judex ordinarius befragt und der einen 
ein Mundwald bestelli wurde, worauf der Notar ihnen durch G'uarentigia 
Einhaltung befiehlt. Bei Prato 1284 Dec. 15. 

In Christi nomine. Anno millesimo ducentesimo octuagesimo quarto, die 
veneris quintodecimo decembris, tertiadecima indictione. Actum in districtu 
Prati, in villa de Zani, in domo infrascripti Cavalche; presentibus Amannato 


1284 Dec. 15. 485 


et Gianni fratribus filiis olim Bonizini de Zani, et Nato olim domini Galignii, 
testibus rogatis. Cavalcha filius q. Marchiani de Zani, Chitus eius nepos 
filius olim Buoni olim filii dicti Cavalche, cum consensu et verbo dicti Cavalche 
sui avi paterni et etiam sui administratoris, et domina Lore filia Riccomi Va- 
nucci et mater dicti Chiti, cum consensu et verbo dicti Riecomi sui patris sua- 
que libera et spontanea voluntate et legitima mei iudicis ordinarii et notarii 
infrascripti interrogatione precedenti cum congruenti responsione sequenti, ex 
parte una, et donna Donnigia mulier filia olim Dioditi, cum consensu et verbo 
Nati filii olim domini Galigni sui mundualdi, sibi ad suam postulationem dati 
et confirmati ad maiorem evidentiam a me Romeo iudice ordinario et notario 
infrascripto ad infrascripta omnia et singula facienda et celebranda, et cum 
eiusdem iudicis auctoritate sibi prestita causa congnita suaque libera et spon- 
tanea voluntate et legitima mei iudicis ordinarii et notarii infrascripti inter- 
rogatione precedenti cum congruenti responsione sequenti, ex parte altera, 
omnes simul et quilibet eorum in solidum ad inviceın inter se fecerunt finem 
perpetuam et pacem de omnibus et singulis iniuriis, inimicitiis, manumissio- 
nibus, contumeliis, percussionibus et offensis usque nunc inter eos factis, per- 
petratis, exhibitis et commissis in persona et rebus aliqua ratione vel causa, 
dicto aut facto, et specialiter de omni eo, quod dicitur fecisse dicta donna 
Donnigia in persona dicti Chiti sive contra eum, et de quo porrecta fuit accusa 
seu denuntiatio de ipsa donna Donnigia per dominam Lorem predictum coram 
domino Rosso honorabili potestate Prati et eius iudice, promictentes predicte 
partes ad invicem inter se et quilibet eorum insolidum predictam finem et pa- 
cem et omnia predicta et singula semper firma et rata habere et tenere et non 
contra facere vel venire per se vel alium aliqua ratione vel causa, de iure vel 
de facto; alioquin que pars non observaverit predicta, convenit et promisit 
alteri predicta servanti dare et solvere nomine pene decem libr. bon. den. Pis: 
et Florent. parvorum, omneque dampnum et expensas restituere et emendare; 
et pena soluta suprascripta omnia observare; pro quibus omnibus et singulis 
suprascriptis observandis, faciendis et firmis tenendis predicte partes ad in- 
vicem inter se videlicet una pars alteri iure pingnoris obligavit omnia eorum 
bona presentia et futura; que oblig[ata] una pars pro altera se prestare! nec 
const[ituere] posset, donec dicta obligatio durabit, renunciantes in his omni- 
bus suprascriptis exceptioni non facte finis et pacis et doli mali et in factum, 
conditioni sine causa et non celebrati contractus vel aliter celebrati et fori pri- 
vilegio, et nove constitutioni bon.?, et epistole divi Adriani, et Velleiano 
senatus consulto, omnique alii iuris et legum auxilio et exceptioni. Quibus 
partibus et cuilibet earum in solidum confitentibus et volentibus precepi ego 
notarius infrascriptus per guarentigiam, exequendo formam capituli constituti 
Prati loquentis de guarentigia, quatenus contra predicta vel aliquod predicto- 
rum non faciant vel veniant, set predicta omnia faciant et observent, ut supra 
continetur. S. Ego Romeus filius olim Mangnai imperiali auctoritate iudex 
ordinarius et notarius suprascriptus omnibus interfui eaque omnia publice ro- 
gatus scripsi. | 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Com. di Prato. — ! Undeutlich. 
— ? Oder Con mit Abkürzung. — Vgl. zu $ 15; 51; 444; 448 n. 10. 
482." König Rudolf bestellt den Perzival von Lavagna zum Generalvikar 
in Tuszien mit der Verpflichtung, das Amt auf Verlangen dem Könige 
zurückzustellen, Lausanne 1285 Nov. 22. | 

Rodolfus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Universis sacri 


486 1285 Nov. 22. 


imperii Romani fidelibus per Tusciam constitutis et ad eandem pertinentibus 
gratiam suam et omne bonum. Consopitis undique bellice tempestatis errori- 
bus et in redivive iocunditatis et pacis statum floridum domino suffragante 
reductis per Germaniam universis, versus Tusciam veluti ad ortum imperii 
specialem, in quo dive memorie imperatores et reges Romanorum illustres 
predecessores nostri consueverant fructus suavis "dilectionis decerpere, aciem 
mentis nostre dirigimus, cura pervigili meditando, qualiter eidem de vicario 
provideamus ydoneo, per quem ibidem ad honorem sancte matris ecclesie, 
cuius devotionem cum humilitate qualibet ex debito profitemur, et ad honorem 
sacri Romani imperii pax et iustitia se mutuis constringant amplexibus, et via 
nobis salubriter preparetur, qua feliciter procedamus ad suscipiendum Romani 
imperii diadema. Sane cum honorabilis vir d. Percivallus de Lavania, d. pape 
subdiaconus et capellanus, continuatis legalitatis operibus insignia semper 
pure devotionis pretenderit et ex parte fidei sue prestantia nobis dederit de 
ipso gerere fiduciam specialem, nos ex preteritis industrie sue gestis pro fu- 
turis verisimiliter presumentes, quod ad honorem matris ecclesie prenotate, 
ad decus Romani imperii, nec [non] ad augmentum pacis et tranquilitatis rei 
publice christiane ipsi certe preesse debeat sic, ut prosit, ipsum ipsi terre 
Tuscie preficimus et in ea constituimus nostrum vicarium generalem, dantes ei 
auctoritatem plenariam et specialem ac liberam potestatem civitates, oppida, 
villas, castra et loca cetera, possessiones et iura repetendi, deinceps futuros 
census, redditus et obventiones universas sacri imperii antedicti, a quibuscun- 
que et ubicunque locorum per terram Tuscie memoratam vel alibi detineantur, 
requirendi per se vel alios et ab ipsis detemptoribus revocandi, corporalem in 
hiis possessionem per se vel alium "naciscendi, fidelitatis debitum recipiendi 
et omnia, que ex obtenta consuetudine et iure competunt, animadvertendi in 
facinorosos, iurisdictiones, iudicium et iusticiam exercendi, penas imponendi, 
causas criminales vel civiles determinandi, rebelles in hiis ac iussionibus suis 
licitis obviantes cohercendi, penis ac bannis pro arbitrio voluntatis vice nostra 
regia contumacibus, pro[ut] expedire viderit, imponendis, ceteraque circa pre- 
missa et universa et singula faciendi, ordinandi et disponendi, que celsitudini 
nostre et imperio viderit expedire; nam ipsum maiestatis nostre vicarium in 
premissis administrationem generalem et liberam volumus obtinere, sibi merum 
et mistum imperium concedendo, ratum et gratum habentes, quicquid in pre- 
scriptis per eundem et cum eodem nostro vicario gestum, dispositum, factum 
fuerit ac etiam ordinatum; ita tamen, quod ipse dictas civitates, oppida, 
castra, villas et loca cetera, possessiones et iura, ac alia omnia expressa su- 
perius, nec non memoratum vicariatus officium nobis et imperio libere et resti- 
tuere et resignare debeat, quandocunque per nos ve) successores nostros vel 
nostros certos nuncios fuerit requisitus. Quo circa universis vobis et singulis, 
tam nobilibus quam plebeis, damus firmiter in mandatis, quatenus eidem d. 
Percivallo tanquam nostro vicario studeatis fideliter et devote intendere et in 
omnibus obedire, sic quod in ipso nostra maiestas regia specialiter honoretur. 
In cuius rei testimonium presens scriptum exinde conscribi et maiestatis nostre 
sigillo fecimus comuniri. Datum Lausanne, x. kal. decembris, indictione 
xiiil., anno domini millesimo cc.Ixxxv., regni vero nostri anno Xiii. 

Ego Fredericus olim Iohannis notarius totum, quod supra continetur, 
vidi et legi in publicis litteris sive scripto supradicti d. Romanorum regis, si- 
gillatis sigillo cereo pendenti cum cordula de sirico, in quo sigillo sculta erat 
ymago ipsius d. regis; circa ipsam ymaginem scripte erant littere sui nominis; _ 


1285 Nov. 22. |. A81 


et quicquid in dicto scripto sive litteris, nichil addens vel minuens, contineba- 
tur, in hac presenti pagina scripsi et exemplavi et exemplatum cum dicto au- 
tentico cum supradicto d. Perzivallo vicario legendo diligenter et fideliter 
abscultavi; et de mandato supradicti d. vicarii scripsi et publicavi eius aucto- 
ritate et decreto interveniente, in anno domini millesimo cc.Ixxxvi., indictione 
xiii, die vi. non. iulii Senis, in palatio episcopatus Senensis, coram d. Gui- 
done iudice et d. Petro de Piperno cancellario et d. Thomagino vappellano 
supradicti d. vicarii et Iohanne Paganelli notarii, Gose Barthalomei, Tenerio 
Altoviti, Bencivennis Bagnesi, testibus presentibus. 


Aus dem Originaltranssumpt im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Vgl. zu 
S 387; Zeit und Inhalt dieser Urk. scheinen im allgemeinen für die von Busson in Kopp's 
Reichsg. II, 2b, 269 aufgestellten Vermuthungen zu sprechen; doch erfolgte danach die 
Ernennung vor den Verhandlungen mit den Orsini, 


4883." König Rudolf verleiht dem Florentiner Jacobinus de Alfanis die 
Nutzungen aus angegebenem Reichsgute und hält alle Verbriefungen ge- 
nehm, welche demselben der Hofkanzler Rudolf, früher Generalvikar in 
Tuszien, über angegebene Darlehen ausstellte. Augsburg 12386 (Jan. 26). 

Rudolfus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Universis sacri 
imperii Romani fidelibus, presentis nostre concessionis paginam inspecturis, 
gratiam suam et omne bonum. Imperiale decus tunc debito splendore refulget 
et subditorum devotionem ad promptitudinem serviendi accendit, cum ad ipsos 
et presertim benemeritos munificentie sue dirigit largitatem. Attendentes igitur 
devotionem et fidei puritatem viri prudentis Iacobini filii olim Vermilii de Al- 
fanis, Florentini civis, fidelis nostri, nec non grata et libera eius obsequia no- 
bis nostrisque nuntiis exhibita, quos sepius ad partes Italie pro nostris et im- 
perii necessitatibus destinamus, propter que meruit gratie nostre muneribus 
decorari, eidem, ut de preteritorum servitiorum exhibitione letetur et ad futura 
conferenda promptius inducatur, concedimus de gratia speciali usumfructum 
omneque commodum qualitercunque proveniens de terris et possessionibus im- 
perii, videlicet plagiorum et culmatorum fluminis Árni curie Sancti Miniatis et 
Ficecchii a parte meridiei dicti fluminis sive circa ipsum flumen, et omnes et 
singulos redditus et proventus et obventiones ad imperium Romanum spectan- 
tes in illis libere et expedite percipienda per ipsum suosque heredes et nuntios 
ac eorum usibus et bonis totaliter aplicanda, quousque de ipsis aliud nos aut 
successores nostri Romanorum reges duxerint disponendum. Promissiones 
quoque, obligationes et quecumque acta sunt olim per venerabilem virum Ru- 
dolfum, tunc curie nostre cancellarium, in partibus Tuscie nostri et imperii 
vicarium generalem, cum Iacobino prefato super debito iii. m. iiii. c. florinorum 
auri, quos ipsi cancellario pro nostris et imperii negotiis in illis partibus pro- 
sequendis, sicut in publico instrumento scripto manu Symonis Crivelli de 
Buggiano notarii plenius continetur, nec non super debito quingentarum libra- 
rum parve monete Florentine, sicut in alio instrumento scripto manu Petri de 
Cassaronibus notarii plenius continetur, et etiam super debito mille margarum 
argenti per instrumentum aliud scriptum manu Symonis notarii supradicti, ex 
certa scientia ratificamus et aprobamus, et promictimus nostro et imperii no- 
mine absque alicuius defectus vel contrarietatis obiectu nos inviolabiliter ser- 
vaturos, non obstante, quod ipsorum instrumentorum tenores non includantur 
expressius in presentibus litteris, cum omnia intelligamus expressa fuisse ac 
plene ad nostram notitiam devenisse, que continentur in illis vel quolibet eo- 
rundem, decernentes suprascripta omnia et singula firma et valida permanere; 


A88 1286 (Jan. 26). 


et nichilominus, si forsan propter sollempnitatem debitam non servatam de- 
fectus aliquis fuerit in premissis vel aliquo premissorum, illum suplemus et 
supletum esse volumus et intelligimus per has nostras presentes litteras de 
plenitudine potestatis. In cuius rei testimonium de iussu nostro speciali pre- 
sentibus sigillum nostrum litteris est apensum. Datum Auguste, anno do- 
mini m.cc.Ixxxx. sexto, regni nostri anno tertio x., vii. kal. "decembris. 


Aus beglaub. Abschrift im Staatsarchive zu Florenz, Prov. Strozziane Uguceioni. — 
Im Datum muss ein Fehler sein, da der Konig nach dem Itinerar weder 1286, noch 1285, 
worauf das Regierungsjahr weisen würde, am 25. Nov. zu Augsburg sein konnte; nur dann, 
wenn februari statt decembris gesetzt wird, stimmen alle Angaben. — Vgl. zu $ 387. 


484.” Pabst Honorius fordert alle Stände Tusziens zum Gehorsam gegen 
Perzival von Lavagna, Generalvikar Tusziens, auf. Rom 1286 April 17. 


Honorius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis nobilibus viris 
universis marchionibus, comitibus et alis magnatibus, nec non potestatibus, 
capitaneis, cuntisque rectoribus, consiliariis ac universitatibus civitatum, ca- 
strorum ac aliorum locorum ceterisque per partes Tuscie imperio Romano sub- 
iectis salutem et apostolicam benedictionem. Ad statum Romani imperii feli- 
citer conservandum karissimus in Christo filius noster Rodulfus rex Romanorum 
illustris diligenter intendens, operose sollicitudinis studium exhibet curamque 
tribuit vigilantem, ut subiecti sibi populi, maxime in Tuscie partibus constituti, 
submotis obstaculis et impedimentis quibuslibet profligatis, pacis stabilis com- 
modis regis pacifici potentia cohoperante tripudient ac sedula observatione 
iusticie gratulentur. Cum itaque regis memorati strenuitas circa statum ve- 
strum pacificum et quietum intenta sollicite dilectum filium Perzivallum de 
Lavania subdiaconum et capellanum nostrum, quem ob suorum exigenciam 
meritorum benivolencia prosequimur speciali, suum in predictis Tuscie partibus 
generalem vicarium duxerit ordinandum, prout in ipsius regis litteris dicitur 
plenius contineri, universitatem vestram monemus, rogamus et ortamur attente, 
per apostolica vobis scripta mandantes, quatinus pro apostolice sedis reve- 
rencia prefatum vicarium studeatis devote recipere, ipsumque, prout tanti 
principis vicarium condecet, honorificencia condigna tractare, ipsius monitis et 
mandatis intendentes ac obedientes humiliter, ut debetis, sic vos in hoc effica- 
citer habituri, ut exinde vestre devocionis sinceritas clarius elucescat dictusque 
vicarius commissum sibi officium liberius et utilius exequatur. Nos enim ni- 
chilhominus dilecto filio magistro Petro de Piperno, canonico Suessionensi, 
damus nostris litteris in mandatis, ut vos ad id ex parte nostra moneat efh- 
caciter et inducat, Datum Rome, apud sanctam Sabinam, xv. kal. maii, 
pontificatus nostri anno primo. 


Aus beglaub. Abschr. von 1286 im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. — Ebenda 
ein Schreiben des Pabstes an den Petrus de Piperno desselben Datums, welches unter den 
en Aenderungen den Inhalt des obigen Schreiben wörtlich wiederholt. — Vgl. 
zu $ 387. 


485." Perzival von Lavagna, Generalvikar in Tuszien, und ein päbst- 
licher Bote widerrufen als überflüssig die Ermahnung zum Gehorsam, 
welche der letztere an die von Siena gerichtet hatte. Siena 1286 Juni 2. 


In nomine domini. Amen. Universis presentem paginam inspecturis ap- 
pareat evidenter, quod in maiori ecclesia episcopatus Senensis, lecto per ma- 
gistrum Bonamorem notarium d. cancellarii mandato concesso " magnifico viro 
et reverendo d. Prezivallo, subdiacono et capellano d. pape et vicario illustris- 





1286 Juni 2. |. 489 


simi viri d. Rudolfi Romanorum regis et semper augusti, et lectis etiam litteris 
ipsius d. pape, in quibus continebatur ipsum d. papam mandasse magistro 
Petro de Piperno, canonico Suessionensi, ut moneret et induceret nobiles viros 
universos marchiones, comites et alios magnates, nec non potestates, capita- 
neos, cunctosque rectores, consiliarios ac universitates civitatum, castrorum et 
aliorum locorum, ceterosque per partes Tuscie imperio Romano subiectas, quod 
ipsum d. vicarium devote reciperent, tractarent et ipsius monitis humiliter 
obbedirent, quam admonitionem presente dicto d. vicario fecit idem magister 
Petrus de Piperno, ut asseruit, in favorem ipsius d. Perzevalli vicarii et de 
sua voluntate et mandato, qui d. Perzivallus vicarius statim et sine aliquo 
intervallo, dicto magistro Petro faciente monitionem predictam et [persisten |do 
in dicta monitione, ipsam admonitionem, quatenus processerat, revocavit, di- 
cens, ipsam velle inefficacem existere et nullum robur firmitatis habere ex eo, 
quod ipse d. vicarius erat in plena concordia cum Senensibus et comuni Se- 
narum, et quod comune Senarum se’ dominum vicarium devote receperat et 
tractaverat et ipsius monitis obbedierat humiliter, ut de dicta concordia con- 
tinetur in instrumento scripto et publicato per manum Iohannis Paganelli no- 
tarii infrascripti, sigilli pendentis ipsius d. vicarii munimine roborato, et 
etiam ipse idem magister Petrus sine aliquo intervallo dicens, ipsam monitio- 
nem potestati, consilio et comuni Senarum fecisse de mandato ipsius d. vicarii, 
eamdem admonitionem dictis potestati, consilio et comuni Senarum factam de 
voluntate et mandato eiusdem d. Perzivalli vicarii revocavit, cassavit et ad- 
nullavit, quatenus processit in totum, dicens dictam monitionem velle ineffica- 
cem et nullius effectus et pro infecto haberi. Acta sunt hec omnia Senis, in 
maiori ecclesia episcopatus Senensis, in anno domini m.cc.Ixxxvi., indictione 
xiii, die secundo mensis iunii, coram magnificis viris dominis Nicholao et 
Frederigho comitibus Lavanie, magistro Bonamore predicto, dominis Bandino 
olim d. Uguiccionis et . . . .. quondam Fabrici iudicis, et aliis pluribus testi- 
bus presentibus et rogatis. S. Ego Iohannes Paganelli notarius predictis 
interfui et ea rogatus scripsi et publicavi, rogatus de mandato d. vicarii supra- 
dicti mihi facto sedenti in ecclesia supradicta et coram testibus supradictis; et 
mandavit dictus d. vicarius presens scriptum ad maiorem fidem et robur suo 
pendenti sigillo munire et roborari. 
Aus dem Original im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. Von dem kleinen ellip- 
tischen Siegel hängen Theile an Pergamentstreifen, anscheinend Maria mit dem Kinde unter 


gothischem Gebäude, links in der Nische ein Heiliger mit Schwert, wohl Paulus, rechts 
unkenntlich; von der Umschrift: S. Perceval. — Vgl. zu S 387 und oben nr. 484. 


486," Perzival, Generalvikar von T'uszien, bewilligt denen von Siena, dass 
sie zur Stellung von Munnschaft und anderen Diensten, wie sie König 
Karl geleistet wurden, nur in dem Ausmasse, wie Florenz und andere 
Städte verpflichtet sein sollen, verspricht, alle diesen zu gewährenden Pri- 
vilegien auch auf sie auszudehmen und bis dahin keine Neuerungen vorzu- 
nehmen. Siena 1286 Juni 29. 

In nomine domini. Amen. Appareat omnibus evidenter, quod hec est 
concordia tracta" et habita inter magnificum et reverendum virum d. Prezi- 
vallum, subdiaconum d. pape et cappellanum et vicarium illustrissimi d. Ro- 
dulfi Romanorum regis et semper augusti in Tuscia generalem, ex una parte, 
et discretos viros et sapientes Cionem olim Benccivennis Bagniesi, Tinerium 
quondam Altoviti et Gosum olim Bartalommei Galgani, de numero quindecim 
gubernatorum et defensorum comunis et populi Senensis, et disoretos et sa- 


490 1286 Juni 29. 


pientes viros consules mercatorum, pro ipso comuni et populo Senensi et eius- 
dem comunis et populi nomine et vice, ex parte altera. Imprimis, quod 
pro parte comunis Senensis promittatur et conveniatur eidem d. vicario su- 
pradicto, dare sibi et concedere talliam militum, retinendorum ad servitia et 
honores eiusdem d. vicarii ei comunium societatis Tuscie et pro ipsorum ser- 
vitiis faciendis, sicut et qualiter et in ea quantitate, que dari consuevit et con- 
cedi d. regi Karulo a comunibus Florencie et Senarum et aliis comunitatibus 
Tuscie, vel suis vicariis; et alia servicia et honores facere, qui et que consue- 
verunt fieri ipsi d. regi Karulo vel suis vicariis a comunibus supradictis; dum 
modo per dictum comune Florentie et alia comunia societatis Tuscie dicta 
tallia et honores et servitia fiant et concedantur ipsi d. vicario. Et si aliter 
vel alio modo vel in alia quantitate concordarentur comune Florentie et alia 
comunia dicte societatis cum eodem d. vicario, vel alia pacta fierent hinc inde, 
quod comune Senarum teneatur ad ea servicia et honores et pacta prestanda 
et facienda eidem d. vicario, ut pro rata tetigerit dictum comune Senense; si 
vero per dicta comunia Florentie et alia societatis supradicte predicta tallia, 
pacta, servitia et honores non fierent et non concederentur, predictum comune 
Senarum a predictis omnibus liberum sit et absolutum et ad predicta nullo 
modo teneatur seu teneri intelligatur. Item quod pacta et honores et gratias 
et privilegia, que et quas idem d. vicarius concedet, dabit vel faciet ipse vel 
alius pro eo comuni Florentie et aliis comunibus societatis predicte, easdem 
gratias et honores et privilegia idem d. vicarius concedet et dabit comuni Se- 
nensi. Interim vero predictus d. vicarius per se vel per alium nullam contra 
comune Senarum, nec in civitate vel comitatu Senarum, vel singulares per- 
sonas dicte civitatis et comitatus faciet vel fieri faciet novitatem vel proces- 
sum ullo modo vel forma. Acta sunt hec et celebrata Senis in palatio 
episcopatus Senensis, in anno domini m.cc.Ixxxvi., indictione xiiii., die vige- 
simo nono mensis iunii, in festo b. Petri apostoli, coram magnificis viris do- 
minis Nicholao et Frederigho comitibus Lavanie, d. Branchaleone archidiacono 
Parmensi, magistro Petro de Piperno cancellario, et aliis pluribus testibus 
presentibus et rogatis. S. Ego Iohannes Paganelli notarius predictis om- 
nibus interfui et ea de rogatu et mandato predicti magnifici et reverendi viri 
d. Prezivallis vicarii in Tuscia generalis et d. pape subdiaconi et capellani 
scripsi et publicavi rogatus. In cuius rei testimonium et robur omnium pre- 
dictorum mandavit idem d. vicarius supradictus presentes suo sigillo pendenti 
muniri. 

Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni. Von der Besiegelung die 
Einschnitte. — Vgl. zu S 387. 


487." Perzival, Generalvikar in Tuszien, verspricht möglichste Einhal- 
tung der vom Generalvikar Rudolf und ihm selbst der Stadt Siena ge- 
machten Bewilligungen, welche ein Syndikus der Stadt gegen die auf dem 
Parlamente zu S. Miniato gestellten Forderungen geltend macht. S. Mi- 
niato 1286 Oct. 13. 15. 


In nomine domini. Amen. Anno domini millesimo ducentesimo octuage- 
simo sexto, indictione xv., die dominico xiii. octubris. Pateat evidenter, 
quod Iacobus quondam domini Renaldi Gilii, sindicus et procurator comunis 
Senensis et potestatis et dominorum quindecim ct consilii et officialium et ho- 
minum civitatis Senensis, constitutus in presentia magnifici et reverendi viri 
domini Pregivalli de Lavania, subdiachoni et cappellani domini pape et sacri 


1286 Oet. 18. 15. 491 


Romani imperii vicarii in Tuscia generalis, dixit: ,Cum comune Senense usque 
hodie et etiam hodie sit in termino et sub termino vero pro omni et de omni 
precepto et monitione, quod et quem" ipsi comuni et alii pro comuni actenus 
fecissetis vel fecistis, vel facere seu fieri facere debuissetis vel debuistis, sive 
mandastis quocumque modo et ex quacumque caussa, et precipue de precepto 
et monitione, quod et que facta fuit in generali parlamento seu colloquio apud 
Sanctum Miniatum, videlicet quod per comune Senense et eius sindicum legi- 
time ordinatum vobis pro Romano imperio recipientibus fleret et prestaretur 
fidelitatis debite iuramentum, et darentur et assignarentur et reasignarentur 
bona et iura imperii, que ipsum comune Senense habet et tenet, si qua babet 
vel tenet: ego Iacobus predictus sindicatus et procuratorio nomine pro dicto 
comuni presento me coram vobis et intendo et volo vobis ostendere et offerre 
et fidem facere et coram vobis uti iuribus dicti comunis.* Quibus per eumdem 
dominum vicarium auditis et intellectis, dictus dominus vicarius dixit et re- 
spondit: ,Comune Senense, nec tu pro eo, estis nunc in termino vel sub ter- 
mino, quod iam est et fuit plures dies, quod terminus fuit elapsus.* Cumque 
per dictum sindicum iterato suplicaretur et diceretur sic: ‚Sumus; et scitis, 
quod terminum prorogastis usque in hodiernam diem,‘ finaliter dictus dominus 
vicarius dixit: ,Eatis in nomine domini; et in eo statu et termino, in quo nunc 
comune Senense vel tu pro eo estis, de mei voluntate concedo et volo, quod 
sitis, quousque pro vobis misero et vobiscum locutus fuero.‘ Acta fuerunt 
predicta in arce castri Sancti Miniatis, die predicta, coram domino Bonaven- 
tura iudice olim Bencivennis et me Iohanne notario subscripto. 
Insuper eodem anno et indictione, die martis xv. mensis octubris. 

Cum dietus sindicus et procurator ad petitionem dicti vicarii coram eodem 
esset domino vicario, iterato dictus dominus vicarius ad petitionem dicti sin- 
dici dixit: ,Dico, volo et recognosco atque concedo, quod a die dominico pro- 
xime preterita citra usque hodie et etiam hodie per totam diem comune Se- 
nense et tu sindicus pro eo in eo statu estis et est dictum comune, in quo erat 
dicta die dominico" proxime preterita.* Deinde sindicus et procurator predictus 
iuribus infrascriptis comunis Senensis pro ipso comuni usus est et verbis etiam 
infrascriptis in hanc formam: ‚Ego Iacobus quondam domini Renaldi Gilii, 
eivis et ambaxator et sindicus et procurator comunis Senensis, pro ipso co- 
muni et eius nomine, significo et notifico vobis egregio et magnifico viro domino 
Prezivallo de Lavania, domini pape subdiachono et cappellano ac etiam in 
Tuscia sacri Romani imperii vicario generali pro illustri et invictissimo domino 
Rodulfo Romanorum rege, quod egregius et magnificus vir Rodulfus olim im- 
perialis aule cancellarius et pro eodem domino rege in Tuscia vicarius gene- 
ralis, utilitate provida et pensata et pro iusta et rationabili causa habuit cum 
dicto comuni Senense seu eius ambaxatoribus et sindicis certam concordiam 
et tractatum, conventionem et pacta, et concessit eisdem comuni seu ambaxa- 
toribus et sindicis pro comuni beneficium, indulgentiam, privilegium seu imu- 
nitatem in hanc formam: Rodulfus imperialis aule cancellarius etc.! 
Vobiscum etiam habuit dictum comune certam concordiam et tractatum iusta 
et rationabili causa in hanc formam: In nomine domini etc.? De qui- 
bus paratus sum vobis facere plenam fidem; et ecce, quod in scriptis vobis 
offero copias predictorum et copiam etiam auctoritatis, potestatis et vicariatus 
prefati domini Rodulfi olim vicarii supradicti; et offero me paratum de origi- 
nalibus facere vobis fidem et probare predicta et quodlibet predictorum esse 
vera; propter que dictum comune Senense a vobis non debet recipere novita- 


499 1286 Oct. 13. 15. 


tem, nec debetis procedere contra ipsum comune seu processum vel novitatem 
aliquam facere, propter quem processum vel novitatem predictam in aliquo 
recipiant lesionem contra intentionem predictorum vel alicuius eorum de iure 
vel de facto. Unde pro dicto comuni et nomine dieti comunis cum reverentia 
et ad dicti comunis Senensis excusationem vos requiro, ne contra dictum co- 
mune in aliquo procedatis vel contra predicta vel aliquod predictorum faciatis, 
sed ea per singula servetis comuni predicto et, si contra fecistis in aliquo, re- 
vocetis.* Qui vero dominus vicarius, auditis et diligenter intellectis omni- 
bus et singulis suprascriptis, dixit et respondit: ,Audivi et intellexi omnia et 
singula supradicta, que pro tuo comuni offerre et dicere voluisti, et dico me 
paratum attendere, facere et observare predicta, prout et quantum de iure 
attendi, fieri et servari debent.' Acta, facta et celebrata sunt predicta 
omnia anno, die et indictione proxime suprascriptis, in arce castri Sancti Mi- 
matis, coram domino Bonaventura olim Bencivennis iudice, domino Iohanne 
iudice de Sancto Geminiano, et domino Guillielmo de Sancta Flora, et pluri- 
bus aliis testibus presentibus et rogatis. Ego Iohannes notarius quondam 
magistri Ildibrandini predictis omnibus interfui, dum per dictum sindicum co- 
ram dicto domino vicario agebantur, et predicta omnia rogatu dicti sindaci 
scripsi et publicavi. 

Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, mitgetheilt 
von Banchi. — ! Wie oben nr. 477. — * Wie oben nr. 486. — Vgl. zu "d 


488." Perzival, Generalvikar in T'uszien, verhängt über die von Siena 
den Reichsbann, weil sie den auf dem Parlamente zu S. Miniato gestell- 
ten Forderungen der Leistung des T’reueides und der Zurückstellung des 
Jeeichsgutes nicht nachkamen; wogegen ein Syndikus der Stadt an den 
König, den Pabst und jeden andern zuständigen Richter appellirt. S. Mi- 
miato 1386 Oct. 16. 17. 


In nomine domini. Amen. Cum ego Iacobus olim domini Renaldi Gilii, 
sindicus et procurator comunis Senensis, sindicatus et procuratorio nomine pro 
‘ dieto comuni, significaverim et notificaverim vobis egregio et magnifico viro 
domino Prezivallo de Lavania, domini pape subdiacono et cappellano ac etiam 
in Tuscia sacri Romani imperii vicario generali pro illustri et magnifico do- 
mino Rodulfo Romanorum rege in hanc formam: ‚Ego Iacobus quondam 
domini Renaldi etc. 1* et vos predicta receperitis et responderitis, quod 
eratis paratus ea servare et tenere comuni Senensi, prout et quantum de iure 
servanda et tenenda essent, sicut de hiis apparere potest per publica instru- 
menta, et vos nichilominus, supradictis spretis et non servatis et cognitione 
non habita supra ipsis, et examinatione et pronuntiatione aliqua non premissis, 
processeritis salva reverentia et excellentia vestra minus debite contra pote- 
statem, quindecim, officiales et consilium civitatis Senensis et contra comune 
ipsius civitatis in hanc formam: 

In Cristi nomine. Amen. Quum potestas et quindecim et quilibet officiales 
supra gubernatione civitatis Senensis deputati, nec non consilium et conıune 
dicte terre citati et requisiti fuerunt ex parte reverendi viri domini Prezivalli 
de Lavania, domini pape subdiaconi et cappellani ac etiam in Tuscia et eius 
pertipentiis sacri Romani imperii vicarii generalis, per nuntium et licteras do- 
mini vicarii supradicti, quatenus per sindicum legitime ordinatum et solepnes 
ambaxatores die xxi. mensis iulii proxime preteriti in castro Sancti Miniatis 
ad parlamentum coram ipso domino vicario comparere deberent ad obediendum 


1986 Oct. 16, 17. 493 


et parendum mandatis ipsius, quod facere contepserunt; cumque etiam in 
dicto parlamento publice mandatum fuerit, preceptum et requisitum ex parte 
dicti domini vicarii omnibus episcopis, abatibus, prioribus et aliis prelatis 
quibuscumque provincie Tuscie et pertinentiarum eiusdem, comunibus civita- 
tum, nec non ceteris comunitatibus castrorum, burgorum, villarum eiusdem 
provincie, ac sindicis et procuratoribus et ambaxatoribus et nuntiis earundem, 
ac omnibus et singulis marchionibus, comitibus, capitaneis, valvasoribus, lam- 
bardis, ceterisque baronibus et nobilibus provincie antedicte, ac ipsorum pro- 
curatoribus et nuntiis, in quo parlamento inter ceteros alios erant presentes 
ambaxatores et sindicus civitatis Senensis, quod facerent et prestarent et fieri 
et prestari facerent dicto domino vicario, recipienti nomine et vice excellentis 
et magnifici principis domini Rodulfi illustris Romanorum regis et semper 
augusti et sacri Romani imperii, et sibi tamquam vicario fidelitatis debite iu- 
ramentum usque ad kalendas augusti proxime tunc venturas, et quod dimicte- 
rent, restituerent, assignarent et reasignarent libere ipsi domino vicario et in 
ipsius manibus atque potestate, recipienti quo supra, omnia bona, iurisdictio- 
nes et iura pertinentia et spectantia quocumque iure vel modo ad sacrum Ro- 
manum imperium et memoratum dominum regem usque ad terminum supra- 
dictum, et quod obedirent et parerent sibi tamquam vicario prefati domini 
regis et sacri Romani imperii; que omnia precepit fieri et observari debere 
sub pena eius arbitrio auferenda usque ad terminum antedictum, ut predicta 
omnia et singula in actis curie ipsius domini vicarii continentur. Quare cum 
potestas, quindecim, consilium, comune et homines civitatis Senarum predic- 
tarum predicta omnia facere contepserint in obrobrum predicti domini regis et 
Romani imperii ac etiam vicarii antedicti, ideo predictus dominus vicarius 
bannit et banniri facit et in banno ponit potestatem, consiliarios, quindecim 
gubernatores, consilium, comune et homines Senarum in triginta milibus mar- 
charum boni et puri argenti, et privationis meri et misti imperii et omnis iuris 
et iurisdictionis, et quod capi et detineri possint et eorum bona occupari per 
totam provinciam Tuscie et per totum Romanum imperium impune, de quibus 
captis, detentis et occupatis, tam realiter quam personaliter, due partes appli- 
centur camere dicti domini vicarii pro Romano imperio, et tertia occupantis; 
et si qua predictis de Senis per sotietatem vel alio modo debetur pecunia, 
quod debitores a restitutione et solutione abstinere debeant, et ad solutionem 
vel restitutionem nullatenus teneantur, et instrumenta et testium dicta et con- 
tractus quicumque exinde facta suspensa et vana interim censeantur, donec 
predicti de Senis adimpleverint omnia supradicta; de quo banno exire non 
possint nec extrahi, nisi dicti potestas, civitas, consilium et comune per eos 
vel per legitimum sindicum legitime ordinatum venerint et paruerint et fece- 
rint et prestiterint infra quinque dies dicto domino vicario et coram ipso, no- 
mine quo supra, omnia predicta et singula et quodlibet predictorum. Datum 
et factum fuit dictum bannum per eundem dominum vicarium pro tribunali 
sedentem, et gridatum per Benvenutum publicum bannitorem dicti domini vi- 
carii, sono tube premisso, in platea arcis castri Sancti Miniatis, et lectum per 
me Bonaiutum de Burgo Colline, notarium ipsius domini vicarii, presentibus 
testibus domino Donzevallo de Gozardinis de Bononia potestate Aretii, et 
Nerio Berardini comite de Sarteano, domino Andrea iudice capitaneo Sancti 
Miniatis, dominis Berto, Rodulfo et Iacobo de Malpiglis dicti loci, domino 
Bindaccio de Calenzano milite capitaneo Sancti Miniatis, domino Orlando de 
Vezano, domino Alberto marchione Malaspine, domino Branchaleone archi- 


494. 1286 Oct. 16. 17. 


diachono Parmensi, Nese et Gotto de Ammanatis, et pluribus aliis, die mer- 
curii xvi. octubris, sub anno domini millesimo ducentesimo octuagesimo sexto, 
indictione xiiii., pontificatus domini Honorii pape iiii. anno ii. 

Ideo ego Iacobus sindicus supradictus, sindicatus et procuratorio nomine 
pro dicto comuni, sentiens pro dictis domino potestate, quindecim et officiali- 
bus comunis Senensis ez pro ipso comuni Senensi et hominibus dicti comunis, 
et ipsum comune et homines dicti comunis indebite et contra iustitiam gravari 
et gravatos esse ex processu supradicto et banno et ex omnibus et singulis, 
que in predicto processu et banno continentur, ab ipsis processu et banno et 
circa ea et eorum occasionem" continentur, tamquam ab iniquis, iniuste et per- 
peram prolatis et factis ad serenissimum et illustrissimum dominum Rodulfum 
dei gratia regem Romanorum et semper augustum et ad ipsius regiam maie- 
statem, et ad summum pontificem, et ad quemlibet iudicem valeat appellari, 
et ad quemlibet eorum in solidum in hiis scriptis appello, et apostolos instanter 
peto et iterum peto, salvo iure mihi pro predictis et quolibet predictorum et 
dicto comuni procedendi, coram quocumque predictorum voluero et voluerunt 
predicti et predictum comune et potero et poterunt predicti et quilibet predic- 
torum magis rationabilius et de iure. Et de predictis omnibus vobis domino 
vicario supradicto per manum Iohannis notarii infrascripti scriptam in scriptis 
copiam relinquo et dimicto. Post que incontinenti pateat evidenter, quod 
dominus vicarius supradictus dixit: ,Et ego dico tibi dicto sindico sindicatus 
nomine recipienti, quod si qua iniuste feci vel ad aliquid iniuste processi con- 
tra comune Senense vel officiales dicte civitatis seu homines civitatis ipsius, 
paratus sum retractare et revocare.‘ Et dictus sindicus sindicatus et procu- 
ratorio nomine pro dicto comuni Senensi et hominibus ipsius dixit et respon- 
dit: ,Et ego, domine, paratus sum recipere et libenter recipio, si gravamen 
retractare vultis de predictis, et per me non stat aliquo modo.‘ Acta fue- 
runt predicta omnia in arce de Sancto Miniato, coram domino Bonaventura 
ludice olim Bencivennis, Rigaluccio Paganelli, Andrea olim Iohannis de Pan- 
chole, et Soczo Venture, testibus presentibus; in anno domini millesimo du- 
centesimo octuagesimo sexto, indictione xv". secundum usum civitatis Senensis, 
die iovis septimo decimo mensis octubris. Ego Iohannes notarius quon- 
dam magistri Ildibrandini predictis omnibus interfui, et ea rogatu dicti sindici 
scripsi et publicavi. 

Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, mitgetheilt 


von Banchi. — ! Es folgt die Erklärung des Syndikus mit den eingerückten Urkundeu der 
Vikare Rudolf und Perzival, wie in nr. 487. — Vgl. zu S 70. 72. 73. 74. 387. 


489.' Ein Syndikus von Florenz appellirt gegen die Verhängung des 
Reichsbannes gegen die Stadt durch Perzival, Generalvikar in Tuszien, 
an den König, Pabst und jeden zuständigen Richter, S. Miniato 1286 
Oct. 20. 


In nomine Christi. Amen. Cuntis hanc paginam inspecturis sit mani- 
festum, quod die et loco et coram me notario Uguiccione olim Ballionis et te- 
stibus infrascriptis Uguiccione quondam Berlingherii civis Florentinus et de 
populo sancti Simonis, sindicus comunis Florentie ad infrascripta specialiter 
constitutus, sindicatus nomine pro ipso comuni, sentiens ipsum comune et ho- 
mines et personas dicti comunis, tam civitatis, quam comitatus et districtus 
eiusdem, et se pro eis gravatum et gravatos esse et gravari iniuste a banno 
seu exbannimento et processu, datis seu factis nuper, ut dicitur, per nobilem 


1286 Oct. 20. 495 


et reverendum virum dominum Percevallem de Lavania, domini pape subdia- 
conum et capellanum, et qui dicit se pro Romano imperio in Tuscia vicarium 
generalem, contra ipsum comune Florentie et homines dicti comunis, maxime 
in eo et super eo, quod dicitur ipsum dominum Percevallem, ut vicarium, ex- 
bannisse comune Florentie in quinquaginta milibus marchis argenti, et in pri- 
vationem meri et mixti imperii et totius iurisdictionis, et quod capi et detineri 
possint Florentini realiter et personaliter per totum Romanum imperium, et 
quod due partes applicentur curie sue et tertia capienti, et quod, si qua debe- 
rent ipsis Florentinis, ad solutiones debitores eorum non teneantur, quousque 
non adimpleverint, que precepta sunt per eum, et quod interim instrumenta 
et sententie et dicta testium sint subspensa et pro cassis et vanis habeantur; 
et in omni et super omni eo, quod per dictum dominum Percevallem, ut vi- 
carium, dictum vel sententiatum vel pronuntiatum vel attentatum foret contra 
dietum comune Florentie vel homines et personas dicti comunis vel contra 
eorum bona, maxime post obstensionem privileiorum dicti comunis et prote- 
stationem eiusdem, ut vicarii, factam per sindicum et ambaxatorem dicti co- 
munis, in hiis scriptis appellat ad serenissimum et excelsum dominum . . do- 
minum Rodulfuın Romanorum regem, et ad dominum papam, et ad quemlibet 
alium iudicem competentem, reservata electione ipsi comuni Florentie et sin- 
dico dicti comunis ipsam appellationem prosequendam coram altero predicto- 
rum, quem magis eligerit; et instanter apostolos et acta et omnem processum 
factum contra comune Florentie et homines et personas dicti comunis" instanter 
petit et iterum cum instantia petit. Acta fuerunt supradicta appellatio et 
petitio et omnia et singula supradicta apud et iuxta rocham sive arcem castri 
sancti Miniatis del Tedescho, Lucane diocesis, ubi consueverat morari dominus 
Percevallus predictus, anno ab incarnatione domini millesimo ducentesimo 
octuagesimo seXto, indictione quintadecima, die dominica vigesima mensis 
octubris, presentibus testibus ad hec adhibitis et vocatis Bindaccio quondam 
Giunte de Calenzano, tunc milite sive socio domini Arrigi de Latosa capitanei 
castri et comunis sancti Miniatis predicti, et Arrapropa quondam Balduccii de 
Calenzano et Neri filii Chiari de Montefoscholi, tunc proberuario dicti domini 
Arrigi capitanei sancti Miniatis predicti. Ego notarius Uguccione olim 
Ballionis de Florentia predictis omuibus et singulis suprascriptis interfui et 
rogatus a dicto Uguiccione Berlingherii sindico comunis Florentie predicto 
predicta scripsi et in publicam formam redegi ideoque subscripsi. 

Aus den Capitoli 43 Bl. 22 im Staatsarchive zu Florenz. — Es folgen dort noch In- 
strumente, wonach von demselben Syndikus dieselbe Appellation Oct. 22 im bischöflichen 


Palaste zu Lucca, und Nov. 6 im bischöflichen Palaste zu Arezzo, beidemal in Gegenwart 
Perzivals, wiederholt wurde. — Vgl. S 72. 73. 74. 387 und oben nr. 488. 


490. Ein Syndikus der Stadt Siena, nachdem ihm der Zugang zu Per- 
zival, Generalvikar in Tuszien, verweigert war, legt vor der Pforte des 
bischöflichen Palastes, wo jener sich aufhält, Appellation ein von allen 
durch denselben gegen die Stadt verhängten Verurtheilungen. Arezzo 
1286 Nov. 5. 

In nomine domini. Amen. Anno domini millesimo ducentesimo octuage- . 
simo sexto, indictione quintadecima, die martis quinto novembris. Pateat 
: evidenter, quod in presentia mei Iohannis notarii et testium subscriptorum, 
Cienne quondam Herrigi notarius, sindicus et procurator comunis Senensis et 
domini potestatis et dominorum quindecim et officialium et consilii et hominum 
et personarum dicti comunis, sicut de suo sindicatu et procuratione constat 


496 . 1286 Nov. 5. 


per manum Iuncte Adote notarii, ad infrascripta constitutus, sindicatus et 
procuratorio nomine pro predictis et dicto comuni constitutus in civitate Are- 
tina juxta palatium domini episcopi Aretini et ad portam dicti palatii, per 
quam moris est ingredi dictum palatium, cum in dicto palatio esset vir reve- 
rendus dominus Perzivallus de Lavania, domini pape subdiaconus et capella- 
nus et sacri Romani imperii in Tuscia vicarius generalis, presentibus et exi- 
stentibus ad ipsam portam et eam custodientibus custodibus et ostiariis et 
familiariis dicti domini vicarii, et precipue quidam nomine Iuncta, dictus sin- 
dicus et procurator sindicatus et procuratorio nomine pro predictis et dicto 
comuni publice et alta voce dixit: ,Ego sum sindicus et procurator comunis 
Senensis et potestatis et quindecim et officialium consilii et hominum et per- 
sonarum de civitate Senensi, et publice peto et volo acta et copiam actorum 
et sententiarum et processuum quorumcumque, quam et quos quocumque modo 
vel causa dominus vicarius actenus fecit vel fieri fecit seu mandavit fieri con- 
tra comune Senense vel potestatem seu officiales et personas dicti comunis 
seu de ipso comuni et potestate et officialibus et personis dicti comunis; et 
volo ire et accedere ad dominum vicarium et in eius esse presentiam; et per 
me non stat, ut mihi det vel dari faciat copiam de predictis; et suplico, ut me 
ire permictatis, dicens et protestans, quod per me non stat vel remanet ullo 
modo.* Et tunc dictus Iuncta respondit: ,Prestolamini parum, et vado ad do- 
minum vicarium, et sciam, si vult vos ire ad eum.‘ Et ascendit palatium 
Iuncta predictus, et parum stetit et reversus est et dixit dicto sindico: ‚Non 
poteritis ascendere palatium vel ad vicarium ire; recedite.‘ Cumque dictus 
sindicus accessum et ascessum postularet et ad vicarium ire vellet pro dicta 
causa et per cum non remaneret, dictus ostiarius et custos dixit: ,Dominus 
vicarius bene scit, quod hic estis, et vos ascendere palatium vel ad eum ire 
non vult; et ideo non ibitis vel desinam sive permictam vos ad eum ire, et 
recedite.* Et dictum sindicum ad vicarium ire non permisit et omnino contra- 
dixit. Et tunc sindicus dictus dixit: ,Dico iterum et protestor, quod volo et 
peto actorum copiam et ipsarum copiam recipere volo; et sum paratus et per 
me non stat vel remanet ullo modo, quin copiam recipiam actorum; et ad 
ipsam petendam ad dominum vicarium personaliter vadam; et dico etiam, 
quod intendo, pro predictis et dicto comuni appellari. Acta fuerunt pre- 
dicta omnia ad portam dicti palatii, in loco predicto, coram Ubertino Berin- 
gerii Ciuffi et Salvuecio Dietiguardi, testibus presentibus. 

Insuper eodem die post predicta. Pateat evidenter, quod sindicus et 
procurator suprascriptus reversus est ad palatium supradictum et ad dictam 
portam; et cum ibi essent ostiarii et custodes et precipue Iuncta predictus, 
dixit: ,Dico et protestor sindicatus nomine et procuratorio pro comuni Senensi 
et potestate et officialibus et consilio et comuni et hominibus et personis civi- 
tatis Senensis, quod volo ire ad dominum vicarium supradictum et in eius 
presentia esse, et appellare volo et appellationem interponere a sententia et 
sententiis et processibus, qua et quibus actenus fecit vel facere debuit aut fieri 
fecit vel mandavit quocumque modo vel causa; et suplico et peto, ut me ire 
permictatis, quod per me non stat.' Et hiis dictis dictus sindicus intrare in- 
cepit et ire volebat ad vicarium supradictum; et per eum non stabat vel stetit. 
Ad hec custodes et ostiarii et precipue Iuncta predictus: ‚Non intrabitis vel 
ibitis; et eatis extra et recedite.* Et expulit dictum sindicum extra palatium et 
portam predictam; et porta palatii predicta accepta clausit et firmavit eam in 
faciem sindici et procuratoris predicti dicens: ,Stetis extra et facite extra, 


1286 Nov. 5. 491 


quicquid vultis, quod huc non intrabitis vel venietis.* Tunc vero dictus sindicus 
appellationem suam interposuit in hanc formam: In nomine domini. Amen. 
Ego Cienne quondam Henrigi notarius, procurator nobilis viri domini Bertolini 
de Madiis de Brescia dei gratia potestatis et quattuor provisorum comunis 
Senensis, et procurator et sindicus et actor dominorum xv. gubernatorum et 
defensorum comunis Senensis, ut constat publico instrumento facto manu 
Iuncte Adote notarii, et gestorio nomine pro militibus, iudicibus et notariis et 
officialibus et singulis personis dicte civitatis et comitatus eiusdem, quarum 
interest vel interesse possit, constitutus iuxta palatium domini episcopi Are- 
tini, in quo moratur reverendus vir dominus Perzivallus de Lavania, domini 
pape subdiaconus et cappellanus, qui dicitur vicarius imperii in Tuscia gene- 
ralis, et iusta portam, per quam ınoris est ingredi dictum palatium, cum ac- 
cessum ad eumdem vicarium habere non possimus nec potuerimus obstante 
ostiario et ostiariis ad portam predictam: positis et dictam portam custodien- 
tibus, infrascriptam appellationem, cum dicti domini Perzivalli copiam habere 
non possimus, publice porrigo ad dictum locum sub hac forma: Ego Cienne 
predictus procurator, sindicus et gestor, ut dictum est, procuratorio et sindi- 
catus et gestorio nomine, ut dictum est, sentiens dictum potestatem et quat- 
tuor provisores et quindecim et consilium et comune et milites et iudices, no- 
tarios et officiales et alias personas dicte civitatis et comitatus, quas presens 
negotium tangit, et me pro eis gravari et gravatos esse a sententiis, condem- 
poationibus, comminationibus, hedictis, decretis, bannis, processibus omnibus 
et gravaminibus quibuscumque factis. latis et pronuntiatis et datis contra pre- 
dictos vel aliquem predictorum, vel contra dictum comune, seu in preiudicium 
alicuius eorum per dictum dominum vicarium vel eius iudices vel officiales vel 
alium quemlibet nomine predicti vicarii vel eius mandato, dictas sententias, 
condempnationes, comminationes, hedicta, decreta, banna et processus et eorum 
et earum quamlibet dico nullam, nullum et nullas, cum nulle et nulli sint et 
fuerint, silicet si que sunt vel dici possunt dicte condempnationes, sententie, 
comminationes, edicta, decreta, banna et processus maxime in ea parte, qua 
condempnavit dictum consilium, comune et homines civitatis Senensis et quin- 
decim defensores in triginta milibus marcharum boni et puri argenti, et in 
privatione meri et misti imperii et iurisdictionis, et quod capi et detineri pos- 
sint, et eorum bona per totam provinciam Tuscie et Romanum imperium oc- 
Cupentur impune, de quibus due partes applicentur camere dicti domini vicarii 
pro Romano imperio, et tertia pars occupantibus, et quod debitores Senensium 
non tenerentur eis ad restitutionem debiti ex quocumque contractu, et aliter 
processit, prout in actis sue curie et scripturis sententiarum et processum 
plenius continetur: a predictis sententiis, condempnationibus, hedictis, decretis, 
processibus et gravaminibus quibuscumque, tamquam ab iniquis et iniuste et 
perperam prolatis et factis, procuratorio et sindicatus et gestorio nomine pro 
predictis et singulis predictorum et dicto comuni, in hiis scriptis ad serenissi- 
mum et illustrissimum dominum Rodulfum dei gratia regem Romanorum sem- 
per augustum et ad ipsius regiam maiestatem, et ad summum pontificem et 
quemlibet alium iudicem competentem appello et apostolos instanter peto et 
iterum peto, salvo iure mihi pro predictis et quolibet predictorum et dicto co- 
muni et singulis predictis procedendi coram quocumque predictorum, vel altero 
iudice, voluero et voluerint et elegerint predicti et predictum comune et singuli 
predictorum; non intendens propter ea recedere pro ipso comuni et singulis 
predictorum ab appellatione sive ab appellationibus aliis ab eodem magnifico 
Ficker Forschungen, 1V. 32 


498 1286 Nov. 5. 


viro domino Perzivallo, qui dicit se vicarium imperii in Tuscia generalem, in- : 
terpositis a processu, quem contra ipsum comune fecit exbanniendo supra- 
dictum comune; silicet eam sive eas pro ipso comuni et singulis predictis 
ratifico et confirmo. Et peto et suplico ego dictus procurator, sindicus et ge- 
stor procuratorio, sindicatus et gestorio nomine, ut dictum est, quod dictus 
dominus vicarius nil novi faciat vel fieri faciat appellatione pendente ob reve- 
rentiam dicti domini pape et dicti domini regis Romanorum. Quibus vero 
peractis, incontinenti suprascripte appellationis dictus sindicus apud dictam 
portam in scriptis copiam reliquit et dimisit. Acta fuerunt predicta omnia 
in loco predicto, die predicta, et coram testibus suprascriptis. Ego Iohan- 
nes quondam magistri Ildibrandini predictis interfui et ea rogatu dicti sindici 
et procuratoris scripsi et publicavi. 


Nach Abschrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Riformagioni, mitgetheilt 
von Banchi. — Vgl. zu S 387 und oben nr. 488. 


491.” Perzival, Generalvikar von Tuszien und dessen Zubehör, belehnt 
die Genannten von Prata unter Vorbehalt des Treuschwures mit Prata 
nebst Zubehör und allen dortigen Reichsrechten. Rieti 1288 Mai 13. 


In dei nomine. Amen. Universis et singulis inspecturis hanc paginam 
pateat manifeste, quod nos Percevallus de Lavania, domini pape subdiaconus 
et cappellanus, sacri Romani ünperii in Tuscia et eius pertinentiis vicarius 
generalis, preclara et multiplicata servitia Fredi, Niccolai et Gaddi nobilium 
de Prata, imperii Romani fidelium, quibus ab olim eidem imperio ipsorum de- 
vota promptitudo refulxit et in posterum indefesse subiectionis obsequiis 
fructuosa mostratur et presto, in nostre mentis armario revolventes, dignum 
reputamus et debitum, ut speciali remunerationis debeant largitione gaudere, 
ut non solum in huiusmodi retributionis speculo ipsorum augeatur sinceritas, 
verum etiam aliorum fidelium sopnolenta devotio in debite fidelitatis operibus 
animentur. Volentes igitur predictoruin nobilium laboribus, meritis et operibus 
digne compensationis munere providere, presenti scripto domno Roberto mo- 
naco monasterii sancti Galgani eorum procuratori, ut patet manu Iacobi Ber- 
nardini notarii, recipienti pro prefatis nobilibus et eorum heredibus, damus et 
in feudum de novo concedimus totum castrum Prate superius nominatum, cum 
tota eius curia, territorio et districtu, et cum omnibus pertinentiis, fructibus, 
iuribus, iurisdictionibus et honoribus latentibus et apparentibus ad ipsum ca- 
strum vel Romanum imperium in ipso castro vel prope ipsum castrum spec- 
tantibus quoquo modo; quam quidem concessionem omni iure et modo, quo 
melius potest, valere volumus et tenere. Et hoc ideo facimus, quia dictus 
domnus Robertus promisit nobis recipientibus pro Romano imperio et succes- 
soribus nostris, quod ipsi nobiles, quorum est procurator, erunt in perpetuo 
fideles ipsius imperii, serenissimi principis domini Rodulfi regis Romanorum 
illustris et suorum successorum, et nostri vicarii memorati et nostroruin suc- 
cessorum; et quod ipsum castrum et alia bona, que habent, tenebunt pro Ro- 
mano imperio et in eius et suorum officialium servitium et honorem; et quod 
iuramentum debite fidelitatis prestabunt per se vel per procuratorem legitti- 
mum hinc ad nostre beneplacitum voluntatis; et omnia alia, que veri fideles 
facere tenentur, eorum vero domino facient et prestabunt. Qua promissione 
recepta, eumdem domnum Robertum procuratorem nomine ipsorum nobilium 
per birrectum nostruin inanualiter de dicte concessionis iuribus investimus. In 
cuius rei testimonium presens scriptum ab infrascripto notario nostro publicari 


1288 Mai 13. 499 


et nostri pendentis sigilli munimine iussimus roborari. Actum Reate apud 
ecclesiam sancti Ángeli, ubi dictus dominus vicarius hospitatur, presentibus 
testibus domno Angelo de Assisis cappellano, et domino Iohanne de Orto iu- 
dice eiusdem domini vicarii, et Viviano domini Roffredi de Senis, sub anno 
domini millesimo ce.lxxxvii., indictione prima, die xiii. mai. Ego Bonaiu- 
tus de Burgo Colline, imperiali autoritate et nunc dicti domini vicarii notarius 
publicus, predictis interfui, mandato ipsius domini vicarii, rogatus a dicto pro- 
curatore ea scripsi et publicavi, ut superius continetur. 


Nach Abschr. aus dem Kaleffo dell' Assunta Bl. 474 im Staatsarchive zu Siena; mit 
getheilt von Banchi. — Vgl. zu $ 387. 


492. Perzival, Generalvikar von Tuszien und dessen Zubehör, erneuert 
den Genannten von Prata nach Leistung des Treuschwures die Belehnung 
mii Prata. Rieti 1288 Mai 27. 

In dei nomine. Amen. Universis et singulis inspecturis hanc paginam 
pateat manifeste, quod nos Percevallus de Lavania,! — — nobilium viro- 
rum de Prata de Marithima — —- presenti scripto Iohannello Bonaiunte de 
Perusio eorum procuratori, ut patet manu Grifi Iacobi de Prata notarii, ad 
hoc specialiter et legitime constituto, recipienti pro prefatis nobilibus et eorum 
heredibus, antiquum feudum renovantes, damus et in feudum et iure feudi in- 
novando concedimus totum castrum Prate — —. Quam quidem concessionem 
et feudi innovationem, omni via, iure et modo quo melius potest, valere volu- 
mus ettenere. Et hoc ideo facimus quia predictus Iohannellus procurator pro- 
misit — — servitium et honorem. Et insuper iuramentum debite fidelitatis 
prestitit et iuravit corporaliter in manibus predictorum, tactis sacrosantis 
evangeliis, quod ipsi nobiles et eorum successores et posteri erunt perpetuo et 
stabunt fideles sacri Romani imperii et prefati regis nostrique vicarii et suc- 
cessorum nostrorum, omnibus et singulis sibi iuramenti fidelitatis articulis de- 
claratis. Quibus promissione et iuramento receptis, eundem Iohannellum pro- 
curatorem nomine ipsorum nobilium per birrectum nostrum de dicte conces- 
sionis et renovationis iuribus manualiter investimus. In cuius rei — —. 
Actum Reate apud ecclesiam sancti Angeli, ubi idem dominus vicarius hospi- 
tatur, presentibus testibus domino Iohanne de Aretio de Orto iudice, Guillielmo 
Daniele nepote, et magistro Guidone Sect familiari dicti domini vicarii, ad hoc 
adhibitis et vocatis, sub annis domini millesimo ducentesimo octuagesimo 
octavo, indictione prima, die xxvii. mai, pontificatus domini Niccolai pape iiii. 
anno primo. Ego Bonaiutus de Burgo — —. 


Nach Abschr. aus dem Kaleffo dell' Assunta Bl. 475 im Staatsarchive zu Siena; mit- 
getheilt von Banchi. — ! Alles Ausgelassene stimmt wörtlich mit nr. 491. — Mit dem- 
selben Titel eines Generalvikar in Tuscia et eius pertinentiis bestätigt Perzival 1289 Ind. 2, 
Jan. 22 Samstag, denen von Castiglione Aretino die Verfügung Gebhards von Arnstein, 
oben nr. 367; actum in castro Castellionis Aretini in palchione plebis ipsius castrs, ubi 
idem d. vicarius hospitatur, pres. Iohanne de Orto legum doctore iudice, d. Angelo canonico 
Assisinate, d. Francischo de Montenigro capellano et solio, et Netio de Petramala, fami- 
liaribus et sotiis ipsius d. vicarii, Gualterio de Cortona potestate, d. Guillelmo $udice dicti 


castri, d. Ronaldo iuris perito de dicto castro; beglaub. Abschr. von 1353 im Staatsarchive 
zu Florenz, Prov. Cast. Fiorentino. 


498." Perzival von Lavagna, Generalvikar des Reichs in Tuszien, nimmt 
das Hospital zu Siena in seinen Schutz. Arezzo 1289 März 22. 
Percivallus de Lavania, domini pape subdiaconus et cappellanus, in 
Tuscia eiusque pertinentiis sacri Romani imperii vicarius generalis, universis 
32 * 





500 1289 März 22. 


eiusdem imperii fidelibus has licteras inspecturis salutem et amorem sincerum. 
Noscat igitur discretio vestra, quod hospitale sancte Marie de Senis ante 
gradus inaioris ecclesie Senensium in nostram protectionem recepimus, et auc- 
toritate presentium damus et concedimus fidantiam plenam et liberam securi- 
tatem rectori sive priori vel rectoribus, clericis, conversis, oblatis, servienti- 
bus, laboratoribus agrorum et vinearum, casalibus, molendinis, domibus et 
aliis locis subiacentibus ipsi hospitali; mandantes nihilominus omnibus et sin- 
gulis nostre iurisdictioni subiectis, ut dictum hospitale cum omnibus supra- 
dictis et etiam bonis ipsius hospitalis non debeant in aliquo molestare, nec 
etiam perturbare presumant sub pena nostro arbitrio auferenda. In cuius rei 
testimonium presentes licteras fieri fecimus et nostro sigillo munimine robo- 
rari. Datum Aretii, die xxii. martii, secunde indictionis, anno domini mil- 
lesimo ducentesimo Ixxx. nono, pontificatus domini Nicolai pape quarti anno 
secundo. 


Nach Abscbrift aus dem Orig. im Staatsarchive zu Siena, Prov. Spedale di S. Maria 
della scala, mitgetheilt von Banchi. — Vgl. zu $ 387 n. 24. 


494. Der Podesta von Crema lässt verkünden, dass alle gebannten Cre- 
moneser an demselben Tage Stadt und Gebiet zu verlassen haben, widrigen- 
falls sie an Cremona ausgeliefert werden. Crema 1290 Nov. 26. 


Millesimo ducentesimo nonagesimo, indictione tertia, die dominico vige- 
simo sexto novembris. Pezacha Cumanus, Cossus et Alinus, procuratores 
communis Creme, ex impositione et precepto domini Guilielmi de Roncharolo, 
honorabilis potestatis Creme, preconizaverunt in platea communis Creme super 
lapidem constructum et per stratas publicas et per Cremam ad loca consueta, 
quod omnes banniti et malexardi communis Cremone et Sunzini et episcopatus 
Cremone hodie per totam diem se diviserint de Crema et districtu; vel nisi ad 
eo t[empore] in ante dominus potestas faciet illos capi, quos invenerit vel po- 
terit invenire, et illos consignabit in fortia communis Cremone. Insuper, quod 
nullus de Crema et districtu debeat aliquem de predictis bannitis et malexar- 
dis hospitari seu albergare ab hodie in antea sub pena et banno librarum 
vigiutiquiuque iinperialium. Et quod domus, ubi seu in qua aliquis de predictis 
repertus fuerit, destruetur. Et notum sit cuilibet, quod si aliquis consignaverit 
domino potestati Creme aliquem de predictis bannitis, quod habeat et habere 
debeat de avere communis Creme libras decem imperialium; et quod quilibet 
sit accusator super illis et super illis, qui eos albergarent, habebit medietatem 
banni et habebit privatus! perpetuo. Ego Gunzius de Gunzia notarius 
communis Creme hiis interfui et scripsi et in actis posui et scripsi. 


Nach Abschr. Cereda's aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Cremona, C. Cremone 
D. 66. -— ! Undeutlich. — Vgl. $ 60; 62 n. 6 Nachtr.; 64 n. 7. 


495. Pfalzgraf Bartolotto von den Venerosi legitimirt Genannten auf 
Grundlage des ihm von K. Friedrich II und der seinen Vorfahren von 
früheren römischen Kaisern ertheilten Privilegien. Florenz 1291 Jan. 11. 


In nomine domini. Amen. Anno ab incarnatione domini millesimo ducen- 
tesimo nonagesimo, ind. quarta, die iovis undecima ianuarii. Licet impe- 
rialis excellentia maiestatis super omnium temporalium dignitatum specula 
constituta populos fide christianitatis inbutos suo salutifero iusto et equo in- 
tuitu regat et dirigat universos, actamen illa gloriosa persona, que imperio 
eininet, semper et ubiquc non potest variis et diversis exigentibus negociorum 


1291 Jan. 11. 501 
* 
meritis exibere ac tradere se presentem; et etiam plerumque contingit, quod 
ea de medio divino subtracta iudicio mundus caret. Propter que necessario 
expedit, ut princeps Romanus sue potestatis et iurisdicionis honores et onera 
inter proceres auos et alios viros egregios et excelsos fideles imperii privilegiis 
et rescriptis cesareis parciatur, qui legacionis fungantur officio et vice sua 
fidelibus imperii munera offerunt pretiosa. Hinc est, quod serenissimus felicis 
ınemorie d. Fredericus secundus quondam Romanorum imperator et semper 
augustus, Gerusaleın et Sicilie rex, prout rescripti sui pagina imperialis, bulle 
auree munimine roborata, cum subscripcione facta ab eodem imperatore litte- 
ris aureis à me Egidio infrascripto notario diligenter inspecta et ibidem seria- 
tim recitata et lecta evidencius continetur, viro egregio d. Bartholotto de Ve- 
nerosis comiti palatino, filio q. domini Petri Venerosi comitis palatini de Ripa 
insule Suzarie et Bardine et domino quarte partis civitatis Verone, imperii 
Romani fideli, eiusque filiis" heredibus duxit iure honorabilis feudi et investi- 
ture de sue largitatis afluencia concedendum facultatem ac liberam potestatem 
ordinandi et faciendi filios legitimos, qui non sunt legitimi, et filios adoptivos 
et iudices ordinarios et notarios et alia plura, que in eodem privilegio conti- 
nentur. Que quidem omnia eciam maioribus dicti comitis a gloriosissimis et 
illustrissimis quondam imperii Romanorum principibus, domino utique Karolo 
rege magno, ut in exemplo privilegii eius insinuacionis solepnitate conscripto 
evidenter aparet, item a d. Henrico sexto divina favente clemencia Romano- 
rum imperatore et semper augusto et rege Sicilie, item a d. Ottone divina 
favente clemencia Romanorum imperatore et semper augusto, ut in eorum 
privilegiis litteris aureis conscriptis et bullis cesareis aureis premupitis aparet, 
concessa et indulta fuere, secundum quod mihi notario plene constat per te- 
norem dictorum privilegiorum, litteris aureis conscriptorum et bullis cesareis 
aureis munitorum, a me notario visorum et lectorum. Qua propter dictus 
d. Bartholottus comes palatinus in Lumbardia, ex auctoritate, potestate, 
licencia ac gracia sibi, domui, predecessoribus et successoribus suis à preme- 
moratis divis Romanorum principibus indulta et atributa, viro prudente d. 
Lotto de Aleis iudice de civitate Florencie coram dicto d. comite flessis geni- 
bus existente et cum instancia postulante et requirente, Filipum qui Lipus 
dicitur, filium q. Lici Loterenghi populi sancti Michaelis Bertelde de Florencia, 
ibidem presentem, licet non de legitimis nupciis procreatum, set ex dicto patre 
suo ligato et ex domina Avinente filia q. Bonaiuti populi sancti Silvestri ad 
Rufinianum Florentine diocesis soluta progenitum et creatum, legitimari de- 
bere intuitu pietatis et misericordie de gracia speciali ipsius d. comitis Bartho- 
lotti. Ipse quidem d. comes superius nominatus, inclinatus precibus et rogatu 
predicti d. Lotti, et intuitu et amore dicti Filipi qui Lipus dicitur, filii q. ssi 
Lici, volens eidem graciam facere specialem, recordatus misericordie Ihesu 
Christi et eterne salutis, quocunque modo dictus Lipus natus sit, sive ex ligato 
et ex soluta, sive ex soluto et ex soluta, sive ex ligato et ex ligata, sive ex 
incestuoso vel nefario coitu procreatus sit, quocunque modo natus sit seu aiu- 
dicari possit fore natus, omnibus casibus consideratis et diligenter examinatis 
per ipsum d. comitem et sapientes eiusdem et diligenti deliberacione prehabita, 
Christi nomine invocato, ipsum Filipum qui Lipus dicitur, ibidem presentem, 
volentem et consentientem, ex certa scientia legitimavit et ipsum de cetero 
legitimum esse concessit, constituit et decrevit, et ex certa scientia ad omnes 
actus legitimos habilitavit eundem, ut tanquam legitimus et de legitimo thoro 
natus ad omnes actus publicos et civiles honores, si se casus ingesserit, ad- 


502 1291 Jan. 11. 
e 

mitatur et in euntis aliis suam prosequi valeat acionem, obiecione illegitime 
prolis imposterum quiesente, reducens eum imperiali autoritate ad iura natu- 
ralia et antiqua, quibus omnes homines liberi et legitimi nascebantur; et ita 
precipue, quod sucedat et sucedere possit iure plenissimo in bonis et hereditate 
dicti patris sui et quorumlibet propinquorum eiusdem, tam in bonis feudalibus, 
quam in alodiis paternis, avitis et proavitis, ex testamento vel qualibet alia 
ultima voluntate et etiam ab intestato vel quocunque alio successionis modo 
vel iure, et nichilominus capere et percipere possit de bonis dicti patris sui et 
quorumlibet propinquorum eiusdem, quod et quantum sibi placuerit, quemad- 
modum si fuisset de iustis et legitimis nupciis procreatus, non obstante vel in 
aliquo preiudicante eo, quod scriptum est in Autentica: Quibus modis natu- 
rales eficiantur sui, $. ultimo, vel illa, que est Codice: De naturalibus liberis, 
lege prima, vel quavis alia lege, edicto vel constitucione, et specialiter illa, 
que legitimari spurios nisi ex certa scientia non permitit, de qua lege expresse 
fit mencio in privilegiis antedictis; de bonis autem, quorum successio ipsi su- 
perius permissa est, excepta inteligantur ea, que de cesaris vel auguste domo 
patrimonialia sunt vel erunt. Itaque prefactus d. comes prenominatum Fili- 
pum qui Lipus dicitur, ibidem presentem et suo proprio nomine recipientem, 
et dictum d. Lottum, ad cautelam pro dicto eciam Lipo recipientem, cum anulo 
aureo et osculo pacis et perpetue recordacionis et amoris interveniente publice 
investivit de omnibus et singulis suprascriptis. Post hec in continenti pre- 
dictus Lipus filius q. Lici Lotorenghi pro se et suo proprio nomine iuravit 
corporaliter ad santa dei evangelia tacto libro fidelitatem et fidelitatis debitum 
ipsi domino comiti, recipienti vice et nomine Romani imperii et eciam suo no- 
mine suorumque heredum et suecessorum, ita tamen quod non erit de cetero 
in opere vel tractatu, quod dictus d. comes perdat victam, membrum, seu sue 
possessiones vel honores in aliquo diminuantur; et si quos siverit tractantes 
predicta, bona fide et suo posse proibebit, et si proibere non poterit, per se 
vel alium, quam cicius poterit, dicto d. comiti revelabit. Demum quidem 
idem d. comes imperiali auctoritate decrevit et iussit hoc generali edicto, ut 
nuli hominum liceat contra hanc imperialem et sue concessionis paginam atep- 
tare vel ei ausu temerario contraire, alioquin non solum imperialis indigna- 
cionis aculeos senciat, verum eciam quingentarum marcharum argenti penam 
8e noverit incursurum, cuius pene medietas ipsi d. comiti vice principis apli- 
cetur, reliqua vero medietas passo iniuriam persolvatur et detur. Ad quorum 
omnium evidenciam et testimonium manifestum et memoriam sempiternam 
presens d. comes presentem privilegii sui paginam sigillorum suorum inferius 
apensorum cum cordulis siricis in materiam cere mandavit et voluit munimine 
roborari. Acta sunt hec in civitate Florencie, in domo d. Canbii filicarii, 
in qua moratur Bettus hospitator, presentibus ser Bancho notario filio olim 
Iohannis de Munteiari, Lipo q. ser Gualderammi, Pelle q. domini Senzanomis 
populi s. Apolinaris, Brunelino Ubaldini de Aleis, Iacomo de Gusago filio q. 
domini Iosoei de Gusago de Brisia, Borghino filio Donni de populo s. Petri 
maioris, ser Frederico notario filio olim d. Palmerii iudicis de Quarantula, 
testibus rogatis et vocatis. S. Ego Egidius de Rubeis de Cassio Parmen- 
sis notarius et iudex ordinarius d. comitis Bartholoti predicti auctoritate im- 
periali his omnibus interfui et hanc cartam rogatus et de mandato dicti d. co- 
mitis scripsi et publicavi. 

Hoc est exemplum privilegii serenissimi principis d. Frederici secondi ete. ! 

Aus dem Original im Stastsarchive zu Florenz, Prov. Strozziane-Uguccioni. Von der 


1291 Jan. 11. 503 


angekündigten Besiegelung zeigt sich keine Spur. — 1 Es folgt eine, gleichfalls von der 
Hand des Notar Egidius geschriebene und von ihm und drei anderen Notaren beglaubigte 
Abschrift des unechten Privilegs K. Friedrichs II von 1245 März 13. — Vgl. zu S 259. 
Die vorliegende ist überhaupt die älteste mir bekannt gewordene Beurkundung einer Legi- 
timation in Vertretung des Kaisers. Ueber die Art und Weise, wie die Venerosi mit ihrer 
erschlichenen Befugniss hausiren gingen, vgl. unten zu 1346 März 22. 


4%. Vor dem bischöflichen Hofrichter zu Trient wird in mehreren Ter- 
minen eine Klage wegen verweigerter Besitzeinweisung und desshalb ver- 
hängten und zu verhdngenden Bannes verhandelt. Trient 1391 März 20 
—1292 Jan. 15. 


Anno domini m.cc.Ixxxxi., indictione quarta, die [martis] xx. intrante 
marcio, Tridenti, in palacio episcopatus; in presencia Simonis, Nicolai et Ul- 
rici notariorum et aliorum testium. Ibique Segna viator curie Tridentine 
venit et dixit mihi notario infrascripto, quod die veneris nuper elabso volebat 
ire ad domum d. Warnerii de Terlacu, volendo dare tenutam Vorzato viatori, 
tamquam nuncio d. Iohannis de Mayolo, de bonis et super bonis dicti d. War- 
nerii, valentibus c. libras Veronensium, et de expensis, et dixit, quod hoviavit 
dicto d. Warnerio in via, et dixit, quod dictus dominus dixit: ,Quod itis vos?“ 
Et ipse Segna viator respondit et dixit: ,Domine Warnerii, nos imus ad do- 
mum vestram ad prendendum unam tenutam pro Iohanne de Mayolo super 
vestris bonis.‘ Et dixit, quod dictus d. Warnerius dixit: ‚Ego nolo, quod eatis 
ad meam domum ad prendendum aliquam tenutam, cum veto vobis bene dic- 
tam tenutam, qua, si est data de iure, volo exire, alioquin volo, quod ipsa 
tenuta . . . . . Quare dictus Segna precepit ei d. Warnerio, quod die heri esset 
coram d. Adelpreto iudice etc., responsurus et racionem facturus dicto Io- 
hanni pro tenuta vetita. 

Item die veneris xviii. intrante madio, Tridenti suprascripto loco et te- 
stibus. Ibique dictus d. Adelpretus iudex faciens racionem in curia Tri- 
dentina etc. ad peticionem dicti Iohannis de Mayolo statuit terminum dicto d. 
Warnerio de Terlacu absenti, quod hinc ad diem June proximum sit coram eo 
peremptorie responsurus et racionem facturus dicto lohanni pro tenuta ve- 
tita etc." 

Item die lune xxi. intrante madio, Tridenti, suprascripto loco et testibus, 
coram dicto d. Adelpreto iudice etc. dictus Iochannes de Mayolo presentavit 
se pro dicto termino. 

Item die martis xxii. intrante madio, Tridenti, in palacio episcopatus in 
presencia Conradi, Nicolai et Simonis notariorum et aliorum testium. Ibi- 
que coram dicto d. Adelpreto iudice etc. comparuit dictus Iochannes de Mayolo, 
dicendo et petendo a dicto vicario, quod ipse vicarius debeat dictum d. War- 
nerium pronunciare in bano pro quadam tenuta vetita Worzato viatori, tam- 
quam nuncio dieti Iohannis, per ipsum d. Warnerium, prout in suis cartis 
continetur, scriptis manu mei notarii infrascripti. Ad quod dictus d. Warne- 
rius respondit et dixit, quod nolebat, quod dictus vicarius pronunciaret ipsum 
d. Warnerium in aliquo bano a peticione dicti Iochannis, cum ipse nunquam 
ei vetaset aliquam tenutam. Qui dominus vicarius dixit dictis partibus, si ha- 
bebant aliquos suspectos, cum ipse vult comitere dictam questionem uni sa- 
pienti ad cognoscendum. Qui d. Warnerius et dictus Iochannes dixerunt, quod 
non habebant aliquem sapientem hominem in suspectum. Unde dictus vicarius 
comisit d. Danieli iudici dictam causam et questionem, utrum si dictus d. War- 
nerius debet pronunciari in bano, aut non. 


504 1291 März 20 -- 1292 Jan. 18. 


Item die martis, predicto loco et testibus, Crescerus viator venit et dixit, 
quod die sabati nuper elabso bene dixit et denunciavit dicto d. Warnerio dic- 
tum terminum. Ego Bertoldus sacri palacii notarius interfui rogatus et 
scripsi. 


Anno domini m.cc.xxxxi, indictione quarta, die sabati xiiii. intrante 
lulio, Tridenti, in palacio episcopatus, in presencia Simonis, Nicolai et Conradi 
notariorum et aliorum testium. Ibique coram d. Adelpreto iudice facienti 
racionem in curia Tridentina etc. comparuit lochannes de Mayolo, qui stat in 
Tridento, petendo a dicto vicario, quod ipse vicarius poneret d. Warnerium de 
Terlacu in bano persone, cum ipse d. Warnerius sit in bano heris a peticione 
dicti Iochannis, et cum multi termini locati fuisent ei d. Warnerio ad extraen- 
dom se de bano heris, et non extraxit. Et ibi comparuit dictus d. Warnerius 
dicendo et alegando, quod nolebat, quod dictus vicarius poneret eum in aliquo : 
bano a peticione dicti Iochannis, cum ipse velet se extraere de dicto bano 
heris, si positus erat de iure; alioquin volebat, quod dictus lochannes extraeret 
eum de dicto bano ad suas expensas, si non positus erat de iure. Unde dictus 
‚vicarius comisit Andree de Sardagna, qui stat modo in Tridento, ad cognos- 
cendas, consulendas et fine debito terminandas omnes expensas, quas dictus 
Iohannes fecit in questione, quam habet cum dicto d. Warnerio, et similiter 
omnia debita, compromissa et omnes raciones, quibus dictus Iochannes utitur 
contra dictum d. Warnerium in dicta questione. 

Die predicto, loco et testibus. Ibique dictus Andreas statuit termi- 
num dictis d. Warnerio et Iochanni presentibus, quod hodie per totam diem 
inducant omnes suas raciones, quibus volunt uti super dicta causa et questione 
inter eos ventilata. 

Item die lune xvi. intrante iulio, Tridenti, in palacio episcopatus, in pre- 
sencia Bonomi de Percino et Pavei naturalis d. Odorici de Campo et aliorum 
testium. Ibique dictus Andreas statuit terminum dictis d. Warnerio et 
Iochanni presentibus hinc ad diem iovis proximum peremptorium et super- 
peremptorium ad probandum, quidquid probare volunt super dicta causa et 
questione, et ad inducendum omnes suas raciones, quibus volunt uti super 
dicta causa. Ego Bertoldus sacri palacii notarius interfui rogatus et scripsi. 


Anno domini m.cc.Ixxxxii,, indictione quinta, die martis xv. intrante ia- 
nuario, Tridenti, in palacio episcopatus, in presencia Simonis, Nicolai et Con- 
radi notariorum et aliorum testium. Ibique d. Adelpretus iudex faciens 
racionem in curia Tridentina etc. dedit tenutam Iochanni de Mayolo de bonis 
et super bonis d. Warnerii de Terlacu, mandando sentenciam exsecucioni, va- 
lentibus xx. libr. Veron., et de expensis, cum non attendiderit conpromisum, 
sub quo erat obligatus in xx. libr. Veron., prout continetur in una carta facta 
manu mei notarii infrascripti, et hoc fuit presenti d. Warnerio, primo de mo- 
bilibus, secundo de immobilibus, tercio de accionibus, salva racione omnium 
hominum; et comisit cuilibet viatori curie, qui det tenutam. Ego Bertoldus 
sacri palacii notarius interfui rogatus et scripsi. 

. Aus dem Orig. im Statthaltereiarchive zu Innsbruck, mitgetheilt von Durig. — Vgl. 
Nachtr. zu $ 46. 47. 


497. König Adolf beglaubigt bei Allen in der Lombardei seine genannten 
Boten und Legaten. Ulm 1294 März 21. 


Adolfus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Universis princi- 


1294 März 21. 505 


pibus ecclesiasticis et secularibus, praelatis, marchionibus, comitibus, baroni- 
bus, nobilibus, valvassoribus, capitaneis, potestatibus, rectoribus, communibus, 
popularibus et plebeis, aliisque suis et sacri imperii fidelibus archiepiscopa- 
tuum, episcopatuum, praelaturarum quarumlibet, marchionatuum, comitatuum, 
districtuum, civitatum quoque, burgorum, castellorum, oppidorum, mansionum 
omnium ac villarum in Lombardiae partibus constitutis, gratiam suam et omne 
bonum. Romanum vocatione divina sub regali diademate regentes imperium, 
ad rempublicam totam nostram intentionem convertimus, praesertim ad hoc, 
ut sub nostro felici regimine ad dilationem honoris imperii in pacis quietitudine 
feliciter valeat respirare. Ideo post successus prosperos nobis a celesti nuinine 
feliciter in Alemannie! partibus praestitos, curam nostram estendere decrevi- 
mus ad vos, ad partes et terre terminos Lombardie, que quandoque consuevit 
conquassari per bellicas clades et gravissimos hostilitatis incursus, nec non 
zizaniae simultatem. Deliberato igitur consilio principum nostrorum, quos alti- 
tudine pollentes sapientiae nostro diademati patres habemus conscriptos, ut 
in Lombardia, quain alumpnam habemus imperii, pacis amplexandae tran- 
quillitas suavis et opulenta concordiae preparentur, et iam preparate firmius 
conserventur, honorabiles viros magistrum Landulfum praepositum ecclesiae 
Wormatiensis et Guilburgensis, nobilem virum Robinum de Koverna, magi- 
strum Guillelmum de Scafusa, consiliarios et secretarios nostros karissimos, 
in quorum fidei praestantia circa nostras iussiones et procuranda nostri ho- 
noris et gloriae incrementa, alta quoque sapientia et industria multiformi de 
plenitudine confidentie gerimus cor et votum, nostros solennes ambaxiatores 
constituimus, nuntios et legatos. Ipsosque ad vos in partibus Lombardie feli- 
citer destinantes, eisdem damus et concedimus per praesentia largam et ple- 
nariam auctoritatem, vice et nomine [nostro] a vobis et universis et singulis 
recipiendi fidelitatis nobis et imperio debitae, nec uon pacis generalis servandae 
cum consuetis formis et solemnitatibus debitis sacramentum, ordinandi insuper, 
faciendi et tractandi omnia et singula, quae decus, gloriam et honorem nostrum 
et imperii, incrementum, emolumentum, iura et obventiones quaslibet, nec non 
ante omnia pacem iocundam et requiem tranquillam Lombardiae feliciter re- 
spicere videbuntur, et alia quaevis faciendi, etiam si mandatum speciale re- 
quirant, quae nostris et imperii negotiis crediderint profutura, ratum habituri 
et gratum omne, quod iidem nostri, de quibus plene confidimus, nuncii fecerint 
in premissis, nec non in accessoriis et circumstantiis eorundem. Quibus etiam 
nostris nuntiis de nostra intentione sufficienter instructis, que vive vocis eorun- 
dem oraculis, quam voce literarum melius exprimuntur, super his, quae ex 
parte nostra retulerint, tamquam ab ore nostro prolatis adhibere mandamus 
serie praesentium volumus et quaesumus plenam fidem. Hos igitur solemnes 
nostros nuntios et legatos a vobis universis et singulis hilariter recipi et re- 
ceptos alacriter pertractari, ab universis iniuriis, violentiis, iacturis, dampnis 
et molestiis protegi et defendi, congruis quoque honoribus et gratiis et gra- 
tuitis, nec non condignis promotionibus adeo rogatus et requirimus proveniri, 
ut reverentia, qua nostram reverimini maiestatem, resplendeat in eisdem. 

Datum Ulmae, xii. kal. aprilis, indictione septima, regni vero nostri anno 


secundo. 

Nach Abschr. Wüstenfelds aus beglaub. Abschr. d. d. Mailand 1294 Mai 9 im Archive 
zu Mantua; transsumirt bei Bestätigung der Privilegien der von Bargone durch genannte 
Boten. — ! Abschr. Lombardiae, — Vgl. Nachtr. zu $ 301. 


498." Künig Albrecht gestattet dem Guido de Franzesibus den verfallenen 


506 1298 Nov. 20. 


Reichsort Staggia wiederaufzubauen und alles entfremdete Zubehör im 
Namen des Reiches einzuziehen, und gibt denselben ihm und seinen Erben 
zu Lehen. Nürnberg 1298 Nov. 20. 


Albertus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Nobili viro Al- 
bizzo de Franzesibus, filio quondam nobilis viri Guidonis de Franzesibus, fideli 
suo dilecto, gratiam suam et omne bonum. Celebris fame clangente preconio, 
ascendit ut fumus aromatum exquisite flagrancie in conspectu regie maiestatis 
tue devotionis puritas et clare fidei rectitudo, quibus pre ceteris nostris fideli- 
bus nos et sacrum Romanum imperium amplexari diceris incessanter. Volentes 
itaque ob meritorum tuorum insignia, quibus multipliciter adornaris, te prose- 
qui dono gratie specialis, tibi et tuis legitimis heredibus concedimus et specia- 
liter indulgemus, ut castrum de Stagia, Vulterrane diocesis, quod nobis et im- 
perio attinere dinoscitur, collapsum rehedificare valeas, et omnia ad idem ca- 
strum pertinencia, si qua distracta vel alienata noscuntur, nostro et imperii no- 
mine retrahas et recolligas, prout visum tibi fuerit expedire; quod quidem castrum 
cum suis iuribus, iurisditionibus, conditionibus, possessionibus et pertinenciis 
universis tibi et tuis legittimis heredibus concedimus et confirmamus ex libe- 
ralitate regia a nobis et dicto Romano imperio absque alieni iuris iniuria feo- 
dali titulo perpetuo possidendum. Quapropter universis sacri imperii fidelibus 
firmiter et districte precipiendo mandamus, precise volentes, ne quis prefatum 
Albizzum et suos heredes legitimos in predicta gratia et collatione seu con- 
cessione huiusmodi aliqualiter molestare aut perturbare presumat. Quod qui 
fecerit, gravem nostre maiestatis offensam se noverit incursurum. Volumus 
insuper, quod si que alie" a presentibus litteris super gratia seu concessione 
castri huiusmodi reperirentur, ipsas ex nunc esse nullius momenti seu valo- 
ris. Datum in Nurinberc, xii. kal. decembris, anno domini millesimo du- 
centesimo nonagesimo octavo, indictione xii., regni vero nostri anno primo. 


Aus dem Orig. im Staatsarchive zu Florenz, Riform., Atti pnbblici. Von der Besiege- 
lung die Löcher. — Vgl. zu $ 388. 


499. Entwurf: (König Albrecht) verzichtet zu Gunsten des Pabstes Bo- 
nifas und der römischen Kirche auf ganz Tuszien, so weit es zum Heiche 
gehórt. (1300.) 

Papa Bonifacius volebat sibi dari totam Tusciam. ! Agitur, quod ego 
talis recognoscens, quod Romanum imperium per sedem apostolicam de Grecis 
translatum est in persona magnifici Karoli in Germanos, et quod ius eligendi 
Romanum regem in imperatorem postmodum promovendum certis principibus 
ecclesiasticis et secularibus est ab eadem sede concessum, et quod quicquid 
bonoris, auctoritatis, eminencie, dignitatis aut status imperium seu regnum 
Romanum habet, ab ipsius sedis gracia, benignitate et concessione manavit, & 
qua reges et imperatores, qui fuerunt et erunt pro tempore, recipiunt tempo- 
ralis gladii potestatem ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, pia 
devocione ac sincero corde profiteor, quod Romanorum reges in imperatores 
postmodum promovendi per sedem apostolicam ad hoc potissime ac specialiter 
assumuntur, ut sint sancte Romane ecclesie advocati, catholice fidei et eius- 
dem ecclesie precipui defensores; quapropter et ego et alii Romanorum reges 
et imperatores, qui erunt pro tempore, totis viribus ab illis abstinere debemus, 
que ipsi ecclesie possunt esse nociva et per que inter sanctissimum patrem et do- 
minum dominum B. sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summum pontifi- 
cem, qui nunc apostolice sedi preest, et successores ipsius, qui canonice intrabunt, 


(1300.) 501 


[et me et Romanorum reges et imperatores, qui erunt pro tempore,] possent 
scandala suscitari et materia dissensionis oriri; et debemus illa devotis et fer- 
ventibus affectibus promovere, ex quibus Christianitati Ytalice et presertim 
provincie Tuscie tranquillitas, pax et quies proveniant, odia, rancores, civilia 
et intestina bella tollantur et mala alia, per que paterna sanctitas et vera? 
dilectio, quam prefatum dominum meum summum pontificem et ecclesiam se- 
pedictam ad me habituros fiducia firma confido, minui vel obfuscari valeret. 
Considerans itaque, quod provincia Tuscie memorata finibus terrarum, pro- 
vinciarum atque locorum ecclesie sepedicte est valde vicina, cuius provincie 
comites, barones et nobiles, civitates, castra, terre, loca, universitates, cives 
et incole multum inter se dissident, dampnis gravibus illatis invicem odiis ra- 
dicatis in ipsis, ex quibus se frequenter inpetunt invicem et impugnant, quo- 
rum mala eciam ad contingencia, provincias, civitates et loca periculosa nimis 
et dampnabiliter extenduntur, et habitatorum ipsius provincie detestanda ma- 
lieia diffunditur in populos contingentes; rememorans quoque, quod nonnulli 
Romanorum imperatores et reges, qui fuerunt hactenus multiplicibus honoribus, 
beneficiis et graciis ab apostolica sede obtentis inmemores et ingrati, promis- 
sionibus et iuramentis ipsi sedi prestitis violatis, ipsam multipliciter impugna- 
runt, terris et vasallis eiusdem iniuriis et dampnis gravibus irrogatis; unde 
premissis in maturam deliberacionem adductis, ad ecclesie sepedicte et aliorum 
suorum fidelium et vasallorum securitatem, memoratam sedem providi munire 
talibus et armare presidiis ac fortificare largicionibus, ut si, quod absit, per 
me vel per meos ipsam molestare contingeret, aut per reges vel imperatores 
Romanorum, qui fuerint pro tempore, ad defendendum se et sua sibique sub- 
iecta reddatur robustior et validior ad iniqua molimina refrenanda. Et ecce 
igitur, quod presencium tenore ipsi domino meo domino B. pape predicto eius- 
que successoribus canonice intrantibus et sancte Romane ecclesie sepedicte 
do, cedo, dono et trado imperpetuum totam provinciam Tuscie ad Romanum 
imperium pertinentem, cum omnibus comitatibus, marchionatibus, baroniis, 
dignitatibus, honoribus, preeminenciis, civitatibus, castris, terris, villis et locis, 
hominibus et habitatoribus atque incolis, territoriis, districtibus et pertinenciis, 
montibus, alpibus, terminis vel confinibus, aquis, fluminibus, portubus, plagiis 
atque ripis, introitibus et exitibus, accessibus et egressibus suis, et cum omni 
mero et mixto imperio, dominio et iurisdictione, omnibusque reditibus, fructi- 
bus, proventibus, bonis et iuribus quocunque nomine ipsa et eorum quodlibet 
censeantur, in ipsis ad regnum et imperium pertinentibus memoratum; abdi- 
cantes ex nunc totaliter et omnino ea omnia et singula a me et a regno et im- 
perio Romanorum, illaque in ipsum dominum papam et successores eius pre- 
dictos ac prefatam Romanam ecclesiam perpetuo et totaliter transferentes, ita 
ut ammodo ipse ac successores eius et ecclesia supradicta per se ac alios 
quandocumque et qualitercumque et quocienscumque auctoritate propria, abs- 
que mea vel cuius[cunque] alterius requisicione vel consensu, possint ipsa 
omnia et singula libere ac licite apprehendere, intrare, recipere, retinere ac 
possidere vel quasi?, et contradictores, si qui fuerint, vel rebelles, prout ex- 
pedire viderint, coartare, volens, quod ea omuia sint proprietatis et iuris im- 
perpetuum ecclesie memorate; promittens quoque tactis sacrosanctis ewangeliis 
in presencia talium prestito iuramento, quod premissa omnia et singula invio- 
labiliter observabo, nec per me vel alios scienter publice vel occulte veniam 
vel temptabo vel procurabo veniri contra ea vel aliquid eorundem; et si con- 
trarium facerem, preter illam auctoritatem, quam habet supra me et bona mes 


508 (1800.) 


apostolica sedes, suppono me sponte ac bona mea, honorem et dignitatem, 
habita et habenda ipsi domino pape et sedi prefate ac ipsorum mandato quo- 
cienscunque faciendo, ac spiritualibus et temporalibus penis, sentenciis atque 
multis, quibus me ac familiam meam duxerint puniendos. [Promitto quoque 
et firmo sacrosanctis tactis ewangeliis proprio iuramento, quod ad quemcun- 
que gradum seu statum cuiuscunque eminentie seu dignitatis ascendero seu 
promotus fuero vel assumptus, supradicta omnia et singula confirmabo et in- 
novabo et etiam de novo faciam verbis competenter mutatis, et ipsi domino 
meo pape Bonifacio suisque successoribus canonice intrantibus et apostolice 
sedi super hoc patentes litteras meo magno sigillo signatas et etiam bulla 
aurea, cum illa me uti contigerit, faciam assignari.] 

Aus gleichzeit. Abschr. im Konzeptbuche des Rudolf Losse Bl. 143 im Staatsarchive 
zu Darmstadt. Ergänzt aus dem Drucke: Archiv für österr. Geschichtsquellen 2, 236 aus 
dem Formelbuche K. Albrechts im Staatsarchive zu Wien. Hier findet sich die Bemerkung: In 
hac cedula continentur additiones, que deficiebant in antiqua cum clausula ultima, que in- 
ciptt: ,, Promitto quoque etc. usque ,,assignari*; während weiter noch die Stelle: possunt 
68306 nociva et per que — — scandala suscitari als neuerer Zusatz bezeichnet zu werden 
scheint; da dieser sich in beiden oben benutzten Texten findet, so würde in diesen bereits 


eine zweite und dritte Fassung des Entwurfs vorliegen. — ! Von anderer gleichzeitiger 
Hand. — * Hs. prefata. — * Hs. quando. — Vgl. S 388. 


500. Pabst Bonifaz ersucht den Herzog von Sachsen seine Einwilligung 
dazu zu geben, dass (König) Albrecht T'uszien an die römische Kirche 
abtrete. Anagni 1300 Mai 13. 


Bonifacius episcopus servus servorum dei. Dilecto filio nobili viro . . duci 
Saxonie salutem et apostolicam benedictionem. Apostolica sedes divinitus 
constituta super reges et regna, ut evellat et dissipet, edificet et plantet, do- 
minici domus dominium et omnis possessionis eius obtinens principatum, cui 
omnis anima quasi sublimiori preminencie debet esse subiecta, per quam prin- 
cipes imperant et potentes decernunt iustitiam ac reges regnant et legum con- 
ditores iusta decernunt, quamque gloriosissimi apostoli Petrus et Paulus pa- 
riter Christo domino consecrarunt eamque omnibus urbibus et universo mundo 
sua presentia atque venerando triumpho pretulerunt, Romanum imperium in 
persona magnifici Caroli transtulit in Germanos, iusque eligendi Romanorum 
regem, in imperatorem postmodum promovendum, certis principibus ecclesia- 
sticis et secularibus sedes ipsa concessit, et quicquid honoris, preminentie, 
dignitatis et status imperium seu regnum Romanorum habet, ab ipsius sedis 
gratia, benignitate et concessione manavit, a qua Romanorum imperatores, 
qui fuerunt pro tempore, receperunt gladii potestatem ad laudem bonorum, 
vindictam vero malefactorum; et ad hoc dicta translatio maxime facta fuit, ut 
Romanorum imperatores et reges, qui forent pro tempore, sepedicte sedi se 
redderent strenuos advocatos et precipuos defensores. Preteritorum tamen ex- 
hibitio et experimenta multa declarant, quod in nonnullis Romanorum impe- 
ratoribus et regibus, quod fuerat ad medelam provisum, tetendit ad noxam, 
et qui credebantur non solum coniecturis, sed etiam promissionibus, sponsio- 
nibus et iuramentorum prestationibus sancte Romane ecclesie profuturi, cuius 
fuerant favore, approbatione et auctoritate promoti, cum multa ingratitudinis 
macula inventi sunt impugnatores et persecutores dicte ecclesie eiusque fide- 
lium et terrarum. Nos igitur attendentes divinarum et humanarum scriptu- 
rarum documenta, et predecessorum nostrorum Roınanorum pontificum vestigia 
imitantes, ex quibus instruimur et docemur, quod nonnulla, que fuerunt in eis 


1300 Mai 18. 509 


sancte ac salubriter instituta, quia processu temporis per abusum vel alias ad 
dampnum tendebant et inalum, postmodum sacro inspirante spiritu revocata 
fuerunt et omnino sublata, ne diutius si starent, perniciose nocerent, providi- 
mus ad honorem dei, christianitatis pacem, tranquillitatem ecclesie memorate 
ac vassallorum et fidelium provinciarum, civitatum, universitatum, terrarum 
atque locorum et subiectorum ipsius, provinciam Tuscie, que finibus provin- 
ciarum, terrarum atque locorum ecclesie sepedicte valde noscitur esse vicina, 
cuiusque provincie comites, barones et nobiles, civitates, castra, terre, loca, 
universitates, cives et incole multum inter se dissident, dampnis gravibus sibi 
irrogatis adinvicem, odiis radicatis in ipsis, ex quibus se frequenter impetunt 
invicem et impugnant, quorum mala etiam ad contingentia provincias, civitates 
et loca periculose nimis et dampnabiliter extenduntur, et habitatorum ipsius 
provincie detestanda malitia diffunditur in populos contingentes, revocare ad 
ius et proprietatem ecclesie memorate, cuius auctoritate, ut premittitur, in 
Romanum imperium noscitur fuisse translata. Per Romanorum enim impera- 
tores et reges, tenentes eandem, ecclesia predicta in suis vassallis, fidelibus 
atque terris magnas et graves de ipsa provincia impugnationes accepit et fuit 
multipliciter molestata. Et licet ad revocationem huiusmodi faciendam sufficiat 
auctoritas dicte sedis, a qua, quicquid habet imperium, sumpsit exordium, im- 
presentiarum tamen preelegimus experiri nobilitatis tue promptitudinem ad 
nos et ecclesiam sepedictaın et devotionis affectum, quem te ad nos et eccle- 
siam gerere credimus et habere. Ideoque venerabilem fratrem nostrum N. An- 
conitanum episcopum, de cuius experta circumspectione, industria et fidelitate 
confidimus, ad te ac Germanie partes duximus propter hoc specialiter desti- 
nandum, magnitudinem tuam rogantes et hortantes attente, quatenus, si ına- 
gnificus princeps Albertus Austrie dux illustris, natus clare ınemorie Rodulfi 
Romanorum regis, super ista materia vel contingentibus eam, nunc in statu 
in quo est vel quovis in futurum statu fuerit, nostris beneplacitis se coaptet et 
faciat eum effectu, que pro utilitate publica volumus in hac parte, ea ad peti- 
tionem dicti episcopi, nostre super hoc couscii voluntatis, approbare studeas 
eisque spontaneum prebere consensum per tuas patentes litteras tuo sigillo 
signatas, necnon et per publicum instrumentum, que nobis per eundem epis- 
copum destinare procures, exauditurus nostras exhortationes et preces taliter 
in hac parte, quod nos et ecclesia memorata in te promptitudinem devotionis 
et gratitudinis invenisse letemur ae proinde reddamur et merito in tuis pro- 
cessu temporis profectibus promptiores. Datum Anagnie, iii. idus maii, 
pontificatus nostri anno sexto. 

Nach dem Drucke: Kopp Gesch. der eidgenöss. Bünde 3a, 313, vgl. mit dem weniger 


genauen Drucke: Theiner Cod. dipl. dominii temp. s. sedis 1, 371, beide aus dem Orig. mit 
anhängender Bulle im vatikan. Archiv. — Vgl. S 388. 


501. Karl, Sohn des Grafen Guido von Battiffolle, Pfalzgrafen von Tus- 
zien, investirt Genannten nach geleistetem T'reuschwure mit dem Amte des 
Juder ordinarius und Notar. Florenz 1302 Juni 20. 


In nomine domini. Amen. Dominus Karolus comes, filius illustris viri 
domini comitis Guidonis de Battifolle dei gratia in Tuscia palatini, recepto a 
Mauro, filio olim Florentini de populo sancti Stephani abbatiae de Floreutia, 
pro Romano imperio et ipsius corona et pro se ipso purae fidelitatis debito 
iuramento de ordinariae iurisdictionis et tabellionatus officio, videlicet. quod 
contractus, pacta, conventiones hominum, acta iudiciorum, voluntates ultimas 


510 1302 Juni 20. 


defanctorum, et singula quaeque scribet, ut a mandantibus audiet et intelliget 
evidenter, publicando ipsam in membranis sive cartis, quae non fuerint prius 
scriptae, et credentiam testium, sententiarum et omnium aliorum actuum te- 
nendo ad haec officia expectantem', et quae omnia et singula tam in scribendo, 
quam in legendo recte faciet ac fideliter exercebit, quae ad dictorum officiorum 
et cuiuscumque ipsorum executionem noverit pertinere: ex auctoritate habita 
ab imperatoria maiestate, sicut in ipsorum privilegiis evidenter dicitur conti- 
neri, ipsum Maurum de officiis ordinariae ac voluntariae iurisdictionis et ta- 
bellionatus et quolibet ipsorum exercendo cum calamario et penna publice in- 
vestivit, dans eidem licentiam liberam et omnimodam facultatem adque pote- 
statem praestandi auctoritatem suam in manumissionibus servorrm, adscrip- 
titiorum, colonorum et aliorum similium, deliberationibus, emancipationibus, 
etiam liberorum adoptionibus, arrogationibus, tutelis, curis, donationibus, in- 
sinuationibus testamentorum adque testium publicationibus, interrogationibus 
ante litem contestatam faciendis in casibus a lege permissis, restitutionibus in 
integrum ecclesiis et minoribus et aliis, quibus lex perinictit, attribuendi auc- 
toritatem, et decretum causa cognita interponendi transactionibus etiam ali- 
mentorum et rerum minorum alienationibus et solutionibus eis factis, et dandi 
tutores et curatores et mundualdos, et removendi tutores et curatores suspectos, 
interrogationes in matrimoniis et mulieribus et viris faciendi, et sententiandi! 
tam in principalibus causis, quam appellationum, et rogata sive instrumenta 
vel rogationes aliorum notariorum reficere sua auctoritate, et aliis notariis 
volentibus ea reficere suam auctoritatem praestare adque decretum, et gene- 
raliter omnia per totum Romanum imperium ubilibet faciendi et plenius exer- 
cendi sine statuti vel alicuiue defensoris obstaculo sive contradictione, quae 
alicui competere possunt ordinaria iurisdictione data ad ordinariae iurisdic- 
tionis et tabellionatus officia et ad ea, quae ad ipsorum executionem pertinere 
plenius dignoscantur. Ad quorum confirmationem dictus dominus Karolus co- 
mes suo sigillo mandavit praesens privilegium communiri. Acta fuerunt 
haec Florentiae in burgo s. Laurentii, praesentibus testibus d. Petro abbate 
monasteri s. Salvatoris de Spungia Vulteranae dioecesis, et d. Nerio de 
Giandonatis, et fratre Francio converso et sindico monasterii Vallisumbrosae, 
et aliis pluribus ad haec vocatis et rogatis, sub annis domini millesimo tre- 
centesimo secundo, indictione quintadecima, die vigesimo mensis iunii. 

Ego Simon filius Dulcis de Florentia, apostolica et imperiali auctoritate iudex 
ordinarius atque notarius publicus, praedictis, dum agerentur, interfui et ea 
de mandato dicti d. comitis publicavi, me publice in ipsorum fidem et testi- 
monium subscribendo. 


Nach dem Drucke: Soldani Historía monasterii s. Michaelis de Passiniano 119. — 
! Dr. servandi. — Vgl. S 245 n. 16; 444 n. 1. 


009. König Heinrich VII bevollmüchtigt den Vikar von Brescia, die 
Judices und Notare, von deren Treue gegen König und Reich er sich 
überzeugt haben wird, in ihre, ihnen durch das Urtheil des Königs abge- 
sprochenen Aemter wieder zu restiluiren. Pisa 1312 April 1. 


H. dei gracia Romanorum rex semper augustus. Nobili viro Ugolino de 
Sesso, vicario Brixie, fideli suo dilecto, graciam suam et omne bonum. Ut ci- 
vitas Brixie eo magis in fidelitatis' et obediencia imperii Romani consistat, 
quo se amplius senserit honorari, et ut comodius valeat regi et facilius guber- 
nari, abilitandi et restitaendi in integrum illos iudices et notarios, quos per 


1312 April 1. 511 


dilientem inquisicionem faciendam per te fideles nostros et imperii esse repe- 
rieris, ad omnia officia et honores iudicatus et notarie, quibus per sentenciam 
nostram dudum contra eos et alios de dicta civitate prolatam privantur, ut 
ipsa officia et honores habeant et possint exercere, ut prius, non obstante 
sentencia supradicta, et consilio fidelium nostrorum civitatis eiusdem, tibi auc- 
toritate regia liberam concedimus facultatem. In cuius rei testimonium pre- 
sentes litteras conscribi et magestatis nostre sigilo iusimus comuniri. Data 
Pisis, kal. aprilis, anno domini millesimo ccc.xii., regni vero nostri anno quarto. 


Aus Transsumpt in Urk. von 1312 Nov. 23, worin der Notar Lanfranchinus de Briellis * 


daraufhin restituirt wird, im Staatsarchive zu Mailand. — Vgl. Nachtr. zu $ 104. 


503. Im grossen Rathe zu Vicenza wird beschlossen, dass die den Pa- 
duanern zu Hülfe gezogenen Vicentiner, falls sie sich auf geschehene La- 
dung nicht stellen, mit ihren Verwandten bis zum vierten Grade als Ver- 
räther des Reichs und der Stadt verurtheilt sein sollen. Vécenza. 1312 
Aug. &. 

Anno domini millesimo trecentesimo duodecimo, inditione decima, die 
martii octavo augusti, Vincentie in sala, ubi fiunt maiora consilia civitatis 
Vincentie, presentibus dominis Singofredo de Ganzewa, Bonacursio de Portis 
iudicibus, Burgo de Clupanis et Morando de Camperanis et Iacobo Simeonis 
notarüs sigilli et aliis multis. In generali consilio quingentorum civitatis 
Vincentie, ad sonum campane vocibus preconum more solito et loco debito 
congregato, premissa proposita per d. Bormesium de Paganoris iudicem et 
vicarium nobilis viri d. Galasini de Tornano potestatis Vincentie et per ipsum 
facto partito cum bussolis et ballotis inter illos de consilio, qui fuere numero 
centum sexaginta duo, placuit omnibus de dicto consilio, exceptis sexaginta 
octo, quod procedatur per dictum d. Bormesium ad faciendum partitum de 
dictis arrengatorum diversimode consulentium super provisionem factam contra 
perfidos cives et districtuales civitatis Vincentie et sacri imperii rebelles. Et 
iterum facto partito de dictis eorum per dictum d. Bormesium, de uno vide- 
licet contra aliud modo predicto, finaliter placuit omnibus de dieto consilio, 
exceptis septuaginta octo, et fuit reformatum, quod per dictum d. potestatem 
[et] curiam diligens inquisitio formetur contra et adversus cives et districtuales 
civitatis Vincentie, qui palam vel occulte recesserunt de civitate Vincentie vel 
districtu, recedent et ibunt in auxilium Paduanorum, tamquam contra sacri 
imperii [proditores] et rebelles; et sunt patrie proditores; et citati ad domos, 
in quibus consueverunt habitare, si non comparuerint, pro confessis habeantur 
et condepnentur ipsi, uxores, filii et matres [et parentela] eorum usque ad 
quartum gradum, tamquam proditores et rebelles sacri imperii et civitatis 
Vincentie, et quod bona sua publicentur et publicata deveniant in commune 
Vincentie, salvo iure creditorum; dum tamen hoc non preiudicet, nec preiudi- 
care possit alicui mulieri de parentella aliquorum supradictorum predictorum, 
que nupta esset alicui sacri imperii dilecto et amico communis Vincentie; [que] 
non subiacent predictis bannis. 


Aus neuerer Abschrift im Statthaltereiarchive zu Innsbruck. — Vgl. Nachtr. zu 
$ 43. 54. 


504. Im grossen Rathe von Reggio wird beschlossen, dass die Genannten 
von Pali wegen angegebener Missethaten in unlösbarem Banne sein sollen. 
Reggio 1315 Mai 8. 

Congregato generali consilio populi civitatis Regii in palatio novo dicti 


——-a-L-.— 


519 1315 Msi 8. 


populi etc. de mandato nobilis et potentis domini Odofredi de Odofredis de 
Bononia, honorandi capitanei civitatis Regii etc. Ne temeritas et proter- 
vitas et insania d. Iacobini, Gifredi et filiorum de Palude eis lucrativa cor- 
cedatur, sed per Reginum populum pocius refrenetur et cciam compeschatur, 
eo quia derobaverunt in districtu Regii mercatores, salmas et homines capiendo 
et eciam eosdem occidendo contra debitum racionis, et posuerunt in rebellione 
communis et populi Regii castrum Bergenzoni et castrum Corvarie, postea 
subsequenter dentes eciam extrahendo cuidam de populo Regii, quem ceperunt 
super strata regali et eum ad dictum castrum Corvarie conduxerunt, et eum 
postea reddimi fecerunt prius fortiter tormentatum; et predicta et alia enormia 
commiserunt absque aliqua causa, dum magnum honorem receperint a Re- 
ginis: providerunt sapientes ellecti per d. capitaneum et defensores populi, 
quod castrum Corvarie et podium eius et ville et teritorium condam dicti 
castri ... debeant comburi et totaliter devastari, ita quod nunquam habitetur 
in dictis locis per aliquam personam. Et idem fiat de terra seu villa Gumbie 
et de teritorio ipsius. Et quod murus cum fundamento castri Corvarie, qui 
devastatus non fuit, devastari totaliter debeat, et lapides debeant proici infra 
montem versus Schaluchiam in rivo Scaluchie, et arbores omnes, que sunt 
circa montem, ubi erat dictum castrum, incidantur in totum, et eis arboribus 
coadunatis ad invicem comburantur; et eciam fundamentum dicti castri et ci- 
sterne ipsius destrui totaliter debeat et lapides debeant proici ad valles in 
dicto rivo. Et ad predictum guastum faciendum ire debeat de presenti mense 
madii seu ante medium mensem iunii subsequentem milex domini potestatis 
cum soldatis communis Regii equitibus seu cum medietate ipsorum; et cuin 
eis ire debeant de presenti mense madii cum edificiis ad guastandum talie de 
pedemonzium de montaneis communis Regii, salvo quod omnes homines armi- 
geri Sarzani, Filine, Castrinovi de Bismantua et curiarii ipsorum castrorum 
sint et teneantur ad dictum guastum faciendum, pena pro colibet communi, 
qui non mitteret taliam et qui non esset, ut dictum est supra, ducentarum 
librarum Rexan.; et decem libre Rexan. pro qualibet singulari persona, que 
exigantur infra mensem contra inobedientes. Et in pertinenciis et in teritorio 
seu curia dicti castri Corvarie et Gombie nunquam possit laborari per aliquam 
personam, pena laboranti et laborari facienti aversis et personarum, et eciam 
possint offendi, occidi et derobari inpune per quamcumque personam. Et eadem 
pena sit in edifficante vel edifficari faciente in supradicto castro seu locis; et 
eciam eadem pena sit in habitatore dictorum locorum. Item quod terra 
Vecti et eius curia et territorium ipsius devastari debeant, et omnes domus 
comburri debeant, nec unquam possint alique fieri, nec in perpetuum habitari, 
nec unquam possint laborari in dicta terra, necin eius curia, nec in eius terri- 
torio etc. Item quod guastetur totaliter murus cum fundamento, qui re- 
mansit in castro Birgenzoni, et lapides infra valles proiici debeant, et terra 
dicti castri a latere, ubi erat manganum, cum zapis splanari debeat et proici 
in foveam dicti castri, ita quod dicta fovea splanetur in totum ab illa parte; 
et si quod lignameu est in dicto castro, totaliter comburantur; et eciam inci- 
datur in totum boschum seu nemus castanearum ............. . dieti 
domini Iacobini, positnm in pertinenciis Bergenzoni, et lignamen ipsius boschi 
postea comburatur; et nunquam edifficari possit in dicto castro, nec in per- 
tinenciis ipsius, nec eciam laborari per aliquam personam in teritorio dicti 
castri etc. Item quod ad Quatuor castella et in pertinenciis ipsorum et in 
territorio Bibiani et in terra Sessi, et in quolibet alio loco districtus Regii in 


1815 Mei 8. 518 


montibus seu in plano, ubicomque domini Iacobinus et Gifredus de Palude vel 
aliquis . TED ex filiis haberent possess[iones], dari debeat tota- 
liter guastum in domibus, vineis, arboribus, blavis, feno et aliis suis rebus, 
ita quod blave ipsorum vel poderia vendi non debeant ullo modo, sed semper 
stent dicte sue terre et possessiones inculte salde, pena laboranti et laborari 
facienti averis et personarum, et per quemcomque possit offendi, occidi et de- 
robari in dictis laboreriis absque pena. Et predictum guastum faciendum in 
terris ipsorum seu possessionibus, quas habent in Quatuor castellis et in ter- 
ritorio Bibiani et in terra Sessi et etiam in aliis locis in plano, fiat omnino de 
presenti mense madii per supradictum militem potestatis, cum quo ire debeant 
ad faciendum dictum guastum communia de Quatuor castellis, de Caviano, de 
Sancto Paulo, de Runculo, de Bibiano, de Salverano, de Montecalvulis, de 
Mozatellis, de Castiono et de Pradinerio cum zapis, securis, sezis et aliis edif- 
ficiis ad guastandum; et cum praedictis sint equites communis Regii soldati; 
pena ducentarum librarum Rexan. d. potestati, nisi predicta, ut supradictum 
est, executioni mandaret; et pena pro quolibet communi ducentarum librarum 
Rexanarum, si non fuerit ad predicta, ut supra dictum es'. Item si con- 
tingerit aliquem de predictis de Palude vel eorum sequacibus ire vel reddire 
per districtum Hegii, et per aliquos vel aliquem receptari, sociari, coloquium 
habere vel eius nuncios vel litteras recipere seu aliquod auxilium, conscilium 
vel favorem impendere predictis banitis vel alicui ipsorum seu eorum nunciis 
vel sequacibus, quod ex nunc ille talis receptans, coloquium habens, socians, 
auxilium, conscilium vel favorem impendens puniatur et puniri debeat, si fuerit 
de potentibus, in mille libr. Rexan., si fuerit pedes, in quingentis lib. Rexan.; 
et si coloquium factum fuerit cum predictis vel aliquo predictorum in aliquo 
castro, fortilicia vel domo districtus Regii, seu receptati vel nisi fuerint, quod 
castruin, fortilicia seu domus fonditus diruatur etc. Item quod guasta fiant 
in terris, vineis, domibus, arboribus, possessionibus et poderibus d. [acobini 


et Gifredi de Palude et filiorum [et] suorum sequacium, banitorum et con- , 


dempnatorum per commune Regii occasione rebelliouis et robarie Bergenzoni 
et castri Corvarie, uon obstantibus aliquibus instrumentis dacium vel emptio- 
num vel obligationum vel alterius contractus, cuiusconque condictionis existant, 


quin dicta guasta fiant; et nullus audiatur, qui produceret vel allegaret talia - 


instrumenta ........... . supradicta guasta fiant, pena producenti, ale- 
ganti, procuranti et notario de medio, qui reciperet seu scriberet acta, ne dicta 
guasta fierent, vel aliquod ipsorum, pena ducentarum librarum Rexan. pro 
quolibet predictorum; et pena ducentarum libr. Rex. dominis potestati, capi- 
taneo et eius familie, qui predicta instrumenta reciperent vel audirent. 

Item quod quicumque ceperit d. Iacobinum vel d. Gifredum vel eius filios, le- 
gittimos vel naturales, vel Brandalixium de Marano, habere debeat mille libr. 
Rexan. a commune Regii, si aliquem ex predictis vivum presentaverit; si vero 
mortuum, habeat quingentas libras Rexanas a commune Regii; et si occide- 
rent et non presentaveriut, habeant trecentas libras Rexanas a commune Regii; 
et si aliquem ex aliis sequacibus ipsorum vivum vel mortuum presentaverint, 
habeant centum libras Rexanas; aliis penis semper salvis et provisionibus et 
statutis factis contra predictos de Palude etc. Item quod dominus capita- 
neus presens teneatur et debeat vinculo iuramenti et pena ducentarum libra- 
rum Rexan. de suo salario predictos dominos Iacobinum, Gifredum et filios 
predictorum, legittimos et naturales, et alios banitos occasione robarie Ber- 
genzoni et Corvarie, et castrum Bergenzoni et Corvarie depingi facere in pa- 

Ficker Forschungen. IV. 33 


514 1315 Mai 8. 


latio veteri communis Regii a latere exteriori ad murum dicti palatii, et no- 


mina et prenomina predictorum scribi facere de litteris grossis; ita quod bene: 


possint legi et intelligi; et depingatur populus Regii, qualiter dicta castra de- 
struxit, et exercitus et mangana depingantur, et scribantur etiam, sicuti supra- 
dicti rebelles sunt baniti communis Regii [et] pro robaria, prodictione, rebel- 
lione et.arsura et alis delictis enormibus sunt baniti, et eciam inscribatur, 
qualiter et quomodo stabat exercitus Reginus, et sicut coınmune Regii et po- 
pulus misit primo ad exercitum Corvarie decc. soldatos pedites et centum 
equites et talie comitatus, et postea quarteria iverunt ad exercitus supradictos. 
Et predicta fiant et executioni mandentur, ut possit per omnes videri et legi 
nequicia, malitia et arrogantia predictorum rebellium de Palude; et predicta 
incipi debeant de presente mense madii, et usque ad medium mensis iunii sint 
completa, pena capitaneo c. libr. Rexan. etc. Item quod predicti de Pa- 
lude nominati, et qui maschuli nascerentur ex eis, semper sint baniti et con- 
dempnati communis Regii averis et personarum pro proditione, rebellione et 
enormibus delitis, et nunquam exire possint de banis et condempnationibus 
communis Regii, nec possint pervenire ad aliquam concordiam seu pacem cum 
commune et populo Regino propter enormia, que fecerunt. Et ideo posterita- 
tem eorum in banno ponimus communis Regii, ex nunc, pro ut eX tunc, quia 
sepe solet filius similis esse patri. Et nullus possit arrengare, allegare, pro- 
ponere vel proponi facere vel reformari facere iu consilio seu concione, quod 
predicti de Palude et eorum sequaces baniti exire possint de bannis et con- 
dempnationibus suis, vel habere concordiam cum commune et populo Regino; 
et pena rectoribus civitatis Regii ducentar. libr. Rexan. etc. Item quod 
predicte provisiones ponantur et scribantur in volumine statutorum communis 
et eciam in volumine statutorum populi Regii etc.; et predicte provisiones ha- 
beantur et teneantur pro statutis, et habeant vim statutorum troncorum et 
precissorum, quibus non possit derogari vel abrogari per aliquod aliud statu- 
tum populi vel communis vel per aliud conscilium; nisi in eo conscilio essent 
ad minus mille consilliarii, de quibus essent in concordia dccec. nonaginta no- 
vem, facto partito ad fabas albas et nigras, et faba colecta per quatuor fratres 
minores; et eciam exemplentur dicte provisiones in uno quaterno de peccude, 
et in sagristia maioris ecclesie civitatis Regii deponantur, ut semper haberi 
possint, cum fuerit oportunum etc. ^ Item quod presens capitaneus, et qui 
pro tempore fuerit in civitate Regii, teneatur et debeat vinculo iuramenti et in 
pena viginti quinque libr. Rexan. legi facere supradictas provisiones singulis 
mensibus, ita quod intelligantur in totum in conscilio populi, in quo quidem 
conscilio trecenti consiliarii sint ad minus. Item addendo dictis provisio- 
nibüs provisum fuit per d. defensores, quod duo boni ambaxatores mittantur 
ad civitatem Parme et ad dominum Gibertum de Corigia, qui exponant eisdem 
qualiter illi de Palude........in episcopatu Regii, et se reducunt et re- 
ceptant in districtu Parme, et rogent, quod placeat eis non tenere illos de 
Palude in episcopatu Parme ad danificandum homines civitatis et districtus 
Regii etc. Lecte et publicate fuerunt dicte provisiones et reformationes 
etc. sub annis domini millesimo trecentesimo quinto decimo, indictione tercia 
decima, die octavo madii, presentibus domino Albertino de Gorezis, Bona- 


ventura de Cizanis et Padoano banditore communis Regii. 
Nach dem Drucke: Tiraboschi Memorie storiche Modenesi 5, 109. — Vgl. Nachtr. zu 
6 52. 54. 56. 57. 60. 


606. Nach Bestellung von Dos und Donatio propter nuptias wird eine 





1317 Mai 94. 515 


Ehe vor dem Notar abgeschlossen und dabei ein Sohn legitimirt. Trient 
1317 Mai 24. 

Anno domini millesimo trecentesimo decimo septimo, indictione quinta- 
decima, die vigesimo quarto intrante madio, Tridenti, in domo habitationis 
infrascripti domini Egeni, in presentia d. Martini notarii dicti Ademecomando 
de Tridento, Iohannis Cerdonis filii Primasere habitatoris Tridenti in burgo 
sancti Martini, et Benedicti Piliparii filii ser Thodeschi de Tridento, qui nunc 
habitat in burgo Egne Tridentine diocesis, testium rogatorum et aliorum ad 
hoc specialiter convocatorum. Ibique d. Egenus, filius condam d. Trintini 
Gandi de Tridento, confessus et manifestus fuit, se accepisse et habuisse in 
dotem et dotis nomine a domina Polla, eius sponsa ibidem presente, centum 
libras inter denarios et res exstimatas, renunciaus exceptioni non date, habite 
et numerate pecunie et non date et recepte rerum et dotis, et ipsam pecuniam, 
res et dotem bene in se habere dixit et manifestavit tempore huius contractus, 
et exceptioni doli mali, pacti conventi et in factum et omnibus aliis iuribus et 
exceptionibus et defensionibus, quibus contra predicta et infrascripta de iure 
vel de facto facere vel venire posset per se vel per aliquam aliam interpositam 
personam. Contra quam dotem et pro qua dote dictus d. Egenus nomine do- 
nationis propter nuptias investivit predictam d. Pollam eius sponsam de tantis 
et super tantis eius bonis, mobilibus et immobilibus, presentibus et futuris, 
ubicumque ipsa se tenere voluerit in eius electione, que bene valeat" dictam 
dotem, et tantumdem pro donatione et pro expensis, que fierent occasione 
petendi dictam dotem et donationem. Tali vero et pacto inter eos expresso ha- 
bito et facto ac solempni stipulatione valato, quod si contingerit dictum d. 
Egenum decedere ante dictam d. Pollam eius sponsam sine communibus here- 
dibus amborum de se desendentibus, durante matrimonio inter eos, quod dicta 
d. Polla habere debeat integram suam dotem et in eam reverti debeat et lu- 
crari debeat medietatem donationis propter nuptias. Et e converso, si con- 
tingerit dictam ?. Pollam decedere ante dictum d. Egenum eius sponsum sine 
communibus heredibus, amborum durante matrimonio inter eos, quod dictus 
d. Egenus in se retinere debeat dictam donationem et lucrari debeat medietatem. 
dicte dotis et in se retinere donationem propter nubtias; alia vero medietas 
dicte dotis reverti et dari debeat proximioribus dicte d. Polle, vel ubi iudicare 
voluerit et de iure potuerit; omneque dampnum et interesse et litis et expen- 
sas” et expensarum, quas et quod dicta d. Polla et eius heredes fecerint et 
habuerint pro dicta dote et donatione recuperanda, quandocunque casus eve- 
nerit restituende dotis, totum dictus d. Egenus eidem d. Polle refficere, sol- 
vere, satisfacere promisit super omnibus suis bonis, mobilibus et immobilibus, 
presentibus et futuris, eidem d. Polle specialiter obligatis, in dicto dicte d. 
Polle credito sine sacramento et honere probationis; et pro ea et eius nomine 
se possidere vel quasi manifestavit, dando eidem d. Polle verbum et licentiam 
elus auctoritate intrandi tenutam et corporalem possessionem de bonis dicti 
d. Egeni sibi obligatis pro dicta dote et donatione et expensarum, quando- 
cunque casus evenerit restituende dotis. Unde ibidem in continenti in pre- 
sentia dictorum testium per d. Martinum notarium infrascriptum interogata 
fuit dicta d. Polla per hec verba legitima de presenti, videlicet si volebat dic- 
tum d. Egenum in eius legitimum virum. Que respondit et dixit: ‚Sie volo 
libenter et in ipsum consentio.‘ Et e converso interogatus fuit dictus d. Egenus 
per hec verba legitima de presenti, videlicet si volebat dictam d. Pollam in 
suam legitimam uxorem. Qui respondit et dixit: ,Sic volo libenter et in ipsam 

33* 


516 1817 Mai 4. 


sicut in meam uxorem consentio per consensum de presenti.‘ Et sic eam d. 
Pollam dictus d. Egenus affectu maritali cum uno anulo de argento desponsa- 
vit; ipsa d. Polla semper retinendo in suis brachiis et gremio Franciscum 
filium dictorum coniugalium natum ante hanc desponsationem ex predictis d. 
Polla et Egeno; et ita predictus d. Egenus ipsum Franciscum infantem in 
suum filium legitimum recognovit et deinceps perpetuo habere intendit; dando 
dictus d. Egenus et dicta d. Polla eius uxor ınichi Guilielmo notario infra- 
scripto et dicto d. Martino notario meo consocio licentiam et liberam potesta- 
tem et facultatem dictum instrumentum dotis faciendi et scribendi de consilio 
et cum consilio cuiuslibet sapientis dicte d. Polle et Francisci eius filii ad hoc, 
quod melius valeat et teneat in utilitate dicte d. Polle et dicti d. Egeni, semel 
et pluries, donec idem instrumentum iudiciali auctoritate fuerit approbatum, 
et Franciscus eorum filius legitimus de vero matrimonio natus censeatur, et 
iuridice approbetur et publice habeatur, teneatur ab omnibus et tractetur. 

Ego Guilielmus a Stagnatis sacri palacii notarius una in societate cum Mar- 
tino notario dicto Ademecomando de Tridento interfui rogatus et scripsi. 

Ego Martinus domini C. R.! notarius una in societate cum suprascripto Gui- 
lielmo notario omnibus suprascriptis interfui et rogatus signum meum apposui 
et me subscripsi. 


Nach Abschrift Durig's aus dem Original im Statthaltereiarchive zu Innsbruck. — 
! comitis Hufnif vgl. Nachtr. zu $ 249 n. 6. — Vgl. Nachtr. zu $ 257; S 444 n. 8. 


506. Konrad von Aufenstein, Generalkapitdn von Padua, bestimmt, dass 
binnen Jahresfrist alle Gebannten, gewisse ausgenommen, sich durch Zah- 
lung des fünften und sechsten Theiles der Bannbusse lösen können, woraus 
städtische Zahlungen für die Nonnen von S. Anna bestritten werden sollen. 
Padua 1323 Juli 7. 


In Christi nomine. Amen. Anno eiusdem nativitatis millesimo trecente- 
simo vigesimo tercio, indictione sexta, die septimo mensis iulii, Padue super 
sala magna palacii episcopalis curie; presentibus domino Iacobo de Alvarotis 
iudice, d. Marsilio de Cararia quondam d. Albertini de Cararia, d. Iohanne 
iudice de Viguencia et ser Arceto notario quondam d. Alberti de Areto, om- 
nibus testibus et aliis. Strenuus et magnificus dominus d. Conradus de 
Oufenstain, civitatis Padue et districtus capitaneus generalis ac ducatus Ka- 
rinthie marscalchus, autoritate, qua fungebatur, omuique modo, iure et forma, 
quibus melius potuit, nullis obstantibus statutis, decretis, reformationibus vel 
ordinamentis factis vel etiam faciendis in contrarium loquentibus, quibus per 
presens decretum sit totaliter derogatum, ac si de ipsis et ipsorum quolibet 
facta esset mencio specialis, statuit, decrevit, voluit et observari iubsit, quod 
condempnati seu baniti ex quacunque causa, tam in presenti regimine, quam 
in aliis, exceptis condempnatis pro homicidio probato vel non probato et pro 
falsitate, habendo pacem a suis adversariis, si adversarios habebunt, solvendo 
quintam partem suarum condempnationum, si sunt de centum libris et abinde 
infra, et sextam partem, si sunt a centum libris supra, sindico dominarum 
"predictarum ad hoc specialiter constituendo usque ad summam librarum qua- 
draginta vel circha, ita quod summam libraruu quinquaginta non transendat, 
usque ad quindecim dies post festum s. Petri de iunio proximum de omnibus 
suis condempnationibus et bannis eximantur et canzelentur, pro solucione fa- 
cienda pensionis domus dominarum monialium s. Anne. Et si per illum modum 
non reperiretur dieta pecunia, quod massarius dominorum doctorum sive sala- 


1823 Juli 7. 517 


riatorum comunis Padue de primis denariis, qui ad eum pervenient de dacio 
vini, quod venditur ad mascellum, locando pro anno futuro, dare et solvere 
teneatur dictis dominabus dicte pecunie quantitatem pro solvenda pensione 
predicte domus. Et nichilominus efiam solvi possit dicta pecunia eisdem do- 
minabus de omni alia pecunia comunis Padue, que reperiretur tam apud ca- 
niparios comunis Padue, quam apud aliam quaincunque personam, dummodo 
non fiat dicta solucio nisi semel, et quod ex nunc commissa sibi inteligatur 
esse bulleta et fiat. Quod quidem fecit dictus d. capitaneus attendens ad re- 
formationem factam per dominos ancianos et gastaldiones in millesimo trecen- 
tesimo vigesimo tercio, indictione sexta. Ego Franciscus filius d. Natalis 
notarius .. ... 
Aus dem Orig. im Munizipalarchive zu Padua. — Vgl. Nachtr. zu $ 49. 


507. König Ludwig und Herzog Friedrich von Oestreich und Steier, als 
gekorene Schiedsrichter zwischen Heinrich, Herzog von Kürnthen, und 
Can della Scala, Vikar von Verona und Vicenza, treffen Bestimmungen, 
welche bis zum endgültigen Schiedsspruche einzuhalten sind. München 
1325 Sept. 4. 

Nos Ludovicus dei gratia Romanorum rex semper augustus, et Fride- 
rieus eadem gratia dux Austrie et Stirie in causa compromissi, per illustrem 
Henricum ducem Karinthie avunculum nostrum ex una, et nobilem virum 
Canem de Scala, Verone et Vincentie vicarium, ex parte altera in nos facti, 
ut in ipsorum litteris continetur, dicimus in primis et arbitrando pronunciamus, 
quod pax sive tregue dudum cum Uolricho! de Valse, tunc capitano Padue, 
et cum Cane predicto facta seu facte hinc inde inter dictos ducem et Canem 
uec non Paduanos firmiter teneri et servari debent per omnes suas clausulas 
et articulos, donec ipsum arbitrium nostrum finaliter promulgemus, et quod 
Canis prefatis Paduanis restituat et relaxet, quicquid post pacem et treguas 
prescriptas de ipsorum terris, bonis, possessionibus et iuribus occupavit; re- 
manentibus eideın Cani fortilitis quibuscunque, quae a tempore pacis et tre- 
guarum ipsarum curam habuit, obtinuit et evicit, usque quod inter ipsos finalis 
nostri arbitrii sententia sit prolata. In cuius rei testimonium presentes sigillis 
nostris iussimus communiri. Datum Monaci, secundo nonas septembris, 
anno domini m.ccc.xxv., regni vero nostri Lodovici regis predicti anno un- 
decimo. 


Nach dem Drucke: Zanetti Nuova raccolta delle monete e zecche d' Italis 3, 385. — 
! Dr. Volsicho. — Vgl. Naohtr. zu $ 610. 


508. Der Herzog von Venedig ertheilt genannten Venetianern die Befug- 
niss, Gut der Cremoneser bis zu angegebenem Betrage zu pfänden, falla 
ihnen nicht binnen bestimmter Zeit für den Schaden, den sie im Gebiete 
von Cremona erlitten, genuggethan sei. Venedig 1325 Oct. 12. 

Nos Iohaunes Suprancius dei gratia Venetiarum, Dalmatie atque Chroatie 
dux, dominus quarte partis et dimidie totius imperii Romanie, cum nostris 
consiliariis, supraconsulibus, iudicibus potentie et advocatoribus communis or- 
dinamus statuentes, quod pignoratio fleri debeat in bonis communis Cremone 
et omnium suorum fidelium et districtualium pro satisfactione prestanda no- 
bilibus viris Marco Donato et Amistade Trivisano et eorum sociis, dilectis 
civibus et fidelibus nostris, de libris octoginta denariorum Venetorum grosso- 
rum in una parte pro capitali, et pro expensis dicta occasione per ipsos sup- 


518 1325 Oct. 12. 


portatis de soldis quinquaginta grossorum; et in alia parte nobili viro Marco 
Marino et eius sociis, similiter civibus et fidelibus nostris, de libris ducentis 
sex soldis undecim cum dimidio denariorum Venetorum grossorum pro capi- 
tali, et pro expensis inde supportatis libris septem et soldis duobus cum di- 
midio denariorum Venetorum grossorum, pro dampnis datis eis per dictum 
commune et homines seu districtuales ipsius communis Cremone in loco ipsius 
iurisdictionis et districtus vocato Bozolo seu loco Ierunde de quibusdam bal- 
lonis seu ballis pannorum Mediolanensium et Francigenorum. Unde cupientes 
et volentes, quod dicti cives et fideles nostri sua sibi ablata et enormiter de- 
robata recuperare possent, nobilibus et sapientibus viris . . potestati, sapien- 
tibus, consilio et communi civitatis Cremone pluries et pluries nostras litteras 
direximus et nuncios speciales, nobilitatem et amicitiam suam rogantes et cum 
instantia requirentes, quatenus tum ex forma pactorum inter suum commune 
et nostrum initorum, tum ex debito iustitie, tum etiam nostrarum precum in- 
tuitu eis placeret, dictis civibus et fidelibus nostris dampna passis de predictis 
suis mercationibus et rebus sibi, ut predictum est, ablatis et derobatis seu 
ipsarum pretio suprascripto satisfacere seu fleri satisfacere cum effectu, una 
cum expensis predictis. Et licet ipsi seu ipsum commune super hiis conaverunt 
excusationes pretendere, quas reputavimus frivolas et inanes, cum manifeste 
habuerimus dictam derobationem dictarum rerum seu mercationum in suo di- 
strictu et per suos cives et districtuales factam extitisse valentium pecuniam 
antedictam, et hoc per plures testes homines fide dignos, nulla causa ratio- 
nabili precedente, nec dictas nostras litteras et preces iustas, imo iustissimas 
in hac parte tam longo tempore amicabiliter supportata curaverint ducere seu 
mittere ad effectum in dictorum nostrorum fidelium dampnum, dispendium non 
modicum et gravamen, uempe quia iuramenti debitum nos astringit, ut sub- 
ventionem nostrorum fidelium gravamini tribuamus et maxime illorum, quibus 
ius probatum et ipsa subventio interpellat, considerantes, quod expectatio diu- 
turna in iacturam et dispendium predictorum nostrorum fidelium plurimum 
redundabat, propterea ad ipsorum nostrorum fidelium continuam querelam et 
assiduum postulatum iura ipsorum nostrorum fidelium et processus omnes et 
litteras nostras ac eorum responsiones examinavimus diligenter. Quibus qui- 
dem cum diligentia examinatis et debite cireumspectis, videntes, quod aliter 
dicti fideles nostri, quam per pignorationem ad satisfactionem dampni sibi in- 
debite illati non poterant pervenire, super bonis communis Cremone et omnium 
hominum et districtualium ipsius communis eisdem fidelibus nostris et eorum 
sociis pignorationem duximus concedendam, videlicet in hunc modum, quod si 
a die presentationis nostrarum litterarum super huiusmodi denunciatione pre- 
dicto communi et hominibus totius sui districtus Cremone per sequentes! eis- 
dem nobilihus civibus et fidelibus nostris et eorum sociis de dicto suo dampno 
et derobatione ac de expensis exinde supportatis fuerit satisfactum, bene qui- 
dem et nobis plurimum complacebit. Quam quidem presentationem nostraruin 
litterarum dictus noster nuncius iuratus fecit predictis . . potestati, sapientibus, 
consilio et communi Cremone, ut nobis retulit et oretenus explicavit, licet etiam 
super huiusmodi portaverit litteras responsivas de mense septembris proxime 
preteriti die v. exeunte, indictione nona. Alioquin usque ad summam librarum 
octoginta denariorum Venetorum grossorum pro capitali, et pro expensis dicta 
occasione supportatis sold. quinquaginta grossorum pro damno dictorum no- 
bilium virorum Marci Donato" et Amistade Trivisani et eorum sociorum in una 
parte, et in alia parte pro damno nobilis viri Marci Marini et eius sociorum 


1825 Oet. 12. 519 


usque ad summam librarum ducentum sex soldorum undecim cum dimidio de- 
nariorum Venetorum grossorum pro capitali, et expensis dicta occasione sup- 
portatis lib. septem et soldis duobus cum dimidio denariorum Venetorum gros- 
sorum, bona predicti communis Cremone et omnium suorum fidelium et 
districtualium eisdem nobilibus viris et eorum sociis fidelibus nostris dilectis 
potestatem plenissimam coucessimus pignorandi, quam inviolabiliter volumus 
observari. Datum in nostro ducali palatio per manum presbiteri Bartho- 
lomei ecelesie sancti Bartholomei notarii officii supraconsulatus, anno ab in- 
carnatione domini nostri Ieshu Christi millesimo trecentesimo vigesimo quinto, 
mensis octobris die duodecimo intrante, indictione nona, tempore nobilium 
virorum dominorum Gabrielis Trivisani, Francisci Maripetro et Marini Mauro- 
ceni supraconsulum. 

Nach Abschr. Cereda's aus dem Munizipalarchive zu Cremona, C. terre Gonzagorum 


C. 28. — ! Es muss die Angabe einer Zahl von Tagen oder Wocben ausgefallen sein. — 
Vgl. Nachtr. zu $ 63. 


509. Ein Richter und Vikar des Albert Humel von Lichtenberg, Mar- 
schall König Ludwigs, verurtheilt auf Grundlage des eingerückten Con- 
silium einen Schuldner zur Zahlung der geforderten Summen und der 
Prozesskosten. Pisa 1327 Dec. 15. 16. 


In nomine domini. Amen. Continetur in libro petitionum, libellorum, res- 
pontionum, litium contestationum, citationum, reclamorum, pronuptiationnm, 
sententiarum et aliarum super causis et processibus civilibus, ventillantibus 
in curia mangnifici et potentis domini domini Alberti Humuleonis de Lictin- 
berg, marescalci serenissimi prineipis domini Ludovici dei gratia Romanorum 
regis semper augusti, existentibus sapientibus viris dominis Raymondino de 
Archidiaconis de Cremona et Jacobo de Arientis de Bononia iudicibus dicti 
domini marescalci, scripto conposito et ordinato per Albertinum de Archidiac- 
conis de Cremona et Bonaiunctam de Guarsonibus de Piscia et me Frederigum 
filium ser Ormanni de Pistorio, notarios publicos et familiares dicti domini 
marescalci, sub anno nativitatis domini m.iiic.xxvii., indictione xi., diebus 
infra scriptis, inter cetera, que continentur in dicto libro, sic videlicet : 

Consilium Iohannis Cecchi iudicis, datum domino Raymondino iudici 
domini marescalci domini imperatoris, super questione, que vertitur inter Fran- 
chuccium fornacciarium ex una parte, et Tomasum Negossini de Cascina ex 
altera, qua queritur, utrum suprascriptus Tomasus dare et solvere debeat su- 
prascripto Franchuccio libras xxvi. et soldos v. denariorum pro miliariis sep- 
tem et dimidio tegularum ad ractionem librarum trium et soldorum x. pro quo- 
libet miliario, et libras xv. denariorum pro sexaginta ponderibus calcinarum 
ad ractionem soldorum v. pro quolibet pondere, et libras novem pro mille quin- 
gentis tegulis seu embricibus ad ractionem librarum sex pro quolibet miliario, 
in petitione suprascripti Francuccii conprehensis secundum formam sue ipsius 
Franchuccii petitionis, an non, tale est: Visis et auditis iuribus et alle- 
gationibus utriusque partis, et visis dictis testium & dicto Franchuccio in dicta 
questione productorum, et omnibus aliis in dicta questione actitatis et coram 
eo productis, quod dictus Tomasus dare et solvere debeat suprascripto Fran- 
cuccio suprascriptas libras viginti sex et soldos v. denariorum, et libras quin- 
decim denariorum, et suprascriptas libras novem denariorum, in petitione su- 
prascripti Franchuecii conprehensas, et sic a dicto domino Raymondino sua 
sententia pronuptietur. Et fiat mentio in sententia. 


590 182T Dee. t5. 16. 


Lectum, apertum et plubicatum fuit dictum consilium per dictum domi- 
num Raymondinum iudicem et vicarium suprascriptum pro tribunali sedentem 
Pisis in domo sue habitationis, que est domini Verii Maschionis, que est in 
cappella sancti Simonis de Parlasico. Qui iudex et vicarius sedens, ut supra, 
pronuptiavit, fieri et observari debere in omnibus et per omnia secundum for- 
mam dicti consilii, victum victori in expensis condepnans, reservata sibi taxa- 
tione expensarum presentibus dietis partibus; et in executionem dicti consilii 
et huiusmodi pronumptiationis dictus iudex et vicarius imposuit et maudavit 
dicto Tomaso presenti et intelligenti, quatenus dictam summam, in qua supra 
condepnatus est, det et solvat dicto Fraucuccio hinc ad v. dies ad penam eius 
arbitrio. Presentibus testibus rogatis et vocatis Simone Malaspina et Al- 
bertino de Cremona, anno nativitatis domini m.lic.xxvii, indictione xi, die 
xv. decembris in vesperis. 

Pro suprascripto Francuccio Andreas Coli numptius curie retulit, se ex 
parte dicti iudicis domini Rayınondini citasse dictum Tomasum ad domum eius, 
in qua moratur, in cappella sancti Petri ad Ischiam, et sibi locasse, quod ve- 
nire et conparere deberet coram dicto iudice ad videndum taxari expensas fa- 
ctas occasione suprascıipte cause et in suprascripta causa, et terminum de sol- 
vendo recipiendum; alias predicta fient ejus absentia non obstante. Con- 
paruit dictus Francuccius hora statuta; et alia pars fuit contumax; et petiit 
predictarum expensarum taxationem fleri, adverse partis absentia non ob- 
stante. Dominus Raymondinus iudex predictus, visis et deliberatis expen- 
sis factis in dicta causa, pronuptiavit et taxavit expensas factas in dicta causa 
libras quatuor et soldos x. denariorum Pisanorum, recepto iuramento a dicto 
Francuccio, quod tantum expendidit in dicta, causa et ultra satis; et inposuit 
et mandavit dicto Tomaso licet absenti, quod dictas expensas det et solvat 
eidem Francuceio hinc ad tertiam diem ad penam quarti. Presente dicto 
Francuccio et petente, et absente alia parte [tamen] citata, ut supra contine- 
tur, et presentibus testibus rogatis et vocatis ser Bonaiuncta de Guarzonibus 
de Piscia et Andrea Ganbarini de Florentia, anno nativitatis domini nj.iiic.xxvii., 
indictione xi., die xvi. decembris post vesperas parum. 

Ego Rustichellus Dardagnini de Luca notarius predicta omnia, prout 
contineri inveni in suprascripto libro, de mandato dictorum notariorum hic 
exemplavi, subscripsi et plubicavi. 


Nach Abschr. Tanfani's aus dem Originaltranssumpte im Staatsarchive zu Pisa, Prov. 
Primaziale. — Vgl. zu S 208. 510. 596. Zeugnisse für die Thätigkeit der Reichsgerichte 
während des Zuges K. Ludwigs waren bisher, so weit ich sehe, unbekannt. In welcher 
Eigenschaft der Marschall Richter war, ergibt sich weder hier, noch nr. 510, noch aus einer 
weitern Sentenz seines Judex und Vikar Raimondinus de Archidiaconis von 1328 Nov. 3 
im Archive Roncioni zu Pisa; er wird überall nur als Marschall bezeichnet. Ortsbeamter 
für Pisa war er zweifellos nicht; denn 1327 Dec. war Baverio Salinguerri Podesta und Gu- 
bernator, dann Generalvikar von Pisa; 1328 Oct. und Nov. war Tarlato Tarlati General- 
vikar; vgl. Roncioni Istorie Pisane 2, 689. 690; Ficker Urk. zur G. K. Ludwigs 42. 45. 
Ebensowenig war er Generalvikar in Tuszien; aus Rücksicht auf Castruccio war dieses Amt 
bei dessen Lebzeiten wohl unbesetzt, während dann schon 1328 Oct., als die richterliche 
Stellung des Marschall noch fortdauerte, der Burggraf von Nürnberg Generalvikar in Tus- 
zien war. Da nun K. Ludwig 1327 Dec. 15 Pisa verliess, dieser Prozess also in die Zeit 
seiner Anwesenheit zurückreicht, da der Kaiser weiter auch im Oct. und Nov. 1328 zu Pisa 
war, so liegt wohl die Annahme am nächsten, dass der Marschall ständiger Vorsitzender 
des Hofgerichtes war. 


610.” Der Richter und Vikar des Albert Humel von Lichtenberg, Mar- 


1828 Oet. 12. 591 


8chall Kaiser Ludwigs, lässt genannten Beklagten vor sein Gericht laden. 
Pisa 1328 Oct. 12. 

In nomine domini. Amen. Continetur in libro preceptorum, sententiarum 
et pronunptiationum curie magnifici et potentis domini domini Humilonis de 
Lictimberg, marescalchi serenissimi principis d. Ludovici dei gratia Romano- : 
rum imperatoris semper augusti, existente sapiente viro d. Raymondino de 
Archidiaconis de Cremona iudice et vicario dicti d. marescalci, scripto et or- 
dinato per Albertinum de Archidiaconis de Cremona, Angelum ser Angeli 
de Montefiascono et me Fredericum ser Ormanni de Pistorio notarios dicti d. 
marescalci, anno nativitatis domini millesimo trecentesimo vigesimo octavo et 
vigesimo nono, ind. xii., diebus infrascriptis: 

Anno nativitatis domini m.ccc. vigesimo octavo, ind. xii. Pro Ar- 
noldo Gerardi de Sivernicchi et Arnoldo Rugerii de Surimbaoch Teotonicis, 
fideycommissariis et executoribus testamenti et ultime voluntatis condam Ian- 
nis item Iannis de Ghilalbaoch, fideycommissario et executorio nomine pro 
hereditate et bonis dicti condam Iannis, et pro Arnoldo de Surimbaoch sso 
suo proprio nomine, ex parte et mandato d. Raymondini de Archidiaconis de 
Cremona, iudicis et vicarii magnifici et potentis domini domini Alberti Hume- 
lonis de Lictimberg, marescalci serenissimi principis d. Lodovici d. gr. Ro- 
manorum imperatoris semper augusti, cita et require Bectum c. Bonaventure 
de cappella s. Martini Kinzice, civem et mercatorem Pisanum, et sibi ex dicta 
parte loca et precipias, quatenus die duodecima octubris in vesperis veniat et 
compareat coram dicto . . iudice et vicario ad eius curiam ad bancum diete 
curie domini . . marescalci, que tenetur iuxta veterem canonicam maioris ec- 
clesie Pisane, ad respondendum petitioni, quam. dictus Arnoldus q. Gerardi 
et Árnoldus Rugerii, fideycommissario nomine pro dicta hereditate dicti q. 
Iannis, et ssus Arnoldus de Surimbaoch suo nomine proprio facere intendunt 
coram dicto . . iudice contra dictum Bectum, et ad opponendum se dicte pe- 
titioni, si se opponere vult coram dicto . . iudice, habente iurisdictionem huius- 
modi questionis tam vigore sui officii, quam ex speciali commissione facta per 
ipsum dominum . . marescalcum in ipsum iudicem; alias sive venerit, sive 
non, procederet in dicta questione summarie et de plano secundum formam 
iuris et bonum officium dicti domini . . marescalci. Facta est dicta citatio 
et locatio pro predictis de mandato et auctoritate et commissione dieti . . iu- 
dicis et vicarii sso Becto in famil. ad domum sue habitationis, positam in cap- 
pella sancti Martini Kinzice, publice cum proclamatione numptii, ut moris est, 
per Belloctonem numptium et familiarem dicte curie die xii. oct.; et sibi lo- 
catus est, ut supra, pro dicta die xii. octobris in vesperis, ut ipse numptius 
et familiaris retulit, se predicta dicto modo fecisse, mihi . . notario et 
curie, — —1 

S. Ego Fredericus filius q. Ormanni de Pistorio, iudex ordinarius et pu- 
blicus imperiali auctoritate notarius et generalia officialis et notarius dicti do- 
mini.. marescalei, predicte pronumptiationi et predictis omnibus interfui et 
ea omnia scripsi et publicavi mandato dicti . . iudicis, ut in actis dicte curie 
continetur. 


Aus dem Originaltranssumpt im Staatsarchive zu Pisa, Prov. S. Martino di Piss. — 
! Es folgen auf drei grossen, engbeschriebenen Pergamentblättern die weiteren Akten des 
Prozesses; da der um Geldschuld Geklagte sich nicht stellt, werden im Ungehorsamsrer- 
fahren zuerst seine Mobilien und Immobilien sequestrirt, die Kläger verlangen dann Ein- 
weisung in den Besitz bezeichneter Immobilien, diese werden geschätzt, endlich die Kläger 
auf Urtheil des Richters in Besitz gesetzt. — Vgl. Anm. zu nr. 509. 


599 1328 Oct. 21. 


511.” Burggraf Friedrich von Nürnberg, Generalvikar in T'uszien, wird 
von Genanntem durch Supplik ersucht, einen angeblich ungerechten rich- 
terlichen Zahlungebefehl durch seinen Vikar kassiren oder für nichtig 
erklären zu lassen. Lucca 1328 Oct. 21. 

Coram vobis magnifico domino . . domino Frederico burgravio, vicario 
imperiali generali, Fredericus ser Bianchi notarius reverenter exponit, quod 
per dominum Rainerium olim vicarium ducalem et eius curiam processum fuit 
iniuste contra ipsum Frederichum ad precipiendum eidem de dando et solvendo 
ser Puccino q. Coluccii Bozamontis libras vii. vel quasi infra certum terminum, 
prout et sicut in ipso precepto plenius continetur; ad quod preceptum et pro- 
cessum inique et sine iusta causa dictus d. Rainerius processit ad petitionem 
ser Puccini pluribus ractionibus. Et primo ipso Frederico non contumace, non 
confesso et non convincto et in suis iuribus exaudito. Item quia processit tem- 
pore feriato, quod fieri non debuit. Item quia pendebat lis et questio, de hiis- 
que petebatur coram eo, "coram curia extraordinaria inter ipsas partes, et sic 
lite pendente nil poterat vel debebat innovari in alia curia. Unde ex dictis de 
causis et ex aliis proponendis, si opus fuerit, vestre mangnificentie humiliter 
per viam supplicationis supplicat, quod velitis mandare vestro vicario, qua- 
tenus ipsum preceptum et processum visis iuribus partium casset et, anullet, 
et ipsas partes remictat ad eorum iudicem et curiam competentem, si ulterius 
intendit "licatere. Et predicta petit per viam supplicationis et oinni via, inte- 
resse et modo, quibus melius potest, et ipsum preceptum et processum cassari 
et revocari, si aliqua sunt, si vero nulla, nullum esse et fuisse pronumptiare, 
pronunptiantes "bone supplicatum pro dicto Frederico et male processum per 
dictum d. Rainerium. Porrectum die xxi. mensis octubris per dictum ser 
Fredericum coram dicto d. vicario sso sedente ad banchum etc.”, presente ser 
Puccino contradicente, cui locatum est per dictum d. vicarium, quod hodie per 
totam diem, que fuit xxi. mensis octubris, debeat ostendere, qualiter dicta 
supplicacio fuerit mota intra terminum. A domino Manuele vicario sso 
sedente ad banchum iuris, ut moris est, locatus fuit dictis partibus presentibus 
et intelligentibus, quod hodie post nonam et ante vesperas coram eo ad dictam 
curiam debeant comparere ad videndum et opponendum, si dieta supplicatio 
fuerit facta intra terminum. 


Aus den Originalakten im Staatsarchive zu Lucca, Curia de’rettori 1, mit der Ubber- 
schrift: Hic est liber memorie et extraordinariorum curie illustris principis dominé domini 
Federigs dei gratia brocravii de Norimbergh, sacri Romani imperti in Tuscia vicarsi gens- 
ralis, existente eius vicario generali nobili et sapienti viro domino Manuele de Zanamiis de 
Cromona, iuris utriusque perito, scriptus per ser Atinum Raynam de Papia notarium, 
cancellarium curie supradicte, et per me Iohannem ser Nelli de Sanctominiate, notariwn 
et cancellarium curie suprascripte, sub anno nativitatis domini millesimo trecentesimo vige- 
simo octavo, indictione duodecima, diebus et mensibus infrascriptis; sie enthalten Aufzeich- 
nungen von 1328 Oct. 17 bis Nov. 7. — Die Akten der Curia de’rettori zu Lucca, welche 
sich insbesondere schon aus der Zeit der Signorie K. Johanns von Böhmen ziemlich voll- 
ständig erhalten haben (vgl. Inventario del R. Archivio di Stato in Lucca S. 94), seheinen 
mir eine sehr beachtenswerthe Quelle für die Einsicht in die Einzelnheiten des damaligen 
Prozesses zu sein; für die Stellung und Thätigkeit der Generalvikare K. Ludwigs lässt sich 
aber aus den von mir genauer durchgesehenen Akten ihrer Kurie kaum mehr entnehmen, 
als sich aus den hier veröffentlichten Stücken ergibt; sie erscheinen durchweg ganz unbe- 
theiligt, das Gericht ist zunächst, wie sich das aus nr. 509 und 510 auch für die Kurie des 
Marschalls zu Pisa ergibt, Sache ihrer rechtsgelehrten Vikare, welche in der in Italien all- 
gemein üblichen Weise vorgehen, ohne dass dabei, so weit ich sah, der Umstand, dass es 
sich um Reichsgerichte handelt, irgendwelche Eigenthümlichkeit bedingt. Doch ergibt sich 
hier, wie &us nr. 510 und 517, dass zwischen Sachen unterschieden wurde, welche der Vi- 
kar kraft seines Amtes erledigen konnte, und solchen, für welche es eines besonderen Auf- 


1328 Oet. 21. 593 


trags bedurfte. — Vgl. zu $427. Ludwig scheint auch sonst noch Generalvikare eingesetzt 
zu haben. Nach Mittheilung von Giov. Sforza ergibt sich aus einem Instrumente von 1328 
(1329) Febr. 3 in den Akten des Notar Tommasinus q. Bonaccursi im R. Uffizio delle in- 
sinuazioni zu Sarzana, dass nach dem Tode des Castruocio der Ritter Gabuardus de Sabion. 
Generalvikar der Lunigiana für den Kaiser war. 


519." Friedrich, Graf von Oettingen, Generalvikar in Tuszien, meldet dem 
kaiserlichen Vikar von Val di Nievole, dass von angegebenen Urtheilen 
desselben an ihn appellirt sei, und befiehlt demselben, vor der ihm kraft 
seiner Vollmachten für ganz Tuszien zustehenden Erledigung nicht weiter 
vorzugehen oder, falls er die Erledigung für sich in Anspruch nimmt, sein 
Recht darauf vor ihm nachzuweisen. Lucca 1329 Jan. 12. 


Nos Fredericus dei gracia comes de Octingh, pro sacro Romano imperio 
in Tuscia vicarius generalis. Discreto viro Frederico de Übertis de Florentia 
vicario in provincia Valis Nebule pro imperatoria maiestate salutem. Ecce 
quod Francischus Mercati notarius procuratorio nomine pro Martino Perdi et 
pro Tino Iuncte de Uthano coram nobis appellavit a quadam condempnacione, 
que dicitur per vos facta de dicto Martino de libr. xxv. den. occasione cuius- 
dam vulneris et insultus facti, ut dicitur, per ipsum Martinum in persona 
Ricchi Boname, et a quibusdam condempnacionibus factis per vos de ipso 
Tino de libr. xviii. et sol. xv. in una parte, et de aliis libr. xviii. et sol. xv. 
in una alia parte, et de libr. tribus den. in una alia parte pro certis maleficiis 
et excessibus, que debuit, ut dicitur, cominittere, dicendo ipsas iniustas et ini- 
quas esse et la.as contra ipsos Martinum et Tinum ipsis Martino et Tino non 
existentibus culpabilibus de hiis, pro quibus processum fuit per vos contra 
eos ad dictas condempnaciones, ut in dictis appellationibus plenius continetur. 
Quare cum questio dictarum appellationum ad nos pertineat vigore nostri ge- 
neralis officii, quem obtinemus pro imperatoria maiestate in tota Tuscia, vobis 
mandamus, quatenus pendentibus dictis appellationibus occasione dictarum 
condempnationum contra ipsos Martinum et Tinum nullam faciatis novitatem, 
et quod omnia acta et processus factos dicta de causa dictis Martino et Tino 
in forma publica salario competenti exibi faciatis. Et si questio" dictarum ap- 
pellationum ad vos seu ad aliam personam crederetis pertinere, coram nobis 
infra v. diem *seu per legitimum responsalem comparere curetis, obstensuri 
de iure vestro et recepturi debitum rationis. Datum Luce, die xii. ianuarii, 
xii. indicionis. 

Aus den Originalakten im Staatsarchive zu Lucca, Curia de' rettori 1, mit der Ueber- 
schrift: Hio est liber peticionum, suplicationum, responsionum, requisicionum, preceptorum, 
terminorum posicionum, sententiarum et aliarum. diversarum scripturarum curie. Wlustris 
principis et domini domini Frederici dei gratia comitis de Octingen, pro sacro Romano im- 
perio in Tuscia vicarii generalis, vicevicario existente sapiente viro domino Cino de Casti- ' 
lione Aretino iurisperiio, scriptus per ser Iohannem Nelli de Sanctominiate et per me Aci- 
num Raynam de Papia, notarios et cancellarios dicte curie, sub anno nativitatis domini 
millesimo trecentesimo vigesimo nono, indictione duodecima, in primis sem mensibus diebus 
et mentibus (infrascriptis. Die Aufzeichnungen aus der Zeit Graf Friedrichs von Oettingen 
reichen von 1329 Jan. 3 bis März 22. — Vgl. Anm. zu nr. 511. 


513. Kaiser Ludwig IV bestätigt denen von Pontremoli ein eingerücktes 
Privileg K. Friedrichs II und erklärt ihr Gebiet für reichsunmittelbar 
unter Kussirung aller entgegenstehenden Verfügungen. Pontremoli 1329 
(April) 12. 

Ludovicus dei gratia Romanorum iınperator semper augustus. Universis 


594 1829 (April) 12. 


et singulis presentes litteras inspecturis, suis [et] imperii fidelibus, dilectionis 
gratiam suam et omne bonum. Ex parte comunis et hominum terre Pontre- 
muli, nostrorum et imperii fidelium dilectorum, fuit maiestati nostre cum in- 
stantia supplicatum, quatenus infrascriptum privilegium per dive memorie Fri- 
dericum secundum Romanorum imperatorem predecessorem nostrum [conces- 
sum], et omnia alia privilegia eis indulta, iurisdictiones et honores dicti comunis 
confirmare et innovare de imperiali clementia dignaremur. Cuius quidem pri- 
vilegii tenor dignoscitur esse talis: In nomine etc. Nos igitur pre- 
dictorum hominum et comunis Pontistremuli devotionem et fidem, quam semper 
ad nos et Romanum imperium habuerunt, ac grata et accepta servitia per 
eos nobis et imperio exhibita attendentes, ipsorumque votis solita clementia 
annuentes, predictum privilegium eis concessum per dive memorie Fridericum 
secundum Romanorum imperatorem predecessorem nostrum, et omnia alia 
privilegia eis indulta per divos principes Romanorum predecessores nostros, 
prout eis rite et provide sunt concessa, imperiali authoritate ex certa scientia 
confirmamus et etiam innovamus. Et volentes predictam terram Pontistremuli 
tanquam peculiarem et imperii precipuam immediate ad imperii et nostram 
cameram pertinere, omnia privilegia, instrumenta ac obligationes et pacta, 
facta et factas de iurisdictione, honore, utilitate et translatione dominii dicte 
terre, quantum ad confinia determinata in privilegio supradicto, per nos seu 
per retro Romanorum principes vel eorum vicarios, seu per dictum comune 
Pontistremuli vel quamcumque aliam personam, comune vel universitatem vel 
locum in quamcumque singularem personam, comune vel universitatem, de 
nostre plenitudine potestatis eX certa scientia revocamus, cassamus et etiam 
annullamus, ipsam terram Pontistremuli cum toto auo territorio et districtu 
nostre imperiali camere authoritate presentium reservantes non obstantibus 
[aliquibus] legibus seu iuribus, [que] premissis in aliquo obviarent, etiamsi de 
ipsis esset specialis fienda [mentio], quas vel que haberi volumus pro ex- 
pressis, quibus quantum ad premissa de potestatis nostre pl[enitudine et de 
certa] scientia derogamus. Nulli ergo hominum liceat, hanc nostre confirma- 
tionis [et concessionis paginam infringere] vel ei ausu temerario contrafacere; 
si quis autem contra premissa vel aliqua [premissorum facere] vel venire pre- 
sumpserit, gravem indignationem nostram et penam centum marcarum auri 
p[urissimi, medietatem] nostre caınere, reliquam vero medietatem parti lese 
applicandam, se noverit incursurum. In [cuius rei] testimonium presentes 
litteras fieri et maiestatis nostre sigillo isusimus communiri. Data Pontis- 
 tremuli, anno domini millesimo trecentesimo vigesimo nono, indictione duo- 
decima, die duodecima mensis novembris?, regni nostri anno quintodecimo, 


imperii vero secundo. 

Aus neuerer Abschr. einer beglaubigten Abschr. von 1884 im Staatsarchive zu Flo- 
rens, eingeheftet in das Repertorium des Arch. diplomatico, T. 2, Vol. 2. — ! Folgt das Privileg 
von 1226 Juli, oben nr. 320. — ® In der Datirung muss ein Versehen sein; 1329 Nov. 12 
würde nicht allein Ind. 12 erfordern, sondern der Kaiser war damals im Cremonesischen, 
1328 Nov. 12 aber, wo auch die Regierungsjahre nicht zutreffen würden, zu Pisa; ist der 
Fehler nicht im Orte zu suchen, so wird aprilis zu lesen sein, da der Kaiser April 11 zu 
Pisa, April 14 aber zu Terenzo an der Strasse von Pontremoli nach Parma nachzuweisen 
ist, auch alle Zeitangaben passen. — Vgl. zu S 405 Nachtr. 


514.” Die von Cremona einigen sich mit Genannten von Bergamo über die 

Bedingungen, unter welchen dieselben von den ihnen von Bergamo gegen 

Cremona bewilligten Repressalien abstehen wollen. Cremona 1329 Nov.21. 
Anno dominice incarnationis millesimo trecentesimo vigesimo nono, indi- 


1329 Nov. 21. 595 


ctione tertia decima, die vigesimo primo novembris, in domo seu sala palatii 
communis Cremone, presentibus dominis Petro de Alegris, Francischino de 
Sacha, Ziliano de Paterno, Guilielmo de Millio, Pasino Gariverto, Ungarino de 
Voturis et Homobono de Habile, ibi vocatis et rogatis testibus. Vir no- 
bilis dominus Guido de Camilla, vicarius civitatis Cremone per sacrum Roma- 
num imperium, nomine et vice communis Cremone, in presentia et de volun- 
tate dominorum Oldefredi de Piperariis, Albertini de Laude, Petri de Castrol- 
cone et Petrecini de Bergondio, gabellatorum gabelle Cremone, et Ghidonus 
tubator dicti communis, procurator et sindicus eiusdem communis Cremone ad 
oinnia infrascripta et singula facienda, promittenda et complenda solempniter 
constitutus, pro ut continetur in carta sindicatus facta per me Franceschinum 
de Millio notarium infrascriptum, una cum predicto domino vicario et gabella- 
toribus, et ipsi gabellatores cum eo et quilibet eorum, et quis et qui eorum ine- 
lins potuerunt et possunt insimul in concordia, nemine discorde, nomine et vice 
communis et gabelle et hominum Cremone, et quo modo et nomine melius pos- 
sunt et potuerunt ex una parte, pro sedandis et tollendis represaliis, concessis 
per commune Pergami infrascriptis Bon Iohanni et aliis inferius nominandis 
de Pergamo, in avere et personis contra dictum commune et homines de Cre- 
mona, pro bono statu utriusque communis, et Bon lohannes de Mocho de 
Pergamo, suo nomine et procuratorio nomine Robertini quondam domini Gui- 
lielmi de Guidotis, tutoris testamentarii Venturini quondam filii domivi Martini 
de Griffis, et Petri fili quondam Bonafidei Panigoni de Parre, et Bonfadini 
filii quondam fratris Zanoni de Bonamicis de Clixone, omnium de Pergamo, et 
etiam constituendo se principalem debitorem et promissorem pro herede dicti 
quondam Bonadei, cuius heredis se dicitur esse tutorem, promittendo se factu- 
rum sic, quod heres suprascripti Bonadei semper et omni tempore habebit et 
tenebit firma et rata omnia et singula infrascripta sub pena infrascripta ex al- 
tera parte, ex certa scientia et pleno motu animi, renuntiando condictioni 
sine causa, et si esset causa, que iusta non esset, aut talis, que non valeret 
nec tenetur de iure, ut dicte represalie et deveta dictis de Pergamo contra com- 
mune et homines Cremone penitus moveantur, et pro bono utriusque commu- 
nis omnia et singula pacta et conventiones infrascriptas, et que inferius deno- 
tata sunt, inter se solempni stipulatione premissa ımodis et nominibus supra- 
scriptis concorditer et in comuni concordia firmaverunt, fecerunt et approbave- 
runt et ordinaverunt, pro ut melius facere et ordinare et approbare potuerunt; 
que omnia et singula [pacta] et conventiones et quodlibet eorum et earum su- 
prascripte partes et quelibet earum modis et nominibus, quibus supra, inter se 
per stipulationem et una pars alteri stipulantes attendere et observare promi- 
serunt, sub pena et in pena librarum quingentarum imperialium, et dupli totius 
dampni inde habiti et passi, et dupli omnium expensarum inde factarum, ita 
ut utrumque cum effectu peti et exigi possit ad hoc, ut pena comitatur, quoties 
contra predicta vel aliquod predictorum factum fuerit, et quoties ipsa pacta 
non fuerint observata, vel eorum aliquod ; qua pena soluta vel non soluta, com- 
missa vel non commissa, predicta omnia et singula in quolibet sui capitulo sub 
eisdem promissionibus, pactis, penis et obligationibus firma et rata permaneant. 
Et ex pacto ex predictis et singulis attendendis et observandis dicte partes in- 
ter se dictis modis et nominibus stipulantes et recipientes, et una pars alteri 
stipulantes, videlicet dictus Bon Iohannes omnia sua et omnium predictorum, 
quorum procurator est, bona presentia et futura, et sindicus predictus inodo 
quo supra omnia bona communis predicti pignori obligaverunt, de quo pignore 


596 1329 Nov. 21. 


una pars pro altera, si contra factum fuerit, constituit possidere. Quorum pa- 
ctorum tenor et conventionum talis est: Primo quod ipsi Bon Iohannes, 
Robertinus et socii et quilibet alius de sanguine Pergami, qui iret seu ire vellet 
seu venire ad civitatem seu districtum Cremone ad voluntatem, licentiam seu 
ad mandatum vel postulationem ipsorum Bon Iohannis, Robertini vel sociorum 
vel alicuius eorum, de qua licentia seu mandato constet per publicum instru- 
mentuui, possit libere et secure et sine impedimento ire, stare et redire ad ci- 
vitatem et districtum Cremone cum personis et rebus ad eorum beneplacitum 
voluntatis. Item quod ipsi Bon lohannes, Robertinus et socii et quilibet 
alius de sanguine Pergami, qui iret ad eorum postulationem vel de eorum li- 
centia, voluntate et mandato, de quo constet, ut predictum est, qui ducentur 
vel duci seu trahi facere vellent aliquas merchatandias vel res cuiuscumque 
condictionis non vetatas per statutum coinmunis Cremone per ipsam civitatem 
vel districtum, possit ipsas merchatandias vel res sine impedimento libere et 
secure conducere vel conduci facere, solvendo duas partes tantum, divisione fa- 
cienda in tres partes, datiorum et pedagiorum, qui exiguntur modo per com- 
mune Cremone; et alia tertia pars dictorum datiorum et pedagiorum dimitti 
debeat et relaxari per commune Creinone et habentes vel habituros causam ab 
eo, et per quoscumque dictorum datiorum et pedagiorum, usque quo fuerit in- 
tegre satisfactum de predictis represaliis per imputationem et compensationem 
fiendam de ipsa tertia parte ipsorum datiorum et pedagiorum eisdem dimit- 
tenda et relaxanda, ut predictum est, in solutione et extimatione ipsarum re- 
pressaliarum; et quando per ipsam compensationem et imputationem ipsius 
tertie partis foret eis integre satisfactum de ipsis represaliis, presentia pacta 
et capitula sublata sint et nullius valoris et inomenti, et teneantur absolvere 
et liberare ipsum commune Cremone ab ipsis represaleis solempniter per pu- 
blicum instrumentum. Item quod commune Cremone, nec aliquis habens 
causam ab eo, nec aliquis exactor datiorum seu pedagiorum Cremone debeat 
vel possit ab ipsis Robertino vel sociis et ab eo Bon Iohanne vel sociis exigere 
maius pedagium de aliquibus merchatandiis vel rebus, quas conducerent ipsi 
vel aliquis alius Pergami ad eorum instantiam vel de eorum voluntate et con- 
sensu per civitatem vel districtum Crenione, quam modo exigatur, nec ipsa 
datia eis accrescere vel augere, remittendo nihilominus tertiam partem, ut pre- 
dictum est; si vero contingeret ipsa datia diminui, quod gaudeant beneficio di- 
ininutionis, et nihilominus tertia pars semper remittatur, ut predictum est. 

Item si contigeret aliquo casu eorum represalias suspendi per dominum impe- 
ratorem vel aliquo alio modo, quod nihilominus presentia pacta per utramque 
partium debeant inviolabiliter observari, quousque fuerint adimpleta et eis 
integre satisfactum de ipsis represaleis. Item quod commune Cremone pre- 
dicta faciente ct servante, et quousque predicta servaverit, intendunt, quod pre- 
dicte represalie sint suspense, et quod Cremonenses ad eorum liberam volun- 
tatem eis non obstantibus possint ire, stare et redire ad civitatem et distric- 
tum Pergami libere et secure; si vero per commune Cremone non servarentur 
predicta ipsis vel habentibus causam ab eis, in omnibus, pro ut iacent, possint 
ipsis represaleis uti libere, sicut prius, presentibus pactis vel capitulis non ob- 
stantibus, et hoc post octo dies, ex quo per ipsos notificatum fuerit domino 
vicario, sapientibus et communi Cremone, quod predieta non servantur eis- 
den. Item quod si contingeret aliqua de causa de cetero concedi represa- 
lias, contracanıbia vel deveta per commune Cremone alicui civi Cremone vel 
in dicta civitate se reducenti contra commune et homines Pergami et eius di- 





1329 Nov, 21. 527 


strictus, vel e contra per commune Pergami contra commune et homines Cre- 
mone et eius districtus, quod predicta pacta et quodlibet eorum hiis non ob- 
stantibus sint firma et valida et suum debeant sortiri effectum, ac si dicte re- 
presalie concesse non essent. Item quod predicti Boniohannes et Rober- 
tinus et socii teneantur per se et eorum procuratores ad hec solempniter con- 
stitutos ad requisitionem communis Cremone confessionem facere de tempore 
in tempus de illis quantitatibus, quas recipient in compensatione predicte ter- 
tie partis, que sibi relaxabitur et remittetur de predictis pedagiis et gabellis. 

Item clarificando quantitatem represaliarum dicunt, quod quantitas earundem 
est librarum quattuor centum, que contingunt Bouadeo de Mocho et fratri pro 
duobus vezolis speciarie. Et libre mille quattuorcentum quinquaginta imperia- 
lium pro heredibus Martini de Griffis, quorum dictus Martinus et fratres sunt 
tutores, Et pro Bertolino de Suaro pro somis ducentum salis cum uno vezolo 
piperis, de qua quantitate mille quattuor centum quinquaginta debet detrahi 
illa quantitas, quam debet habere dictus Bertolinus pro suis represaliis; qui 
Bertolinus habet certa pacta cüm communi Cremone, secundum que habet com- 
pensare; et iam compensare incepit dictus Bertholinus. Item clarificando ex- 
pense" presentis contractus et aliorum infrascriptorum pertinentium ad pre- 
dicta et ad ipsum contractam, quas solvit predictus de suis propriis denariis, 
dicent", quod fuerunt floreni aurei octo. Sunt etiam circa hoc facte expense flo- 
renorum quinquaginta auri et plus. Post hec omnia predicti domini Olde- 
fredus et Albertinus gabellatores predicti dixerunt atque declaraverunt, dictum 
Bon Iohannem in veniendo Cremonam a Pergamo et in stando Cremona 00- 
casione dictorum pactorum complendorum facta ratione expendidisse in cibo et 
potu et equis et hospitiis florenos auri decem, que expense debent compen- 


sari, ut supra, pactis predictis. Ego Mafinus de Cleraschis notarius sacri 
palatii tunc dictator communis predictis interfui et ad confirmandum pro se- 
cundo notario me subscripsi. Ego Franceschinus de Millio notarius sacri 


palatii et tunc dictator communis Cremone predictis omnibus interfui et hanc 
cartam rogatus scripsi. 

Nach Abschrift Creda's aus dem Stadtarchire zu Cremona. — Ebenda die Eingangs 
erwähnte Vollmacht für den Syndikus von Cremona von Nor. 19, worin es heisst, dass die 
Repressalien bewilligt seien: occasione certarum merchatandiarum salis et speciarie, que 
dicuntur fuisse ablate ipsis de Pergamo $n civitate Cremone per Cremonenses seu per com- 
mune Cremone pro eo, quod certe merchatandie hominum Cremone fuerunt allate homini- 
bus quibusdam Cremene in territorio Pergami seu reducte per certos malefactores ad di- 
siricium et supra distrietum Pergami. — Vgl. Nachtr. zu $ 6s. 


515. Kaiser Ludwig ertheilt dem Teodaldo Soardi und Mafeo Foresti 

und deren Nachkommen die Befugniss zu legitimiren und Judices, Kó- 

négaboten und Notare zu ernennen, überträgt ihnen die Appellationsge- 

richtebarkeit für Bergamo und Brescia und bewilligt ihnen, dass sie ab- 

gabenfreie Bürger jeder italienischen Stadt sein sollen. Trient 1330 
an. 20. 


Ludovicus gratia dei Romanorum imperator semper augustus. Nobilibus 
viris Teudaldo q. Gualteri de Sovardis et Mapheo olim Odasii de Forestis de 
Pergamo, suis et imperii fidelibus dilectis, gratiam suam et omne bonum. Im- 
peratoriam maiestatem decet fideles imperii alumnos beneficiis, gratiis et ho- 
noribus favorabiliter promoveri, ut ceteri sudditorum ad fidelitatem fortius 
animentur. Unde propter fidelitatem et grata servitia, que nobis et imperio 
hactenus exhibuistis, et speramus vos in posterum exhibituros, volentes vos 


528 1330 Jan. 20. 


honorare, et per honorem vobis exhibitum aliis favorem benivolum impartiri, 
vobis et cuilibet vestrum ac vestris ac cuiuscumque vestrum heredibus et suc- 
cessoribus per lineam masculinam legitime descendentibus, ut per totam Ita- 
liam naturales liberos sive bastardos, spurios, manceres, et quoscumque etiam 
ex damnato coitu seu incestis nuptiis procreatos legitimare et ad omnes actus 
legitimos restituere valeatis, ita, quod ipsi naturales sive bastardi, spurii, 
ıanceres per vos seu aliquem vestrum aut vestros heredes et successores, ut 
predicitur, legitimari ad honores ac etiam ad successiones et hereditates, vo- 
lentium eos heredes instituere aut eis relinquere aliquid, admittantur, ex certa 
scientia et de plenitudine potestatis imperialis concedimus et liberaliter indul- 
gemus, non obstantibus legibus positis in corpore Autenticorum: Quibus modis 
naturales efficiantur sui, $. fi., et Autentica, que incipit: ,Licet patri', in fine 
posita C. De naturalibus liberis, super lege: ‚Humanitatis‘; et C. De incestis 
nuptiis: „Si quis incesti‘, et Autentica: ,E complexu‘, super ipsa lege signata; 
et aliis legibus, consuetudinibus et statutis quibuscumque, quod contra huius- 
modi nostram concessionem possent obiici vel opponi; quibus omnibus in hoc 
casu ex certa scientia et de imperatorie maiestatis plenitudine derogamus. 

Insuper vobis et cuilibet vestrum et vestris omnibus vestrum heredibus et 
successoribus per lineam masculinain legitime descendentibus concedimus, quod 
sitis cives honorabiles cuiuslibet civitatis Italie, liberi ab omnibus honeribus, 
fationibus et exactionibus civilibus, personalibus, patrimonialibus, realibus 
atque mixtis, a quibus vos eximimus atque exemptos fore decernimus ex 
scientia certa et de imperialis plenitudine potestatis, lege vacuatis C. de de- 
curionibus, libro decimo, cum similibus, et aliis legibus, statutis ac consuetu- 
dinibus quibuscumque nop obstantibus, quibus quoad presentem concessionem 
volumus derogari. Item quod per totam Italiam creare, facere, constituere 
et ordinare iudices ordinarios, missos regios, tabelliones et notarios facere 
valeatis, salvo quod dicta officia in civitatibus, castris sive villis et locis, in 
quibus nos personaliter esse contigerit, donec presentes fuerimus, facere sive 
exercere minimine valeatis. Preterea vobis et cuilibet vestrum, vestrisque 
et cuilibet vestrum legitimis successoribus concedimus, quod in civitatibus 
Bergomi et Brixie earumque districtibus, comunitatibus, diocesibus sitis iudices 
ordinarii et auditores generales imperii in omnibus civilibus et singulis causis, 
et questionibus appellationum et nullitatum interpositarum seu interponenda- 
rum à quibuscumque sententiis, per quoscumque iudices ordinarios vel dele- 
gatos in ipsis civitatibus, diocesibus sive districtibus promulgatis et in poste- 
rum promulgandis; ita quod ab omnibus et singulis sententiis latis seu ferendis 
in predictis civitatibus et diocesibus per quascuinque personas, cuiuscumque 
conditionis, dignitatis vel potestatis existerent, ad vos et quemlibet vestrum 
libere valeat appellari, provocari et supplicari, ipsasque sententias nullas dici; 
vosque de ipsis causis appellatioaum, supplicationum et nullitatum possitis 
cognoscere et diffinire, non obstantibus quibuscumque privilegiis, immunitati- 
bus et concessionibus specialibus vel generalibus a nobis vel predecessoribus 
nostris aliquibus personis, communitatibus, collegiis aut universitatibus con- 
cessis vel in posterum concedendis, nisi de iure indulto sive privilegio speciale 
de verbo ad verbum facerent mentionem, et quibuscumque statutis, consuetu- 
dinibus, reservationibus, ordinamentis et provisionibus ipsarum civitatum aut 
alicuius earum editis vel edendis non obstantibus ullo modo, quibus ex certa 
sgientia de imperialis potestatis plenitudine derogamus. Preterea nolu- 
mus, quod aliqua persona, cuiuscumque conditionis, status aut dignitatis exi- 


1330 Jan. 20. 599 


stat in civitate et diocesi Bergomensi, cum ibidem vos vel aliqui vestrum vel 
aliqui vestrorum heredes presentes fueritis, possit creare sive facere notarios 
sive tabelliones, aut iudices ordinarios, nec legitimare personas, nec super hoc 
& nobis privilegium obtineat speciale; et decernentes, quod predicta omnia et 
singula vobis et cuique vestrum et vestris heredibus, ut predictum est, per 
nos concessa habeant et obtineant plenam et perpetuam roboris firmitatem, 
aliquo non obstante. Nullus autem omnino hominum presumat huiusmodi con- 
cessionem, immunitatem et privilegium quomodolibet violare, aut contra pre- 
dicta vel aliquid eorum attentare, facere vel venire; quicumque autem contra- 


facere presumpserit, penam mille marcarum argenti ipso iure et facto incurrat, ' 


cuius medietas nostre camere imperiali, et alia medietas vobis vestrisque he- 
redibus et successoribus applicetur, et applicata ex nunc ipso facto auctoritate 
presentis privilegii censetur. In quorum omnium evidens testimonium et robur 
presentes conscribi et sigillo nostre maiestatis iussimus communiri. Datum 
in civitate Tridenti, anno domini m.ccc.xxx., die xx. iannuarii, tertiadecima 
indictione, regni nostro anno xvi., imperii vero tertio. 


Nach Abschr. Pietro's da Ponte aus beglaubigter Kopie eines Diploms des K. Maxi- 
milian von 1571 Juni 18, in welchem er Genannten de Forestis den Titel eines Eques au- 
reatus und Comes palatinus verleiht und das obige eingerückte Privileg bestätigt, im 
Munizipalarchive zu Brescia, A. IX. 205. — Vgl. Nachtr. zu $ 231. 256. 260. 262. Die 
Anführung bei Böhmer Reg. Lud. nr. 1719 bezieht sich wegen der mitgetheilten Unter- 
schrift wohl jedenfalls auf eine andere Kopie; ist nur das Recht zu legitimiren erwühnt, so 
dürfte es sich doch kaum um ein verschiedenes Privileg handeln. 


516." Gerhard Spinola, Pacificator und Herr von J.ucca und General- 


vikar des Reichs in Tuscien, ertheilt Genanntem auf zwei Monate freies — 


Gebiet, um nach Pistoja zu gehen. Lucca 1330 März 31. 


Nos Gerardus Spinula de Luculo, pacificator et dominus Lucanorum ac 
pro sacro Romano imperio vicarius in Tuscia generalis, tenore presentium da- 
mus et concedimus plenam licentiam, fidantiain et securitatem in averi et per- 
sona Ceccho Nobilis de Pistorio, eundum ad civitatem Pistorii libere et im- 
pune, ibique standi pro suo libito voluntatis hinc ad duos menses proximos 
futuros, et exinde redeundi ad civitatem Lucanam infra tempora suprascripta ali- 
quo non obstante. Datum Luce, anno nativitatis domini m.cce.xxx., ind. xiii., 
die ultima martii. Nieolaus ser Aczolini de Ghivizano notarius, cancella- 
rius ipsius domini, hec eius mandato scripsi et publicavi. 


Aus den Originalakten im Staatsarchive zu Lucca, Curia de' rettori 1. Von den Akten 
der Kurie Gerhards haben sich nur einzelne Stücke ohne Haupttitel erhalten. — Vgl. 
Anm. zu nr. 511. 


517.” Der Vikar Karls, Erstgebornen König Johanns von Böhmen, Herrn 
von Lucca, richtend kraft eines ihm von diesem auf Bitte des Kapitels 
ertheilten besondern Auftrags, erklärt eine, die Rechte des Kapitels ver- 
letzende Bannsentenz des Strafrichters zu Lucca für nichtig. Lucca 
1333 Juni 25 — Juli 15. 


In nomine dei eterni. Amen. Continetur in libro petitionum, responsio- 
num, exceptionum, replicationum, litium contestationum, iuramentorum ca- 
lupuie, terminorum et dilationum, positorum et perpositorum, responsionum, 
titulorum et interrogationum testium, iuramentorum, instrumentorum et iurium 
productorum et allegatorum et aliarum diversarum scripturarum et variarum 
circa ipsas petitiones emergentiui et factarum, qui quidem liber factus, editus 

Ficker Forschungey. 1V. 94 


‚530 1333 Juni 25 — Juli 15. 


et compositus fuit tempore magnifici et egregii viri domini Simonis Phylippi 
de Regalibus de Pistorio, locumtenentis regie maiestatis in civitate Lucana 
eiusque districtu excellentissimi et victoriosissimi principis et domini domini 
Iohannis dei gratia Boemie et Pollonie regis, Luceimburgensis comitis, Brixie, 
Luce etc. domini, et illustris principis domini Karoli eius primogeniti domini 
Lucani, sub examine sapientum et discretorum virorum dominorum Fagioli de 
Casulis et Andree de Urbeveteri vicariorum dicti domini locumtenentis, exi- 
stentibus notariis et cancellariis regalibus curie Lucane ser Gentile ser Iacobi 
de Sancto Geminiano, ser Iohanne Nelli de Sancto Miniate, ser Petro ser Hor- 
manni de Pistorio, et me Pucciarino domini Pagni de Aritio, sub anno domini 
a nativitate eiusdem millesimo tregentesimo trigesimotertio, indictione prima, 
pro primis sex mensibus, inter alia, que in dicto libro continentur, sic videlicet : 

Die vigesimaquinta iunii. Constitutus in iudicio coram dicto domino 
Fagiolo vicario ser Vannes Boni de Sancta Maria in Monte, sindicus et pro- 
curator ac sindacatorio et procuratorio nomine pro Lucano capitulo, ut de 
sindicatu et procuratione ipsius constat per publicum iustrumentum scriptum 
manu ser Simonis ser Sallientis Tadiccionis notarii sub anno domini millesimo 
trecentesimo trigesimosecundo, indictione quintadecima, die decimo kalendas 
iulii, quod allegavit et produxit, petitionem iam oblatam dicto domino Karolo 
et eius consilio exibuit, in hec verba videlicet: Coram vobis illustri prin- 
cipe et domino domino Karolo Lucano domino et vestro consilio exponitur 
pro parte Lucani capituli, quod occasione cuiusdam processus sive questionis 
facti seu facte per iudicem malleficiorum Lucani comunis et per ipsum capi- 
tulum contra Puccinellum dietum Ricceptum, filium Bacciomei de Fibbialla, 
que est de iurisdictione Lucani comunis, facta fuit quedam petitio coram do- 
mino Fagiolo vicario olim domini Simonis Phylippi locumtenentis; qui dominus 
Fagiolus tamquam vicarius volens informari de iure Lucani capituli, petiit 
produci privilegia et omnia iura, per que dietum Lucanum capitulum dicebat 
se ius habere; coram quo pro parte dicti Lucani capituli privilegia, processus, 
sententie et alia iura producta et producte fuerint; sed modo dictus dominus 
Fagiolus non habens commissionem specialem a vobis domino supradicto seu 
& vestro consilio non intendit seu differt dicere de iure super processu et que- 
stione predictis. Quare dignemini et velitis eidem domino Fagiolo commissio- 
nem facere specialem, ut possit de iure super predictis processu et questione 
discernere et videre, sententiare et decidere de iure ad dictum Lucanum capi- 
tulum spectantibus; et precipue cum secundum statutum Lucane civitatis et 
secundum iura comunia teneamini manutenere iura Lucani capituli.‘ De- 
liberatio domini Karoli, facta supra dieta petitione et ab eodem tergo scripta, 
est in hunc modum videlicet: Die vigesimatertia iunii. Dominus Fagiolus 
faciat 1us.* 

Eadem die vigesimaquinta iunii constitutus in iudicio coram dicto domino 
Fagiolo vicario dictus ser Vannes sindacatorio et procuratorio nomine, quo 
supra, ad probationem sui et Lucani capituli iuris super petitione predicta 
allegavit et produxit quoddam privilegium concessum ipsi capitulo et canonicis 
a Frederico imperatore anno dominice incarnationis. m.c.Ixxviii., in quo privi- 
legio inter cetera continetur, quod confirmavit concessionem ipsi capitulo factam 
de curte de Fibbialla cum placito et districtu et aliis rebus ad eandem curtem 
pertinentibus et cum omnibus manentibus eorum; statuit etiam et precepit, 
quod nullus dux, marchio, comes, vicecomes, nulli consules, neque alii civitatis 
officiales, nullaque sub nostro imperio degens magna vel parva persona iam 


1333 Juni 25 — Juli 15. 531 


dictos canonicos de predicta curte, placito et districtu eius aliisque rebus ac 
oblationibus audeat molestare aut disvestire, aut invasionem seu ullam ex- 
actionem facere presumat, aut de rebus eorum propriis aut familiis se intro- 
mictere tentet, salvo iure imperiali. Item privilegium Octonis imperatoris, 
in quo confirmat privilegium superius a Friderico concessum, in cuius confir- 
matione utitur hiis verbis, ex quibus constat privilegium Frederici. Item 
privilegium pontificale, scilicet Honorii pape, in quo post multa verba inse- 
runtur hec scilicet: Quascumque vero possessiones, quecumque bona in pre- 
sentiarum iuste et canonice possidetis, aut in futurum concessione pontificum, 
largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis iustis modis pre- 
stante domino poteritis adipisci, firma vobis vestrisque successoribus illabata 
permaneant, Item quoddam instrumentum continens processum factum 
contra quemdam de Fibbialla occasione adulterii, et quod sindicus Lucani ca- 
pituli se opposuit dicto processui dicens, cognitionem dicti maleficii pertinere 
ad ipsum Lucanum capitulum, et quod pronuntiatum fuit, quod punitio dicti 
maleficii spectaret ad dictum capitulum; que quidem sententia lata fuit mille- 
simo ducentesimo septuagesimo sexto, idus decembris. Item quoddam in- 
strumentum sententie late inter Lucanum commune et capitulun Lucanum 
publice scriptum manu ser Fini Dati notarii. Item quandam sententiam 
latam inter Lucanum capitulum et Lucanum comune publice scriptam manu 
ser Iacobi notarii. Item allegavit et produxit banna data dicto Puccinello, 
de quibus in dicta petitione fit mentio. 

Die sexta iulii Coluccius Pargolectus nuntius Lucani comunis retulit dicto 
domino Fagiolo vicario, sue curie et mihi notario inscripto, se hodie ex parte 
et mandato dicti domini Fagioli vicarii et ex ipsius commissione sibi facta 
oraculo vive vocis, ad petitionem et instantiam dicti ser Vannis dicto nomine, 
citasse et requisisse ser Gerardum de Petronio minorem, sindicum Lucani co- 
munis, et eidem locasse in persona, ut die octava iulii in tertiis venire et com- 
parere debeat coram dieto vicario et eius curia ad videndam petitionem supra- 
scriptam, pro parte dicti Lucani capituli porrectam coram dicto domino Karolo 
et domino Fagiolo eius vicario, et ad videndum instrumenta, iura et privilegia 
allegata et producta in dicta causa per dictum ser Vannem dicto nomine, et 
ad recipiendum terminum opponendi et ad opponendum contra petitionem ipsam 
et ipsa privilegia, instrumenta et iura, et ad probandum, mostrandum et in- 
ducendum de iure Lucani comunis, quiequid opponere, probare, mostrare, du- 
cere et allegare voluerit etc. 

Die octava iulii in termino comparuit coram dicto domino Fagiolo vicario 
dictus ser Vaunes dicto nomine, et dictus ser Gerardus non, sed contumax 
fuit; cuius non comparentis dictus ser Vannes dicto nomine contumaciam 
accusavit. 

Die quartadecima iulii Michele Dati publicus nuntius Lucani comunis 
retulit dicto domino Fagiolo vicario, sue curie et mihi notario subnotato, se 
hodie ex commissione et mandato dicti domini vicarii sibi factis oraculo vive 
vocis ad petitionem et instantiam dicti ser Vannis dicto nomine citasse et re- 
quisisse dictum ser Gerardum dicto nomine, et eidem locasse in persona ex 
parte dicti vicarii, ut crastina die ante vesperas compareat coram ipso vicario 
ad audiendum et videndum ferri sententiam et pronuntiationem supra dicta 
petitione, quam dictus dominus Fagiolus vicarius ferre intendit in dieta 
CAUSA. 

Die quintadecima iulii in termino comparuit coram dicto vicario dictus 


34* 





532 1333 Juni 25 — Juli 15. 


ser Vannes dicto nomine absque dicto ser Gerardo dicto nomine et petiit in- 
stanter sententiam et pronuntiationem ferri supra dicta petitione. 

In nomine dei eterni. Amen. Nos Fagiolus de Casulis, vicarius illustris 
principis domini Karoli domini Lucani etc., visa quadam petitione oblata dicto 
domino Karolo pro parte Lucani capituli, cuius tenor talis est videlicet: 
Coram vobis illustri principe et domino domino Karolo* — 1; et visa de- 
liberatione seu responsione dicti domini Karoli supra dicta petitione facta; et 
visis pluribus privilegiis, tam imperialibus, quam pontificalibus, quibus cavetur, 
quod curte de Fibbialla cum placito et districtu et aliis rebus ad eandem cur- 
tem spectantibus et cum manentibus eorum concessa fuit ipsi capitulo per 
quamplures imperatores et summos pontifices; visis etiam pluribus variis et 
diversis sententiis, quibus habetur et cavetur, quod comune et homines de 


Fibbialla sunt de iurisdictione Lucani capituli et non Lucani comunis; et visa . 


requisitione facta de ser Gerardo de Petrorio minore sindico Lucani comunis, 
quod legitime citatus et requisitus coram nobis nihil de iure suo sive Lucani 
comunis probavit, monstravit aut ostendit; viso etiam banno dicto Puccinello 
dato ex offitio iudicis maleficiorum Lucani comunis, et viso banno etiam dicto 
Puccinello dato ex offitio offioialium Lucani capituli; visis diligenter, inspectis 
solenniter et mature. discussis omnibus et singulis supradictis, et supra eis ha- 
bita deliberatione: per ea, que vidimus et cognovimus, et nunc videmus et 
cognoscimus, dei nomine, consilio et auxilio invocatis dicimus, pronuntiamus 
et sententiamus, dictum bannum dicto Puccinello datum [auno domini 
m.ccc.xxxii., ind. prima, die xvii. novembris sive alia die datum reperiatur 
occasione percussionis facte per dictum Puccinellum in personam Neruccii 
Pierii de S. Macteo ad Navem cum lapide cum sanguinis effusione scilicet in 
capite]? ex officio potestatis aut iudicis malleficiorum Lucani comunis nullum 
esse et fuisse, tanquam a non suo iudice datum et tamquam nullum cassandum 
et revocandum esse absque aliqua solutione pecunie; mandantes universis et 
singulis officialibus Lucane civitatis presentibus et futuris supra condennatio- 
nibus et bannis deputatis hac nostra diffinitiva sententia, quatenus dictum 
bannum tamquam nullum cassetur, aboleatur et cancelletur cum effectu absque 
aliqua solutione pecunie propterea facienda; presente ser Vanne Boni de 
Sancta Maria in Monte sindico et procuratore ac sindicatorio ac procuratorio 
nomine pro Lucano capitulo suprascripto et petente, et absque dicto ser Ge- 
rardo sindico et sindicatorio nomine pro Lucano comuni, tamen ad hanc au- 
diendam sententiam requisito et usque ad horam congruam expectato. 

Lata, data et sententialiter pronuntiata fuit dicta sententia per dictum 
dominum Fagiolum vicarium pro tribunali sedentem Luce in domo filiorum Pi- 
nelli ad solitum bancum iuris, presente dicto ser Vanne dicto nomine et hanc 
instanter ferri sententiam postulante ex parte una, et absque dicto ser Gerardo 
dicto nomine, tamen citato, contumace et usque ad horam congruam expectato 
ex altera, sub anno domini a nativitate eiusdem m.ccc.xxxiii., indictione prima, 
die xv. iulii, hora statuta, presentibus ser Nicolao domini Henrici de Ghivi- 
zano, Arrigo ser Tomuccii Ricordati de Luca, ser Petro ser Ormanni de Pi- 
storio, ser Nerio ser Iuncte de Signa, Iunctino Torris de Sancto Miniate, et 
pluribus aliis testibus ad hec habitis vocatis et rogatis. 

T Ego Pucciarinus quondam domini Pagni iudicis Puccii Compagni, civis Are- 
tinus, imperiali auctoritate iudex ordinarius atque notarius, cancellarius regalis 
eurie Lucane, predictis omnibus interfui et ea omnia licet ab alio scripta et sumpta 
de libro meo de mei licentia manu propria publicavi et me subscripsi. 


U 


1333 Juni 25 — Juli 15. 533 


Nach Abschrift Giov. Sforza 's aus dem Originaltranssumpt im Kapitelsarchive zu 
Lucca. — ! Folgt nochmals die Petition ihrem vollen Wortlaute nach. — ® Das Einge- 
klammerte von derselben Hand am Rande zugefügt. — Vgl. Anm. zu nr. 511; der bezüg- 
liche Band der Originalakten ist nicht erhalten. Die produzirten kaiserlichen Privilegien : 
sind das von 1178 Jan. 25, gedr. Stumpf Acta imp. 211, und das noch ungedruckte von 

Dez. 14. 


518. .Der Bischof von Feltre und Belluno belehnt unter Vorbehalt der an- 
gegebenen bischöflichen Hoheitsrechte den Karl, Markgrafen von Mähren, 
und dessen Bruder Johann, Herzog von Kärnthen und Graf von Tirol, 
duf Lebenszeit mit der Hauptmannschaft der Städte Feltre und Belluno. 
Bei Feltre 1337 Aug. 13. 


Iu Christi nomine. Amen. Anno eiusdem nativitatis millesimo trecente- 
simo trigesimo septimo, indictione quinta, die tercio decimo augusti, in ecclesia 
monasterii sancti Spiritus de prope Feltrin, presentibus nobilibus militibus 
dominis Iohanne de Lipa, Folcomario de Porstay, Tegna de Villanders, Rospo 
de Ecray, Stephano Boemo notario, Velentino de Lux., Iacomelo de Veneciis, 
Rochesano de Lux. canonico et archidiacono Feltrensis ecclesie maioris, Gal- 
vagno de Miniago, Busca de Villertis, Gueregardo de Lux., Iohanneto de 
Ped., testibus rogatis et ad hoc specialiter convocatis et aliis pluribus. 
Venerabilis in Christo pater et dominus, dominus Gorcia dei et apostolice 
sedis gracia Feltrensis et Bellunensis episcopus atque comes, volens et inten- 
dens reformare et reconciliare statum et conditionem sui episcopatus, sicut 
debet ac de iure tenetur, deum solum habens pre oculis, se recomendans de 
examine districti iudicis, retinendo in se specialiter potestatem contrate Primei 
et districtus et iurisdictionem ipsius sue Feltrensis diocesis, quam predeces- 
sores sui et ipse usque ad hec tempora in contrata predicta et aliis contratis 
infra scriptis habuerunt, et Vallem totam Suganam cum iurisdictione ipsius 
Valesugane, potestariam et iurisdictionem comitatus Cesane, captaneriam 
Agurdi cum suo districtu et iurisdictione, castaldias et marigecias quaslibet, 
tam episcopatus Feltrensis quam Belunensis, mudas et pedagia, livellos, fictus, 
redditus et proventus, aquas aquarumque decursus cum sumitatibus moncium, 
nemoribus, capullis, pascullis et amplis episcopatus Feltrensis et Belunensis, 
investituras feudorum et livellorum, et aliorum iurium spectancium ad episco- 
patum Feltrensem et Belunensem, cum medietate omnium condempnacionum 
civitatum Feltrensis et Belunensis et districtus cuiuscunque delicti seu com- 
missi, reservando specialiter in se ad sui iudicium et iurisdictionem suam fa- 
miliarem auctorizandi et conferendi emancipaciones, tutellas, curarias et iura- 
rias civitatum Feltrensis et Belunensis, Agurdi et Zaudi et aliorum locorum 
similium, et audiendi appellaciones, de quibus omnibus et singulis ipse et pre- 
decessores sui fuerunt semper in possessione rerum predictarum, et ad quos 
de iure spectant, tam racione privilegiorun Romanorum imperatorum, quam 
eciam confirmacione Romanorum pontificum, et semper habuerunt predicta in 
se, nec unquam aliquis dominus alicuius status seu condicionis, princeps, dux, 
marchio, comes de predictis aliquo tempore modo aliquo se intromisit, sicut 
omnibus est publicum et notorium, sine predecessorum suorum ac sui licencia 
speciali: cum annulo aureo sue manus serenissimos principes ac dominos, vi- 
delicet dominum Karolum Moravie marchionem primogenitum et dominum 
Iohannem fratrem dicti domini Karoli, dei gracia ducem Karinthie, Tirolis ac 
Goricie comitem, ecclesiarum Presenonis, Tridentine ac Aquilegiensis advo- 
catum, natos illustrissimi regis et domini domini Iohannis regis Boemie, pe- 


534 1337 Ang. 13, 


tentes principes supradict, videlicet dominus dominus Karolus et dominus 
Iohannes ibidem presentes, humiliter et devote a venerabili patre supradicto 
capitaneriam civitatum predictarum, per se investivit secundum modum et 
formam, quem domini de Camino obtinere ac habere consweverunt a suis pre- 
decessoribus de capitaneria civitatum predictarum Feltrensis et Belunensis, 
ad suam vitam cum eo sallario consueto, quod habere solebant dominus Gi- 
rardus et alii domini de Camino a civitatibus supradictis; promittentes domini 
supradicti per suarum animarum salutem eidem domino episcopo in manibus 
supradicti domini episcopi et comitis, et defendere et warentare suas civitates 
et diocesim, et iura sua eidem domino episcopo ac episcopatui suo integre 
conservare ac recuperare, si quid de predicto episcopatu contra deum et iu- 
sticiam eidem domino episcopo et episcopatui occuparetur seu detineretur per 
quamcunque personam seu quascunque personas, cuiuscunque condicionis et 
status existat, omnibus suis expensis, et quod de predictis per predictum do- 
minum episcopum et comitem Feltrensem et Belunensem specialiter reservatis 
seu aliquo premissorum se predicti domini modo aliquo palam vel occulte ali- 
quatenus non intromittent; et predicta promiserunt facere et observare eidem 
domino episcopo et comiti absque ulla contradiccione ad honorem omnipotentis 
dei et beate matris gloriose virginis Marie, beatorum apostolorum Petri et 
Pauli et beati Martini confessoris ac martyrum inclitorum Victoris et Corone, 
patronorum suorum et episcopatus, rogantes et precipiendo mandantes michi 
notario infrascripto publico, ut ad cautelain presencium et memoriam futuro- 
rum de predictis unum possim -conficere publicum et plura, quociens expe- 
dierit, publica instrumentum et instrumenta. Ego Presbiter Franciscus, 
natus magistri Armani Barra de Feltro, imperiali auctoritate notarius publicus 
et scriba curie supradicti domini episcopi et comitis, predictis interfui et de 
ipsius mandato scripsi, meoque signo et nomine roboravi rogatus. 


Aus beglaubigter Abschrift im Codex Wangianus Bl. 216 im Ferdinandeum zu Inns- 
bruck. — Vgl. $ 120 Nachtr.; S 145 n. 9. 


919." Bartolotto (von den Pfalzgrafen Venerosi) lässt ausrufen, dass er 
bereit sei, jeden, der es wünsche, auf Grund seiner kaiserlichen Privilegien 
zu legitimiren. Lucca 1346 Mürz 22. 


xxii. marzo m.ccc.xlvi. Fa bandire et notificare lo conte Bertalocto, 
figliulo che fu del conte Brandeligij, a ciascuna persona della cictà di Lucca e 
del contado, cictadino o forestieri, chierico o layco, che fusse bastardo o avesse 
alcuno figliulo bastardo, che vollesse sé o suoi figliuoli o figliuolo fare legiptimi, 
comparisca dinansi al dicto messer lo conte Bertalocto a fare s& et suoi figliuoli 
legiptimare da lui, sı come persona, che fare lo puote per li privilegi a lui 
conceduti degnamente per lo imperio. E a ciascheduna persona, la quale si 
volesse dichiarare et vedere, vada a lui allo albergo di Vanni Abatelli posto 
in corte Malizardi in della cictà di Lucca, et elli à apparecchiato a dichiarare 
ciascuno e mostrarli diligentemente. 


Nach dem Drucke: Bongi Bandi Lucchesi tratti dai registri del R. Archivio di stato 
in Lucca S. 135. — Vgl. zu $ 259 und oben nr. 495. 


820.' Kaiser Karl IV ertheilt dem (Rainerius Becti Lanfranci Chichuli) 
und dessen Erben die Befugniss, Notare zu ernennen und Uneheliche zu 
legitimiren. Rom 1355 April 5. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quartus 


1355 April 5. 535 


divina favente clementia Romanorum inperator semper augustus et Boemie 
rex. Prudenti Rainerio domini Becti Lanfranchi Chichuli!, Pisano, nostro [et] 
inperii Romani fideli d[evo]to, gratiam suam [et omne] bonum. Tunc Roma- 
num exaltatur inperium, tunc nostra gloria sublimatur, quum honorem? gratie 
nobis a deo tribute feliciter in benemeritos subditos porrigamus?, et eos po- 
tissime dignos honoribus et donis inperialibus arbitramur, quos grandia vir- 
tutum suarum merita claros reddunt. Hac itaque inperiali largitatis uberatione 
dingne inducti4, te, quem clare devotionis obsequia fideliter prestita divine re- 
cordationis Henrico olim Romanorum inperatori, avo nostro karissimo, [et] 
nostre celsitudini commendant 5, volentes illis gratiis insignire, quibus aliis te 
valeas reddere gratum$, tibi et posteris tuis ac liberis ex te per maschulinam 
lineam legiptime descensis et descensuris et cuilibet eorum autoritate nostra 
inperiali committimus atque concedimus, quod possitis notarios et tabelliones 
facere et creare; dummodo ab ipsis tabellionibus et notariis per te fiendis et 
creandis et quolibet eorum vice et nomine sacri Romani inperii et pro ipso 
inperio recipias debite fidelitatis corporale et verum iuramentum; et quod in- 
strumenta tam publica, quam privata, ultimas voluntates, quecunque iudicio- 
rum acta, et omnia et singula, que sibi ex debito dicti offitii fienda occurrerint 
et scribenda, iuste, pure, et fideliter omni simulatione, machinatione ac falsi- 
tate et dolo remotis, scribet, leget et faciet, scripturas illas, quas debuerit in 
publicam formam redigere, in menbranis, non cartis abrasis, legaliter conscri- 
bendo; nec non et dicta testium, donec publicata fuerint et aperta, sub secreto 
fideliter retinebit, et omnia recte faciet, que ad dictum offitium pertinebunt; 
et tabelliones per te, ut premittitur, fiendi et creandi possint per totum Ro- 
manum inperium facere, conscribere et publicare contractus, instrumenta, iu- 
dicia, testamenta et ultimas voluntates, et cetera alia, que ad offitium publici 
notarii seu tabellionis pertinere noschuntur. Item quod eadem inperiali auto- 
ritate per te, liberos et posteros tuos iam dictos et eorum quemlibet possis et 
valeas naturales et spureos, etiam ex quocumque dannato et nefario cohytu 
natos legiptimare et ad omnia iura legiptima restituere, omnem geniture ma- 
culam [a]bolendo ac eos restituendo ad omnia et singula iura, successionum 
etiam ab intestato cognatorum [et] agnatorum, honores et dignitates, ac si 
essent de legiptimo matrimonio procreati, cum legibus derogatoriis et clausulis 
opportunis; non obstante lege in contrarium faciente, de qua opporteret vel non 
opporteret specialem mentionem fieri, cui in hoc casu duntaxat ex certa scientia 
volumus derogari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc contentionis inpe- 
rialis gratie paginam infringere vel ei ausu temerario contra ire; si quis autem 
hoc attentare presumpserit, gravem maiestatis nostre indignationem et penam 
quinquaginta librarum puri auri, cuius medietatem errario seu fischo inperiali, 
et reliquam tibi et posteris tuis applicari volumus, se noverit incursurum. 

Signum serenissimi principis et domini domini Karoli quarti Romanorum in- 
peratoris invictissimi et gloriosissimi, Boemie regis. Testes huius rei sunt: 
dominus Nicolaus patriarca Áquilegiensis frater noster karissimus, lohannes 
Olomucensis, Gerardus Spirensis, Protywa Seginensis ecclesiarum antistites, 
inlustres........ Nicolaus Oppaviensis, Vladilaus Tesschinensis et Bolko 
Falkembergensis [duces], Raimundinus et Bonifatius marchiones Baronie? et 


alii quam plures. Presentium? sub maiestatis nostre sigillo testimonio lic- 
terarum. Datum et actum Rome, anno domini millesimo trecentesimo 


quinquagesimo quinto, ottava indictione, nonas aprilis, regnorum nostrorum 
anno nono, inperii vero primo. 


536 1355 April 5. 


Nach Abschrift aus Kopie des 16. Jahrh. im Staatsarchive zu Pisa, Deposito Fran- 
ceschi Galletti; mitgetheilt von Tanfani. — 1 Der Name stheint statt eines andern unter- 
schoben zu sein. — * Hs. bonorum. — ? per radigamus. — * dingnus incleti. — ° eminenti. 
— 9 grossum. — 7 cognationum. — 9 Soranse? — ? partium. — Vgl. zu $ 264; es fehlt 
die Befugniss, Judices zu ernennen, und der Pfalzgrafentitel wird im Privileg selbst nicht 
ertheilt: in einer Einleitung aber, welche in der Kopie dem Privileg vorangeht und sonst 
nichts Beachtenswerthes enthält, wird Rainer als lateranensischer Pfalzgraf bezeichnet. 


521. Kaiser Karl IV ernennt den Arasino Aliprandi, dessen Bruder und 
ihre Erben zu edeln Pfalzgrafen und Kapitanen, mit der Befugnisse, Ju- 
dices und Notare zu bestellen und zu legitimiren. Pisa 1355 Mai 15. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quar- 
tus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boemie 
rex. Ad perpetuam rei memoriàm. Nobili Arasino de Liprandis, legum doc- 
tori, militi, capitaneo et comiti palatino, civi Mediolanensi, sacri imperialis 
palatii auditori et familiari suo domestico, fideli dilecto, graciam suam et omne 
bonum. Et si ab imperatorie maiestatis clementia larga cunctis benemeritis 
beneficia deceat emanare, illos tamen potioribus solet nostra sublimitas hono- 
ribus et titulis decorare, quibus litterarum scientia, morum honestas et varia 
probitatis et virtutum merita suffragantur. Hiis igitur et aliis vite et morum 
te ornatum dotibus cognoscentes, et sincere dilectionis affectum, quem ad nos 
et sacrum geris imperium, gratiose considerationis intuitu recolentes, te, quem 
pridem inter coronationis nostre imperialis solempnia cingulo militari imperialis 
dextra nostra solempniter insigrivit, et Arnolfolum et Iohannolum, fratres 
tuos, et Petrolum, natum condam Fatioli fratris tui, ad gradum nobilitatis 
eximie elevamus, ac omni modo et forma, quibus melius possimus, auctoritate 
imperatoria ex certa scientia de plenitudine imperialis potestatis te et ipsos, 
tuosque et eorum et cuiuslibet eorum descendentes legiptimos nobilitamus et 
nobiles comites''palatinos et capitaneos seu cataneos constituimus, facimus et 
creamus, volentes et hoc imperiali statuentes edicto, ut ex nunc in perpetuum 
vocemini et sitis nobiles comites palatini et capitanei sive catanei, ac universis 
et singulis iuribus, privilegiis, libertatibus, honoribus et imunitatibus gaudere 
debeatis et frui, quibus ceteri nobiles comites palatini, capitanei sive catanei 
fr[uuntur] actenus seu quomodolibet potiuntur; quodque personas literarum 
scientia et morum honestate probabiles in tabelliones seu notarios publicos et 
iudices ordinarios tu et iidem fratres tui, fratrisque tui natus et descendentes 
vestri legiptimi et quilibet vestrum, constituere et creare per totum orbem in 
partibus sacro imperio Romano subiectis et cum plenitudine iuris: offitium ta- 
bellionatus et iudicatus ordinarii dare et comittere libere valeatis; dantes 
nichilhoininus tibi et fratribus tuis, et filio fratris tui et tuis et eorum et cuius- 
libet eorum descendentibus legiptimis, plenam, liberam ac omnimodam pote- 
statem, quoslibet bastardos, spurios, notos, manzeres et quosvis ex dampnato 
coitu et illegiptime natos, illustrium ducum, comitum, spectabilium, baronum, 
[pro]cerum natis duntaxat exceptis, legiptimandi, natalibus restituendi et ad 
quoscunque legiptimos actus, dignitates et gradus, successiones etiam paternas, 
cognatorum et agnatorum ac quorumlibet aliorum, ex testamento et ab inte- 
stato, dignitates et [iura] habilitandi, tollendi et abstergendi omnem maculam 
ex defectu natalium contingentem, ac si essent de legiptimo matrimonio pro- 
creati, sine tamen legiptimorum filiorum preiudicio, cum quibus nichilhominus 
legiptimos huiusmodi equa volumus portione. gaudere, non obstantibus quibus- 
cunque legibus, positis sub titulo Codice" de naturalibus liberis, nec obstantibus 


1555 Mai 15. 531 


iuribus positis in Autenticho: Quibus modis naturales efficiantur sui, et: Qui- 
bus modis naturales efficiantur legiptimi, et quibusconque aliis iuribus tam 
communibus, quam singularibus et municipalibus cuiuscunque loci factis vel 
fiendis, etiam si necesse foret talium vel alicuins ex eis expressam et specia- 
lem in presentibus fieri mentionem, quibus omnibus et singulis, in quantum 
premissis vel alicui eorum quomodolibet obviarent vel aliter formam darent seu 
quovismodo disponerent, auctoritate prefata ex certa scientia expresse et tota- 
liter derogamus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostre imperialis 
majestatis paginam infringere vel ei quovis ausu temerario contra ire sub pena 
centum marcharum puri auri, quas ab eo, [qui contra prese]ntia venire pre- 
sumpserit, toties quoties contra ventum fuerit, iremissibiliter exigi volumus, 
et earum medietatem imperialis erarii nostri sive fisci, resciduam vero partem 
iniuriam passorum usibus aplicari. Signum serenissimi principis et domini 
domini Karoli quarti Romanorum imperatoris invictissimi et gloriosissimi 
Boemie regis. Testes huius rei sunt: venerabiles Iohannes Olomucensis, 
Marquardus Augustensis, Iohannes Lutomusclensis imperialis aule cancella- 
rius, Gerardus Spirensis et Maurus Corobaviensis ecclesiarum episcopi; ac 
illustres Nicholaus Opavie, Wladislaus Theschinensis et Bolco Falkember- 
gensis duces, Iohannes marchio Montisferrati, Angelus marchio Montis sancte 
Marie princeps"; nec non spectabiles Burchardus burgravius Magdeburgensis 
magister imperialis curie nostre, Ludowichus de Ottingen, Fentius de Pratis, 
et alii quam plures nostri et imperii sacri principes, nobiles et fideles. 
Presentium sub imperialis maiestatis nostre sigillo testimonio litterarum. 
Datum Pisis, anno domini millesimo trecentesimo quinquagesimo quinto, viii. 
indictione, idus maii, regnorum nostrorum anno nono, imperii vero primo. 
Per Iohannem de Prusinen. 

Aus beglaub. Abschr. von 1398 im Munizipalarch. zu Padua. — Vgl. Nachtr. zu S 264. 
52%. Kaiser Karl IV nimmt den Bartolus de Saxoferrato, Doktor der 
Rechte, zu seinem Rath und Hausgenossen an. Pisa 1355 Mai 19. 

Carolus quartus divina favente clementia Romanorum imperator semper 
augustus et Boemiae rex. Honorabili Bartolo, legum doctori, civi Perusino, 
consiliario et familiari domestico commensali ac devoto suo dilecto, gratiam 
suam et omne bonum. Literarum scientia, morum decor, aliaque laudabilia 
testimonia nostram celsitudinem inducunt, ut personam tuam congruis perse- 
quamur favoribus et condignis honoribus extollamus. Te igitur occasione 
praemissorum in consiliarium et familiarem domesticum commensalem nostrum 
assumimus et consiliariorum et familiarium nostrorum domesticorum commen- 
salium cetui et numero praesentibus aggregamus, decernentes ac praesenti im- 
periali sanctientes edicto, quod tu omnibus iuribus, gratiis, libertatibus et im- 
munitatibus sine quavis difficultate utaris et gaudeas, quibus caeteri consiliarii 
et familiares nostri domestici commensales hactenus fructi! sunt et continuo 
potiuntur. Mandamus igitur universis et singulis principibus, baronibus, mili- 
tibus, clientibus et caeteris nostri et sacri imperii fidelibus, ad quos praesentes 
pervenerint, quatenus te consiliarium et familiarem nostrum domesticum com- 
mensalem, dum et quoties ad ipsos perveneris et ipsos pro tuis necessitatibus 
duxeris requirendos, ad honorem nostrae maiestatis promoveant et gratis fa- 
voribus prosequantur, praesentium sub imperialis maiestatis nostrae sigillo 
testimonio literarum. Datum Pisis, anno domini millesimo tricentesimo 
quinquagesimo quinto, viii. indictione, xiiii. cal. iunii, regnorum nostrorum anno 
nono, imperii vero primo. 


538 1355 Mai 19. 


Nach dem Drucke: Lancelottus Vita Bartoli iureconsulti (Perusiae 1576) p. 30. — 
1 Dr. facts. 


623. Kaiser Karl IV ertheilt dem Bartolus de Saxoferrato und denjenigen 
seiner Nachkommen, welche Doktoren der Rechte sein werden, die Befug- 
nisse, Volljährigkeit zu ertheilen und Studenten zu Perugia, welche ihre 
Zuhörer sind, zu legitimiren. (Pisa 1355 Mai 19.) 

In nomine sanctae et individuae trinitatis. Foeliciter. Amen. Carolus 
quartus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus, 
Boemiae rex. Honorabili Bartolo de Saxoferrato, legum doctori, civi Perusii, 
consiliario, familiari domestico et devoto suo dilecto, gratiam suam et omne 
bonum. Sincere tuae devotionis affectus, quem ad imperatoriam maiestatem 
et sacrum Romanum geris imperium, ac literarum scientia, caeteraeque vir- 
tutes, quibus praeditus esse dignosceris, rationabiliter promerentur, ut per- 
sonam tuam imperiali favore et gratia prosequamur. Hinc est, quod promis- 
sorum intuitu gratiam tibi volentes facere de innata nobis clementia specialem, 
auctoritate imperiali et de plenitudine potestatis nostrae tibi et filiis tuis cae- 
terisque legitimis descendentibus, legum dumtaxat doctoribus, gratiose conce- 
dimus et liberam damus tenore praesentium ac omnimodam ex certa scientia 
potestatem, ut minoribus vigintiquinque annis, qui tamen aetatem insertam 
legibus attigerunt seu attigerint, servata forma ipsis legibus praefinita, autho- 
ritate nostra aetatis veniam concedere valeatis; volentes et edicto praesenti 
imperiali firmiter sanctientes, quod talis concessio per te vel dictos tuos filios 
et descendentes, legum doctores, facta vel fienda vigorem et effectus illos ob- 
tineat, quos, si per nostram imperialem facta esset celsitudinem, legibus ob- 
tineret; dantes insuper tibi et praedictis tuis descendentibus, videlicet legitimis 
et legum doctoribus, plenam et liberam potestatem, scolares seu studentes 
studii Perusini, qui de tuo vel ipsorum dumtaxat auditorio fuerint, videlicet 
bastardos, spurios, manzeres seu notos seu ex quocunque depravato coitu pro- 
creatos, filiis illustrium, spectabilium et procerum dumtaxat exceptis, legiti- 
mandi, natalibus restituendi et ad legitima iura, dignitates et honores redu- 
cendi et [ad successionem] bonorum, vassallagiorum, feudorum et aliorum 
etiam paternorum, nec non agnatorum ex testamento et ab intestato, sine 
praeiudicio legitimorum filiorum dumtaxat, habilitandi, omnemque talis geni- 
ture in eis maculam abstergendi, acsi ex legitimo fuissent matrimonio pro- 
creati, et alia omnia et singula in huiusmodi opportuna, etiamsi speciale man- 
datum exigent, faciendi, non obstantibus quibuscunque legibus positis sub 
titulo Codicis de naturalibus liberis, et in Authentica: Quibus modis naturales 
efficiantur sui, et: Quibus modis naturales efficiantur legitimi; et quibuscunque 
aliis iuribus, etiamsi expressam de iis vel eorum aliquo necesse foret in prae- 
sentibus fieri mentionem; quibus omnibus et singulis, quoad praemissa, ex 
certa scientia derogamus. Nulli ergo omnium hominum liceat, hanc paginam 
nostrae maiestatis infringere vel ei ausu temerario contravenire, sub poena 
quinquaginta marcarum auri puri, quas contrafaciens toties, quoties contra- 
fecerit, senserit eo ipso irremissibiliter incurrisse, medietate poenae huiusmodi 
nostri erarii seu fisci imperialis, altera vero vestris usibus applicanda. 
Signum serenissimi principis et domini Caroli quarti, Romanorum imperatoris 
invictissimi et gloriosissimi Boemiae regis. Testes huius rei sunt vene- 
rabiles etc. 

Nach dem Drucke: Lancelottus Vita Bartoli iureconsulti 32. — Vgl. S 264 n. 6. 10. 


1357 Aug. 15. 539 


524.” Kaiser Karl IV ernennt den Fentius von den Albertini von Prato 
und dessen männliche Erben zu lateranensischen Pfalzgrafen und ertheilt 
ihnen die Befugniss zu legitimiren, Doktoren des Civilrechte, Judices und 
Notare zu ernennen, angegebene Handlungen der freiwilligen Gerichtsbar- 
keit zu autorisiren und die verliehenen Befugnisse, ausser der Ernennung 
von Doktoren, auf Andere zu übertragen. Prag 1357 Aug. 15. 

In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quartus 
divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boemie 
rex. Nobili Fentio de Albertinis de Prato militi, sacri Lateranensis palatii 
comiti, suo et imperii sacri fideli, nepoti olim venerabilis Nicolay Ostiensis et 
Velletrensis episcopi cardinalis, spetialis amici recolende memorie divi Hen- 
rici condam Romanorum imperatoris avi et predecessoris nostri, consiliario 
suo dilecto gratiam suam et omne bonum. Licet ad quorumlibet nostrorum 
fidelium munifice prosequenda servitia liberalitatis nostre manus quadam ge- 
neralitate sit habilis, illis tamen quadam spetialitate fit debitrix, in quibus 
spetialiter fidelitatem cognoscimus et fidei pure constantiam invenimus. Ea- 
propter presenti privilegio notum facimus universis, tam presentibus quam 
futuris, quod nos attendentes immobilem devotionis et fidei puritatem, quam 
tu Fenti fidelis noster dilecte semper erga Romanum imperium tu et tui pro- 
genitores continuatis laboribus nosceris habuisse, ac considerantes grata ser- 
vitia et onera expensarum, que ad honorem nostri nominis subiisse probaris, 
nec non grata et accepta servitia, que tu laudabiliter hactenus nobis exhibuisse 
ac continue exhibere cognoscimus incessanter, te Fentium tuosque filios Nico- 
laum et Franciscum et heredes et successores vel etiam non heredes, dum ta- 
men mala mente non exheredatos, legitimos masculini sexus et ab eis ex mas- 
culino sexu legitime descendentes facimus, constituimus et creamus prefati 
nostri Lateranensis palatii comites palatinos, vosque et vestrum quemlibet, ut 
superseriptum est, in perpetuum dignitate, honore et privilegio iamdictorum 
palatinorum comitum nuncupari volumus et realiter prepotiri. Tibi etiam Fentio 
tuisque liberis masculini sexus et ex eorum masculino sexu descendentibus ex 
certa scientia et spetiali gratia ac motu proprio et ex nostre plenitudine im- 
perialis maiestatis concedimus ac volumus, quod possitis ubicunque per Ro- 
.manum imperium unusquisque vestrum legitimare quoscunque naturales vel 
spurios quoslibet natalium defectum patientes quoquo modo, etiam si sint ex 
dampnato coitu procreati vel incestu, etiam si pater eorum haberet descen- 
dentes ex se ex legitimo matrimonio, et eosdem reducere ad primevum statum, 
quo omnes legitimi nascebantur, et eos reducere per omnia ad statum, ac si 
essent de legitimo matrimonio procreati; et quod possitis eos facere habiles et 
capaces hereditatum bonorum, tam patris, quam agnatorum et cognatorum 
suorum, et quod possint succedere quibuscunque, tam ex testamento, quam 
ab intestato, et condere, quod proinde ad honores et dignitates et actus quos- 
libet legitimos et ad alia omnia admittantur et admissi intelligantur, quemad- 
modum fuissent de legitimo matrimonio procreati et nati. Et quod possitis, 
silicet tu Fentius supradictus, Nicolaus et Franciscus tui filii et descendentes 
liberi, filios adoptivos facere, constituere et ordinare, naturales et legitimos 
vel adoptivos emancipare, et emancipationibus quorumcunque, etiam infantium 
vel absentium, et quibuscunque decretum et auctoritatem nostram interponere, 
etiam absente altera parte, servos manumittere et manumissionibus quibus- 
cunque cum vindicta vel sine auctoritatem et decretuin nostrum interponere 
licentiamque prebere, nataliumque restitutionem plenam eis concedere, pre- 


540 1357 Aug. 15. 


cepta facere in confessos, et breviter omnia, que sunt de iurisdictione volun- 
taria, exercere, vel etiam contentiosa, dum tamen inter volentes et proro- 
gantes, et que fiant per modum iurisdictionis voluntarie; doctoresque in iure 
civili constituere in omnibus civitatibus imperli nostri, terris et locis, diligenti 
prius examinatione adhibita a doctoribus collegii civitatum habentium privi- 
legia studii, ipsisque sic examinatis et approbatis licentiam tribuere sacratis- 
simas leges legendi et docendi locorum ubique nostre dictionis vel imperii. Et 
quod possitis facere, constituere et ordinare notarios et iudices ordinarios 
omnibus solennitatibus debitis et consuetis adhibitis, recepto ab eisdem pri- 
mitus de fidelitate sacro Romano imperio observanda sacramento, qui possint 
conficere ubicunque singulas scripturas publicas et instrumenta, et quecunque 
- offitia publica tamquam publici iudices legitimi et notarii libere exercere, om- 
nibusque supradictis et singulis eorum auctoritatem et eorum cuilibet inter- 
ponere licentiam et decretum, alienationibusque rerum minorum et transactio- 
nibus alimentorum et omnibus, que idem Fentius et dicti eius filii voluerint 
ipsis concedere; preterquam doctores in iure civili constituere, quod nolumus 
aliis posse concedi, nec per alios, nisi per vos, modo quo supra et solennita- 
tibus antedictis, dum tamen et ipsi licentiam solam vel actum licentie per 
alium possitis facere, cui spetialiter concesseritis et expresse. Et quod possitis 
tu Fenti et tui filii et successores predicti veniam etatis concedere supplican- 
tibus et eis concesse intimationem suscipere, atque omnia et singula facere et 
dicere, que notarii publici et iudices ordinarii ex offitio exercere, ordinare aut 
dicere vel facere possunt, tam de consuetudine, quam de iure. Concedentes 
vobis et vestrum cuilibet insolidum vestrisque filiis ac eorum descendentibus, 
ut supra dictum est, quod omnia predicta et singula predictorum licite dicere, 
exercere et facere valeatis. Et quecunque in predictis vel circa predicta fece- 
ritis, prout a nobis essent facta obtinere volumus roboris firmitatem, legibus, 
statutis seu consuetudinibus non obstantibus quibuscunque; et spetialiter lege 
posita in Auctentica sub rubrica: Quibus modis naturales efficiantur legitimi, 
per totum titulum; et lege posita in Auctentica sub rubrica: Quibus modis 
naturales efficiantur sui, paragrapho ultimo, et paragrapho: Siquis, de manu- 
missione loquente; quibus omnibus et singulis et aliis quibuscunque in quan- 
tum huic nostre gratie obstarent, ex certa scientia derogamus, etiam si de eis 
hic mentio facta non esset et debuisset fieri, et eas haberi volumus pro hic 
spetialiter expressatis; et non obstantibus aliquibus solennitatibus, que de iure 
requirerentur, supplentes omnem solenuitatem et defectum ex certa scientia de 
nostre plenitudine imperatorie potestatis. Nulli ergo omnino hominum liceat 
hanc nostre concessionis et gratie paginam infringere vel ei ausu temerario 
contraire; si quis autem hoc attemtare presumpserit, gravem indignationem 
nostram nec non penam mille marcharum auri, pro dimidia parte nostre fiscali 
camere et pro reliqua dimidia parti lese applicanda, se noverit incursurum, 
salvis tamen et semper firmis permanentibus omnihus supradictis. Signum 
serenissimi principis et domini d. Karoli quarti Romanorum imperatoris in- 
victissimi et gloriosissimi Boemie regis. M. Testes huius rei sunt: vene- 
rabiles Aruestus archiepiscopus Pragensis, Iohannes Luthomuslensis imperialis 
aule cancellarius, Iohannes Olomucensis et Theodoricus Mindensis ecclesia- 
rum episcopi, illustres Rodulfus dux Sassonie sacri Romani imperii archi- 
marescallus, Frdericus marchio Misseinensis, Bolko Falkenbergensis, Herricus 
Saganensis et Prinzmislaus Teschinensis duces, spectabiles Burcardus impe- 
rialis nostre curie magister et lohannes burggravius Magdeburgensis, nec non 


1357 Aug. 15. 541 


Albertus de Anhalt comites, et alii quam plures principes, comites, barones 
et nobiles. Presentium sub bulla aurea thipario nostre majestatis impressa 
testimonio litterarum. Datum Prage, anno domini millesimo trecentesimo 
quinquagesimo septimo, indictione decima, decimo octavo kal. septembris, re- 
gnorum nostrorum anno duodecimo, imperii vero tertio. Ego Iohannes dei 
gratia Luthomucensis episcopus, sacre imperialis aule cancellarius, vice reve- 
rendi in Christo patris d. Gerlaci Maguntini archiepiscopi sacri imperii per 
Germaniam archicancellarius recognovi. 


Aus beglaub. Abschr. von 1357 Nov. 23 im Staatsarchive zu Lucca, Prov. Tarpea. — 
Vgl. zu S 263. 264 n. 16; das Diplom von 1361 wiederholt unter entsprechender Aenderung 
der persönlichen Beziehungen durchweg wörtlich den Inhalt des vorliegenden; der einzige 
beachtenswerthe Unterschied ist der, dass bei der Aufzählung der Ge«etze, welchen derogirt 
sein soll, 1361 noch einige weitere hinzugefügt sind. 


525. Kaiser Karl der IV ernennt die Genannten de Regnis zu latera- 
nensischen Pfalzgrafen und Kapitanen, befreit sie von allen Abgaben und 
ertheilt ihnen die Befugniss, Judices und Notare zu ernennen und Un- 
eheliche zu legitimiren. Rotenburg 1358 Aug. 7. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quar- 
tus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boe- 
mie rex. Ad perpetuam rei memoriam nobilibus Giavasio, Franciscolo, Johan- 
nolo, Lanzeloto, Jacomolo fratribus, familiaribus Azoli, nec non Lafranchono, 
Eusebio, Adzollo et Manirfiolo fratribus de Regnis, familiaribus Petri filii dicti 
quondam Adzoli, et Merlo de Regnis, sacri imperialis palatii comitibus, suis 
et imperii fidelibus dilectis, gratiam suam et omne bonum. Sceptrigera cesaree 
dignitatis sublimitas, sicut inferioribus potestatibus officii et auctoritatis ela- 
tione prefertur, ut coinmissos sibi fideles optate gubernet consolationis presidio 
et tronus augustalis tanto solidetur felicius et uberiori prosperitate proficiat, 
quanto indeficientis sue virtutis donaria largiori benignitatis munere fuderit in 
subiectos, sic a coruscante splendore imperialis soli nobilitates alie, velut & 
sole radii prodeuntes, ita fidelium status et conditiones illustrant, quod prime 
lucis integritas minorati luminis detrimenta non patitur, imo amplioris scintil- 
lantis jubaris exspectato decore profunditur, dum in circuitu sedis auguste 
spectabilium comitum et procerum numerus ad imperii sacri decorem feliciter 
adaugeatur. Sane ad notabilem vestre circunispectionis industriam et virtuose 
fidei erga nos et ipsum imperium devotam constantiam, [quibus] in conspectu 
cesareo claruistis, nostre maiestatis oculos singulari quadam ferventia gratio- 
sius dirigentes vos et vestrum quemlibet, quos virtutis claritas quasi laudabi- 
lium morum venustate respersos speciali decore reddidit generosos, ac ex vobis 
legittime descendentes masculos animo deliberato, sane principum, comitum, 
baronum et procerum sacri imperii nostrorum fidelium accedente consilio, de 
certa nostra conscientia ac de imperiali plenitudine potestatis sacri Latera- 
nensis palatii comites facimus, erigimus, nobilitamus, attolimus et gratiosius 
insignimus, vosque et quemlibet vestrum ac vestros liberos ex vobis legiptime 
descendentes capitaneos seu cataneos constituimus et auctoritate presentium 
facimus et creamus, decernentes et hoc imperiali statuentes edicto, quod vos 
et descendentes vestri et quilibet vestrum ex nunc in antea omnibus privile- 
giis, iuribus, immunitatibus, honoribus, consuetudinibus et libertatibus frui 
debeatis et gaudere, quibus [ceteri] Lateranensis palatii seu cuiuscumque in- 
signioris gradus comites, capitanei seu cataneı hactenus functi sunt seu quo- 
modolibet potiuntur. Et quod per totam Romanum imperium sitis et esse 


549 1858 Aug. 7. 


debeatis ab omnibus exactionibus, impositionibus, collectis, cavalcatis, gabellis, 
datiis, theloneis, angariis, parangariis seu ceteris gravaminibus, quibus etiam 
nominibus valeant appellari, absoluti, liberi penitus et exempti. Quodque 
vos et descendentes vestri predicti et vestrum quilibet possitis et valeatis per 
totum Romanum imperium facere et creare publicos notarios seu tabelliones, 
iudices ordinarios, ac universis personis, que fide digne, habiles et idonee sint, 
notariatus seu tabellionatus et iudicatus ordinarii officium concedere atque dare, 
et eos et quemlibet eorum imperiali auctoritate de predictis per pennam et ca- 
lamarium investire; dummodo ab ipsis notariis seu tabellionibus et iudicibus 
ordinariis per vos et descendentes vestros predictos fiendis et creandis, ut pre- 
mittitur, et quolibet eorum vice et nomine sacri Romani imperii et pro ipso 
imperio debite fidelitatis recipiatis corporale et proprium iuramentum ; et quod 
instrumenta, tam publica, quam privata, ultimas voluntates, quelibet iudicio- 
rum acta et omnia et singula, que illis et cuilibet eorum ex debito dictorum 
officiorum et cuiuslibet eorum fienda occurrerint vel scribenda, iuste, pure ac 
fideliter, omni simulatione, machinatione, falsitate et dolo remotis, scribent, 
legent et facient, scripturas illas, quas debuerint in publicam formam redigere, 
in meınbranis et non cartis abrasis neque papireis fideliter ascribendo, nec non 
sententias et dicta testium, donec publicata fuerint et approbata, sub secreto 
fideli retinebunt, et oinnia et singula recte facient, que ad dicta officia perti- 
nebunt. Qui notarii seu tabelliones et iudices ordinarii per vos et per descen- 
dentes vestros iam dictos fiendi et creandi possint per totum Romanum im- 
perium facere, conscribere et publicare contractus, instrumenta, iudicia, testa- 
menta et ultimas voluntates, decreta et auctoritates interponere in quibus- 
cumque contractibus requirentibus illa vel illas, et cetera alia facere et publice 
exercere, que ad officium publici notarii seu tabelionis et iudicis ordinarii per- 
tinere et spectare noscuntur. Item eadem auctoritate vobis et descenden- 
tibus vestris predictis et vestrum cuilibet concedimus et largimur, quod possi- 
tis et valeatis naturales, bastardos, spurios seu manzeres ac quoscumque ex 
damnato coitu procreatos viventibus vel etiam mortuis eorum parentibus le- 
giptimare, illustrium ducum, principum, comitum et baronum filiis dumtaxat 
exceptis, et eos ad omnia iura legiptima restituere, omnem geniture maculam 
penitus abolendo et ipsos restituendo ad omnia et singula iura successionum, 
etiam ab intestato, cognatorum et agnatorum, honores et dignitates et ad sin- 
gulos actus legiptimos, ac si essent de legiptimo matrimonio procreati, cum 
legibus derogatoriis et clausulis opportunis, dummodo legiptimationes per vos 
et per descendentes vestros iam dictos fiende, ut premittitur, non preiudicent 
legiptimis filiis et heredibus, quin ipsi cum legiptimandis per vos et vestrum 
aliquem equis portionibus suis specialiter parentibus et agnatis, non obstan- 
tibus in premissis aliquibus legibus civilibus vel municipalibus seu consuetu- 
dide aliqua premissis vel alteri premissorum; et specialiter non obstante lege, 
que legiptimari spurios et naturales nisi ex certa scientia non permittit, et C. 
De precibus imperatori offerendis, lege: ,Nec damnosa‘, 1.: ,Quoties* et l.: 
‚Rescripta‘; et C. De diversis rescriptis, 1.: ‚Sancimus‘, l.: ‚Si qua bene- 
ficia^, 1.: ,Sacri* et 1.: ,Universa* cum sua materia, et sibi similibus, non 
obstante eo, quod legitur in Autentica: Quibus modis naturales efficiuntur sui, 
per totum; et C. Si contra ius vel utilitatem publicam, 1.: ,Si non cognitio' 
et l.: ‚Et si legibus‘, l.: ,Omnes** et l.: ,Cuiuscumque'; ff. De ritu nuptia- 
rum et de naturali, l. ii., et secum similibus; et Quibus modis naturales effi- 
ciuntur legitimi, per totum, Colatione vi., nec aliquibus aliis legibus, etiam si 


1358 Aug. 7. 543 


tales essent, que deberent exprimi vel de eis fieri mentio specialis; quibus ob- 
stantibus vel obstare valentibus in boc casu dumtaxat ex certa scientia et de 
nostre plenitudine potestatis totaliter derogamus, vobisque ac descendentibus 
vestris ac vestrum cuilibet concedimus, quod quantum ad predicta eisdem 
imperiali nostra auetoritate possitis etiam derogare. Nulli ergo omnino 
hominum liceat, hanc nostre imperialis gratie paginam infringere vel ei quovis 
ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit, nostre 
maiestatis indignationem gravissimam et penam centam marcharum auri puri, 
quas ab eo, qui contrafecerit, medietate camere nostre et reliqua parte iniuriam 
passorum usibus aplicanda exigi volumus inremisibiliter, se noverit incursu- 
rum. Signum serenissimi principis et domini domini Karoli quarti Romanorum 
imperatoris invictissimi et gloriosissimi Boemie regis. M. Testes huius rei 
sunt: venerabilis Gerlacus archiepiscopus Mogontinensis sacri imperii per Ger- 
maniam archicanzellarius; illustres Rupertus comes palatinus Reni et dux Ba- 
varie sacri imperii archidapifer, Rudolfus dux Saxonie sacri imperii archima- 
reschalcus; venerabiles Gerardus Spirensis, Iohannes Olomuzensis, Iohannes 
Lutomuscelensis sacre imperialis aule cancelarius, et Bertoldus Eistetensis ec- 
clesiarum episcopi ; illustres Bolcho Falchembergensis, Bolcho Oppuliensis du- 
ces; et spectabiles Wilielmus de Katzenilnbogen, Everardus de Wirteni- 
berg! et Ludowicus de Ottingen comites; et nobiles Sagramons de Pomeriis, 
Engilardus de Hizzeben? et Rudolfus de Wartha nobiles, et alii quamplures 
nostri et imperii sacri principes, nobiles et fideles. Presentium sub bulla 
aurea thipario nostre maiestatis impressa testimonio litterarum. Date in 
Rotenburg, anno domini millesimo trecentesimo quinquagesimo octavo, indic- 
tione undecima, septimo idus augusti, regnorum nostrorum anno Romano 
tertiodecimo, Boemie duodecimo, imperii vero quarto. Ego Iohannes dei 
gratia Luthomusclensis episcopus, sacre imperialis aule cancelarius, vice reve- 
. rendi in Christo patris domini Gerlaci Moguntinensis archiepiscopi, sacri im- 
perii per Germaniam archicancellarii, recognovi, 

Nach Abschr. Cereda’s aus Kopie von 1409 Febr. 1. im Notariatsarchive zu Cre- 
mona. — ! Hs. W. de Halzentlbrigen, Gerardus de Ubiceniberg. — * Hirzhornef — Vgl. 
Nachtr. zu S 256. 264. 


526. Kaiser Karl der IV ernennt den Petrus de Fornazariis und dessen 
Erben zu lateranensichen Pfalzgrafen und ertheilt ihnen die Befugniss 
zur Ernennung von Notaren und Judices, zu Handlungen der freiwil- 
ligen Gerichtsbarkeit und zur Legitimation. Wien 1367 Nov. 1. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quar- 
tus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boe- 
mie rex. Ád perpetuam rei memoriam. Nobili Petro de Fornaxariis de Sivi- 
zano de Parma, olim de Cataneis de Virdeto, sacri Lateranensis palatii co- 
miti nostro et sacri imperii fideli dilecto gratiam nostram et omne bonum. 
Sceptrigera cesaree dignitatis etc. ! Sane ad notabilem et mun... con- 
siderando" tue circumspectionis industriam et expertain virtuose fidei erga uos 
et ipsum Romanum imperium devotam constantiam, quibus in conspectu ce- 
sareo claruisti, nostre maiestatis oculos et studiose meditationis anime singu- 
lari quadam ferventia gratiosius dirigentes, amore etiam venerabilis prepo- 
siti Nemausensis, sedis apostolici nuncii, devoti nostri dilecti, qui humiles pro 
te obtulit preces, tibi gratiam volentes facere specialem, te, quem virtutis cla- 
ritas quasi laudabilium morum venustate respersum speciali decore reddidit 


544 1367 Nov. 1. 


gratiosum, filios et heredes tuos masculos ex te legittime descendentes animo 
deliberato, sano principum, comitum, nobilium, baronum et procerum nostro- 
rum et sacri Romani imperii fidelium accedente consilio, de certa nostra scientia 
et de imperialis plenitudine potestatis sacri Lateranensis palatii comites faci- 
mus, creamus, erigimus, nobilitainus, attolimus et gratiosius insignimus, cum 
omnibus honoribus, dignitatibus, iurisditionibus, iuribus, privilegiis, gratiis, 
libertatibus, officiis et utilitatibus universis, nec non omnibus emolumentis et 
comodis, que et quas ceteri nostri et sacri Romani imperii comites palatini ob- 
tinere, percipere et habere noscuntur quemlibet de consuetudine vel de iure, 
te et heredes tuos predictos ipsorum palatinorum comitum numero et consortio 
de certa scientia et cesaree potestatis plenitudine agregantes; te quoque et 
dictos heredes tuos ex te per lineam masculinam, ut premittitur, legittime de- 
scendentes de huiusmodi dignitate et comitatus officio cum omni honore et de- 
centia, quibus expedit, auctoritate presentium investimus ; dantes et con- 
cedentes tibi et eisdem filiis tuis et heredibus masculini sexus eadem impera- 
toria auctoritate plenam et omnimodam de certa nostra scientia potestatem 
creandi tabell;iones, notarios publicos et iudices ordinarios ubique locorum et per 
sacrum nostrum Romanum imperium, qui idoneisint et in litteratura sufficienter 
experti, cum plenaria potestate ad tabellionatus et iudicatus officium pertinente, 
eosque et eorum quemlibet investiendi de predictis per pennam et calamarium, 
ut est moris; dummodo tainen ab ipsis notariis etc. 1 — spectare noscuntur. 

Nec non auctoritate imperiali predicta et de certa scientia damus, concedimus et 
largimur tibi et tuis descendentibus supradictis, quod tutores et curatores dare 
et constituere, et parentibus liberos suos, quos in potestate sua habent, eman- 
cipare volentibus, etiam dictis liberis a iudicio absentibus, et in adoptionibus 
et arrogationibus auctoritatem impartiri et decretum interponere valeatis. 

Item etiam eadem auctoritate tibi et descendentibus tuis supradictis et vestrum 
cuilibet concedimus et largimur, quod possitis et valeatis naturales, bastardos, 
spurios, manzeres et quoscumque ex dainnato coitu procreatos, viventibus vel 
etiam mortuis eorum parentibus legiptimare etc.! — non obstautibus in pre- 
dictis aliquibus legibus, etiam si tales essent, que debent exprimi et de eis fieri 
mentio specialis, quibus obstantibus etc. ! Nulli ergo omnino hominum li- 
ceat hanc nostre creationis, nobilitationis, insignitionis, investiture, donatio- 
nis, concessionis et largitionis paginam infringere aut ei quovis ausu temera- 
rio contraire; si quis autem contraire attemptare presumpserit, indignationem 
nostram gravissimam, nec non penam quiuquaginta marcharum auri purissimi 
se noverit irremissibiliter incursurum, quas ab eo, qui contrafecerit, toties quo- 
ties contra factum fuerit, exigi et recipi volumus, et earum medietatem impe- 
rialis nostri fisci erario, reliquam vero partem iniuriain passorum usibus de- 


cernimus applicari. Signum serenissimi principis et domini domini Karoli 
quarti Romanorum imperatoris invictissimi et gloriosissimi Boemie regis. 
M. Testes huius rei sunt: venerabiles Lambertus Spirensis, Petrus Cu- 


riensis, Gerardus Numburgensis, Albertus Pataviensis, lohannes Brixinensis 
ecclesiarum episcopi; nec non illustres Albertus et Leupuldus.fratres Austrie, 
Kazimirus Stetinensis duces, lohannes dictus Zobisla marchio Moravie; ac 
spectabiles Burchardus burgravius Magdeburgensis; nec non nobiles Iohannes 
de Papenheim? sacri imperii marischaleus, Eberardus de Aspermont?, Iesco de 
Wylarticz* mareschaleus curie nostre, Hasco de Sweretiez? et Wylelmus de 
Azeinburg camere nostre magistri, et alii quamplures nostri et sacri imperii 
nobiles et fideles. Presentium sub bulla aurea typario nostre maiestatis 


1367 Nov. 1. mE 545 


impressa testimonio litterarum. Date Wyenne, anno domini millesimo 
trecentesimo sexagesimo septimo, indictione quinta, kal. novembris, regnorum 
nostrorum anno vigesimo secundo, imperii vero terciodecimo. 


Nach Abschrift Cereda's aus Kopie von 1391 Juni 14 im Notariatsarchive zu Cre- 
mona. — ! Das Ausgelassene stimmt bis auf ganz unbedeutende Abweichungen wörtlich 
mit nr. 525. — ® Hs. Papenhiyn. — ? Sospermint. — * Wylarenz. — 5 Sireretum. — Vgl. 
Nachtr. zu $ 264. 


- 597." Kaiser Karl IV. ertheilt dem jedesmaligen Gonfaloniere von Lucca 
die Befugnias zur Bestellung von Notaren und Judices, zur Legitimation, 


Adoption, Manumission, Restitution und zur Ertheilung der Ritterwürde. 
Lucca 1369 Juni 6. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quar- 
tus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boe- 
mie rex. Ad perpetuam rei mémoriam. Honorabilibus et prudentibus antianis, 
comuni et populo civitatis Lucane, suis et imperii sacri fidelibus dilectis, gra- 
tiam suam et omne bonum. Cum inter ceteras urbes Italie nobis et sacro sub- 
iectis imperio vestram et progenitorum vestrorum fidem eximiam experientia 
teste dudum probaverit imperialis nostra serenitas, dignum existimat celsitudo 
cesarea, ut quos notabilis virtutis laudanda famat opinio et pre ceteris laudum 
titulo decorare conspicitur, altioris preheminentie fastigiis elevemus. Quapropter 
animo deliberato, sano principum, comitum, baronum ac procerum sacri im- 
perii nostrorum fidelium accedente consilio, de certa nostra scientia et de pleni- 
tudine cesaree potestatis civitati nostre Lucane infrascriptam gratiam faciendam 
duximus, duraturam cunctis temporibus affuturis, ut videlicet maior antianus, 
qui pro tempore fuerit, auctoritatem, bayliam et plenissimam potestatem ha- 
beat et habere debeat largitione cesarea in civitate et comitatu Lucano nota- 
rios, tabelliones et iudices ordinarios faciendi, creandi, ordinandi et constituendi, 
qui possint conficere in civitate Lucana et eius comitatu et pertinentiis et ubi- 
que locorum auctoritate imperiali absque omni impedimento scripturas publicas 
'ac instrumenta, et etiam quecumque officia publica tamquam iudices publici 
legitimi et notarii libere exercere, et operationes eorum vim habeant omnimo- 
dam et vigorem. Et eidem maiori antiano, qui pro tempore fuerit, ut premic- 
titur, plenissimam facultatem, auctoritatem et potestatem tribuimus auctoritate 
cesarea, quosque naturales, manzeres, nothos, spurios et quoslibet alios ex 
dampnato seu inlegiptimo procreatos coitu seu defectum patientes natalium 
legiptimandi et ad primevum nature statum reducendi, quo omnes legitimi vo- 
cabantur, et eos habilitandi per omnia, ita quod in bonis hereditariis paternis 
mobilibus et immobilibus, tam patrimonialibus, quam allodialibus undecumque 
quesitis vel acquirendis, ex testamento vel ab intestato ubique locorum succe- 
dere valeant, absque tamen legitimorum heredum preiudicio, et ad eaadınicti, . 
&c si ipsi in et de legitimo matrimonio procreati et nati fuissent, illustrium prin- 
cipum, spectabilium comitum, baronum et nobilium filiis duntaxat exceptis. 
Quodque possit idem antianus maior, qui pro tempore fuerit, adoptivos facere, 
constituere et ordinare, naturales et legitimos vel adoptivos emancipare aut 
emancipationibus quorumcunque, etiam infantium vel adolescentium , auctori- 
tatem et decretum interponere, servos manumittere et manumissionibus quibus- 
cumque cum vindicta vel sine auctoritatem et decretum interponere licentiam- 
que prebere absque Romani imperii preiudicio, nataliumque restitutionem 
plenam et ius anulorum aureorum eis concedere, patrum et dominorum et ad- 
optantium accedente consensu, quibus preiudicari nolumus in premissis. Con- 

Ficker Forschungen. IV 35 


546 1369 Juni 6. 


cedimus insuper antiano maiori, qui pro tempore fuerit, plenam auctoritatem 
et potestatem donamus, concives vestros et eomitatinos Lucanos probos et 
ydoneos militandi et militari cingulo decorandi, dum et quotiens placuerit et 
visum fuerit expediri. Et qnod idem antianus maior, qui pro tempore fuerit, 
possit et valeat minoribus et maioribus lesis ex iusta causa in integrum resti- 
tutionem concedere; legibus, statutis seu consuetudinibus non obstantibus qui- 
buscunque, et specialiter I. posita in Autentica sub rubrica: Quibus modis natu- 
rales efficiuntur sui, $ ultimo, et in $: Si quis ergo filios, et C. de natu[ralibus] 
liberis, et fnaxime l. prima dicti tituli, et etiam non obstante l. finali eiusdem 
tituli C. de emancipatione liberorum, nec aliqua alia lege de manumissionibus 
loquente; quibus omnibus et singulis quibuscunque, in quantun huic nostre gratie 
obstarent, ex eerta scientia derogamus, etiam si de eis hic mentio facta non 
esset et debuisset fieri, et eas haberi volumus prout specialiter expressatis, et 
non obstantibus aliquibus solemnitatibus, que requirerentur de iure, supplentes 
omnem solempnitatem et defectum ex certa scientia et de nostre potestatis ple- 
nitudine et imperatorie maiestatis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostre 
maiestatis paginam infringere vel ei quovis ausu temerario contraire; si quis 
autem hoc actentare presumpserit, gravem indignationem nostram necnon pe- 
nam mille marcarum auri purissimi, quarum medietatem nostre fiscali camere, 
residuam vero partem iniuriam passorum usibus applicari volumus, se noverit 
inremissibiliter incursurum. Signum serenissimi priucipis et domini domini 
Karoli quarti Romanorum imperatoris invictissimi et gloriosissimi Boemie regis. 
M. Testes huius rei sunt: reverendissimus in Christo pater d. Guido Por- 
tuensis episcopus, sancte Romane ecclesie cardinalis, pro maiestate nostra ce- 
‚sarea in Tuscia etc." locumtenens et vicarius generalis, consanguineus noster 
carissimus, venerabiles Lampertus Spirensis, Wilhelmus Lucanus, Franciscus 
Teruensis et Johannes Spoletanus' ecclesiarum episcopi, illustres Rupertus 
Lignicensis et Henricus Litwanie duces, lohannes dictus Sobeslaus Moravie 
"marchio, spectabilis Franciscus de Prato comes, nobiles Petrus de Wartemberg 
imperialis curie nostre magister, Bohuslaus de Wilhartiez imperialis curie nostre 
marescallus, Andreas et Beneschius fratres de Duba imperialis camere nostre - 


magistri, et alii quam plures nostri et imperii sacri fideles et nobiles. Pre- 
sentium sub imperiali nostre maiestatis sigillo testimonio litterarum. Datum 


in civitate nostra Lucana, anno domini millesimo trecentesimo sexagesimo nono, 
indictione septima, viii, idus iunii, regnorum nostrorum anno vigesiino tertio, 
imperii quintodecimo. De mandato domini cesaris Petrus scolasticus Lu- 
bucensis. R. Wilhelmus Cortelang. 

Aus gleichzeitiger Abschr. im Staatsarchive zu Lucca, Capitoli 3 Bl. 76.' — Vgl. zu 
$ 261. 264. Die Urk. bietet das einzige mir bekannt gewordene Beispiel, dass ausgedehnte 
pfalgrüfliche Befugnisse, allerdings ohne den Titel, dauernd an ein städtisches Amt geknüpft 
wurden; in dem $ 266 n. 4 angeführten Falle handelt es sich um eine sehr beschränkte 
und persönliche Verleihung. Für die Fassung sind vielfsch die Diplome für die Albertini 
von Prato, zunächst das von 1361, massgebend gewesen; vgl. oben n, 524. Die in ältern 
Diplomen so selten vorkommende Ertheilung der Befugniss zur Erhebung zu Rittern ist 
ne urch veranlasst, dass dieselbe auch dem Bischofe von Lucca zustand; vgl. 

261 n, 6. 


628. Kaiser Karl der IV ernennt den Baptista de Marzaxio und dessen 
Erben zu lateranensischen Pfalzgrafen und. ertheilt ihnen die Befugniss 
zur Ernennung von Notaren und Judices, zu Handlungen der freiwilligen 
Gerichtsbarkeit und zur Legitimation. Elnbogen 1376 Febr. 17. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Karolus quartus 


1376 Febr. 17. 541 


divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et Boemie 
rex, Ad perpetuam rei memoriam. Nobili Baptiste nato quondam Luysini ca- 
pitanei de Marzaxio Lunensis diocesis, sacri Lateranensis palatii comiti, suo et 
sacri Romani imperii fideli dilecto, gratiam suam et orhne bonum. Sceptrigera 
cesaree dignitatis etc. ! Sane de tue fidei et circumspectionis industria ple- 
nam habentes fiduciam, te, nec non heredes et descendentes tuos legittimos in 
linea masculini sexus in perpetuum sacri Lateranensis palatii comites creamus, 
facimus et, prout melius possumus, ordinamus, decernentes et hoc imperiali 
statuentes edicto, quod omnibus iuribus et privilegiis comitum palatinorum uti 
et gaudere possitis, dantes et concedentes tibi et dictis tuis heredibus auotorita- 
tem et potestatem plenariam, tabelliones seu notarios publicos faciendi et eos- 
dem cum penna et calamario, ut moris est, de tabellionatus officio investiendi, dum 
tamen ad praticam et executionem huiusmodi officii habiles noveritis, super quo 
vestras omnium conscientias oneramus; nec non investiendi iudices ordinarios 
iuxta sacratissimarum legum legittima statuta; et a tabellionibus ac iudicibus 
ordinariis tempore creationis et constitutionis eorum infrascripta iuramenta 
recipiendi. Et tabellio iuret in hec verba: ‚Ego N. promitto et juro, 
quod fidelis ero serenissimo ac invictissimo principi et domino domino Karolo 
quarto divina favente clementia Romanorum imperatori semper augusto et Boe- 
mie regi, illustri domino meo gratioso, etomnibus successoribus suis Romano- 
rum imperatoribus seu regibus legittime intrantibus; nec umquam ero in con- 
silio, ubi periculum eorum tractetur, bonum et salutem eorum promovebo, 
damnum vero ipsorum pro mea possibilitate avertam fideliter; et instrumenta 
seu contractus quoscumque non scribam in papiro seu carta veteri vel abrasa, 
sed in inembrana munda et nova; testamenta, codicillos et quascumque ultimas 
voluntates, nec non dicta testium conscribam fideliter, et ea occulte servabo 
nullique pandam, donec debeant aut mandato iudicis seu alia exigente iustitia 
promulgari; causas miserabilium personarum, pontes, hospitalia, emendationes 
viarum publicarum omni tempore promovebo et officium meum exercebo fide- 
liter, non attendendo munera, odium vel amorem. Sic deus me adiuvet et sancta 
dei evangelia. — Juramentum vero iudicis ordinariierithoc: ^ ,Ego N.iuro 
et promitto, quod fidelis ero serenissimo ac invictissimo principi et domino 
domino Karolo quarto divina favente clementia Romanorum imperatori semper 
augusto et Boemie regi, illustri domino meo gratioso, et omnibus successoribus 
suis Romanorum imperatoribus sive regibus legittime intrantibus; nec umquam 
ero in consilio, ubi periculum eorum tractetur, bonum salutemque eorum pro- 
movebo , damnum ipsorum pro mea possibilitate avertam, officiumque iudica- . 
tus fideliter exercebo, non attendendo munera, odium vel amorem. Sic deus _ 
me adiuvet et hec sancta dei evangelia‘. Decernentes et hoc imperiali sta- 
tuentes edicto, quod tabelliones seu iudices ordinarii per vos aut quemlibet ve- 
strum creati, faeti aut instituti modo, quo premittitur, postquam iuramenta 
predicta prestiteriut, officia sua valeant ubicumque locorum absque impedi- 
mento quolibet exercere et operationes eorum vim habeant omnimodam et vi- 
gorem. X Insuper auctoritate imperiali predicta damus, concedimus et largimur 
vobis omnibus et singulis supradictis, [quod] tutores, curatores et mundual- 
dos dare possitis in casibus opportunis, naturales filios et etiam manzeres 
ex legittimo aut etiam quocumque damnato coitu procreatos, natis tamen du- 
cum, principum, comitum, baronum, procerum et nobilium, qui principatus, 
ducatus, vicariatus, comitatus, dominia, baronias, civitates, castra aut fortilitia 
hereditaria vel in feudum dependentia habent et possident, dumtaxat exceptis, 
85* 


548 1376 Febr. 17. 


legittime constituere ac legittimare et ad omnia iura legittima restituere, pre- 
dicte geniture maculam abolentes, ut tamquam legittimi et de legittimo matri- 
monio nati in bonis paternis et ınaternis propriis et feudalibus, acquisitis et 
acquirendis, ex testamento et ab intestato succedant, et tamquam de legittimo 
matrimonio editi et concepti agnatis et cognatis parentum suorum in quovis 
gradu constitutis agnati et cognati efficiantur, et reciproce ipsi sibi, et ad omnes 
actus publicos et civiles, officia et honores, si se casus ingesserit, admittantur; 
per premissa tamen proximioribus et legittimis heredibus in suis iuribus pre- 
iudicium aliquod nolumus generari; arrogationes quoque seu adoptiones 
facere, eis auctoritatem interponere iuxta legittimas sanctiones , non ob- 
stante aliqua lege, illa potissime, que legittimari spurios naturales, nisi ex certa 
scientia, non permittit, et aliis legibus, iuribus aut consuetudinibus adversanti- 
bus supradictis vel alicui premissorum, et specialiter non obstante lege prima 
C. De naturalibus liberis, et c. ultimo collatione septima in corpore Autentico- 
rum: Quibus [modis] naturales efficiantur sui, per totum; quibus ex nunc ex 
certa scientia derogamus, etiam si de hiis iure vel consuetudine deberet in pre- 
sentibus fieri mentio specialis. Nulli ergo omnino homini liceat hanc nostre 
largitionis, donationis et concessionis paginam iufringere, seu ei quovis ausu 
temerario contraire, sub pena indignationis cesaree et quinquaginta marcarum 
auri purissimi, quas contrafaciens toties, quoties contrafactum fuerit, ipso facto 
se noverit irremissibiliter incursurum, cuius medietatem imperialis erarii, reli- 
quam vero prefati Baptiste et suorum filiorum usibus decernimus applicari. 

Signum serenissimi principis et domini domini Karoli quarti Romanorum im- 
peratoris invictissimi et gloriosissimi, Boemie regis. M. Testes huius rei 
sunt: illustris Sigismundus de Boemia, marchio Brandeburgensis, sacri imperii 


. archicamerarius, filius noster carissimus; venerabiles Ekhardus Wormatiensis 


et Iohannes Vincentinus episcopi; spectabiles Iohannes de Habspurg, Gunterus 
de Swarizburg comites ; nobiles Petrus de Wartemberg imperialis curie nostre 
magister, Borso de Rysemburg, Ulericus de Sternuberg, Wenzeslaus de War- 
temberg, Hasco de Sweretycz?, Hinco de Walstein," leschlio Sryab de Gyck, 
et alii quamplures nostri et imperii sacri nobiles et fideles. Presentium sub 
imperialis nostre maiestatis sigillo testimonio litterarum. Datum in Cubito, 
anno domini millesimo trecentesimo septuagesimo sexto, indictione quartadecima, 
xiii. kal. martii, regnorum nostrorum anno trigesimo, imperii vero vigesimo primo. 


Nach Abschr. Cereda's aus Kopie von 1394 Jan. 8 im Notariatsarchive zu Cre- 
mona. — 1 Wörtlich wie n. 525. — ? Hs. Horolo de Smeretyis. - Vgl. Nachtr. zu $ 264, 


529. König Ruprecht ernennt den Friedrich Schaffard, Probst zu S. Paulin 
bei Trier, zum lateranensischen Pfalzgrafen und ertheilt ihm die Befug- 
nisse, Notare zu ernennen und Uneheliche zu legitimiren. Köln 1401 Jan.7. 


Rupertus dei gracia Romanorum rex semper augustus. Honorabili ma- 
gistro Friderico Schaffard, licentiato in decretis, preposito ecclesie sancti Pau- 
lini extra muros Treverenses, sacri Lateranensis pallacii comiti, nostro et im- 
perii sacri devoto et fideli dilecto, graciam regiam et omne bonum. Quamvis 
imperialem maiestatem cum sole cottidie relucere deceat et iugiter aliquod agere, 
quo regalis nominis gloria possit attolli, illud tamen thesauris eius signanter 
epponitur, per quod personis providis, circumspeccionis industria et morum 
honestate preditis honor impenditur et digna meritorum premia tribuuntur. 
Sane de tue fidei et circumspectionis industria plenam et indubitatam fiduciam 
obtinentes, te animo deliberato et de certa scientia sacri Lateranensis palacii 


\ 


1401 Jan. 7. 549 


comitem constituimus, creamus, facimus et meliori modo et forma, quibus me- 
lius possumus, ordinantes, decernentes et hoc regio Romano statuentes edicto, 
quod tu omnibus iuribus, privilegiis, emunitatibus, consuetudinibus, graciis et 
indultis ubique locorum uti, frui et gaudere possis et debeas, quibus ceteri sacri 
Lateranensis pallacii comites utuntur et potiuntur quolibet consuetudine vel de 
jure; dantes nichilominus et concedentes tibi virtute presencium auctori- 
tatem, licenciam et potestatem expressam, tabelliones seu notarios publicos 
faciendi et creandi et eosdem cum penna et calamario, prout moris est, de 
huiusinodi tabellionatus officio investiendi, dum tamen ad practicam et execu- 
cionem eiusdem officii habiles eos invenis, super quo tuam conscienciam onera- 
mus, et a tabellionibus huiusmodi tempore creationis et institutionis eorum 
infrascriptum recipiendi iuramentum, ita quod tabellio iuret in hec verba: 
‚Ego promitto et iuro, quod fidelis ero serenissimo principi domino, domino Ru- 
perto dei gracia Romanorum regi semper augusto, illustri domino meo gracioso, 
et omnibus successoribus eius Romanis imperatoribus seu regibus legittime in- 
trantibus; neque unquam ero in consilio, ubi periculum eorum tractabitur; bo- 
num et. salutem eorum promovebo et dampna eorum pro mea possibilitate aver- 
tam; instrumenta seu contractus quoscunque non scribam in papiro seu carta 
veteri aut abrasa, sed in membrana nova et munda; testamenta, codicillos et 
quascunque ultimas voluntates, nec non dicta testium conscribam fideliter et 
ea occulte servabo, nec ulli pandam, donec debeant vel mandato iudicis aut alias 
exigente iusticia publicari; causas miserabilium personarum, nec non pontes, 
hospitalia et emendaciones viarum publicarum omni tempore promovebo; et 
officium meum exercebo fideliter, non attendendo munera, odium vel amorem. 
Sicut me deus adiuvet et sancta dei evangelia', decernentes et hoc regio 
statuentes edicto, quod tabelliones per te creati, facti et instituti modo, quo 
premittitur, postquam iuramenta sua predicta prestiterint, officia sua valeant 
ubique locorum libere et sine impedimento quorumlibet exercere, et operatio- 
nes eorum vim habeant omnimodam et vigorem. Preterea auctoritate Ro- 
mana regia predicta damus, concedimus et largimur tibi auctoritatem, licenciam 
et potestatem expressam, quod legitimare possis basthardos, nothos, manseres, 
spurios, incestuosos et quoslibet alios ex illicito, dampnato et incestuoso coitu 
procreatos, natis tamen principum, comitum et nobilium duntaxat exceptis, 
eciam vocatis vel non vocatis, quorum interest seu poterit interesse, in vita seu 
post mortem parentum, ipsosque et eorum quemlibet ad legitima iura reducere 
et omnem ab eis tollere maculam geniture, ita ut officiis quibuscunque preesse 
valeant et ad actus singulos publicos et privatos admitti ad instar aliorum, qui 
sunt de legitimo matrimonio procreati, et quod virtute legitimacionis huiusmodi 
in bonis parentum, agnatorum et cognatorum ex testamento seu ab intestato 
succedere valeant, absque tamen legitimorum filiorum preiudicio et heredum 
quantum ad successionem bonorum huiusmodi; non obstantibus legibus impe- 
rialibus sive constitutionibus quibuscunque, quibus si et in quantum presenti 
nostre largicioni adversari censeantur in aliquo per omnia derogamus, eciam 
si de hiis iure vel consuetudine deberet in presentibus fieri mencio specialis. 
Presencium sub regie nostre maiestatis sigillo testimonio litterarum. Da- 
tum Colonie, crastino epiphanie domini, anno eiusdem millesimo quadringen- 
tesimo primo, regni vero nostri anno primo. 

In consimili forma de verbo ad verbum, mutatis nominibus propriis et 
sub data Nurenberg, xiiii. die maii, anno etc. cccc, primo, concesse sunt littere 
generoso David Bercharia de Ianua. 


550 1401 Jan. T. 


Aus dem Reichsregistraturbuche A, BI. 9 im Staatsarchive zu Wien. — Ebenda 
Bl. 70 ein Pfalzgrafendiplom d. d, Heidelberg 1403 Sept. 2 für den Magister Heinrich Ve- 
natoris von Ulm, Doktor der Medizin, wörtlich übereinstimmend, nur dass es heisst: tudi- 
ces ordinarios, tabelliones seu notarios publicos faciendi und tabellionatus st iudicatus officio 
investiendi. — Vgl. S 266 n. 11. 22 und oben n, 528. 


530. König Ruprecht erhebt die Brüder de Casatüs und deren eheliche 
Nachkommen zu Bürgern der Stadt Mailand. Heidelberg 1409 Febr. 16. 


In nomine sancte et individue trinitatis. Feliciter. Amen. Rupertus divina 
favente clementia Romanorum rex semper augustus. Ad perpetuam rei memo- 
riam. De claro lumine Romane regie dignitatis, velut a sole radii, ceteri singu- 
lorum hominum reputandi status in seculo [illustrantur], ut sicut ibi plus lucis 
reperitur, ubi solaris splendor intensius refulget, sic eciam quanto plus gracie 
et favoris regalis munificencia cuique tribuit, tanto magis illi accrescit eminencie 
et honoris; solet enim cunctos gradatim illustrare, quantum cuilibet sua relu- 
cencia merita suffragantur. Hinc est, quod nostra regalis celsitudo, Anthonii 
et Girardi fratram de Casatiis, laicorum Mediolanensis diocesis, fidelium no- 
strorum dilectorum, virtutibus illecti eorumque probitate et meritis fide digno- 
rum relatibus inclinati, eos et eorum quemlibet dicimus, facimus et creamus 
cives nostre imperialis civitatis Mediolanensis eosque civium Mediolanensium 
consortio aggregamus, volentes ex certa scientia de plenitudine regie potestatis 
dictos Ánthonium et Girardum fratres et quemlibet eorum, eorumque et cuius- 
libet eorum filios et heredes ac legitimos successores pro civibus dicte civitatis 
nostre Mediolanensis ab universis et singulis, cuiuscunque condicionis, pre- 
eminencie vel dignitatis aut status existant, dici, nominari et eciam reputari, 
decernentes quoque auctoritate regali et edicto perpetuo statuentes, ut tam dicti 
duo fratres, quam filii et heredes ac successores legitimi utriusque, ubique lo- 
corum et terrarum in iudicio et extra, necnon in singulis exerciciis, actibus et 
studiis publicis et privatis illis honoribus, iuribus, privilegiis, emunitatibus, 
prerogativis et gratiis tam personalibus, quam realibus sive mixtis, gaudeant 
et fruantur, quibus ceteri cives Mediolanenses et de civilegio geniti gaudent seu 
quomodolibet potiuntur. Harum sub regie maiestatis sigilli appensione testi- 
monio litterarum. Datum Heidelberg, anno domini millesimo quadringen- 
— tesimo nono, mensis februarii die sextadecima, regni vero nostri anno nono. 


s Aus dem Reichsregistraturbuche A. Bl, 112’ im Staatsarchive zu Wien. — Vgl. 
262 n. 5. 


531. "Der Bischof von Volterra ernennt auf Grundlage der seiner Kirche 
von Kaiser Karl IV ertheillen Privilegien den Johann Grifo und dessen 
männliche Erben zu Grafen von Sasso, lateranensischen Pfalzgrafen und 
Grafen des kaiserlichen Hofes mit der Befugniss, Notare und Judices zu 
bestellen und zu legitimaren. Impruneta 1474 Dec. 15. 


Antonius de Alliis de Florentia, dei et apostolice sedis gratia episcopus 
Vulteranus sacrique imperii princeps. Carissimo in Christo filio nobili viro Io- 
hanni Grifo, civi Pisano, salutem et sinceram in domino caritatem. Singularis 
dilectionis affectus, quem erga personam tuam propter eximias probatasque 
virtutes tuas ac plurimum rerum experientiam gerimus, nos inducunt, ut te 
gratiarum nobis et ecclesie nostre Vulterrane [ab] imperiali celsitudine conces- 
sarum participem faciamus et ea tibi libenti animo concedamus, que tibi filiis- 
que tuis et, posteris dignitati honorique perpetuo esse possint. Cum itaque du- 


1474 Dec. 15. 551 


dum serenissimus dominus d. Carolus quartus, divina favente clementia Ro- 
manorum imperator semper augustus ac Boemie rex, dum per has partes tran- 
situm faceret, inter cetera gratiose concessit ecclesie Vulterrane prelibate et in 
ea canonice intrantibus presulibus ea omnia privilegia, iura, concessiones, iu- 
risdictiones, honores et dominia, que ipsemet imperator habebat in terris, locis, 
castellis et villis per diocesim Vulterranam existentibus, cum plenissima et 
omnimoda iurisdictione, nominatim in castro Saxi inferius designato, prout per 
eius patentia privilegia penes nos existentia clarissime ac dilucidissime patet, 
nos cupientes personam tuam, filios posterosque tuos condigno honore prosequi, 
mentem nostram in etterne meditationis aciem dirigentes advertentesque, quod 
castrum nostrum Saxi Vulterrane nostre diocesis suo comite hactenus per pre- 
decessores nostros institui consueto ad presens vacare dinoscitur, ex certa 
scientia ac de plenitudine imperialis potestatis, nobis ad infrascripta omnia et 
singula concessa et atributa ac per longissima tempora, quorum in contrarium 
memoria hominum non existit, prescripta, te coram nobis genibus flexis humi- 
liter constitutum, posterosque masculos ex legiptimo matrimonio procreatos et 
procreandos, comitem dicti castri Saxi Vulterrane diocesis nostre ac etiam sacri 
Lateranensis palatii cuius ! aule et imperialis consistori, cum omnibus et sin- 
gulis honoribus, facultatibus, privilegiis et indultis per imperatoriam maiestatem 
huiusmodi comitibus dare consuetis ac de iure vel de consuetudine potiri so- 
litis, facimus, concedimus et creamus, ac tenore presentium et per aurei? nostri 
anuli in digito tuo inmissionem et eius extrationem in possessionem dicti castri 
Saxi ponimus, inmittimus , investimus et locamus. Et insuper eadem suffulti 
imperiali auctoritate tibi ac eisdem filiis et posteris tuis prefatis, ad instar alio- 
rum Lateranensis palatii comitum palatinorum, ubique locorum imperiali aucto- 
ritate notarios seu tabelliones publicos et iudices ordinarios, qui ydonei et in 
litteratura experti sint, recepto ab eis de notariatus, tabellionatus, iudicatus 
huiusmodi officio fideliter exercendo solito iuramento sub forma, creandi et de 
notariatu huiusmodi per pennam et calamare investiendi, nec non naturales, 
spurios, incestuosos, manseres et bastardos copulative et disiuntive seu ex 
quocunque illicitu coitu procreatos seu procreandos, viventibus seu mortuis pa- 
rentibus, omnem ab eis tollendo maculam geniture, ut ad paternas et alias suc- 
cessiones quorumcunque suorum attinentium et quorumcunque bonorum admitti 
et illis succedendo, nec non ad omnia dignitates, status, gradus et officia se- 
cularia publica et privata recipi illaque gerere et exercere libere et licite pos- 
sint, ac si ex legiptimo matrimonio nati essent, absque tamen preiudicio illo- 
rum, qui ad predictas successiones, si persone, quibus succederent, ab intestato 
decederent, de inre admitti deberent, exceptis etiam illustribus et dominorum 
filiis, legiptimandi et ad primeva ac legiptima nature iura instituendi et redu- 
cendi, eadem imperiali auctoritate atque nostra facultatem damus, concedimus 
et impartimur per presentes, non obstantibus provincialibus et generalibus con- 
stitutionibus, nec non legibus imperialibus ac statutis, informationibus et con- 
suetudinibus municipalibus, quacumque formitata etiam iuramento roborata in 
contrarium facientibus quibuscunque. In quorum omnium et singulorum fidem 
presentes litteras fieri et per notarium et scribam nostrum scribi et subscribi 
sigillique nostri maioris, quo utimur, inpressione et apensione fecimus comu- 
, air. Datum et actum apud plebem nostram sancte Marie in pruneta, in 
camera prefati domini episcopi, anno incarnationis dominice m.cccc.]xxiiii., ind. 
vii, die vero xv. mensis decembris, pontificatus sanctissimi domini nostri do- 


mini pape divina providentia Sixti iiii, anno quarto, regnante serenissimo prin- 








559 1474 Dec 15. 


cipe et domino d. Federigo divina favente clementia rege Romanorum semper 
augusto. Expedita per me Nicholaum Dominici de Pistorio, dicti d. episcopi 
principis scribam et notarium, de eius spetiali commissione et mandato. 


Aus Abschr. des 16. Jahrh. im Staatsarchive zu Pisa, Capitoli. — So in der Hs.; 
eius? vgl. S 265 n. 26. — * Hs. pro auro. — Vgl. zu $ 256. 263 n. 6. Gibt es ausser dem 
$ 250 n. 7 angeführten nicht noch ein weitergehendes Privileg K. Karls IV, so handelt es 
sich um Anmassung des Bischofs; denn in jenem sind wohl dem Bischofe selbst die Befug- 
nisse, Judices und Notare zu bestellen und zu legitimiren, zugestanden, in keiner Weise 
aber das Recht, diese Befugnisse mit dem Pfalzgrafentitel an Andere zu übertragen. 


SACH- UND WORTVERZEICHNISS, 


Die Zahlen beziehen sich auf die Urkunden. Bei zweistelligen Zahlen, welche auf 

dreistellige folgen, ist die Ziffer des Hundert aus diesen zn ergänzen. Ist Zahlen 

«v. zugefügt, so finden sich noch weitere Erwähnungen, sind nur die frühesten an- 

gegeben; s. deutet auf sonstige Erwähnungen, ohne dass diese gerude spätere sind. 

Bei Namenreihen, bezüglich deren im Texte Vollständigkeit ersirebt wurde, bezeich- 

net die Zufügung eines Stern, dass der Name in Text und Nachträgen noch nicht 
erwähnt ist. 


Abgaben, an das herrschende Kloster 85; Ab- — restituere 73, investire 115, tenutam dare 


lósung 244; zeitweiser Nachlass durch den 
Generalvikar 400; städtische, Befreiung da- 
von durch den Kaiser 515. 25. — vgl. Ar- 
bostoricia. Bancaticum, Calendaticum. Col- 
lecta. Coltum. Consuetudo. Conversaticum. 
Curadia. Data. Debitum, Donea. Exactio, 
Fatio. Gabella. Gaforium. Guida. Manna, 


496, finem facere 119; Begriff, Verjährung 
92; a. Publiciana 116 ; in factum, in rem, 
ex stipulatu, praescriptis verbis, subsidiaria, 
triticaria 192. 99; iniuriarum 260; actionis 
perpetuatio 210; vgl. Klage. 


Actor, Beamter 1. — sindicus et a. 199. 344. 


45. 60. 75. 


Molta. Palifictura. Paratica. Passagium. Actus, ad a. legitimos restituere 515 s, 
Pedagium. Plateaticum, Ripaticum. Scati- Adalbert Graf u. Kbote 55. 

cum. Silquaticum. Subripa. Tallis. Telo- Adalger Kanzler u. Kbote 58. 59. 
neum, Terraticum. Tributum. Vectigal. ^ Adalhard Abt u. Kbote 8. 

Ablösung von Diensten u. Abgaben 244. — Pfalzgraf u. Kbote 9. 

Abreviare, abreviatura von Urkunden 245. 48, — Graf u. Kbote in Romagna 54. 

Absasitum, apsoxitum se facere 34. 37. Adelheid Kaiserin 29. 

Absens per contumaciam 134, absentare se Adelelm-Azo, Vogt, Kbote zu Cremona 89. 41. 
195; absentia der Partei dei presentia com- Adelstand s. Nobilis. 
plenda 168. 77. 81. 444; vgl. Ungehor- Adesse im Gerichte, die Beisitzer 1. 3. w. 107; 
sam. — s. Epsentatum. der Vorsitzende 70. 

Absolvere, absolutio a vinculo servitutis 79. Adfirmare, aff., iureiurando 46; der Notar 
126. 45; von Kampf u. Kalumnieneid 137; — manu propria 46; obligationem durch Lau- 
von Diensten 244 ; vom Eide, absoltum pe- — negild 58 ; laudum, dem Urtheil folgen 474. 
tere 174. 98; von der Treue 167. 96. 337; Adiudicare possessionem 302. 
von der Klage im Urtheile 99. 113. 122. 144. Adiunctio eines Delegirten 302. 

162 w.; absolutio statuti, Befreiung von Adiurare um das Zeugniss 11; die Judices um 
Einhaltung 426. consilium 69. 

Abstimmungsform in städt. Räthen 503. 4. Adiutor einer Frau 22; eines Laien 43. 54; 

Abt, Abtei s. Aebte. vgl. Vogt. 

Accessus liber et securus 309. Adiutorium 153. 55 s.; a. in militis vel in 

Accusam porrigere 481; accusare, accusatio — placito dare 244. 

470. 72. 9. * Administrator, der Grossvater des Enkels 481. 

Acerra, Graf Thomas 370. Adolescentes vel infantes 527. 

Aoquisitum noviter, vetus 92; aquistare 315 s. Adolf König 407. 

Acta publica 127; testamentum actis redigere Adoption, Beurkundung 35; Befugniss des 
149; petere a, 489, copiam aetorum 490, — Judex ordinarius 202. 424. 501; der neuern 
a. publicata et actitata 374; a. curie 894. — Pfalzgrafen 524. 26. 27. 28. 

96. 488. 510, iudiciorum 520 s. Adprobare, beweisen 3. 11. 18. 21 w., adpro- 

Actio, actiones publicas persolvere 14. — bacio 25. — appr. laudum, bestätigen 474, 
actionem perdere 28, 43; de s. inintegrum approbacio des Kaisers durch Pabat 207, 


554. Sach- und Wortverzeichniss, 


des Richters bei Legitimation durch subs, 
matr. 505, 
Adpropriare per sacramenta 21, 
Adramire se ad probandum 23. 
Adriani divi epistola 481. 
Adsistentes im Gerichte 96; adstantes 19. 28 
w.. circum ast, 56, ast. sive residentes 105. 
Adulterium, Bestrafung 135. 517; adulterare 
18; adulterini 86, 
Aduniare, adprobare libertatem 3. 
Adversarius, Gegenpartei 89. 90 w.; des Ge- 
Advoeati s. Lucca, Vögte [bannten 506. 
Advocatus s. Vogt. — Sachwalter 52. 89. 192; 
8. magne curie imp. 341. 42, — advocato- 
res communis, Venedig 508. 
Aebte, Beisitzer im Gerichte 8. 9 w.; gräfl. 
Gerichtsbarkeit 14.122; Hoheitsrechte 288, 
vgl. Pavia, s. Felix; Bestellung von Rekto- 
ren 392; Reichsbelehnung 289. — Abteien 
als Eigenthum bestätigt 138; Herrschaft 
Aetas s. Alter. [über andere Abtei 85, 
Affidare 272 $ 7, 
Affiliatio 3b. 
Agere, gerichtlich streiten 2 w., aiere 55. — 
klagen, ad agendum, quam respondendum 
175; agens, contradicens 243, 
Aglei, Streit um Ansprüche des Herzogs 49; 
Lehnhof 453. — Patriarch Poppo 49; Pe- 
regrín 109; Ulrich 130; Gotfrid 178; Wolf- 
ger; Bertold 288; Gregor 453; Nicolaus 
520. — Vogt 518, 
Agnati 520. 21 w. 
Agordo, Hauptmannsch. des Bisth. Feltre 518, 
Aistulf König 1. 7. 9. — Aistulfi regis capi- 
tulatio 7. 
— Krichter u. Kbote zu Pavia 27, 31. 32. 
Aktenmittheilung 374. 490. 512, 
Alamannia, Alem. s, Deutschland. 
Alaxia comitissa 197. 
Alba, Bisch, Wilhelm 161. 
v. Albech, Graf Konrad 130. 
Albergaria 97. 98. 106. 13. 35. 38. 51. 59. 65. 
80, 99, 394; albergare 116, albergum dare 
244; vgl. Beherbergung. 
Alberich Vicecomes der Romagna 322. 
Albert Adegherius Hofrichter 160. 62. 64, 
65. 66. 68. 
— Humel v. Lichtenberg, Marschall K. Lud- 
wigs, Hofrichter? 509. 10. 
— Erzb, v. Magdebu?p 214. 17. 99, Legat 300 
Anm., Grafder Romaniola 305.7.16.19.22. 
— Nozardi Grosshofrichter, Vikar zu Siena 
386. 87. 

— Struzius Hofrichter 192, 204, 18. 19. 2% 
24. 28. 38, 40. 57. 

— Bisch. v. Trient 288. 303, Legat Tusziens 
306. 

— Graf v. Verona 97, Herzog u. Markgr. (im 
mathild, Gute) 102. 3. 4. 16. 

Albertini de Prato, Pfalzgrafendiplom 524. 


"Albrecht König 498. 99. 500. 


Aldegerius legisperitus 65. — Hofrichter 129. 


Aldii u. aldie 7 w. 

Aldobrandinus s. Ildebrandinus. 

Alexander Kastellan v. S. Miniato 304. 

— IV Pabst 428. 29, 30. 39. 

de Alfanis, Jacobinus Vermilii, Privileg 483. 

Alimenta decernere, Befugniss des Index 424. 
501. 24. 

Aliprandi v. Mailand, Pfalzgrafendiplom 521. 


'Allegare 108. 14. 68 w.; allegationes osten- 


dere 91; a. auditis, cognitis urtheilen 105. 
34. 60 w.; omni a. servata 129. 

Alligare sub vinculo fideiussionis 46. 

Allodium 110. 46. 288; in allodio concedere 
112; a. paterna, avita et proavita 495; 
bona allodialia, quam patrimonialia 527; 
allodaria 290. 

Altar, Freilassung durch Führung um den A. 
79. 126. 145. 

Alter, beschworen bei Grossjährigkeitserklä- 
rung 475; bezeugt bei Rechtshandlungen 
einer Frau 984; der zur Leistung von Eiden 
Verpflichteten 124. 35. 55. 78. 96. 201. 15. 
53; aetas legitima 12; minor 155; legibus 
inserta 523; venia aetatis 523.24; s. Maior, 

Altercationem habere I w.; agere 19, movere 
122; altercari 7 w.; altercantes 105. 

Amasiare campum, verleihen 396. 

Ambaxatores 253 w.; ambaxaria 472 $6; am- 

s. Ambrogio s. Mailand. [basciata 473. 

Ambrosius Kirchenvater 80. 

Ambulare zum Richter 5, super intentionem 
6, ad dividendum 8, super rebus 12 w. 

Amelia 174. — Gvikar s. Maritima. 

Amicus de Sulmona, Assessor u. Judex des 
Friedr. v. Antiochien 400. 7. 12. 

Amiscere abgelöst 244. 

Amiternum, Judex 33. 

Amizo, miles s. Ambrosii, Kbote für Mailand, 
Pavia, Seprio 44, 

Ammonere in der Fertigungsformel 3 w. ; am- 
monitio iudicum 16. 19. 27 w.; des Vor- 

Amont factus 126. 45. [sitzenden 42. 69. 

Amt, Ausschluss von städt. Aemtern als Strafe 
198, bei Gebannten 472, auf Befehl des 
Pabstes 314. — officium iudicatus, tabel- 
lionatus, notarie 136. 286. 397. 98.424 w., 
potestarie 276. 356, legationis 211 w., ge- 
neralis vicarie 429, — baliam et o. facere 
389; o. generale 512, seculare 531. — o. 
iudicis implorare 192 I. 199. 250, 

Amtseid des Capitaneus Tuscie 450; des Po- 
desta 431 s.; der Gastalden von Belforte u. 
Radicondoli 389 ; des Vicecomes in Judika- 
rien 264. 378; der Saltner zu Poliano 401 ; 
der Judices und Notare 136. 79. 282. 86. 
461. 66. 501. 20 w,; Formel 528. 29. 

Amtslehen auf Lebenszeit, Romaniola 305; 
Hauptmannschaft von Feltre 518. — amts- 
weise Verleihung auf bestimmte od, unbest. 
Zeit 262; des Vizekomitat der Romaniola 
322; durch das Kapitel von Verona 264. 
378, 401. 13. 


Jahr: 
Num.: 4. 92. 
Anastasius augustus 80. 

Aneona, marchia 317; m, Guarnerii 368; Be- 
ziehungen zu Manfred 430. 39. 41. — Dux 
et marchio Werner 90, Friedrich 105 ; Mark - 
grafen Konrad, Gottebald, Markwald; Gvi- 

* kare Robert v. Castilione, Heinr. v. Ven- 
timiglia, Konr. Capece, Perzival Doria: 
päbstl. Rektor Anibald 429. 30. .— Bischof 

v. Andechs Markgraf 287. [500. 

Angariae 49. 151. 805, 525; angariare 217; 
angarialis homo 133. 

Angelus Hofvíkar 292. 

Anghiari 288: reichsunmittelbar 131. 

Angilberg Kaiserin 13. 14. 15. 

v. Anhalt, Graf Albert 524. 

Anichilare sententiam 238. 

Anima, propter a. regis bannum mittere 47. 
59. 66 w.. iusticiam facere 70 s. — pro a. 
iudicare 7 w., dare 104. — schwören in a. 
imperatoris 155. 344, super a. episcopi 
196, hominum communis 451. 

Animadvertere in facinorosos 305. 487. 

Animus aquirendi, apprehendendae et reti- 
nendae possessionis 102 II. VIII. 

Ankläger, accusator, erhält einen Theil der 
Strafsumme 472. 94, 

Anklage, Anzeige, accusa, denuntiatio 470. 
72. 81; vgl. Klage. 

Ankunft des Königs, Aufschub des Treu- — 
schwurs bis dahin 477. 

Anone, Nonum 158; an Arn. v. Dorstadt 141; 
an Asti 197. 198. — Kastellan Thomas. 

Ansfred Graf, Kbote 30, 

Anteponere, vorbehalten bei Geständniss u. 
Investitur 29. 31. 55, 63. 185 ; ecsepto a. 74. 

Antianus maior, Gonfaloniere, zu Lucca pfalz- 
gräfl. Befugnisse 527. — anxiani, ant. 443, 

Antistare, gewähren 35. [48. 68. 506. 27. 

b. Antonius confessor 472 S 8. 23. 

Anulus s. Ring. 

Anwesenbeit des Kaisers macht verliehene Be- 
fugnisse ruhen 515, 

Apices, Gerichtsurkunde 127. 

Apodissa, denuntiatus per a. 470. 

s. Apollinare in Classe, Privilegien 317, 

Apostolos petere 209, 61. 303, 488. 89. 

Appellatio litis, Klage 46; de pugna 91; ap- 
pellare des Richters, zu Rechte zu stehen 
67. — appellatio des contumax zurückzu- 
weisen 67; sine a'is remedio 99; a'em im- 
probare 177; bene appellatum pronuntiare 
177.92 w.; a. postposita, non obstante 269. 
302 s. — ad imperium 234, an den Kaiser 
von Ortsgerichten 177. 84. 86. 209. 303. 
54. 65, vom kaiserl, Delegirten 192 IV, vom 
Grosshofgerichte 412, vom Appellations- 
richter 249 ; vom Banne des Gvikar an Kg 
u, Pabst 488. 89. 90; vom Vikar an den 
Gvikar 512; in städtischen Gerichten 202. 
9. 855, — vom Hofgerichte an Ks. unzu- 
lässig 192 VI, IX; beim Schiedsgerichte 
ausgeschlossen 99; erfolglose strafbar 401. 


19. 41. 


800. 900. 1000. 1100. 1150, 1200, 1225, 1250. 1300. 1350. 
118. 206. 311. 416. 499. 


55D 
520. 


Appellationserkenntnisse des Hofgerichts 192 
IV. 234. 49. kaiserl. Delegirter 177. 84, 
estensischer Appellationsrichter 177.82.87. 

Appellationsgerichtsbarkeit dem Ks. vorbe- 
halten 155. 78; zu Modena und Bologna 
an M. de Correggio verliehen 278. 81, — 
der Stadt Perugia 225 ; des Bisch. v. Brescia 
337, v. Feltre 518; der Soardi u. Foresti 515. 

Appretiare, appretiatores 75. 95. 

Approbatio s. Adprobare. 

Apresentare se im Gerichte 55 s.; ein Schrei- 
ben 231. 70. 

Apulie partes 252; duces Robert 76, Roger, 
Viseard, Wilhelm 95: — et Terre Laboris 
capitaneus magister Diephold 226. 

Aqua regalis 288; s, Wassergerechtigkeiten. 

Arbiter 197. 208 w.; pro emendando et fa- 
ciendo eonstituto 196: arbitrator 427; ar- 
bitrari 199 w.. arbitrando pronuntiare 507 ; 
arbitrium 196. 97.99 w., boni viri 357, pena 
arbitrio auferenda 493 s. 

Arbostoriciae 135. 

Arcatores 153. 215. 

Archicancellarius, Rekognition 24 w. 
Archipresbyter de Signo, Judex des Herzog 
188, des Kboten in Tuszien 223. 41. . 
Ardericus, miles s. Ambrosii, Kbote f. Mai- 

land u. Seprio 45. 
tuszischer Hofrichter 72 77..84. 

— de Bonato. Judex v. Mailand 166. 

Ardinghesci 168. 69. 

Ardio Königsbote 10. 

Arezzo, Bischof Lambert 11, Jeronimus 131, 
Gregor 222. — Gericht des bischöfl. Missus 
11, des Visdominus u. Primicerius 93. — 
Gut des Bisth.unter Reichsverwaltung 382. 

— Grafsch., Gericht der Markgräfin 72, des 
Reichsgrafen 195. — Vicecomes 62. 

—- Stadt 131. 288. 343. 490. 93; Gericht des 
Kboten 62, des Legaten 132; im tusz, Bund 
196; Bündniss mit Perugia 201. — Css. 
131. 96. 201; Pod. 488; Judd. 62. 224. 

Argenta 397. 

Arimanni, arimannia 110. 13. 44. 51. 

Armigeri homines 504. 

Armuth, paupertas, Grund zum Nachlass von 
Bannbussen 472 S 12; vgl. 268. 

Arnold v. Dorstadt gen. Barbavaria, belehnt 
mit Annone 141. 

— Strietus Hofrichter 192. 

Arnulf, Graf, Kbote 30. 

Arrengare 504, arrengator 503. 

Arrogatio, Befugniss des Jud. ord. 501, des 
Pfalzgrafen 526. 28. 

Ars notaricia 286, notarie 461. 66 w.; artium 
rectores 446. 

Arsura, Brandstiftung 504. 

Ascoli, Bisch. Auderisius, Graf Lupo 1, 

Assaltum facere 89. 113, cum ferro vel ba- 
stono 193, cum armis 472 $ 4. 

Assentimentum, in a, esse 196, 

Assessor des Bischofs 109. 28, des Rektor v.. 


556 


Verona 134; kaiserl. Delegirter 175; eines 
ksrl. Vikar 370; des Gvikar v. Tuszien 392. 
400. 7; — gibt Consilium 123; als ver- 
dächtig beanstandet 271. 

Assignatio einer Stadt an eine andere 416. 17. 

Assisi, Gericht von Kboten u, Ortsgrafen 56 ; 
kaiserl, Privilegien 128. 211; Einigung der 
Bewohner 244; päbstl. Priv. üb. Wahl des 
Podesta 361. — Bischof Ugo 56, Aginus 
71; Grafen 56 ; Pod. 244 ; Judd. 56. 162.65, 

Astancollus Hofrichter 195. 

Asti, Bischof Peter 60, Girelmus 64, Wilhelm 
155. 57. 63, Obert 279, Jakob 319. — Bi- 
schöfl. Kbote 60, 

— Stadt, Zerstörung 159; Erwerb von Annone 
197. 98; Appellation an den Ks. 209; Ge- 
richt ksrl. Delegirter 246. 47, 48; Prozess 
im Hofgerichte 249. — Pod. 197. 98, 
209; Astenser 175. 227. 29. 36. 37. 39. 
46. 47. 48. 49. 

Astipulatione confirmare 131. 

Atramentarium, bergamena cum a. elevare 34. 

Attestare 2 w.; attestaciones, Zeugenaussa- 

Atto Hofrichter 66. [gen 177. 182 w. 

Auctor, Gewährsmann 22. 81. 105. 16. 

Auctoritas, contra a. introire, widerrechtlich 
b. — a. publica des Grafen 12, a. p. retri- 
buere 22, tribuere 29. 87; a. prebere 148. 
40, interponere 265. 524. 26, dare ac in- 
terp. 282, concedere 305, prestare 384. 463, 
501, plenariam et specialem dare 482. — 
a. imperialis des Kaisers 150 s., des Hof- 
vikar 231, Delegirter 236, des Judex ord. 
379; a. legationis 216. 276 s., delegationis 
307. 

Auctorizare, Gewähr leisten 518. — a. eman- 
cipationes 518, 

Auditores, die Gerichtspersonen 3, 5.6. 11 w. ; 
audientes 4. — auditor causarum eines 
Kardinallegaten 331. 32. — a. generalis 
imperii 515, sacri palatii 521. 

Auditum reservare den Verurtheilten 105. 

Auflassung, refutatio des Lehen gegen Ent- 
gelt 121, zur Wiederverleihung 265. — 
vgl. Verzicht. Traditio. 

Augmenta legitima 177. 

Augsburg, Bisch. Bruno 49, Sifrid 287. 88. 

Augustale edictum 288. [Marquard 581. 

s. Augustinus 80. 

Aule imperialis iudex 148 w., legatus 243, 

Auri lavatio, ks. Hoheitsrecht 14. 

Ausführung s. Exekution. Effectus. 

Auslieferung Gefangener 318; fremder Ge- 
bannter 494. 

Aussenpartei s. Exiti. Extrinseci. 

Ausweisung, expellere, Gebannter, Zahlungs- 
unfähiger 304. 472 $ 18. 24; fremder Ge- 
bannter 411. 427. 494. 504; Exkommuni- 
zirter 312. 

Autenticorum corpus 515. 28, autentichum 
521, autentica 496. 524. 27. — auctenti- 
cum, Origipal 27 ; autenticare dicta testium 


, 


Sach- und Wortverzeichniss. 


159, 65, libellum 192, litteras 406. 9. — 
autentici testes 247, a. persona, der No- 
tar 466, 

Auzilio iuris renuntiare 220. 45 ; legali reser- 

Avere s. Habere [vato 241. 

Avio 10, 39 s. : avita alodia 495. 

Awarpire se 31. 37, adw. 34. 

Azzo iudex v. Ferrara 96, 

v. Baden, Markgr. Hermann 125. 299, 318, 
Friedrich 252. 54. 

Bagnacavallo, erleicht. Lósung vom Banne 
448, — de B. comites Malvieini 329, 

Baiern, Baivaria 15. — Hzg. Ludwig 214, 
17; s. Rheinpfalzgraf. 

Bailia officia exercendi 282; baliam et offi- 

cium facere 389, et auctoritatem habere 

Baiuli 211. 44. 441. [527. 

Balitores 120. 24. 396. 

Bancaticum (baneaticum) 192. 

Bancherius seu cansor 455. 

Bancum curie 510; ad b, iuris sedere 511. 17. 

Bandinus Pisanus (Hofrichter) 261. 

Bandictio, Verhängung des Königsbannes 56. 

Bandire, ausrufen 519, banna divulgare 312. 

Banditor, bann, 244. 426. 88. 504. 

Bannum. Gerichtsbarkeit 133. 38. 42, 59, 65. 
241, 305 s. ; bannire homines 291. 

— Geldstrafe überhaupt, bannum, pro b. tol- 
lere 135, auferre 193. 472; dare 185, com- 
ponere 193; in b, cadere 401 ; b. homicidii 
396; b. remittere, relaxare 323; banna im- 
ponendi auctoritas 322. 

— Königsbann, Verhängung durch den Rich- 
ter zur Sicherung der gerichtl. Investitur 
47, 48. 52. 55. 56. 59. 65. 66. 68. 69. 70. 
78, 86. 90. 95. 105 7.15; der Restitution 
durch die Partei 62; der Freiheit 71; vgl. 
Bannverfahren. 

— über das Gut, res in b. mittere, beim Un- 
gehorsamsverfahren 20, 57. — b. heris, 
rerum 474. 96. 

— b. persone 474, 96; de persona et rebus 
244, b. temporale 156; ecclesiasticum et 
mundanum 68, — banno subiicere 156. 
288, innodare 178, in b. ponere 208, sub 
b. 263, b. dare 468, in b. pronuntiare 496; 
b. cridare 326. 488, in b. 426. 74; banno 
subiacere 156, in b. esse 208, bannitus 411. 
27 ».; banno extrahere 178, de b. 208. 474, 
de b. exire 198. 279, eximi 426. 506, can- 
cellari 426. 28. 72. 506. 17, a b. liberare 
307, absolvere 359. 368; extra b. cridare 
359; s. Exbannire. Exilium. Forbannitus, 
Proseriptus. — Städtischer B., Statuten 
v. Padua 472. — B. um Schulden 208. 304, 
462; pro tenuta vetita 474. 96; gegen 
Geistliche wegen Ungehorsam gegen st&dt. 
Behörden 263. 308; bis zur Zahlung der 
Strafe 198. 244; pro maleficio 411. 26, 
lösbarer, Verhängung 326. 470, Lösung 
359, 472, Erleiehterungen der Lösung 448. 
506, — b, perpetuum 193. 308; unlösbarer 


Jahr: 


Num.: 4, 19 41, 32. 


503. 4; vertragsweise Milderungen 427. — 
Aufhebung durch Reichsboten ausgeschlos- 
sen 477; Nichtigerklärung eines Bannur- 
theils 517; Anerkennung durch andere 
Städte 411. 27. 94. 504, — B. einer Stadt 


800. 900. 1000. 1100. 1150, 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118, 


0. — 5517 
206. 311. 416. 459, 520, 


schenden Stadt 153; Verbot der B. Gebann- 
ter 494 s., Exkommunizirter 312 ; vgl. Al- 
bergaria. Hospitare. 
v. Beichlingen, Graf Friedrich 214. 
Belehnung s. Investitur. Lehen. 


gegen eine andere 426, 46. 68. — B, im Belforte, Ansprüche des Reichs u. Siena's 971. 


Kirchenstaate 429. 54. — s. Reichsbann, 
Exkommunikation. 

Bannbuch, liber forbannitorum 472. 

Bannbusse beim städt. B. 308. 448. 72; banni 
penam remittere 472; theilweiser Nachlass 
506 ; Beisteuern Wohlthätiger 268. — beim 
Reichsbann 279. 80. 85. 92. 95 Anm. 298 
Anm. 307. 18 Anm. 346. 68. 85. 488. 89, 
90; Nachlass 324. 

Bannfrist beim stüdt. B. 326 s. — beim Reichs- 
bann 192. 236. 79. 80. 85, 98. 307. 46. 488. 

Banngewalt der Markgrafen v. Tuszien 98. 
106; s. Reichsbann. 

Bannmeile, Verleihung der Hoheitsrechte per 
tria miliaria 24. 

Baunverfahren beiunbestrittenen Rechtsvhh., 
zur Sicherung des Guts 55. 66. 72. 77, der 
Freiheit 71; nach ausgetragenem Streite 
83. 88. 

Barbarasi, Gebannte v. Gremona 427. 

Barga, Privileg 158. 

Bargone, Ort u. Herren 114. 299. 420. 

Barones 143. 305. 29. 423. 88 w.; baronia 499. 

Bartholomeus de Astis, Gvikar der Maritima 
u. Ildibrandescha 440. 

Bartolus de Saxoferrato, Privv. 522. 23. 

Basel, Bisch. Heinrich 319, 

Basilius augustus 80. 

Bastaroli 515. 19 w. 

Battere pro servo 3. 

Battifolle, Grafen, Pfalzgr. v. Tuszien 501. 

Beatrix Markgr. v. Tuszien 69. 71. 72. 73. 74. 

Bebroard Pfalzgraf 4. 5. 

Befehdung Gebannter von Reichswegen 167. 
346. 466. 

Befehl, preceptum , des Richtefs neben dem 
Urtheil 199; des Schiedsrichter 185. 57 w.; 
iurare pr. des Verletzten bei Sühne 357; 
stare pr., mandatis 167. 326. 27 s, ; s. Zah- 
lungsbefehl. 

Befestigung erlaubt 189. 141; verboten 81. 
133. 168, 370; Verzicht des Reichs auf B. 
211. 226. 

Befragung, interrogatio stipulantis et respon- 
sio promittentis 153; bei Rechtshandlungen 
der Frauen 34. 384, 481 ; bei der Eheschlies- 
sung 458. 501.5, Emanzipation 265. 315. 
463; — der Zeugen 1 w., der Parteien durch 
den Richter 2 w., durch die Judices 68; der 
Judices durch den Richter 52 54. 56.62.67. 
69. 70.90. 96. 474. 

Begnadigung durch den Ks., Perugia 194; von 
Reichsbeamten versprochen 327 ; s. Gratia. 
Reichsbann, Lósung. 

Beherbergung, des Ks, zu Ravenna 130, Vi- 
terbo 146, Monza 155; der Boten der herr- 


44. 89. 

Belluno, Bisch. Albunianus 49, Gorzie 818. 

s. Benedetto s. Polirone. - 

s. Benedictus 80. 

Behedikt (IX Pabst 68. 

Beneficium dare 58. 204, in b. concedere 82, 
habere 102, per b. tenere 151, in b. feudi 
tradere 191; b. antiquum 155; s. Lehen. — 
b. absolutionis 210 s.; b. legali renuntiare 
258. 

Beneplacitum, Verleihung ad b., quamdiu pla- 
cuerit 262. 64. 457 ; beneplacitis se subii- 
cere 301 ; b. imperatoris 322 s., b. imperiale 
reservare 372. 

Berengar König 68, 

Bergamo, Bisch. Ambrosius 64. 65, Arnulf 88, 
Wala 155, Johann 319. 

— Grafsch., Gericht des Grafen 34, des Kbo- 
ten 39. — Grafen Giselbert, Lanfrank, 
Ariald 34. 88. 


' — Stadt 215. 427. — Gericht des Kboten 88. 


89; Repressalienbewilligung 514; Befug- 
nisse der Soardi u. Foresti 515. — Judd. 

Bergregal 14. 138. 287. 

Berroderii potestatis 472 $ 9. 

Bertold Bote im mathild. Gut 190, Schenk 
Hz. Philipps 191. 

— Markgr. v. Hohenburg 420. 

— co Kunigsberg, Legat Italiens 155. 56.61. 


— v. Urslingen, Vikar in Tuszien 318. 23. 24. 

Bertram Salimbene Hofrichter 172. 73. 92. 

Berufung s. Appellation. 

Bes igung fremden Eigenthums 401. 472 
4 


Beschlagnahme des Guts s. Bann. Einziehung. 
Sequestrare. 

Besichtigung beim Verkauf des Guts Unmün- 
diger 12; beim Tausch von Kirchengut 17. 
27. 34. 

Besiegelung kaiserlicher Privilegien 262. 

Besitz, besitzen, possidere 1 w., contra legem, 
malo ordine 5, mala fide 86, absque con- 
trarietate 25, per longum tempus 92, sine 
querimonia 99, quiete 108. 16, ac pacifice 
260, pro possessione retinenda 89, precario 
450; possessio 9 w., p. tenere 81, in p. esse 
113, publice esse, manifestam p. habere 155; 
de p. cadere, p. recuperare 92, turbare 172, 
longinqua et pacifica 395 ; tenuta, in. t. stare 
111, esse, potior in t. esse 152; tenere 81, 
tenimentum 258. 88. — — Dreissigj&hriger B. 
3 w., unvordenklicher 99. 118. 80; unge- 
störter 108. 16; vgl. Verjährung — p. im 
Gegensatze zu Proprietas 127. 64. 74, zu 


558 


Dominium 146. 404. — possessionis tuitio 
192, restitutio 116. 29. 92, 243. 302 s. ; 
possessionem adiudicare 302; tenutam red- 
dere 111. 291, cassare 156, luere 366, de- 
fendere 303. — B. des Herrn durch den In- 
vestirten 144. 192 II, des Vaters für don 
Emanzipirten 379, des Mannes für die Frau 
458. 505; der einen Partei für die andere 
bei gegenseitiger Yerpfändung 514. — V gl. 
Quasi possessio. Animus. Detinere. Potestas. 

Besitzeinweisung, mittere 83, mittere, missf 
in possessionem 54. 107. 16. 54 w., in tenu- 
tam 177. 90 w., in ten. et poss. corporalem 
205. 893; dare poss. 89. 107. 8. 10 w., te- 
nutam 11lw.; ponere in t. 177 w., in ten. 
et p. 265 ; tenimentum tradere 258. — beim 
Ungehorsamsverfahren 54. 90, unter Vor- 
behalt der Restitution 154. 72. 73. 95. 233. 
37. 41. 60. 91. 391, causa rei servande 207. 
363. 64. 474; bei Restitution des Besitzes 
129. 80. 291; der siegenden Partei 83. 308. 
77.92. 238. 60. 393; des Gläubigers 352. 
462. 96, in die Erbschaft des Schuldners 
473, in ein Pfand 111; des Verletzten in 
das Gut des Verletzers 208; wegen Unge- 
horsam gegen die Stadt 156; bei Lehnauf- 
tragung 110; bei Regalienverleihung 116. 
78. 295; bei Emanzipation 265. — Form 
der B. 192 VII. VIII. — tenutam vetaro 
474. 96. — vgl. Investitur. 

Besitzer, possessor 92. 105, im Gegensatz zum 
Petitor 117; possessorem constituere 116, 
54 5.; p. iustus et legitimus 395. — nobiles 
et p. 148. 

Besitzergreifung, possessionem ingredi, pre- 
hendere, corporaliter apprehendere, tenu- 
tam intrare 116. 92. 302. 417. 96; in teni- 
mentum intrare 288; s. intromittere, — 
durch Uebernachten 108; Gestattung eigen- 
mächtiger 288. 435. 505. 

Besitzstreit, possessorium 192 I; de posses- 
sione agere, poss. petere 116, 27. 64. 243. 
302 s. 

Besoldung, salarium, feudum, der Rektoren 
des tusz. Bundes 196; delegirter Richter 
248 ; des Podesta u. Vikar 276. 77. 97. 856. 
71. 98. 99. 400. 36. 38; des Gkapitän v. 
Tuszien 450; der Hauptleute v. Feltre u. 
Belluno 518; soldum von Gesandten 387, 

Bestätigung, confirmare, firmare, von Urthei- 
len durch den Ks. 169. 77. 87. 249. 61. 74 ; 
durch den Legaten 339; durch den Bisch. 
v. Trient. 308. — von Besitzungen 102. 
98 s.; älterer Privilegien 316. 17 s. ; einge- 
rückter Privv. 420. 32 s. — von Podestaten 
durch den Kg. 433 s. — vgl. Adprobare. 

Beweis, s. adprobare, aduniare, comprobare, 
consignare, ostendere, probare; — der Eho- 
frau erlassen 458, onus probationis 505. — 
s. Eid. Inquisition. Kampf. Urkunden. Zeu- 

Biacium 318. [gen. Reprobatio. 

Bildnisse Gebannter veräffentlicht 504. 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Birretum, Investitur per b. 491. 92. 

Bischöfe, Vorsitzende im geistl. Gerichte 61. 
123, im weltl. 3. 107. 9. 44. 49. 303. — Bei- 
sitzer 1. 2. 4w. — Königsboten 15. 30. 
33, — Weltl. Hoheitsrechte s. Bobbio. Bre- 
scia. Feltre. Genua. Modena. Padua. Pistoia. 
Ravenna. Siena. Trient. Triest. Vercelli. 
Verona. Volterra. 

Bischöfliche Boten, Gericht 11. 50; bisch. Kö- 
nigsboten 24. 41. 60, 

Bisthümer unter Reichsverwaltung 373. 82. 

v. Bitsch, Hz. Friedrich 170. 71. 

Bittschrift, potitio, gegen einen Zahlungsbe- 
fehl 511; um commissio specialis 517.— vgl. 
Supplicatio. 

Blandrate, Grafen Ubert, Guido, Prozess um 
Villanova 157. 59, 65. 

Blasmum, Verruf 113. 

Bobbio, Bischof Obertus, gráfl. Rechte 284. 

Böhmen, Hz. Ulrich, Boleslaus 130. 

Bojano, Bisch. Johann 320. 

Bologna, Bisch. Alfred 52; Heinrich 280. 

— Stadt 119.270. 344. 45 ; Vertrag mitImola 

411; Bann gegen Faenza 426; Appella- 

tionsgerichtsbark. 281. — Pot. u. Capit. 

populi 281. 411. 26. 68; Judd. 99. 216. — 
* Hospitale ord. Cruciferorum 316. 

Bombicis cartule 461. 

Bonacursus de Palude, Pod. v. Pavia 402, 
Gvikar v. Pavia aufwärts 406. 

Boni homines 9. 27. 29. 30 w. 125. 49. 54; 
b. seu liberi h. 48. 

Bonifacius VIII Pabst 499. 500. 

— B. v. Novara, Hofvikar 157. 59. 60. 61. 
62. 66. 78. 

— marchio Tuscie 46, 52. 73. 81, uw uxor Ri- 
childis 116. 

s. Bonifazio, Grafen 215. 53. 56. 

Bonus iudex de Nonantula 91. 

Bonusfilius iud. von Pavia 57. 59. 65. 

Bonushomo Hofrichter 88. 

Borgo s. Donino, Ort und Herren, 112. 14. 
47. 204. 99. 318. 409. 

— s. Genesio 140. 96. 254. 

— s. Sepolcro 130. 201; Abtei, Priv. 288. 

Borgoforte 427. 

Boso comes et missus 10. 

Bote, missus, nuntius, Gericht bischöflicher 11, 
24. bO, herzogl. u. markgrüflicher B. 70. 
73.90. — B. des Richters zur Besitzeinwei- 
sung 83. 90. 291. 462. 73. 96 s.; zur Be- 
sichtigung 12 ; missus palatii zum Empfang 
der Compositio 18; n. des Pabstes zur Frie- 
densstiftung 342; m. et nuntius specialis 
ksrl. Delegirter u. Legaten zur Aufforde- 
rung zum Gehorsam 297. 335, zur Ladung 
362. — m. populi Cremonensis zur Besitz- 
nahme 101; m. der Gemeinde zur Vertre- 
tung im Gerichte 113; n. comunis 449, so- 
lennis 497, iuratus 480. 508; s. Königsbo- 
ten. Ambaxzator. 

Botendienst, messagiaria, Bürgerpflicht 200. 


Jahr: 
Num.: 4 19 4l. 


Brandenburg, Markgr. Albert 130, Sigismund 
528. 

Brandstiftung, incendium, arsura, Bestrafung 
193. 401. 472 S 4. 504; furtim ct nocte in- 
cendere 89; ignem ponere 401. 

Bredolensis comitatus 60. 

Brescia, Bischof, Adolbert 37, N. 302, Albert 
319; Appellationsgerichtsbark. 337. — Vi- 

cedominus Maginard 88. 

— Stadt 208. 15. 53. 56; Streit mit Maffeo da 
Correggio 276. 77. 85. 92. 97. 98; Ver- 
handl. mit K. Friedr. II 336. 37.38. 44. 
45. 60. — Gericht delegirter Appellations- 
richter 184; Podesta als Schiedsrichter 
4277 ; Restitution der Judd, u. Notare 502; 
Befugnisse der Soardi u. Foresti 515. — 
Rsvikar 502 ; Dominus Johann v. Böhmen 
517; Podd. 276. 77. 336. 60. 427, — s. Ju- 
lia, Prozess im Hofgerichte 242. 

Breve, brevis 8. 21. 35. 122 w. ; br. pro futuris 
temporibus 15, recordationis 26. 36. 61. 73. 
108, 13, rec. atque firmitatis 149; Klag- 

libel] 182; Ladschreiben 186. 231 ; br. com- 
munis, Statut 198. 

Brigam facere 306. 407. 42, vel movere 455. 

Brixen, Bisch. Bertold 288, Johann 526. — 
Ksrl. Richter Haward 354. — Vog$518. 

Bündniss, s. Compagnia. Concordia. Confede- 
ratio. Conventio. Societas. Lombardenbund, 
Tusz. Bund. 

Bürge, fideiussor, mediator 25. 35, manuleva- 
tor 427, ricolta? 200. — bei der Guadia 2. 
9. 11. 36. 76. 95. 177 IX ; seipsum f. ponere 
zu eigenmächtiger Pfändung 75. — im Ge- 
richte der Romagna 28. 49. — von Schuld- 
nern 472 $ 23, bei Sühne 357, Lösung vom 
Banne 359, Kriegsgefangenen 427 ; Lösung 
von B. 200. 383. — vinculum fideiussionis 

Bürgerschaft, Beschwörung 200. [46. 

Bürgerstand, Civilegium, Verleihung durch 
den Ks. 515. 530, 

Bürgschaft s. Cautio. Pligare. Satisdatio. Se- 

Bulgarus magister 119. [curitas. 

Bulleta 508. 

Burgariae comitatus 155, 

Burgenbau verboten 81 s.; s. Befestigung. 

Burgund, Hzg Hugo 457; Pfalzgr. Otto 171. 

Burgundius Hofrichter 65. 96. 

Busse s. Compositio. 

C — vgl. K —. 

Cacciaconti 252. 333. 40. 67. 69. 74. 86. 87. 

Cacciaguerra, Graf Hildebrand 131, [95. 

Cadere de lite 68, in bannum 401. 

Cagli unter Perugia 158 Anm.; im Rsbann 

Caius Caligula imperator 80. [368. 

Calamarium, penna et c. investire 199. 466. 
501. 25 w.; calamare 531. 

Calculo iudiciali adipisci 54. 

Calendaticum 192. 

Calumniare, klagen 29. . 

Calixtus I Pabst 80; II 115. 

Camaldoli 130. 160. 


800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250 1300. 1350. 


559 


92. 118. 206. 311. 416. 499. 320. 


Camarlingus episcopi 347. 

Cambium von Kriegsgefangenen 215, 

Camera regis. camere reservare 14 w, — c.1m- 
perii specialis 331. 29, s. Domus; ad c. i. 
pertinere 513. 

Camerarius des Legaten 310; civitatis 244 w.; 
communis, populi 442; s, Kämmerer. 

Camerino, Skabinen 8. — Privv. 398. 99. 

v. Camino, Herren, Hauptmannsch. zu Feltre 
518. 

Campana, credentia sonata ad c. 193, per c. 
congregare 198. 208 w., ad sonum c. 208 w.; 
c. pulsatis excommunicare 207 w. 

Campania (Romana) 174. 325. 

Camparius 193. 

de Campilio vicecomes 131. 

Campio ad pugnam 91; s. Kampf. 

Cancellare instrumentum falsum 179, litteras 
330, bannum 426. 48. 72. 506. 17, accusa. 
tionem 472 $ 2. 

Cancellarius s. Kanzler. Gerichtsdiener. 

Cancelli 4. 5. 

Canevarius 151. 304, eaniparius 506. 

Canones 80; canonum instituta 68; canonice 
legibus habere 17. 

Capellani des Ks, 9. 10. 48. 146. 57. 230. — 
des Pabstes 343. 58. 

Capelletti, Gebannte v. Cremona 427. 

Capilli, per c. capitis tradere 18, 

Capitalis pena 448. — capitale et expense 50; 
s. caput. 

Capitanei, catanei. erster Lehnstand 85. 97. 
130. 38. 288. 488; Erhebung dazu 521. 25; 
cataneorum fidelitas beschworen 265. — 
c. carceris 472 S 10, 11, 22. — vgl. Ka- 

Capitula civitatum, Statuten 316, [pitän, 

Capitulare Langobardorum, d. imperatoris 
(Widonis) 34. 

Capitularius 28. 

Capitulatio Aistulfi regis 7. — de c. finem sta- 

Capua, Erzb. Walter v. Ocra 405. [tuere29. 

Caput comitatus 128. — c. tantum solvere 
130. — per c. iurare 196. 

de Cararia, Marsilius, Albertinus 506. 

Carbonarie ambitus 106. 

Carrozolum 215. 

Carta, cartula 3, 4 w.; Gerichtsurk., c, noticia 
47, c. sententie 251 ; c. abrasa 461 w., vetus 
vel abrasa 528 w., papirea 525 w. 

Cartulerium, Notariat 397. 

Casale, Prozess mit Bisch. v. Vercelli 192. 

Cassare munimina 8, tenutas 156, datum 191, 
sententiam 171. 234. 38, alienationes 217; 
cassum instrumentum et inutile 219, et in- 

Cassarum 304. 27. 434. [ane 245, 

de Casatiis, Erhebung zu Bürgern v. Mailand 

Castaldia s. Gastalde. [530. 

v. Castelbarco, Herren 265, 

Castellioncellum Latronorum (del Trinoro), 
deutsche Kastellano 396. 

Castellania 349, — castellani, Bewohner 434; 
Beamte s. Kastellane. 


560 


de Castello, Herren 134. 57. 60. 62. 

Castelnuovo di Bocca d' Adda 111. 18. 21. 

Castiglione Aretino (Fiorentino) 201. 243. 
367. 492 Anm. 

— Chiusino (del Lago) 194. 201. 419. 

Castrum Imole 221. 

Cataveres 472 S 6, 

Causa, causae, Rechtshandel 1 w., c. peragere 
4. 6, agitare, cognoscere 89, definire 5, iu- 
dicare 7, liberare 10, suspendere 8, amittere 
l, vincere 2, committere 99. 175 w. — cau- 
satio 9 w., c. habere, opponere 8, in c. esse 
10. — causam dicere, klagen 19, causare 
21. — c. forensis 161, appellationis 177, 
principalis et app. 249,601 ; civiles 72$ 17, 
civ. et singulae 515, civ. et criminales 176. 
305. 21. 22. 482 ; crim. et contrariae 228; 
matrimonialis 308; cognitor cause 119 w., 
auditor causarum 331. 32. — c. propria, 
eigenes Vermögen 75. — causam efficere, 
ausführen 292. — c. habere ab aliquo 514. 

Causidici, Sachwalter, in tusz. Gerichten 69. 
79. 84. 90 w.; in M. Verona 70 w.; zu Pa- 
via 85 ; in M. Ancona 90 ; zu Rom 92; Bo- 
ten der Markgräfin 73. 74; Antheil am Ur- 
theile 105. 

Cautiones 130. — cautionem idoneam prestare 
154, iudicio sisti 207, standi iuri, iuratoria 
302 ; vgl. Satisdatio. 

Cavalcabó, Sopramonte, Markgr. 183. 

Cavalcata 291. 525 s.; s. Heerfahrt. 

Cedere iura 472 S 8, bonis 472 $ 24. 

Celum aureum s. Pavia. 

Censor et rector, Urtheilsfinder 46. 

Censura ecclesiastica 269. 311. 

Census 139. 51. 55 w.; s. Reichssteuer. Zins. 

Centinarius 11. 

' Cereda vgl. Verona, Kapitel. 

Certius et inimicus, certium se opponere 338. 

Certus nuntius 111. 56. 56 w., missus 131; 
verta scientia 114 214 w.; certa res, gewiss 
gehörend 92. 

Cervia, Bisch. Bullio 216. — Cervienses 317. 

Cesüna, Grafsch. des Bisch. v. Feltre 518. 

Cesaris domus 495; cesareus honor 471, c. re- 
scriptum, bullae 495, potestas 527 s. 

Cesena 316. 17. 

Cesole comitatus 165. 

Cessio bonorum 472 $ 23. 

Cesso diac. et missus 38. 39. 40. 

Chiaravalle, Abtei b. Mailand, Priv. 319. 

Chiusi, Grafsch. Gericht des Grafen Atto 19, 
des Kboten 48; Skabinen 16. 19; Judd. 
48. — Stadt 201. 

Christian, Rskanzler, Erzb. v. Mainz, Legat 
137. 40. 42. 50. 53. 61. 211. 

Chur, Bisch. Rudolf 316, Peter 526. 

Cingulum militare 521. 27. 

Circummanentes 9. 

Circumsedentes et adstantes im Gerichte 33. 

Circumstantes, Umstand 2 w. 474; circum ast. 
et residentes 56. 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Circumvicinus 133. 

Cise faux (Mons Bardonis) 320. 

Citatio 167 w., citatus 93. 172. 95 w. ; citato- 
rium edictum 154; s. Ladung. 

Città della Pieve 153 Anm., 418. 

— di Castello 158 Anm., 201. 88. 454. — 
Css. 131. 

Civile munus 472 $ 6, honores 495 ; s. Causa. 

Civilegium, de c. geniti, Bürgerstand 530. 

Civis Romanus der Freigelassene 125, der 
Emanzipirte 879. 

Civita Castellana, iudex 36. 

Clamare, klagen 9. 

Clare facere die Gränzen eines Grundstückes 
19; clarum f. 39. 40. 53 w. ; clarere 32. 37 w. 
! 2; clarificare 29, quantitatem, expensas 

1 

Claustrum abbatie 98, dominice curie 106. 

Clausulae opportunae 520. 25 w. 

Clemens III Pabst 174. 

Clericus s. Geistliche. 

Clientes ecclesie 108, imperii 522. 

Cocorone, Montefalco b. Foligno 150. 206 
Anm. 222. 

Codex Justiniani 28. 43.67.80. 91. 92. 495. 
515. 21. 27. 28. 

Coelestin III Pabst 325. 

Cognata 8; cognati 521. 22 w. 

Cognitio summaria 472 $ 16. 

Cognitor litis 99. 199, cause 119. 260 s. 

Cognoscere causam 99 w., ex integro 187. — 
cognitum facere den Bann 20. 

Coheredes 472 $ 24. 

Coherentes res 160. 

Coita et wardia abatie 138. 

Coitus incestuosus, nefarius 495. 520 w., dam- 
natus 515. 20 w., depravatus 523. 

Collationum liber 80. 

Collaudare 49, conl. das Urtheil 54. 

Colle Stadt 376. 95. 449 Anm. ; Privr. 432. 
76. — Reichsrechte im Gebiete 394; Vikar 
Roger de Pizzo 372. 78, Hugo Alpisiane 
376, Cacciacomes 395. 

Collecta 226. 367. 403. 525, per focularem 

Collega des Delegirten 302. [244. 

Collegantia 29. 

Colludium, conl. 11, de c. iurare 85, facere 
250; colludiose habere 29. 

Collupnellum et pagina 196. 

Colonum mos 84, servitia 180, 

Coltum, coltrum 97, coltae 180. 

Comacchio mit Grafsch. an Ferrara 178. 

Comandamentum 153. 96. 200. 

Comandaria, pro c. habore 159. 65. 

Comes s. Consistorium. Graf. Pfalzgraf. 

Comestabiles deutscher Söldner 442. 

Comitatus, comitia s. Grafschaft. — comita- 
tenses 348, comitatini 411. 527. 

Comitiva militum 429. 

Commanentes 10. 

Commendatio 29. 30; homines in c. recipere 

Commenditia 138 [317. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
^4. 19. 4. 92. i18. 206. 311. 416. 499. 520. 


4. 19. 41. 92. 


Commensalis des Ks., Ernennung 522. 

Commertium habere 454; s. Verkehr. 

Committere causam 99. 175. 86 w., c. sub ali- 
quo 336, comiciam 322, officium tabellio- 
natus 521. — commissionis littere 184; 
commissio 236 w., specialis 249. 510. 17. 
81, generalis 336. 

Communantia, in c. tenere 212, stare 244. — 
comune, in c. habere, tenere 100, in c. po- 
nere 181, comunia alienare 217. — c. loci 
118, civitatis 151 w, 

Communia vicinitatis, Gemeindeversammlung 
978 

Commutatio s. Tausch. — commutatores 17. 

Como, Bisch. Benno 64, Wilhelm 228. — Stadt 
159. 249. 336 Anm. 338. 

Compagnia, Bund 196. 

Compensatio von Repressalien 514. 

Competens iudex 489. 90, curia 517. 

Complere die Urk. 7. 17. 22. 26 w., comple- 
tionem instrumento imponere 148. — com- 
plementum solutionis 442, summe 455; c. 
iustitie exhibere 207. 

Componere, compositio, Busse 2. 8. 18. 28 s., 
dem Herrn für Verletzung des Sklaven3. — 
c. litem 155. 201 s. ; compositio amicabilis 
210, temporalis 302. — compositor amica- 

Comprobare, beweisen 8. [bilis 427. 

Compromissum 844. 45. 60; compromissi pena 
345, carta 427, causa 507; vgl. Schieds- 
richter. 

Conclusum im’ Grosshofgerichte 404. 

Concordare dem Urtheile 5.8; c. so, die Schieds- 
richter 97, cum creditoribus 472 S 24. 

Concordia, urtheilen in c. utriusque partis 99, 
sociorum 118. 235 s. — Vertrag, Sühne, 
Bündniss 118. 61. 94. 96. 97. 201 w.; c. 
pactorum et conventionis 411; concordium 
215; concordie breve 155, forma 328, trac- 

Concredere se vel profiteri 10. — [tatus 330. 

Condemnare im Urtheil 105. 34 w.; condem- 
natio nach confessio 300. 51. 

Condictio ex legibus, ex privilegiis 199; — 
sine causa 415. 514 s.; — indebiti, rei sic 
non geste, non factarum promissionum et 
obligationum 417. 50; — non celebrati con- 
tractus vel aliter celebrati 481. 

Conditio, sub c. servitium facere 10, c. servi- 
tutis 126; utriusque c. homines, Geist]. u. 
Laien 105. 

Conditionalis ist lehnsunfáhig 177. 

Conducere. geleiten 197; littere de conductu 

Conductionis iure habere 116. [408. 

Confederationem inire, contrahere 451. 52. 

Confessus 50. 151. 62 w., confessiones der 
Parteien 152. 64 w.; s. Gestündniss. 

Confideles 439. 

Confines, Gebiet 14, Gränzen 99. 340. s. 

Confirmare in monasterio 2, confirmatio pro 
anima 7. — sententiam, iudicatum 51. 67 ; 
confirmationes imperatorum 68; vgl. Be- 


Coniudices 233. 34. [stätigung. 
Ficker Forschungen. IV. 


Num.: 


- 


561 


Coniungere 2, cancellos 8, c. se im Gerichte 6. 
9 w. 76. 95. 

Coniurafione constringi bei Inquisition 68. — 
coniurare cum inimicis 346. 

Conqueri 91. 99. 105. 8 w.; conquestio 127, 

Conquisitum 30. 43, conquistum 145. 

Conscientia 259. 435 s.; c, suam dicere 196, 
regiam consultare 484. 

Consensus, consenäre, des Vaters 8. 32. 39. 
481, Grossvater 39, Ehemann 31. 34. 39, 
Mundwald 58. 481, Kirchenvogt 101. 35, 
Reichsfürst 259. 500 s.; consentire mino- 
ribus 282; consensus partium 97. 199. 
255. 302, de presenti bei der Ehe 505, 
vgl. 458. 

Consentimentum, in c. esse 124. 

Conservatores rationum comunis 472 S 10. 

Consignare, beweisen 1. 3w.; consignatio der 

. Grünzen 25. 

Consiliarius des Königs 459, 60. 97 w., Er- 
nennung zum c. des Ks. 522. — der Stadt 
143. 48. 96. 207 vw. 

Consiliatus esse 67. 

Consilium iudicum als Grundlage für das Ur- 
theil 67. 68. 69. 83. 96. 107. 22; vgl. Lau- 
datio. — c. sapientum, prudentum beim Ur- 
theile erwühnt 94. 99. 123. 44, 57. 67. 68. 
75. 71. 87 w.; im Wortlaute eingerückt 123. 
27. 257. 332. 509; Mittheilung des Sach- 
verhalts behufs des C. 116. — c. vasallorum 
108, assessorum 134, sociorum 154. 62 w., 
principum 497 s. — c. querere 43, accipere, 
die Partei während des Gerichts 52, cum c. 
respondere 108. — c. dare als Verpflichtung 
155. 200. 1. 64. 70. — Stadtrath, c. publi- 
cum 221, generale 225. 341. 67. 504, g. et 
spetiale 411. 26. 41., g. et invitatum 443, 
credentie 426, plenum 449, maior 443. 503. 
quingentorum 503. 

Consistorii imperialis comes 531. 

Consocii 108. 

Consortes 2. 9. 10. 50. 88. 154. 68 w, 

Consortio comitum palat. aggregare 526, ci- 
vium 530. 

Constantinus imp. 80. — Constantini solidi95. 

Constituere iudices, delegiren 94. 

Constitutiones (codicis) 80; Justiniani 92; 
nova const. 481. — provinciales et genera- 
les 531. 

Constitutum, Gerichtstag 1 w., c. ponere 6 w.; 
Zahlungstermin 53. 75. 95; constitutus ter- 
minus 68, — städt. Statut 196. 253. 375. 
86. 417. 42. 

Consuetudo 1l w., hat den Leges zu weichen 
317; secundum legem et c. 25. 29; ius et c. 
201. 60. — c. regni, Lehnrecht 192, Roma- 
norum 179, Tuscie 841. 477 ; c. parrochia- 
les 124. — consuetudines municipales 531, 
bestätigt 158. 178. 97. 228, 400. 432 s. ; In- 
vestitur damit 216. 240; c. perversae besei- 
tigt 81, c. approbata 176. 370. 432.75, bona 
201, antiqua 234, b. et ant. 372, 400, con- 


86 


562 Sach- und Wortverzeichniss. 


traria 232. — consuetudinarium ius 116; stalla u. Luzzana 205. 7. 10. 71. 302. 11, 
vgl. Mos. Usus. — consuetudinem habere, 12.13. 14. 30; mit dem Pabste wegen Ab- 
berechtigt sein 99. 146. — consuetudines, , leitung des Po 266. 69; mit Boninus v. 


Abgaben 38. Asti 331. 32; Bann um Missethat 268. 326, 
Consul in d. Romagna 28, 46; s. Konsul. gegen Geistliche 268; Gebannte aus Crema 
Contendere 4. 5. 8 w., sine lex 90; contentio verwiesen 494; Repressalien 508. 14; Be- 

29. 82. 91 w. sitzeinweisung 462. 73; Sapientes geben 
Contentus esse de causa 1, 2 w.; vgl.Tacitus. ^ Consilium 257. — Rsvikar Guido de Ca- 
Contestatio s. Lis. milla 514; Pod. 205. 15. 53. 309. 26. 409. 
Contio universitatis 198. 209. 15. 308, publica 27; Vikar 409; Css. 193. 256. 462. 73; 

244, c. vel consilium 472 $ 23. Boten 208. 10. 15. 53. 56; Judd. 38. 39. 40. 
Contracambia 514; vgl. Repressalien. 41. 111. 276. 326; Cremoneser 101. 257. 


Contractus 68.92. 130. 48 w.;bonefideic.con- 72. 73. 85. 314. | 

trahentes 27. 34; contrahere per verba de Cridare 473; s. Bannum. 

futuro 421, mercimonia mit Exkommunizir- Crimen 305; criminalis s. Causa; vgl. Straf- 
Contradere se 5. [ten 311, 18, Cruciferorum ordo, Priv. 316. [sachen. 
Contradicere res 8. 17. 27 w., malo ordine 9; Culpabilis 8. 512. 

agens, contradicens 243. — contradictorii Cultellum, traditio per c. 34. 

libelli 92. — contradictores 196. Cura, tutele et c., markgrfl. Hoheitsrecht 193; 
Contrariare 124, 65. 96. — contrarietas, abs- Befugniss des Judex ord. 501. ' 

que c. possidere 25. — contrariae cause Curadia 151. 92, curaria 518, curatura 14. 24. 


Contrata 518. [228. 38. 81. 375. 417. 
Controversia, Rechtsstreit 68. 89 w., c, mo- Curator von Frauen 134. 350. 52, von Kin- 
vere 99, agere 116. dern 355, der Partei vom Richter bestellt 


Contumatia 54. 67. 90. 134 w.; sententia, pro 168. 239; vgl. Tutor. 
c. 241; contumaciter 67; contumax 93 w. Curia, fürcurtis 121. (142), c. dominica 106. — 


Convenientia, Vertrag 8 w., 74. 75. 159. Reichsgewalt 212 w., c. imperialis, imperii 
Convenire, übereinkommen 12. 22. 27. 34. — 394. 96. — Hoheit, c. et districtus 367. 400. 
116. — belangen 91. 3025. 92. — Rath des Ks. 194. — principes curie 
Conventio 116. 155. 321; concordia conven- 190 w. — c. Romana 118 w. — Gerichtshof 
tionis 411. — conventum 111. 117; c. imperatoris 154 w., curie vicarius 
Conversaticum 192. 159 w., iudices 162 w.; curiam regere 363. 
Convictus in iudicio 10, legaliter 94. 91. 404; ritus curie 391 ; c. extraordinaria, 
Copia actorum erbeten 490; copiam offerre — competens 511; Lehnsgericht 453, pares 
Copulare in uxorem 458. [487, — curie 121. 51; c. potestatis 24b. 
Corbaviensis ep. Maurus 521. . . Curiarii castrorum 504. 
Corneto 174. — Vikar s. Maritima. Cursus Senensium, Pistorii 450. 


Corona, Burg 265. — c. imperii 46, imperialis Curtis 1 w.; c. regia, kgl. Gewalt 22. 
30 s., imperium et eius c. 501; c. sanctis- Custodia 208. 347 s. ; custoditores 347. 


sime imp. notarius 125. Damnum inferre 98. 113, restituere 167, emen- 
Corporalis s. Besitz. Detinere. Investitur. Kór- — dare 175. 93, remittere 200 s. ; suo d. adiu- 
perstrafe. vare 100. — dannitas 200. 
de Correggio, Maffeo 276. 77. 78. 79. 81. 83. Darlehen, s. Mutuum. Prestituere. Schulden. 
85. 92. 97. 98, Gibertus 504. Data, Abgabe 212. 26. 44 w., datia 472 $ G, 
Correrius, curr. 111. 326, 462. 73. datio 6. 9. 131. 288, datium 133. 89. 250 w., 
Cortona 201. d. vini 506, dativum 244. — dacio, Verlei- 
Credendarii civitatis 198. 314. bung 97; datum 118. 


Credentia civ. 155. 71. 93. 208. 15 w., publica Dativus zu Ravenna 28, zu Rom 67. 127. 
256,consilium credentie 426. — credentiam Debere, schulden 95. lilw. 
tenere 200. 1. 64. 461, cr. testium 501. Debitor, zu Diensten Verpflichteter 317. — 
Creditor s. Gläubiger. Schuldner 54. 472 w., d. principalis 514. 
Crema 215 Anm. 494, Wiedererbauung 155. Debitum, Geldschuld 92. 95 w., d. maleficii 
Cremona Bisthum 80. — Bisch. Odelrich, Par- 472 $ 1. 2. 4.; s. Schuld. — d. comunale, 
tei 94, 38. 39. 40. 41, Ubald 64; Homobo- Abgabe 315. — sub d. fidelitatis et sacra- 
nus 268. menti 131. 55. 89 w., iuramenti 135; ex d. 
— Stadt 249. 405. 9. 12. 20; Gericht des Kó- — iustitie 508. 
nigsboten 38. 41; Bündnisse u. Verträge Decanus, niederer Beamter 49. 82. 
208. 15. 53. 56. 309. 427; hat mailänd. Decernere, urtheilen 2. 11. 51. 67. 105 w. 
Besitzungen 155; vom Ks. begünstigt 345; Decimationes fidelium 92. 
erhält Roncarolo 480; bestimmt Rechte Declinatoriae exceptiones 402. 
der Markgr. Sopramonte 198; erwirbt Gua- Decretum des Volks v. Pavia 85, des Markgr. 
stalla 100. 1; Streit mit 8. Sisto um Gus- 98, des Bischof u. Grafen 149; d. interpo- 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350 
Num.: 4 19. 4). 92. 118 206. 311. 416. 499. 9520. 


nere 265. 89. 524. 26; facultas d. interpo- Derobare 504. 8. 
nendi 424. 501; d. interveniente 482. Derogare legibus obstantibus 518. 15, 20 w.; 
Dedecus, Ungebühr, Bestrafung 401. derogatoriae leges 520. 25; derogatio regii 
Deducere sacramenta 2 nominis 441. — fidem 108. 
Defectus natalium 521. 23 w. Descendentes 515. 20 w. 
^ Defendere, gewähren 22. 32 w., per cartula Describere de libro forbannitorum 472 $ 14. 
74, legistime et de facto 148. — defensare Deservire feudum 97. 
12. 27. 32. 34. 35 w., defensatum habere Desiderius König 6. 9. . 
75; d. iudicatum 10. Designare, designatio finium 6 w. 
Defensio, Gewährschaft 12 w., versprochen bei Desponsare in uxorem 458. 505. 
Verkauf 12. 32 w., bei Tausch 27. 34, bei Desterminareterram alicuius, Bestrafung 401, 
Schenkung 34. 35, 148, bei Pfand 120, bei Destitutione officii muletari 146. 
Belehnung 101. 103. 151.265; ausgeschlos- Destructio s. Verwüstung. Zerstörung. 
sen 22. — d. habere, Vertheidigungsmittel Determinare, entscheiden68 w., abgr&nzen 99. 
68. 69. — in iure defensionis der Bürger Detesalvus Botus Hofrichter 276. 
sein 85. — in d. suscipere 98. 106; s. Detinere res 6. 11 w., ad proprietatem 27, oc- 
Schutzurkunde. cupatas 105; homines pigneratos 10, res et 
Defensor, Gew&hrsmann 22 w., Urkunden ihm rsonas von Gebannten807; in carcere472 
auszuliefern 95. — d. monasterii 7. — d, 11. — detentio corporalis 116; detente 
primus zu Rom 67. — Sachwalter 187. — decime 391. 
391. — d. populi, comunis 477. 86. 90. 504. Deutsch, feodum secundum morem Theutoni- 
Definire causam 5. 10., per pugnam 60. 64, — corum 141; Deutsche in Italien belehnt 112. 


563 


per causidicos 92, — definitio 61. 98. — de- 
finitiva sententia 68. 354. 

Delegation, delegare 90. 115. 27. 84 w.; ex 
delegatione cognoscere 192; s. committere, 
constituere, — Ueberweisung durch Kg an 
Herzog 2, durch Missus an Grafen 10; vgl. 
Bote. — Kommissionsschreiben 68. 192, 
236. 260. 354. 362.; commissio specialis 


14. 41. — Teutonici 396 s. ; Th. comestabi- 
les et stipendiarii 442; masnata 454; mili- 
tes 477. — Germani 499. 500; G. principes 
837. — s. Miniato del Tedescho 489. 


Deutschland, Alamannis 130. 291. 497; nun- 


tius de A. missus 163. 287; principes A’e3837. 
— Germania 500. — Teutonici regni archi- 
cancellarius 140. — Pfalzgrafendiplom 529. 


durch Richter an seinen Vikar 510. 11, 17; Deutschordensmeister Hermann 321. 


D. einzelner Prozesshandlungen durch den Devastare viam, stratam, arbores, Bestrafung 

Bichter 496. 401; vgl. Verwüstung. Zerstörung. 
Delegirter Richter, delegatus iudex 90, cogni- Devetum einer Stadt gegen andere 514; di- 

tor cause 119 w., delegatus 184 w.;s. Bote. ^ vietum et prohibitio 417. 

Königsbote. — des Pabstes 68. 94. 119. 71. Dictare 6 w., ex dictato scribere 4. 5.; dicta- 

205. 7. 69. 71. 302. 11. 12. 13. 14. 30. — tor communis 427. 514. 

des Kaisers, Bestellung 192. 236. 60. 362, Dictum, ex d. scribere 1. 2; viri sapientis 327. 

54; Gericht u. Urtheil 175. 92. 247. 60; Diebstahl, furtum 159, Bestrafung 198. 401; 

lassen laden 246; verhängen Bann 192. f. maior 472 $ 4. 

236. 98; geben Besitz 237. 303; geben Cu- Dienst, servitium publicum 40, camere 206, 


rator 230; quittiren Gerichtskosten 248; 
Destktignng ihres Urtheils 248; D. zur La- 
dung 362. 412, zur Ausführung eines Ur- 
theils 192. 274. 97, für Appellationen 177. 
84. 86. 354. — des Hofvikar 249; der Le- 
gaten 243. 307. 39; des Grikar 410. — de- 


curie 394. 403, imperio debitum 305, ad s. 
imperii habere 128, retinere 222. 26. — 
s. pro liberis hominibus, servire pro servo 3; 
s. sub conditione 10; s. facere 97. 109 w., 
s. colonum 180; Ablösung 244; servitiorum 
onus reale et personale, zeitweiser Nach- 


legatus senator zu Rom 127; D. der Kon-  lasl 400. — s. Operarii. 
suln 244; des Judex des Podesta 275. Diethalm v. Guttingen, Gvikar in Tuszien 478. 
Deliberare causas 4. 5. w., contentiones 107 w. 79. 80. 


— befriedigen 29. Diephold, Hz. v. Spoleto, Graf v. Acerra, Ma- 

Deliberatio, Bescheid auf eine Bittachrift 517. gister capitaneus von Apulien 226. 44. 52. 
— urtheilen ex d. 99 w., d. habita 181 w. — 54. 58. 

Demandation, Commissio der Grafengewalt in v. Dietz, Graf Heinrich 141. 47. 61. 63; 287. 
d. Romagna 322; der Gewalt des Gvikar Diffidare 454; diffiduciare a gratia 174. 
478 Anm. Digestorum libri 73, liber 80 8. 118. 

Demanium curie imp. 396, dom. imperii in Dilationem dare 109. 68. 92 X, post multas 

Denegare 11. [Tuscia 451. — d. 302. 402; dilatoriae exceptiones 402. 

Denuntiatio 470. 72. 81. Directo iure habere im Gegensatze zu Lehen, 

Deponere peeuniam 291. 330. . rei vindicatio directa 192 II, 

Depositiones testium 250. 302. Dirietum exigere 382. 

Depredare 151, depredatio 81. Dirigere missum 12 w. 


564 


Dirimere litem 68 w. 

Disbogatura 472 S 22. 

Discordia, Rechtsstreit 99. 113 s. 

Discus, notarius ad d. 468. 

Discussio controversie 99 w. 

Dismentire se 401. 

Dispendium &9, suo d. defendere 100, hospi- 
tium sine d. 146, d. reficere 458. 

Dispensator pecunie imp. curie in Tuscia 407. 

Dispignorare vicecomitem, Strafe 401. 

Disputatio, Verhandlung 105 w., super proba- 
tis im Grosshofgerichte 404. 

Districtuales, Gebietsbewohner 503. 8. 

Districtus 24. 97. 109. 13. 16. 30 w. ; curia et 
d. 367. 400. 32., fortia et d. 376. 417, d. et 
iurisdictio, Gebiet 426 ; per d. sacramenti et 
fidelitatis prohibere 155. — distringere 24. 
159. 65 s. 

Dividere res 8 w. — divisionem operari, Zwie- 

Divietum s. Devetum. [tracht 244. 

Docti homines, Sachverständige 75. 95; legis 
d. 90. 105. 9. 

Doctor 506, legum, in iure civili 521. 22, Be- 
dingung für Befugnisse 523; Ernennung 
durch Pfalzgrafen 524. 

Dolus, sine d. 100 w. 

Domanium s. Demanium. 

Domesticus commensalis des Ks., Ernennung 
522; familiaris d. 521. 23. 

Domicelli, milites et d. 450. 

Dominare, besitzen 21. 

Dominationes castri 290. 

Dominicata curia 106, curtis, ad domnicatum 
tenere 62, ab imperii dominicatu tollere 
288; donicata 195. 

Dominionum, donjon 197. 

Dominium, dominii iure dare 148, d. i. vel 
quasi pertinere 404, a d. alienare 198, de 
d. dimittere den Emanzipirten 315; — in d. 
imperii recipere 131, sub d. i. suscipere 288, 
in d. i. retinere 321, dominio i. subtrahere 
390. 

Dominus superius 21 ; unum d. vocare, Lehns- 
herren 118; sicut bonus dominus 449; ec- 
clesia est domina 116, dominam vocare, pro 
d. tenere 165; d. civitatis, Podesta 120, 

Domuicautilis curtis 37. 53. [terrae 453. 

Domus specialis (imperii) 288. 

Donatio s. Schenkung. — dono imperatoris 
ecclesie preesse 82. 

Donea, Giebigkeiten? 198. 

Dos 352; Bestellung 458, 505. 

Dotalicium ecclesie 33. 

Drusico comes, Kbote 30. 

Ducatus s, Spoleto. 

Dudo capellanus, Kbote 48. 

Duellum s. Kampf. 

Duplum, in d. restituere, componere bei Nicht- 
einhaltung von Verpflichtungen 12. 22. 27. 
31. 32 w.; nach Schätzung des Gerichts 
46; dupli pena 306. 10. 79. 42. 55. 514. — 
d, der Strafe bei nüchtl. Missethaten 401. 


'"Sach- und Wortverzeichniss. 


Dux zu Ravenna 43; s. Herzog. 

Eberhard v. Lautern, Reichsbote in Tuszien 
223. 41 Anm. 50.77 —83. 86. 89 —91. 300. 

Edieti (Langob.) pagina2.7.79,capitulum 35. 

Edictum citatorium, peremtorium 154 w., 
unum pro omnibus p.117; s. Ladung. — 
statuere ed. generali 191, imperiali 133 w.; 
augustalis ed. statutum 288. 

Editio instrumentorum et testium verlangt 

Edle s. Adel. 1374. 

Effectui mancipare 238. 442. 

Ehe s. Matrimonium. 

Ehebruch, adulterium, Bestrafung 135. 517. 

Ehefrau, lebt nach Recht des Mannes 34; 
Rechtshandlungen mit Zustimmung des 
Mannes 31 w., cum notitia parentum 34, 
nach Befragung durch Judex 481. — des 
Gebannten mitverurtheilt 503. 

Ehelich geboren, legittime natus, Erforderniss 
für Judex 179. 

Ehesache, causa matrimonialis, Geistlicher 
verweigert Zeugniss 308. 

Eheschliessung vor Notar 458. 505; auctori- 
tas interrogationes in matrimoniis faciendi 

Ehre s. Honor. (501. 

Eichstedt, Bisch. Hartwig 204. 217, Bertold 
525. 

Eid, s. sacramentum, iusiurandum. — der 
Partei mit Zeugen 3; mit Helfern 42. 49; 
mit Zeugen u. Helfern 25; der Partei 6. 94. 
113. 249. 76; nicht zugestanden 108; ab- 
gelehnt, Romagna 28. 43. 51; als überflüs- 
sig bezeichnet 68; des Anklügers v. Gebann- 
ten 472 S 6; des beeinträchtigten Gefange- 
nen 472 S 22; beider Partéien vor dem 
Kampf 46; der Partei auf Einhaltung des 
Urtheils 132; de solvendo abgelehnt 352; 
de colludio 35; über Betrag der Früchte 5, 
der Kosten 404, 509, des Schadens 175. 332; 
vertragsmässig ausgeschlossen 415. 58.505. 
— Jurare geschieden von Probare 28. 43; 
s. Firmare. — Befreiung vom gerichtl. Eide 
durch Privileg 319. — der Zeugen 122 w.; 
theilweise erlassen 73; der Nachbarzeugen 
91; der Z. eines Testaments 149; in Gegen- 
wart eines Sindicus der Partei 395. — der 
Gerichtsboten über die Ladung 168; der 
zum Consilium Berufenen 197; bei Unter- 
werfung unter Schiedsrichter 135. 57. 67. 
— durch Stellvertreter in die Seele des Kai- 
sers 155. 344, eines Bischofs 196, der Ge- 
meinde 451. — bei Bündnissen u. Vertrágen 
196. 208. 53. 377.411, 27 s.; bei Submis- 
sionen 124. 417. — des Gehorsams bei L65- 
sung vom Banne 359; der Einhaltung einer 
Sühne 185. 85 w.; der Befolgung der Be- 
fehle des Verletzten 357; der Frau bei Ver- 
kauf 384; über Alter bei Grossjährigkeits- 
erklärung 475; von Geisseln, wegen Heer- 
fahrt, Zahlung des Fodrum 139. — s. Amts- 
eid. Kalumnieneid. Lehnseid. Treueid. 

Eidbruch, periurium, Bestrafung 18b. 93. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 206. 311. 4106. 499. 520. 


Num.: 4 19. 4l $92. 


Eideshelfer, sacramentales 25. 42. 49. 

Eigenthum s. Allod. Besitz. Dominium. Peti- 
tor. Proprietas. 

Einrede, exceptio 73. 92. 116. 152. 302. — 
exc. doli 415. 17. 50. 58. 81. 505; excom- 
municationis 291; facti 417; fori 146. 302. 
415, f. privilegiati 324; in factum 417. 58. 
81. 505; iuris 417 ; metus 417. 50; non date, 
non numerate pecunie 248. 415. 55 s.; non 
date, non numerate et non tradite dotis 458. 
$05; non facte excomputationis et deductio- 
nis 407; non facte finis et pacis 481; non 
ponderati et habiti argenti 306. 10 s. ; pacti 
et conventi 458. 505; prescriptionis 73. 260; 
rei iudicate 116. 27. 87 ; declinatoriae et di- 
latoriae 402. 

Einspruch bei Aufforderung z. Gestándniss 55. 

Einwanderer sind franci 244; gewinnen glei- 
ches Recht 131. 33. 61. 

Einweisung s. Besitz. Investitur. 

Einwilligung s. Consensus. Voluntas. 

Einziehung des Guts, publicatio bonorum 67. 
193. 244. 80. 503; intromittere bona 208. 

Eleutherius apostolicus 80. 

Elevatio, per el. fustis bannen 20; elevare ber- 

Elfittus, Kbote 56. [gamena 34. 53. 

Eligere legem Lombardam 475. 

Emanzipation vor dem Bisch. v, Trient 265, 
vor Kboten 315. 463, vor Judex ordin. 379. 
— emancipandi potestas des Judex ord. 
262. 82. 424. 501; des Grafen der Roma- 
niola 305; des Bisch. von Feltre 518; der 
neuern Pfalzgrafen 524. 26. 27. 

Emendare 124. 401 s., legibus 43, legaliter 46, 
damnum 175. 193. — emendatio 14, of- 
fense 336. 

Emendatores städtischer Statuten 198. 244. 

Emittere cartam 4. 5 w., iudicatum 7 w. 

Eintionis carta 75s.; vgl. Verkauf. 

Enfiteosis iura zu Ravenna 130. 

Enkel, nepos u. pronepos, hat nicht Rechte, die 
nur dem filius gewährt sind 9. 

Enterbung, exheredatio 7. 

Entführung, raptus, Strafe 198. 

Epistola divi Adriani 481. 

v, Eppan, Graf Heinrich 265. 

Epsentatum (abs.) iudicatum 2. 

Eques aureatus 515 Anm. 

Erarium 91, imperiale 520 w., fisci 526. 

Erben, Verletzung der Rechte 7; Besitzein- 
weisung gegen den E. 473; s. Heres. 

Erbfolge, successio, per s. pertinere 16. 21; ex 
versione 43; der Legitimirten 495. 521 w. 
— successiones als Hoheitsrecht 192. 237. 

Erbtheil, sortio 35; s. Legitima. [47. 

Eremodicium 67. 

Erzkanzler, Rekognitionen 24 w. 

v. Este, Markgr. Adalbert, Hugo 42. 49, Opizo 
177. 78. 82, Azzo 215. 18. 19. 22. 53. 88, 
Aldobrandin 256. 57. 60, Rainald, Opizo 


565 


Estimatores, Schätzleute 17. 27. 34. 87 ; esti- 
mare vgl. Schätzung. — estimate res, an- 
Euarista papa 80, [geblich gehörend 92. 

Eugen III Papst 119. 27. 

Evacuare mansum 177 X. 

Eventualbelehnung 151. 

v. Everstein, Graf Heinrich 299, Konrad 319. 

Exactiones 158. 61, civiles, personales, patri- 
moniales, reales, mixte 515, 

Exactor datiorum 514. 

Examinare contentionem 84, questionem 91, 
causam 94 w. 

Examitum als Abgabe. an den Ks. 170. 

Exbannire 345. 446, exbannimentum 470. 88. 

Exceptio s. Einrede. 

Exclamare, ansuchen 12, 

Excomputatio et deductio 407. 

Excusator idoneus 391; excusationem habere 
472 $ 9; frivola et inanis 508. 

Excuvium 14. 

Exekution, executioni mandaré, tradere 174. 
192 VI. IX w., Ausführung des Urtheils 4. 
5. 8 w.; bei Geldschuld 304. 352 s. ; Exek.- 
mandate des Ks. 192. 274. 97. 98, Ersuchen 
darum 233; Verhandlung im Hofgerichte 
224. 88; E. eines Urtheils des Hofg. durch 
Ortsbehörde 364, des Gkapitän durch Vikar 
393. — vgl. Besitzeinweisung. Investitur. 
Restitution. 

Executor litis 28. 43. 46; testamenti 510. 

Exekutorische Urkunden s. Geständniss. Gua- 
rentisia- Zahlungsbefehl. 

Exemplare litteras 409, exemplandi protocolla 
facultas 424. — exemplum 22 w., e. exempli 
27, exemplar 27. 38, exempla 47. 

Exfundatae terrae 25. 

Exheredatio 7; exheredati 524. 

Exilii penas experiri 457. 

Exire de banno 198. 279. 448; de episcopatu 

Exiti, Aussenpartei 335, exitii 449. (357. 

Exkommunikation städtischer Behörden 207. 
10. 302. 11. 12. 14. 30; wegen weltl. Strei- 
tigkeiten 343; wegen Kontumaz im geistl. 
Gerichte 93; gedroht bei Nichteinhaltung 
eines Urtheils 332, eines Vertrags 387. — 
Exceptio excommunicationis 291. 

Expeditio s. Heerfahrt. 

Expellere s. Ausweisung. 

Expensae s. Kosten. 

Experiri sive conveniri 91. 

Expropriation eines Hauses 181. 

Exspondere se 68. 

Extrahere de banno 178. 208 w, 

Extranee persone, ausser dem Lehnsverbande 
116; extranei 197. 

Extraordinaria curia 511. 

Extrinseci, Aussenpartei 477. 

Ezzelin v. Treviso 218. 19. 22. 28. 

Fabianus papa 80. 

Facinorosi, animadvertere in f. 305. 482. 


421. 22. — Estensische Appellationsrichter Fälligkeit des Bannes s. Bannfrist. 


177. 82. 87, 


Fälscher, falsarius, in beständ. Banne 308. — 


566 Sach- und Wortverzeichniss, 


falsitas 286. 401. 506; fAlsa pensa, f. panis Fidem servare 27. 34w. 450, derogare 108, 

193; f. testimonium 472 $ 4; f. manifesta- — dare, Geleit 89, observandi precepta 357, 

tio 401; falsidica cartula 42. 47. frangere 450; per bonam f. 100. 18, bona f, 
Faenza im Rsbann wegen Imola 270. 79. 80. — 124 w., mala f. possidere 86. 

83; Lombardenbund 344. 45 ; im Bann von Fiduciam habere in aliquo 336. 

Bologna 426. — Pod. 270. 83; iudex Johan- Fiesole, Bisch. Petrus 68, Transmundus 69. 

nes in Tuszien 69. — Bisch. Eticus 52. Finalis sententia 507. 
Falco als Lehnsabgabe 141. Fines, Gebiet 6, 9 w. — finire 1 w., causam 2. 
v. Falkenberg, Hz. Bolko 520. 21. 24. 25. 8 w. 113, legitime 31. 32 w., finem facere 8, 
Fama hominum 159. 177 VI, f.communis 165, — percipere 47. 55, perfectum imponere 94; 

publica 394; bona fama 472 $6; homo bone f. debito decidere 99, terminare 236; finita 

f. 466; bone opinionis seu laudabilis f. viri ^ legaliter repetere, refrigari 28. 43. — per 
Famis necessitas 12. 87. (28. 43.50. . vivam f.liberare, f. deliberatum statuere 29; 
Familie mitgebannt 503. 4; Milderung 427. facere 113. 16, et transactionem 119, et re- 
Familiaris des Ks. 193. 423. Ernennung 522, futationem 121. 3b. 51. 327, ac pactiones 

f. domesticus 521. 23; f, des Kg v. Siz. 449. — 288, — finitum pretium 12. 32. 87. 

56. 59. 60; des Gvikar 434. 76. 92, des Mar- Firmare per sacramentum 2. 9 w., ad dei evan- 


schall 508; f. curie, Gerichtsbote 510. gelia, iudicia 6; iureiurando 122. — in per- 
Famuli des Bisth. Padua 12b; sive f., siveser- — petuum ad proprium 14. — das Consilium 
vi, sive liberi 217. der Judices 69. — manu propria 27. 29. 51, 


Fano, Gericht des Hzg 105; Graf Walter317. ^ subscriptione 90. 
Farfa, Abtei u.! Aebte 1. 2, 4. 5. 7. 8. 26. 30. Firmamentum, Bestätigungsurk, 69. 


32. 33. 36. 67. 806. Firmatio, sub f. ecclesiastici et mundani banni 
Fatigare per placitum 74 s. . 
Fationes et exactiones civiles 515, Firmitatem habere, Beweisurk. 32. 37. 38 w., 
Felix apostolicus 80. facere, Bündniss 201; firmitatis scriptum 75. 
s, Felix s. Pavia. Vicenza. Fiscus, ad f. specialem retinere 130; erarium 


Feltre, Bisch. Regico 49, Drudo 177, Gorzia fisci 526; fiscalesreditus 305; s. Camera. De- 
518. — Bischófl. Befugnisse, Capitaneria manium. Erarium. Palatium. Publicum. 
518. Fistueum notatum 84. [Reichsgut. 

Feriato tempore nicht zu urtheilen 331. 511. v. Flavon, Graf Gabriel 265. 

Ferita 36, sanguinolenta, non s. 193; s, Ver- Florenz, Bisch. Raimbald, Podo, Gerhard, Ka- 
wundung. pitel, Vicedominus 68. 69. 

Fermo, Bisch. Gualtarius 1, Adenolf 316. — — Gebiet, Gericht des Kg 2. 

Graf Lupo 1. — Stadt 451, Vhh. zu Poggibonzi 124. 48. 
Ferrara, Bisch. Ingo (Ugo) 46, Ambrosius 52. 61; Privileg 170; tusz. Bund 196; Bund 
— Stadt 171. 208. 15 Anm. 253. 56. 427; Pri- — mit Montepulciano 333. 35; Streit mit Sie- 

vileg 178; von Romagna geschiedén 130. na 341. 42. 48. 46; Gvikare K. Rudolfs 

— Gericht des Markgr. 46. 52, des Boten 476 Anm. 478. 79. 80. 86. 89. — Pod. 334. 
des Erzb. 50. — Pod, 256; Css. 178; Judd. — 41; Css. 148. 96; Judd. 196; Causidicus 

Ferruminatum 192 I. [46. 50. 9G. — 94. — Gericht päbstl. Delegirter 68 ; Legi- 

Feudum 97, beneficium feudi 191; per f. te-_ timation 495; Notarernennung 501. 
nere 100. 8 w., dare, servire 116, investire Focularis, collecta per f. 244. 394. 96. 417. 
151 ; nomine f. investire 108. 13; in f. dare Fodrum 49. 97. 98. 110. 18. 31. 35, 59. 61. 
114; ad f. rectum, de f. r. investire 265.80; 65.212. 17.47.88. 394. 96. 417; Befreiung 
feudali titulo possidere 498; f. anticum 113. — 81. 139. 211; f. generale 161; fodrare ho- 
5b, renovare 492; f. iustum 130, rectum Foggia 391. 404. 35. [mines 172. 
142. 51w., r. et legale 252. 54, nobile et Foligno, Priv. des Ks. 150. 222, des Hzg 226. 
gentile 457, honorabile 405, seeundum mo- Foras expellere 5, foris se exp. 34, vadere 52, 
rem Theutonicum 141; pheudati et non ph. per placitum et f. querere 23, intus et f. que- 
homines 435 ; s. Lehen. — Besoldung 196. — rere et vociferare 55. 

276. 97. 856. 87. Forbannitus 304. 8. 472. 

Fictum 135. 51. 77. 80 w., ficti nomine solvere Forderung s. Schulden. 

, 101, pro f. dare 116, ad f. perpetualem ha- Foresti v. Bergamo, Privileg 515. 

bere 152, Forenses cause 161. 

Fidantiam tribuere 309, f. plenam et liberam Foretaneus iudex 414. 
securitatem dare 493, concedere 516. Forlivenses 317. — Judd. 54. 

Fideicommissarii 510. Formula litterarum 68. 

Fideiussor s. Bürge. Fornaxarii v, Parma, Pfalzgrafendiplom 526. 

Fidelis, Vasall 102. 8, abbatie 218, verus 401. Fortis, per f., gewaltsam 6. 11. 36. — f. tri- 

Fidelitas s. Debitum. Lehnseid. Reichstreue. buere 131, bewaffnete Hülfe 155. 96. 97. 
Treueid. 201. 88. — Machtgebiet 304. 76. 417. 


Jahr: 800. 800. 1000. 1100. 1150, 1200, 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 206. 311. 416. 499. 520. 


Num,: 4. 19. 4l. 


Fortiare mulierem 193. 401. 

Forum, Markt 183. — s. Gerichtsstand, 

Fragen des Urtheils s. Befragung. 

Francesco Simplice, Gvikar v. Tuszien 442. 

de Francesibus, Albizo, Belehnung 498. 

Francigeni panni 508. 

Francorum ex genere 15. 16. 20; vgl. Salici. 
— vgl. Freier. 

Frangere societatem 441, fidem 450. 

Frauen, Erbrecht in Lehen 290. — Rechts- 
handlungen nach Befragung des Judex 384. 
481. — vgl. Ehefrau. 

Fraus, sine fr. 110. 24 w. 

Freibrief, libertatis cartula 10 w., franchita- 
tis instrumentum 244. 

Freier, boni seu liberi homines 48, liberi eccle- 
siae pertinentes 49; liber non habet pre- 
tium, ministrare sicut l. homo 177 VI; 
servire pro liberis 3; ingenui 126; Nieder- 
lassung zu gleichem Rechte 131. 33. 61; 
francus wird der Einwanderer 244; franci 
von Reichsteuer befreit 396. 

Freigelassener, libertinus 7, libertus, Wittwe 
im Mundium des Kg 22; I. fulfreali 79. 

Freiheit, libertas, Streitgegenstand 3. 10; Si- 
cherung durch Baun 71; Bedingung der 
Lehnsfähigkeit 177. 

Freiheiten, libertates et frankitiae, städtische 
443, 1. et indulgentiae 445. 

Freiheitsstatut, franchitia 200, franchitatis 
carta 244. 

Freilassung, libertare 79, letztwillige 7. 10. 
181, nach longobard. Recht 79. 145, nach 
römischen 125. — manumissio, manumit- 
tendi potestas des Judex ord. 262. 424. 501, 
des Pfalzgrafen 524. 27; m. cum vindicta 
vel sine 527. 

Freising, Bisch. Nitker 57, Otto 178. 

Freiwillige Gerichtsbarkeit s. Gerichtsb. 

Frevel, verschiedene, Strafe 401. 

Friede, pax, p. Constantie 155. 228. 337; 
p. generalis 497; s. Sühne. Treuga. 

Friedensbruch, fractio treuge, Streitgegen- 
stand 175; treva, pax rupta, Strafe 152. 193. 

Friedenskuss, osculum pacis 426; osculando 
pacem reddere 327. 

Friedlosigkeit bei Bann um Missethat 472 $ 1. 

Friedrich I Ks. 128. 30. 33. 38. 39. 41. 42. 43. 
46. 47. 50. 55—58. 61. 63. 67. 68. 70. 78. 
92. 98. 206. 16. 28. 99. 316. 17. 19.38. 
476. 517. 

— II Kg v. Sizilien 206, róm. Kg 233. 59. 67. 
74. 82. 84, Ks. 286 —88. 92 —968. 99. 301. 

b. 16—21. 28. 29. 36 —38. 41. 42. 44. 45. 
53. 54. 62. 66. 70. 86. 88. 90. 92, 94. 99. 
406. 8. 11. 12. 14. 16. 17. 20. 32, 33. 66. 
76. 95. 513. 

— v. Antiochien, Gvikar in Tuszien 394, u. 
der Maritima 400. 3, rex 407. 


92. 


561 


Frist u. Tagfahrt, s. dilatio, induciae, inter- 
vallum, spatium) constitutum, placitum, 
terminus. — beim Ungehorsamsverfahren 
23. 52. 90, bei Investitur salva querela 33, 
zur Beweisführung 30. 36. 68. 355. 404, 
zur Klagebeantwortung 67, ad deliberan- 
dum 302, consulendi 401; im Lehnsge- 
richte 108. 177; beim Repressalienverfah- 
ren 508, vgl. Bannfrist; terminum de sol- 
vendo recipere 509; mehrere Termine in 
einer Sache 291. 302. 357 s., im Ger. ksrl. 
Delegirter 175, im Grosshofgerichte 391; t. 
peremtorius 177. 181 w.; superperemtorius 
496; Ladung mit einem peremt. T. 362, mit 
drei T. einschliessl. des peremt. 410; der 
Nichteinhaltende in die Kosten verurtheilt 

v. Frontenhausen, Graf Heinrich 218. — (381. 

Früchte, fructus percepti, zu ersetzen 5. 404, 
angesprochen 144. 302. 

Fruchtbäume, Abhauen, Strafe 401. 472 $ 4. 

Fucecchio, Reichsrechte verliehen 483. 

Fürst s. Princeps. 

Fulfreali liberti 79. 

Fumus, fodrum de omni f. 161. 

Functio publica 14. 24. 49. 116. 288, regalis 

Furcone (Aquila) Gastalde 1; iudex 33. [116. 

Furnus, feudum pro f. tenere 125. 

Furtim et nocte incendere 99. 

Furtum s. Diebstahl. 

Fussgänger, pedites, milites et p, 153. 96. 97. 
215. 301. 429, potentes et p. 504. 

Fustis bei Investitur 11 w. 107, bei Bann 20. 
47 w., bei gerichtl. Kampf 23. 

Gabella, gabellatores 514. 25. 

Gaforium 49. 

Gaida et gisilin 78. 

S. Gallen, Abt 267, Rudolf 316. 

Galvano Lancia 414, Gvikar der Maritima 

Garetinx 79. [416. 17. 

Garfagnana, Privileg 156, Restitution ans 
Reich 219. 

Gastaldio 1. 2. 3. 5. 6. 8. 9. 19. 62. 68. 165 s. 
506; Vorsitzende 16. 18; Bestellung des G. 
von Judikarien 264; G. des Reichs zu Bel- 
forte u. Radicondoli 389, des Kastellan v. 
Montauto 394; Gutsverwalter 427; g. sive 
vicecomes 378. 83. — gastaldia 264 s. 

v. Gavi, Markgrafen 157; Kastellan Sigfrid u. 
Bruder Cuno 175. 

Gebhard v. Arnstein, Legat in Italien 333. 35. 

39. 40. 46. 67. 492 Anm. 

Gebiet s. Confines. Curia. Districtus. Fines. 

Geburtsrechte s. Volksrechte. [Fortia. Posse. 

Gefangene, Bücher darüber 472 $ 10. 11. — 
s. Kriegsgefangen. 

Gefangenhaltung, nicht ohne Urtheil 81, von 
Missethätern 268, aus fremden Städten 427, 
von Gebannten 472 $ 9. 13.20. — Kosten 
268. 472 $ 21. 22. — s. Schuldhaft. 


— Burggraf v. Nürnberg, Gvikar in Tuszien Gehalt s. Besoldung. 


511. 
— Graf v. Oettingen, Gvikar in Tuszien 512. 


Gehorsamsgelobung bei Lósung vom Banne 
359. 68. 


568 Sach- und Wortverzeichniss. | 


Geisseln, obsides, vom Ks. zurückgegeben 139. 

Geistliche, Kleriker, vorsitzende Locopositi 3, 
Judices 21, Notare 11. 19. 25; gebannt we- 
gen Nichtanerkennung weltl. Gerichts 263. 
908; vom Fodrum befreit 161. 

Geistliche Gerichte 61, 68, 93. 94. 119. 205. 

Geldschulden s. Schulden. Uv. 

Geldstrafe, pena, p. pecuniaria 305, iniuncta 
323, vgl. Bann. Compositio. Emendatio. 
Multa. — Androhung in Kgsurkk. 14 w., 
Verurtheilung dazu 167; in Urk, v. Pavia 
309; durch Pfalzgr. Venerosi vice principis 
495; durch den Ks. bei Ungehorsam 318. 
84. 41. 42; durch den Richter zur Sicherung 
des Urtheils 33, 50. 127, des Besitzes 195; 
bei Verhängung des Königsbannes 47 w., 
s. Bann; pena cartarum durch Besitzein- 
weisung gesichert 54, vgl. Strafverpflich- 
tung; für Missethaten 193, 401 s.; zur Si- 
cherung des Bannes 472. 504, vgl. Bann- 
busse; an den Verletzten bei Sühne 18b. 
949. 57. 

Geleit, freies, s. accessus liber, affidare, con- 
ducere, fidantia, fides, licentia, parabola, se- 
curitas; um vor Gericht zu kommen 857; 
von Gebannten 472 $ 9; bei Repressalien- 

Geleitsbrief 876. 408. 516. — [abfindung 514. 

Geleitsgeld, guida 158. 

Gemeinde s. Comune. Vicini. 

Generale sacramentum 155, fodrum 161, com- 
missio 336, mandatum 448, pax 497, offi- 
cium 512, constitutio 581; s. Consilium. 
Placitum. 

Generallegat, legatus generalis 369; s. Legat. 

Generalvikar oder Generalkapitän, Ernen- 
nungsurkk, 423. 82; Gericht 381, 93. 95. 
410.88. 511. 12; Urkk, der Gv. 371 w. — 
vgl. Ancons, Lambro. Lombardien, Luni- 
giana. Maritima. Pavia. Romaniola, Spo- 
leto. Treviso. Tuszien. — officium generalis 

s. Genesio s. Borgo. [vicarie 423. 

Genf, Bisch. Nantelinus, Graf Wilhelm 167. 

Geniture maculam abolere 520 w. 

Genossen s. Collega. Consocius. Consortes. 

Gentile feudum 457. [Pares. Socius. 

Genua 452. 67, — Erzb. Otto, Hoheitsrechte 
307. 

Gerard, Hofrichter 129, — vgl. Girardus. 

Spinula de Luculo, pacificator et dominus 

— Lucanorum, Gvikar v. Tuszien 516. 

Gericht s. Curia. Forum. Judicium. Placitum, 
Hofgericht. Grosshofgericht. 

Gerichtsbarkeit, iurisdictio, s. bannum, di- 
strictus, placitum, querimonia, — Verleih- 
ung 24. 189. 305. 423. 82 s. ; Streit darüber 
135. 44. 92 s., vgl. Pavia S. Felix, Verona 
Kapitel, — i, imperialis 128, 38 s.; i. per- 
fecta concedere 305; i, familiaris 518; inter 
volentes 282; ordinaria et voluntaria 466. 
501, vol. et contentiosa 524, — districtus 
et i,, Gebiet 426 s, — s. Reichgerichtsbar- 
keit. Städte, 


Gerichtsdiener, preco 177 s.; cancellarius in 
der Romagna 28. 52. 54, vgl. 9; viator cu- 
rie 474, 96; familiaris curie 510, 

Gerichtskosten s, Kosten, 

Gerichtsstand, fori privilegium 481; exceptio 
fori 146. 302, 415, f. privilegiati 324. — G. 
vor dem Reiche 146. 63, 218. 87, 88. 316. 
21; der Untergebenen vor dem Herrn 14. 
24. 2885. — forum ecclesiasticum 302. 

Gerichtstag s. Constitutum. Placitum. Ter- 
minus. 

Gerichtsurkunden, s, apices, breve, carta, iu- 
dicatum, notitia, página, — aus Lombar- 
dien 9. 10. 17, 20. 23. 27. 29. 31. 32. 34, 
97 —41. 45, 57. 59. 63. 65, 83. 84. 85. 88. 
91. 99 w.; Veronesermark 6. 42. 47.49.66. 
70. 78. 96. 97. 107. 108. 125 w.; Romagna 
28. 43.46. 50. 51, 52. 54; Spoleto mit der 
Mark 1. 2. 4. 5. 8. 30. 38. 56. 86. 90. 105; 
Tuszien 3. 11. 19. 48. 55. 61. 62. 68. 69, 71. 
72. T9. 71. 94 w.; rüm. Tuszien 7. 16; Sa- 
bina 26. 36; Rom 67. 92. 117. 127 ; Unter- 
italien 18. 21. 25; Zürich 64. — Gericht des 
Kg u. Ks. 2. 4. 23. 29. 49. 64. 83. 86. 96. 
157. 67. 69.71. 238, 61. 74. 341, 42. — 
Hofgericht des Pfalzgrafen 4. 5. 23. 29; 
Kanzler u. Missus 65. 66; Hofvikar 129. 
54. 59. 60. 62. 64. 65. 66. 92. 224. 27. 29. 
31. 38. 42; der Hofrichter 168, 72. 73. 233. 
34. 49; Grosshofgericht 363, 91. 404. 12; 
des Marschall des Kg 509. 10. — Kgsboten, 
wandernde 8. 9. 10. 29. 30. 33. 87 —41. 48. 
54-57. 59. 62. 63. 88; ständige 27. 31. 
32.45; ksl. Delegirte 175. 84. 92. 236. 37. 
39. 46. 47. 60. 98, 362; del. Appellations- 
richter 177. 86; estens, Apprichter 177. 32. 
— Legat Italiens 115. 31. 32. 35. 276. 79. 
80, 85. 339. 46; dessen Deleg. 307; Pro- 
vinzialbeamte des Reichs 195, 241. 43. 50. 
91; Generalvikare 381. 93. 95, 410. 88. 
511. 12; ksl, Podestaten 357. 59, 64. 65. — 
Herzoge u. Markgrafen 1.2. 7. 42. 46. 47. 
52. 69, 71. 72. 71. 78. 105, 25; deren Bo- 
ten u. Richter 70, 73. 84. 90. 91; Fürst v. 
Salerno 21; Bischöfe 3. 6. 51. 61. 107. 9. 
23. 44, 49. 88. 303. 474. 96; deren Boten 
ll, 50; sonstige geistl. Herren 122. 85; 
Grafen 6. 10. 17. 19. 20. 38. 34. 54. 56. 70; 
Vicecomes 36; Gastalde 16. 18; Skabinen 
3.6; Ordinarii zu Rom 92; Judex der Ro- 
magna 28. 43, der Sabina 26, der unterital. 
Städte 18. 21. 25. — Pabst 67 ; päbstl. Le- 
gaten 331. 32, Delegirte 68. 94. 119. 205. 
4. 71. 302, 11. 13. 14. 43. — Geistliche Ge- 
richte 61. 68. 93. 94. 119. 205. 7 w. ; städt. 
Gerichte 85. 108. 13. 27. 34. 52. 77. 80, 81. 
87. 98. 202. 3. 9. 57. 72. 308. 26. 50. 51. 
52. 55. 426. 44. 62. 68. 70. 73. 503. 4. 17; 
Lehnsgerichte 108, 13. 21. 77. 255. 453; 
Schiedsgerichte 97. 99. 157. 427. 507. 

Gerichtszeugniss 1. 20. 47. 59. 65. 78; iudi- 
cem testimonium faeere 306. 


Jahr: 
Num.: 


Germani s. Deutsch. 

Geständniss, professio, manifestatio 2 w.; con- 
fessio 50, 162, 64. 247. 50. 55. 357; des 
Schuldners 272. 350. 51. 524; Ungehorsam 
als G. betrachtet 470. 503. — vgl. Profps- 
sio inris. 

Gestor et sindicus, gestorio nomine 490. 

Gewährschaft s. Antistare. Defensio. Guaren- 
tigiá. Warentacio. 

Gewührsmann s. Auctor, Defensor. Restitor. 

Gewaltsam s. Fortia. Potestas. Violentia. Vir- 
tus. Vis. 

Gewohnheit s. Consuetudo. Mos. Usus. 

Ghibellini 449, Gh. pars de Tuscia 450. 51. 52. 

Gibard q. Agebizzo Kbote 29. 

S. Gimignano, Priv. des Gkapitän 372. 73, 
Vertrag mit S. Miniato 304, mit Bisch. v. 
Volterra 347, mit K. Karl v. Sizilien 449. 59. 

Girardus missus et vassus imp. 56. 

— de Tebaldis de Parma, Hofrichter 281. 
83. 91. 

Giselbert Pfalzgraf 20. 31, u. Graf v. Ber- 
gamo 34. 

Gladii potestas des Jud. ordin. 262, des Gvikar 
428, gl. temporalis pot. 499. 500. 

Gläubiger, creditor bonus 111; creditorum pri- 
vilegia 208; dürfen gebannten Schuldner 
gefangen halten 472 S 8, verlangen Ver- 
wüstung des Guts 278; bei Einziehung des 
Guts ihre Rechte vorbehalten 208. 503, aus- 
geschlossen 504; Abfindung nach Cessio 
bonorum 472 S 24. 25, 

v. Górz, Graf Meinhard 214. 19. 

Goldwüscherei, auri lavatio, ks. Hoheitsrecht 
14. 

Gotebald, früber Markgr. v. Ancona 211. 317. 

Grado, Patriarch 313. 

Gradus nobilitatis 521. 

Graf, Gericht 10. 17. 19. 20. 34. 177. 195, mit 
Bischof 6, Kgsboten 33. 54. 56, Herzog 47, 
Boten des Hz 70; Gr. u. Judex zu Salerno 
76 ; erlaubt Verkauf Unmündiger 12; Bei- 
sitzer 1. 2. 8. 10. 47. 49 s. — Gr. des Reichs 
8. Arezzo, Romagna. — Erhebung zum Gr. 
dureh Bisch. v. Volterra 531. — Comes 
abbatis 122; s. Vicecomes. — Gräfliche 
Rechte von Bischöfen 149. 188. 284, von 
Abteien 14. 122; Streit um gräfl. Befug- 
nisse 97. 165. 

Grafentitel von Bischöfen 83. 307. 518. 

Grafschaft, dazu gehórige Lehen 113; Ver- 
leihung durch den Ks. 114, Romaniola auf 
Lebenszeit 305, an Bisch. v. Bobbio 284, 
an Assisi 128, Gubbio an Perugia 428; An- 
none und Serralonga dem Reiche 198; 
Hoheit der tusz. Bundesglieder über die Gr. 
196; Rechte der Stadt in der Gr. Assisi 

Grafschaftsgut 25. [211; s. Siena. 

Grammaticus 122. 

Grata et rata habere 259. 

Gratia imperatoris, recipere in gr. 148. 344 s., 
in plenitudinem gratiae 178. 288 s., s. Be- 


4. 19. 41. 292. 


800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118, 206. 311. 


9. 5069. 
416. 499. 520. 


gnadigung ; subtractio gratiae 284; per gr. 
imperialem mandare 2905s. — gratiae per- 
sonales, reales, mixtae 530. 

Gratianus augustus 80. 

Gregorius I Pabst 80; — VII 80; — TX 330. 
88. 44. 45, 61. 

Gridare 488; s. Bannum. Cridare. 

Griffo v. Pisa, Pfalzgrafendiplom 531. 

Grosseto unter Siena 417. 51; Priv. K, Man- 
freds 433; Pod. 417. 40. 

Grosshofgericht, magna curia imperialis, Ur- 
theile 391. 404, 12. — Advocatus 341. 42; 
notarius in iustitiaratu 391. 404; proto- 
notarius 447. 56. 57. 

Grosshofjustitiar, Heinr. v. Morra. Richard 
v. Montenigro. 

Grosshofrichter urtheilenin Reichssachen 368. 
— s. Rofrid de s. Germano. Peregrin de Ca- 
serta. Petrus u. Wilhelm de Vineis. *Phi- 
lipp de Brundusio. *Albert Nozardi. Heinr. 
de Tocco. Joh, de Marturano. "Leonard de 
Spoleto. *Jakob de Pisis, "Martin de Padua. 

Grossjährigkeitserklärung 475, vgl. 384 ; Be- 
fugniss zur Ertheilung der venia aetatis 
523. 24. 

Grossus v. Brescia, Hofrichter 160. 62, 64. 

v. Grumbach, Markward 135. 

Gu — vgl. W —. 

Guadia, wadia, g. dare, invadiare, für Ein- 
haltung des Placitum 10. 11. 22, für Be- 
weis 1. 3. 7. 11. 25. 30. 36, Zahlung der 
'Compositio 2. 8. 11, Ersatz der Früchte 5, 
Ausführung des Urtheils 7. 8, Verheira- 
thung 35, Einhaltung von Verpflichtungen 
75, Defensio 76, Kampf 91, Geldschuld 95, 
eventuelle Restitution 177 IX ; der Eman- 
zipirte darf g. dare 315. — guadiare mu- 
lierem, Strafe 401; vadiare et desponsare 
bei der Ehe 458. 

Guaita, Strasse 119; vgl. Ergänzungen. 

Gualdo unter Perugia 153 Anm. — iudex 
Reiner 161. 

Gualfred de Turricella v. Pavia, Hofrichter 
172. 73. 92. 230. 33. 34. 35. 49. 76. 
78—81. 83, 

Guardare personas et res 201. 8. 15 w. 

Guardia, Leute in g. nehmen 317; wardia . 
abatie 138. 

Guarentigia, — sia, der Notar befiehlt per g. 
Einhaltung von Verpflichtungen 442, 481 ; 
vgl. Warentacio. — Guarentigiirte Urkk. 
vgl. Gestándniss. Zahlungsbefehl. 

Guarnita terra 417, guarnimenta 427. 

Guastalla 13. 263; s. Cremona. 

Guastum facere 221.427.504 ; s. Verwüstung. 

Gubbio unter Perugia 153, Grafsch, an Pe- 
rupia 428. — Emanzipation 379. 

Gubernatores zu Siena 477. 86. 90; guber- 

Guelfi 449. 57. [natio civitatis 488. 

Guerra recreduta 124, viva 449. 59. 60. 

Güterabtretung, cessio bonorum 472 S 23 ff, 

Guida, Geleitsgeld 153. 212. 417. 


36* 


Sach- und Wortverzeichniss. 


510 


Herlembald, Kbote für Mailand, Pavia u. Se- 
Hermann, Kgsbote 62. [prio 44. 
— de Elma, Hofrichter 172. 75. — de Catena, Seneschall des Hzg v. Tuszien 
— Guerra, Tuscie comes, palatinus 124. 38. 188, 91. 289, des Legaten 290. 

96, 260, 80; G. Salvaticus 477 ; G. de Bat- — Bisch. v. Konstanz, Legat 115. 

tifolle 501. — Bisch. v. Verden, Hofvikar 129. 30. 41. 
— Novellus, Gvikar in Tuszien 443. 46. Hersfeld, Abt Hermann 130. 
— v. Porto, Kardinal, Gvikar in Tuszien 527. Herzog, Gericht 1. 2. 5. 7; seines Boten 70. 
— de Puteo, Hofrichter 192. 90. — s. Spoleto. Tuszien. 


Guido, Wido, Kaiser, capitulare 34. 
— Kgsbote 9. 63. 


Guihardus vassus et missus imp. 56. s, Hieronymus 80. 
Guillieschi 168. 69, Hildesheim, Bisch. Hermann 130, Konrad 
Gunterius cancellarius et missus 65. 66. 319. 320. 


Gunzelin v. Wolfenbüttel, Truchsess 217. 18. Hörige, homines, der Klöster nicht in Städte 
22, Legat 300 Anm. 301. 4. aufzunehmen 317. 
Gut s. Bann. Einziehung. Kirchengut. Reichs- Hofbeamte des Kgs s. die Aemter. — des 
gut. Verwüstung. Hzg v. Tuszien 188. 91, v. Spoleto 226. 
Habere, Vermögen 29. 100, avere 124. 1515s. 310, des Legaten 290, des Friedr. v. An- 
Habilitare ad actus legitimos 495, habiles Hofgeistliche s. Capellani. [tiochien 400. 
facere 524. Hofgericht s. Gerichtsurkunden, — Vorsitz 
v. Habsburg, Graf Rudolf 216, Johann 528, des Kgs, seines Sohnes od. Kanzlers 81; 
Haft s. Gefängniss, Schuldhaft. Auflósung unter Otto IV 250 Anm.; ist 
Hafenrecht 228. inappellabel 234 ; Urtheil vom Podesta mit 
Hand s. Manus, Beschlag belegt 251; vom Kg bestätigt 
Hauptmannschaft s. Kapitän. 169. 274, 
Hausgenosse, domesticus des Ks., Ernennung Hofnotar, Aruerius 157, Joh. Martini Filippi 
522. 159. 60, Martinus Filippi 162. 64. 65. 66. 
Haward, ksrl. Richter zu Brixen 354. 68. 69. 92. 238, Albericus de Rovereto 224. 
Heerfahrt, expeditio, exercitus, hostis, caval- — 38. 49, Lantelmus Ferrarius 276—81, 83. 


caía, für das Reich 142. 245. 367, 87. 94; 
Nachlass 139; exp. pro honore imperii, 
Schutz der Theilnehmer 148; Stadt wählt 
selbst die Milites 398; Leistungen der tusz, 
Städte für K, Karl u. Rudolf 486; — für 
die Stadt 244 5.; für andere Städte bei Un- 
terwerfung 158, s., bei Bündnissen 411 s. 
Heinrich II (I) Ks. 44, — III (IT) Kg 49. 60, 
Ks. 64. — IV (III) Kg 80—83. 86. — 
V (IV) Ks. 96. 113. 15. 25. 28, 466 Anm. 
— VI Kg 155. 56. 68—71. 74—78, Ks. 
182. 86. 88, 92. 94. 98. 216. 18. 28. 316. 
17. 38. 94. 476, 95. N) Eg. 944. — 
VII Kg 502, Ks. 520. 24 

— Faffus, Graf u. Legat v. Arezzo u. Ca- 
stello 187. 95. 200. 16. 43. 

— v. Kastilien, Senator v. Rom, Gkapitün 
v. Tuszien 450. 51. 52. 

— Bisch. v. Mantua, Hofvikar u. Legat 222. 
24. 27. 28. 29. 31. 38. 42, 49. 

— v. Morra, Grosshofjustitiar 370. 


— Graf v. Pesaro 317. 


85, Altimannus de Montefollonica 335. 72. 
73. 81, Joh, de Benafro, Joh. de Capua 
389, Ricardus de Traiecto 370, Petrus de 
s. Georgio 420, Donatus de Sido 432. 33, 
Joh. de Brundusio 435. 


Hofrichter, Gericht ohne Hrikar 168. 69. 72, 


2383, 34; als Delegirte des Vikar 249; Del. 
des Ks. 261; verfügen Besitzeinweisung 
173; Beisitzer des Legaten 276. — s. Al- 
bert Adegherius. Astancollus. Atto. Ber- 
tram Salimbene. Bonushomo. Burgundius. 
*Detesalvus Botus. Gerard. Girardus de 
Tebaldis. Grossus. Gualfred. Guido de Elma. 
Guido de Puteo. Ido. *Johann, Joh. de Pa- 
do. Joh. de Regio. Lanfrank. Lothar. Mo- 
nachus. Otto. "Otto Botacius. Otto Cenda- 
darius. Otto Novellus. Passaguerra. Petrus 
Alberti. Pillius. Presbyter. Robert. Roti- 
child. Rufin. Syrus. Tolbert. Ubert. *Ugo- 
lin. Walcausus. Wibert. Wilhelm. Wilhelm 
Calzagrisa. 


Hofvikar, Gericht 129. 54. 60. 62. 66. 224. 


38; Appellationsurtheil auf Mandat des 
Ks. 192 IV; Ladschreiben 227. 29. 31. 
42; Zeugenverhör 159. 65; Konfessionen 
der Parteien 164; delegirt an Hofrichter 
249. — s. Angelus. Bonifaz v. Novara. 
Heinr, v. Mantua. Heinr. v. Worms. Herm. 
v. Verden. Konr. v. Lübeck. Metellus. 
— Bisch, v. Worms, Hefvikar 192 Anm. Hoheitsrechte, Streitgegenstand 49. 159. 65. 
v. Heinsberg, Goswin 135. 66. 72. 92. 250. — s. Aebte. Bischöfe. 
Heres institui 149, heredem se facere 479; Holzfrevel, Bestrafung 401. 

hereditario iure concedere 13 w, Homagium ligium 457. 
Herkommen s. Consuetudo. Mos. Usus. Homicidium s. Todtschlag. 


— Kg v. Sardinien (Torre u. Gallura), Legat 
Italiens 368. 69. 80. 406. 9. 

— v. Schmalneck 212. 14. 

— Hzg v. Spoleto 211. 

— de Tocco, Grosshofrichter 391. 404. 

— v. Ventimiglia, Graf v. Ischia, Gvikar der 
Mark 434, 39. 


Jahr: 800. 900. 1000, 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 571 
Num.: 4 19. 41. 92, 118. 206, 311. 416. 499. 520. 


Hominium des Judex u. Noter an Pabst 179; 


hominitia 225. 44 ; hominaggium 304. 


Honor imperii 208. 12. 15 w., regius 441, 


Imperium merum et mixtum 322. 423. 88. 89. 


90. 99. — s. Reich. 
Incendium s. Brandstiftung. 


sacerdotii 27, militaris 453; h. nudum et Incestuosi 529; inc. coitus 495. 529. 


purum facere 336. — Hoheitsrechte 116. 
Honorabile feudum 495. [35. 41. 51 w. 
Honorius augustus 92. 

Honorius II Pabst 102. — III 263. 66. 69. 

301. 2. 25. 28. 38. 517. — IV 484. 85. 
Hora, Strasse 242. 


Hospitare super terram zur Besitzergreifung 


108, violenter 217; hospitia capere 81, h, 
sine dispendio 146; s. Beherbergung. 

Hostalerius 171. 

Hostis als Hoheitsrecht verliehen 142; s. Heer- 
fahrt. Reichsfeind. 

Hubert Pallavicini, Grikar vom Lambro abw. 

Hugo Kg 23. [420, von Lombardien 423. 

— filius Albrici Lonbardi (de Porta Raven- 

nate) magister 119. 
— de Guarmacia, Marschall des Hz. v. Tus- 
zien 188. 

— Juliani de Parma, Graf der Romagna 270. 

Jakob de Morra, Kapitän v. Spoleto 370. [98. 

— de Pisis, Grosshofrichter 391. 

Ido Terdonensis, Hofrichter 157. 60. 65. 67. 
68. 69. 72. 75. 

Idoneus eztimator 17, homo 78, testis 102. 5. 
6 w., instrumentum 116, cautio 154, ex- 
cusator 391 w. 

Jerusalem, Patriarch Gerold 319. 

Ildibrandescus comitatus, Ildebrandesca 375, 
unter Siena 416. 17. 51. — Vikar Thomas 
v. Ophen 393; Gvikar Barth. de Astis 440. 
— Graf Ildebrandus, Rainer, Ugo 72. 77. 
82, Ilde-, Aldobrandinus 196. 218. 40. 52. 
54. 60. 93—96. 375. 417, Bonifaz 375, 
Wilhelm 375. 417. —  Pfalzgrafentitel 

Illegitime nati 521 s. [260 w. 

Illustrium filii 521. 23. 

Imbogatura 472 $ 22. 

Imbragare se 401. 

Imbreviatura des Notar 248. 458. 

Imbrigare 215. | 

Immediate pertinere 365. 513, subiectus 325. 
90; s. Medium. 

Immobiles res 7 s. ; der Kirchen, wann Tausch 
gestattet 68; nur wegen J. vor dem Reiche 
zu Rechte zu stehen 338; vgl. Mobilien. 
Stabilis. 


Incidere cartulam falsam 42, 47, scriptum 95. 

Indiculus der Zeugenaussagen 5. 

Indignationem incurrere 309. 18. 409. 45, im- 
perialis culminis 369, Romani imperii 395, 
indignationis iram 167. 

Inducias dare 52. 67. 343, concedere 68, que- 
rere 67, petere 302. 

Indulgentias et libertates concedere 445. 

Infamia dem Verletzer der Urk. gedroht 114. 

Infantulus s. Unmündig. 

Infeodare 141. 

Inficisri 152. 192 II w. 

Inframissio vel sequestratio 411. 

Infrangere cartam 53. 

Ingannatio 12. 

Ingenui parentes 126. 

Ingratitudo bei Schenkungen 148. 

Ingressus litis 291. 

Iniuncta, penae et i. 323. 

Iniuria 85 s., iniuriam passis emendare 193. 
472 $ 13, remittere 327. 37. 38w. — s. 
Verbum. 

Iniuste tenere, disvestire 91. 96 w. — iniusta 
sententia 224. 49 w. 

Innocentius I Pabst 80. — II 109. — III 207. 
10. 25. 59. 325. — TV 408. 18. 19. 21. 22. 

Innotescere 62. 91. (24. 25. 

Innovare feudum 492, privilegia 513 s., nihil 

Inpensae, Kosten 54. [lite pendente 511. 

Inposta consulum 245. 

Inquietare 47. 65. 66. 70 w., inquietudinem 
facere 83. 

Inquisitio 1. 5, 10. 11. 23. 48. 55. 62. 70; 
über Reichsrechte 394. 95. 96; gegen de- 
nunzirte Missethäter 470; ob Gebannte in 
Aemtern 472 $ 6; gegen aus der Stadt Ge- 

Insinuatio testamentorum 501. [zogene 503, 

Institutio heredis 149. 

Institutionum liber 80, institutiones 91. 

Instrumentum 68 w., i. cartarum 26, bonum 
et idoneum 116, vanum et vacuum 248, 
iuris 149; i, inspectis urtheilen 162 w. 

Insula Fulcherii 215 Anm. — i. nata Zube- 
hör der Gerichtsbarkeit 192 II. 

Inecitare vel molestare 88; insultum facere 
175, 


Immunität, Monetas, Verurtheilung wegen Integrum s. Restitution. — cognoscere ez in- 


Verletzung 11. 


tegro 187. | 


Imola, Bisch. Paulus 51, (Manfredin), Mai- Intellectus dicti, pravus 92, i. est, intellectum 


nard 216. 21. 78. 80. 318. 
— Graf Wido, Gericht 54. — Rückstellung 


habere 196, sanum et bonum 225, et pu- 
rum 427. 


der Grafsch. an das Reich 270. 79. 80. 88. Intentio, Rechtsstreit, i'em habere 1. 2. 6. 


— Stadt, Zug gegen Castrum Imole 221; ks. 
Priv. 240; Wiedererbauung 829 ; Bündniss 


mit Bologna 411; Darlehen an Graf der Intercessor 427, 


ll w., i'es deliberare 30. 31. 33. 49 w., de- 
finire 48, propugnare 44, mittere 69. — 
[intentionare 74 s. 


Romagna 415. — Pod, 221.40. 415. 68. Interdicere mulierem, Strafe 401. 


Impedire terram alicui 152. 80. 83. 90. 
Impedimentum parevole 196, iust. 192 V. 287. 


Interdictum unde vi 192, — kirchliches J. 


207. 10. 302, 13. 14. 30. 


u ma. 


512 


Interesse, damnum et i. 506. 

Interloqui 207, interloquendo entscheiden 302. 

Internus, ganz 201. [444. 

Interocrum, iudex 33. 

Interpellare die Gegenpartei 42. 

Interponere s. Auctoritas. Decretum. 

Interpretatio sententie 160. 

Interrogatio s. Befragung. 

Interruptio legalis 94, temporis 210. 

Intervallum 11. 28. 43, 485. 

Intesimentum 376. 

Intimationem suscipero 524. 

Intromittere terram, bona 43. 68. 116. 208, 
se 518. 

Invadiare 10, pugnam 91 ; s. Guadia. 

Investitor gegeben 90. 

Investitura, investitio 68, vestitura, revesti- 
tura, reinvestitura, per fustem 11 w., vir- 
gam 43 w., lignum 48 w., per columna de 
casa 15, cum anulo 457, a. aureo 518, et 
osculo 495, per birretum 49]. 92. — im Ge- 
richte durch die unterlieg. Partei 4. 5. 11. 
48; durch den Richter, zur Ausführung 
des Urtheils 42. 47. 68. 69, beim Bannver- 
fahren 55. 66, nach Verzicht einer Partei 
72, Wiedercinsetzung vor Beginn des Streits 
68, beim Ungehorsanısverfahren, endgülti- 
ge 67, salva querela 20. 33. 52. 56. 59. 65. 
70. 78. 86, 90. 95. 107, salva ratione et 
iustitia 115. — i. corporalis durch Gerichts- 
boten 52. 54. 68, 105. 115. — i. ad pro- 
prium 47, proprietatem 115; bei Schenkung 
15, 103, bei Restitution 191, mit dem pre- 
mium emancipationis 265, -— zu Lehnrecht 
121. 141. 151. 265. 84. 89. 457. 91. 92; 
cartula investiture 121; Verlust des Lehen 
wegen Versäumung 255; bei Amtslehen 
auf Lebenszeit 518; vgl. Lehen. — bei Zins- 
gut 101; inv. vel dacio de terris 97. — zu 
Pfandrecht bei Ehevertrag 458. 505. — der 
Konsuln 130; mit städt. Gewohnheiten u. 
Rechten 216. 40; mit den Rechten des Le- 
gitimirten 495. — der Notare 136. 286, 
461, cum penna et calamario 466. 501. 25. 
26. 29. 31. — vgl. Besitzeinweisung. 

Invidamentum 113. 

Johannes papa 80. 

— magister, Hofrichter 188. 

— de Apollinari 54, scholasticus 69. 

— v. Avesnes, Gvikar in Tuszien 478 Anm. 

— Kg v. Bóhmen, Herr v. Brescia, Lucca 517. 

— Britaudi, Brittaldus, Gvikar in Tuszien. 

— Hzg v. Kürnthen, Graf v. Tirol 518, 

— de Marturano, Grosshofrichter 391. 404. 

— de Pado de Placentia, Hofrichter 192. 233. 
34, 35. 38, 50, 

— de Regio, Hofrichter 276. 79 —83. 86. 
89 -91. 

— v. Worms, Vicecomes der Romaniola 322. 

Jordan de Aglano, Graf v. S. Severino, Gvikar 
in Tuszien, Pod. v. Siena 436, 37. 38. 

Josephi historia 80. 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Irritare eine Verleihung 428; in irritum re- 
vocare 156. 58, deducere 191. 

Iscabinus 3. 

Ischia (zw, Sovana u. Toscanella), Kastellan 
Forte 398; unter Siena 451. 

Italia 515 s., fideles imp. per It. 141; marchio 
in It. 320. 405; Italicum regnum 262; Ita- 
lici principes 937. — s. Latina. 

Iter bonum, non malum facere in negotiis 201. 

Judex, iudices, Urtheiler, des Hz. v. Spoleto 
1. 2; d. regis, imperatoris 8. 9. 10. 17. 20. 
239 w.; sacri palatii 27 w.; palatinus 85; 
civitatis 17; Romani, Longobardorum 46; 
als Konigsboten 17. 22, 27. 31. 32 w.; Vögte 
20. 25. 30. 34 w.; Schiedsrichter 97. — 
Richtende J. der unterital. Städte 18. 21. 
25. 75. 76. 95, zu Ravenna 28. 43, der 
Sabina 26. 36; ordinarii zu Rom92. — J. d, 
Markgrafen v. Tuszien 69. 71. 72. 74. 77, 
als Richter 84.91. - s. Hofrichter. Gross- 
hofrichter. — J. ordinarius et delegatus 
305. 466. — J. ord. der ks. Podesta 134, 
der Bischof zu Verona 144, et auditores 
generales imperii die Soardi et Foresti 515. 
— Spätere J. ordinarii 148, 183 w., Ver- 
leihung des iudicatus officium durch den 
Pabst 179. 424, Kaiser 262. 82, Vogt v. 
Lucca 466 , Grafen v. Battifolle 501; Be- 
fugniss zur Ernennung verliehen an Grafen 
der Romagna 305, Vögte von Lucca 466, 
neuere Pfalzgrafen 515. 21. 24—28. 20 
Anm. 31 ; Restitution der J. zu Brescia 502; 
Befugnisse der J. ord. 262. 82. 424. 501; 
befrägt die Frau, gibt Mundwald 384. 481, 
gestattet Emanzipation379, gibt Zahlungs- 
befehl 350; iudicatus officium verpflichtet 
dem Reiche 398, — J., zugeordneter Rich- 
ter u. Assessor des Legaten 132. 3b. 339. 
46. 67 ; des Hzg v. Tuszien 188; der Vikare 
u. Gvikare in Tuszien 241. 86. 323. 24. 
72. 73. 87. 88. 89. 92. 400. 7. 37. 42.91. 
92; des Marschall K. Ludwigs 509. 10. — 
des Podesta, Bestellung 414; Gericht 152. 
99. 202. 326. 444; nimmt Consilium 257; 
delegirt 275; Exekutionsmandat 352. — 
J. comunis 148, foretanens 414, mallefi- 
ciorum 470. 517; iudices potentie 508. .— 
J. verliert sein Amt bei Verletzung eines 
Priv. 146. — J. suus, zustündiger R. 511. 
17; officium iudicis implorare 192. 98, 250; 
gub comuni i. respondere 426. 

Judicamentum, Vermächtniss 149. 

Judicare, urtheilen 1. 3. 4 w., per legem 7; — 
vermachen 149. 

Judicaria, Gerichtsbezirk 46. — Judikarien 
s. Verona, Kapitel. [Judicatio legitima 81. 

Judicatum, Gerichtsurk. 1. 2. b w., mittere 
18, iudicatus notitia 1.3 w., not. brevis iu- 
dicati 2. 11. — Urtheil, i. diffinitionis 21, 
iudicum 55, — Vermächtniss, i. pro anima 
7 w., cartula iudicati 62. 

Judicatura, Urtheilskosten 159. 75, 85. 248, 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1950. 
118. 206. 311. 


4. 19. 


Judicatus officium s. Judex. 

Judiciale responsum 52, calculus 54. 

Judicium, Gericht 4 w.; i. iudicum 46, male- 
ficiorum 325, seculare 263. 302; iudicio- 
rum strepitu omisso 472 S 22. — Rechts- 
streit, i. habere inter se 2. 10. — Urtheil 
5. 7. 9 w.; i. iudicum 29. 42. 125; i. iu- 
rando referre 42; i. perfecte diffinitionis 
98. — ad iuditia dei firmare 6. 

8. Julia s. Brescia. 

Julia et Plautia lex 80. 

Junta, sine i. dare 75. 

Juramentum deferre 332, corporale et verum 
520, proprium 525 s. ; s. Eid. 

Jurare per dei evangelia 3, tangendo ev. 25, 
super sancta dei ev. 42 w., quatuor dei ev. 

Juraria 518. [46; per dei misteria 35. 

Jurator, zur Bestimmung von Grünzen 48. 

Jurisdictio s. Gerichtsbarkeit. 

Jus repetere 9, iuris esse alicuius 65 w., ipso 
iure infamis 114, sibi i. dicendo suum i, 
amittere 116, in i. vocare 127, secundum 
i. sive per transactionem 157; i. et con- 
suetudo 201, 60; diffinire secundum iuris 
ordinem 275, prout i. ordo postulat 291 ; 
homo sui i. 315, publici i esse 318; i. ali- 
quo non obstante 318; i. antiquum 92, con- 
suetudinarium 116; i. directo habere 192 IT; 
iura naturalia et antiqua 495, communia, 
singularia, municipalia 521. — iuris peri- 
tus 181 w., in utroque iure periti 332. 

Jusiurandum 46 w., dare, recipere 94. 108; 

Justiciaratus s. Grosshofgericht. [s. Eid. 

s. Justina, s. Padua. 

Justitiis carere 9, iustitias facere, richten 
17 w., zu Rechte stehen 20, adimplere 85, 
iustitie complementum exhibere 207; in- 
stitiam exercere 282, ius et i. dicere 264, 
i. plenam facere 317 5s., offerre 341 s. — 

K — vgl. € —. [s. Reichsrechte. 

Kämmerer des Reichs, Tibert 114, Cuno v. 
Minzenberg 130. 228, Hermann, Rodiger, 
Sigebod, Bertold 130, Rudolf 155. 61. 63. 
287?, Heinr. v. Lautern 178, Heinr. v. Ra- 
vensburg 216. 28, Albert 254, Richard 267. 
287? — des Kgr. Sizilien, Petrus de Bel- 
lomonte 457. 

Kärnthen, Hzg Adalbert 42. 47. 49, Bertold 
70, Litald 78, Hermann 130, Bernhard 214. 
67, u. Graf v. Tirol, Meinhard 458, Hein- 
rich 507, Johann 518. 

Kaiser, approbatio durch den Pabst 207; kai- 
serliche Rechte 80, sind vom röm. Stuhle 
verliehen 499. 500; s. Konig. Augustus. 
Cesar. Princeps. — Kaiserin Adelheid, Ge- 
richt 29, 

Kalumnieneid, calumnie iuramentum, sacra- 
mentum, abgelegt 243. 50, abgelehnt 46. 


41. 92. 


Num.: 


573 
416. 499. 520. 


Kampf, gerichtlicher, cum scuto et faste 23, 
duelli pugna 46, pugna, duellum 60. 64. 81. 
88. 91. 135; Hoheitsrecht 141, 193; Klo- 
ster befreit 137. — Kämpfer, propugna- 
tor 46, 

Kanzler, cancellarius, Rékognition 24 w. — 
Vorsitz im Gerichte 81. — Heribert 38; 
Adalger Kbote 57, 58. 59; Günther Kbote 
65. 66; Burchard v. Lausanne 81 ; Christian 
Legat 137; Philipp 141; Konrad v. Regens- 
burg Legat 213; Konrad v. Metz u. Speier, 
Legat; Rudolf Gvikar in Tuszien 476 w.; 
Joh, v. Leutomischl 52]. 24. 15, — K.u. 
Bote der Kaiserin 29. — des Kgr. Sizilien, 
Walter v. Ocra 420, 32. 33. 35 ; Gaufrid de 
Bellomonte 457. — des Markgr. v. Tuszien 
98. — der Kurie des Gvikar 511. 12. 16. 
17. — c. senatus 127, urbis 452, cummu- 
nis 443 w. — cancellaria communis 450. 
— Ss. Gerichtsdiener. 

Kapitän, capitaneus, des Reichs zu Sarzana 
321, zu Stenico 383; vgl. Generalkapitän. 
— des tusz. Bundes 196; c. Guelforum 449; 
c. populi 426 w., pop. et communis 442; zu 
Padua 506, 7. — c. magister Apulie et 
Terrae Laboris 226. — capitanie officium 
450; capitanaria 472 $ 6; capitaneria zu 
Feltre, Belluno, Agordo 518. — vgl. Capi- 

Kapital, s. Caput. Sors. [taneus. 

Kapitel, Hoheitsrechte s. Lucca. Padua. Tre- 

Kapitularien s. Capitulare. ^ (viso. Verona, 

Kardinäle s, Rom. 

Karl d. Grosse, Kg 2. 9, Ks. 11. 80. 192. 
495. 99. 

— Herr v. Lucca 517, Markgr. v. Mähren, 
Hptm, v. Feltre518; — IV Ks. 520— 28.31. 

— Kg v. Sizilien 447. 49. 51, Gvikar in Tus- 
zieu 456, 57. 59. 60. 64. 65. 67. 69. 86. 

Karlmann Kg 15. 

Kassirung von Urkunden 8. 245. 48; von Ur- 
theilen 171. 291. 511; entgegenstehender 
Privv. 513; Veräusserungen von Kirchen- 
gut 105. 191. 217; s. Cassare. 

Kastellane des Reichs s. Annone, *Castellion- 
cellum. Gavi. "Ischia. S.Miniato. "Montauto. 
*Orgia, S. Quirico. 

Kastilien, Sohn des Kgs, Friedrich 370; s, 
Heinrich. 

v. Katzenelnbogen, Graf Wilhelm 525. 

Kauf s, Emtio. Verkauf. 


v. Kevernberg, Graf Günther 214, 316. 


Kirche, Streitgegenstand 61. — Hoheitsrechte 
von Kirchen s. Abt. Bischof. Kapitel. 

Kirchengut, Schätzung bei Tausch 17. 27. 34; 
Verüusserungen, Kassation 105, 91. 217; 
Einspruch der röm. Kurie 118; Einziehung 
unter Ks. Fr. 11382; Verwendung für An- 
hänger des Ks. 409, — s, Reichskirchengut, 


51. 247, Nichtleistung macht Urtheil nich- Kirchenrechtliche Quellen, Anführungen 80. 
tig 182. 87. 288; Ladung zur Ablegung Kirchenstaat s. Rómische Kirche. 
vor dem Endurtheile 246; Kloster befreit Kirchenstrafen zum Schutz des Besitzes der 


137, durch Vogt zu schwören 218. 316. 


röm. Kirche 269. 429, für Verkehr mit Ex- 


514 Sach- und Wortverzeichniss. 

tes s. Ambrosii Amizo. Arderich. Herlem- 
bald; iudices Aistulf. Walter; Bestellung 
44. 60; Gericht 27. 31. 32, 45; missus im- 
peratricis 29; bischöfliche 41. 60; in Ro- 
magna, Graf Adalard 54; spätere Judices 
et m. 87. 88 w.; Vogt v. Lucca 466; beim 


kommunizirten 311. 13. 14; für Zahlung 
von Abgaben an den Ks. 408; s. Censura, 
Exkommunikation. Interdikt, 
Kirchenvüter, Anführungen 80. 
Kirchenvogt s. Vogt. 
Klage, s. actio, agere, appellatio, calumniare, 


causam dicere, causare, clamare, conqueri, 
convenire, experiri, interpellare, ius repe- 
tere, lamentari, murmuratio , proclamare, 
querela, querere, querimonia. .— reclama- 
tio iniqua 9, dreimal wiederholte 56, er- 
folglose gegen Vicecomes, Strafe 401. 


Verkauf Minderjähriger 87, Emanzipation 
315. 463; Verleihung der Befugniss zur 
Bestellung 515. — wandernde, Gericht 8. 
9.10. 29. 30. 33. 37—41. 48. 54. 55. 57. 
59. 62. 63. 88. 89; Skabinen derselben 10; 
freiw. Gerichtsbark. 58; s. *Adalbert. Adal- 


Klagrecht den Gebannten entzogen 472 $ 17. 
Klagschrift, libellus 80. 82. 89. 192. 99, 237. 
47.60. 302; lib. appellasionis 209.  , 
Köln, Erzb. Reinald. — Coloniensepondus 223. 
König u. Kaiser, Gericht, unthätiger Vorsitz 


ger. Adalhard. Ansfred. *Ardio. Arnulf. 
Boso. Cesso. Drusico. *Dudo. *Elfitto. Gi- 
bard, *Girard. *Guihard. Hermann. Kon- 
rad. *Leo. Nitker. Otto. Petrus. Wibert. 
Wido. — Nuntii zu Treviso 139; in Gar- 


4. 23, 29, Richter 2. 49. 64. 83. 86. 96. 
167 ; Lebnsgericht 118; Schiedsrichter 157. 
507; Ladung vor K. 341. 42; lüsst vor 
Hofgericht laden 168. 227. 29. 362. 412; 


fagnana 156. 58; zu Colle 394; des Ks. u. 
Legaten in Tuszien 291 ; vgl. Vikar. — Bo- 
ten für Italien, Empfehlungsschreiben 471, 
Vollmachten 497 ; vgl. Legaten. 


anwesend im Hofgerichte 168; kassirt Ur- Königsrichter s. Judex. 
theil eines päbstl. Deleg. 171; bestätigt Ur- Körperstrafe, pena corporalis 305, penam 


theile 169. 249. 61. 74; befiehlt Exekution 
192. 274. 364; delegirt 249. 59. 354; vgl. 


corporaliter pati 193, de persona puniri 244; 
bei Zahlungsunfähigkeit 261. 472 S 14, 


Delegirte. Appellation. — verhängt Reichs- Kommissionsschreiben s. Delegation. 
bann 167; verspricht eventuelle Verhän- Konkurrirende Gerichtsbarkeit der Städte im 


gung 143; begnadigt 194. 370. 99; befiehlt 


Gebiete 193. 


unter Drohung von Strafen 292. 318. 31. Konrad IL (I) Kg. 49, Ks. 68. 69. — III Kg 


34; suspendirt Repressalien 514; ver- 


112. 14. 15. 299. — IV Kg 420. 23. 


bietet Schuldhaft 388. — Mundium über — Conradinus, Hzg v. Schwaben, Kg v. Jeru- 
Wittwe eines Freigelassnen 22; legitimirt ^ salem u. Sizilien 449— 52. 55. 

422, — bestellt Ksboten 44. 60; beglau- — Graf u. Kbote 88. 89. 

bigt Legaten u. Boten 176, 471. 497; be- — v. Anfenstein, Marschall von Kärnthen, 
stellt Beamte 262, Grafen der Romagna auf Gkapitän v. Padua 506. 

Lebenszeit 305, Generalvikar 423. 82, Po- — Capece, Gvikar in Mark, Dukat u. Roma- 
desta 353. 414. 31 ; ernennt Judd. ordinarii niola 441. 

u. Notare 262. 82. 86, befiehlt ihre Restitu- — Bisch, v. Lübeck, Hofvikar 154. 55. 57. 
tion 502; verleiht pfalzgräfl. Befugnisse u. — v. Lützelhard, Markgr. v. Ancona 155. 56. 
Titel 515. 20. 21. 283 —29; erhebt zum Rath — Erzb. v. Mainz, Legat 176. 

und Hausgenossen 522, zum Bürger 530. — Bisch. v. Metz u. Speier, Kanzler 214. 19. 
— Schenkung an Gemahlin 13; Verleihun. 20. 38, Legat 276. 77. 78—81. 883—898. 
gen an Kirchen 14. 24. 214, an Städte 410. 89 —92. 300. 

35, an Laien 112. 14. 41. 46. 47. 204. 6. — Bisch. v. Regensburg, Kanzler, Legat 218. 
52. 64. 67. 93— 96. 99. 483. 98: Schutz- — v. Urslingen, Hzg v. Spoleto 150. 53. 55. 
u. Bestätigungsurkk. für Kirchen 217.18. 56. 61. 94. 211. 

32. 88. 316. 17. 19, für Laien 138. 56. 63. Konstanz, Bisch, Wermund 49, Hermann 115, 
287, für Städte und Orte, Privilegien 81. Konrad 217. 

128. 30. 33. 39. 42. 50. 55. 58. 61. 70. 78. Konstanzer Friede 155. 228. 337. 

94. 212, 22. 28. 40 320. 21. 70. 90. 99. Konsuln, städtische 101 w. — Schiedsrichter 


418. 32. 33. 45. 513; Bestätigung einge- 
rückter Diplome 420. 32. 513. — restituirt 
Patrimonium 174; verzichtet auf Tuszien 
499. — vgl. Lombardenbund. 
Königsbann s. Bann. 

Königsbote, Reichsbote, missus d. regis, im- 
peratoris, m. regius 515, domnicus 36, mis- 
saticus 14, nuntius imperatorius 54, impe- 
ratoris, imperii 466, ambaxiator 497. — 
— für den Einzelfall 15. 17. 22.27, m. spe- 


108; Gericht 113. 64. 87; geben tenuta 
111; bei Emanzipation 315. — c. commu- 
nis et placiti 200; c. et iudex, Gericht 180. 
81; c. iustitie 171. 215, gibt Zahlungsbefehl 
272; erklärt grossjährig 475. — Wahl vom 
Ks. gestattet 139, unter Vorbehalt der Be- 
stätigung 130. — Befugnisse zu Casale 
192 II; Wahl zu Vitaliana 193; vom Ka- 
pitel zu Verona gesetzt 217. 32. — c. mer- 
catorum, pizicariorum 327. 486, 


cialis ad dandam tenutam 285, zur Ladung Konventionalstrafe s. Strafverpflichtung. 
941. 42; vgl. Delegirter. — stündige, mili- Konzilienbeschlüsse, Anfübrungen 80. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 206. 311. 416. 499. 520. 


4. 19. 41. 92. 


Kosten, expensae, inpensae 54, dispendia 
89w., exp. legitimae 291. 302s. — Gerichts- 
kosten, Betrag 89. 175. 85. 509; Empfangs- 
bestätigung 248; Klage auf Ersatz 89; 
unterlieg. Partei dazu verurtheilt 250. 404. 
444. 509; vom Ungehorsamen zu tragen 
54. 154. 302. 381; Verhandlung darüber 
496; durch Besitzeinweisung gesichert 54. 
496; exp. tenute, Anerbieten des Ersatzes 
verweigert 291. — bei Repressalien 508, 
14. — der Gefangenhaltung 268. 427. 472 
$ 21. 22. 

Kreuz, signum crucis facere 46. 47; Unter- 
schrift in den Winkeln eines Kr. 55 Anm. 
98. 106. 

Kreuzfahrer unter geistl. Gerichtsbk. 331. 32. 

Kreuztrüger, ordo cruciferorum, Priv. 316, 

Kriegsgefangene, Freilassung b. Frieden 427. 

Krónung zu Mailand od. Monza 155. 

Krone, s. Corona. 

Kurfürsten, Wahlrecht durch den Pabst 
499, 500. 

Kurkosten bei Sübne wegen Verwundung 349. 

Kuss s. Friedenskuss. Investitur. 

Ladschreiben des Hofvikar 227. 29. 31. 42, 
vor das Hofgericht durch ks. Delegirten 
362, eines ks. Appellationsrichter 186, des 
Generalvikar 410, des PrAfekten von Rom 
117, päbstl. Delegirter 205; Verweigerung 
der Annahme 186. 242. 

Ladung, ad placitum vocare, citatio, requi- 
sitio, edictum, vergebliche 20 w., per can- 
cellarium 52, 54; per nuntios, missos, viva 
voce 57. 59. 246. 474. 96. 509. 10. 175,; 
per missum et sigillum 65, per litteras et 
nuntios 195. 205. 236 s. ; per epistolam 67; 
dreimalige 38. 67. 107 ; einmalige mit An- 
beraumung dreier Termine 410, einer Frist 
von dreissig Tagen, Grosshofgericht 362. 
412. — citatio legitima 167, non legitima 
249; edictum peremtorium 154 w., unum 
pro omnibus peremtorium 117, littere pe- 
remptorie 168, peremptorie citatus 93. 172. 
195 w, — vor das Hofgericht durch den Ks. 
168. 227. 29. 362. 412, vor den Ks. 334. 41. 
42. — ad audiendam sententiam 246. 517. 
zum Vernehmen des Zahlungsbefehls 509. 

Laesio ultra dimidium iusti pretii 250. 

Läugnen s. Inficiari. Negare. 

Laien geben Consilium in geistl. Gerichten 94. 
332. — Laicus im Gegensatze zu Judex 

Lambardi? 488. [444. — vgl. Vogt. 

Lambro, Gvikar vom L. abwürts, Hubert Pala- 
vicini 420, aufw. u. abw. 423. 

Lamentari se, klagen 57. 

Lancia, Markgr. Manfred 321. 420, Friedrich 
455; s. Galvano. Manfred. 

Landesherr, dominus terrae 453. 

Lanfrancus, Judex v. Pavia 27. 59. 

— de Via de Cumis, Hofrichter 164. 92. 

Langobardi s. Longobarden. 

Largietatem dare 12, per consensum et largi- 


Num.: 


575 


tatem 38, ex 1l. regis 68, per largitum te- 
nere 43. 

Lateranense palatium 67; Erhebung zum co- 
mes L. palatii 520 Anm. 524. 25.26. 28. 29. 

Latina civitas, potestas 163. 287. (91. 

Laudamentum missorum 91, consulum 124. 

Laudare, bekennen 49, — das Urtheil 39. 51. 
54. 69. 177 VIII. 233. 34 w.; laudare lau- 
dum 474 ; urtheilen 97. 113. 125 w. 

Laudatio 10, iudicum 77; vgl. Consilium. 

Laudis, per ]. iudicum 89; in arbitrio et laude 
197. 333. 

Laudum, scriptum 29, Urtheil im Lehnsge- 
richte 177; 1. curiae 453; Schiedsspruch 
345; 1. rectum exhibere, I. approbare 474. 

Launechild für Nachlass der Compositio 8, 
Schenkung 21. 35, Verzicht 48. 74. 77, 
Verpflichtung 53, Emancipation 315. 

Lausanne, Bisch, Burchard 81. 

Lauses (f. laudes), Repressalien 452. 

Lausitz, Markgr. Konrad 214. 

v. Lautern, Heinrich 150. 55. 56. 61. 78, 
(Friedrich 156 vgl. Berichtig.); s. Eberhard. 

Lavagna, Graf Nicolaus, Friedrich 48b. 86; 
s. Perzival. 

Lebenslüngliche Verleihung der Romaniola 
305 , der Hauptmannsch. zu Feltre 518. 
v. Lechsgemünd, Graf Diephold 130. 155. 156. 
Legale iuditium 47. 48 w., bannum 86, inter- 

ruptio 94; legaliores et meliores urbis 198, 

Legaliter finire 28, 43, emendare 46. 

Legat, legatus imperatoris 89. 115 w., imp. 
aule 243 w., legatio 115. 146 w. — ganz 
Italiens, in Italien, 1. generalis 369; Be- 
stellung 176; Gericht 115. 31. 32. 35. 276. 
77.91; verhängt Reichsbann 279. 80. 85. 
92, 346; löst vom B. 368; bestellt Dolegir- 
ten 307; bestätigt Urtheil eines Del. 339. 
— nimmt in Schutz d; Reiches 131. 40. 369, 
gewährt Freiheiten 133, belehnt und ver- 
leiht 211. 16. 89. 90. 380, bekundet Ver- 
fügungen des Ks. 137, quittirt Roichssteuer 
306; Anspruch auf hospitium 146; verschie- 
dene Urkk. 278. 81. 83. 84. 333. 40. 67. 
409. — s. Reinald. Christian. Bertold. Kon- 
rad v. Mainz. Lupolt. Konr. v. Regensburg. 
Wolfger. Konr. v. Metz. Heinr. v. Sardi- 
nien;.in Tuszien (Tuscie leg. 115. 304. 6. 
10), Mittelitalien (vgl. 300 Anm.): Her- 
mann v. Konstanz. Reimbod. Gunzelin. Al- 
bert v. Trient. Reinald v. Spoleto. Gebhard 
v.Arnstein;in Oberitalien: Albert v. Magde- 
burg. — Legat (Lombardiens) Heinr. v. 
Mantua 242, 49. — ständiger zu Ravenna 
130. — Aretii et Castelli l. 243. — Nuntii 
et l, in Lombardien 497. — die Venerosi 
haben legationis officium 495. — L. des 
Pabstes 15. 116. 225. 63, 69. 302. 60; Ge- 
richt seines Auditor 331. 32. — L., Bote 
eines Kardinal, Bischof 94. 

Lege periti 70; legis docti 90. 105. 109; legis- 
lator 118. 


516 


Legitima filiorum bei Einziehung des Guts 
vorbehalten 193. — 1. aetas 12. 475. 
Legitimation per subsequens matrimonium 
505, durch Pabst 421, durch König 422, 
durch die Venerosi 495. 519; Verleihung 
der Befugniss dazu durch Ks. 515. 20. 21. 
28 —29, durch Bisch. v. Volterra 531. 
Legitime finire 31. 32. 34 w., finem percipere 
55, — l'a uxor 35, Ti filii 35. 521 w., 1. nu- 
pcie, thorum 495; l'e natus, Erforderniss 
für den Judex 179; l'e expense 291. 302. 
Lehen, beneficium 58. 151 s,, feudum; f. an- 
ticum 118. 492, rectum 141. 51. 2655s., 
rectum et legale 252. 54, nobile et gentile 
457, secundum morem Theutonicum 141. 
— Geschenktes nicht zu L. zu geben 58; 
Verzicht auf L. gegen Entgelt 121 ; Reichs- 
lehen nicht zu veräussern 141. 215; ver- 
äusserte L, dem Herrn zur Verfügung 125; 
bei Verleihung der Regalien an Stadt aus- 
genommen 155; wegen Missethaten u.Un- 
gehorsam abgesprochen 167; L. aus Kir- 
chengut kassirt 191 ; vom Vater aufgelas- 
sen zur Wiederverleihung an Sóhne 265; 
Früchte des L. bei Cessio bonorum einbe- 
griffen 472 $ 24; vgl. Amtslehen, — per 
'£., nomine feudi habere ) 16 s. — in f. dare, 
concedere, per f. investire, feudali titulo 
possidendum 114. 16. 41. 47. 51. 252. 54. 
65. 67. 84. 89. 45'7. 91. 92. 98; auf Zeit des 
Belieben des Herrn 457 ; tabellionatus offi- 
cium auf Lebenszeit 397; vgl. Amtsweise 
Verleihung. Investitur. 
Lehensdienst, servitium 102, servire per feu- 
dum 116. 212; deservire feudum 97. 
Lehenseid, iuramentum fidelitatis 265. 491, 
92 s.; fidelitas sicut vasallus 197 ; fid. cata- 
neorum 265; des Notar für Ks. u. Pfalz- 
grafen 461; vgl. Homagium. Hominium. 
Treueid. 
Lehenserneuerung, antiquum f. renovare 492. 
Lehensfähigkeit, bedingt durch Freiheit 177, 
Ritterbürtigkeit, manum feudi habere 453, 
Lehensfolgé für Sóhne u. Sóchter 141; der 
Kinder des nichtritterbürtigen Ritter 453; 
der Legitimirten 495. 523, 
Lehensgericht des Ks. 113, des Kapitel v. Pa- 
dua 108, Treviso 177, Verona 255, des Abt 
"mw. S. Sisto 121, des Patr, v. Aglei 453. 
Lehengut, Schenkung a. Klostergestattet 102. 
Lehenrecht am Gute bestritten 116. — Usus 
feudi 108. 116; consuetudo regni 192 II. 
Lehenssache an Gericht des Herrn verwiesen 
v. Leiningen, Graf Emicho 130. 228. 113. 
Leo I Pabst 80. — III 5. — IX 67. 68. 69. 
— iudex, nüntius imperatoris 68. 
Leonard v. Spoleto, Grosshofrichter 391. 
Leucensis comitatus an Mailand 155. 
v. Leuchtenberg, Graf Gebhard 130. 41, Land- 
Leumund s. Fama. Opinio, [graf 217. 
Leutomischl, Bisch. Johann 521, 24. 25. 
Levare fideiussorum 28. 43. 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Lex, Recht. contra legem 2 w., iuxta l. 4 w., 
citra, secondo leggi 10,lex esse 11. 52. 90 w., 
legibus habere 19 w., pertinere 21 w., legem 
recipere 25 w., l. facere 29. 36 w., lege finire 
28 w.; legis ordo poscit 27. 34; cum lege 
37 w., legis iustitias facere 46 ; 1. et rectum 
est 54, sine l. contendere 90; legem adiicere 
148; l. divina, canonica, mundana 68; leges 
gentium 341, derogatoriae 520.25, obstan- 
tes, in contrarium facientes 520. 23 w., civi- 
les et municipales 525. 

Libellus 11 w., per 1. dare 58, libellario nomine 
locare 116, livellorum investiturae 518, 
scriptum tertii generis 26. 36, 1. ad quartum 
84. — contradictorii libelli 92; s, Klagschrift. 

Liber, libertare, libertas, libertus s. Frei. 

Liber iustitie 462, forbanitorum 472. 

Liberare causam 10, se ab culpa, Busse zah- 
len 18, per vivam finem 29, fideiussores 200, 
von Zahlungen 324 442. 55, a represaleis 

Licatere s. litigare 511. [515. 

Licentia, per data l. residere 20. 23. 27. 29. 
88 w., l. habere, dare, tribuere, der Kbote 
22. 29. 44. 58. 60. 87, Privater 76, zu pf&n- 
den 151, zu Repressalien 411, Geleit 357. 

Licentiare de civitate 312. 

Liegnitz, Hzg Rupert 527. 

Licentiatus in decretis 529. 

Ligatus, ex l. patre progenitus 495. 

Ligium homagium 457. 

Lignum, perl. refutare 48, investire, bannum 
mittere 69. 96. 101. 

Linea masculina 515.20 w. 

Liquetcausa 168,summaliquido declarata167. 

Lis, lites replicare 28. 43, difinire 29. 44, in- 
ferre 34, litis negotium, appellatio, execu- 
tor 46, 1. dirimere, del. cadere 68, a 1. re- 
cedere 94, 1. componere 155 w., 1. appella- 
tionis 234, ingressus litis 291; litem con- 
stituere 51, litis contestatio 192 T. 238. 47. 
49. 404. 501; lite pendente nichts zu &n- 
dern 511. 12; cognitor litis 99. 199. 

Litigare 26. 28. 36. 43. 67; litigantium causas 
decernere 62; litigaciones dirimere 105. 

Litigium replicare 46. 61. 

Litterae, Urkunden 30 w., dimissoriae 209. 

Litthauen, Hzg Heinrich 527. 

Liutprand Kg 2. 9. 79. 192. 

Locale privilegium 262. 

Locare, locationis iure dare 116, locationis 
carta 92. 181, — locatio perpetualis, Ver- 
trag 244. — locare, locatio (sc. termini) 

Locopositus 3. 7. [510. 11. 17. 

Locumtenens 517. 27. 

Lodi, Bisch. Gerard 15, Aldericus 228, Ottobo- 

— Grafsch. Gericht von Kboten 40. [nus 277, 

— Stadt, Priv. 225, im Lombrdenbund 338. 

— Emanzipation 315. — Pod. 228, Css., 
missus regis 315. 

Lösung s. Bann. Reichsbann. — von Exkom- 
munikation u. Interdikt 207. 10. 

Lombardei, Langabardie 82, Lombardie partes 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 


Num.: 4 19 41. 92. 


447. Lombardia 394. 414; s. Gerichtsur- 
kunden. — Lombardie mos bezüglich Po- 
destarie 276. — Legat Heinr. v. Mantua 
442. 49; Gvikar Rainald v. Supino 414, 
Hubert Pallavicini, Bestellung 423; vgl. 
Lambro. Pavia; Seneschall K. Karls, Wil- 
helm Estendard 447; Boten u. Legaten K. 
Adolfs 497; für L. delegirte Hofrichter 249; 
Pfalzgrafen in L. die Venerosi 495. 

Lombardenbund, societas Lombardie, Marchie 
et Romaniole 155; Ferrara darf nicht ein- 
treten 178; bei Verträgen vorbehalten 208; 
Streit m. K. Fr.I1 328.36.37.38.41.45. 60. 

v. Lomello, Grafen, Pfalzgrafen, Mussus 135, 
Wifred 156, Gotfrid 420, Otto de Sparoaria 
461; ernennen Notare 135. 461. 

Longobardi 46. 47. 58 w., Langobardi 2. 3. 32. 

34.87. — L'orum rex 2.3, ex genere 47, 
iudices 46, L. iudex soll zu Lucca nicht 
richten 8]., 

Longobardische, unteritalische Fürstenthümer 
5. Gerichtsurkunden. Judex. 

Longobardisches Recht, vivere lege L'orum 

32. 58, 87, Longobarda 144, Lombarda 475; 
S. Capitulare Edictus. 

Lonzano (bei Rimini) 317. 

Loquela, Zustimmung 255. 401. 

v. Los, Lon, Graf Gerhard 155. 56. 

Lothar (II) Kg 24. — III Ks. 113. 15. 16. 

— de s. Genesio, Hofrichter 168. 72.74.92 An. 

Lucca, Bisch. Wilhelm 527. — Kapitel, Privv. 
u. Rechte 517. 

— Stadt, Priv. 81, Streit mit Pisa 115. 452, 
Vhh. zur Garfagnana 156. 219, im tusz. 
Bunde 196, Treueid für Manfred 443. — 
Gericht des Gvikar für Tuszien 511. 12; 
pfalzgräfl. Befugnisse d. Gonfaloniere 527; 
Legitimation durch Venerosi 519. — Css. 
196. 219; Pod. u. Kapitän 443; pacificator 
et dominus, Gerard Spinola 516; dominus 
Johann v. Böhmen; Karl, Gericht des Vikar 
517. — Lucensium librae, denarii 91. 105. 
6. 19. 61. 62. 94 w. 

— Vögte, Advocati, Pfalzgrafen u. Kboten, 

Lucius III Pabst 174. [Befugnisse 466. 

Ludwig I Ks. 11. — II 13. 14. — IV Kg. 507. 
9 Anm , Ks. 513. 15. 

Lübeck, Bisch. Konrad 154 55. 57. 

Lüttich, Bisch. Heinr. 130. 35, Alexander 141. 

v. Lützelhard, Ulrich 161; s. Konrad. 

Lugo, Gericht des Kboten u. Grafen 54. 

Lunensis comitatus 133. — Lunigiana, Gvikar 
*Gabuardus de Sabion. 511 Anm. 

Lupolt, Erwühlter v. Mainz, Legat Italiens 
211. 12. 


Luzzara v. Mantua an Cremona 427; s. Cre- 
] [mona. 
Mähren. Markgr. Karl 518, Johann Sobeslaus 


Maculam geniture aboleré 590 w. 


526. 27. 


Magdeburg, Erzb. s. Albert. — Burggraf 214, 
Burchard 180. 41; 521. 24. 26, Johann 24. 
Maginfred, Pfalzgraf u. Graf v. Mailand 17. 


Ficker Forschungen. IV. 


0. 57 
206. 311. 416. 499. 520. 


Magistratus. in presentia 46, m. copiam non 
habere 73; m. aliquem conqueri 116; m. 
ipsarum partium committere 296. 

Magistri militum zu Ravenna 28; stipendia- 

Magnates 286. 484. 85. [riorum 442. 

Mailand, Kirche 80; Erzb. Lambert 22, Lan- 
dulf 37, Wido 64. 65, Heinrich 319. 

— Graf Maginfred l7, vicecomes 17. 155. — 
Kbote für die Grafsch. 44. 45. 

— Stadt, Gericht des Grafen 17, des Kboten 
45, der Konsuln 118. — Priv. über Rega- 
lion 155; im Bunde mit Verona 208, vgl. 
215 Anm.; Vh.zu Lodi 228 ; Verhandl. mit 
K. Fr. II 336. 38. 44. 45. — Verkaufsurk. 
22, von Minderjährigen 87; Schuldurk. 53; 
Schenkungsurk. 58; Emanzipation 463; 
Erhebung zu Bürgern v. M. 530. — Css. 
113. 155; Judd. u. missi 17. 22. 44. 45. 58. 
87.113. 66. 463. — Mediolanenses denarii 
87. 89. 111; panni 508. — s. Ambrogio, 
Abtei 17. 

Mainz, Erzb. Konrad 130. 56. 61. 76, Chri- 
stian 140, Lupolt 211. 12, Gerlach 525. 
Maiores 155, legitima et perfecta aetate 475; 
s. Grossjährig. — m., mediocres et minores 
zu Venedig 29. m. et minores civitatis 68. 

Maiestatis reus 316. (85. 189. 244. 

Malaspina, Markgrafen 320. 21, Albert 488; 
marchionum terra 320. 

Male iudicatum pronuntiare 177.86. 92 IV. 
234 w., m. appellatum 192 IV. 

Maleficium, Zauberei 91, — Missethat, m. 
publice facta 135, de m. finem facere 185, 
pro ratione vel pro m. 193, homicidiorum 
m. 249; m. punire, Befugniss dazu 372. 94, 
maleficiorum iudicium 395, iudex 470. 517: 
banniti pro m. 411, bannum pro m. vel pro 
debito maleficii, Fälle des Eintretens 472 

Malexardi 494. [S 1. 2. 4. 

Malitia, sine m. 201. 25 w.; malitiose protra- 
here causas 179. 

v. Malta, Graf Heinrich 277. 82. 

Maltolettum zu Ravenna 130. 

Manceres 515, 21. 23 w. 

Mancipare beim Verkauf 12. 32; m. effectui 

Mandantes 466. (238. 452. 

Mandatores 427. 

Mandatum imperatoris gerere 297, ex m. pape 
urtheilen 177, s. Urtheil; m. spetiale 238. 
471. 97, plenum 339, generale et irrevoca- 
bile 443. 

Manfred Lancia, Sohn Ks. Fr. II 405. 16. 17, 
Fürst v. Tarent 430, Kg. v. Sizilien 431—365. 
39 —43. 45. 

Manifestare, gestehen 3 w , 405; m. personas, 
anzeigen 401. 

Manifestatio 93 w., confessio et m. 415, s. Ge- 
stándniss. Professio. — Zeugniss 70, An- 
zeige 401. 

Manifeste scire 108, habere 508. — manife- 
stus esse, bekennen 120. 36. — manifestam 
possessionem habere 155. 


87 


578 Sach- und Wortverzeichniss. 


Mannschaft s. Homagium. Hominium. 

Manna, Abgabe von Garben? 135. 

v. Mansfeld, Graf Burchard 214. 

Mantua, Bisch. Garsedonius 122, 56. 71, Wil- 
helm 283, s. Heinrich. 

— Stadt, Bündniss mit Cremona 208. 15. 53, 
im Lombardenbund 344. 45, Sühne mit 
Cremona 427. — Pod. 427, Judd. 99. 122. 
253. 74, Grammatici 122. 

Manulevator von Kriegsgefangenen 427. 

Manumissio s. Freilassung. — manumissio- 
nes, Händel 481. 

Manus, prae manibus habere 5. 9 w. — Hand- 
Schr, der Urk. 10; m. propria firmare 27. 
29 w., affirmare 46. — m. extensa contra 
eum bezeugen 25. — m. amputare, Strafe 
der Fälschung 472 $ 14. — in m. comittere, 
anvertrauen 35, negotium in m. ecclesie po- 
nere 343, — ad m. tenere, habere, retinere, 
unverlieben, unmittelbar 108. 28. 56. 222. 


Massarius canonice 177, communis 401, 15 w. 

Matelica 398, Priv. des Ks. 161; erhält S. Ma- 
ria de Galli 434; für Manfred 441; Priv. 
Manfreds 445. 

Mathilde, Markgr. v. Tuszien 71. 77. 91. 100, 
2. 15. 16. 58. 

Mathildisches Gut 102. 3. 4. 12. 14. 16. 55. 
58. 90. 91, — Herr s. Albert. Philipp; 
Bote Berthold 190. — M. Vasallen 102. 

Matrimonium, verum 505, legitimum 520 w., 
voluntas utrius facit m. 458; s. Ebeschlies- 
sung. Ehesache. 

Mediatorem ponere 25. 35, s. Bürge. 

Medium, testes in m. adducere 108, notarius 
de m. 504. — nullo m. subiectus 325. 56, 

Meineid s. Periurium. [s. Immediate. 

Meissen, Markgr. Dietrich 215, Friedrich 524. 

Meliorata res 27. 34 w. 

Meliores et legaliores urbis 198. 

Membrana falsa vel singula 461, m.carte 466w. 


26. 325, in manibus 390. — a m. absolvere, Memoriam hominum excedere, Besitz 99. 113. 


emanzipiren 379. — m. feudi, Lebnsf&big- 


80. 531. 


Manutenere d. Verbünd. 155.2155. [keit 453. Mena 440, menamentum 201. 377. 417. 


Marchia s. Ancona. Treviso. Verona. 
Marengo, Gericht des Kboten 58. 
Marigenciae 518. 


Mendacium, privilegium impetrare per m. 168. 


Mendum 343; mendare 427; s. Emendare. 
Mentio specialis fienda 513.20,et expressa 521. 


Maritima (Sanese), Ausdehnung 417. — Gvi- Meran, Hzg Otto 217. 
kar von Amelia bis Corneto per totam M. Mercandadia 411, merchatandiae 514. 
Friedrich v. Antiochion. Galvano Lancia. Mercatum verliehen 14. 133. 38. 41. 


*Bartholomeus de Astis; Vikar Thomas v. 
Ophen 393. 
Markgrafen, Gericht 42. 46. 47. 52. 69. 71. 


Merces, propter anime m. Bann ertheilen 47. 
59. 62. 65, mercedem petere 55. 71. 107, 
bei Kampf 91, m. postulare 70. 88. 


72.71.78.105.125, — Rechte zu Lucca 81. Mercimonia contrahere mit Exkommunizirten 


Marktgeld, silquaticum 153. 

Marktrecht s. mercatum; licentia emendi et 
vendendi mit Ausschluss anderer 81. 

Markwald, Truchsess 171, Markgr. v. Ancona 
188, u. Hzg v. Ravenna u. Romaniola 104. 
317. 

Marschall des Ks. weist Quartiere an 155; 
Hofrichter? 509. 10. — Heinrich-(v. Pap- 
penheim) 114. 30. 46, Heinr. v. Lautern 
155. 56. 61, Heinr. Testa 170. 71. 78, v. Ka- 
lendin 212. 14. 17. 18. 22, Anselm v. Ju- 
stingen 288, Richard de Principatu, Filan- 
gerius 316. 21, Albert Humel v. Lichten- 
berg 509. 10, Joh. v. Pappenheim 526. 

Marsi, Gastalde 5. — Marsicanum territo- 
rium, Gericht v. Kboten, Vicecomites, Judd. 
30; Graf Crescentius 86. 

Martesanae comitatus an Mailand 155. 

Martianus augustus 80. 

Martin de Padua, Grosshofrichter 404. 

de s. Martino, Graf Konrad 238. 

de Marzaxio Lunensis diocesis, Pfalzgrafen- 
diplom 528. 

Masinada, homines de m. 131, masnata d. re- 
gis 441, Teutonicorum 454 ; masnadarii der 
capitanei 288; masnaderii 347. 

Massa, in consilio et m. populi 468, 

Massa matitima, an Bisch. restituirt 174, un- 
ter Pisa 451. 


Merseburg, Bisch. Ekhard 329. 


Mesclentia, miscl., Bestrafung 401. 


[311. 18. 

Merum et mixtum imperium 322. 423. 88.89. 

[90. 99. 

Messagiaria als Bürgerpflicht 200. 

Metellus magister, Hofvikar 154. 57. 59. 64. 

Metz, Bisch. s. Konrad. (65. 66. 84. 

Miethe s. Locatio. Conductio. 

Miles, militia s. Ritter. 

Minden, Bisch. Dietrich 524. 

Minderjährig, aetas minor 155, minores xxv. 
annis 523; alienationes rerum minorum, 
Befugniss des Jud. ord. 282. 501. 24; M. 
verlangt Restitution 250; vgl. Unmündig. 

s. Miniato 291. 451, 52, del Tedescho 489; im 
tusz. Bunde 196, Vertrag mit S. Gimignano 
304, Bestellung des Podesta unter K. Karl 
464. 65. 69; Aufenthalt der Gvikare 395. 
471.18. 80. 89, Parlament 487. 88; Reichs- 
rechte 483. — Kerl. Richter Johann (de 
Pado), Gericht 250; Kastellan "Alexander 
304, *Konrad de Trevellis 394; Kapitän 
488. 89; Css. 196. 

Ministeriales, ministrales, Beamte 25.97.205; 
ministri 82. 205. _ 

Ministrare sicut liber homo 177 VI. 

Minor s. Minderjährig. — minores fratres, 
päbstl. Indulgenzen bezügl. Anhänger des 
Ks. 408; Stimmensmml. im Stadtrathe 504. 

Miserabilium personarum causae 528. 29. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 579 
Num.: 4 19. 4l. 92. 118. 206. 311. 416. 499. 520. 


Missethat s, Bann. Malefitium. Strafsachen. Mos Lombardie 276, colonum 84, der mathild. 


Vitium. . Vasallen 102, bonorum civium 244; secun- 
Missio in possessionem s. Besitzeinweisung. ^ dumleges et bonos mores iudicare 179. 264; 
Missus, missaticus, s. Bote. Königsbote. s. Consuetudo. Usus. 

Misteria, iurare per dei m. 35. Motu proprio confirmare 169, concedere 524. 


Mixte exactiones 515, gratiae 530; s. Merum. Muda, Mauth 518. 
Mobilien, mobiles res 7. 13. 16 w., et sese mo- Münster, Bisch. Hermann 167. 
ventes 29; Streit darum 28; in Ermanglung Münze, Moneta, Ferrara bestätigt 178, zu Asti 
von M. sind Immobilien des Infantulus zu unveräusserlich 198. . 
verkaufen 87 ; Erlaubniss zu nehmen, wenn Multa, id est pena 34. 37. 53; mulctare 91. 
Immobilien nicht ausreichen 241; Besitz- Mundana lex, m. bannum 68, (146 w. 
einweisung zunächst in M., dann Immobi- Mundium über ein Mädchen 18, der curtis 
lien 304. 462. 96. regia über d. Wittwe eines Freigelassnen 22, 
Modena, Bisch. 207. 10. 302. 30, Ugo 149, Mundwald, der Mann M. der Frau 34, filius 
Ardicio 156. 178. — Bisch. u. Graf, Ge- — infantulus der Mutter 58; Frauen vom Ju- 
richt 149. dex ord. bestellt 384. 481; erhält Befugniss 
— Gebiet, Gericht des markgräfl. Richter 84. Municipalia iura 521. [dazu 501; vgl. Tutor. 
— Stadt, im Bunde m. Cremona215, Ks. Fr. II Munimentum, Befestigung 226. 
345. — Appricht. 278,— Pod. 278.83.468. Munimina, Beweisurkk, 2. 5. 8 w., m. carta- 
Moderationis sententia, modum imponere234. rum 28. 


Molitura 38; molta 192 I. Munitio cartularum, munitiones proferre 68, 
Momenti nullius esse 105. nihil munitionis habere 69, 
Monachus de Villa Mediolanensis, Hofrichter Murbach, Abt Hugo 319. 
217. 18, 19. 22. 24. 38. Murmuratio, Klage 127. 
Monaldeschi, Belehnungen 206, 11. 52.54.07. Mutandi et minuendi iure salvo 192 w. 
Moneta s. Münze. Mutatores statuti 472 © 23. 
Monetas, Immunität 11. Mutuare 455, ex mutuo debere 245, m. acci- 
Monselice an Aglei 214. pere 415. 
Montalcino im Reichsbanne 346, Feind von Nachlass, perdonatio compositionis 8; s. Bann- 
Siena 417. busse. 


Montauto an Ildebrandeschi 298. 94. 95; Vi- Nachkommen Gebannter bleiben i, Banne 504, 
karie von Kg Karl vorbehalten 456; Reichs- Narni, dem Pabste restituirt 174, Bündniss 
vikar Walter 385; Kastellane Konrad de mit Rom u, Perugia 377. 

S. Miniato, Friedrich, castellania 394. Nassau, Graf Robert 170. 71, 

Monte s. Maria, Markgrafen, Rechte zu Chiusi Natalium defectus, macula, natalibus resti- 

201; Rainer 62. 131. 153, Ugo 62, Guido Nati illegitime 521. [tuere 521. 23. 24 w. 


131, Angelus 521. Natura, de n. militum 453. 
Monte Milone, Treueid für Manfred 441. Naturalis filius 92, liberi 515. 20 w., dominus 
Montechielli, von Kg Karl verliehen 457. 441; iura naturalia et antiqua 495. 
Montecollere, Graf Gandulf 34. Naumburg, Bisch. Engelhard 214. 17. 319, 
Montedolio, Graf Wido 131. Gerhard 526. 
Montefeltre u, Urbino, Grafen Tadeus, Bonus- Necessitas famis 12, 87; evidens et manife- 
Montefiascone 252. [comes 239. sta 328, 


Montefollonica von Kg Karl geliehen 457. Negatio der Klage 46; negare 25. 162. 250 s. 
Montepulciano gegen das Reich u. Siena 333. Negotium, Rechtshandel 84, 94. 105, 16 w. 
34. 35. 417, an Siena gegeben 435. 51; Nichtigkeit s. anichilare, cassare, irritare, 
Wahl des Podesta unter Kg Karl 460. 67. — nulla, — Nullität eines Urtheils behauptet 
Monteriggioni, Kastellan für Siena 385, 164, erbeten 511, erklürt im Hofgerichte 
Montesauri castrum v.Mantuaa.Cremona 427. 234. 49, durch ks. Delegirte 184, estens. 
Montevoltraio unter Bisch. v. Volterra 347, Appellationsrichter 187, Vikar zu Lucca 
setzt Podesta 356; Priv. des Gvikar 400. 517; Verleihung der Befugniss zur Ent- 
Montferrat, Markgr. Wilhelm 151. 65. 217. scheidung von Nullitätssachen 515. 
87.88.99, Rainer 151, Bonifaz 178, Johann Nicolaus I Pabst 80. — II 67. 68. 
Montieri in Besitz des Reichs 407. [521. Nitker, Bisch. v. Freising, Kbote 57. 


Montone, Rechte v. Perugia 418. Nobiles (boni) homines 9, nobiliores homines, 
Monumentum, ad m. scribere 7. n. viri 11. 25. 28. 51. 54, nobiles 148 w., 


Monza, Gericht des Legaten 195; Krönungs- ^ n.et milites befreit von städt. Hoheit 170, 
ort 155; Skabin, Kirche s. Johann 17. von Reichssteuern 396; n. et plebei 482; 
Mora et occasione postposita 292. 318. ad gr. nobilitatis elevare, nobilitare 521. — 
Morgengabe, morganadum, morganationis feudum n. 457. 
carta 29; cartula de morgincap. 22. 58; Nocera unter Perugia 158 Anm.; Grafsch, des 
vgl. Quarta. Reichs, in Hut v. Assisi 211, 


980 


Nonantula, Abtei 9. 80. 

Nonum s. Annone. 

Nordilus Bote der Markgrüfin 73. 74, causi- 

Norma banni 68. [dicus 84, 

Norwich, Bisch. Pandulf 301. 

Notarietatis officium, sacramentum 136, no- 
tariciae artis off. 286, notarie off. 461, exer- 
citium 466 w. 

Notarius 1 w., tabellio 28, 43 w., tabellius 46. 
90, tabularius 262, scriniarius 67. 119 s, — 
D. d. regis, imp. 8. 9 w., sacri palatii 23 w., 
palatinus 198, publicus 159 w., Mediola- 
nensis 17, Parmensis 23, apostolicae sedis 
115 w., scrin. s. Rom. eccl. 67. — n. et sca- 
binus 16, clericus 11. 19. 25, advocatus 
29 w., iudex 27 w., causidicus 108. — Be- 
stellung durch Pabst 179. 424, Ks. 282. 86, 
Pfalzgr. v. Lomello 136. 461, Vogt v. Lucca 
466, Pfalzgr. v. Tuszien 501; Belehnung 
mit dem tabellionatus officium et cartule- 
rium durch Erzb. v. Ravenna 397 ; Restitu- 
tion durch Ks. 502; Befugniss zur Bestel- 
lung des Judex ord. 262, des Grafen der 
Romagna 305, der neuern Pfalzgr. 515. 20. 
21. 24—29, 31, — N. als suspectus bean- 
standet 271; befrägt eine Frau 384; befiehlt 
Einhaltung des Vertrags per guarentisiam 
442. 81; Eheschliessung vor N. 458. 505. 
— Notar des Gvikar der Mark 398. 434, 
des Gvikar v. Tuszien 392. 95. 476. 77 w.; 
n, sigilli 472 S 23. 25; s. Amtseid. Gross- 
hofgericht. Hofnotar. Protonotar. 

Nothstand s. Necessitas. 

Nothzucht, adulterare, Verurtheilung 18 ; for- 
tiare, stranare, mulier violenter cognita, 
Strafe 193. 401, 472 S 4; violare m. 338. 

Noti 521. 28. 

Notigione, Graf Albert 196. 

Notitia 4 w., carta noticia 47, n, iudicatus lw., 
brevis iudicati 2. 30, pro securitate 8. 23 w. 
107, et futura ostensione 55. 72, n. recor- 
dationis, memorationis 9, pro futuris tem- 
poribus memoria recordante 23. — n. de 
proprinquioribus parentibus bei Rechtsge- 

Novalaise, Abtei 10. [schäften d. Ehefrau 34. 

Novellarum liber 28. 43. 80; nova constitutio 
481. 

Novitas non fiat 414, n. facere 486, recipere 
487, nil novi f. appellatione pendente 490, 

Novara, Bisch. s, Bonifaz. — [nullam n. 512. 

— Stadt 192, Streit mit Vercelli 174, im Lom- 
bardenbunde 338. 

Nürnberg. Burggraf, Gotfrid 114, Konrad 141, 
55. 61. 299, Friedrich 511. 

Nulla sententia 164. 234 w., nullitatis causa 
184; s. Nichtigkeit. 

Nuntius s. Bote. Königsbote. 

Nuptie legitime et iuste 495, inceste 515, nup- 
tiarum occasione aliquid exigere 316; s. 
Eheschliessung. 

Oblatio einer Person in ein Kloster 5; oblatio- 
nes fidelium 92, 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Obligare se 34. 35. 36. 37 w., specialiter ein 
Grundstück 95, obligata pena 75. 

Obligatio 8 w., mittere se in o. 36, obligationis 
cartula 53, das verpfändete Grundstück 95; 
sub obl. bonorum legationis 333, omnium 
bonorum, rerum 349. 66. 415. 42, 43. 50. 
81, 514. — s. Verpfändung. Verpflichtung. 
Strafverpflichtung. 

Obligatus, sub obl. sol. centum 28, 43. 

Obnoxiatus 32. 

Obreptio, confirmatio facta per o. 249. 

Obsides vom Ks. zurückgegeben 139. 

Obtentus, sub o. gratie precipere 167. 

Obventiones imperii 483 s. 

Occasionare 196. 

Occultum habere monimen 29; occulte servare 
dicta testium 528. 29. 

Occupare impune Güter von Gebannten 488. 
S9. 90; occupantis non sit melior conditio 

Octavianus caesar 80. [443. 

Oesterreich, Hzg Heinrich 130, — u. Steier, 
Friedrich 455, 507, Albert, Leopold 526. 

v. Oettingen, Graf Friedr. 51 2, Ludwig 521.25. 

Offensae, de o. finem facere 135, o. remittere 
194, relaxare 212, dissimulare 341, emen- 
datio offense 336. 

Offersionis cartula 21, offertores et donat. 34. 

Officiales de monasterio £2, capituli, civitatis 
517, curie 441. — frei von Reichssteuern 
396. — officialis generalis des ksrl. Mar- 

Officium s. Amt. [schall 510. 

Olmütz, Bisch. Johann 520. 21. 24. 25. 

Onus petitoris 241, probationis 505. 

Operarii et alia servitia 180. 

Opinio hominum 177 VI, vif bone opinionis 
28. 43. 472 S 6, testes male op. 108. 

Oppeln, Hzg Bolko 525. 

Ordinamentum, in o. esse 196, o. facere 196, 
des Schiedsrichters 345; Statut 401. 14. 506. 

Ordinarii zu Rom 67. 92. 127 ; s. Gerichtsbar- 
keit, Judex. 

Ordinatio, Vermächtniss 7; o. abbatis 94; or- 
dinationes, ordinamenta 531. 

Ordo, malo o. introire, possidere 5, contradi- 
cere 9, invadere 11, disvestire 46 w. — o. 
legis poscit 27. 34. | 

Orgia unter Ildebrandeschi 293. 94. 95, von 
Siena ans Reich, Kastellan Paulus 327, Vi- 
karie an Nottus Salimbene 456. 

Originalia, de o. facere fidem 487. 

Orta dem Pabste restituirt 174. 

v, Ortenburg, Graf Heinrich 217. 

Orvieto an Pabst restituirt 174; Grünze gegen 
Siena 340; Streit m. S. 843; i. Bann v. S. 446. 

Osculum s. Friedenskuss. Investitur. 

Ostendere, beweisen 1 w. 

Ostensis (Ostuni?) ep. Guilielmus 287. 

Ostia, Bisch, Hugolin 302, Reinald 360. 

Otto I Ks., Othonis gesta 80. — I. II. IIT 67. 
68. 69. 192. — IV Ks. 216-19. 22. 25-30. 
32-34. 38. 40. 50. 52. 54, 80. 325. 94. 495. 

— Hzg u. Kbote 37, [517. 


Jahr: 800.900. 1000, 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 206. 311. 


Num.: 4 19 41. 92. 


Otto Hofrichter 65. 

— Botacius, Hofrichter 276. 

— Cendadarius, Hofrichter 154. 57. 60. 62. 
65. 66. 72. 93. 238. 

— Novellus, Hofrichter 147. 57, 60. 


Pabst, Restitution Hs VI 174, Beziehungen 
zum tusz. Bunde 196, zum Lombardenbunde 
337. 38. 44. 45, Uebereinkommen mit Pe- 
rugia 225; s. Römische Kirche, — Gericht 


5. 67. 68. 94. 127; Schiedsrichter zw. Ks. 


u. Lombarden 344; verhüngt weltl. Bann- 
strafen 429. 54; hat nicht über Reichsgut 
zu urtheilen 17 1; Appellation an P.v.Reichs- 


beamten 488. 89. 90; verlangt Gehorsam 


bei weltl. Streitigkeiten 343; beansprucht 
die höchste weltl. Gewalt 499 500; bestellt 


Judices u. Notare 179. 424; legitimirt 421. 
— S. Bote. Delegitter, Legat. 

Pacht s. Conductio. Emfiteosis, Libellus. Lo- 

Pacificator et dominus v. Lucca 516.  [catio. 

Pacificus esse 28, permanere 46, pacifice ha- 
bere 74, possidere 260. 

Pacisci, pactum fuit inter eos 99, pacti sunt 

Pactio, fines ac p. facere 288. [inter se 123. 

Pactum 110. 11. 20, p. inire, facere 155. 59. 
96. 338, concordia pactorum et conventionis 
411; p. de (ulterius) non petendo 323. 24. 
27.407. 42. 55. 

Padua, Bisch,, Gericht 107, Rechte an ver- 
liehenem Gut 195. — Urso 42, Bellinus 

107, Petrus, Sinebald 108, Johann 125, 
Jordanus 811, 12. 18, — Kapitel, Lehn- 
hof 108. 

— Stadt, Bündniss mit Este 215 Anm., im 
Lombardenbunde 336. 44. 45, Gegnerin v. 
Vicenza 503. — Gericht des Kanzler 66, 
des Markgrafen 125, der Konsuln 108; 
Bann gegen Geistliche 308 ; Statuten über 
Bann u, Güterabtretung 472; Lösung Ge- 
bannter 506. — Graf Todello 42; Pod. 308. 
410. 72; Css. 108; Judd. u. Causidiei 107. 
8. 25; Gkapitän Konrad v. Aufenstein 506; 
Herr Hzg Heinr. v. Kärnthen, Kapitän Ul- 
rich v. Walsee 507. — s. Justina 47. . 

Paderborn, Bisch, Meinwerk 49. 

Paga, Zahlung 450. 

Pagina, paina, edicti 2. 7. 79, securitatis 29, 
notitie 46, pro fut. ostensione 62, promis- 
sionis 74. 

Palatium, der Fiskus 112, palatii potestas, 
herzogl. Gewalt 1. 2; missus palatii 18; s. 
Judex. Notar. Pfalzgraf. — p. Lateranense 

Palifictura 14. [67; des Ks. zu Viterbo 146. 

de Palude, Palà, Benennung 504. 

Pampsides, pro p. tenere 125. 

Pandulf v. Fasanella, Gkapitün in Tuszien 
371—-74. 76. 81. 82. 01—95, u. Pod. von 
Siena 387 —89. _ 

Papirus 528. 29, papireae cartae 525 w. 

Parabola 101. 8. 18. 26. 53. 55, 60 w., p. et 

. licentiam dare, Geleit 357. 

Parangariae 151. 305. 525. 


581 
416. 499. 520. 


Paratica bei Königskrönung 155. 

Parentela 503. 

Pares curie 121. 51; consilio parium 177 ; s. 

Parevole impedimentum 196. — (Lehngericht. 

Parlamentum facere als Verpflichtung 153. 
244, p. generale d. Gvk. v. Tuszien 487.88. 

Parma, Bisch. 210. 302; Sigfrid 23, Cadello 
64, Everard 83, Aicard 130. 31. — Vice- 
comes et vicedominus 83. 

— Stadt 141. 285. 317. 19. 63, im Bund mit 
Cremona 215, mit dem Ks. 345. — Gericht 
des Kgs 23. 83; Beherbergung fremder Ge- 
bannten 504. — Skabinen 9. 23; Judd 23. 
83.99. 

Partei, pars ] w.; p. querentium, responden- 
tium 43. 46; Parteiberichte über Gerichts- 
verhandlungen 91. 92. — partem capere 
253. 337. 44; partes interponere ad compo- 
nendum 155; p. Ghibellina 450. 51. 

Partezeres homines 446. 

Participationem habere 441. 

Partitum 468, p. facere cum bussolis et ballot- 
tis 503, ad fabas albas et nigras 504. 

Paschal II Pabst 94. 

Passau, Bisch. Manegold 217, Ulrich 267. 87. 
88, Albert 526. 

Passagium 142. 53. 212. 310; s. Zoll. — Fahrt 
328. 

Passaguerra v. Mailand, Hofrichter 172. 92. 
217. 18. 19. 22. 24. 28. 


Pastus, Verpflegung. 100. 101. 


Patens scriptum 445. 


Paterini 80. 


Patres conscripti, die Fürsten 497. 

Patria potestas, Entlassung 265. 379. 

Patricius, der Fürst v. Salerno 21. — p. Ro- 
manorum, der Kg 3. 

Patrimonium 105, p. ecclesiarum 92; s. Röm, 
Kirche. — patrimonialia bona 527, cesaris 
vel auguste 495. 

Patrocinium speciale des Ks. 240. 

Patronatus abbatie, ecclesie 138. 91. 95; pa- 
tronus, der Ks. einer Reichsabtei 218. 

Paulus apostolus 80. 

Paupertas s. Armuth. 

Pavia, Bisch. Peter 30. 33, Rainald 57, Wil- 
helm 85. 

— Gvikar v. Pavia aufwärts Richard Filan- 
gieri, Bonacursus de Palude. 

— Grafschaft, Kbote 44. — Graf Otto 37 ; vi- 
cecomes Adalbert 85. 

— Stadt, Vh. zum Ks. u, Mailand 155; im 
Bund mit Cremona 215. 56. 309, mit dem 
Ks. 345. — Gericht der Skabinen 10, der 
Kboten 27. 32. 37. 57, der gesammten Ge- 
meinde 85; Urtheil der Konsuln 171. — 
Geleitsbrief 309; Grossjährigkeitserklärung 
457 ; Anforderungen an s. Salvator 402. 6. 

Pod. 309. 402; Css. 256. 457 ; Skabinen 
10; Judd. 27. 31. 32. 33. 37. 57. 59. 85; 
Missi 27. 82. 44 ; Causidicus 85; Capitanei, 
vavasores et cives 85; Papienser 86. 159. - 


582 


68. 92. 227. 29. 33. 34. 39. 56. 78. — Pa- 


pienses denarii 84. — Abtei s. Petri in Celo 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Petitor im Gegensatze zum possessor 118. 173 
onus petitoris 241. 


aureo, Aebte 27. 37. 57. 59. 135; s. Marie Petitorium 192 IT; petere iure dominii 404. 


Theodote 64. 85. 409; s. Felix, Prozess im 
Hofgerichte 154. 59. 65. 66. 72. 227. 29. 
36. 37. 39. 46. 47. 48; s. Marinou. Leo 171. 

Pax s. Frieden. Sühne. 

Peculiaris terra imperii 513. 

Peculium des Freigelassenen 79. 126, des 
Emanzipirten 315. 

Pedagium 114. 24. 33. 38. 41. 47. 98. 304. 75. 

Pedites s. Fussgänger. (417. 514; s. Zoll. 

Pena, s. Geldstrafe. Körperstr. Strafverpfitg. 

Pendente lite, appellatione nichts zu ündern 
511. 12. 

Pensio annua 11, zu Ravenna 130, an d. Reich 
142. 305; s. Zins. 

Pepo legis doctor 73. 77 Anm. 

Peragere causam 4 w. 

Percussio, schwere Missethat 472 $ 4. 

Perdere actionem 28. 43. 

Perdita, suis expensis et p., p. reficere 215. 

Perdonare compositionem 8; bewilligen 81. 

Peregrin v. Caserta, Advokat 341. 40, Richter 
363.64, u. Notar d. Grossgerichts 391.(404). 

Peremtorisch s. Frist. Ladung. 

Pergamena de terra levare 34. 53. 

Perimere actiones 92. 

Periurare 43, periurium 28. 51, periurii reatu 
46, Bestrafung 135. 59. 93. | 

Perpetuatio actionis 210; perpetuare et publi- 
care einen Vertrag 427; fictus perpetualis 
152; perpetuo forbannitus 308. 

Persona autentica, der Notar 466; de p. puniri 
244, capi 388; personale privilegium 262, 
prestaciones personales nicht auf fremdes 
Grundstück zu legen 317; personaliter et 
realiter conveniri 415. 

Pertractare causam 3. 8 w. 

Perugia, Bischof 343. 

— Grafsch. Gericht der Markgräfinnen von 
Tuszien 71. 

— Stadt 421. 22; Submissionen 153; Priv. 
Hzg Philipps 188; Begnadigung durch Ks. 

194; Bündniss mit Arezzo 201; gegen K. 
Philipp u. Assisi 211; Vertrag mit dem 
Pabste 255; Treueid für Pabst 358; Bünd- 
niss mit Rom 377; Verleihungen K. Wil- 
helms 418. 19; erhält Grafsch. Gubbio 
428; Zeit K. Manfreds 429. 30. 39; Ver- 
bot des Verkehrs mit Castello 454. — Po- 
desta v. Sassoferrato v. P. zu nehmen 425; 
Notar u. Judex durch Pabst 424; Legiti- 
mation v. Studenten 523, — Pod. 188. 201. 
25. 358. 

Perzival Doria, Gvikar der Mark Ancona 445. 

— v. Lavagna, Subdiakon u. Kapellan des 
Pabstes, Gvikar v. Tuszien u. Zubehor 482. 

Pesaro, Graf Heinrich 317. [84 —93. 

Pescia 291. 

Petitio, Klagforderung 337, a p. absolvere 99. 
118 w., p. fundare 318; s. Bittschrift. 


Petrus apostolus 80; s. P. in Celo aureos. Pavia. 

— Alberti Aldigherii, (Hofrichter) 221. 

— Crassus 80. 

— Bisch. v. Pavia, Kbote 30. 33. 

— de Rainerio, Scholasticus 52. 54. 

— de Vinea, Grosshofrichter 370. 

Pfändung, servos pignorare 10. 25, pignora- 
tionem facere 49; durch Richter beim Un- 
gehorsamsverfahren 20, der Partei zur Si- 
cherung einer Forderung gestattet 241; we- 
gen Bürgschaft 357; pignoratio mit Re- 
pressalien 508; eigenmächtige, vertrags- 
weise 75, vom Landesherrn gestattet 151; 
— pignus bandi vel regule vetare, Bestra- 
fung 401. — s. Dispignorare. 

Pfalzgrafen, ältere, Gericht 4. 5. 23, 29; pfalz- 
gräfl. Gerichtsbarkeit eines Bischof 24, Kbo- 
ten 44; s. Adalhard. Bebroard. Giselbert. 
Maginfred. Sarilo. Suppo. — neuere s. Lo- 
mello, Lucca Vögte, Venerosi; Erhebung zu 
Pf. durch den Ks. 515 Anm. 521. 24, 25.26. 
28. 29, durch den Bisch. v. Volterra 531. 

Pfand, pignus Pfandlehen? 104; pignora als 
Hoheitsrecht 165, pignoris pena 185; s. 
Guadia. Pfändung. Ricolta. Verpfändung. 

Pfichttheil, legitima filiorum, bei Einziehung 
des Guts vorbehalten 193. 

v. Pfullendorf, Graf Rudolf. 

Philipp Hzg v. Tuszien 188. 89. 90 u, Herr des 
mathild Guts 191; K g.204.11. 12. 14.15. 99. 

— de Brundusio, Grosshofrichter beim Gvikar 
v. Tuszien 372. 73. 400.7. 

Phocas imperator 80. 

Piacenza, Bisch. Sigulf 29, Dionysius 65. Ar- 
dicio 192. — Vicedominus 118. 

— Graf Wifrit 12. 20, Ermenulf 15, Lanfrank, 
Riprand 29, Rainald 65. — "Vicecomes 4. 
5. 15. 20. 118. 

— Stadt, Vertrag mit Cremona über Guastalla 
100. 1, erwirbt Castelnuovo 118. 21, Vhh. 
unter K. Fr. I1 338. 44. 45. 80. — Gränzen 
gegen Pontremoli 320. — Gericht d. Grafen 
12. 20, der Kserin u. des Pfalzgrafen 29, 

. des Kboten 31. 63; Verkauf durch Unmün- 
digen 12, Besitzeinweisung durch Konsuln 
111; Freilassung 126. 145; Notarsernen- 
nung 136. — Hofrichter von P. aufwärts 
delegirt 249. — Skabinen 4. 5. 12. 20; Judd. 
20. 29. 31. 63; Css. 101. 11. 18. 21; Pla- 
centiner 126. 36. 45. 285. — Placentino- 
rum librae 118. — s. Sisto, Abtei u. Aebtis- 
sinnen 14. 15. 20. 31. 40, 63, Rechte an 
Guastalla 100. 101,anCastelnuovo 111. 18. 
21; Abt192; Streit wg.Guastalla s.Cremona. 

Pian Castagnajo, Streit darüber 404. 12; unter 
Siena 451. 

Pignus, pignorare, pignoratio, s. Pf&ndung. 
Pfand. Verpfändung. 

Pillius Mutinensis (Hofrichter) 261. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118 206. 311. 


4. 19. 41. 92. 


Num.: 

Pipin Kg 4. 5. | 

Pisa, Bisch. Reginard 3, Petrus 69, Erzb. Lo- 

thar 222. 28. — Gericht des Bisch. 3, des 
Erzb. 160. — Vicedominus 3. 

— Grafsch. 233. 34. 35. - Vicecom. Albert 115. 


— Stadt 290. 476. 502. 21. 22. 23; Streit mit 


Lucca 115. 452; ks. Priv. gegen Feinde 143; 
tusz, Bund 196; Ks. verlangt Auslieferung 
Gefangener 318; Vertrüge mit Heinr. v. 
Kastilien 450. 51. 52. — Gericht des Bisch. 
8, des Marschall K. Ludwigs 509. 10. — 
Pod. 286; Css. 115; Locipositi, Skabinen 3; 
Judd. 160. -- Pisani denarii 152 w. 

Pistoia, Bisch. Martin 61, Soffred 291. — Ge- 
richt 61; Schutzbrief des Hzg 189; Hoheits- 
rechte 291. — Kapitel, Schutzbrief des Le- 
gaten 140. 

— Stadt 436. 37. 51. 516; tusz. Bund 196; 
Ladung vorden Ks. 342. Pod. 291.342; 

Pizicariorum consules 327. — [Skabinen 16. 

Placitare 99. 165. 

Placitum. plaitum, Gericht, Gerichtstag 10 w., 
pl. litis 88, pl. perficere 14, mittere 23, te- 
nere 28. 116, custodire 24, exercere 81, in 
pl. residere 30, stare 113, trahere 128, per 
pl. fatigare 74; pl. publicum 10, unitum 47, 
generale 46. 51. 54. 125. 87. 99, quinque 
generalia 165. 66. 237. 47, p. contiguum 
165; communis Verone 257. — adiutorium 
in pl. dare244. — Rechtssache, Rechtsstreit 
135. 180. 246, pl. committere 186, recitare 
257, habere 366. — Gerichtsbarkeit 97, 116. 
80. 31. 88, 41. 241. 88. 517. — consules 

Plagam et feritam facere 46. [placiti 200. 

Planum, summarie et de pl. procedere 510. 

Plateaticum 288. 

Plebei et nobiles 482. 

Pleberium 195, pleveri, Pfarrgenossen 11. 

Plenaria potestas 176. 471, pl. auctoritatem 
dare 482, mandatum plenum 339; plenitudo 

Pligare se 25. [potestatis 483. 513 s. 

Podesta, potestas, dominus civitatis 120; s. 
rector, potestaria, signoria. — Gericht des 
P. 152. 77. 99. 202. 51. 359; seines Judex 
257. 75.352. 55. 57. 444; Bann 326: Ver- 
pflichtungen bezüglich der Gebannten 472; 
Weisungen des abgehenden an den Nach- 
folger387.— Wahl, Vertreibung zu Brescia 
276; zweiP.277.— Ksrl.P.zu Verona 134, 
in Garfagnana 156, s. Trient; in Tuszien 
Bestellung durch Ks. u. Reichsbeamte oder 
Einflussnahme 372. 86. 98. 400. 14; durch 
K. Manfred 431. 33; durch K. Karl 449. 59. 
60. 64. 65. 69; Heinr. v. Kastilien vorent- 
balten 450. — Ausnahmsweise W ahlim Kir- 
chengebiete 361. 425; aus der herrschenden 
Stadt zu nehmen 417, nicht aus interdizir- 
ter Stadt 314; Bestellung durch Kapitel v. 
Verona 232, durch Bisch. v. Volterra 356. 
s. Besoldung. Vikar. 


583 
416. 499. 530. 


148, v. Montferrat an Florenz u. Siena 151; 
tusz. Bund 196; Investitur durch Legaten 
216; an die Ildebrandeschi 293—906; Lo- 
sung vom Reichsbann, Reichssteuer 323. 
24; Heinr. v. Kastilien 451 ; bedrängt durch 
Florenz 478. 79. 80. 


Poliano, Bestellung d. Vicecom., Statuten 401. 


Polirone, s. Benedetto, Abtei, Streit mit s. Ze- 
no 99; Gunstbriefe des Grafen Albert 102. 
9. 4; Gericht des Grafen des Abtes 122; Re- 
stitution verliehenen Gutes 190. 91. 

Politische Rechte, Verlust bei Bann u. Güter- 
abtretung 472 $ 6. 24. 25. 

Pontremoli, ksrl. Privilegien 142. 320. 513. 

Populus geschieden von Milites 253. 

Porcile s. Verona. Kapitel. 

Porta, per p. apertas ire boi Freilassung 1206. 

Porticus, Erlaubniss, in viis regalibus zu er- 

Portonarii 396. [bauen 139. 

Posse et districtus 198; pro p. 201. 

Possessio, possessor, possessorium, possidere, 

Possibilitas, secundum p. 110. [s. Besitz. 

Posta, Statut 203. 64. 73. 401. 

Postulare, postulatio 22. 107. 

Potentes et pedites 504. . 

Potenza, Hospital der Kreuzträger 816. 

Potestaria 152, p'e officium 276. 356; p. eli- 
gendi potestatem 276. 

Potestas, in p. habere, esse 75.76, de p. auferre 
86. — vi vel potestate 81. — p. imperialis 
des Missus 55, plenaria des Legaten 176. 

Potior in tenuta esse 152. — (471. s. Podesta. 

Pozolum communis 472 $ 9. 

Prae — vgl. Pre — 

Prag, Erzb. Ernst 524. 

Pragmatica pagina 170. 


. de Prata, nobiles, Reichsbelehnung 491. 92. 


Pratalia, Abtei 382. 

Prato, tusz. Bund 196, Heinr. v.Kastilien 451. 
— Freilassung 79; Verkauf durch Frau 384; 
Sühne 481. — Pod. 403. 81. — Probstei 
403. — de Pr. Fentius 521. 24, Grf. Franc. 

Precaria, per pr. tenere 84 — precario possi- 
dere 450. 

Preceptum regale 1. 2w., preceptaria concessio 
14; precepti decretum 131 ; s. Befehl. Zah- 

Precissa statuta 504. [lungsbefehl. 

Preco 177 X. 198. 244 w.; preconator 276; 
preconare 198, preconatum facere 312, pre- 
conizare 491; vox preconia 308, 12. 60. 

Preda, Raub 57. 113. 208, das Geraubte 151. 

Predator 427. [57. 427. 

Prefectus urbis s. Rom. — v. Nürnberg 114. 
— pr. provincie, der Gvikar 423. 

Preis s. Pretium. 

Preiudicare 168. 217; preiudicium 174. 78. 
271; pr. honoris et iuris imperii 338. 

Prelatus, der Gvikar, prelatura 423, — geistl. 
488. 97. 

Premium emancipationis 265. 379. 


Poggibonzi 73, 289, unter Siena 124, Guido Prenomen, nomina et pr. 472 $ 10. 
Guerra bestätigt 138, Hälfte von Florenz Prerogativa gaudere 146. 


584 


Presbyter Caccia v. Piacenza. Hofrichter 219. 
22. 28. 33. 84. 35, 38. 49. 76. 90; iud. Man- 
tuanus 253. 74. 

Prescriptio s. Verjährung. — pr. (exceptio) 

Presens, consensus de pr. 505, [fori 415. 

Preses principalis, ordinarius imperii, der Le- 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Producere cartas 54. testes testamenti 149; 
productionibus partium visis urtheilen 99. 
Professio s. Gestándniss. — pr., manifestatio 
iuris, des salischen 29. 34, longobardischen 
32. 84. 58. 87. 145. 475, römischen Rechts 
Professor iuris 332. 449. [125. 148. 458, 


gat Italiens 176; in Tuscia 291; episcopii et Prohibitionem facere 417. 


comitatus, der Bischof 83; magistratus vel 

Presidere iudiciis 305. [pr. 46. 

Presidium legum 68. 

Prestaciones personales nicht zu Reallasten 
zu machen 317. 

Prestituere (prestare?). leihen 75. 

Presumere 116. 192 II. 

Pretium finitum 12. 32. 87, statutum 76; ultra 
dimidiam iusti pretii 250; der Freie hat kein 
pr. 177 VI; testes pr. corrupti 116; Preise 
für Einbringung und Tódtung Gebannter 

Prevaricatio privilegii 167. [494. 504. 

Primicerius zu Rom 92. 

Primór unter Bisch v. Feltre 518. 

Princeps, der Kaiser 7. 68. 184. 572. 86. 400. 
14. pr. Romanus 305. 495. 518. — Fürst 
v. Salerno, Gericht 21. — pr. Tarentinus 
430. — pr. aliquis 24. — principes 89, cu- 
rie 130, nostri 146, unterschreiben Privile- 
gien 262, pr. imperii, imperatoris 322. 44 w., 
Italici, Germani 337, ecclesiastici et secu- 
lares 499, 500. — princeps noster 138. 38. 
42, sacri imperii 530. 

Principalis questio 195 ; causae pr. et appella- 
tionum 249. 501. 

Prior des tusz. Bundes 196 200; priores zu 
Siena 442, pr. artium zu Florenz 480. 

Privilegien, kónigliche, Arten 262; pr. spe- 
ciale 515; Strafe wegen Verletzung 167, 
Ausserkraftsetzg. entgegenstehender 287. 
88. 99. 513. — privilegia creditorum 208 ; 
pr. fori 481. — privilegiis visis urtheilen 99. 

Proavita alodia 495. [192 II w. 

Probare 9. 23 w.,im Gegensatze zu iurare 28, 
43; in probatione deficere 105; s. Beweis. 

Proberuarius 489. 

Probst von Casale mit Regalien investirt 19211. 

Proceres des Ks., des Reichs 495. 521. 23 w. 

Proclamare, klagen 8. 46. 50. 52, 54. 73. 86. 
90. 127; proclamator 90; proclamationem 
facere 132. — laute T,adung 510. 

Procuratio generalis 405. 

Procurator imp. curie in cum. Senensi 396; der 
Güter des Bisth. Arezzo 382. — der Partei 
im Gerichte 51.52. 134 w., im Hofgerichte 
164. 72, 75 w.; Ladung 246. — Bestellung 
eines Pr. zur Verfolgung einer Appellation 
177, zur Besitzergreifung 192 V, zur Erhe- 
bung der Reichssteuer 300, zu Friedensver- 
handlungen 360, zur Fährung eines Rechts- 
streites 366, zur Beschwerdeführung beim 
Ks. 375, zur Leistung des Treuschwurs 443; 
vgl. Actor. Sindicus. — procuratores zu Pa- 
dua 472 $ 25. 

Proditores, als solche gebannt 503. 


Promissio vel convenientia 8 w. 

Pronunciare, urtheilen 152. 60 w.; ; pronuncia- 
mentum 209. . 

Proprietas, ad pr. possidere 9 w,, detinere 27, 
proprium esse 37. 38s.; investire ad iura 
proprietatis 46, ad proprium 47. 48. 115; 
Verleihung zu Eigen durch Kg 13. 112. 14. 

Propugnator, Kämpfer 46. 

Propulsare mit Klage 46. 

Prorogatio appellationis 412; prorogare ter- 

Proscriptus, gebannt 171. [minum 413. 

Protectio, in pr. imperii recipere 131. 33 w., 
sub imperialem pr. suscipere 137. 38, 40 w., 
sub defensione protectionis 161, 

Proto zu Rom 67. 

Protonotarius sacri palatii 13; imperialis aule, 
Rudolf 156. 69, Fertigung der ks. Urkund. 
155 w. — zu Salerno 75, — des Legaten 
211. 85. — der magna curia 447 56. 57. 

Provence u. Forcalquier, Bestellung eines Se- 

Provinciales constitutiones 531. [neschall 447. 

Provinigenses denarii 450. 

Prozess s. Rechtsstreit. 

Provisio, Beschluss 448. 503. 4, providere 504, 

Provisores zu Siena 306. 87. 442. 90; 

Pubertas, infra annos p 421. 

Publica forma, in p. f. redigere 93. 159 w., in 
p. scripturam 165. 341; in publicum 406. 
Publicatio testium 340. Befugniss des Markgr. 

Sopramonte 193, d. Judex et not. 286. 424. 
501 ; p. testamenti 149. — p. bonorum 193. 
244. 503; publicari vita cum bonis 67; pub- 

licare res et personas 280. 

Publiciana (actio) 116. 

Publicum, Fiskalgut 1lw.; p. regium 14. — 
publica pars, res 24. 25; s. Functio. 

Pugna s. Kampf. 

Pupilla, sicut p. restitui 187. 

Quadruvium 126. 45. 

Quarta der Frau 21, 29. 58; s. Morgengabe. 
— rusticorum 165. 80, — in q. manu tra- 
dere bei Freilassung 79. 

Quarterius 193, quarterium 504. 

Quasi possessio 172. 73. 92. 237. 302. 435. 

Quaternus de pecude 504. [b8. 505. 

Quatuor (provisores) zu Siena 385. 436. 38. — 
de q. viis ambulare, inq. manus trad. 126. 45. 

Querelam reddere 30, facere 135, deponere 
210; salva q. 20 w.; querelare 2. 29. 48 s. 

Querere, suchen 28 s, — klagen 36; queren- 
tium pars 43. 46. 

Querimonia 29. 93. 94. 96 w.; q. publica, Ge- 
richtsbarkeit 24. 

Questionem examinare 91, facere 116, q. orta 
est 92 ; q. appellationum et nullitatum 515. 


Jahr: 800.900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
4 19. 41. 92. 118. 206. 811. 416. 499. 520. 


4. 19. 41. 

Quietus permanere, esse in perpetuum 43. 46. 
91, per triginta annos 94; quietum se pro- 
fiteri 29, et contentum se vocare 455; liber 
et q. von Klage 127, q. et absolutus von 
Verpflichtung 219; quiete habere 74, pos- 
sidere 108. 16. 260. 

Quindecim (gubernatores) zu Siena 488. 90. 

Quindesima resurgens 350. 

s. Quirico, castrum d. imperatoris, css. 343. 
— Kastellan, Befugnisse 348; "Leonard de 
Sasso Rosso 324. 27, *Herkenbert 340. 48; 
Vikar *Thomas de Malanotte 394; Vikarie 
an Nottus Salimbene 456. 

Quittung über Gerichtskosten 248, Erstattung 
eines Darlehen 245, Zahlung von Reichs- 
steuern 220. 23. 306. 10. 24. 407. 55, Sold- 
zahlung 442; vgl, Quietus. 

Rache s. Ultio. Vindicare. 

Radicofani 82. 

Radicondoli, Ansprüche des Reichs 374. 89. 

Raimund (de Gena), Judex v. Bologna 99. 

Rainald, Erzb. v. Köln, Legat 130. 33. 35. 43 
Anm. 

— Hzg v. Spoleto 267. 99, Legat in Tuszien 
310. 16. 19. 20. 21. 23. 24. 

— v. Supino, Graf der Romagna u. Gvikar in 

Rapina, Raub 472 $ 4. [Lombardien 414. 

Raptus, Entführung 193. 

Rata, pro r. componere 193, tangere 486. 

Rm tenere, habere 132. 35. 51 w., gerere 

Rath s. Consiliarius. Consilium. Credentia. 

Ratio, Recht, rationem vacare 9, mittere 11, 
facere 25 w., contra r. intrare 25, in r. stare 
27. 31. 32 w., salva r. 115, per r. sive trans- 
actionem 157, r. consequi 260, inde habere 
312; rationes refutare 152. — secundum r. 
et leges finire 116. — r. facere, zahlen 111. 
— Grund, Beweisgrund, r. auditis, cognitis, 
inspectis urtheilen 99. 109. 31. 44. 52 w., 
r. afferre, ostendere 116, secundum rationes 
testium et cartarum 123. 

Rationabiliter sive per transactionem 208. 

Raub, preda, scacium, rapina, Gericht darüber 
97, schwere Missethat 472 S 4. — robaria 

vel preda, predator, Verpflichtung zur An- 
haltung 427. 

Ravenna, Erzbisch., Gericht 51, seines Boten 
50; ernennt Notar 397. — Gebhard 50. 51. 
52, Guido 130, Wilhelm 178, Simon 280, 
Dietrich 397. 

— Stadt 317, ksrl. Privileg 190; zu K. Fr. II 
345. — Gericht des Judex 28. 43, des Erzb. 
51. — Hzg Markward; Judd. 51. 168. — 
Klagschrift des Petrus Crassus 80. 

Readfirmare sacramenta fidelitatis 441, 

Reallasten, persönl. Leistungen nicht zu R. zu 

Reassignaro castrum 327. [machen 317. 

Reatus periurii 40; vindicta reatus 252. 

Rebelles 295, rebellio 301. 7. 504. 

Receptor pecunie imp, in Tuscia 407. 

Receptus, Recht des Gerichtsherrn 199. 234. 


Num.: 


585 


Recettum castri 134. 

Recht s. Jus. Justitia. Lex. Ratio. Rectum. 
Longobardisches, Römisches, Salisches R. 

Rechtlosigkeit des Gebannten um Schulden 
472 $ 5. 17; Exkommunizirter 312. 

Rechtsentziehung, privatio omnis iuris beim 
Reichsbann 488. 

Rechtserklürung s. Professio iuris. 

Rechtsfühigkeit fehlt Gebannten 171, ihnen 
zugestanden 427. 

Rechtsstreit, Rechtssache s. Agere. Altereatio. 
Causa. Contentio. Controversia. Discordia. 
Intentio. Judicium. Lis. Negotium. Placi- 
tum. Questio. 

Recitare sententiam 134, placitum 257. 

Reclamatio, reclamare 1] w. . 

Recognitio, in r. dare 170. 

Recomandare, recomendatio, eine Stadt der 
Hoheit eines andern unterstellen 433. 

Recordari 1 w., s. Gerichtszeugniss. 

Recreduta guerra 124. 

Rectitudo ecclesiarum 38. 

Rector, Graf, der Sabina 36. — rectores civi- 
tatis 120; Podesta 134. 356. 86. 450. 64. 

65; ksrl. in Garfagnana 156; der Abtei S. 
Salv. in M. Amiate 392. — Rektoren des 
tusz. Bundes 196; des Lombardenbundes 
336.44. — der Länder der röm. Kirche s. 
Ancona. Spoleto. — r. artium et societatum 
446. — censor et r., Urtheilsfinder 46. 

Rectoria 392, podestaria 417. 

Rectum esse 2. 4 w., lex et r. ost 54, recte cla- 

Recuperatorium 192 I. [mare 9. 

Redditus fiscales 305. des Reichs 310. 24 w. 

Referendarius des Hzg v. Spoleto 1. 2. 

Reformare in consilio 468. 503. 4, reformatio 
411. 26. 48. 68. 72, 506. 

Refutare, refutatio, refutator s. Auflassung. 
Verzicht. 

Regalien, dem Ks. vorbehalten zu Ravenna 
130; vom Ks. überlassen an Guido Guerra 
138, Treviso 139, Pontremoli 142, Mailand 
155, Florenz 170, Ferrara 178, Lodi 228; 
zur Hälfte an Matelica 161 ; eines Klosters 
vom Ks. 159. 65; des Probstes von Casale 
192 II; Forderungen Ks. Fr. II 337. 38. — 
pro regalia tenere 159, 165. — s. Bergregal, 
Wassergerechtigkeiten, Salinae. - 

Regensburg. Bisch. Konrad 213, Vogt Fried- 
rich 114. 

Reggio (Calabrien), Erzb. Lando 316. 19. 20. 

— (Lombardien), Bisch. 299, Alberigus 156, 
Petrus 205. 7. 10. 

— Stadt 142. 427; im Bunde mit Cremona 
215, mit dem Ks. 345; Bannung der Palü 
504. — Gericht des Kboten, Skabinen 9.— 
Kirche s. Prosper 91. 

Regimen spirituale 85; civitatis, terrae 276, 
84. 314. 468; regimentum 196. 

Registrare in registro 480. 

de Regnis, Edle, Pfalzgrafendiplom 525. 

Regula, Statut 187. 401. — r. iuris 92, 


97* 


Sach- und Wortverzeichniss. 


586 


Rei vindicatio directa, utilis 192. Rekognition in Abwesenheit des Rekognos- 
Reich, imperium et ecclesia est unum etidem zenten 140 Anm. 
259; translatio imperii durch den Pabst499. Rekuperationen s. Römische Kirche. 
500; imperio vacante 201. — Homanum im- Remittere, zurückstellen 76. — iniuriam 327. 
perium, das Reichsgebiet 310 5; transalpi- 37, remissio 338. 49 w. 
nae imperii partes 4/1. — R. imperii indig- Renovatio enfiteosis, contractus 130, sacra- 
natio 395. — s. Dominium. mentorum 215. 53 s. 
Beichsbann, contra bannum imperii tenere Renuntiare, urtheilen, 11; r. et concludere 
279, sub b. i. precipere 292. — durch den 404, — bonis 472 $ 23. 
Ks. gegen Grafen v. Genf 167; bei Unge- Replicare, replegare in servitio 10. 79. — er- 
horsam gedroht 156;eventuelleVerhángung ^ wiedern8,replicatio 73. 318. — wiederholen 


zugesichert 130. 43. 55, ausgesprochen 288. 


r. lites 28. 43. 46. 


— durch ksl. Delegirtewegen Nichtschtung Reprendere et capere homines 468, 
des Urtheils 192 X. 298, wegen Ungehorsam Repressaliae, contracambia, Bewilligg. durch 


gegen Ladung 236; Ertheilung der Befug- 
niss an einen Boten für den Einzelfall 295. 
— durch Legaten gegen Faenza 279. 80, 
Brescia 285. 92, Montalcino 346; durch De- 
legirten des Legaten 307; durch Gvikar ge- 
gen Siena, Florenz 488. 89. 90. — Befugniss 


Landesherrn 151, durch Städte 426. 68. 
508; Beseitigung durch Schiedsrichter 452, 
durch Abfindung 514. 

Reproba cartula 42. 47. 

Reprobatio des Beweises 23, 

Requiescere de rebus 30, 


des Grafen der Romagna 305. — Lösung Rescriptum imperiale 28, 43. 187, adiunctio- 


von Ferrara 178, der lombard. Städte 337. 
98. 44. 45, Cagli 368, Spoleto 370, Came- 
rino 398. 99. — s. Bannbusse. Bannfrist. 

Reichsboten s. Königsboten. [Befehdung. 

Beichsburgen s. Annone. Castellioncellum. 
Gavi. Ischia. s. Miniato. Montauto. Orgia. s. 

Reichsdienst s. Dienst. [Quirico. 

Reichseinkünfte, census, redditus, proventus, 
obventiones imperii 482. 88 s. 

Reichsfeind, hostis, inimicus imperii, Erklä- 
rung dazu beim Bann 130. 43. 67. 280. 

Beichsgerichtsbarkeit über die Stüdte des Lom- 
bardenbundes 337. 38; über Eximirte s. Ge- 
richtsstand. — Verleihung an den Bisch. v. 
Triest 24. 

Reichsgut 1. 2. 6. 9 w.; durch Mailand zu 
schützen 155; domanium imperii in Tuscia 
451; wegen Nichtauslieferung Siena ge- 
bannt 488; untersteht nicht der Gerichts- 
barkeit des Pabstes 171, vgl. 207. 10. — s. 
Demanium. Fiscus. 

Reichskirchengut gehört dem Reiche 82. 

Reichsrechte, städt. Gewohnheiten dürfen sie 
nicht beeinträchtigen 400 ; vorbehalten 161 
s.; verliehen 293 s.; in Besitz Siena's bis zur 
Ankunft des Kgs 477 ; Erlaubniss, entfrem- 
dete einzuziehen 498. — salva iustitia im- 
periali 128. 70. 217. 22.26. 88. 310, salvo 
iure imperatoris, imperii 113, 74. 240. 382. 
400. 517. 

Reichssteuern, vgl. Siena; von Treviso 139, 
Poggibonzi 324, Grosseto 417; Montevol- 
traio zeitweise erlassen 400; vgl. Zins. 

Reichstreueb. Verträgen vorbehalten 208. 15. 

Reichsunmittelbarkeit von Assisi 128, Anghi- 
ari 131, Sarzana 133 (Bericht.) 321. 90, 
Garfagnana u. Versilia 156, der Ubertini 
168, 287, von Foligno 222, Borgo s. Sepol- 
cro 288, Imola 329, Grosseto 433. 

Beimbod, Graf v. Rocking, Leg. in Tuscien 115. 

Reinald s. Rainald. 


nis 302. 

Residere 1 w., in iudicio 4. 8 w. 105, 7. 25, in 
cancellis 5, in placito 10. 30. — der Bei- 
sitzer 4. 17. — residentes et adstantes 
46. 50, 

Respondere legibus 52; zu Rechte stehen 128. 
46 w.; respondentium pars 43. 46. 

Responsalis 233. 60 s,, sufficiens 205, certus 
236, legitimus 512, 

Responsio de pugna 91; responsionis negatio 
46 ; vgl. Befragung. 

Restitor, defensor vel r. 22. 

Restitutio in duplum bei Nichteinhaltung von 
Verpflichtungen 12. 22,32. 34. 87 —41, 87; 
in quadruplum, Verurtheilung dazu nach 
röm. Recht 36. — R.inintegrum durch die 
Partei auf Befehl des Richters 62, vgl. In- 
vestitur ; de actione u. allen verlornen Rech- 
ten durch den Richter 73; für eine Kirche 
sicut pupilla begehrt 187; Ertheilung der 
potestas restituendi in int. 262. 501, 27. — 
r. in den Streitgegenstand 83. 105 ; Begriff 
der r. 92; r. possessionis verlangt 116. 92 IT. 
243. 302, ante cause ingressum 200; ge- 
wührt 129, bis zur Ankunft d. Herzogs 190; 
beim Ungehorsamsverfahren binnen Jahres- 
frist 195, nach Zahlung der Kosten 291 ; r. 
ablatorum sine damno et fructibus 337 ; r. 
damnorum 167; expensarum 146. — r. von 
Judd, u. Notaren 502. — r. natalium 524.27. 

Retentio rerum propter expensas 238. 

Retentorium 152 I. 

Retornare 35. 

Retractare sententiam per supplicationem 

Retradere in possessionem 21. [177 IX. 

Retrodare 53, 

Reus 67. 

Revestitura s. Investitur. 

Rheinpfalzgraf Konrad 130, Heinrich 214 ; u. 
Hzg v. Baiern, Ludwig 259. 67. 88, Ru- 
pert 525. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350, 
118, 206. 311. 416. 499. 520. 


4, 19. 41, 9. 


Richard Filangieri, Gvikar von Pavia auf- 
wärts 402. 

— de Montenigro, Grosshofjustitiar 404. 

Ricolta, Bürge? Pfand? 200. 

Rieti, Bisch. Agio 1, Sinuald 1. 2. — Vicedo- 
minus 1. 

— Stadt 491. 92, päbstl. Privileg 325. — Ge- 
richt des Kboten u. Grafen 33, des Kgs 86; 
Skabinen 5. 

Rimini, Bisch. Ventura 280; — Graf Petrus 

Traversaria 170 ; vicecomes 317 ; iudd. 168. 

Ring, bei Eheschliessung 458. 505; anulo in- 
vestiren bei Belehnung 457. 518, bei Legiti- 
mation 495, per a. aurei inmissionem et 
extractionem 531; siegeln 24. 20 w., weil 
das sigillum nicht zur Hand 412; anulorum 
aureorum ius concedere 527. 

Ripaticum 14. 38. 81. 138, 71; ripa 375. 417. 

Riscum de armis et equis 450. 

Ritter, miles curie 178, des Kg 431. 57, des 
Legaten 335, s. Ambrosii 44. 45, der Kirche 
v. Aglei 49, des Bisch. v. Asti60, der Grafen 
Ildebrandeschi 82, des Erzpriester v. Ve- 
rona 199, des Podesta 427.504 s, — militum 
pars, societas im Gegensatze zum populus 
244. 53. 76. 335; m. et pedites 153. 96. 97. 
215. 301. 429; m. et domicelli 450; m. sti- 
pendiarii 455. — m. v. fodrum befreit 161. 
— adiutorium in militia vel in placito 244, 
militie faciende occasione exigere 316. — 
militiam accipere, ad honorem militiae per- 
venire mit Zustimmung d. Landesherrn 453; 
militari cingulo insigniri durch den Ks. 521; 
Ertheilung der Befugniss dazu 527. 

Ritterbürtigkeit, de natura militum 453. 

Ritus curie, Grosshofgericht 391. 

Rivoli von Savoien zu restituiren 405. 

Robaria, robare 427. 504. 

Robert de Castilione, Gvikar der Mark 398. 

— de s. María ad montem, iudex 286. 89, Hof- 
richter 291. 339. 46. 

Roborare cartam 3 w., manu propria 24; ro. 
boratio omnium 7, iudicum 28; de testi- 

bus roboratum 16. 17. — in robore perma- 
nere 46. 

Rofrid de s, Germano, Grosshofrichter 363. 64. 

Rogadia 29. [91. 404. 

Rogare facere iudicatum, cartam 7. 22 w., ro- 
gatus testis 22; rogata sive instrumenta, ro- 
gationes 501. 

Rom, Stadt 450. 51. 52. 56. 84. 520; gegen 
Viterbo 301; Bündniss mit Perugia 377, 
mit Pisa u. Siena 452. — Gericht d. Pabstes 
67; der Ordinarii 92; des Präfekten 117; 
der Senatoren 127. — Patricius der Kg 3; 
prefectus urbis Johann 67, Petrus 117.70, 
88. 240. 52; Senator Mattheus Rubeus 
977, Heinr. v. Kastilien 450. 51. 52; Judd. 
ordinarii 67. 92. 127, dativi 67. 127. 

— Römische Kirche s. Pabst. — bei Treuschw. 
ausgenommen 449, 57.- Kardinäle 15.67. 
94. 181. 74. 96. 207. 301.2. 25.31.32. 36. 


Num.: 


581 


38. 43. 44, 45. 60. 408. 527 ; Beisitzer des 
Pabstes 67 ; urkunden sede vacante 439. 

— Römische Kirche, Gebiet, mathild. Gut 102. 
— Restitution des Patrimonium 174, — 
Rekuperationen 206 Anm., Willebrief zur 
Abtretung 259, Verhandlungen über Wie- 
derabtretung von Spoleto 301. — Terra ec- 
clesie 266, durch Kirchenstrafen geschützt 
269; Ansprüche auf Guastalla und Luz- 
zara 330; patrimonium in Tuscia 358, 
Gränze bei Perugia 418 Anm.; s. Assisi. 
Città di Castello. Perugia. Rieti. Sassofer- 
rato, — Zeit K. Manfreds 429. 30. 34. 39. 
41. 45. — Plan der Einverleibung Tusziens 
499. 500. 

— Römisches Recht, Romana lex, danach in 
Gerichten entschieden 36. 68. — Romanae 
leges 80. — R. lege vivere 27. 125. 458, 
ganz Siena 148. — Judices Romani, römi- 
schen Rechts 46. — Romanus civis der 
Freigelassene 125, der Emanzipirte 379. 
— R.Rechtsquellen, Anführungen in Urkk. 
28. 43. 80. 495. 515. 21. 24. 27. 28, in Ge- 
richten 67, 73. 91. 92 s. 

— Römisches Reich s. Reich. — Romanus 
princeps 305. 495. 513. 

Romania, das römische Gebiet 174. 

Romagns, Romaniola, Gerichtsurkk. 28. 43. 

46. 50. 51. 52, 54, — Feraria von R. ge- 
schieden 130; Besitzungen der Guidi 188; 
Beiträge für Imola 329. — Societas Lom- 
bardie, Marchie et R. s. Lombardenbund. — 
Verleihung der Grafschaft 905 ; Bestellung 
eines Vicecomes 322. — Kbote Adalard; 
Hzg Markward ; Graf Rudolf. Hugo. Albert 
v. Magdeburg. Rainald v. Supino; Vicecom, 
Joh. v. Worms. Albericus ; Gvik. Konr. Ca- 
de Romagnano, marchio Oliverius 185. [pece, 

de Romano, Ezelin 177. Alberich 422. 

s. Romolo im Reichsbann 307. 

Roncalia, Gericht des Kanzler u. Missus 65. 

Roncarolo an Cremona 380. 

de Ronco, Grafen 116. 

Roselle, Bisch. Dudo 67. 

v. Rotenburg, Hzg Konrad 178. 


Rotichild, Hofrichter 83. 

Rudolf Kg 471. 76 Anm, 78 Anm. 79. 80. 82. 
— Hzg, Gegenkönig 80. [83. 
— Graf der Romaniola 221. 


— Hofkanzler, Gvikar in Tuszien 476. 77.78 
Rückkauf bedungen 76. [Anm. 88. 87. 
Ruf, guter, schlechter s. Fama. Opinio. 

Rufin de Porta, Jud. v. Piacenza 210. 19, Hof- 
richter 222. 24. 28. 33, 34. 35. 38. 76. 90, 

Rumpere sententiam 193, treugam 175, socie- 

Rumpitudinem facere 401. [tatem 441, 

Ruprecht Kg 529. 30. 

Saarbrück, Graf Friedrich 254. 

Sabina, Gericht, Judex, Vicecomes 26. 36, — 
Graf Girard 26, Teudinus 33, Crescentius 
36. — ? Bisch. Petrus 67. 

Sacco, Gerichtsort 107. 29. 


588 


Sacellarius zu Rom 67. 

Sachwalter s. Adiutor. Advocatus. Causidicus. 
Defensor. 

Sachsen, Hzg Bernhard 214, Albert 319, Ru- 
dolf 24. 25; Kurfürst 500. — Saxones 80. 

Sacramentales, Eideshelfer 25. 49. 49. 

Sacramentum deducere 2, firmare pers. 2. 3w., 
subsinterrogare 70; s. referre 118, dare 249; 
s, generalia 155; s. Eid. Kalumnieneid. 

Sacrilegia perpetrare 67. _ 

Sagan, Hzg Heinrich 524. 

Salarium s. Besoldung. — salariati 506. 

Salerno, Gericht 18. 21; Affiliatio 35; even- 
tueller Verkauf zur Sicherung von Forde- 
rungen 75. 76. 95. — Fürst Waimar 21; 
Judd. 18. 21. 75. 76. 95. 

Salica lege vivere 29. 34, 53; Saligi 19; vgl. 

Salinae vom Künige verliehen 114.  [Franci. 

Salinguerra v. Ferrara 215. 19. 28. 40. 

Saltarius, saltuarius, Saltner 49. 362, Bestel- 
lung 187, u. Amtseid 401. 

Salvamentum terre 130; salvitas societatis 196. 
Salvare 100. 24. 208 w. — salvo iure , ratione 
113. 15 w. — salvus et securus esse 452. 

S. Salvatore dell' Isola, Abtei 94. 106. 385; 
Priv. des Markgr. 106, des Ks. 218; Reichs- 
belehnung 289. 

— in Monte Amiate, Abtei, Partei 11. 16. 19. 
48. 55, 72. 77; Klagschrift an Kg 82; Pro- 
zess im Grosshofgerichte 391. 404, 12 ; Be- 
stellung der Rektoren 392, 

— zu Pavia, Klagen gegen Stadt 402. 6. 

Salzburg Erzb. Eberhard 214. 67. 

Sancire sententiam 125; sanctio nostrae con- 
cessionis 13. 

Sanguis, Verwundung 161; sanguinis effusio 
517. — de s, Pergami 514. 

Sapiens vir Petrus de Rainerio 54; iudicos et 
sapientes 97 ; s. Consilium. 

Sardinien. Besitz Pisa's 451. 52. — Kg Heinr. 

Sarilo, Pfalzgraf 23. 

Sarsina, Sarsanenses 317. 

Sartiano unter Siena 451. - Graf Manens 162. 
88. 224. 38, Ramboctus, Tankred 224. 38, 
Nerius Berardini 488, 

Sarzana, ksrl. Privilegien 133. 321. 90. 

de Sasso, Graf, Erhebung 531. 

Sassoferrato, Pod. v. Perugia zu nehmen 425. 

Satisdatio iudicio sisti 195. 241. 91; für eine 
Geldsumme zur Sicherung der Sühne 427; 
vgl. Cautio, 

Satisfacereiustitiae 68; satisfactio 93, 155. 56. 

Savoien, Graf u. Markgr. in Italien, Thomas 
320, Amadeus 405. 

Scabinus, scavinisius 4. 5, als Vorsitzende 3. 
6; als Beisitzende 4. 5. 8. 9. 10. 16. 19. 20. 
23; erlaubt Verkauf durch Unmündigen 12. 


— Sc. comitis, missorum regis 10; sc. etad- Schuldknechtschaft 18. 
Schuldschein für Darlehen 415. 
Schutzurkunden, in tutelam, protectionem, de- 


vocatus 19; et notarius 16. 33. 
Scaccum, Raub 472 S 4, schahum 57. 
dellaScala, Can, Vik. v. Verona u. Vicenza 507. 
Scapillatura, schwere Missethat 472 S 4. 


Sach- und Wortvorzeichniss. 


Scaticum vel datio 9. 

Sceda et carta rogata 452. 

Sceptare 21. 

Schaden, Schadenersatz s. Damnum. Resti- 
tutio. 

Schädigung fremden Eigenthums. Strafen 401. 
— der Gebannten befohlen 167. 

Schätzung, estimare, estimatores bei Tausch 
zwischen Kirchen 17. 27. 34, bei Verkauf 
durch Unmündige 12. 87; estimatio iudicum 
bei Restitution in duplum 46; appretiare bei 
verpfändeten Grundstücken 75. 95; taxatio 
des Schadens 332, t. expensarum 276. 404. 

v. Schauenburg, Graf Adolf 254. [509. 

Scheinstreitverfahren zur Anerkennung von 
Urkk. 16. 17. 27. 29. 32. 34, von Grundei- 
genthum 19. 31. 37 —41. 48. 50. 63. 64. 69. 
77, nach geendetem Streit 42. 49. 83; vgl. 
Bannvorfahren. 

Schenk des Reichs, Konrad 114. 55, Walter 
v. Schipf 214. 17. 

Schenkung, donatio, cartula donationis, offer- 
tionis 4. 13. 14. 34. 58 w.; bei affiliatio 35; 
d. inter vivos instrumentum 148. — der 
Ehefrau gestattet 34. — an Kirchen 316, 
von Lehngut an Kloster gestattet. 102. — 
d. legitimam summam excedens 282; prop- 
ter nuptias 458. 505. 

Schiedsrichter s. arbiter, committere, compo- 
nere, compromissum. — Verpflichtung zur 
Uebernahme des Amtes 208; Verhandlung 
über Anerkennung 336. 43; interpretirt sei- 
nen Spruch 328. 45; zur Schátzung der Ko- 
sten bei Sühne 349; bei eximirtem Gerichts. 
stande vorgesehen 316, bei Verträgen 452. 

Schiedsspruch, arbitrium, concordia, laudum, 
ordinamentum, preceptum 97. 99. 427, des 
Kgs 157. 507, des Legaten 135, des Prob- 
stes 328. 44. 45, verlangt Unterwerfung 
unter seinen Sch. 343; in Lehenssachen 108; 
boni viri 357. 

Schiffe, Zerstörung, schwere Missethat 472 $4. 

Schläge als Strafe für ungerechtfertigte Klage 
9; battere pro servo 3, 

Scholasticus, Rechtskundiger 52. 69. 

Schriftliche Abfassung s. Urtheil. 

Schuld, Geldschuld, aus Darlehen, Sicherstel- 
lung durch eventuellen Verkauf 53. 75. 76. 
95, durch Verpfändung d. gesammten Guts 
415s. — Prozess 350. 51. 52. 509. 10s.; 
Bestimmungen über dasV erfahren 273.304. 
— an Gebannte nicht zu zahlen 488. 89. 90. 
— s. Debere, debitor, debitum. 

Schuldbann, b. pro debito 208. 304. 462. 72. 


Schuldhaft vom Ks. ausgeschlossen 388; nach 


einem Jahr gestattet, Behandlung, durch 
Cessio bonorum ausgeschlossen 472 $ 8.20. 
[23. 


fensionem, munitionem recipere, in advo- 
catiam 106, sub defensione protectionis su- 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 589 
Num.: 4 19. 41. 92. 118. 206. 311. 416. 499. 520. 


scipere,ksrl. 133.37. 38.61.63 w.;markgril. 
98. 106; des Legaten 140, 369; des Gvikar 
476. 93. 

Schwaben, Hzg Friedrich 112. 30, Konradin 
449— 52. 55. 

v. Schwarzburg, Graf Heinr. 319, Günther 528. 

v. Schwerin, Graf Heinrich 252. 

Scrapsata cartula 53. 

Scriba marchionis 106; communis 427 s. ; epi- 

Scriniarius67. 179w.; s. Notar. [scopi 518.31. 

Scriptio 25, scriptum iudicatum 25, firmitatis 
74; tertii generis 26. 36; s. Libell. 

Scrutinium cum ferlinis 468. 

Sculdhor 2. 5, sculdasius 7. 11 w. 

Scutifer 199. 

Secretarius des Kg. 497 

Secundicerius zu Rom 67. 92. 

Seculare iudicium 263. 302, officium 531. 

Securare se ab aliquo 440. 

Securitas, notitia pro s. 8. 28 w. 107. — secu- 
ritates pangere 81; s. et societas. — Bürg- 
schaft, s. facere, prestare 129, 77 IX. 344. 
449, per sacramentum 135, s. et cautionem 
recipere 210. — Geleit, s. plenam dare 304. 
76, liberam 493, s. concedere in avere et 
persona 516. 

Securus esse 28. 43, manere 29, securum fa- 

Segni, Bisch. Bruno 94. [cere 143. 

Senaita, Schnat, Grünze 150, 

Senator s. Hom. 

Seneschalli officium in Provence u. Lombar- 
dei 447 ; s. Truchsess. 

Senior, Herr 29. 46. 124. 

Sensus, ad s. sapientis 132. 

Sententia, Urtheil 51, s. iudicati 46, iudicum 
69, s. dare 68. 91. 94. 99. 113 w., proferre 
96. 99. 108 w., ferre 105, recitare 134. 257, 
narrare 199,retractare 202,suspendere 207, 
revocare 234, pro non dicta tenere 146, rum- 
pere 198, nullam dicere 164. 234, iniustam 


224. 49; s. difinitiva 68. 354, finalis 507, : 


pro contumacia 241 ; carta sententie 251. 
Sententiare 202. 
Separare testes 25. 
Seprio, Grafschaft, an Mailand, Gränzen 155, 

— Kboten 44. 45; Grafen 113. 

Septima et trentuale für Verstorbene 35. 
Sequaces imperatoris 338; sequenciam iurare 
276, sequimentum 450. 


. 


Siena, Grafschaft, Gericht einesbischöfl. Boten 
11, eines Kboten 55, des Judex des Eberh. 
v. Lautern 241. — unter Kastellan von S. 
Quirico, Beiträge für die Stadt 348; Rechte 
u. Einkünfte des Reichs 396; Gränze gegen 
Orvieto 340; unter der Stadt 451. — Graf 
Rainer 55, Paltonerius, Forteguerra 120; 
vicecomes 59. 
— Stadt 224. 91. 323. 24, 95, Submission des 
Grafen 120, Rechte an Poggibonzi 124. 48. 
51. 294 ; Streit mit den Guillieschi 168. 69; 
im tusz. Bund 196; Heinr. Faffus wird Bür- 
ger 200; Sühne mit dem Reich wegen Orgia 
327 ; Streit mit Montepulciano 332. 35, mit 
Florenz 341. 42. 43. 46; Ansprüche auf 
Belforte 371. 74. 89; Beschwerde beim Ks. 
375; Geleit von Colle 376; hat Kastellan 
zu Monteriggioni 385; Einfluss des Ks. auf 
Wahl des Pod. 386; Weisungen an den 
neuen Pod. 387; Berathung üb. Wahl des 
Pod. 414; Besitznahme der Ildebrandesca 
416; Submission von Grosseto 417; Pod. 
durch K. Manfred 431; erhält Montepul- 
ciano 435; Heer für K. Manfred 440; hat 
deutsche Söldner 442; Bann gegen Orvieto 
446 ; Verträge mit Heinr. v. Kastilien 450, 
51.52; Zahlung an Konradin 455; Gvikare 
K. Rudolfs 477. 82, 85. 86. 87, Reichsbann 
488. 90. — Zahlungen an das Reich, Reichs- 
zins 220. 23. 45. 300, 6. 10. 87. 407. 77; 
Besoldung des Pod. u. Vikar 436. 37. 38. 
— Umfang des Gebiets 451, — lebt nach 
römischem Recht 148; Statut üb. Schuld- 
haft 388, Guarentigia 442; Verurtheilung 
eines gebannten Missethäter 470. — Ho- 
spital, Schutzbriefe 369. 493. — Scuda- 
collus dominus civitatis 120; Balitores 120. 
24; Css. 131. 48. 68. 69. 96. 200. 20. 23. 
327 ; Pod. 245. 306. 10-27. 40. 46. 75.86. 
87. 400. 14. 16. 17. 31. 36. 37. 38. 42. 46. 
70. 77. 90; Capitaneus 437. 42. 46; Ska- 
binen 16; Judd. 55. 148, 88. 96. 220. 23. 
24. 45. 333. 86. 87. 414. 70; Causidicus 
94. — librae Senensium 162 w. 
Sigefred, Judex v. Pavia 27. 32. 59. 
Sigillum, missum et s. dirigere 65; s, Ring. 
Signoria civitatis, Podest. 244. 306. 71. 417. 
Signum des Ks., in welchen Privv. nöthig 262. 
— $. sancte crucis facere 46. 


Sequestrare, sequestratio beiRepressalien £11. Silens apparere 27. 32. 34, habere 29; silen- 


26, beim Ungehorsamsverfahren 510. 
Seraiam frangere 401. 
Serralonga, Grafsch. des Reichs 198, 
Servitium s. Dienste. Lehensdienst. 
Servitor communis 226. 46. 
Servitus s. Unfreibeit. 
s. Severino für K, Manfred 441. 
Sextayrarium 198. 
Sguarnita terra 417. 
Sicherheitsbestellung s. Cautio. Satisdatio, 


tium triginta annorum 92. 
Silquaticum, Marktgeld 153. 


Silva Candida, Kardinalbisch. Humbert 67. 
Simplex privilegium 262. . 
Sindicus im Gerichte 175. 184 w.; s. non ad 


omnia sufficiens 291; Streit über Gültigkeit 
des sindicatus 444; vgl. Actor. Procurator. 


Singularia iura 521. 
Sinigaglia, Gericht des Boten des Markgr., 
Syricius apostolicus 80. [vicecom. 90, iud. 105. 


Siena, Bisch. Guntram, Zustimmung zu städt. Syrus Salimbene v. Pavia 147. 54, Hofrichter 


Angell. 148; Rechte zu Licignano 168. 69. 


164 —68. 71. 72. 


590 Sach- und Wortverzeichniss. 


8. Sisto s, Piacenza. 

Sitzen des Richters beim Urtheile 444. 509. 

Sizilien, Kgreich, Absichten K. Otto’s 226. 
Anm. — Kg Heinrich. Friedrich. Manfred. 

Konradin. Karl. — s. Kanzler. Grosshofg. 

Soardi v. Bergamo, Privileg 515. 

Societas, Bündniss 196. 215. 253. 56 w. — s. 
militum, populi 253; Genossenschaft 446. 

Socius, Genosse 151. 514 s., des Königs 431, 
Socii consules 118. 48, iudices 152 w. 

Solaria, Bau verboten 139. 

Sold, Söldner, stipendium, soldum, stipendia- 
rii, deutsche 442, spanische 450; stipen- 
diarii milites 455; soldati equites, pedites 
504; vgl. Besoldung. 

Solempne privilegium 262. 

Solennitates 198, necessarie 463, debitas, 
omissas supplere 483. 524. 27. — iuris so- 
lempnitate omissa entscheiden 472 $ 22. 

Solidum, in s. 100. 443. 81. 

Solutum, in s. dare 472 $ 24. 

Solutus, unverehlicht 421. 22. 95. 

Sonzino, Gebannte aus Crema verwiesen 494, 

Sopramente, Markgr., Befugnisse 193. 

Soranee marchiones 520. 

Sors, Grundstück 55. — Kapital 105. 415. 

Sortio, Theil, Erbtheil 21. 35. 

Sovana, Bisch. Stephan, Gericht des Gastal- 
den, Skabinen 18. 

Spanheim, Graf Simon 155. 56. 61. 63. 

Spanische Söldner 450. 

Spatium dare ad tertium diem 30; per sp. xl. 
annorum 260. 450. 

Specialis fiscus 130, societas 155, mandatum 
238. 471. 79, commissio 249. 510. 17. 31, 
missus 295, consilium 411, privilegium 515; 
speciales persone 441; s. Mentio. 

Specialiter obligare 95; communiter et sp.'105. 

Spectabiles 521, 28 w. 

Speier, Bisch. Gerhard 520. 21. 25, Lambert 
526. 27 ; s. Konrad. 

Spiritualiter et temporaliter procedere 429; 
spirituales et temp. pene 499. 

Spoleto, Bisch. Adeodat 1. 2, Adelmus 4, Jo- 
hann 527. 

— Herzogthum, älteres, s. Gerichtsurkunden; 
Hzg Hildebrand 1, 2, Teudicius 2, Guini- 
chis 5. 8, Heccideus 8, Hzg u. Markgr. Rai- 
ner, Hugo 56 Anm., Werner 90, Friedrich 
105, — neueres, Ducatus, 317, herzogliche 
Befugnisse 153. 211; Einflussnahme K. 
Friedrichs v. Sizilien 206 Anm.; Verhand- 
lungen über Rückgabe an Ks. 301 ; unter 
der Kirche 301; unter dem Ks. 370; von 
Manfred bedroht 430. 39. — Hzg Konrad, 
Heinrich, Diephold, Rainald; Kapitän Jak. 
de Morra; päbstl. Rektoren Bonifacius de 
Foliano 425; Johann Erw. v. Anagni 428, 
Orlandus de Ferentino 430, Manfred(Bisch, 
v, Verona) 441; Gvikar Konr. Capece 441. 

— Stadt, Gericht des Hzg. 1. 2, des Kboten 
8. — Zusicherungen Hzg Diepholds 258; 


Begnadigung durch Ks., Umfang des Ge- 
biets 870. — Skabinen 8; Jud. 33; Css. 258. 

Spoliatus rebus 260, per violentiam 302. 

Spondere se 31. 32. 38 w. 101, sponsionis pena 
46. — sponsus, verlobt 505, 

Spurii 495. 515. 20 w. 

Stabiles, stav. et mobiles res 35, 95. 379; s. 
Immobiles. 

Stabilitum remanere 8, esse 17. 

Städte, Gerichtsbarkeit der gesammten Ge- 
meinde 85; konkurrirende im Gebiete 198 ; 
Reichsgerichtsb. über Untergebene ausge- 
schlossen 838; s. Gerichtsurkunden. Appel - 
lation. Bann. — vgl. Consilium. Contio. Cre- 
dentia. Konig. Konsuln. Podesta. 

Stadtrichter s, Judex. 

Staggia, Reichsort, unter Siena 451, an die 
Franzesi 498. — domini de St. 218. 

Stand s. Conditio. Status. 

Stare in ratione 27. 31. 32 w., iuri 302 s., ar- 
bitrio 196, mandatis, preceptis 167. 326. 
375. — pro imperio in castro 396. — non 
st. per aliquem 276. 490. 

Stationae comitatus an Mailand 155. 

Statumbulo retrodare 53. 

Status primevus 524; statum deonestare 71. 
— in st. esse 487. 

Statuten, statutum, s. breve, capitula, con- 
stitutum, ordinamentum, posta, regula. — 
Befugniss St. zu machen 187. 272; arbitri 
pro emendando et faciendo constituto 196, 
emendatores 198. 244; Eintragung von Ver- 
trägen 253, 417, eines Bannurtheil 504; un- 
abünderliche 198. 472 S 23, st. tronca et 
precissa 604; Ausserkraftsetzung entgegen- 
stehender 426. 68. 506; städtische im Hof- 
gerichte beachtet 249, vom Ks. nicht zu ver- 
letzen 249; nicht gegen die Krenzträger 
geltend zu machen 316.— St. von Vitaliana 
193, Assisi 244, Poliano 401, Padua über 
Bann u. Güterabtretung 472. — St. iustitie 
Cremone 193; posta Verone 203, 73; St. von 
Siena 388. 442, Prato 481, Cremona 514. 
— st. maiestatis nostre 161, augustalis 
edicti 288. — statuta legum 139. 

Stenico, Kapitän Simon 383. 

Stettin, Hzg Kasimir 526. 

Stipendium, suis st. adiuvare 118; s. Sold. 

Stillschweigen, ewiges s. Quietus. Tacitus. 

Stipulatione subnixa 27. 34. 99. 121. 45 ; st'is 
nomine 37. 99; per st. promittere 121. 48. 
258; sub interrogatione stipulantis 153; 
cum st. finem facere 185; st. solempni et le- 
gitima interposita 417. 42, premissa 514. 

v. Stoffeln, Konrad 191. 

Strafe s. Bann. Geldstrafe. Körperstrafe. Kir- 
chenstrafe. — einzelner Missethaten 193. 
401. 472 S 4. 

Strafgewalt, auctoritas animadvertendi in fa- 
cinorosos, gladii potestas, Verleihung an 
Judex ord. 262, Grafen u. Untergrafen der 
Romagna 305. 22. Gvikar 423. 82. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 
118. 


4. 19, 4l. 92. 


Strafgerichtsbarkeit, hohe, vom Grafen vor- 
behalten 135; der Aebtissin von S. Felix 
159. 65; des Orts S. Gimignano 372. 

Strafsachen, cause criminales 176. 228. 805. 
21. 22. 482. — Klagschriften 82. 89; Ver- 
urtheilungen 18. 36. 175. 249, 268; Unge- 
horsamsverfahren 20. 57. 67; Ladung mit 
Bann 326. 59, Verurtheilung nach Bann 
470; Kassation eines Urtheils 517; Appel- 

. lation 512. 

Strafverpflichtung, Konventionalstrafe, pro- 
missio, sponsio, obligatio, penam ponere 27, 
Uebernahme durch die Partei bei Verträgen 
8. 22. 27. 34. 53. 75. 76. 95 w.; zur Siche- 
rung der Gewährschaft 12. 22. 101; beim 
gerichtl. Gestündniss 31. 32. 37 w.; bei Ver- 
zicht 29. 36. 46. 51. 74. 77. 84. 119. 121; 
Schenkung 35. 148; zur Einhaltung eines 
Termin 67; bei Freilassung 79 ; zur Einhal- 
tung des Schiedsspruchs 99w., compromissi 
pena 345 ; bei Sühne 135. 85. 481 ; Submis- 
sion 153. 417; solvere ex duobus tres bei 
Verzögerung einer Zahlung 415. — Klage 

Stranare mulierem 401. [daraus 250. 

Strassburg, Bisch. Widrald 37, Wecilinus 49. 

Strata, nicht zu ándern 124; Recht darauf 
228; st. claudere, expedire, aperire 130, se- 
curam tenere 196, vetare 215: st. regalis 

Streitbefestigung s. Lis. [504. s. Via. 

Strepitu iudiciorum omisso 472 S 22, 

Studenten, Legitimation durch Professor 523. 

Studium habere 185. 349, et operam dare 398. 
— st. Perusinum 523, privilegia studii 524. 

Subdelegation einer Ladung 412, 

Submittere se 156; s. Uhterwerfung. 

Subripa 375. 417; s, Ripaticum. 

Substantia, Vermögen 2. 18, 35. 

Subterfugere iustitiam 167; subterfugia 302. 

Subtractio regiae gratiae 284. 

Successio s. Erbfolge. 

Sühne, paz, finis, concordia, treuga, 135. 197. 
200. 327. 507 ; Ks. u. Lombarden 337. 38. 
44 ; Cremona u. Mantua 427 ; zwischen Pri- 
vaten 185. 349. 57. 481, Vorbedingung der 
Lösung vom Banne 448. 506. — vgl. Friede. 

Summatim perscrutare negotium 67 ; summa- 
ria cognitio bei Gebannten, iuris solempni- 
tate et iudiciorum strepitu omissa 472 S 16. 
22; summarie et de plano procedere 510. 

Superperemtorius terminus 496, 

Superpositam facere 159. 

Supplicatio gegen ein Urtheil 177, ausge- 
schlossen 192 VI, gegen einen Zahlungsbe- 
fehl 511; Ertheilung der Befugniss, über S. 

Suppo, Pfalzgraf 8. [zu entscheiden 515. 

Supponere civitatem 153. 56; suppositionis 
instrumentum 250; s. Unterwerfung. 

Supraconsules zu Venedig 508. 

Suspectus s. Verdächtig. Unverdächtig. 

Suspendere causas 8, sententiam banni 307, 
sacramentum fidelitatis 477, die Rechte der 
Gebannten 488. 89, represalias 514. 


Num.: 


591 
206. 311. 416. 499. 520. 


de Suspirio, Graf Übert 23. 

Tabellio, tabularius s. Notar. 

Tacitum facere cartolam per testimonia 10; 
t. et contentus esse 16. 440, in perpetuum 
28. 49, manere 19. 27 w., permanere 46, 

Tagfahrts, Frist. [121. 51, stare 193. 442, 

Tallia militum 442. 86. 504. — tallias dare 
dem Ks. 408. — t. et obligationes 427. 

Taxatio s. Schützung. 

Tausch, commutatio 17. 27. 34. 

Teano, Graf Atenolf, Judex 25. 

Tedescho, s. Miniato del T. 489. 

Tedio affectus venire responsurus 237. 363. 91. 

Telesphorus apostolicus 89. 

Telóneum 14. 38. 138. 51, 98. 217, 88. 316. 

Templi militie magister in Tuscia 301. 

Tempus, temporis interruptio 210; ad t. con- 
cedere 262; temporale privilegium 262, com- 
positio 302. — temporalis bannus 156; gla- 
dii t. potestas 499. 500. 

Tenere, tenimentum, tenuta s. Besitz. 

Tenor, finem facere sine t. 185. 

Terminare causam 99, fine debito 236. 

Terminus, Gränze 99. — Tagfahrt, t, impo- 
nere 5, mjttere 36, dare 67, collocare 108, 
locare 177, constituere 155. 242, statuere 
291, concedere 302, prefigere 291. 412, as- 
signare 302. 43; elongare 196, prorogare 
334. 487 ; violenter diruere 89; in t. et sub 
t. esse 487 ; t. transactus 108; elapsus est 

Terni 404. [487 ; s. Frist. 

Terouane, Bisch. Franciscus 527. 

Terracina an Pabst restituirt 174. 

Terraticum exigere 381. 

Tertia placiti, iudicature 159, bannorum ru- 
sticorum 165. 

Teschen, Hzg Wladislaus 520. 21, Primislaus 
524. 

Testamentum 102; t'i publicatio von Bisch. u. 
Grafen 149; insinuatio, Befugniss des Jud. 
ord. 501. 

Testificari, testimonium, testis s. Zeuge, Zeug- 

Teutonici s. Deutsch. [niss. 

Theilung, divisio des Nachlasses 7. 8. 

Theodosius augustus 80. 92. 

Thomas, Kastellan v. Annone 175, u. Pod. v. 

Turin 192. 97 ; castellana Elena 197. 
— v. Fasanella, Vikar d. Gkapitän v. Tuszien 
392. 

Thüringen, Landgraf Hermann 214, Ludwig 

Tiberius imperator 80. [319. 

Tibur an Pabst restituirt 174. 

Tingare 79. 

Tintinabulo pulsato zur Gemeindeversamm- 
lung 401, ad faciendum rationem 444. 

Tinum, ad t. esse 198. 

Tirol, Graf Albert 351. 52. 54; s. Kürnthon. 

Tischgenosse, commensalis des Ks., Erhebun g 

Titulus, Rechtsgrund 192 II. 238. [522. 

Tituria castaldorum 135. 

Tochter, verheirathete vom Bann ausgenom-« 
men 503. 





599 Sach- und Wortverzeichniss. 


Todtschlag, homicidium 159. 61, Strafe 135. 
93. 249, Bann um T. 165. 448. 472 $ 3, 4. 


Tödtung Gebannter straflos 472 S3. [13. 506. 


Tolbert, Hofrichter 66. 

Tolentino für K. Manfred 441. 

Tortona, Bisch. Petrus 64. 307, 11— 14. 

— Stadt, Streit mit der Markgr. v. Gavi, Css. 
157. — Hofrichter bis T. delegirt 249. 

Tortum habere, tortuose tenere 165. 

Tractata male reparare 68; tractatus concor- 
die 330. 

Tradere se an den Verletzten 18; tr. ad iudi- 
candum 21 ; post tradita complere 22 w. 
Traditio einer Person an Kloster 5 ; breve tra- 
ditionis, Vermächtnissurk. 8; von Grund- 
stücken zur Sicherung einer Forderung 75; 

tr. et vestitura von Grundstücken 34. 

Transactio legitima 28. 43; Verzicht 77, tr. 
facere 119. 327 ; per tr. austragen 157. 327; 
tr. alimentorum 524. — transigere se 24. 

Transalpinae imperii partes 471. 

Translatio imperii durch den Pabst 499. 500, 
— dominii 513. 

Transsumirung von Urkunden in Gerichtsur- 
kunden 16. 17. 29. 32. 34; unter Bestäti- 
gung der Zeugen des Original 27; durch 

Travacca 286. [Notare 27. 341 s, 

Travellere blavam 152. 

Traversaria, Petrus 51. 170. 279. 

Trentuale für Verstorhene 35. 

Treue gegen das Reich, Voraussetzung eines 
Privileg 370. 

Treueid, sacramentum fidelitatis, iuramentum 
f., für Ksr, Bezugnahme darauf bei Inqui- 
quisition 11; zu leisten von Ravenna 130, 
Ferrara 178; vom Lombardenbunde zuge- 
standen 337.38; auf unmittelbarem Reichs- 
besitze 394; Siena nachgelassen bis Ankunft 
des Kgs 477, wegen Nichtleistung gebannt 
488. — für K. Manfred 440. 41. 43; K. Karl 
449. 61. — des Pod. v. Perugia für Pabst 
358. — bei Legitimation 495. — s. Amts- 
eid. Lehenseid. 

Treuga, tregua 89, 427. 507; tr. facere 124. 
96. 301, treuguas inire 343; tr. rumpere, 
frangere 175; propter trevam dare 152. 

Trevi an Spoleto überlassen 258. 

Treviso, Bisch. Rocerius 49. — Kapitel, Le- 
hensstreit 1777. 

— Grafsch., Gericht des Hzg u. Grafen 47, des 
Grafen 177. — Graf Rambald 47. 177. 

— Mark; Gvikar Wezel v. Prata 410; s. Ve- 
rona. Ezelin. 

— Stadt, ks. Privileg 139; im Bunde mit Ve- 
rona 208. 15 Anm., mit dem Ks. 345, — 
Gericht des Pod., Judd. 177. 

Tribunal, pro tr. sedere, der Bisch. v. Modena 
149; der Hofvikar 160. 62. 66 w., der Ge- 

Tributum imponere 317. — (neralvikar 395 s. 

Trient, Bischof, grádl. Rechte 183, Emanzipa- 
tion vor B. 265; Gericht 303. 54. 474, des 
bischöfl. Hofrichter 496, — Udelrich 49, 


65, Konrad 183, Friedrich 233. 65, Albert 
288. 303. Heinrich 474. — Vicedominus 
265. — Vogt Hzg v. Kärnthen u. Graf v. 
Tirol 458, 518. — Comitatus 217. 

— Stadt, im Bunde mit Verona 315 Anm. — 
Sühne 349. 57; Prozess um Geldschuld 350. 
51. 52; Appellation 355; Lösung v. Banne 
359; Bannverfahren 474. 96; Ehe vor No- 
tar 458. 505. — Pod. der Stadt u. des Bisth., 
Graf Albert v. Tirol 351. 52. 55; Bestellung 
eines ksrl. Pod. 353, Wiboto 353. 57. 59, 
Sycherius de Montalbano 359, Sodeger de 
Tito 364. 65. 83; Appellationsrichter 355 ; 
Judd. 265. 350. 51, 52. 59, 458. 

Trier, Erzb. Poppo 49, Arnold 147. 

Triest, Bisch. Otto, erhält Reichsgerichtsbar- 

Triscamerarius 130. [keit 24, 

Tronca statuta 504. 

Troppau, Hzg Nicolaus 520. 2], 

Truchsess des Reichs, Arnold 114, Heinrich 
155, Friedr. v, Waldburg 212, Heinrich v. 

Waldburg 214, Herwicus 254; s. Mark- 

Trusardus de Spira 204. [ward. Gunzelin, 

Tube sono premisso bannen 488; tubator com- 
munis 514. 

Tuitio possessionis verlangt 192 III. 

Turin, Bisch. Claudius 10, Milo 167, Jakob 
279. 85. 99. 316. 19. 

— Stadt, Gericht des Grafen Ratpert, Skabi- 
nen 10. — Pod. Thomas v. Annone 192. — 
Hofrichter bis T. delegirt 249. 

Tusculanum dem Pabste restituirt 174. 

Tuszien 394. 414. 33. 49. — s, Gerichtsurkun- 
den. — Besitzungen der Guidi 138; Tusca- 
nae civitates et barones 143. — Societas 
Tuscie, ältere 196. 200; spätere 486. — 
Tuscie consuetudo 341. 477; Ghibellina pars 
450. 51; domanium imperii 451. — Beab- 
sicht. Abtretung an die Kirche 499. 500; 
patrimonium b. Petri in T. 358. — Mark- 
graf Hugo 73; Bonifaz; Gotfrid 73; Beatrix: 
Mathilde; Konrad u. Neffe Friedrich 98; 
Engelbert 106. — markgräfl. Hofrichter 69. 
71. 72. 74. 77.84. 91 ; causidici 72. 73.84. 
91.94. — Grafen u. Pfalzgrafen s. Guido. 
Ildebrandus. — Legat Reimbod v. Rocking 
115, Reinald v. Köln 133, (Heinr. Faffus 
195 Anm.) — Hzg Philipp. — Reichsbote 
Eberhard v. Lautern; Legat Gunzelin, Al- 
bert v. Trient, Rainald v. Spoleto u. sein Vi- 
kar Bertold ; Gebhard v. Arnstein. — Gka- 
pitän u, Gvikar Pandulf v. Fasanella u. sein 
Vikar "Thomas; Friedr. v. Antfochien ; Jor- 
dan de Aglano; Francesco Simplice; Guido 
Novellus; "Heinr. v. Kastilien; Kg Karl v. 
Sizilien; Joh. Brittaudi; Rud. Hofkanzler ; 
*Diethalm v,Guttingen; Perzival v.Lavagna; 
Joh.v.Avesnes; 'Friedr. v. Nürnberg; "Friedr. 
v. Oettingen; *Gerard Spinola; *Guido v. 
Porto. — Receptor et dispensator pecunie 
imp. 407. — Magister militie templi 301. 

Tutela, Vormundschaft, Recht des Markgr. 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1$00. 1350. 
118. 


4. 19. 4. 3. 


Sopramonte 193, des Bisch. v. Feltre 518. 
— in t. recipere s. Schutzurkunden. 
Tutor von Unmündigen 5. 7, 12. 32. 41. 87 w.; 


Num.: 


0. 593 
206. 311. 416. 499. 520. 


sitio, durch Vertrag, v. Grafen unter Städte 
120. 250, von Stüdten u. Orten unter andere 
Städte 124. 153. 197, 417. 


von Frauen 8, 18. 22, im Gerichte bestellt Unveräusserlichkeit städt. Besitzungen und 


29. 41, einer Nonne 41; von Wittwen und 
Waisen durch Kboten 44, — t. testamenta- 
rius 514. — t. etcuratores zu bestellen durch 
Judex ord. 282. 424. 501, Grafen der Ro- 


Rechte beschlossen 198. 
Unverdächtigkeit der Consilium Ertheilenden 
123; legatus, locus non suspectus 338; vgl. 
Urban III Pabst 171. [Verdächtig. 


magna 305, s. Gimignano 372, Pfalzgrafen Urbino, Grafschaft 210. 


526. — vgl. Curator. Mundwald. Vogt. 
Tutus et securus esse 240. 
Ubert, Hofrichter 65. 
Ubertini, Grfn 168. 241, Privilegien 163. 287. 
Uebersiedlung der Einwohner abhángiger Orte 
434 


Ugolin v. Città di Castello, Hofrichter? 192 
v. Ulten, Graf Heinrich 306. [Anm. 
Ultionem facere 89. 

Umstand s. Adsistentes. Circumstantos, 

Undankbarkeit macht Schenkung ungült. 148. 

Unfreiheit, servus 3w., servitutis conditio, vin- 
culum 79. 126; medietas mulieris u. ihrer 
Erben angesprochen 410; vgl. Freiheit. Fa- 

Ungebühr, dedecus, Strafe 401. [mulus. 

Ungehursam gegen den Vicecom., Strafe 401. 
— gerichtlicher s. Contumatia. — von Zeu- 
gen, Bann 308. 472 S 19, — als Geständ- 
niss betrachtet 470. 503. 

Ungehorsamsverfahren,Strafsachen.Bannung 
des Guts 20,57; Ertheilung der potostas 
vindicandi 67 ; Reichsbann 107 ; Vorurthei- 
lung 470. 503. — Civilsachen, richterl. Be- 
stätigung 23; Investitur, nach vierzehn Ta- 
gen wirksam 33, endgültige 67, salva que- 
rela 20, u. Bann 52. 56. 59. 65. 70. 78. 86., 
90. 96. 107 ; Verurtheilung u. Besitzeinwei- 
sung 54; Besitzeinweisung unter Vorbehalt 
der Restitution binnen Jahresfrist 154. 72. 
95. 233. 41, bis zum Gehorsam 237. 363. 
91, Restitution bei nachtrügl. Gehorsam 
291; Verhängung des Reichsbannes 236. 
307; Endurtheil in Abwesenheit 134. 60. 68. 
81. 260. 510. 17; damit gedroht 410; Zwi- 
schenurtheil 444; Appellationsurtheil 177 
VIII. 249; Urtheil über Kosten des Pro- 
zesses 509; Verurtheilung in Kosten des 
Termines 381. — Geistliche Gerichte, Ex- 
kommunikation, vorläufige Besitzeinwei- 
sung 93. 302. 

Universitas vel singularis persona 114. 

Unlósbarer Bann 503. 4. 

Unmittelbarkeit vom Pabste zugesichert 325. 
— s. Immediate. Medium. Reichsunmittel- 
barkeit. . 

Unmündiger, infans 7, infantulus, verkauft 
wegen Noth 12. 87; ist Mundwald der Mut- 
ter 58; vgl. Tutor. 

Unterschrift in den Winkeln eines Kreuzes 55 
Anm. 98. 106. — der Fürsten bei Privilegien 
nöthig 262. 

Unterstützung Gebannt. verboten 454.94 .504. 

Unterwerfung, assignatio, submissio, suppo- 


Ficker Forschungen. IV. 


Urbs s. Rom; urbesItaliae 130. 527 ;u. Asten- 
sis 198 247. 

Urkunde s. munimen, carta, cartula, scriptum, 
preceptum. breve, instrumentum, membra- 
na, pagina, rogatum. — Transsumirung u. 
Anerkennung im Gerichte 10. 17. 27. 29. 
32. 34; verlorne 6, für nichtig erklärt 248 ; 
falsche 9. 42. 47, sind durch Judices u. No- 
tare zu vernichten 199; U. für nichtig er- 
klärt u. zurückzustellen 219. 45. 330; auf 
Zurückstellung geklagt 250. 332 ; editio in- 
strumentorum verlangt 374; in Verwahr 
gegeben 251. — s. Gerichtsurkunden. 

Urkundenbeweis 1. 2 4. 5. 7 —11. 21. 30. 36. 
49. 68. 69. 73. 84. 91. 99 w.; der confirma- 
tio nichtzu glauben, wenn datio nicht zu er- 
weisen 192 II. 

Urkundenfälschung, schwere Misseth. 472 S 4. 

Urtheil, s. decernere, definire, determinare, di- 
rimere, iudicare, iudicium, pronuntiare, re- 
nuntiare, sententia. — des Vorsitzenden u. 
der Beisitzer 1. 9 w.; aller Anwesenden 30. 
33; der Beisitzer 10 w.; der vorsitzenden 
oder leitenden Richter 3. 6. 18. 21. 25. 26. 
28. 36. 43. 50 51. 61. 73. 84. 91. 99 w.; des 
Vorsitzenden per iudicium iudicum 125; 
consilio assessorum 134 s,; des beisitzenden 
Judex 90. 132. 52; auf Mandat des Vor- 
sitzenden 122. 32, 71. 92. 238. 76: eines 
Beisitzers mit Zustimmung der andern, Ro- 
magna 46. 52. 54, Gericht der Konsuln 108. 
13, im Hofgerichte 154. 60. 62. 66. 68. 72. 
233. 34; eines Vasallen 177. 255; eines 
Schiedsrichters 175. — Fragen des U. s. Be- 
fragung. — Früheres U. geltend gemacht 
5. 9. 10; exceptio rei iudicate 116. 27. 87; 
Fehlen des U. beí einem Scheinstreit 77 
Anm. — U. in segiptis 177. 87, 99 s.; durch 
Assessor verlesen 134; sine scriptis mit Zu- 
stimmung der Parteien 180. 255; sitzend 
gegeben 444. 509; am Sonntage 166; nicht 
an Ferialtagen 331. 511; Ladung zum An- 
hören des U. 246 s. 

Usancia 212. 40. 90; u.bona 201 ; usaria mala 
288; usus, Weiderecht 99; u. gegen leges 
nich$ zu beachten 317; u. feudi 108. 16; u. 
terre 112. 130; u. bonus 216. 370. 432. 76; 
usitatorius bannus 68; s. Consuetudo. Mos. 

V acare rationem 9. - 

V acua et inanis causatio 35; v. et vanum in- 
strumentum 248; vacuatis legibus 515. 

Vadiare s. Guadia. 

v. Vaihingen, Graf Gottfrid 191. 204. 


88 


594 


Val di Nievole, Vikar, Entscheidung v. Gränz- 
streitigk. 339, Vik. Friedr. de Ubertis 512. 

— Sugana unter Gvikar der Mark 410, unter 
Bisch. v. Feltre 518. 

Valentie nullius esse 248. 

Valentinianus augustus 80. 

Valva (Balva) Bisch. Valdepert 1, Senoald 5. 
— Gastalde 1. 5; iudex 33. 

V alvasores, vavasores 85. 130. 56. 488. 97. 

Vassi, vasallid. regis, imperatoris 3. 4. 5. 10w., 
comitis 10. 23 w., vicecomitis 20, episcopi 
23. 29 w., iudicis 27. 32, cancellarii 29. — 
vassallagia 523. s, Clientes. Fideles. Lehns- 

Vectigal, Befreiung 24. — [eid. Lehnsgericht. 

Vegario (ad vicem) dare 17. 

Velleianum senatusconsultum 481. 

Venditio s. Verkauf, 

Venedig, im Bund mit Verona 208. 15 Anm., 
Interdikt 311. 12. 13, im Bund mit Pisa 
450. 52, Repressalien gegen Cremona 508. 
— ducatrix V alderada, dux Petrus Candia- 
ni, Petrus Ursiolo 29, Petr. Zianus 311. 12. 
18, Joh. Superantius 508. — s. Zacharias, 
Abtei 42. 47. 

Venerosi, Pfalzgrafen in Lombardien legiti- 
miren 495. 519. 

Venia aetatis s. Grossjährigkeit. 

Ventilatio controvorsiae 99. 

Venundare s. Verkauf, 

Veräusserung von Reichslehen verboten 141. 
214; stádt. Besitzungen 198; Gemeindegut 
217; s. Kirchengut. 

Verax iudicatum 10, carta 27. 32 w., verum 
monimen 29. 

Verbannung auf Gebot des Verletzten 357; 
der Gebannten 472 $ 6; s. Ausweisung. 
Verbum dare, erlauben 180. 481. 505. — mala 
verba, Verbalinjurien 193. — v. simplici 
credere 415. — contrahere per v. de futuro 

421, de presenti 505. 


Vercelli, Bischof, Hoheitsrechte zu Casale 192; 


Bisch. Gregorius 64, Albert 167. 92, Hugo 
819. — Vogt Bonus Johannes 167. 

— Stadt, Streit mit Novara 174, im Lombar- 
denbunde 338. 

Verdächtig, suspectus assessor, notarius 271, 
iudex 496, Tutoren u. Kuratoren zu entfer- 
nen 501 ; s. Unverdächtigkeit. 

Verden, Bisch. Hermann 129. 30. 41. 

Vergleich s. Compositio. Transactio. 

Verjährung durch possessio 3 w., praescriptio 
temporis 73. 92. 114; Wirkungen 92; prae- 
scriptione se tueri 192 IT; bei einem Reichs- 
lehen ausgeschlossen 114; dreissigjährige 
3. 6. 10. 23. 25. 94. 260 s. ; vierzigjährige 
42. 73. 92; sechszigjährige 217; centenaria 
ausgeschlossen 316; unvordenkliche 531, 
s. Memoria. 

Verkauf, venditio, cartula venditionis 32; ve- 
nundandi largietas 12; durch Frauen 22. 
884, Unmündigo 12. 87, eventueller zur Si- 
cherung einer Forderung 53. 75. 76. 95; auf 


Sach- und Wortverzeichniss. 


Einhaltung geklagt 132; von Lehen ohne 
Zustimmung des Herrn 255. 

Verkehr, commertium, mit Gebannten verbo- 
ten 454, mercimonia contrahere mit Ex- 
kommunizirten 311. 12. 13. 

Verleihung s.Amtslehen. Datio. König. Lehen. 
Proprietas. 

Verletzter, iniuriam passus, ihm zu büssen 
193; vgl. Sühne. 

Verlübniss, contrahere per verba de futuro 421. 

V ermüchtniss s. iudicatum, ordinatio, traditio ; 
Erlaubniss der Annahme für Kirchen 316. 

Vermögen s. Causa. Habere, Substantia. 

Verneinung der Klage s. Negatio. 

Verüffentlichung, monatliche, eines Bannur- 
theil 504 ; s, Publicatio. ) 

Verona, Bischof, Gericht 109. 23. 44; Ratald 

6, Cherius 42, Rotikerius 47, Tebald 109. 

16. 23. Omnebonum 144, Nitker 217, No- 

randinus 303. — Vicedominus 6. 

Kapitel, Privv. K. Ottos IV 217. 30. 32; 

Gericht des Erzpriesters 185; Lehnsgericht 

255; Bestellung des Vicecomos in Judika- 

rien 264.378. 413, zu Poliano 401; Rechts- 

streitüber Hobeitsrechte zu Cereda 97. 116, 

zu Porcile 109. 86. 87. 99. 202. 3. 34. 35. 

51, in Judikarien 180. 83. 231. 33. 74. 

362—066. 83; verschiedene Rechtshändel 

65. 123. 34. 81. 82. 257. 75. 444 ; erwirbt 

Allod eines Arimannen 110. 

Grafschaft 65; Graf Ademar, Wulfhelm 6; 

Ubert, Heinrich 116; s. Albert. s. Bonifacio. 

Mark 214.-- Gericht des Markgr. (Herzog) 

42.78. 125, seines Boten 70; Markgr. Adal- 

bert 42. 47. 49, Bertold 70, Litald 78, Her- 

mann 125; Vogt Okerius 70, Johann 78. 

s. Gerichtsurkunden; Judices 42. 47. 49. 

78. 97. 

Stadt 131, 159. 331. 32; Verträge mit Cre- 

mona 208. 15. 53. 56; zur Partei des Ks. 

345. .— Gericht des Podesta 134. 52, der 

Konsuln 180. 81. 87; des Judex des Pod. 

199. 202. 3. 57. 444, delegirt 275; Gericht 

estens. Appellationsrichter 182; städt. Ap- 

pellationsgerichtsb. 202. 3; Zahlungsbefehl 

272; Verwüstung der Güter des Schuld- 

ners 273. — Gastaldio 6; Rector et iud. ord. 

134; Pod. 152. 99. 202. 3. 8. 51. 53. 57. 

72. 18. 75. 444; Css. 180. 81. 85. 86. 203. 

72.73; Skabinen 6; Judd. u. causidici 42. 

78. 99. 100. 23. 34. 44. 52. 82. 85. 272. — 

Vikar Can della Scala 507. — Veronenses 

denarii 116. 181 w. — s. Zeno, Abtei 6. 99. 

Verpfändung, obligatio 53. 75 w., pignoris no- 
mine, titulo, iure obligare, investire 120. 
207. 458 s.; pignora dare 108; pignori obli- 
gare 514; carta obligationis 53, pignoris 
120. - zur Sicherung einer Forderung durch 
Verkaufsurkunde 53. 75. 76. 97 ; durch Be- 
sitzeinweisg. 111; zur Sicherung d. Schieds- 
spruches 108, der Submission 110, von Dos 
u. donatio pr. n. 458, 505. — von Guastalla 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 595 


Num.: 4. 19 41. 92. 118. 206. 311. 416. 499. 520. 


u. Luzzara durch das Reich 207. — des ge- 
sammten Guts s, Obligatio; vgl. Guadia. 

Verpflegung am ks. Hofe 114 Anm. 

Verpflichtungen, obligationes, von Kriegsge- 
fangenen nachgelassen 427. — s. Strafver- 
pflichtung. 

Verräther, proditores, als solche gebannt 503. 

Verruf, blasmum 113. 

Versilia, Privileg 156, Restitut. ans Reich 219. 

Versio, ex v. parentum pertinere 43. 

Vertheidigungsrecht des um SchuldenGebann- 
ten 472 S 16. 

Vertrag s. Contractus. Convenientia. Conven- 
tio. Finis. Pactum. Transactio. 

Vertreter s. Actor. Missus. Procurat. Sindicus, 

Verurtheilung s. Condemnare. Strafsachen. 
Ungehorsamsverfahren. Urtheil. 

Verwandte der Gebannten mitverurtheilt 503. 

Verwüstung, destructio bonorum des Schuld- 
ners 273; devastare, guastare die Güter des 
Gebannten 504. — eigenmächtige, Bestra- 
fung 401. — vgl. Zerstörung.- 

Verwundung, ferita, vulnus, vulneratio, Be- 
strafung 193. 401. 512; ist schwere Misse- 
that 472 S 4; Sühne um V. 349. 

Verzicht, refutatio 26 w., refutator, refutatio- 
nis instrumentum 119; s. Finis. Transactio. 
— auf Befehl des Richters 26. 84. 135 ; im 
Gerichte 36. 43. 46. 48. 51. 72. 83. 109; 
Verzichtsurkk. 29. 74. — vgl. Auflassung. 

Verzugsstrafe, ex duobus tres 415. 

Vetare stratam 215, pignus 401, tenutam 474. 

Vetralla dem Pabste restituirt 174. [96. 

Vexilliferi zu Siena 446. 

Via regalis 139; s, Strata. 

v. Vianden, Vienna, Graf Sifrid 315. 19. 90. 

Viator consulum 186, Verono 233. 35. 51, 
communis 401, Gerichtsbote 352. 59. 64. 
414. 96. 

Vice imperatoris fungi 140 w.; vicem suam, 
vices commendare 137, committere 294. 95, 
302. 22, gerere 248, et facere 442, oxercere 
293. 978. — ad vicem dare 28; s. vegario. 

Vicecomes von Piacenza 4. 5. 15. 20. 118; 
Mailand 17, Marsi 30, Sabina 36, Siena 55, 
Arezzo 62, Parma 83, Pavia 85, Sinigaglia 
90, Pisa 115. — Bote der Markgrüfin 73, 
Beisitzer 77. — des Abt von Polirone, co- 
mes, Gericht 122. — das Kapitel von Ve- 
rona 282. 64. 378. 83. 401. 13. — der Ro- 
magna, Bestellung 322. — visconcia 401. 

Vicedominus. Vertreter des Bischof im Ge- 
richte zu Pisa 8, Verona 6. — zu Rieti 1, 
Florenz 68, Parma 83, Brescia 88, Piacenza 
118, Trient 265. 

Vicenza, Bischof 314, Todald 42, Litekerius 
70, Ubert 242, Johann 528. 

— Stadt, Gericht des Grafen Hubert u. des 
Boten des Hzg 70; des Kg. 96; Ladungen 
vor das Hofgericht 242. — im Bunde mit 
Verona 208. 15 Anm.; im Interdikt wegen 
Cremona 314; Statut gegen die Ausgezoge- 


nen 503. — Pod. 314. 503; Judd. 96. 159. 
— Vikar Can della Scala 507. — Kl. s. Fe- 
lix, Partei 66. 

Vicevicarius des Gvikar v. Tuszien 512. 

Vicini 88. 109. 113; vicinitas 362. 78; vicinia, 
Gemeindeversammlung 401. 

Vieh, Schaden dadurch, Strafe 401; Tödtung 
u. Verwundung schwere Missethat 472 S 4. 

Vikar des Ks. 366; s. Hofvikar. — des Lega- 
ten in Tuszien 291, vicecomes der Romagna 
322. — des Gvikar oder Gkapitän für Tus- 
zien 392. 511; für einzelne Vikariate s. 
*Colle. *Ildibrandescha. *Maritima. Mon- 
tauto, Orgia. s. Quirico. "Val di Nievole. 
*Volterra; Appellation an Gvikar 512; As. 
sessoren des V. 376; vicaria, vicariatus 456- 
59; vgl. Kapitän. — des Marschalls K. Lud- 
wigs 509. 10; Karlszu Lucca u. seines Statt- 
halter 517. — des Podesta 386, 87. 88. 
409. 43. 503; bannt 326; Bestellung u. Be- 
soldung 436. 37. 38; für den Einzelfall be- 
stellt 375. — der Bischof vicarius des Stifts- 
heiligen 56. — Vertreter im Gericht 195. 

Villarius monasterii 159. 

Vincere causam 2, per pugnam 91; victor, 
victus 304. 509; Urkunde pro victoriali me. 
moria 67. 

Vindicare rem 34. 53, ius suum 68; vindicatio 
rei directa, utilis 192 I. II. — rächen, vin- 
dicandi potestas der Partei zugeurtheilt 67. 

Vindicta malefactorum 192 II, reatus 252. — 
— manumissio cum v. 524. 27. 

Violare mulieres 338, violenter cognoscere 472 
S 4. — violenta disvostitio 46; violenter de- 
tinere 67. 107.8; violentiam facere 36. 159 s. 

Virga. per v. investiro 43. 52. 54. 55. bannum 
mittere 48, se obligare 51. 67. 

Virtus, per v., gewaltsam 36. 70; v. improba 
85. — Macht, Kriegsmacht 85. 155. 97. — 
de v. dimittere den Emanzipirten, v. et pote- 
statem dare 315. 

Vis, per v. intermittere 43. 116, eiicere 108, 
habere 166, — vires habere in einem Gebiete 

Visconcia, vicecomitatus 401. (153. 

Vita publicari 67. 

Viterbo 428. 29. 39. 54; Gericht des Hzg Ro- 
manus 7; ks. Pallast, Gotfrid v. V. u. Brü- 
der 146; dem Pabste restituirt 174; gegen 
Rom 301; vom Ks. belagert 387. 

Vitiare concordiam 196. 

Vitium, Missethat 135. 

Viva finis 29, v. voce 195. 205. 365, v. vocis 
oraculo 517 ; v. guerram facere 449. 59. 60. 

Vivo, Kloster, Partei 162. 224. 38. 393. 

Vocabulum, in loco et v. 55. 151. 

Vogt, advocatus, advocator, vgl. adiutor, von 
Kirchen u. Geistlichen 4. 5 w. 105, 7. 10. 
35. 44. 65; durch Kboten zu bestellen 44; 
für den Einzelfall anerkannt 59, bestellt 40. 
46. 218, schwört 42. 43. 49. 94, Zustim- 
mung zur Veräusserung 101. 35; in advo- 
catiam suscipere 106; advocatie iure 191. — 


596 Snch- und Wortverzeichniss, 


Ks. Vogt der röm. Kirche 499. — V. des 
Reichs 6; des Hzg u. Markgr. v. Verona 49. 
70.78; vgl. Lucca, Vögte; andrer Laien 16. 
28.43.54; von Frauen 18. 22. 29; im Ge- 
richte bestellt 29. 54 ; vgl. Tutor. 

Volksrecht, Angabe bei Zeugen 15. 19. 27. 53, 
bei Parteien 16. 20; s. Longobardisches, 
Römisches, Salisches Recht. Professio. 

Volljährigkeit s. Grossjährigkeit. 

Volterra, Bischof, Rogerius 94, Aldebrandus, 
im tusz, Bunde 196, Paganus, Hoheitsrechte 
347. 56; Antonius de Alliis, Befugnisse. er- 
hebt zum Pfalzgrafen 531. — Bisthum, Vi- 
kar Roger de Pizzo 372. 73. 

Voluntaria iurisdictio s. Gerichtsbarkeit. — 
v. privilegium 262. 

Voluntas utrius facit matrimonium 458; vgl. 
505. — v. ultima 501. 10. 20 w. — volun- 
tate des Mitrichters urtheilen 175. 

Vorbehalt, anteponere, bei Gestündniss 29. 
91, bei Investitur 55 ; ponere, reservare, bei 

Vorkaufsrecht 110. [Vermüchtniss 7. 

Vormund s. Curator. Mundwald, Tutor. 

Vorsitz, unthätiger, des Königs 4. 23, der Kai- 
serin 29, des Bischofs 3. — mehrerer 3. 6. 
29. 30. 47 w. — vgl. Gerichtsurkunden. Ur- 

W — vgl. Gu — [theil. 

Waffentragen nach Güterabtretung verboten 
472 S 24. 

Wahlrecht der Kurfürsten durch den Pabst 

Walcausus, Hofrichter 65. [499. 500. 

Walter, Jud. u. Kbotezu Pavia, Gericht 27.32. 

— Graf v. Fano 817. 

— v, Renesbach 188. 

Wanto, traditio per w. et wasonem 34; Ban- 
nung des Guts per fustem et w. 57; w. fe- 
mineus beim Kampfe 91, 

Warentacio et defensio des Herrn beim Leben 
265; warentare et defendere 518; vgl. De- 
fensio. Guarentigia. - 

W arnerius (Irnerius), Jud. v. Bologna 99. 

Warpire se 34; s. Awarpire. 

v. Wasserburg, Graf Konrad 316. 

Wassergerechtigkeiten 14. 228. 66. 69. 79. 
80.88. 316. 19. 

Weinstöcke, Abhauen schwere Missethat 472 

Wercio, Markgr. Heinrich 147, [S 4. 

Wezelo v. Prata, Gvikar der Mark Treviso, 

Wibert, Kbote 10. [Pod, v. Padua 410. 

— Hofrichter 65. 

Wido s. Guido. 

Wiedereinsetzung s. Restitutio. 

Wilhelm, Kg 418. 19. 22. 

— iudex 64. 86, i. palatinus 85. 

— Calzagrisa v. Mailand, Hofrichter.192. 

— Markgr. v. Palota, Rektor v. Garfagnana 
u. Versilia 156. 58. 

— de Vinea, Grofhofrichter 391. 404. 

Willebrief zu Abtretungen an die röm. Kirche 
259; verlangt 500. 

v. Wirtemberg, Graf Hartmann 217. 22. 28, 

Wirzburg, Bischof Otto 217. [Eberhard 525. 


v. Wittelsbach, Pfalzgr. Otto 114. 30. 46. 47. 

Wittwen u. Waisen. von Reichsteuern ausge- 
nommen 396; s. Tutor. - 

Wolfger, Patriarch v. Aglei, Legat Italiens 
214. 16. 18. 19. 22. 38. 50. 

Worms, Bisch, Heinr. 192 Anm. 319, Ekhard 

Wüstlegung des-Guts s. Verwüstung. [528. 

s. Zacharias zu Venedig 42. 47. 

Zahlung s. Paga. Ratio. Solutum. 

Zahlungsbefehl, preceptum de solvendo, bei 
Verurtheilung nach Rechtsstreit 276. 77. 
509. 11; pr. facta pro ratione vel pro male- 
ficio 193; nach confessio 272, u. condemna- 
tio 350. 51; precepta facere in confessos, 
pfalzgráfl. Befugniss 524. 

Zahlungsunfühigkeit, Aufforderung zu Bei. 
steuern 268; vgl. Bann. 

Zauberei, maleficium 91. 

Zeitweise Verleihung s. Amtslehen. 

Zengg, Bisch. Protyuwa 520. 

Zeno augustus 80. 

s. Zeno bei V.erona 6. 99, 

Zerstörung, devastatio, destructio, des Hauses 
von Gebannten 244. 504, bei Beherbergung 
Gebannter 494. 504. 

Zeuge, Angabe des Volksreehts 15. 19. 27. 53. 
— testimonium 1. 3. 10. 11. 18 w.; iudicem 
t. facere 30; testis 5. 8 w., idonei 102. 5. 6, 
legitimi 122, pretio corrupti 116, male opi- 
nionis 108, autentici etin publicam formam 
transducti 247; voci unius t. non credendum 
116; t. separare 25, reprobare 108; t. pro- 
ductis urtheilen 99. 134 w.; credentiam tes- 
tium tenere 501. 

Zeugenaufnahme, testes recipere, examinare 
340, inquisitio, dicta testium autenticare et 
in publico scripto redigere, bei Rechtsstreit 
159. 165. 177. 250; ac si perpetuo viverent 
149, semper presentes adessent 159. 65; ad 
litem futuram 282, senes et valetudinarios 
ad cautelam 302; über ein Testament 149, 
über Gränzen 340, über Reichsrochte 394, 
95.96. — Vgl. Editio. Publicatio. Inquisitio. 

Zeugenbeweis 1. 2. 3. 11. 18. 23. 25. 105. 8. 
16. 22. 23. 247. 395 s. — vgl. Inquisitio. 

Zeugeneid s. Eid. 

Zeugniss, testimonium reddere 3, dicere 11, 
firmare 25; t. futurum erbeten 48. 54; t. 
contraria, in t. titubare 108, testibus, non 
testimoniis credendum 116; testificatio te- 
stium 5, testificari 9. 25; manifestatio 70; 
attestare 2 w.; attestatio 177. 82 w. — fal- 
sches, schwere Missethat 472 S 4. — ver- 
weigertes, dafür Kirchenstrafen 207, be- 
stándiger Bann 308, bedingter Bann 472 
$ 19. — s. Gerichtszeugniss. 

Ziegen, ohne Erlaubniss nicht zu halten 401. 

Zins s. census, pensio, fictus — für Ueberlas- 
sung der Regalien 142. 155. 170. 178, vgl. 
Siena; an den Pabst 325. 428; der Ildebran- 
desca an Siena 451. — pensio, verfallen, zu 
Ravenna durch Ks, ermässigt 130. 





^o 


Jahr: 800. 900. 1000. 1100. 1150. 1200. 1225. 1250. 1300. 1350. 591 


— 


Num.: 4 19 41. 92. 118. 206. 3l1. 416. 499. 520. 


Zoll, Weggeld, s. datium, guida, muda, pas- 
sagium, pedagium, plateaticum, teloneum, 
vectigal. — von Ks. verliehen 114. 38. 41. 
42 w.. erlassen 133. 316 s.. vorbehalten 147: 


v. Zollern, Graf 299, 
Zürich, Gericht des Künigs 64. 
Zuständiger Richter, iudex competens 489.90, 


i. suus 511. 17. curia comp. 517. 


zu S. Miniato 304; herrschende Stadt bei Zustimmung s. Concordia. Consensus. Largie- 


Submission befreit 153; Nachlass zur Kom- 
pensation von Repressalien 514. 


tas. Loquela. Parabola. Verbum. Voluntas. 


UEBERSICHT NACH DEM OERTLICHEN 
ZUSAMMEN HA NG E. 


Wo die Anführungen mit w. abgebrochen sind, ist das Sachverzeichniss zu vergleichen. 


Kaiserreich u. Kirche 80. 174. 259. 408. 
99. 500. 

Italien, Legat 176. 213, Bote 471; allg. For- 
meln 260. 61. 62. 

Friaul u, Istrien, Aglei Patr. 49. 214. 453. 
— Triest Bisth. 24. 

Venedig 29. 311. 12. 13. 508; s. Zacharias 
42,47. 

Veroneser Mark, Treviso 139, Kapitel 
177. — Feltre u. Belluno Bisth. 518. — Pa- 
d u a 308. 472. 506. 7 ; Bisth. 125; Kapitel 
107. 8. 29; s. Justina 47. — Monselice 214; 
Este Markgr. 215.56.421.22. — Vicenza 
314. 503; Bisth. 242; s. Felix 66. 96; s. Pe- 
ter 70. — Verona 208. 15. 53.56.72. 73; 
Vikar 507; Kapitel 65 w.; s. Zeno 6. 99; Ca- 
lavena Kl. 144.52; s. Bonifazio Gr. 215. 56. 
— Trient 183. 349—55. 57. 59. 458. 74. 
96. 505; Judikarien 180 w.; Bleggio u. Ste- 
nico 303; Arco u. Drena 184; v. Castelbarco 
265 ; Val Sugana 410. 

Lombardei, Generalvikar 423, Seneschall 
447, Reichsb. 497; Pfalzgr. Venerosi 495. 
519. —Mantu a 253. 427; Polirone 99w.; 
s. Maria de Felonica 119; Guastalla u. Luz. 
zara 18 w. — Modena 278. 468; Bisth. 
149; s. Peter 84; Nonantula 9. — Reggio 
504; s. Prosper91. — Parma, Kapitel 23. 
83; de Fornaxariis 526; s. Maria de Colomba 
137. — Borgo s. Donino u. Bargone 112. 14. 
47. 204. 99. 409. 20. — Piacenza 12. 20. 
100. 11. 18. 21. 26. 36. 44; s, Sisto 14w. — 
Bobbio Bisth. 284. — Cremona 100 w.; 
Bisth. 34. 38—41. 64; Cavalcabó Markgr. 
193; de Regnis 525. — Brescia 256. 76. 
77.85. 92. 97. 98. 360. 502. 15; s. Giulia 
242; Borno in Val Camonica 88. 89. — 
Bergamo 514; v. Montecollere Graf 34; 
Soardi u. Foresti 515. — Como, s. Abon- 
dio 164. — Mailand 22. 44. 53. 58. 87. 
155. 463; s. Ambrogio 17; s. Maria d'Orona 
45; Aliprandi 521; de Casatiis 530; Chia- 


ravalle 319; Monza, s. Johann 17; Seprio 
Grafsch. 44. 113. — Crema494. — Lodi 
228. 315. — Pavia 32. 44. 57. 85. 256. 
309. 475; Celum aureum 27. 37. 59. 135; 
s. Salvator 402. 6; s. Marie Theodote 64. 85. 
409; s. Felix 154 w.; s. Marino u. Leo 171. 
— Grafen v. Lomello 136. 461. — Tor- 
tona 158.—Novara175; Blandrate Gra- 
fen 158. 65. 66; v. Castello 135. — V er- 
celli 175; Bisth.. Casale 192. — Asti 
197.98. 209. 27. 29. 36. 39. 46 —49; Bisth. 
60. — Montferrat Markgr. 151. — Savoien 
Graf 405. — Novalesa 10. — Gavi Markgr. 
158. -- Genua, Erzbisth., S. Romolo 307. 


Tuszlen, Bund 196, Generalkapitanat, ghi- 


bellin Partei 450 —52, Generalvikariat 482. 
84, vom Pabste beansprucht 499. 500. — 
Lunigiana, Pontremoli 142, 320. 513; 
Sarzana 183 321.390; de Marzaxio 528. 
Garfagnana 156.219; Barga 158.— Lucca 
81. 219. 443. 511. 19. 27; Kapitel 517; 
Vögte 466. — Val di Nievole 339. 512. — 
Pisa 143. 318. 450—52. 509. 10; Bisth. 
3; Kapitel 115; Pisaner 286. 90. 520. 
31. — Pistoja 291. 342. 516; Bisth. 61. 
189; Kapitel 140. — Prato 79. 384. 48]; 
Stift 403; Albertini 524. — Florenz 
148. 51. 70 341. 43. 478 —80. 89. 95; Ka- 
pitel 68. 69; de Alfanis 483. — Grafen Guidi 
138, Battifolle 501. — Camaldoli 160. 95. 
248. — Ubertini 163. 241. 87, — S. Mi- 
niato 250. 82. 304. 464. 65. 69. — S. 
Gimignano 304 w. — Volterra, Bisth. 
947. 56. 531; Montevoltraio 400. — Poggi- 
bonzi 124 w.; s. Michael in Marturi 73. 74. 
— Colle 394. 95, 432. 76; Montauto 
293--95; Staggia 498; s. Salvator in In- 
sula 94 w. — Siena 120 w.; Hospital 369. 
493; Grafsch. 396; S. Salvator u. Lorenzo 
98; Belforte u. Radicondoli 371. 74. 89; 
Orgia 293 —95. 327.456. — Grafen Ilde- 
brandeschi 293 —96; Ildebrandescha 416, 


598 Uebersicht nach dem órtlichem Zusammenhange. 


40; Grosseto 417. 33 ; de Prata 491. 92. — 
s, Salvator in M. Amiate 11 w.; Vivo, Gra- 
fen Sarteano 162. 2?4. 38. 393: Montalcino 
346; S. Quirico 456; Montepulciano 333-35. 
485. 60.67; Montefollonica u. Montechiello 
457. — Arezzo201; Bisth. 93; Kapitel 
62; s. Flora u. Lucilla 132; Pratalea 382; 
Castiglione Aretino 367. — Perugia 71. 
153 w.; Bartolus de Sassoferrato 522. 23. — 
Città di Castello 454; Borgo s. Sepol- 
ero 288; Anghiari 131. 

Romanivla, Grafsch. 305. 22. — Ferrara 
50. 178. 263. 56; Bisth. 46. — Bologna 
119. 281. 411. 26. 68; Kreuztrüger 316. — 
Imola 54. 221. 40. 329. 411. 15. — Faenza 


90. — Cagli 368. — Mateliea 161. 434. 45. 
— Camerino 398. 99, — Monte Milone 441. 

Spoleto, Herzogthum 301. — Gubbio 153. 
379. 428. — Sassoferrato 425. — Assisi 
128. 212. 44. 361; Bisth. 56. — Foligno 
150. 222.26. — Monaldeschi 206. 11. 52. 
54. 67. — Spoleto 258. 370. — Rieti 1. 2. 
5. 8. 33. 325. 

Patrimonium, Restitution 174. — Orrieto 
340. 446. — Sovana 16, — Viterbo 7. 146. 
— Rom 67. 179. 377. 452; s: Cosmas u. 
Damianus 92; s. Maria in Via lata 117; s. 
Praxedis 127. — Farfa 1 w. 

Unteritalien, Salerno 18. 21. 35. 75. 76. 
95. — Teano 25. 


270. 79. 80, 83. 426. — Ravenna 28. 43. Burgund, Genf, Graf u. Bisth. 167. 
80. 130; Erzbisth. 51. 52; s. Apollinare 317; Deutschland, Graf v. Frontenhausen 213. 


Argenta 397; Bagnacavallo 448, 
Ancona, Fano, Kapitel 105. — Sinigaglia 


— Probst zu s. Paulin bei Trier 529. 


UEBERSICHT NACH DEN QUELLEN. 


I. HANDSCHRIFTEN. 


Assisi, Munizipalarchiv, Orig. 212, Registrum 
128. 244. 301. 61. 

Bologna, Universitätsbibl., Mon. civ. Bono- 
niae 468, 

Brescia, Bibl. Quiriniana, Orig. 242, Libor po- 
teris 276. 77. 78. 81. 85. 92. 97, 98. 328. 
36,37.38.44.45.60. — Munizpalarch. 515. 

Cremona, Munizipalarch, 13 —15.31. 63. 100. 
1. 11. 18. 21. 93. 205. 7. 8. 10. 15. 53. 56. 
63. 66. 68. 69. 71—73. 302. 9. 11—14. 26. 
380—32. 80. 427. 62. 73. 94. 508. 14. — 
Cod. Sicardianus 38—40. — Kapitelsarchiv 
41. 64. — Notariatsarchiv 525. 26. 28. 


Darmstadt, Staatsarchiv, Konzeptbuch des , 


Rud. Losso 499. 

Florenz, Staatsarchiv, Atti pubbl, 163. 216. 
87. 93—96. 323. 24. 498; Capitoli 148.70. 
96. 489; Camaldoli 136. 60. 95. 243. 88; 
882; Pistoja, vescov. 79. 189, capit. 140; 
Prato, prepos. 408, com. 481, spedale 384 ; 
Samminiato 250. 90. 464. 65. 69; Massa di 
V. di Niev. 339; Bonifazio 73. 74; Poggi- 
bonzi 478. 79. 80; S. Gimignano 304. 47. 
56. 72.73.81 449. 59; Volterra 282. 400; 
Montepulciano 460. 67; Castiglione Fior. 
867; Urbino 398. 99; Acq. Bagni 333; Stroz- 
ziane 138. 483. 95; Repert. 320. 513. — 
Kapitelsarchiv 68. — Bibl. nazionale, Lan- 
dinelli Storia di Sarzana 133. 321. 90. 

Foligno, Munizipalarchiv 150; 222, 26. 


Imola, Munizipalarchiv 221. 40. 70, 79. 80. 


83. 329, Libro rosso 411. 15. 


Innsbruck, Statthaltereiarch. 503, Trient 410. 
58. 96. 505. — Ferdinandeum, Cod. Wan- 
gianus 518, Bibl. Dipauliana 474. 

Lodi, Munizipalarchiv 228. 

Lucca, Staatsarchiv, Curia de’ rettori 511. 12. 
16, Tarpea 524, Capitoli 527. 

Mailand, Staatsarchiv 22. 27. 32. 34. 37. 45. 
53. 58, 59. 70. 85. 87. 316. 19. 402. 6.9. 
63. 75. 502; S. Pietro di Modena 84 ; S. Be- 
nedotto di Mantova 99. 102. 3. 4. 19. 22. 
90. 91; S. Abondio 164; Dominikaner zu 
Lodi 315. 

Mantua, Regierungsarchiv 112. 14. 47. 204. 

99. 420. 97. 

Montepulciano, Munizipalarchiv, Libro delle 
coppe 162. 224. 38. 

München, Reichsarchiv 218. — Hofbibl., Bon- 
campagni Boncampagnus 176. 260, Oliva 
261. 62. 

Orvieto, Munizipalarchiv, Liber instrumento- 
rum 174. 

Padua, Munizipalarchiv 47. 214. 506. 21; 
Statuten 472. 

Parma, Nationalbibl., Orig. 137, Historia Pal- 

Pavia, Munizipalarchiv 151. ^ (lavicina 423. 

Perugia, Munizipalarchiv, Orig. 418. 24. 29. 
30. 39. 54, Libri submissionum 153. 88. 94. 
201. 25. 358. 77. 79. 419. 25. 28. 

Pisa, Staatsarchiv, Atti pubbl. 143, 318, Ca- 
pitoli 531, Primaziale 509, Olivetani 286, 
S. Martino 510, Dep. Franceschi Galletti 
520. — Archiv Roncioni 466. 


Uebersicht naoh den Quellen. 


Ravenna, Bibl. Classensis 130, 317. 

Rom, Bibl. Vaticana, Reg. Farfense 30. 

Siena, Staatsarchiv, Riformagioni 162. 68. 69. 
96. 224. 300. 27. 34. 35. 40—43. 76. 86. 
87. 94—96. 416. 17. 31—33. 35. 40. 42. 
43. 50—52. 55 — 57. 76. 77. 82, 84 —88. 
90, K aleffo vecchio 120. 24. 200. 20. 23. 41. 
45. 306. 10. 46. 48.71. 74,75. 85. 89. 407. 
36—38. 46. 70, Kaleffo dell’ Assunta 491. 
92, Consigli della campana 414: S. Salvator 
in monte Amiata 11. 16. 19. 48. 55. 72. 77. 
82. 391. 92. 404. 12; S. Eugenio 94. 106. 
218. 89; S. Maria degli Angeli 97; S. Fran- 
cesco 388. 408; S. Mustiola 393; Spedale 
369. 493. 


599 


Todi, Munizipalarchiv 206. 11. 52. 54, 67. 

Turin, Staatsarchiv 405. 

Venedig, Staatsarchiv (früher zu Wien) 24, 
Cod. Trevisanus 29. 

Verona, Kapitelsarchiv 78. 109. 10. 16. 23. 
34. 80 —83. 85—87. 99. 202. 3. 17. 30-35. 
51. 55. 57. 64. 74. 75. 362-66. 78. 83. 401. 
13. 44. 

Wien, Staatsarchiv (s. Venedig), Munizipal- 
register von Asti 154. 59. 65. 66. 72.73. 97. 
98. 209. 27. 29. 36. 37. 39. 46—49. 447. 
61; Trient, Orig. 184. 265. 303. Liber Uberti 
notarii 349—593. 55. 57. 59, L. Jacobi not. 
954; Reichsregistratur 529. 39. — Hofbibl.. 
Cod. nr. 2493: 471. 


II. DRUCKE. 


Die genaueren Titel in den Verzeichnissen B. 1 


S. 874 und B. 8 3. 595; wegen der in diosen 


fehlenden, mit einem Stern bezeichneten Werke vgl. die einzeluon Urkunden. 


Acquacotta Mem. di Matelica 161.434. 41. 45, 
Affarosi N. di Reggio 91. 

Affó St. di Parma 23. 83. 

Amiani M. di Fano 105. 

Archiv f. österr. Geschichsq. 499. 

Archivio storico 81. 117. 79. 

Biancolini N. delle ch. di Verona 6; 144. 52, 
Bóhmer Wittelsbach. Reg. 259. 

*Bongi Bandi Lucchesi 519. 

Boselli St. Piacentine 12. 20. 126. 36. 45. 
Brunetti Cod. d. Toscano 3. 

Burali V. de' vesc. Aretini 93. 

Calogera Nuova raccolta 177. 

Castellini St. di Vicenza 96. 

"Compendio ist. di Lunigiana 142. 

Costa Chart. Dertonense 157. 

De Blasio Series princ. Langob. 18. 21,35. 75. 
De Conti N. di Casale 192. (76. 95. 
*Dionisi De' due Udalriei 65. 

*Disamina risguard. S. Rufino 56. 71. 
Dondi Ist, eccl. di Padova 107. 8. 25. 29. 308. 
Fantuzzi Mon, Ravennati 54. 

Fatteschi Mem. dei duchi di Spoleto 1. 36. 
Federicus Hist. rer. Pomposian. 50. 

Galletti Gabio 1. 4. 26. 67. 

Galletti Del Primicero 92. 127. 

Galletti Mem. di Rieti 2. 5. 33. 86. 325. 
Gattula Hist. abb. Cassinensis 25. 

Gentile Mem. di Pergola 368. 

*Giornale Arcadico 146. 174. 

Giulini Mem. di Milano 17. 44. 

Kopp Reichsgeschichte 500. 

Lancelottus Vita Bartoli 522. 23. 

Liber jurium reip. Genuensis 307. 

Lupus Cod. d. civ. Bergomatis 88. 89. 


*Malpeli St. di Bagnacavallo 448. 
*Mazzarosa St. di Lucca 81, 

Meichelbeck Hist. Frising. 57. 

Mittarelli Ann. Camaldulenses 43. 90. 
Monumenta hist. patriae, Ch. 10. 60. 175. 
Morbio St. dei municipi 28, 

Muratori Antichità Estensi 42. 

Muratori Antiquitates Italicae 91. 

Muratori Scriptores rer. Ital. 8. 46. 
*Natalucci Documenti di st. Umbra 258, 
Pacchi Ricerche sulla Garfagnana 156,58.219. 
Poggiali Mem. di Piacenza 284. 

Puricelli Mon. bas. Ambrosianae 155. 
Quellen u. Erörterungen 305. 22. 

Rena e Camici Duchi di Toscana 62. 68, 69. 
Rovelli St, di Como 113. [115. 32. 291. 
Rubeis Mon. eccl. Aquil.. 49, 453. 

Rubeus Hist. Ravennatum 51. 

*Sansi Documenti di Spoleto 370. 

Savioli Ann. Bolognesi 52. 

Soldani Hist. mon. de Passignano 501. 

Spon Hist. de Genéve 167. 

Sudendorf Registrum 80. 

Tarlazzi Appendice ai Mon. Rav. 397. 
Theiner Cod. d, dom. temporalis 500. 
Tiraboschi Mem. Modenesi 149. 504. 
Tiraboschi St. di Nonantola 9. 

Tonduzzi Hist. di Faenza 426. 

Troya Della condiz. de' Romani 7. 

*Veratti Doc. rel. ad Obizzo d' Este 421. 22. 
Würdtwein Nova subsidia dipl. 66. 178. 
Zacharia Anecdota 61. 171. 291, 

Zacharia Iter litterarium 135. 

Zanetti Nuova racc. delle monete 139. 507. 
*Zeitschrift f. Niedersachsen 141. 


600 Beziehung der Urkunden zum Texte. 


BEZIEHUNG DER URKUNDEN ZUM TEXTE. 





Zu $ 1 vgl. Nr. 34. 47. 2:72.86. 6:8. 7:9.11. 8: 9. 42. 48. 49. 71. 
9: 23. 56. 65. 70. 78. 86. 107. 10: 20. 33. 57. 107. 11: 23. 59. 72. 88. 12: 16. 
17.27.99.63. T4. 18: 16. 19. 27. 29. 31. 32. 34. 37 38. 39. 40. 41. 71. 88. 14: 42. 
49. 64. 15: 29. 53. 63. 75. 76. 77. 95. 272. 350. 51. 52. 442. 81. 160: 48. 77: 
17:55. 66. 71.72.83. 18:69. 72. 19:66. 901: 28.43. 46. 51. 91:50. 93 
42.49. 51. 218. 26. 316. 19. 24: 52. 54. 67.90. 98: 86.105.107. 80: 98.105 
106.89. 88:295. 41:295.309. 48 f.: 193.472.503. 46: 208. 68. 73. 388.462. 73. 
96. 47:93. 308. 59. 474.96. 49: 208. 448.506. 51: 185.349. 57.481. 59: 193. 504. 
53: 326.470.  54:470.503.4 56:504. 57: 263.504. 59: 308. 60: 244 
494. 504. 61: 273. 62: 193. 194. 63: 143. 51. 288. 426. 68. 508 14. 64: 411’ 
97. 94. 66: 427. 69: 154. 72. 92. 236. 37. 41. 88. 91. 307. 63. 70: 192. 236° 
79.80. 85 92. 98. 334.488. 171: 167. 237. 782: 285. 95. 98. 307. 18. 23. 34. 41- 
42. 68. 70. 98. 99, 488. 89. 78: 488. 89. 74: 307. 41. 49. 488. 89. 75: 446. 76° 
167.346. 78:143.279.80.368. 104: 502. 108: 328.36. 117:56. 119: 165.77: 
190: 122. 49. 83. 265. 84. 347. 56.518. 191: 113. 194: 130. 195:128 196: 
14. 97. 109. 10. 59. 65. 66. 83. 99. 217. 32. 37. 47. 64, 365. 78. 401. 13. 127: 139 
56. 321. 90. 128: 150. 71. 129: 138, 131: 144.93. 135: 347.56. 136: 8l 
137: 128. 31, 38, 288. 141: 125. 143: 125.455. 145: 144. 151: 171 
153: 146. 71. 154: 12. 155: 518. 15i: 218. 87. 88. 316. 158: 156. 58 
161: 23. 81. 162: 65.157 68.362.  164:524. 165: 132.92.224.38. 167° 
260. 354. 168: 169. 71. ?601 169: 177. 87. 92. 249. 172:173. 148: 65 
66.81.  180:29.  183:129. 185: 154. 62.64. 84. 186: 160. 187: 224. 97- 
29. 31. 33. 34. 38. 42,49. 50. 191: 192. 231. 33. 34. 35. 49. 199: 192. 198: 175 
248. 195: 159. 65.66. 197: 226. 901: 341. 42. 62. 63. 64. 66. 412, 904: 391- 
404. 906: 391. 404. 12. 208: 509. 212: 15. 914: 295. 916: 90. 175- 
84. 239. 46. 47. 48. 60. 354, 917: 192. 236. 37. 60. 61. 92. 97. 362. 9990: 24 
991: 149. 999.40,  993:29. 994: 38. 39. 40. 41 60. 3996: 122, 930: 22 
27.31.32 44.45.87. 931:515. 29237:315.463. 9233: 193.372.475. 239: 177- 
84. 86. 209. 240: 278.81.336 f. 941: 177. 82.87. 949: 177. | 943: 202 3- 
33. 34. 51. 74. 303. 55. 401. 945: 501. 946:286. 248: 136.99. 461. 49: 505- 
251: 397. 25%: 466. 953: 466. 954: 305. 466. 256: 515. 25. 31. 957: 35- 
421. 22. 505. 958: 305. 959: 495. 519. 260: 515. 261: 453.527. 9692: 515. 30- 
268: 524. 31. 264: 520. 21, 22, 23. 95. 96. 27.28. 905: 179. 424. 266: 527. 29- 
270: 10. 58. 273: 130. 974: 37. 48. 55. 56. 58. 975: 113. 977: 115. 
2/8: 131. 32. 33. 35. 37.40.42. 980: 141.76. 281: 211.12.13.14. 989: 216.50. 
288: 376. 77. 81. 83. 85. 89. 90. 91. 300. 985: 279. 80. 300.7. 286: 300. 4. 6. 10. 
23. 24. 33. 35. 39. 40. 46. 67. 987: 368. 69. 80.409. 988: 278. 989: 176. 291: 176. 
294: 120.24. 296: 130. 34.39. 297: 141. 298: 100. 101. 10. 18. 21. 39. 330. 
299: 155. 301: 112. 14. 42. 47. 55. 56. 58. 204. 99. 420. 97. 809: 156. 58. 90. 91. 
804: 141. 75. 97. 98. 306: 178. 808: 305. 310: 98. 106. 15. 912: 120. 
818: 170. 95. 200. 16. 89 90. 394. 314: 146. 88. 94. 201. 815: 189. 316: 150. 
53. 212. 26. 817: 90. 318: 161. 317. 819: 317. 393: 163. 97. 287. 
894: 204. 378 401. 13. 397: 262 305. 828: 201. 5. 7. 10. 71. 302. 11. 12, 13, 14. 
30. 454, — 881: 102.3.4.16. 334: 82. 8337: 174.  838:188 910:178. 
943:214. 4385748. 358: 325. 360: 225. 358. 61. 425 361: 266 69. 363:196. 
864: 211.12. 869: 215. 19. 20. 21. 22. 23. 28. 40. 45. 52. 53,56. 340: 325. 371: 
291. 23. 96. 41. 43. 44. 49. 50. 52 54. 58. 394. 373: 336 ff. 375: 259. 876: 259. 
879: 206. 67. 301. 881: 301. 382: 370. 383:415. 387: 449. 50. 51. 52. 57. 
GT. 76. 77. 78. 79. 80. 82. 83, 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92.93. 888: 498. 99. 500. 
890:478. 39%: 286. 91. 300. 4. 18. 23. 24. 27. 896: 270. 329. 411. 897: 305. 22. 
398: 233. 403: 402.6.  404:380.409.15.93. 405: 320.513. 406: 353. 54. 
59. 410. 408: 398. 429. 30. 34. 39.41.45. 409: 439. 410: 371. 72. 73. 74. 81. 
82. 85 87. 88. 89. 92. 93. 94. 95. 96. 400. 3. 7. 35. 36. 37. 38. 49. 43. 46.50.51. 411: 
414. 16. 17.40. 412: 377.82. 414: 339. 40. 48. 71. 73. 74.75 76. 82. 83. 85. 89. 
93. 94. 95. 96. 403. 56. 415: 398. 400. 416: 372. 86. 87. 88 89. 98. 414. 31. 32. 
33. 59. 60. 64. 65.69. 417: 398. 99. 419: 365. 83. 92. 93. 405. 18. 421: 372. 
495:408. 427:511. 481:1.2. 442: 179. 444: 262. 82. 379. 84. 424. 58. 81. 
501.5. 446: 305. 447: 379. 448: 384. 481. 450: 37.38. 39.40.41. 451: 33. 59. 


Beziehung der Urkunden zum Texte. 


459: 64. 85. 454: 47. 70. 78. 459: 79. 126. 45. 48. 475. 


601 


469: 36. 68. 478: 105, 


7.35. 218. 474: 105. 4765: 52. 54. 476: 28. 43. 52. 54. 477: 28. 43. 46. 67. 
478:80. 481: 109. 485: 73. 74. 84. 91. 92. 486: 84. 3487: 68. 69. 92. 117. 
488: 73.74.77. 492: 192. 498: 99. 494: 73.84. 495: 65.66. 496: 86. 
497: 96. 498: 129. 49: 172. 500: 160. 62. 501: 160. 62. 64. 68. 78. 95. 250. 
502%: 224. 38. 61. 504: 230. 505: 168. 72. 249. 506: 227. 507: 132. 35. 508: 
276. 81. 86. 89. 91. 339. 509: 386. 91. 404. 3510: 509. 511: 474. 517: 1. 2. 
518: 18.25. 519:21.25. 525:3.466.  598:11. 529:7 580:6. 589.12. 
588:4.5. 586: 2.4. 587:4.5.9. 541:10. 544:16.19. 545:16.20. 547: 11. 


548: 11. 30. 33. 550: 52, bl: 55. 
97. 99. 560: 52. 54. 90. 


667:61. 568: 68. 570: 69. 96. 107. 


558: 42. 62. 69. 70. 0555: 42.69.83. 557: 
561: 46. 50. 51. 


569 : 28. 43. 
541: 105. 25. 


604:67. 565: 26. 36, 
572: 62. 69. 70. 518: 


79.84. 574: 84. 577: 82.89. 134. 68. 77. 80. 81. 82. 99. 255. 331. 32. 444. 5798: 


94. 160. 62. 238. 581: 123. 271. 
13. 27.87. 588: 152. 275. 
596: 116. 44. 68. 75. 257. 332. 444. 509. 
76. 598: 391. 404. 599: 132. 95. 276. 
167. 608: 336 f. 610: 507. 


582 : 119. 466. 
589: 108. 591: 113. 598: 108. 77. 255. 


588: 122. 584: 85. 586: 108. 
594: 115. 


597: 154. 59. 65. 66. 68. 72. 73. 92, 234. 


601: 175. 84. 247.49. 6023: 157.67. 608. 


BERICHTIGUNGEN UND ERGÄNZUNGEN. 


Die Angabe der Zeilen bezieht sich auf den Beginn oder Schluss des Textes der 
betreffenden Urkunde überhaupt oder des auf ein und derselben Seite befindlichen 
Theiles derselben; wo die Seitenzahl nicht angegeben, ist die Seite zu verstehen, 
auf der die Urkunde beginnt. Berichtigungen, deren Uebersohen zu bedeutenderen 


Missgriffen bei der Benutzung führen könute, sind gesperrt gesetzt. 


Im Register 


sind die Berichtiguugen berücksichtiget. 


Nr. 12,8.18,2.6v.u. ergänze:... [in dub- 
lum ] vestituamus ; die nächstvorhergehen- 
den Worte scheinen verdorbé zu sein. 

18, Anm. Nob. Giulio Porro meint im Cod. 
dipl. Langobardiae 387 n. 1, die Einzolver- 
briefungen seien behufs des Aktes der Be- 
sitzergreifung an den verschiedenen Orten 
ausgefertigt; das scheint sich dadurch zu 
bestátigen, dass in der Urk. über die Besitz- 
einweisung a. a. O. nur von einem Prücept 
über Guastalla die Rede ist. 

14, S. 20, Z. 3. zziit*, womit die Indiktion 
stimmt; Cod. dipl. Lang. 375 hat xiii und 
setzt darnach die Urk. irrig zu 862, wüh- 
rend die Aum. «zi voraussetzt. 

15, Z. 9 v. u, Richertus; 2.3 v. u. Guille- 
vanni nach Cod, dipl Lang. 428. 

16, Ueberschr. Sovana. 

14. Jetzt genauer aus dem Orig. Cod. dipl. 
Lang. 591. 

18. 21. Jetzt auch Cod. dipl. Cavensis 1, 135. 
173 


99, Vollständig Cod. dipl. Lang. 905. 

28, Z. 11 v. u. [reprobundwum]; 2.9 
v. u. Wwunsuclo. 

27, Z. 4 v. u. cartula una — Vollständig 
Cod. dipl. Lang. 1307. 


81. Gedr. Cod. dipl. Lang. 1349 irrig zu 975. - 

82, Cod. dipl. Lang. 1412, wo aus dem stark 
beschüdigten Original noch vieles gelesen, 
was in der mir vorliegenden Abschr. als un- 
leserlich bezeichnet ist, falls nicht, wie in 
jenem Werke mehrfach der Fall, manches 
stillschweigend ergünzt wurde; wührend 
umgekehrt die Stelle, welche die beiden eig 
gerückten Urkunden auseinanderhált, ganz 
fehlt. Danach: Z. 4 ergünze Andreas; 
Z. 16 erg. Martinus; Z 2 v. u. Actum in 
villa ubi Basilica nova dicitur ; das Uebri- 
ge stimmt wesentlich mit meinen Ergän- 
zungen; Monat und fehlende Unterschrif- 
ten sind auch dort als unleserlich be- 
zeichnet. . 

84. Vollständig Cod. dipl. Lang. 1474’ Es 
gilt auch hier das zu n. 32 Bemerkte. 2.5 
wird dort zweifellos irrig comes statt Ars 
[dve«s] gelesen, S. 48 2. 4 erg. Senfrit; 
Z. 21. 22 fehlt auch dort ?(« und heisst es 
übereinstimmend mit meiner Ergänzung 
ideoque ipsa que supra; Z.11v. w fistw- 
cum. 

91. Cod. dipl. Lang. 1595, wo S. 55 Z. 4. Re- 
migio st. Heinzo, Z. 6 Albertus st. Albe- 
vicus, das aber nach den folgenden Erwäh- 


38* 


602 


nungen richtig; Z. 14 ff. domuicautilen ; 
S. 56 2. 9 Raiduifus. 

88. Cod, dipl. Lang. 1672; ebenda 1674 die in 
der Aum. erwähnte Urk. — Z. 6 Radul- 
dus st. Ribaldus. 

89, Im Cod. dipl. Lang. 1678: Z. 3 de sub 
reyimine; Z. 1l v. u. dicont istis; S. 59 
2. 7 v. u. Lücke nach iussione. 

40. Cod. dipl. Lang. 1658 irrig zu 998: auch 
hier (vgl. zu n. 32) zeigt der Abdruck keine 

. Lücken, die stillschweigend ergünzt sein 
müssen, da sich statt monasterii advoca- 
tus, wie ich S. 60 Z. 12 v. u. ergünzte, 
zweifellos unrichtig episcop? «dvocutus fin- 
det. — 8.61 2,5 v. u. gratuite st, gravi- 
tute; 2.3 v.n. Lubedeus. 

41. Ced. dipl. Lang. 1711 irrig zu 1000 und 
vielleicht aus anderer Quelle, da dort der 
Schluss des Urtbeils unvollstündig u. kor- 
rumpirt ist. 

49, 2.9. Dededus. 

46, S. 68, 2. 1 ff. heisst der Bischof Ugo, da- 
gegen Z. 28 ff, ünmer [ngo, was das Rich- 
tigere ist; obenso in dem Drucke Tiraboschi 
Mem. Modenesi 2, 3, bei dem keine Quelle 
angegeben. 

49, S. 73, Z. 1 v. u. Nach gefülliger Mitthei- 
lung vonSteindorffhateine neuere Ab- 
schrift in dem Sammelbande: Do Rubeis ad 
mon. eccl. Aquil. 1 Bl. 53 auf der Märciana 
zl kul. tuns, übrigens aber durchweg 
denselbon verderbten Text. 

58. Steindorff theilt mir nach Einsicht des 
Orig. mit: S. 84 Z. 4 Adulgerus; das 
Signum steht nicht vor, sondern nach der 
Unterschrift, und ist sein Rekognitionszei- 
chen, ziemlich ähnlich dem Sickel Mon. gra- 
phica, fasc. 5t. 2, abgebildeten. Was mir 
7.7 als tironische Noten bezeichnet war, 
ist ciao Wiederholung des Namen ARuiver- 
tus in griechischen Buchstaben, wie solche 
j& auch sonst wohl von den Judices ange- 
wands wurden. 

04 Anm. Cremona st. Verona. 

66 Ueberschr. S. Feliz bei Vicenza. 

67, 8. 92, Z. 20 v. u. wohl Subinensis, 
wonach die Reihe der Bischöfe zu ergän- 
zon wäre. 

48, S. 105, 2. 19, nobis st. vobis. 

79. S. 106 2.4. In Froilassungsurkk. im Ar- 
chive Roncioni zu Pisa von 1122 u. 1149 
heisst es per gaidam et cum gisalis u. 
ghisil. ; 

80, S. 115 Z. 20 v. u. „Principalibus — de- 
beut;‘ vgl. Inst. 2, 6 S 7. 

98, Z. 3. visdom ini; der damalige Bischof 
hiess Gregor. 

105 Uoberschr. erg. Kapitels von F«no. 

106, S. 151 Z. 10. delictorum. 

119, S. 163 Z. 5 v. u. scole st. sede, sowohl 
nach einem von mir aus dem Orig. genom- 
menen Auszuge, als in der Abschr., deren 


Berichtigungen und Ergünzungen. 


etwas undeutliche Buchstaben den Druck- 
fehler veranlassten; vgl. auch Bd. 3 S. 470. 
— Glaubte ich an Ausstellung zu Bologna 
kaum zweifeln zu dürfen wegen der Anwe- 
senden, unter welchen ausser Hugo de Por- 
ta Ravonnate noch mehrere als Bologneser 
nachzuweisen sind, dann wegen der Áus- 
stellung tm Hause des Bulgarus, so machte 
mich die Guatta Maechionts unsicher, zu- 
mal ich guaita (vgl. Ducange ad v. Wacta) 
als Bezeichnung städtischer Oertlichkei- 
ten nicht nachzuweisen wusste. Ich wandte 
mich daber kürzlich an den in der Vor- 
zeit seiner Vaterstadt so sehr bowan- 
derten Herausgeber der Statuten von Bo- 
logna, LuigiFrati,dor mir ausführliche 
Auskunft gab, welcher ich Folgendes ent- 
nohme: Der Ausdruck Guaita bezeichnete 
zu Bologna nicht blos die Wache, wie denn 
auch in den Statuten Guaitatores erwähnt 
wurden, sondern wurde früher auch als Be- 
zeichnung einzelner Strassen verwandt, 
wohl weil sich dort Wachen befanden; so 
urkundlich 1182: in yuuita s. Viti, 1198: 
in guudta. 2. Cassiani, 1238: in guaita 
Murchixana. Das ist zweifellos dieselbe 
mit der in der Urk. erwähnten: dio nähere 
Bezeichnung wird von der Familie herge- 
nommen sein, aus der Marchio u. Mar- 
chise in der Urk. genannt werden. Der 
JName hat sich erhalten in der jetzigen Via 
Marchesana, welche in die Via de' Fosca- 
rari einmündet; aber wegen eines Namen- 
wochselsim vorigen Jahrhunderte entspricht 
diese letztere, nicht jene, der alten Guaita 
Marchesana, welche demnach das Archigin- 
nasio antico nürdlich begrünzte. Damit 
stimmt denn durchaus, dass das Haus des 
Bulgarus urkundlich 1179 und später als 
- Sitz des Podosta erscheint, wie sich denn 
auch für die Kapelle des dort später erbau- 
ten Archiginnasio die Bezeichnung 3. Hu- 
viue de Dulgaris erhalten hat. Die Urk. 
ergibt demnach, dass auf dem weitonRaume, 
den das Archiginnasio einnimmt, das Haus 
des Bulgarus bei dem in die Via de' Fosca- 
rari einmündenden Vicolo della Scimia ge- 
legen haben muss. — Guaita für Strasse 
fand ich nachträglich auch zu Verona, vgl. 
Biancolini Not. 2, 596. 3, 155. 4, 519. 

198, S. 166 Z. 3. Lite st. lito. 

132, Z. 9. camerarius. 

133. Nach dem Drucke (Targioni - Tozetti) 
Relazione d' alcuni viaggi fatti in diverse 
parti della Toscana, Firenze 1779, B. 12 
S. 63, der noch andere unbedeutende Ab- 
weichungen ergibt: Z.9 v. u. recipimus et 
specialem nostram ac sacri imperis oame- 
ram eum esse praecipimus; S. 176 Z. 1. 
Mercutum quoque solemne supradictis Sur- 
zunensibus; 2. 4 v. u. ac subsoripsi fehlt; 
Z. 2. v. u. Data Laude, iii. non. nov., anno 


Berichtigungen und Ergänzungen. 


d. inG. im. €. leiti., ind. zü., InD. d. F. R. 
imp. inv., a. regni eius züi., imp. vero cit. 
In nomine domini. Feliciter. Amen. An 


603 


habe ich seit Böhmer’s Tode so viele Förde- 
rung meiner Arbeiten zu danken gehabt, 
als ihm. : 


andern Stellen ist der Druck noch verderb- 225, Z. 4. Romane urbis [consul] nach 


ter, als die von mir benützte Hs.; insbeson- 


Mitth. Winkelmann's. 


dere ist nur in ihm die Rekognition des 217, Ueberschr. Guido st. Otto. 
Kanzler Philipps, welche die Echtheit zwei- 280, f. 3 Vercellis, et. 
felhaft machen konnte, eingeschoben. Wie 243, Anm. Das Jahr 1210 wird durch den Kai- 


mir Giov. Sforza mittheilte, sind die Origi- 


sertitel durchaus sichergestellt. 


nale der Kaiserprivilegien noch im Munizi- 244, S. 292, Z. 10. capitulum. 


palarchive zu Sarzana. 
151, Z. 5 cognoscent. 


156. Aus Abschr. des 16, Jahrh. im Staats- 


archive zu Lucca, Capitoli, 3, 35: Z. 7. So- 
razo st. Doruio; A. 9. de Bazuno; de Ca- 
"stilione et Fossana; 2.6 v. u. Truffa de 
Custello Aynulfi; Z. b v. u. de Guizano; 
S. 199 2.13. Seorti«, Doccone; Z. 19. Ur- 
biccianum. Von den Zeugen sind nach dem 
Markgrafen von Palota nur noch der Käm- 
merer Rudolf und Marschall Heinrich von 
Lautern genannt; der Satz über Corelia 
ist ebenso angehängt. Schoffer- Boichorst 
machte mich aufmerksam, dass die Ver- 
derbniss der Zeugenreihe des Druckes zwei- 
fellos auf eine Verschiobung von Rieth, 
Lutra u. Praepositus zurückzuführen ist, 
nach deren Richtigstellung alles stimmt, 


289, Ueberschr. König st. Kuiser. 
287, S. 322, 2. 8 v. u. Ostuuensis? was 


freilich wenig wahrscheinlich; der Name des 
damaligen Bischof v. Ostuni ist unbekannt, 
An don Bischof v. Ostia ist wobl kaum zu 
denken; er war zwar wenige Tage früher 
beim Kaiser, Huillard Hist. dipl. 2, 48, ist 
aber nie Zeuge. Ausser Wilhelm v. Mont- 
ferrat ist damals kein Wilhelm Zeuge. Die 
Zeugenreihe, in der auch wohl Richar- 
dus cumerarius statt des sonst nicht nach- 
weisbaren Rodulfus zu lesen sein wird, 
dürfte ganz in Verwirrung gerathen sein, 
da alle Rangordnung mangelt; es ist mir 
nicht unwahrscheinlich, dass die aufeinan- 
derfolgenden Worte Augustensis Guiltel- 
mess schon iu dem Guilielmus Ostensis vor- 
weggenommen wurden. 


insbesondere auch der anderweitig nicht 290, S. 326 in der Zählung 29 st. 290; vgl. 


nachweisbare Friedrich v. Lautern entfällt. 


oben n. 211. 


Es ist zu lesen: Conr. de Schuzinrieth, 819, Z. 3. Romunie. 
R. cam., H. n. de Lutra, E. de W., Frid. 823, Anm. $ 286 st. 268. 


praep. 8. Th. in. Arg. 
180, Z. 4 v. u. domino. 
199, S. 235, Z. 22 v. u. ínvestiti. 
209, Z. 2 v. u constitutus. 896, Z. 1 v. u. nobilibus. 
210, S. 261, Ueberschr. Dec. 7 st. 8, 898, Z. 5. Qrbesalie. 
. 911. S. 262. 268 in der Zühlung 241 1. 212 st. 401, S. 415, Z. 22. misclentium. 
210. 211; die Register haben dio berich- 415, Z. 7. wohl excepcioni. 
tigte Züllung. 417 Z. 1. Cancellerii. 
217, 8. 271, 2.9. Krutheim st. Krathenn, 442, S. 451, Z. 5 v. u. Maffei, Gragiano. 
wie mir Stalin am 25. Juni 1873 schrieb. 459, Z. 4. wohl Brituudi; vgl n. 460 u. 


9493, S. 373, Z. 1. pacem st. facem. 
363, S. 388, 2. 8. affecti. 
874, S. 395, Z. 1. sunt, $ntroduotorum a. 


Das sollte leider die letzte Mittheilung mei- 
nes hochverehrten Freundes bleiben; keinem 


Minieri Riccio Itinerario diCarlo di Angió 
34, wo es Britundo heisst. 


SN 





RETURN CIRCULATION DEPARTMENT » 
TOmmp» 202 Main Librar 
LOAN PERIOD 1 
HOME USE 













ALL BOOKS MAY BE RECALLED AFTER 7 DAYS . 
Renewals and Recharges may be made 4 days prior to the due date. 
Books may be Renewed by calling 642-3405. 


DUE AS STAMPED BELOW 
JUL . TEE 


* 
Hus Jj 
us 


a 
Li 
LE 


aer 
UG 39 199 


UNIVERSITY OF CALIFORNIA, BERKELEY 
FORM NO. DD6, BERKELEY, CA 94720 





dts "e —— — 


JNDZOL 
b 


L'roresfenibs zur zefgher 7-4 


Italiens ‚pesschishte 
RER ZU ih 
281977777 sr 1346 


JAM 2 fj — [/ | Sijgr46B" 
En 
NENNEN 
| EMEN 
| BEE 
| BEE 
u 4 0 _ 
sgzosa. 1/231 


—— MÀ EE ——— o— = —— 
- -- -- 


THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY 





C00832eu1b8